مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۴ دی (جدی) ۱۳۰۰ نشست ۵۴
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
مجلس شورای ملی دوره چهارم تقنینیه
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۴ دی (جدی) ۱۳۰۰ نشست ۵۴
مشروح مذاكرات مجلس ملى، دوره۴
جلسه: ۵۴
صورت مشروح مجلس یوم پنجشنبه چهاردهم جدى ۱۳۰۰ مطابق شش جمادى‌الاولى ۱۳۴۰
مجلس تقریباً یك ساعت قبل از غروب در تحت ریاست آقاى موتمن الملك تشكیل گردید.
صورت مجلس یوم شنبه نهم جدى را آقاى تدین قرائت نمودند.
رئیس- آقاى فهیم الملك (اجازه)
فهیم الملك- آقاى ارباب كیخسرو در ضمن سؤال سنه را كه وجه معینه به صندوق وارد نشده قید كردند لازم است و به صورت مجلس نیز اشاره شود.
رئیس- مقصودتان چه چیز است.
فهیم الملك- عرض كردم آقاى ارباب در ضمن سوالشان اظهار كردند از قرار معلوم مبلغى در سنه ئیلان نبى از خراسان به مركز رسیده و به صندوق خزانه وارد نشده است و آقاى وزیر مالیه در جواب فرمودند تحقیق مى شود در صورت مجلس فقط نوشته شده به صندوق وارد نشده قید سنه را هم بنده لازم مى دانم.
رئیس- این یكى هم اصلاح می‌شود و دیگر كسى اعتراضى ندارد؟
(گفته شد خیر)
رئیس- صورت مجلس با این دو فقره اصلاح تصویب شد. در جلسه گذشته چون كارى حاضر نبود دستور اعلام نشده بالفعل دو سه فقره كار حاضر شده است اگر آقایان مخالف نباشد جزء دستور گذارده شود. یك فقره راپورت راجع به نمایندگى آقاى آقا سید محمد تقى طباطبائى است از تبریز. دیگرى لایحه استقراضیه یك ملیون دلار از كمپانى امریكایى و دیگر عهدنامه حكمیت بین ایران و اتازونى است در این باب مخالفى نیست كه جزء دستور شود.
(گفته شد خیر)
رئیس- چون مدت شعبات هم منقضى شده فعلاً شعبات تجدید مى شوند بعد وارد دستور مى شویم.
(آقاى سهام السلطان شروع به استقراع نموده و اسامى نمایندگان حاضر را به ترتیب ذیل قرائت نمودند).
شعبه اول- آقاى ارباب كیخسرو- آقاى میراز محمد حسین صدرائى- آقاى شریعتمداركرمانى- آقاى حاج امین التجار اصفهانى- آقا آقا سید محمد تدین- آقاى معتمدالسلطنه- آقاى مستوفى الممالك- آقاى نظام الدوله- آقاى نصیرالسلطنه- آقاى حاج مقبل‌السلطنه- آقاى حاج میرزا مرتضى.
شعبه دوم- آقاى سردار جنگ. آقاى صمصام السلطنه- آقاى آقا سید حسن مدرس- آقای امین الشریعه- آقاى مشیرالدوله- آقاى شیخ الاسلام اصفهانى- آقاى بیان الملك- آقاى سهام السلطان- آقاى میرزا محمد نجات- آقاى نصیر دیوان- آقاى ناظم العلماء- آقاى عدل السلطنه
شعبه سوم- آقاى مستشارالسلطنه- آقاى منتضرالملك- آقاى بیان الدوله- آقاى آقا میرزا ابراهیم قمى- آقاى آقا شیخ ابراهیم زنجانى- آقاى ركن الملك- آقاى عمادالسلطنه نماینده خراسان- آقاى امیر ناصر- آقاى میرزا طاهر تنكابنى- آقاى وقارالملك- آقاى آقا سید فاضل كاشانى- آقاى میرزا سید حسن كاشانى
شعبه چهارم- آقاى عمادالسلطنه نماینده اصفهان- آقاى سردارمفخم- آقاى دكتر لقمان- آقاى سردارمعظم نماینده كردستان- آقاى حكیم الملك- آقاى حائرى زاده- آقاى میرزا على كازرونى- آقاى احتشام الدوله- آقاى میرزا محمد صادق طباطبائى- آقاى حاج میرزا على محمد دولت آبادى- شاهزاده سلیمان میزرا- شاهزاده اقبال السلطان.
شعبه پنجم - آقاى رئیس التجار. آقاى شیخ العراقین زاده. آقاى وكیل الملك. آقاى میرزا ابراهیم خان ملك آرائى. آقاى فخیم الملك. آقاى میرزا هاشم آشتیانى. آقاى جلیل الملك. آقاى فتح الدوله. آقاى موتمن الملك. آقاى نصرت الدوله. آقاى حاج میرزا تقى خان آقاى آصف‌الممالك
شعبه ششم آقا معتمدالسلطنه. آقاى محقق العلماء. آقاى عمیدالممالك. آقاى مساوات. آقاى آقا سید كاظم یزدى. آقاى غضنفر خان. آقاى آقا سید یعقوب. آقاى شیخ الاسلام ملایرى. آقاى حاج شیخ اسدالله. آقاى صدرالاسلام. آقاى سردار معظم خراسانى. شاهزاده محمد هاشم میرزا.
سهام السلطان- چهار نفر باقى است كه بین شعبات تقسیم مى شود
شعبه اول آقاى ملك الشعراء
شعبه دوم آقاى سلطان العلماء
شعبه سوم آقاى سدیدالملك
شعبه چهارم آقاى حاج میرزا اسدالله خان
رئیس- بعد از ختم جلسه و شعبات باید منعقد شوند و هیأت رئیسه خود را تعین نمایند. كمیسیون عرایض و مرخصى و كمیسیون مبتكرات را هم باید انتخاب نمایند. راپورتى از كمیسیون بودجه رسیده فرستاده شده بود به طبع ولى چون آقاى رئیس الوزراء مایلند قرائت شود و بعد چاپ شود فرستادم بیاورند بعد از این كه حاضر شد قرائت می‌شود و بعد طبع و توزیع خواهد شد. راپورت كمیسیون تحقیق انتخابات آذربایجان راجع به نمایندگى آقاى آقا سید محمد تقى قرائت می‌شود.
(آقا آقا سید یعقوب راپورت مزبور را به مضمون ذیل قرائت نمودند)
كمیسیون تحقیق انتخابات آذربایجان بر حسب تصویب مجلس شوراى ملى راجع به تهیه راپورت منتخبین نه گانه تبریز و توابع جلسه خود را با حضور تمام اعضا تشكیل و در تتمیم راپورت فعلى خود به عرض مجلس شوراى مى رساند آقاى آقا سید محمد تقى طباطبائى با اكثریت چهار هزار و نهصد و شصت و هشت رأى از حوزه مركزى تبریز و توابع منتخب شده‌اند و چون نسبت به صلاحیت ایشان اعتراض شود كمیسیون صحت انتخاب و نمایندگى ایشان را از طرف تبریز و توابع تصدیق مى نماید.
رئیس- نسبت به این راپورت مخالفى نیست؟
(گفته شد خیر)
رئیس- رأى می‌گیریم
آقایانی كه نمایندگى آقاى آقا سید محمد تقى طباطبائى را تصویب مى كند قیام فرمایید.
(عموم نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد لایحه استقراضیه قرائت می‌شود.
(آقاى تدین به مضمون ذیل قرائت نمودند)
مقام محترم مجلس شوراى ملى دام بقائه
به طوری كه خاطر آقایان نمایدگان محترم مستحضر است یكى از مواد پروگرام دولت حاضر كه به تصویب مجلس شورى ملى رسیده تقلیل مخارج و تعادل جمع و خرج دولت بود. در نتیجه مساعى و اهتماماتى كه به عمل آمده و مطالعاتى كه با موافقت كمیسیون بودجه شده است به موازنه جمع و خرج موفقیت حاصل گردید و نتیجه آن به مجلس محترم پیشنهاد خواهد شد. دولت امیدوار است بعد از اجراى بودجه جدید اشكالات و زحماتى كه تا كنون به واسطه اضافه مخارج بر عایدات براى دولت حاصل بوده و همیشه دولت را مجبور به استقراض مى كرده است مرتفع گردد. ولى چون اثر تعادل بودجه در آتیه ظاهر مى گردد و فعلاً مبالغى از حقوق ادارات مخصوصاً اداره قشونى كه عهده دار نظم و امنیت است عقب افتاده و براى پرداخت آن تهیه وجه نقدى لازم است كه جز به وسیله استقراض صورت پذیر نیست بنابراین براى اجراى مقصود فوق از چندى قبل به توسط وزیر مختار ایران در واشنگتن مذاكرات لازمه جریان داشته و اینك بالنتیجه معادل یك ملیون دلار براى تأدیه قسمتى از حقوق معوقه به طور مساعده از امریكا استقراض می‌شود چون مطابق اصل ۲۵ قانون اساسى استقراض مزبور باید به تصویب مجلس شوراى ملى برسد لذا قطعنامه ذیل را به مجلس محترم پیشنهاد و نظر به لزوم سرعت پرداخت حقوق معوقه تصویب فورى آن را تقاضا مى نماید.
ماده واحده- وزیر مختار ایران در واشنگتن و وكیل مالیه دولت علیه در امریكا مجاز هستند به نام دولت یك مساعده موقتى به مبلغ یك ملیون دلار دریافت دارند كه مبلغ مزبور تماماً تا دسامبر ۱۹۲۲ از عایدات دولت علیه نزد کمپانی انگلیس و ایران که به تاریخ مذکور وعده آن می‌رسد ادا شود و همچنین مجاز هستند به نام دولت علیه عایدات مزبور را به قرض دهنده انتقال دهند به نرخ فرع صدى هفت خواهد بود دولت ایران حق دارد اصل مبلغ مزبور را هر وقت قبل از رأى موعد با فرع نسبى تا آن تاریخ بدون علاوه بپردازد.
رئیس- به كمیسیون بودجه ارجاع مى شود. ولى قبلاً باید نسبت به فوریت آن رأى گرفته شود نسبت به فوریت آن یعنى در این كه یك شور بشود ایرادى هست یا خیر.
(اظهارى نشد)
رئیس- نسبت به فوریت آن رأى می‌گیرم
آقایانى كه فوریت این لایحه را تصویب مى كنند قیام فرمایند.
(اكثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد كمیسیون بودجه در موقع تنفس بایستى منعقد شود و این لایحه را مداقه كرده راپورت آن را به مجلس بدهد عهدنامه حكمیت بین ایران و اتازونى مطرح است راپورت كمیسیون خارجه طبع و توزیع شده مذاكرات در كلیات است در كلیات مخالفى نیست. آقاى آقا سید یعقوب راجع به كلیات فرمایشى دارید؟
آقا سید یعقوب- بلى
رئیس- مخالفید؟
آقا سید یعقوب- سوالى داشتم
رئیس- بفرمایید
آقا سید یعقوب- این مسئله حكمیت بین دولت ایران و اتازونى مدتش پنج سال است. یعنى از وقتی كه در تهران منتشر شده تا به حال چند سال است آیا این مدت برقرار بود یا خیر؟ اگر برقرار بود زمانش منقضى شده و محتاج به تجدید است و اگر برقرار نبود و دو مرتبه پیشنهاد كرده‌اند پس چرا به امضاء كابینه سابق و وزیر امور خارجه سابق است و چرا وزیر امور خارجه حالیه پیشنهاد نكرده است مى خواستم آقاى مخبر این را شرح دهند تا بنده ملتفت شوم
نصرت الدوله- مخبر كمیسیون خارجه ماده پنج همین عهدنامه حكمیت تصریح مى كند كه پس از آن كه به امضاءى اعلیحضرت همایونى و تصویب مجلس شوراى ملى از طرف ایران و به امضاءى رئیس جمهورى امریكا و تصویب مجلس سنا از طرف آمریكا رسید بلافاصله این عهدنامه به جریان مى افتد معلوم است چون تا به حال این مسئله به عمل نیامده عهدنامه هم به جریان نیفتاده و به موقع عمل نیامده است و بعد از این كه تصویب شود و به دولت اجازه مبادله داده شود این عهدنامه تا پنج سال اعتبار خواهد داشت و اما این كه مى فرمایند پیشنهاد را وزیر امور خارجه حالیه امضاء نكرده است اگر ماده واحده را ملاحظه فرمایید خواهند دید رئیس الوزرا حاضر و وزیر امور خارجه پیشنهاد كرده‌اند.
