مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۴ دی (جدی) ۱۳۰۰ نشست ۵۴
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
مجلس شورای ملی دوره چهارم تقنینیه
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۴ دی (جدی) ۱۳۰۰ نشست ۵۴
مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره۴
جلسه: ۵۴
صورت مشروح مجلس یوم پنجشنبه چهاردهم جدی ۱۳۰۰ مطابق شش جمادی‌الاولی ۱۳۴۰
مجلس تقریباً یک ساعت قبل از غروب در تحت ریاست آقای موتمن الملک تشکیل گردید.
صورت مجلس یوم شنبه نهم جدی را آقای تدین قرائت نمودند.
رئیس- آقای فهیم الملک (اجازه)
فهیم الملک- آقای ارباب کیخسرو در ضمن سؤال سنه را که وجه معینه به صندوق وارد نشده قید کردند لازم است و به صورت مجلس نیز اشاره شود.
رئیس- مقصودتان چه چیز است.
فهیم الملک- عرض کردم آقای ارباب در ضمن سوالشان اظهار کردند از قرار معلوم مبلغی در سنه ئیلان نبی از خراسان به مرکز رسیده و به صندوق خزانه وارد نشده است و آقای وزیر مالیه در جواب فرمودند تحقیق می‌شود در صورت مجلس فقط نوشته شده به صندوق وارد نشده قید سنه را هم بنده لازم می دانم.
رئیس- این یکی هم اصلاح می‌شود و دیگر کسی اعتراضی ندارد؟
(گفته شد خیر)
رئیس- صورت مجلس با این دو فقره اصلاح تصویب شد. در جلسه گذشته چون کاری حاضر نبود دستور اعلام نشده بالفعل دو سه فقره کار حاضر شده است اگر آقایان مخالف نباشد جزء دستور گذارده شود. یک فقره راپورت راجع به نمایندگی آقای آقا سید محمد تقی طباطبائی است از تبریز. دیگری لایحه استقراضیه یک ملیون دلار از کمپانی امریکایی و دیگر عهدنامه حکمیت بین ایران و اتازونی است در این باب مخالفی نیست که جزء دستور شود.
(گفته شد خیر)
رئیس- چون مدت شعبات هم منقضی شده فعلاً شعبات تجدید می‌شوند بعد وارد دستور می‌شویم.
(آقای سهام السلطان شروع به استقراع نموده و اسامی نمایندگان حاضر را به ترتیب ذیل قرائت نمودند).
شعبه اول- آقای ارباب کیخسرو- آقای میراز محمد حسین صدرائی- آقای شریعتمدارکرمانی- آقای حاج امین التجار اصفهانی- آقا آقا سید محمد تدین- آقای معتمدالسلطنه- آقای مستوفی الممالک- آقای نظام الدوله- آقای نصیرالسلطنه- آقای حاج مقبل‌السلطنه- آقای حاج میرزا مرتضی.
شعبه دوم- آقای سردار جنگ. آقای صمصام السلطنه- آقای آقا سید حسن مدرس- آقای امین الشریعه- آقای مشیرالدوله- آقای شیخ الاسلام اصفهانی- آقای بیان الملک- آقای سهام السلطان- آقای میرزا محمد نجات- آقای نصیر دیوان- آقای ناظم العلماء- آقای عدل السلطنه
شعبه سوم- آقای مستشارالسلطنه- آقای منتضرالملک- آقای بیان الدوله- آقای آقا میرزا ابراهیم قمی- آقای آقا شیخ ابراهیم زنجانی- آقای رکن الملک- آقای عمادالسلطنه نماینده خراسان- آقای امیر ناصر- آقای میرزا طاهر تنکابنی- آقای وقارالملک- آقای آقا سید فاضل کاشانی- آقای میرزا سید حسن کاشانی
شعبه چهارم- آقای عمادالسلطنه نماینده اصفهان- آقای سردارمفخم- آقای دکتر لقمان- آقای سردارمعظم نماینده کردستان- آقای حکیم الملک- آقای حائری زاده- آقای میرزا علی کازرونی- آقای احتشام الدوله- آقای میرزا محمد صادق طباطبائی- آقای حاج میرزا علی محمد دولت آبادی- شاهزاده سلیمان میزرا- شاهزاده اقبال السلطان.