رئیس- آقاى سدیدالملك (اجازه نطق)
سدیدالملك- در صورتى كه محكمه داورى بین المللى تشكیل می‌شود و ایران هم در جزو مجمع اتفاق ملل هست و مناقشات واقعه بین الملل رجوع به آن محكمه می‌شود این عهدنامه دیگر چه صورتى دارد؟
مخبر- در موقعى كه مذاكره جامعه ملل بود مكرر گفته شد و یكى از اعتراضاتى كه آقایان مخالفین داشتند همین بود كه دولت امریكا جزو جامعه ملل نیست. البته اگر دولت امریكا جزو جامعه ملل بود اصلاً این عهدنامه مورد نداشت زیرا خود آن تعهدنامه ترتیب حكمیت را در موقع اختلاف تعیین نموده و ترتیب حل اختلافات را به موجب مراجعه به محكمه داورى بین المللى پیش بینى مى كند ولى چون هنوز دولت اتازونى جزو جامعه ملل نیست و یك همچه عهدنامه بین دولت اتازونى و دولت ایران در چند سال قبل منعقد شده امروز مورد ندارد این عهدنامه را رد كنیم. على الخصوص كه هیچ نوع مخالفتى هم با تعهدنامه جامعه ملل ندارد زیرا در تعهدنامه جامعه ملل به طور صریح نوشته شده كه هرگونه عهدنامه راجع به حكمیت با هر نوع قراردادى بسته شود مناقض و مخالف با این تعهدنامه نیست.
رئیس- آقاى سدیدالملك (اجازه نطق)
سدیدالملك- چون در آخر نوشته شده باید به تصویب مجلس ایران و سناى آمریكا برسد خواستم آقاى مخبر توضیح بدهند كه در سناى امریكا تصویب شده یا خیر؟
مخبر- مجلس سناى امریكا در سنه ۱۹۱۴ یعنى در تاریخ بین ژویه و نوامبر ۱۹۱۴ تصویب كرده است.
رئیس- آقاى آقا سید محمد تدین (اجازه نطق)
تدین- بنده در عین این كه كاملاً علاقه مندم كه روز به روز روابط ودادیه ما بین ملت و دولت ایران و دولت ملت اتازونى زیادتر شود و هیچ وقت یك اختلافات و كدورت هایى كه ما بین دولت ایران و اتازونى تولید نشود و این عهدنامه حكمیت هم تقریباً براى اجراى همین مقصود حاصل شده است معهذا بنده در این عهدنامه بخصوص كه نگاه مى كنم فوایدى كه بایستى بر این عهدنامه مترتب باشد نمى بینم و آن مقصود را حاصل نمی كند و در عین این كه اصولاً بنده موافقم كه یك عهدنامه حكمیت بین دولت ایران و اتازونى منعقد شود لیكن مواد این عهدنامه یك موضوعاتى دارد كه این عهدنامه را از اثر خودش مى اندازد از جمله مطالبى كه در این عهدنامه هست این است كه این محكمه داراى پنج عضو خواهد بود یك عضو ایران و یك عضو اتازونی از اتباع خودشان معین می‌کنند در عضو را هم ایران و اتازونى از مملكت ثالثى معین نموده و عضو پنجم به موافقت مشترك انتخاب خواهد شد. معلوم نیست به موافقت مشترك از مملكت ثالثى انتخاب خواهند كرد یا این كه از یكى از این دو دولت متعاهد؟ و بعد مى گوید چهار ماه پس از مبادله اسنادى كه دلالت بر تصدیق این عهدنامه نمایند این كمیسیون و این محكمه تشكیل خواهد شد. البته این محكمه كه تشكیل شود افرادش طبعاً یك حقوقى خواهند داشت و یك مخارجى از حیث حقوق اعضا و اجزا و سایر مخارج به طرفین تعلق خواهد گرفت چنانچه در اینجا هم پیش بینى شده و مى گوید مخارج این كمیسیون را طرفین لاى الاقتضا به طور متساوى خواهند داد پس بنابراین یك مخارجى به دولت ایران تعلق مى گیرد كه باید عهده دار پرداخت و اداى آن بشود و بالنتیجه در ماده سوم مى گوید هر گاه اختلافاتى بین دولت ایران و دولت اتازونى حاصل شود و به وسایل دیپلوماتیكى نتوان آن را حل نمود باید به این كمیسیون و محكمه مراجعه شود تا در آنجا حل و تسویه گردد. بعد مى گوید این كمیسیون نیز متبادراً مى تواند اقدام بكند یعنى بدون این كه از طرف دولتین این امر ارجاع به كمیسیون شود همین قدر كه كمیسیون فهمید یك اختلافاتى بین این دو دولت تولید نشده كه به وسایل دیپلماتیكی رفع نشده خودش مى تواند مقدم شود و اسنادى و جسور نهایى از طرفین بخواهد و تهیه راپورت نماید و در نتیجه تشكیل محكمه دهد و محاكمه نماید از این عبارتى كه در ماده سوم هست معلوم مى شود كمیسیون خودش یك حق نظارتى فوق حكمیت بین دو دولت نخواهد داشت تصور نمى كنم این حق نظارت منتج نتیجه شود حالا فرضاً این حق را هم به كمیسیون دادیم آن وقت باید دید نتیجه كه از این كمیسیون حاصل مى شود به موقع اجرا گذارده خواهد شد یا خیر؟ آیا حتمى الاجرا خواهد بود یا نه؟ در آخر همین ماده سوم یک عبارتى دارد و آن عبارت این است كه طرفین متعاهدتین به خویشتن حق می‌دهند كه پس از تقدیم راپورت كمیسیون در مسئله مختلف و فیها موافق نظریات خود رفتار نمایند بعد از مدتى كه كمیسیون تشكیل شد رسیدگى كرد. تهیه راپورت هم نمود در نتیجه یك مخارجى به طرفین تحمیل شده و راپورتى داد آن وقت اگر یكى از دولتین به رأیى كه از این كمیسیون داده ترتیب اثر ندهد پس نتیجه این كمیسیون چیست؟ بنده هر چه فكر مى كنم پس ار مراجعه به این عبارت كه مى گوید طرفین به خویشتن حق مى دهند ترتیب اثر به راپورت این كمیسیون ندهند حقیقتاً وجود چنین كمیسیونى را بى فایده و بى اثر تصور مى كنم و در نتیجه گمان مى كنم بر عكس مقصود حاصل مى شود. مقصود از تشكیل این كمیسیون رفع اختلافات و كدورت‌ها و جلوگیرى از قطع روابط است در صورتی كه طرفین ذیحق باشند ترتیب اثر به رأى این كمیسیون و راپورت آن بدهند این كمیسیون به چه دردی مى خورد. بنده هر چه فكر مى كنم نمى توانم دلیلى پیدا كنم كه این كمیسیون با این ترتیب و این شكل فایده داشته باشد فقط یك مخارجى به دولت ایران براى اعضا این كمیسیون و سایر مخارج تعلق مى گیرد و نتیجه آن صحیح است. بنابراین در عین این كه بنده معتقدم یك عهدنامه حكمیت بین دولت ایران و اتازونى برقرار شود به دلایلى كه عرض و یك قسمت دیگرى هم هست كه شاید بعد عرض كنم با این ترتیبى كه در این عهدنامه قید شده مخالفم.
مخبر- قبلاً لازم است بنده اقرار كنم كه تنقیدات آقاى تدین ظاهراً در مواد این عهدنامه وارد است و علت وارد بون این تنقیدات را تا یك درجه عرض مى كنم تا این كه جواب هایى كه بعد عرض مى كنم سهل تر باشد. این اقدام دولت امریكادر سنه ۱۹۱۴ چنانچه ملاحظه مى فرمایند و از مواد این عهدنامه خوب پیدا است منحصر به انعقاد این عهدنامه بین امریكا و ایران بوده است. این عهدنامه یک چیزی است که دولت امریکا با اغلب دول دنیا منعقد كرده و در حقیقت یك قدمى بوده است كه دول امریكا براى نزدیك كردن افكار دول به طرف صلح و احتراز از جنگ برداشته است بلكه اگر مورد ایراد نشود مى توانم بگویم كه قدم اولى و مقدماتى فکر جامعه ملل همین عهدنامه است زیرا تصدیق می‌فرمایید كه قدم هاى اولى راجع به هر چیزى در اول به طورى لرزان و ضعیف و سست است كه مى تواند در ظاهر همه نوع تنقیدات و همه نوع عیب جویى‌ها را به خودش وارد كند. البته با آن حال و ترتیب و سیاست جنگجویانه كه در دول اروپا و دول بزرگ جارى بود خیلى مشكل بود در سنه ۱۹۱۴ یعنى قبل از جنگ بین المللى بیایند و یك محكمه قرار دهند و حاضر شوند حكم آن را به كلى قاطع و حاكم بر تمام سیاست هاى دول قرار دهند و اختیارات كاملى به این محكمه بدهند. این اشكال به درجه بزرگ بود كه با این كه بعد تجربیات و صدمات این جنگ این مخطور را تا یك درجه مرتفع كرده بود باز در موقعى كه تعهدنامه جامعه ملل نوشته مى شد یك مذاكراتى راجع به همین مطلب در بین بود و در روزنامه‌ها و شانسلری هاى دول مطرح بود که می‌خواهند یک جامعه تشکیل بدهند که مافوق سیادت و اقتدارات هر دولتی باشد والبته دول بزرگ از محدود كردن اختیارات و اقتدارات خودشان خیلی خائف بودند خلاصه آن كه یكى از قدم هاى اولیه كه در این راه برداشته شد همین عهدنامه است كه الان مطرح مى باشد و بزرگ تر از آن عهدنامه است که کنفرانس‌ها و موسسه‌های بزرگ از آن تشكیل شد كه منجمله كنفرانس لاهه است و در حقیقت یك نتیجه قطعى و حقیقى و قابل استفاده قبل از تعهدنامه جامعه ملل گرفته نشده بود و شاید مى توان گفت كه مشكل هم بود زیرا در آن موقع وضعیات دنیا اجازه نمی داده بعد از این مقدمه در جواب آقاى تدین عرض مى كنم اشكالى كه نسبت به انتخاب اعضا كردند و عضو پنجم را كه عضو مشترك بود پرسیدند كه آیا این عضو مشترك از اتباع دولت امریكا یا ایران یا دولت دیگر معین خواهد شد این اشكال به نظر بنده وارد نیست. براى این كه شرط انتخاب عضو پنجم موافقت است و باید دولت امریكا ایران در انتخاب او موافقت نمایند اگر موافقت كردند آن عضو پنجم از اتباع ایران خواهد بود وگرنه از دولت امریكا یا از دولت ثالثى انتخاب خواهند نمود. در این خصوص اینجا اشكالاتى وارد نیست بلكه برعكس نسبت به این محكمه همه نوع فایده و حسن انتخاب از براى ما است زیرا یك عضو این محكمه عضو ایرانى است و یك عضو دیگرش غیر ایرانى كه با میل و انتخاب دولت ایران است و در این باب یك تساوى كاملى بین دولت ایران و دولت امریكا منظور شده دیگر از مسائلى كه فرمودند راجع به مخارج بود. البته بنده تصدیق نمى كنم كه با وضعیت اقتصادى و با اشكالاتى كه هر روز مى بینیم هست و هیأت دولت و وزرا براى مخارج ضرورى فورى مملكت دچار زحمت هستند بنده به هر وزیر و به هر نماینده حق مى دهم كه نسبت به یك خرج جزئى اشكال ننمایند ولى حالا مى خواهم ببینم آیا این خرج محكمه یك خرج فوق العاده مهمى خواهد بود یا خیر. در اینجا این ماده یك قدرى گنگ است و درست مطلب از او مفهوم و مستفاد نمى شود ولى آن اندازه را كه بنده مى توانم دهم و تصور مى كنم همین طور هم باشد این است كه گمان مى كنم این محكمه نخواهد بود كه در مدت این پنج سال دائماً مشغول باشد و هر پنج عضو آن كار دیگرى غیر از این كار نداشته باشند و محتاج باشند این حقوق را بگیرند. بنده گمان مى كنم دولت امریكا با همه وسعت بودجه كه دارد هیچ وقت حاضر نمى شود چنین حقوقى را بدهد انتخاب شدند در غیر از مواقع ضرورى دیگر دلیلى ندارد همیشه دور هم جمع شوند وقتشان را صرف این كار كنند چنان كه در یكى از این مواد اگر ملاحظه فرموده باشید اشاره هست مى گوید مخارج كمیسیون را دولتین لدى الاقتضا به طور متساوى خواهند داد. این لدى الاقتضا خود ثابت مى كند كه به طور دائم نیست مثلاً كسى را كه از ایران انتخاب مى كنیم یا یك كسى خواهد بود كه در مركز یك حقوق دیگرى خواهد داشت و یا یكى از مأمورین و نماینده هاى سیاسى ما خواهد بود كه حقوق مخصوصى دارد و اگر چنین اتفاقى افتاد و به این كار خواهد پرداخت همین طور كسى را كه از خارج مى خواهیم انتخاب كنیم این هم در سایر نقاط معمول است كه اغلب از براى این قبیل كارها از معلمین حقوق و آوكاهاى بزرگ و كسانى كه در حقوق یك سمت تخصص دارند انتخاب مى كنند و یا یک کسی خواهد بود که در مرکز یک حقوق دیگری خواهد داشت و یا یکی از مأمورین و نماینده‌های سیاسی ما خواهد بود که حقوق مخصوصی دارد و اگر چنین اتفاقی افتاد و به این کار خواهد پرداخت همین طور کسی را که از خارج می‌خواهیم انتخاب کنیم این هم در سایر مناطق معمول است که اغلب از برای این قبیل کارها از معلمین حقوق و آوکاهای بزرگ و کسانی که در حقوق یک سمت تخصص دارند انتخاب می‌کنند و در موقعی که اشتغال دارند یک اندامینه و یک کمک خرجی به آنها داده می‌شود یك حقوق استمرارى به آنها داده نمى شود به این جهت بنده تصور نمى كنم مخارج این محكمه به قدرى سنگین باشد كه امروز بخواهیم از آن احتراز كنیم بلكه امیدوارم در تمام مدت این پنج سال یك موقعى پیش نیاید كه اعضا این محكمه دور هم جمع شوند. زیرا امیدوارم هیج اختلافى بین دولت ایران و امریكا حاصل نخواهد شد و اما در خصوص ماده سوم و مبادرتى كه براى اقدامات كمیسیون قائل شده‌اند و آقاى تدین آن را یك نوع حق نظارتى عرض كردند این طور نیست. این مبادرت محكمه لازمه اش یك نوع نظارت قبلى و بعدى نیست. وقتى یك محكمه تشكیل شد و اعضایش انتخاب شدند و در محل خود بودند اگر اختلافى حاصل شد و دولتین نخواستند به كمیسیون مراجعه كنند یا آن كه مأیوس نبودند به وسایل دیپلماسى قضیه حل شود این ماده خواسته است حقى به قضاوى محكمه داده باشد كه آنها بتوانند به دولتین حكم كنند كه شما مطابق این عهدنامه رفتار كنید. این هیچ نوع مستلزم نظارت نیست سابقه هم در این كار هست براى این كه محكمه هاى دیگرى كه از این قبیل تشكیل شده همیشه این حق مبادرت به آنها داده شده است و دیگر این كه این قسمت اخیر را پس از آن مقدمه كه عرض كردم زائد مى دانم توضیح دهم نسبت به این كه فرمودند در ماده سوم مى نویسد پس از رأى دادن كمیسیون طرفین براى خود حقى قائل هستند كه مطابق نظریات خود رفتار نمایند. البته این ایراد به این عهدنامه وارد است ولى همان طورى كه عرض كردم در آن مورد بهتر از این پیش نمى رفت و بایستى در نظر بگیرند كه این عهدنامه منحصر به امریكا و ایران نیست بین دولت بزرگ دنیا و امریكا هم این عهدنامه امضاء شده و مجرا گردیده است حالا بنده تصور مى كنم خوب است آقاى تدین با بنده و یا كمیسیون خارجه در تصویب این عهدنامه موافقت نمایند و در ضمن همه اظهار امیدوارى نمایند كه انشاءالله به زودى دولت امریكا هم داخل در جامعه ملل شود و البته به محض دخول دولت امریكا در جامعه ملل دیگر این عهدنامه مورد نخواهد داشت و ملغى مى شود به موجب مقررات محكمه داورى بین المللى رفتار خواهد شد.
رئیس- آقاى حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده موافقم
رئیس- دیگر مخالفى نیست
(اظهارى نشد)
رأى مى گیریم كه داخل در شور مواد بشویم
آقایانی كه تصویب مى كنند داخل در شور مواد بشویم قیام بفرمایند.
(اكثرنمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد اگر آقایان موافق باشند راپورت كمیسیون بودجه قرائت شود بعد داخل در شور مواد مى شویم.
(آقاى سردار معظم به مضمون ذیل قرائت نمودند)
مطابق اجازه كه بر طبق ماده واحده از طرف مجلس شوراى ملى به كمیسیون بودجه داده شده بود كه بودجه‌ها را با مشاركت دولت تهیه كرده به مجلس شوراى ملى تقدیم دارد كمیسیون بودجه در جلسات با حضور هیأت دولت موضوع بودجه مملكتى را مطرح بحث خود قرار داده اساساً چنین صلاح دیده شده كه اگر منتظر بودجه هاى جزو شده و پس از آن وارد جرح وتعدیل وجزئیات آن بشویم و بودجه هاى قطعى را تقدیم مجلس نماییم وقت زیادى براى مطالعه لازم خواهد شد و ضرر بى جهتى متوجه خزانه مملكت خواهد گردید. در صورتى كه اگر ابتدا به طور كلى رقم کلی اعتباراتى براى هر یك از وزارت خانهها و مصارف عمده مملکتى معین شود و وزرا مأموریت بیابند كه در حدود اختیارات مصوبه بودجه وزارت خانه هاى خود را تنظیم كرده به مجلس شوراى ملى تقدیم دارند عملى تر و بیشتر مقرون به صرفه خواهد بود. مراعات این اصل از نقطه نظر تسهیل تعدیل بودجه نیز بهتر دانسته شده و كمیسیون بودجه اصل مزبور را در عملیات خود اتخاذ نمود. پس از آن صورتى از عایدات وصولى سنه ماضیه پیچى ئیل ۱۲۹۹ از وزارت مالیه خواسته شد كه آن صورت عیناً ضمیمه این راپورت می‌شود و مدرك عایدات تخمینى هذه السنه این صورت قرارداده شده و بنابراین عملاً باید تصور نمود كه عایدات وصولى هذه السنه بیشتر از میزان مأخوذه در پیچى ئیل خواهد بود. مطابق صورت مزبور اقل عواید مملكتى با تسعیر مالیات هاى جنس نوزده ملیون و سیصد و سى و دو هزار و چهارصد و سیزده تومان نقد ۴۱۳- ۲۳۲ - ۲۹ و هشت هزار و ششصد و پنجاه و یك خروار و سی من گندم و دویست خروار جو و ده هزار شلتوك تخمین شده است. سه فقره جنس كه در فوق ذكر شده جنسى است كه از بابت خانوارى در سنه ناحیه وصول و حالیه هن مأخذ قرارداده شده است و الا مالیات جنسى مملكتى مطابق میزان تسعیر سنه ماهیه در ضمن عواید نقدى منظور گردیده است. در باب مخارج مملكتى اگر چه از طرف وزارت خانهها بودجه هاى جدید پیشنهاد شده بود ولى چون عجله ما بودجه هاى تازه بیشتر از بودجه هاى معمول بود و با كمى عایدات و لزوم تعدیل بودجه تجویز اضافه مخارج فعلى مقتضى بود. لهذا صورت مخارج جاریه مملكتى از روى بودجه پیچى ئیل كه ضمیمه این راپورت است از وزارت مالیه خواسته شده و مأخذ بودجه هاى پیشنهادى دولت قرارداده شده و ضمناً باید توضیح شود كه شصت و چهار هزار و نهصد و نود و چهار تومان اضافه بر مبلغ تأدیه شده در پیچى ئیل از بابت چهل هزار تومان مخارج اداره ثبت اسناد است كه وزارت عدلیه پیشنهاد نموده بود و از بابت تفاوت بودجه وزارت خارجه مى باشد. چنان كه نمایندگان محترم ملاحظه مى فرمایید ۲۳۰۶۹۶۱ تومان نقد و مقدارى جنس صرفه جویى قطعى به عمل آمده و صرفه جویى هایى كه از بابت شهریه‌ها و مستمری‌ها به عمل خواهد آمد باید اضافه بر این مبلغ شود و مواد ذیل با موافقت هیأت دولت براى تصویب مجس شوراى ملى تقدیم می‌شود.
۱ - به تشكیلات مملكتى وزارت خانهها مطابق ضمیمه و ذیل اعتبار داده مى شود كه در حدود آن اعتبارات بودجه جزء خود را بهتر كرده براى تصویب مجلس شوراى ملى توسط وزیر مالیه ارسال دارند.
۲ - وزارت مالیه مأمور است كه از اول دلو هذه‌السنه تا .... هذالسنه شما قوى ئیل ۱۳۰۰ شمسى مصارف مملكتى را در حدود اعتبارات منظور در ضمیمه این قانون تأدیه نماید پس از انقضاى مدت معینه هر یك از وزارت خانهها كه بودجه خود را پیشنهاد مجلس شوراى ملى ننموده باشند تا پیشنهاد بودجه جزء خود حق دریافت هیچ نوع وجهى را نخواهد داشت.
۳ - كلیه وزارت خانهها مكلف هستند كه یك قسمت از مبلغى را كه در مواد ضمیمه آن قانون تصویب مىشود به عنوان اعتبار خصوصى براى مخارج پیش بینى نشده در بودجه خود منظور دارند. میزان اعتبار خصوصى حتى المكان همان خواهد بود كه در بودجه هاى سال پیچى ئیل منظور شده و هر گاه در بودجه هاى جدید اعتبار خصوصى كمتر از سال پیچى ئیل منظور شده آن كسر و نقصان در هر صورت باید متناسب با مبلغى باشد كه از بودجه سال قبل در هذه السنه كسر شده است.
۴ - كلیه اعتبارات خصوصى كه در بودجه هاى وزارت خانهها منظور مى شود و همچنین مبلغى كه براى مخارج پیش بینى نشده مملكتى در بودجه وزارت مالیه منظور شده است نباید به مصرف حقوق ادارى و وظیفه و شهریه و اضافه حقوق و امثال آن برسد.
۵ - نهصد و پنجا هزار تومان محل براى مخارج پیش بینى نشده مملكتى منظور مى شود وزارت مالیه در هر ماه تا میزان چهل هزار تومان از این مبلغ را مطابق تصویب نامه هاى هیأت وزرا تأدیه نموده و صورت این مصارف را در آخر هر برج به مجلس شوراى ملى تقدیم دارد. هر گاه مخارجى از این محل علاوه بر مبلغ چهل هزار تومان لازم شود در هر مورد تحصیل اجازه مجلس شوراى ملى لازم خواهد بود.
۶- تعیین تكلیف شهریه‌ها و مستمرى‌ها كه مجموع آنها مطابق صورت ارسالى وزارت مالیه یك ملیون و دویست و دوازده هزار و سیصد و چهار تومان نقد و هشتصد و بیست و پنج خروار و بیست و شش من جو و یك صد و نود خروار و بیست و چهار من شلتوك است كه انتظار رسیدن صورت جزء آن منوط به تصویب خاصى است كه پیشنهاد آن پس از مداقه از طرف كمیسیون بودجه به مجلس شوراى ملى تقدیم خواهد شد. ضمیمه این راپورت و مواد قانونى كه از طرف كمیسیون با موافقت دولت تقدیم مجلس مى شود مواد بودجه چند است كه به طور قلم هاى درشت براى هر یك از وزارت خانهها و سایر مخارج دولتى پیشنهاد شده یك ستون پیشنهادى دولت و یك ستون هم پیشنهادى كمیسیون است چون این راپورت بعد طبع و توزیع خواهد شد گمان مى كنم خواندن كلیه این اقلام لزومى نداشته باشد همین قدر به طور اختصار عرض مى كنم كه مجموع مخارج پیشنهادى دولت نقداً بیست و دو ملیون و هشتصد و شصت و پنج هزار و هشتصد و پنجاه و هفت تومان نقد و دو هزار و دویست و نود و شش خروار و بیست و سه من گندم و سه هزار و چهار صد و هشتاد و چهار خروار و یازده من جو و صد و نود خروار و بیست و چهار من شلتوك است و تصویب كمیسیون بودجه بعد نوزده ملیون و دویست و بیست و شش هزار و پانصد و نود و تومان و هزار و صد و شصت خروار و بیست و پنج من گندم و دو هزار و صد و هفت خروار و بیست و پنج من جو است و همان طور كه عرض كردم صرفه جویى كه فعلاً حاصل شده است قطعى نیست و هنوز كمیسیون موفق نشده است كه تصمیم قطعى اتخاذ كند زیرا منتظر وصول صورت هاى جزئى است و پس از آن كه صورت هاى جزء واصل شد آن وقت تصمیمات قطعى اتخاذ خواهد نمود و هر نوع صرفه جویى به عمل خواهد آمد و فعلاً باید این دو ملیون و خورده در موقع نوشتن صورت هاى جزء كسر شود و تقریباً دو كرور و یك كسر بودجه داریم و البته هیأت دولت باید مطالعات لازمه بنماید و محلى براى این كسر بودجه معین نماید و در این باب هنوز كمیسیون بودجه داخل در مذاكراتى نشده است و منتظر است از طرف هیأت دولت اقداماتى بشود كه بالاخره در موقعى كه بودجه از مجلس مى گذرد بودجه تعدیل شده بگذرد.