شعبه پنجم - آقای رئیس التجار. آقای شیخ العراقین زاده. آقای وکیل الملک. آقای میرزا ابراهیم خان ملک آرائی. آقای فخیم الملک. آقای میرزا هاشم آشتیانی. آقای جلیل الملک. آقای فتح الدوله. آقای موتمن الملک. آقای نصرت الدوله. آقای حاج میرزا تقی خان آقای آصف‌الممالک
شعبه ششم آقا معتمدالسلطنه. آقای محقق العلماء. آقای عمیدالممالک. آقای مساوات. آقای آقا سید کاظم یزدی. آقای غضنفر خان. آقای آقا سید یعقوب. آقای شیخ الاسلام ملایری. آقای حاج شیخ اسدالله. آقای صدرالاسلام. آقای سردار معظم خراسانی. شاهزاده محمد هاشم میرزا.
سهام السلطان- چهار نفر باقی است که بین شعبات تقسیم می‌شود
شعبه اول آقای ملک الشعراء
شعبه دوم آقای سلطان العلماء
شعبه سوم آقای سدیدالملک
شعبه چهارم آقای حاج میرزا اسدالله خان
رئیس- بعد از ختم جلسه و شعبات باید منعقد شوند و هیأت رئیسه خود را تعین نمایند. کمیسیون عرایض و مرخصی و کمیسیون مبتکرات را هم باید انتخاب نمایند. راپورتی از کمیسیون بودجه رسیده فرستاده شده بود به طبع ولی چون آقای رئیس الوزراء مایلند قرائت شود و بعد چاپ شود فرستادم بیاورند بعد از این که حاضر شد قرائت می‌شود و بعد طبع و توزیع خواهد شد. راپورت کمیسیون تحقیق انتخابات آذربایجان راجع به نمایندگی آقای آقا سید محمد تقی قرائت می‌شود.
(آقا آقا سید یعقوب راپورت مزبور را به مضمون ذیل قرائت نمودند)
کمیسیون تحقیق انتخابات آذربایجان بر حسب تصویب مجلس شورای ملی راجع به تهیه راپورت منتخبین نه گانه تبریز و توابع جلسه خود را با حضور تمام اعضا تشکیل و در تتمیم راپورت فعلی خود به عرض مجلس شورای می رساند آقای آقا سید محمد تقی طباطبائی با اکثریت چهار هزار و نهصد و شصت و هشت رأی از حوزه مرکزی تبریز و توابع منتخب شده‌اند و چون نسبت به صلاحیت ایشان اعتراض شود کمیسیون صحت انتخاب و نمایندگی ایشان را از طرف تبریز و توابع تصدیق می‌نماید.
رئیس- نسبت به این راپورت مخالفی نیست؟
(گفته شد خیر)
رئیس- رأی می‌گیریم
آقایانی که نمایندگی آقای آقا سید محمد تقی طباطبائی را تصویب می‌کند قیام فرمایید.
(عموم نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد لایحه استقراضیه قرائت می‌شود.
(آقای تدین به مضمون ذیل قرائت نمودند)
مقام محترم مجلس شورای ملی دام بقائه
به طوری که خاطر آقایان نمایدگان محترم مستحضر است یکی از مواد پروگرام دولت حاضر که به تصویب مجلس شوری ملی رسیده تقلیل مخارج و تعادل جمع و خرج دولت بود. در نتیجه مساعی و اهتماماتی که به عمل آمده و مطالعاتی که با موافقت کمیسیون بودجه شده است به موازنه جمع و خرج موفقیت حاصل گردید و نتیجه آن به مجلس محترم پیشنهاد خواهد شد. دولت امیدوار است بعد از اجرای بودجه جدید اشکالات و زحماتی که تا کنون به واسطه اضافه مخارج بر عایدات برای دولت حاصل بوده و همیشه دولت را مجبور به استقراض می کرده است مرتفع گردد. ولی چون اثر تعادل بودجه در آتیه ظاهر می‌گردد و فعلاً مبالغی از حقوق ادارات مخصوصاً اداره قشونی که عهده دار نظم و امنیت است عقب افتاده و برای پرداخت آن تهیه وجه نقدی لازم است که جز به وسیله استقراض صورت پذیر نیست بنابراین برای اجرای مقصود فوق از چندی قبل به توسط وزیر مختار ایران در واشنگتن مذاکرات لازمه جریان داشته و اینک بالنتیجه معادل یک ملیون دلار برای تأدیه قسمتی از حقوق معوقه به طور مساعده از امریکا استقراض می‌شود چون مطابق اصل ۲۵ قانون اساسی استقراض مزبور باید به تصویب مجلس شورای ملی برسد لذا قطعنامه ذیل را به مجلس محترم پیشنهاد و نظر به لزوم سرعت پرداخت حقوق معوقه تصویب فوری آن را تقاضا می‌نماید.