رئیس- ضمیمه اش كه حاوى صورت جمع و خرج است طبع و توزیع شد و خدمت آقایان هست ولى چون عین راپورت طبع نشده مى ماند براى روز شنبه آقاى مستشارالسلطنه راجع به چه مطلب است.
مستشارالسلطنه- راجع به همین بودجه موقعى كه مطرح است از آقاى مخبر سوالى دارم.
رئیس- امروز مطرح نیست. روز شنبه در این باب مذاكره مى شود. فعلاً راجع به عهدنامه حكمیت بین ایران و اتازونى مذاكرات اعاده داده مى شود. در ماده اول اعتراضى نشده در ماده دوم هم اعتراضى نشده است همین طور است ماده سوم و سایر مواد شور اول ختم شد. شور دوم روز پنج شنبه آتیه خواهد بود. آقایان اگر اعتراضى دارند بایستى روز شنبه و سه شنبه پیشنهاد كنند كه رأى به قابل توجه بودن آن گرفته شود اگر آقایان موافق باشند چند دقیقه تعطیل شود تا كمیسیون بودجه راجع به پیشنهاد استقراض راپورتش را تهیه نماید.
(در این موقع جلسه براى تنفس تعطیل و پس از یك ساعت مجدداً تشكیل گردید).
رئیس- راجع به استقراض یك میلیون دلار است. قبل از تنفس بنده اعلام كردم كه به كمیسیون بودجه مراجعه مى شود ولى براى این كه رعایت سابقه هم شده باشد به كمیسیون خارجه هم مراجعه شد و هر دو كمیسیون راپورت خود را نوشته‌اند قرائت مى شود و بعد داخل در مذاكرات. راپورت كمیسیون خارجه را آقاى نصرت الدوله مخبر كمیسیون خارجه به مضمون ذیل قرائت نمودند. كمیسیون خارجه لایحه دولت را راجع به استقراض یك ملیون دلار مساعده كه فوریت آن را دولت تقاضا نموده است تحت مطالعه در آورده و این استقراض را از امریكا از نقطه نظر ملیت با اكثریت آراء تصویب مى نماید. راپورت كمیسیون بودجه را آقاى سردار معظم مخبر كمیسیون بودجه به مضمون ذیل قرائت نمودند. كمیسیون بودجه لایحه دولت را راجع به استقراض یك ملیون دلار مساعده كه فوریت آن را دولت تقاضا نموده است تحت مطالعه قرارداده و مواد ذیل را تقدیم مجلس شوراى ملى مى نماید.
ماده ۱- دولت مجاز است كه به وزیر مختار ایران در واشنگتن و وكیل مالیه دولت علیه امریكا اجازه دهد كه به نام دولت یك مساعده موقتى به مبلغ یك ملیون دلار دریافت دارند كه مبلغ مزبور تماماً تا دسامبر ۱۹۲۲ از عایدات دولت علیه نزد كمپانى انگلیس و ایران كه به تاریخ مذكور و عده آن مى رسد ادا شود و همچنین مجاز هستند به نام دولت ایران عایدات مزبور را به عرض دهنده اشتغال دهند. میزان فرع صدى هفت خواهد بود و دولت ایران حق دارد اصل مبلغ مزبور را هر وقت قبل از رأس موعد با فرع نسبى تا آن تاریخ بدون علاوه بپردازد.
ماده ۲- نهصد هزار تومان از مساعده مزبوره براى مصارف معوقه نظامى و بقیه آن براى سایر مخارج ضرورى معوقه مملكتى تشخیص داده می‌شود.
رئیس- مذاكرات در كلیات است. آقا سید یعقوب در كلیات مخالفید؟
آقا سید یعقوب- سوالى دارم
رئیس- از كى
آقا سید یعقوب- از مخبر كمیسیون خارجه
رئیس- بفرمایید.
آقا سید یعقوب- این كه مخبر كمیسیون خارجه در راپورت خودش نوشته است دولت مجاز است به وزیر مختار ایران در واشنگتن و وكیل مالیه دولت علیه امریكا اجازه دهد كه به نام دولت یك میلیون دلار به عنوان مساعده موقتى استقراض نماید آن قرض همین اندازه است یا بیشتر از این است و حداكثر آن تا چه اندازه است و ترتیب اداى آن از همین محلى است كه معین كرده‌اند یا از محل دیگر است.
نصرت الدوله مخبر كمیسیون خارجه- این سؤال راجع به كمیسیون خارجه نیست و مخبر كمیسیون بودجه جواب خواهند داد.
سردار معظم مخبر كمیسیون بودجه- تصور مى كنم جواب این سؤال براى کمیسیون بودجه هم مشكل باشد و جواب این سؤال به عهده دولت خواهد بود زیرا اولاً وظیفه دولت است و ثانیاً گمان نمى كنم یك چنین چیزى قطعاً در نظر باشد كه محتاج به توضیح باشد به علاوه هرگاه بعد استقراض لازم شود باید به تصویب مجلس باشد.
رئیس- دیگر معترضى نیست؟
آقاى دولت آبادى (اجازه)
حاج میرزا على محمد دولت آبادى- اینجا تصریح نشده است از كمپانى گرفته مى شود كدام كمپانى خواهد بود. فقط نوشته شده است از امریكا گرفته می‌شود. باید معین شود از چه كمپانى گرفته می‌شود و اسم او نوشته شود.
مخبر كمیسیون بودجه- تصور نمى كنم ذكر اسم طرف لازم باشد این یك استقراض مختصرى است كه از بازار مالى امریكا مى شود.
رئیس- آقاى دولت آبادى (اجازه)
دولت آبادى- بنده نفهمیدم مقصود آقاى مخبر چیست. آیا آن كمیسیون فروخته مى شود یا این كه از یك طرفى قرض مى شود یا از دولت امریكا مى فرمایید از امریكا گرفته مى شود خوب است بفرمایید از كى و به چه عنوان گرفته می‌شود یا از طرف معین استقراض مى شود باید معلوم شود.
مخبر كمیسیون بودجه- اگر چه لازم بود این جواب را آقاى وزیر مالیه بدهند ولى بنده عرض مى كنم این قرض از دولت امریكا نیست بلكه از یك كمپانى امریكایى است.
رئیس- دیگر اعتراضى نیست؟
(اظهارى نشد)
رئیس- رأى مى گیریم داخل در مواد شویم.
آقایانى كه شور در مواد را تصویب مى نمایند قیام فرمایند.
(عده كثیرى قیام نمودند)
رئیس- نسبت به ماده اول مخالفى هست یا خیر؟
آقاى شیخ الاسلام اصفهانى (اجازه)
مستشارالسلطنه- بنده به طور سؤال از آقاى مخبر كمیسیون خارجه سؤال مى كنم اول وكیل مالیه ایران را در امریكا معرفى فرمایند ثانیاً در قسمتى كه مى نویسند: ««اشتغال بدهد»» ممكن است عبارت «انتقال بدهد»» را به لفظ «بپردازد»» تبدیل بدهند و نوشته شود كمپانى نفت جنوب بپردازد. این دو سؤال را داشتم كه اولاً توضیح بفرمایند وكیل مالیه ایران در اتازونى كیست؟ و ثانیاً انتقال را پرداخت تبدیل نمایند.
رئیس الوزرا- اولاً راجع به این كه آقاى شیخ الاسلام مى گویند لفظ مساعده بى مناسبت است این طور نیست. زیرا مبلغى كه دولت در نظر دارد پیش از این مبلغ است و این یك مساعده‌ای است كه دولت مى خواهد دریافت نماید و اگر خواست مجدداً فرض كند به مجلس شوراى ملى پیشنهاد خواهد كرد. اما این كه آقاى مستشارالسلطنه مى گویند وكیل مالیه معرفى شود ضرورتى ندارد اسمش توضیح شود. وكیل مالیه دولت شخصى است كه این مأموریت به او داده مى شود و این كه مى گویند لفظ «انتقال» تبدیل به لفظ «بپردازد» شود این را هم مناسب نمى دانم همان لفظ انتقال باشد بهتر است.
رئیس- آقاى دولت آبادى (اجازه)
دولت آبادى- عرضى ندارم
رئیس- آقاى فهیم الملك (اجازه)
فهیم الملك- بنده هم عرضى ندارم.
رئیس- دیگر در ماده اول اعتراضى نیست. رأى مى گیریم به ماده اول آقایانی كه ماده اول را تصویب مى كنند قیام نمایند.
(اكثر قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده دوم قرائت مى شود.
(آقاى تدین به مضمون ذیل قرائت نمودند)
رئیس- در این ماده اعتراضى نیست؟
آقاى آقا سید یعقوب (اجازه)
آقاى سید یعقوب- بنده خواستم سؤال كنم كه غیر از این نهصد هزار تومان چیزى باقى مى ماند یا خیر؟
مخبر كمیسیون بودجه- فرمایش آقاى آقا سید یعقوب منوط به نرخ دلار است. ولى با وجود این كه دلار تنزل كرده است باز یك چیزى از آن باقى مى ماند.
رئیس- دیگر نسبت به ماده دوم اعتراضى نیست.
رأى گرفته مى شود به ماده دوم
فهیم الملك- با ورقه باید رأى گرفت
رئیس- اگر پنج نفر تقاضا كنند كه با ورقه رأى گرفته شود با ورقه رأى گرفته می‌شود.
(بعضى گفتند لزومى ندارد)
رئیس- مقصود جنابعالى ۸۵ نظام نامه واضح است.
فهیم الملك- بلى مقصود قسمت دوم ماده هشتاد و پنج است.
رئیس- من نمى دانم این مسئله شامل این ماده می‌شود یا خیر؟
فهیم الملك- در تمام لوایح قانونى كه دولت تقاضاى اجازه مخارج مى نماید باید با ورقه رأى گرفته شود.
رئیس الوزرا- این اجازه خرج نیست. تخصیص یك مبلغ معین است كه اجازه گرفته مى شود پرداخت حقوق معوقه
رئیس- (خطاب به فهیم الملك) دیگر ایرادى ندارید.
فهیم الملك- تفاوتى در این كه در قیام و قعود یا با ورقه رأى گرفته شود نمى بینم. در هر صورت مجلس موافق است و رأى خواهد داد. مقصود بنده رعایت نظام نامه داخلى بود.
سردارمعظم- ماده هشتاد و پنج شامل این فقره نیست. زیرا در آن ماده مى نویسد لایحه كه بر طبق آن تقاضاى اجازه خرج شود اولاً این لایحه نیست لایحه باید از طرف دولت پیشنهاد شود. ثانیاً تقاضاى اجازه خرج نشده دو ماده است كه از براى استقراض پیشنهاد شده كه ضمناً در یكى از مواد مبلغ آن به مخارج معوقه تخصیص داده شده به این ملاحظه به عقیده بنده باید نسبت به این ماده با قیام و قعود رأى گرفت و در كلیات آن با ورقه.
رئیس- آقاى محمده هاشم میرزا (اجازه)
محمد هاشم میرزا- بنده عقیده ندارم با ورقه رأى گرفته شود. این را یك لایحه استقراضیه می دانم و هر دو ماده را هم شامل آن مى دانم هر وقت موقع خرج شد و پیشنهاد كردند آن وقت لایحه خرج است و هنوز لایحه خرج نیست.
رئیس- پس در ماده دوم همه به قیام و قعود رأى مى گیریم.
آقایانی كه ماده دوم را تصویب مى كنند قیام فرمایند.