ماده واحده- وزیر مختار ایران در واشنگتن و وکیل مالیه دولت علیه در امریکا مجاز هستند به نام دولت یک مساعده موقتی به مبلغ یک ملیون دلار دریافت دارند که مبلغ مزبور تماماً تا دسامبر ۱۹۲۲ از عایدات دولت علیه نزد کمپانی انگلیس و ایران که به تاریخ مذکور وعده آن می‌رسد ادا شود و همچنین مجاز هستند به نام دولت علیه عایدات مزبور را به قرض دهنده انتقال دهند به نرخ فرع صدی هفت خواهد بود دولت ایران حق دارد اصل مبلغ مزبور را هر وقت قبل از رأی موعد با فرع نسبی تا آن تاریخ بدون علاوه بپردازد.
رئیس- به کمیسیون بودجه ارجاع می‌شود. ولی قبلاً باید نسبت به فوریت آن رأی گرفته شود نسبت به فوریت آن یعنی در این که یک شور بشود ایرادی هست یا خیر.
(اظهاری نشد)
رئیس- نسبت به فوریت آن رأی می‌گیرم
آقایانی که فوریت این لایحه را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد کمیسیون بودجه در موقع تنفس بایستی منعقد شود و این لایحه را مداقه کرده راپورت آن را به مجلس بدهد عهدنامه حکمیت بین ایران و اتازونی مطرح است راپورت کمیسیون خارجه طبع و توزیع شده مذاکرات در کلیات است در کلیات مخالفی نیست. آقای آقا سید یعقوب راجع به کلیات فرمایشی دارید؟
آقا سید یعقوب- بلی
رئیس- مخالفید؟
آقا سید یعقوب- سوالی داشتم
رئیس- بفرمایید
آقا سید یعقوب- این مسئله حکمیت بین دولت ایران و اتازونی مدتش پنج سال است. یعنی از وقتی که در تهران منتشر شده تا به حال چند سال است آیا این مدت برقرار بود یا خیر؟ اگر برقرار بود زمانش منقضی شده و محتاج به تجدید است و اگر برقرار نبود و دو مرتبه پیشنهاد کرده‌اند پس چرا به امضاء کابینه سابق و وزیر امور خارجه سابق است و چرا وزیر امور خارجه حالیه پیشنهاد نکرده است می‌خواستم آقای مخبر این را شرح دهند تا بنده ملتفت شوم
نصرت الدوله- مخبر کمیسیون خارجه ماده پنج همین عهدنامه حکمیت تصریح می‌کند که پس از آن که به امضاءی اعلیحضرت همایونی و تصویب مجلس شورای ملی از طرف ایران و به امضاءی رئیس جمهوری امریکا و تصویب مجلس سنا از طرف آمریکا رسید بلافاصله این عهدنامه به جریان می‌افتد معلوم است چون تا به حال این مسئله به عمل نیامده عهدنامه هم به جریان نیفتاده و به موقع عمل نیامده است و بعد از این که تصویب شود و به دولت اجازه مبادله داده شود این عهدنامه تا پنج سال اعتبار خواهد داشت و اما این که می‌فرمایند پیشنهاد را وزیر امور خارجه حالیه امضاء نکرده است اگر ماده واحده را ملاحظه فرمایید خواهند دید رئیس الوزرا حاضر و وزیر امور خارجه پیشنهاد کرده‌اند.
رئیس- آقای سدیدالملک (اجازه نطق)
سدیدالملک- در صورتی که محکمه داوری بین المللی تشکیل می‌شود و ایران هم در جزو مجمع اتفاق ملل هست و مناقشات واقعه بین الملل رجوع به آن محکمه می‌شود این عهدنامه دیگر چه صورتی دارد؟
مخبر- در موقعی که مذاکره جامعه ملل بود مکرر گفته شد و یکی از اعتراضاتی که آقایان مخالفین داشتند همین بود که دولت امریکا جزو جامعه ملل نیست. البته اگر دولت امریکا جزو جامعه ملل بود اصلاً این عهدنامه مورد نداشت زیرا خود آن تعهدنامه ترتیب حکمیت را در موقع اختلاف تعیین نموده و ترتیب حل اختلافات را به موجب مراجعه به محکمه داوری بین المللی پیش بینی می‌کند ولی چون هنوز دولت اتازونی جزو جامعه ملل نیست و یک همچه عهدنامه بین دولت اتازونی و دولت ایران در چند سال قبل منعقد شده امروز مورد ندارد این عهدنامه را رد کنیم. علی الخصوص که هیچ نوع مخالفتی هم با تعهدنامه جامعه ملل ندارد زیرا در تعهدنامه جامعه ملل به طور صریح نوشته شده که هرگونه عهدنامه راجع به حکمیت با هر نوع قراردادی بسته شود مناقض و مخالف با این تعهدنامه نیست.