(اكثر قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد در كلیات كسى اعتراض دارد؟
(اظهارى نشد)
باید رأى بگیریم به كلیات لایحه.
این رأى هم باز با قیام و قعود خواهد بود در این باب اعتراضى هست.
رئیس- آقاى سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- همان طورى كه آقاى فهیم الملك فرمودند مقصود از این صحبت راجع به نظام نامه داخلى است. پس از آن كه آقاى سردار معظم و شاهزاده محمد هاشم میرزا مذاكره فرمودند بالاخره معلوم نشد تفسیر این ماده چیست. آقاى سردار معظم نظرشان این بود كه در كلیه لایحه باید با ورقه رأى گرفت. آقاى محمد هاشم میرزا نظریه شان این بود كه در كلیات هم نباید رأى گرفت آقاى رئیس هم فرمودند كه این ماده هنوز تفسیرش معلوم نیست پس از این كه جمع نظرها بشود موافق ماده دیگر نظام نامه داخلى كه مى گوید هر گاه پنچ نفر تقاضا كنند با ورقه رأى گرفته شود با ورقه رأى گرفته می‌شود. ممكن است بنده و چهار نفر از آقایان پیشنهاد كنیم كه این رأى با ورقه گرفته شود.
رئیس- موافق ماده ۸۷ باید پیشنهاد كتبى باشد.
سلیمان میرزا- الان مى نویسیم و تقدیم مى كنیم.
رئیس- آقاى محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمدهاشم میرزا- عرض بنده راجع به تعقیب عقیده خودم بود. حالا كه بنا شد با ورقه رأى گرفته شود نظر به این كه چند نفر با ورقه و چند نفر با قیام و قعود بالاخره رأى خواهند داد دیگر محتاج به این تفیذات نیست.
رئیس- آقایان فهیم الملك و حائرى زاده و طباطبایى و وقارالملك و آقا میرزا ابراهیم قمى تقاضا كرده‌اند با ورقه رأى گرفته شود پس با ورقه رأى گرفته مى شود. آقایانی كه این لایحه را تصویب مى كنند ورقه سفید و اشخاصى كه تصویب نمى كنند ورقه كبود خواهند داد.
و اخذ آراء به عمل آمده آقایان تدین و سهام السلطان شروع به استخراج آراء نمودند و ترتیب ذیل نتیجه حاصل شد.
عده حضار (۶۸ نفر)
ورقه سفید علامت قبول (۴۶) ورقه كبود علامت رد (۲) امتناع (۱۲) ورقه با قید سفید بدون امضاء (۱) ورقه با امضاء بدون قید سفید یا كبود (۳) اوراق و بدون امضاء علامت امتناع (۴)
سهام السلطان- در یكى از اوراق قید سفید شده است ولى امضاء نشده و در بعضى امضاء نموده‌اند و قید سفید یا كبود نشده است.
سردارمعظم- امضاءهایى كه در روى اوراق سفیده شده است علامت قبول است زیرا رنگ سفید است.
رئیس- درست ملتفت نشدم چه فرمودید.
سردارمعظم- عرض كردم آقایان مشجر چنین مى فرمایند چند ورقه سفید است و اسم هم نوشته شده است ولى نوشته‌اند سفید است یا کبود بنده عرض مى كنم اینها جزو اوراق سفید است. زیرا رنگ خود ورقه حاكى است كه علامت قبول است. بنابراین كلیه اوراق سفیدى كه در آنها اسم نوشته شده است علامت قبول است. فقط اوراقى علامت رد است كه كبود باشد و اوراقى كه سفید است و امضاء ندارد علامت امتناع است.
رئیس- در هر صورت این یك چیزى است كه باید در هیأت رئیسه مطرح شود بالفعل لایحه استواخیه با اكثریت (۴۶) رأى تصویب شد و چون موافق نظام نامه باید در صورت مجلس اسامى موافقین و مخالفین نوشته شود به همین ترتیب نوشته خواهد شد تا بعد این مسئله در هیأت رئیسه مذاكره شود. سردار معظم- بنده تقاضا مى كنم آرائى كه به این ترتیب استخراج شده محفوط بماند تا این كه تكلیف آنها معین شود و بعد ضمیمه آراء دیگر شود.
رئیس- البته مضبوط خواهد ماند لایحه استقراضیه تصویب خواهد شد.(اسامى قبول كنندگان)
سلطان العلماء. آصف الممالك. حاج میرزا تقى خان نائینى. عمیدالممالك. سهام السلطان. عمادالسلطنه طباطبائى. بیان الدوله. وقارالملك. آقا سید محمد تدین. میرزا ابراهیم خان. ملك آرائى. آقا میرزا محمد صادق طباطبائى. نصرت الدوله. میرزا محمد حسین صدرائى. احتشام الدوله. غضنفرخان. صدر الاسلام. مستشارالسلطنه. محقق العلماء. سردارمفخم. آقا سید یعقوب. محمد هاشم میرزا. ناظم العلماء. ارباب كیخسرو. رئیس التجار. نصیرالسلطنه. قوام الدوله. سردارمعظم خراسانى. نصیر دیوان. حاج میرزا اسدالله خان. مشیرالدوله. امیرناصر. سردارجنگ. میرزا هاشم آشتیانى. وكیل الملك. فتح الدوله. حاج شیخ اسدالله. میرزا محمد نجات. بیان الملك. ركن الملك. شیخ الاسلام ملایرى. حاج مقبل السلطنه. میرزا على كازرونى. امین الشریعه شیرازى. منتصر الملك. فهیم الملك.
(اسامى رد كنندگان)
حائرى زاده.... شیخ الاسلام اصفهانى
(ورقه با امضاء بدون قید سفید یا آبى) (۳)
حاج میرزا مرتضى. آقا سید فاضل. اقبال السلطان رئیس- یك پیشنهادى از طرف وزیر مالیه رسیده است راجع به انتخاب یك كمیسیون سه نفرى از طرف مجلس براى رسیدگى به محاسبات سنواتى صندوق وزارت مالیه طبع و توزیع شده است فرستاده مى شود به كمیسیون بودجه یا كمیسیون قوانین مالیه
سردارمعظم- این لایحه كمیسیون بودجه آمده است و شور هم در آن شده است و رأى قطعى محتاج به حضور آقاى وزیر مالیه است. روز یك شنبه دو ساعت قبل از ظهر قرار شده است تشریف بیاورند به كمیسیون و بعد راپورت به مجلس تقدیم بشود.
رئیس- بسیار خوب آقاى سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- بنده یك مسئله خارج از موضوعى مى خواهم عرض كنم ولى یك اخطارى است كه موقعش مى گذرد آقایان وزراء تشریف مى برند و سؤالاتى كه آقایان باید بنمایند مى ماند. همین طور براى جلسه بعد به این جهت سوالات یك ماه طول مى كشد و نمى دانم در این باب تكلیف چیست؟
رئیس- آقاى سردار معظم خراسانى(اجازه)
سردار معظم خراسانى- بنده هم عرضم همین بود.
رئیس- آقاى حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- از طرف وزارت مالیه تقاضاى یك كمیسیون از مجلس شده است. من نمى دانم مراجعه به كمیسیون قوانین مالیه و بودجه چه معنى دارد وزارت مالیه یك كمیسیون سه نفرى خواسته است كه از طرف مجلس انتخاب شود. براى مراجعه به محاسبات صندوق وزارت مالیه این جا نه مشاوره دارد نه وضع قانونى است نه تصویب خرجى است نه محتاج به رفتن به كمیسیون بودجه است نه محتاج به كمیسیون قوانین مالیه باید اگر مجلس صلاح بداند انتخاب كند و اگر صلاح نمى داند رد كند.
رئیس- شاید مجلس صلاح نداند و لازم بداند كه در این باب قبلاً مذاكراتى بشود. این هم مثل سایر مطالب است چه فرق مى كند حالا اگر اكثریت مجلس رأى بدهد كه به كمیسیون نرود البته نخواهد رفت چون مخالفتى نشده است به این جهت به كمیسیون مراجعه مى شود.
رئیس- آقاى مستشارالسلطنه (اجازه)
مستشارالسلطنه- بنده چندین سؤال از آقایان وزیر امور خارجه و وزیر فوائد عامه و وزیر مالیه داشتم چون سایر آقایان وزراء تشریف برده‌اند و چندین جلسه قبل هم وقت داده‌اند منتظرم وقت برسد سوالات خود را عرض كنم.
رئیس- آقاى سلیمان میرزا از آقاى وزیر مالیه سوالى دارند.
سلیمان میرزا- بنده چون سؤال كرده‌ام بفرمایید اول از كدام یك شروع كنم.
رئیس- هر كدام را كه مى خواهید.
سلیمان میرزا- یكى از سؤالاتى كه بنده از آقاى وزیر مالیه كرده‌ام این است البته آقایان فراموش نفرموده‌اند كه چندى قبل راجع به بانك رهنى كه اخیراً اسم آن را بانك ایران گذارده‌اند بنده سوالى كردم كه مسئله بانك یكى از مطالب خیلى مهم ثروتى و اقتصادى است كه همیشه گرفتار آن هستیم. چنان که مسئله که الان رأی دادیم از برای پرداخت آن منحصراً یك بانك داریم و اگر چندین بانك داشتیم شاید به صلاح صرفه مملكت نزدیك تر بود. اگر خود دولت یك بانك داشت شاید بهتر مى توانست استفاده كند. چندى قبل بنده راجع به ترتیب بانك استقراضى از آقاى وزیر مالیه سوالى كردم و سؤال بنده چندین جمله بود یكى این كه از قرارى كه شنیده مى شود یك مقدارى از اوراق و اسناد بانك مفقود شده است. دیگر آن كه از براى وصول مطالبات بانك و پرداخت دیون آن چه در نظر گرفته‌اند. یكى دیگر این بود كه از براى اداره كردن بانك و به دست آوردن منافع تجارتى دولت چه نقشه در نظر دارد آیا بانك هم یك اداره خواهد بود مثل سایر ادارات كه همین قدر بگوییم ما هم بانك داریم باید یك بودجه داشته باشد؟ سؤال دیگر این بود كه طرز اداره كردن بانك در تحت نظر كى خواهد بود. منتها در تحت نظر آقاى وزیر مالیه خواهد بود یا در تحت نظر هیأت دولت آن چهار سؤال را بنده دارم و تقریباً مى توانم بگویم كه آن شب با سؤال بنده اكثریت قریب به اتفاق اظهار موافقت فرمودند. در این قسمت كه این بانك را زودتر از نقطه نظر بودجه موقتاً یك چندى تعطیل بكنند و اجزاء زیادى آن راحذف كنند و در ضمن جواب گویا آقاى وزیر مالیه اشتباه فرموده و گفتند منحل مى كنیم بعد خودشان اصلاح فرمودند حالا كه مرثیه همان سوالات را تكرار مى كنم چون بعد از مسئله سؤال بنده اجزا بانك در بعضى از روزنامه جات یك چیزى چاپ كرده‌اند و گفته‌اند هیچ اسنادى مفقود نشده است طبیعتاً آن مسئله كه بنده شنیده بودم بایستى از آقاى وزیر سؤال كنم كه صحیح است یا سقیم. ولى چون بنده یك كاغذ امضاء شده دارم و آن كسى كه این كاغذ را براى بنده فرستاده صریحاً نوشته است كه بعضى از اسناد بانك مفقود شده است این بود كه بنده از آقاى وزیر مالیه سؤال كردم كه چندى قبل بعضى از اوراق بانك را برده‌اند. اگر آقایان در نظر شان باشد اجزا بانك نوشته‌اند كه اسناد بانك در صندوقى است و دو نفر آنها را مى گیرند و مهر مى كنند آن شخص هم كه از این موضوع اطلاع داشته براى بنده توضیح مى دهد كه بنده عین آن توضیح را بدون كم و زیاد عرض مى كنم كه اگر هر تحنیقى لازم باشد آزاد بخوابند. محض اطلاع آقاى وزیر مالیه حالا عرض مى كنم كه این كاغذ داراى دو قسمت است یك قسمت راجع به حواله جات و اسناد درجه اول است كه همان طور كه آقایان اعضا بانك اعلام نموده‌اند این شخص هم تصدیق مى كند كه آن اسناد همان طور در صندوق هست و دو نفر هم مواظب دارد كه اسناد آن را تحویل داده و مسترد مى نمایند. قسمت دیگر راجع به اسناد درجه دوم است و من عین عبارت آن را براى اطلاع آقایان مى خوانم. مى نویسد دو سیه عزیزالله خان نصرت الممالك را محتوى سه جزوه از بانك برده‌اند و تا كنون هم مسترد نداشته‌اند. باز اسنادى دیگر هست كه شاید اگر تحقیق شود كشف خواهد شد این یك نمونه از آن سرقت‌ها بود و آن اشخاصى كه این مسئله را اطلاع داده‌اند حاضر هستند كه اگر جداً یك كمیسیونى براى رسیدگى به این كار تشكیل شود اسناد خود را یكى بعد از دیگرى ارائه دهند. همچنین باز این شخص مى نویسد بعد از واقعه ضبط بانك در زمان كابینه آقاى سید ضیاءالدین دوسیه عزیزالله خان نصرت الممالك قجرى سه جزو كه تا كنون مسترد نداشته و همچنین شعبات بانك تبریز و مشهد را حكومت محل بدون این كه بانك را مطابق ترتیب رسمى و صورت مجلس تحویل بگیرند حفظ كرده و همه قسم تصرفات و مداخلات در آنها نموده‌اند و البته با یك چنین ترتیب نمى توان مطمئن بود كه دارایى بانك مورد تضییع واقع نشده باشد و اما در موضوع اسناد بانك باز لازم مى دانم كه متذكر شوم اسناد بانك كلیه بر دو درجه تقسیم مى شود. درجه اول عبارت است از تمسكات و قبوض و برهات و غیره و اسناد درجه دوم دوسیه هایى است كه حاوى اوراق و مكاتبات و تلگرافاتى مى باشد. این را هم غرض بنده این نیست كه اجزا و اعضا بانك را طرف حمله قرار دهم حالا بر می‌گردیم به همان سؤال كه داراى چهار ماده است. اول آن كه آقاى وزیر به چه نظریه مى خواهند بانك را اداره كنند؟ و آیا ترتیب اداره كردن بانك را به تغییر رئیس تصور مى فرمایند یا خیر؟ دوم این كه از براى محاسبات و پرداخت قروض و وصول مطالبات بانك چه ترتیب را در نظر گرفته‌اند. سوم آیا قناعت مى كند به این كه اسم این بانك بانك ایران باشد و یا ترتیبى فراهم آورده‌اند كه خود این بانك داراى یك سرمایه باشد. سؤال چهارم این است كه فرضاً یك كمیسیون یا رئیس بانك قروض یك نفرى كه چند كرور مقروض بانك است یك كرور بر آورد كرد آیا همان نظریه رئیس صائب است و یا نظریه هیأت دولت و یا چون از امور مالیه به مجلس رجوع مى شود. این بود سوالات بنده كه آقاى وزیر بایستى جواب بفرمایند.