رئیس- آقای سدیدالملک (اجازه نطق)
سدیدالملک- چون در آخر نوشته شده باید به تصویب مجلس ایران و سنای آمریکا برسد خواستم آقای مخبر توضیح بدهند که در سنای امریکا تصویب شده یا خیر؟
مخبر- مجلس سنای امریکا در سنه ۱۹۱۴ یعنی در تاریخ بین ژویه و نوامبر ۱۹۱۴ تصویب کرده است.
رئیس- آقای آقا سید محمد تدین (اجازه نطق)
تدین- بنده در عین این که کاملاً علاقه مندم که روز به روز روابط ودادیه ما بین ملت و دولت ایران و دولت ملت اتازونی زیادتر شود و هیچ وقت یک اختلافات و کدورت‌هایی که ما بین دولت ایران و اتازونی تولید نشود و این عهدنامه حکمیت هم تقریباً برای اجرای همین مقصود حاصل شده است معهذا بنده در این عهدنامه بخصوص که نگاه می‌کنم فوایدی که بایستی بر این عهدنامه مترتب باشد نمی‌بینم و آن مقصود را حاصل نمی‌کند و در عین این که اصولاً بنده موافقم که یک عهدنامه حکمیت بین دولت ایران و اتازونی منعقد شود لیکن مواد این عهدنامه یک موضوعاتی دارد که این عهدنامه را از اثر خودش می‌اندازد از جمله مطالبی که در این عهدنامه هست این است که این محکمه دارای پنج عضو خواهد بود یک عضو ایران و یک عضو اتازونی از اتباع خودشان معین می‌کنند در عضو را هم ایران و اتازونی از مملکت ثالثی معین نموده و عضو پنجم به موافقت مشترک انتخاب خواهد شد. معلوم نیست به موافقت مشترک از مملکت ثالثی انتخاب خواهند کرد یا این که از یکی از این دو دولت متعاهد؟ و بعد می‌گوید چهار ماه پس از مبادله اسنادی که دلالت بر تصدیق این عهدنامه نمایند این کمیسیون و این محکمه تشکیل خواهد شد. البته این محکمه که تشکیل شود افرادش طبعاً یک حقوقی خواهند داشت و یک مخارجی از حیث حقوق اعضا و اجزا و سایر مخارج به طرفین تعلق خواهد گرفت چنانچه در اینجا هم پیش بینی شده و می‌گوید مخارج این کمیسیون را طرفین لای الاقتضا به طور متساوی خواهند داد پس بنابراین یک مخارجی به دولت ایران تعلق می‌گیرد که باید عهده دار پرداخت و ادای آن بشود و بالنتیجه در ماده سوم می‌گوید هر گاه اختلافاتی بین دولت ایران و دولت اتازونی حاصل شود و به وسایل دیپلوماتیکی نتوان آن را حل نمود باید به این کمیسیون و محکمه مراجعه شود تا در آنجا حل و تسویه گردد. بعد می‌گوید این کمیسیون نیز متبادراً می‌تواند اقدام بکند یعنی بدون این که از طرف دولتین این امر ارجاع به کمیسیون شود همین قدر که کمیسیون فهمید یک اختلافاتی بین این دو دولت تولید نشده که به وسایل دیپلماتیکی رفع نشده خودش می‌تواند مقدم شود و اسنادی و جسور نهایی از طرفین بخواهد و تهیه راپورت نماید و در نتیجه تشکیل محکمه دهد و محاکمه نماید از این عبارتی که در ماده سوم هست معلوم می‌شود کمیسیون خودش یک حق نظارتی فوق حکمیت بین دو دولت نخواهد داشت تصور نمی‌کنم این حق نظارت منتج نتیجه شود حالا فرضاً این حق را هم به کمیسیون دادیم آن وقت باید دید نتیجه که از این کمیسیون حاصل می‌شود به موقع اجرا گذارده خواهد شد یا خیر؟ آیا حتمی الاجرا خواهد بود یا نه؟ در آخر همین ماده سوم یک عبارتی دارد و آن عبارت این است که طرفین متعاهدتین به خویشتن حق می‌دهند که پس از تقدیم راپورت کمیسیون در مسئله مختلف و فیها موافق نظریات خود رفتار نمایند بعد از مدتی که کمیسیون تشکیل شد رسیدگی کرد. تهیه راپورت هم نمود در نتیجه یک مخارجی به طرفین تحمیل شده و راپورتی داد آن وقت اگر یکی از دولتین به رأیی که از این کمیسیون داده ترتیب اثر ندهد پس نتیجه این کمیسیون چیست؟ بنده هر چه فکر می‌کنم پس ار مراجعه به این عبارت که می‌گوید طرفین به خویشتن حق می‌دهند ترتیب اثر به راپورت این کمیسیون ندهند حقیقتاً وجود چنین کمیسیونی را بی فایده و بی اثر تصور می‌کنم و در نتیجه گمان می‌کنم بر عکس مقصود حاصل می‌شود. مقصود از تشکیل این کمیسیون رفع اختلافات و کدورت‌ها و جلوگیری از قطع روابط است در صورتی که طرفین ذیحق باشند ترتیب اثر به رأی این کمیسیون و راپورت آن بدهند این کمیسیون به چه دردی می‌خورد. بنده هر چه فکر می‌کنم نمی‌توانم دلیلی پیدا کنم که این کمیسیون با این ترتیب و این شکل فایده داشته باشد فقط یک مخارجی به دولت ایران برای اعضا این کمیسیون و سایر مخارج تعلق می‌گیرد و نتیجه آن صحیح است. بنابراین در عین این که بنده معتقدم یک عهدنامه حکمیت بین دولت ایران و اتازونی برقرار شود به دلایلی که عرض و یک قسمت دیگری هم هست که شاید بعد عرض کنم با این ترتیبی که در این عهدنامه قید شده مخالفم.
مخبر- قبلاً لازم است بنده اقرار کنم که تنقیدات آقای تدین ظاهراً در مواد این عهدنامه وارد است و علت وارد بون این تنقیدات را تا یک درجه عرض می‌کنم تا این که جواب‌هایی که بعد عرض می‌کنم سهل تر باشد. این اقدام دولت امریکادر سنه ۱۹۱۴ چنانچه ملاحظه می‌فرمایند و از مواد این عهدنامه خوب پیدا است منحصر به انعقاد این عهدنامه بین امریکا و ایران بوده است. این عهدنامه یک چیزی است که دولت امریکا با اغلب دول دنیا منعقد کرده و در حقیقت یک قدمی بوده است که دول امریکا برای نزدیک کردن افکار دول به طرف صلح و احتراز از جنگ برداشته است بلکه اگر مورد ایراد نشود می‌توانم بگویم که قدم اولی و مقدماتی فکر جامعه ملل همین عهدنامه است زیرا تصدیق می‌فرمایید که قدم‌های اولی راجع به هر چیزی در اول به طوری لرزان و ضعیف و سست است که می‌تواند در ظاهر همه نوع تنقیدات و همه نوع عیب جویی‌ها را به خودش وارد کند. البته با آن حال و ترتیب و سیاست جنگجویانه که در دول اروپا و دول بزرگ جاری بود خیلی مشکل بود در سنه ۱۹۱۴ یعنی قبل از جنگ بین المللی بیایند و یک محکمه قرار دهند و حاضر شوند حکم آن را به کلی قاطع و حاکم بر تمام سیاست‌های دول قرار دهند و اختیارات کاملی به این محکمه بدهند. این اشکال به درجه بزرگ بود که با این که بعد تجربیات و صدمات این جنگ این مخطور را تا یک درجه مرتفع کرده بود باز در موقعی که تعهدنامه جامعه ملل نوشته می‌شد یک مذاکراتی راجع به همین مطلب در بین بود و در روزنامه‌ها و شانسلری‌های دول مطرح بود که می‌خواهند یک جامعه تشکیل بدهند که مافوق سیادت و اقتدارات هر دولتی باشد والبته دول بزرگ از محدود کردن اختیارات و اقتدارات خودشان خیلی خائف بودند خلاصه آن که یکی از قدم‌های اولیه که در این راه برداشته شد همین عهدنامه است که الان مطرح می‌باشد و بزرگ تر از آن عهدنامه است که کنفرانس‌ها و موسسه‌های بزرگ از آن تشکیل شد که منجمله کنفرانس لاهه است و در حقیقت یک نتیجه قطعی و حقیقی و قابل استفاده قبل از تعهدنامه جامعه ملل گرفته نشده بود و شاید می‌توان گفت که مشکل هم بود زیرا در آن موقع وضعیات دنیا اجازه نمی داده بعد از این مقدمه در جواب آقای تدین عرض می‌کنم اشکالی که نسبت به انتخاب اعضا کردند و عضو پنجم را که عضو مشترک بود پرسیدند که آیا این عضو مشترک از اتباع دولت امریکا یا ایران یا دولت دیگر معین خواهد شد این اشکال به نظر بنده وارد نیست. برای این که شرط انتخاب عضو پنجم موافقت است و باید دولت امریکا ایران در انتخاب او موافقت نمایند اگر موافقت کردند آن عضو پنجم از اتباع ایران خواهد بود وگرنه از دولت امریکا یا از دولت ثالثی انتخاب خواهند نمود. در این خصوص اینجا اشکالاتی وارد نیست بلکه برعکس نسبت به این محکمه همه نوع فایده و حسن انتخاب از برای ما است زیرا یک عضو این محکمه عضو ایرانی است و یک عضو دیگرش غیر ایرانی که با میل و انتخاب دولت ایران است و در این باب یک تساوی کاملی بین دولت ایران و دولت امریکا منظور شده دیگر از مسائلی که فرمودند راجع به مخارج بود. البته بنده تصدیق نمی‌کنم که با وضعیت اقتصادی و با اشکالاتی که هر روز می‌بینیم هست و هیأت دولت و وزرا برای مخارج ضروری فوری مملکت دچار زحمت هستند بنده به هر وزیر و به هر نماینده حق می‌دهم که نسبت به یک خرج جزئی اشکال ننمایند ولی حالا می‌خواهم ببینم آیا این خرج محکمه یک خرج فوق العاده مهمی خواهد بود یا خیر. در اینجا این ماده یک قدری گنگ است و درست مطلب از او مفهوم و مستفاد نمی‌شود ولی آن اندازه را که بنده می‌توانم دهم و تصور می‌کنم همین طور هم باشد این است که گمان می‌کنم این محکمه نخواهد بود که در مدت این پنج سال دائماً مشغول باشد و هر پنج عضو آن کار دیگری غیر از این کار نداشته باشند و محتاج باشند این حقوق را بگیرند. بنده گمان می‌کنم دولت امریکا با همه وسعت بودجه که دارد هیچ وقت حاضر نمی‌شود چنین حقوقی را بدهد انتخاب شدند در غیر از مواقع ضروری دیگر دلیلی ندارد همیشه دور هم جمع شوند وقتشان را صرف این کار کنند چنان که در یکی از این مواد اگر ملاحظه فرموده باشید اشاره هست می‌گوید مخارج کمیسیون را دولتین لدی الاقتضا به طور متساوی خواهند داد. این لدی الاقتضا خود ثابت می‌کند که به طور دائم نیست مثلاً کسی را که از ایران انتخاب می‌کنیم یا یک کسی خواهد بود که در مرکز یک حقوق دیگری خواهد داشت و یا یکی از مأمورین و نماینده‌های سیاسی ما خواهد بود که حقوق مخصوصی دارد و اگر چنین اتفاقی افتاد و به این کار خواهد پرداخت همین طور کسی را که از خارج می‌خواهیم انتخاب کنیم این هم در سایر نقاط معمول است که اغلب از برای این قبیل کارها از معلمین حقوق و آوکاهای بزرگ و کسانی که در حقوق یک سمت تخصص دارند انتخاب می‌کنند و یا یک کسی خواهد بود که در مرکز یک حقوق دیگری خواهد داشت و یا یکی از مأمورین و نماینده‌های سیاسی ما خواهد بود که حقوق مخصوصی دارد و اگر چنین اتفاقی افتاد و به این کار خواهد پرداخت همین طور کسی را که از خارج می‌خواهیم انتخاب کنیم این هم در سایر مناطق معمول است که اغلب از برای این قبیل کارها از معلمین حقوق و آوکاهای بزرگ و کسانی که در حقوق یک سمت تخصص دارند انتخاب می‌کنند و در موقعی که اشتغال دارند یک اندامینه و یک کمک خرجی به آنها داده می‌شود یک حقوق استمراری به آنها داده نمی‌شود به این جهت بنده تصور نمی‌کنم مخارج این محکمه به قدری سنگین باشد که امروز بخواهیم از آن احتراز کنیم بلکه امیدوارم در تمام مدت این پنج سال یک موقعی پیش نیاید که اعضا این محکمه دور هم جمع شوند. زیرا امیدوارم هیج اختلافی بین دولت ایران و امریکا حاصل نخواهد شد و اما در خصوص ماده سوم و مبادرتی که برای اقدامات کمیسیون قائل شده‌اند و آقای تدین آن را یک نوع حق نظارتی عرض کردند این طور نیست. این مبادرت محکمه لازمه اش یک نوع نظارت قبلی