وزیر مالیه- راجع به بانك ایران چند روز قبل كه نماینده محترم سؤال فرمودند بنده جواب عرض كردم كه هیأت دولت در این باب تذكراتى كرده‌اند و اقداماتى هم خواهد شد كه هر چه زودتر منافع دولت محفوظ بماند و همچنین در هیأت دولت متذكر شد كه با یك شخصى كه طرف اعتماد باشد معین شود تا در كارهاى بانك نظارتى داشته و نظریات خود را راجع به امور بانك به هیأت دولت پیشنهاد كند. دولت تصویب نموده كه آقاى مختارالملك براى این امر معین شوند و دستورى هم به ایشان داده شد مواردى را پیشنهاد كرده بودند و دستورى به ایشان داده شد كه اولاً صورت مجلس‌ها بایستى پس از وقت امضاء شده و مستخدمین زاید باید خارج شوند. زیرا براى تحویل گرفتن با یك صورت مجلس هایى ترتیب داده شده كه باید آن صورت مجلس‌ها را طرفین نمایندگان ایران و روس امضاء نمایند و یك پرتكلى رد و بدل نمایند و بعد از آن اجزا را بایستى منفصل نمود. و اما در باب حقوق اجزا قدیم بانك هم نوشته بودند بیست و شش هزار تومان طلبكارند و اظهار مى دارند تا مطالبات به ما نرسد منفصل نخواهیم شد و خلاصه این كه ادعاى مطالبات خود را مى نمایند و گمان مى رود اگر به اطلاع وزارت جلیله مالیه اجناس عزیزالله خان نصرت الممالك كه در توقیف بانك است به فروش برسد بشود قیمت آن را بین اجزا قسمت بشود همین طور به ایشان دستورد داده شد كه اجناس نصرت الممالك را به مصرف فروش برسانید و در مقابل مطالبات اجزا بپردازید و اگر كافى به تمام مطالبات آنها نباشد كسر آن را قدغن فرمایید از سایر مطالبات بانك وصول و عاید گردد. این نكته را نیز متذكر مى شود كه مستخدمینى كه منفصل مى شوند نبایستى به بهانه وصول حقوق در امور بانك دخالت نمایند و بایستى آنها را تا موقعى كه حقوقشان پرداخت نشده از مداخله ممنوع داشت. در خصوص وصول مطالبات و پرداخت قروض بانك هم باید جداً عملیاتى نمود و به هر نوع ممكن است اقداماتى بشود تا مطالبات وصول شود و دولت به امور بانك خصوصاً وصول مطالبات اهمیت مى دهند و هر نوع ضرورت داشته باشد پیشنهاد فرمایید تا عمل شود و حتماً این مسئله را متذكر مى شوم كه در حفظ نوشته جات و اسناد بانك باید به مراقبت كامل شده به طورى كه مقتضى بدانید محافظت اسناد بانك به عمل آید. خلاصه این مسائل در نظر گرفته شده و بایستى اقدام بشود و فعلاً با ترتیبات معروضه اسناد و نوشته جات بانك از سرقت و هر نوع اقدامى محفوظ مى شود و البته نسبت به كارهایى هم كه گذشته و چیزهایى مى فرمودند كه سرقت شده رسیدگى خواهد شد و البته معلوم خواهد شد كه چه سندى مفقود شده و فاعل سرقت كه بوده؟ راجع به سرمایه بانك هم البته آقایان مى دانند كه براى این كار پول نقد مهمى لازم است و فعلاً با عسرت مالیه بهتر این سرمایه مقدور نیست و البته هیأت دولت در اطراف این زمینه مطالعاتى خواهند نمود و هر طور به نظر دولت رسید به مجلس پیشنهاد خواهد كرد و با تصویب مجلس ترتیب براى این كار خواهد شد.
سلیمان میرزا- البته همه آقایان (سوژسیون) یا القاآت را خوب مسبوقند چه چیز است. ما هم در موضوع مملكت خودمان (سوژسیونه) یا گرفتار القاء شده‌ایم و براى ما حتم است كه خودمان را فاقد بعضى چیزها بدانیم و حال آن كه شاید در اساس این طور نباشد. ما از بس گفته‌ایم مملكت فقیر است پول ندارم این مسئله جزو اصول مسلمه شده. برعكس بنده عرض مى كنم ما پول داریم و نمى خواهیم بگیریم. مكرر با صوت بلند فریاد مى زنم كه ما پول داریم و نمى خواهیم بگیریم و لاینقطع مى گوییم فقیریم مفلسیم. استاعت نداریم. حالا این ادعایى كه بنده مى كنم لازم است توضیح بدهم. بلى مطالبات پس افتاده بدهى اشخاص كه به دولت یا به عنوان مالیات یا به عنوان حساب طومانیانس و یا به عنوان حساب همین بانك و یا به عناوین دیگر مقروض مى باشد به عقیده بعضی‌ها شاید پانزده ملیون بشود شاید هم كمتر بشود بنده نمى دانم اول مى گوییم نداریم. نداریم در صورتى كه بعضى اشخاص هستند كه هر یك پنج شش كرور مقروض مى باشند اینها باید كى گرفته شود؟ اینها را بگیرند و سرمایه براى بانك تشكیل بدهید گمان مى كنم كه اگر همین محل مطالبات را تعقیب نماییم یك سرمایه خواهیم داشت كه بتواند ما را داراى یك بانكى نماید. در هر حال یكى از مطالب سؤال بنده راجع به این بود كه هیأت دولت براى تصفیه حساب مردم و دریافت مطالبات بانك چه نظریه اتخاذ كرده و آقاى وزیر در جواب سؤال بنده فقط فرمودند آقاى ممتازالملك را كه شخص درستكارى است مأمور كرده‌ایم كه امورات بانك را اداره نماید. در این كه آقاى ممتازالملك شخص درستكارى است حرفى نیست ولى ترتیبات بانك راجع به طرحى است شخص متخصصى كه از طراحى اطلاع داشته باشد باید آنجا را اداره نماید. در هر حال مبارك است انشاءالله امیدوارم در آتیه ثابت شود كه خوب انتخابى شده است. باز بر مى گردم به همان سوال هاى اولیه. در همین كاغذى كه هیأت وزرا به آقاى ممتازالملك مرقوم فرموده‌اند یك مطلبى نوشته شده بود بنده درست ملتفت نشدم. شاید از طرف وزارت مالیه نوشته شده كه براى پرداخت مطالبات اجزاى بانك باید اجناس نصرت الممالك كه در بانك هست به فروش رسانیده و به مصرف حقوق اجزا برسانید و اگر كافى نبود از سایر مطالبات بانك پرداخته شود، یك قسمت از سؤال بنده همین بود كه فراموش فرمودند جواب بفرمایند. فرض بفرمایید بنده یكى از بدهكارانى هستم باید دانست در موقعى كه حساب من با بانك تصفیه مى شود به چه نحو خواهد بود به منات مبادله مى شود یا به تومان. اگر این طور باشد قیمت سابق منات با حالا بسیار تفاوت دارد. اینها یك چیزهایى است كه هزار قسم گفت و گو در اطراف آن مى شود و آیا بر فرض این كه یك نوع قطع و فصل شود. اگر شخصى قروض خود را پرداخت تنها امضاءى رئیس بانك براى ختم محاسبه او كافى است با این كه مفاصا حساب او را رئیس الوزرا یا امضاء مى نماید، قسمت ثانوى سؤال بنده راجع به مطلبى است كه در آن كاغذ نوشته شده و راجع به دستورى است كه داده‌اید كه اگر چه باز خواهید گفت كه فلان كس چقدر یك مسئله را تعقیب مى نماید ولى در هر حال بنده ناگزیرم تكرار نمایم. آیا براى پرداخت حقوق پس افتاده اجزاى بانك كه ابداً كار نكرده‌اند بایستى اجناس موجوده در بانك را بفروشیم و از هر جا است پولى تهیه كنیم و حقوق آنها را تأدیه نماییم. اما معلمین بیچاره كه بایستى على الاصول حقوقشان همه برج نقد به آنها پرداخت بشود فكرى براى آنها نمى شود. اگر چه انشاءالله بعد از ترتیب امشب فكرى هم براى آنها خواهد شد ولى چه علت دارد آنها كه به این فلاكت و پریشانى هستند براى آنها فكرى نمى شود ولى اجزاى بانك كه كارى به ما نكرده‌اند باید این طور نقد دریافت دارند.
وزیر مالیه- در باب وصول مطالبات بانك البته از روى دفاتر بانك مطالبه خواهد شد و به رئیس هم اجازه كم و كسرى داده نشده و مطابق ارقامى كه در دفتر هست باید مطالبه شود. در دفتر هم آنچه بنده تصور مى كنم نه تومان نوشته شده نه به منات و لیره و غیره و از روى تومان حساب خواهد شد و اما راجع به معلمین كه نماینده محترم هر جلسه معارف را تعقیب مى كنند خیلى از معارف خواهى ایشان متشكرم و مى دانم كه ایشان وجود معارف خواهی هستند. ولى این مسئله را باید بدانید كه این بیست و شش هزار تومان بابت حقوق مستخدمین روس یعنى همان مستخدمینى كه نمى خواستند بانك را تحویل بدهند پرداخت مى شود. آنها مى گویند تا حقوق ما به ما نرسد بانك را ترك نمى نماییم و اجناس نصرت اللمماك هم گمان نمى كنم بیست و شش هزار تومان بشود و امورات بانك هم با امورات وزارت مالیه متفاوت است و ما نمى توانیم حقوق معارف را از آنها تأدیه نماییم زیرا فرضاً یك عایداتى هم در بانک باشند باید با حساب وزارت مالیه مخلوط نمود باید از خود بانك جمع كرد و تشكیل برنامه داد باز هم تكرار مى كنم كه این حقوق راجع به اجزاى روس است و این محلى هم كه تهیه شده براى این است كه اگر مستخدمین بگویند تا حقوق نگیریم نمى رویم به آنها جواب داده شود. اجناس نصرت الممالك بایستى به فروش برسد و داده شود چون آقاى نماینده محترم خیلى به امور بانك علاقه دارند و بسیار مایلند مطالبات بانك و صول و ایصال شود. اگر صلاح بدانند بنده پیشنهاد مى كنم سه نفر از طرف مجلس معین شود و یك نفر از آنها خود نماینده محترم باشند كه شاید یك نظریه مستقیمى داشته باشند و در باب بانك مذاكراتى نموده و به مجلس راپورت دهند و به این ترتیب خاطرشان از امور بانك راحت شود.
رئیس- شاهزاده محمدهاشم میرزا از آقاى وزیر مالیه سوالى دارند.
محمد هاشم میرزا- در چه موضوع؟
رئیس- در موضوع حساب آذرى.
محمد هاشم میرزا- مدت‌ها است یعنى از دو سال قبل به این طرف مى شنیدم كه آذرى مشغول تصفیه حساب گیلان خود مى باشد. تازه این روزها مى شنویم كه ایشان شكایت كنید كه من چند مرتبه حساب داده‌ام و از طرف وزارت مالیه به من مفاسد نمى دهند حالا مى خواهم سؤال كنم كه آیا به حساب آورى رسیدگى شده یا نشده و اگر رسیدگى شده باقى دار است یا خیر؟
رئیس- از زمانى كه بنده در وزارت مالیه هستم از طرف آذرى عنوانى براى دادن حساب نشده و البته حساب تمام صاحبان جمع را هم وزارت مالیه نمى تواند به این زودى رسیدگى نماید. البته به تدریج حساب یک صاحب جمعی که تمام شد به حساب دیگری رسیدگی می‌شود و این که گفته می‌شود آذری چندین مرتبه حساب داده است گمان مى كنم جزء مسموعاتى است كه اصل نداشته باشد ولى در هر حال تحقیق نموده و در جلسات بعد عرض خواهم كرد.
محمدهاشم میرزا- مقصود بنده اعتراض به وزیر مالیه نبود. همین قدر خواستم بفهمم و البته بعد از این كه تحقیق فرمودید اطلاع خواهید داد و بعد از اطلاع سركار بنده هم عرایض در این خصوص خواهم كرد.
وزیر مالیه- بنده مقصود حضرت والا را فهمیدم در جلسات بعد اطلاعات خودم را عرض خواهم كرد.
رئیس- آقاى جلیل الملك از آقاى وزیر امور خارجه راجع به امضاءى كارگذارى شیراز سوالى دارند.
جلیل الملك- البته آقایان وزرا در حدود مسولیتى كه دارند در جرح و تعدیل اعضا وزارت خانه خودشان داراى اختیاراتى هستند ولى بدیهى است این اختیارات در حدود وظایف ادارى است با ملاحظه و مراعات سوابق اعضا وزارت خانه با این ترتیب از آقاى وزیر امور خارجه راجع به كارگذارى شیراز سؤال مى نمایم كه از قرارى كه شنیده‌ام یكى از منتظرین خدمت وزارت خارجه از آقاى وزیر تقاضاى مأموریت شیراز را نموده‌اند و آقاى وزیر خارجه در حاشیه تقاضانامه به خط خودشان مى نویسند كه من چطور مى توانم فلان شخص را كه هم دو هزار تومان مقروض است و سابقه خوب هم دارد و از او چیزى شنیده نشده است معزول كنم. بعد شنیده مى شود كه كارگذارى شیراز به شخصى داده شده است كه در ادارات سابقه خوبى هم ندارد. اولاً بنده از آقاى وزیر امور خارجه سؤال مى كنم در صورتى كه خودشان به خط خودشان نوشته‌اند كه كارگذارى سابق هم سابقه خوبى داشته و هم دو هزر تومان مقروض بوده چطور شده است كه او را تغییر داده‌اند و در عوض او یك شخصى كه در ادارات سابقه خوبى نداشته برقرار كرده‌اند.
رئیس- این استیضاح است نه سوال.
جلیل الملك- سؤال مى كنم چه موجب شده است استیضاح نكردم.
رئیس- همین كلمه چه موجب شده استیضاح است.
جلیل الملك- به طور استیضاح عرض نمى كنم عجالتاً به طور سؤال عرض مى كنم.
وزیر امور خارجه- راجع به كارگذارى شیراز ابتدا بنده مى خواستم او را در محل مأموریت خود باقى گذارم ولى بعد به توسط تلگراف رمز از خود او استعلام كردم كه اگر میل دارید كارگذارى اصفهان براى شما حاضر است خود ایشان قبول كردند. به علاوه آن كسى را كه مى فرمایید معبودالسلطان است و بنده هیچ اطلاعى ندارم كه سابقه بد داشته باشد بعد هم یكى از اعضا قدیم وزارت خارجه است.
جلیل الملك- راجع به مسعودالسلطان بنده از روى تحقیق و صحت عرض مى كنم راپورت هاى بدى از او رسیده و در حاشیه یكى از راپورت هاى او آقاى معین الوزرا كه ریاست كابینه را داشتند قید كرده‌اند كه این شخص كارهاى زشت كرده است و این نوع اشخاص را نباید در وزارت خارجه راه داد و این عرض بنده از روى اسناد است.
رئیس- سؤال دیگرى آقاى مستشارالسلطنه از آقاى وزیر امور خارجه راجع به اموال اتباع ایران در روسیه دارند.
مستشارالسلطنه- بنده چندى قبل همین سؤال را كردم و امیدوار بودم در سایه مساعى جمیله آقاى وزیر امور خارجه و دولت حاضر و با اتباع ایران كه در روسیه هستند از حیث مال و جان آسوده باشند و خاطر محترم عموم نمایندگان هم از طرف ایشان راحت باشد. ولى موافق اخبارى كه مى رسد چنین معلوم نبود آن طور كه باید و شاید و جان و مال اتباع ایرانى در روسیه محفوظ نیست. البته آقاى وزیر امور خارجه هم تصدیق مى فرمایند بعد از انعقاد عهدنامه بین دولتین ایران و روسیه بایستى این گرفتاری‌ها كه براى اتباع ایران در روسیه تولید شده رفع شود ولى خواستم سؤال كنم اولاً آقاى وزیر امور خارجه در خصوص جارى و سارى كردن روابط دولتین بین ایران و روسیه چه اقداماتى نموده‌اند ثانیاً در خصوص اموال و مستقلات اتباع ایران كه از طرف عمال سابق و لاحق ضبط شده است اقدامى براى استرداد آن شده است یا خیر؟ ثالثاً در حدود و صدور مال التجاره به قسمى كه شنیده مى شود با انتفاع تجار و منافع ایران موافق هست چه راجع به مال التجار وارده و چه راجع به مال التجاره صادره. در این خصوص هم نمى خواستم بدانم اقدامى شده است كه تجارت هاى ایران آزادانه مى توانند نرخ معمول خرید و فروش بكنند و مال التجار خود را حمل نمایند یا خیر؟
وزیر امور خارجه- اولاً راجع به یك قسمت از سؤال آقاى مستشارالسلطنه عرض مى كنم كه بعد از تغییر رژیم قدیم روسیه و ترتیب جدید آن كلیه اموال منقول اتباع داخله و خارجه را ضبط كردند و همین طور یك قسمت از اموال غیرمنقول همان وقت هم وزارت خارجه به توسط مأمورین كه در قفقازیه داشت به دولت هاى وقت روسیه پرولت كرده و بالاخره یك دستورالعملهایى به آقاى مشاورالممالك داده بودند و به تازگى هم به ممتازالدوله دستورالعملهایى داده شده كه اقداماتى بنماید مقصود این است كه هم در مسكو و هم در تفلیس اقدامات جدى نموده‌اند و موافق اطلاعات تلگرافى و كتبى كه اخیراً رسیده وعده مساعدت كامل در استرداد اموال اتباع ایران داده‌اند و همین طور بعضى از خانه هاى آنها را آنها رد كرده‌اند. اما در مسائل روابط مشى این یك مسئله اى است كه باید در این موضوع یك قراردادى با دولت مساوى روسیه منعقد شود و هنوز منعقد نشده و راجع به مسئله تجارت هم این مسئله راجع به وزارت تجارت و فوائد عامه است و یك كمیسیونى در آنجا از تجار و اشخاص مطلع تشكیل شده كه قرارداد تجارتى بسته شود و راجع به مبادلات و خرید و فروش امتعه كه از روسیه مى آید و از ایران به روسیه مى رود ترتیبى داده بشود و البته پس از آن كه در كمیسیون قرارداد تهیه شده به مجلس تقدیم خواهد شد.
رئیس- آقاى تدین از آقاى وزیر پست و تلگراف سوالى دارند.
تدین- با آن كه چندین مرتبه در این مجلس راجع به مولتیور بعضى از آقایان نمایندگان از آقاى وزیر پست و تلگراف سوالى كردند و آقاى وزیر هم یك جواب هایى داده‌اند و با آن كه مولیتور بدون كنترات فعلاً در اداره پست مشغول است و هیجده سال است در اداره پست مشغول كار بوده و در این مدت یك نفر یا دو نفر یا زیادتر از افراد ایرانى را تربیت نكرده است كه امروز مى توانند قائم مقام او بشوند این را هم نمى توان معتقد شد كه اعضا و اجزاى پست غیر لایق بوده‌اند و استعداد تربیت شدن نداشته‌اند. این حرف هم مسموع نیست و این جریان‌ها را مأیوس مى كند از این كه پس از این مستخدم اروپایى استخدام كنیم. زیرا مستخدمین اروپایى براى این هستند یك عده از افراد ایرانى را تربیت كنند كه بعد در ادارات قایم مقام آنها نشوند. هیجده سال می‌گذرد و هنموز یک قائم مقام درست شده است. بنابراین هیجده سال دیگر هم باید مستشار آورد و بالاخره قائم مقام درست نشود. حال به آنها كار ندارم و مقصود از سؤال بنده با همه این ترتیبات و با این كه شكایات عدیده از یك عده اجزا پست به توسط جراید و غیر جراید منتشر شده و حقاً به حرف هم متظلم و شاكى باید گوش داد و معلوم كرد كه حرفش حق است یا نا حق و كسى به این شكایات ترتیب اثر نداده. اینها هم بماند مقصودم مراسله اى است كه سولتیمور در هفتم سنبله امسال به یكى از وزرا محترم نوشته. وزیر آن وقت آقاى مستشارالسلطنه بوده‌اند در كابینه سابق آقاى قوام السلطنه عین مراسله را هم بنده به امضاءى مالتیمور دیده‌ام و این سواد آن است و شاید بعضى دیگر از نمایندگان هم آن را دیده باشند. بنابراین عین سواد آن را بدون كم و كسر مى خواهم حضور مبارك آقاى وزیر پست و تلگراف مدظله خاطر مبارك را به اعلان مندرجه در شماره ۳۴ مورخه دو شنبه روزنامه وطن كه به امضاءى سه نفر اجزاى پست است معطوف مى دارم. نه تنها وزارت موفق نگردید از اجزایى كه بر ضد اداره پست و رئیس كل آنتریك و اغتشاش مى نماید جلوگیرى نماید بلكه یك التفات مخصوصى نسبت به آنها ابراز نموده در این صورت بى نتیجه مى بینم بعد از این اظهارى به وزارت ننماییم. بنابراین براى اقداماتى كه لازم است به سفارت مراجعه كردم كه مستقیماً با حضرت اشرف آقاى رئیس الوزرا مذاكرات لازمه را مى نمایم امروز یك ساعت به ظهر مانده هم جناب وزیر مختار بلژیك به حضور مقدس اعلیحضرت شهریارى ارواحنا فداه تشرف حاصل می‌نماید اگر لازم بدانند عرایض خود را در این خصوص به سمع ملوكانه مى رساند و در آتیه دیگر در باب دفاع از حقوق خود با وزارت مكاتبه نخواهم كرد و اگر چنانچه صلاح دانستید به این مكتوب جوابى مرقوم فرمایید مقرر دارید جواب را توسط وزارت امور خارجه به سفارت بلژیك ارسال نمایند رئیس كل پست كامیل مولسبور. اولاً موافق اقرار خودش اینجا مى نویسد وزیر وقت یك التفات مخصوصى نسبت به اجزا پست ابراز داشته یعنى وزیر وقت از اجزاى پست طرفدارى كرده است. بنده تصور مى كنم آقاى مشارالسلطنه با سابقه اى كه در این مملكت دارند یك آدمى نباشند بدون این كه بدانند حق با اجزاى پست است با آنها همراهى كنند نه این كه بدانند حق با اجزا نیست و با آنها به واسطه مخالفت با مولیستور ابراز لطف كرده باشند. البته تصدیق مى فرمایید این عبارات باعث قطع رابطه و مراوده است زیرا به وزیر مى نویسد دیگر بعد از این با شما كارى ندارم و اگر خواستید جواب بنویسید باید به توسط وزیر امور خارجه به سفارت بنویسید قطع نظر از این كه یك نفر مستخدم اروپایى حق دارد با وزیر مطبوع خودش این طور سلوك كند و این طور مراسله بنویسد یا نه؟ آیا با این حال كدام وزیر مى تواند در جلو این حرف‌ها و اقدامات یك چنین مستخدم جسورى مقاومت كند نمى خواهم استیضاح كنم و در نتیجه سؤال مى كنم آیا وزیر پست و تلگراف فعلى این مراسله را ملاحظه فرموده‌اند یا نه و در صورتى كه ملاحظه فرموده‌اند در این موضوع نظریات ایشان چیست؟
وزیر پست و تلگراف- با آن كه نماینده محترم فرمودند استیضاح نمى كنم بنده گمان مى كنم كه این استیضاح خیلى مفصلى بود. در نظام نامه داخلى وضع سؤال تصریح شده است كه در یك موضوع به طور خلاصه باید سؤال شود مثلاً مى گویند فلان كاغذ را دیده‌اید یا خیر؟ و این شرح مبسوطى كه فرمودند تصور مى كنم در تحت عنوان استیضاح باشد با این حال عرضى ندارم و جواب ایشان را در موضوع مراسله كه ایشان اشاره فرمودند عرض مى كنم. در كابینه وزارتى چنین مراسله موجود نیست ولى گمان مى كنم یك چنین مراسله نوشته شده باشد چنانچه مواد آن را در دست آقایان دیده‌ام. در این كه یك خلاف نزاكتى از طرف رئیس پست نسبت به وزیر وقت شده است بنده هم تصدیق دارم ولى قضاوت یک همچو مسئله خود آقاى نماینده محترم هم تصدیق دارند كه امروز با بنده نیست. قضاوت این مسئله با حكومت وقت بوده و آنچه بنده شنیده‌ام از آن به بعد خود رئیس پست در صدد ترمیم بر آمده چه به توسط خودش و چه به توسط وزیر مختار بلژیك رفتید خاطر وزیر وقت را حاصل كرده است. در صورتى كه سابق یك خلاف نزاكتى نسبت به وزیر وقت بنده تصور مى كنم وزیر مالیه نمى تواند مداخله كند به علاوه موجبات ترقیه هم كه به عمل آمده است و این كه موجبات یك چنین مراسله چه بوده است باید از نویسنده آن مراسله سؤال شود. شاید خود او و بعضى چیزها در نظرش باشد. البته آقاى نماینده محترم و سایر آقایان وكلا هم تصدیق مى فرمایند در صورتى كه براى وزیر آن روز یك موضوعى پیش آمده و توصیه هم به عمل آمده دیگر وزیر امروز تكلیفى ندارد.