و بعدی نیست. وقتی یک محکمه تشکیل شد و اعضایش انتخاب شدند و در محل خود بودند اگر اختلافی حاصل شد و دولتین نخواستند به کمیسیون مراجعه کنند یا آن که مأیوس نبودند به وسایل دیپلماسی قضیه حل شود این ماده خواسته است حقی به قضاوی محکمه داده باشد که آنها بتوانند به دولتین حکم کنند که شما مطابق این عهدنامه رفتار کنید. این هیچ نوع مستلزم نظارت نیست سابقه هم در این کار هست برای این که محکمه‌های دیگری که از این قبیل تشکیل شده همیشه این حق مبادرت به آنها داده شده است و دیگر این که این قسمت اخیر را پس از آن مقدمه که عرض کردم زائد می دانم توضیح دهم نسبت به این که فرمودند در ماده سوم می‌نویسد پس از رأی دادن کمیسیون طرفین برای خود حقی قائل هستند که مطابق نظریات خود رفتار نمایند. البته این ایراد به این عهدنامه وارد است ولی همان طوری که عرض کردم در آن مورد بهتر از این پیش نمی‌رفت و بایستی در نظر بگیرند که این عهدنامه منحصر به امریکا و ایران نیست بین دولت بزرگ دنیا و امریکا هم این عهدنامه امضاء شده و مجرا گردیده است حالا بنده تصور می‌کنم خوب است آقای تدین با بنده و یا کمیسیون خارجه در تصویب این عهدنامه موافقت نمایند و در ضمن همه اظهار امیدواری نمایند که انشاءالله به زودی دولت امریکا هم داخل در جامعه ملل شود و البته به محض دخول دولت امریکا در جامعه ملل دیگر این عهدنامه مورد نخواهد داشت و ملغی می‌شود به موجب مقررات محکمه داوری بین المللی رفتار خواهد شد.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده موافقم
رئیس- دیگر مخالفی نیست
(اظهاری نشد)
رأی می‌گیریم که داخل در شور مواد بشویم
آقایانی که تصویب می‌کنند داخل در شور مواد بشویم قیام بفرمایند.
(اکثرنمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد اگر آقایان موافق باشند راپورت کمیسیون بودجه قرائت شود بعد داخل در شور مواد می‌شویم.
(آقای سردار معظم به مضمون ذیل قرائت نمودند)
مطابق اجازه که بر طبق ماده واحده از طرف مجلس شورای ملی به کمیسیون بودجه داده شده بود که بودجه‌ها را با مشارکت دولت تهیه کرده به مجلس شورای ملی تقدیم دارد کمیسیون بودجه در جلسات با حضور هیأت دولت موضوع بودجه مملکتی را مطرح بحث خود قرار داده اساساً چنین صلاح دیده شده که اگر منتظر بودجه‌های جزو شده و پس از آن وارد جرح وتعدیل وجزئیات آن بشویم و بودجه‌های قطعی را تقدیم مجلس نماییم وقت زیادی برای مطالعه لازم خواهد شد و ضرر بی جهتی متوجه خزانه مملکت خواهد گردید. در صورتی که اگر ابتدا به طور کلی رقم کلی اعتباراتی برای هر یک از وزارت خانهها و مصارف عمده مملکتی معین شود و وزرا مأموریت بیابند که در حدود اختیارات مصوبه بودجه وزارت خانه‌های خود را تنظیم کرده به مجلس شورای ملی تقدیم دارند عملی تر و بیشتر مقرون به صرفه خواهد بود. مراعات این اصل از نقطه نظر تسهیل تعدیل بودجه نیز بهتر دانسته شده و کمیسیون بودجه اصل مزبور را در عملیات خود اتخاذ نمود. پس از آن صورتی از عایدات وصولی سنه ماضیه پیچی ئیل ۱۲۹۹ از وزارت مالیه خواسته شد که آن صورت عیناً ضمیمه این راپورت می‌شود و مدرک عایدات تخمینی هذه السنه این صورت قرارداده شده و بنابراین عملاً باید تصور نمود که عایدات وصولی هذه السنه بیشتر از میزان مأخوذه در پیچی ئیل خواهد بود. مطابق صورت مزبور اقل عواید مملکتی با تسعیر مالیات‌های جنس نوزده ملیون و سیصد و سی و دو هزار و چهارصد