تدین- اولاً بنده فرق بین سؤال و استیضاح را خوب مى دانم. در این كه مى فرمایند طریقه سؤال باید خیلى مختصر باشد در نظام نامه‌ها این طور نیست در نظام نامه مى نویسد بعد از سوالى كه شد وزیر داد سؤال كنند فقط مى تواند به طور مختصر حرف بزند به علاوه بنده شما را طرف قرار ندادم كه چرا فلان كار را كردید یا نكردید. وقتى كه چرا پیش نیاید استیضاح نیست و اما راجع به اصل این مراسله فرمودید در كابینه نیست گرچه ضمناً تصدیق هم فرمودید كه ممكن است بنده اصلش را تهیه بكنم و به خود حضر والا ارائه دهم.
وزیر پست و تلگراف- بنده هم رد نكردم عرض كردم در كابینه وزارتى هست؟ ممكن است وزیر وقت یا به كسى داده باشد یا پیش خودشان باشد و اشخاص سواد آن را داشته باشند باز عرض اولم را تجدید مى كنم بنده در آن كمیسیون كه نظام نامه داخلى را مى نویسند افتخار عضویت داشتم و این نظام نامه از ترتیباتى كه در سایر پارلمان‌ها معمول است ایجاد و ناشى شده است. گذشته از این ترتیبات در پارلمان هاى دیگر هم بوده و دیده‌ام كه سؤال را خیلى مختصر مى كنند با این حال حرفى ندارم مفصل تر هم باشد جواب عرض خواهم كرد.
تدین- اجازه مى فرمایید ماده نظام نامه داخلى را قرائت كنم.
رئیس- خیر نمى شود آقایانى كه سؤال را قدرى مفصل مى گفتند براى این است كه رعایت حال آقایان وزرا را كرده باشند و استیضاح نكنند.
وزیر پست و تلگراف- اظهار امتنان مى كنم.
رئیس- آقاى سردارمعظم از وزیر امور خارجه سوالى داشتند حالا كه تشریف ندارند.
سردارمعظم- سؤال بنده از آقاى وزیر پست و تلگراف بود.
رئیس- راجع به مسیو مولیستور
سردارمعظم- بلى
رئیس- وزیر امور خارجه نوشته‌اید
سردارمعظم- بلى آنجا اشتباهاً وزیر امور خارجه نوشته شده باید وزیر پست و تلگراف نوشته شود.
رئیس- بفرمایید
سردارمعظم- نظر به این كه در مجلس شوراى ملى بنده مصدق این هستم كه طرز سؤال كردن از حدود خود قدرى خارج شده است ترجیح می‌دادم اگر عوض این سوال‌ها استیضاح مى شد به جهت این كه سؤال انسان را محدود مى كند حالا نظریاتى كه همه این طور سؤال كرده باشم این كاش یك همچو مراسله‌ای سر تا پا فحش به یك نفر وزیر در مجلس خوانده نمى شد. زیرا تصدیق خواهید فرمود اگر یك مستخدم جسورى جسارتى نسبت به یك نفر وزیر نمود كه شاید خودش هم معتقد شده باشد معهذا باید حیثیت وزیر ایران ملحوظ بشود و در موقعى كه یك چنین کاغذ بى ادبانه به یك نفر وزیر نوشته مى شود نباید در مجلس خوانده شود. حالا كه خوانده شده است و تیر از شصت رفته است بنده جواب آقاى وزیر پست و تلگراف را كافى نمى دانم. بنده سؤال مى كنم از آقاى وزیر كه كنترات این مستخدم خارجى را كى به مجلس خواهند آورد تا مجلس شوراى ملى با در نظر گرفتن این مراسله در كنترات او رأى بدهد.
وزیر پست و تلگراف- سؤال آقاى سردار معظم در حقیقت راجع به كنترات بود. البته بنده هم اظهار تأسف مى كنم كه یك چنین مراسله در مجلس شوراى ملى خوانده شده ضرورت هم نداشت كمكى بود به خود من بدهند و بنابراین هم دیده بودند ولى راجع به كنترات مولتیر نظر به این كه بعضى مسائل معوقه داریم پس از انجام آنها كنترات او به همین زودى به مجلس شوراى ملى تقدیم خواهد شد. آقایان نمایندگان رأى خودشان را در باب كنترات بولیرا اظهار كنند.
سردارمعظم- متأسفانه بنده با وعده به همین زودی‌ها قانع نمى شوم و در صورت امكان تقاضا مى كنم یك خدمت صریح ترى را معین فرمایند.
وزیر پست و تلگراف- امروز نمى توانم معین كنم بعد از این كه در هیأت وزرا شور شد در جلسه آتیه عرض كنم
رئیس- آقاى سلیمان میرزا از آقاى وزیر معارف سؤال دارند.
سلیمان میرزا- این بحث بر ماها تنها نیست كه قدرى سؤال را طولانى مى كنم. بلكه آقایان وزرا به هم همین طور هستند. زیرا به قدرى جواب سؤال را طول مى دهند تا انسان مجبور مى شود تاریخ بگوید و الا در نظام نامه داخلى مى گوید در پایان مجلس بایستى از وزیر سؤال شود. مثلاً فرض بفرمایید از یك وزیر اگر بپرسند حقوقتان را گرفته‌اید یا نه؟ این یك چیزى نیست كه فكر لازم داشته باشد و بگویند در جلسه بعد جواب خواهم گفت. با این حال آن وقت مى فرمایید ما در سؤال افراط مى كنیم ایشان هم در دیر جواب دادن افراط مى نمایند. مثلاً چنان كه آقاى سردارمعظم فرمودند قریب یك ماه بود بنده از آقاى وزیر راجع به اعتبار سؤال كرده‌ام و موقع آن مى گذرد و هر روز از آن محل مصرف مى كنند و البته بعد از این كه موقعش گذشت سایرین كه این سؤال را شنیده‌اند مى گویند این وكیل خواستنى بوده دیگر خبر ندارند كه بنده تاریخ سؤال را یادداشت كرده‌ام و هنوز به جواب آن موفق نشده‌ام. این است كه ما مجبور مى شویم در پشت تریبون تاریخ بخوانیم البته وضع سؤال ما با ماده نظام نامه داخلى و یا آنچه آقاى وزیر پست و تلگراف فرمودند با معمول دنیا فرق دارد باید انصاف بدهند كه اقدمات هست و وزرا هم با وزرا سایر دول فرق دارد. در سایر پارلمان هاى ممالك دنیا وزرا فوراً بلند مى شوند جواب مى دهند و دیگر باعث گله نمى شود. حالا از این مقدمه مى گذریم بنده مدتى قبل از این راجع به معلمین سوالى كرده بودم براى آن كه آن وقت نظرم این بوده كه شاید به واسطه این سؤال یك ترتیبى براى پرداخت حقوق معلمین داده شود كه یك مدتى عمر اطفال بیچاره به هدر نرود و.... شود در هر حال آقاى وزیر علوم آن وقت فرمودند یك هفته بعد معلمین را راحت مى كنم و حالا مدتى است از آن وعده گذشته و با این كه ما در خصوص استقراض رأى دادیم مقتضى است و باز بنده سؤال مى كنم كه تا چند وقت دیگر می‌توانند اطمینان بدهند كه حقوق عقب افتاده معلمین را بپردازند و اگر تمامش را هم نتوانند بپردازند یك مقدار از آن را به معلمین بدهند كه راحت شوند و اطفال بیچاره سر درس بروند چون بنده مسئله مدارس را خیلى مهم می دانم و نباید گذاشت یك روز وقت اطفال مملكت تلف شود. زیرا سعادت آتیه ما فقط بسته به معارف است در حالى كه مى بینم دو سه ماه است مدارس تعطیل شده و بچه‌ها عمرشان تلف شده حقیقت این مسئولیت را بنده به اندازه سهم خودم نمى توانم قبول كنم حالا با این رأیی كه امشب مجلس داده تا چند وقت دیگر آقای وزیر معارف مى توانند قول بدهند كه مدارس باز خواهد شد و اقدامى خواهند فرمود كه معلمین بیچاره در این زمستان تا اندازه راحت باشند.
وزیر معارف- روزش را نمى توانم عرض كنم ولى البته هر وقت پول رسید فوراً حقوق معلمین داده خواهد شد. در هفته گذشته هم یك مقدار خیلى جزئى به آقایان معلمین پول داده شد و خود شاهزاده محترم هم به خوبى مسبوقند كه بنده راجع به حقوق معلمین تا چه اندازه جدیت نموده‌ام ولى عسرت خزانه مانع بود كه نتیجه گرفته مى شود. همین رأیى هم كه امشب دادید راجع به عسرت خزانه بود و خوب می دانند كه چقدر هیأت دولت در نظر دارند كه معلمین آسوده شوند خود وزارت معارف هم راضى نیست یك دقیقه مدارس تعطیل باشد. بنده از آقایان معلمین خواهش كرده‌ام و امیدوارى هست كه از روز شنبه شروع به تدریس بكنند.
رئیس- چون پاسى از شب گذشته و بعضى از آقایان هم تشریف برده‌اند اگر مخالفى نباشد جلسه ختم مى شود
جلسه آینده روز یك شنبه دو ساعت به غروب مانده خواهد بود براى این كه راپورت كمیسیون بودجه ممكن است تا روز شنبه حاضر شود دستور شور در راپورت كمیسیون بودجه راجع به اعتبار براى تصویب بودجه‌ها خواهد بود.
مجلس سه ساعت از شب گذشته ختم شد.