و سیزده تومان نقد ۴۱۳- ۲۳۲ - ۲۹ و هشت هزار و ششصد و پنجاه و یک خروار و سی من گندم و دویست خروار جو و ده هزار شلتوک تخمین شده است. سه فقره جنس که در فوق ذکر شده جنسی است که از بابت خانواری در سنه ناحیه وصول و حالیه هن مأخذ قرارداده شده است و الا مالیات جنسی مملکتی مطابق میزان تسعیر سنه ماهیه در ضمن عواید نقدی منظور گردیده است. در باب مخارج مملکتی اگر چه از طرف وزارت خانهها بودجه‌های جدید پیشنهاد شده بود ولی چون عجله ما بودجه‌های تازه بیشتر از بودجه‌های معمول بود و با کمی عایدات و لزوم تعدیل بودجه تجویز اضافه مخارج فعلی مقتضی بود. لهذا صورت مخارج جاریه مملکتی از روی بودجه پیچی ئیل که ضمیمه این راپورت است از وزارت مالیه خواسته شده و مأخذ بودجه‌های پیشنهادی دولت قرارداده شده و ضمناً باید توضیح شود که شصت و چهار هزار و نهصد و نود و چهار تومان اضافه بر مبلغ تأدیه شده در پیچی ئیل از بابت چهل هزار تومان مخارج اداره ثبت اسناد است که وزارت عدلیه پیشنهاد نموده بود و از بابت تفاوت بودجه وزارت خارجه می‌باشد. چنان که نمایندگان محترم ملاحظه می‌فرمایید ۲۳۰۶۹۶۱ تومان نقد و مقداری جنس صرفه جویی قطعی به عمل آمده و صرفه جویی‌هایی که از بابت شهریه‌ها و مستمری‌ها به عمل خواهد آمد باید اضافه بر این مبلغ شود و مواد ذیل با موافقت هیأت دولت برای تصویب مجس شورای ملی تقدیم می‌شود.
۱ - به تشکیلات مملکتی وزارت خانهها مطابق ضمیمه و ذیل اعتبار داده می‌شود که در حدود آن اعتبارات بودجه جزء خود را بهتر کرده برای تصویب مجلس شورای ملی توسط وزیر مالیه ارسال دارند.
۲ - وزارت مالیه مأمور است که از اول دلو هذه‌السنه تا .... هذالسنه شما قوی ئیل ۱۳۰۰ شمسی مصارف مملکتی را در حدود اعتبارات منظور در ضمیمه این قانون تأدیه نماید پس از انقضای مدت معینه هر یک از وزارت خانهها که بودجه خود را پیشنهاد مجلس شورای ملی ننموده باشند تا پیشنهاد بودجه جزء خود حق دریافت هیچ نوع وجهی را نخواهد داشت.
۳ - کلیه وزارت خانهها مکلف هستند که یک قسمت از مبلغی را که در مواد ضمیمه آن قانون تصویب می‌شود به عنوان اعتبار خصوصی برای مخارج پیش بینی نشده در بودجه خود منظور دارند. میزان اعتبار خصوصی حتی المکان همان خواهد بود که در بودجه‌های سال پیچی ئیل منظور شده و هر گاه در بودجه‌های جدید اعتبار خصوصی کمتر از سال پیچی ئیل منظور شده آن کسر و نقصان در هر صورت باید متناسب با مبلغی باشد که از بودجه سال قبل در هذه السنه کسر شده است.
۴ - کلیه اعتبارات خصوصی که در بودجه‌های وزارت خانهها منظور می‌شود و همچنین مبلغی که برای مخارج پیش بینی نشده مملکتی در بودجه وزارت مالیه منظور شده است نباید به مصرف حقوق اداری و وظیفه و شهریه و اضافه حقوق و امثال آن برسد.
۵ - نهصد و پنجا هزار تومان محل برای مخارج پیش بینی نشده مملکتی منظور می‌شود وزارت مالیه در هر ماه تا میزان چهل هزار تومان از این مبلغ را مطابق تصویب نامه‌های هیأت وزرا تأدیه نموده و صورت این مصارف را در آخر هر برج به مجلس شورای ملی تقدیم دارد. هر گاه مخارجی از این محل علاوه بر مبلغ چهل هزار تومان لازم شود در هر مورد تحصیل اجازه مجلس شورای ملی لازم خواهد بود.
۶- تعیین تکلیف شهریه‌ها و مستمری‌ها که مجموع آنها مطابق صورت ارسالی وزارت مالیه یک ملیون و دویست و دوازده هزار و سیصد و چهار تومان نقد و هشتصد و بیست و پنج خروار و بیست و شش من جو و یک صد و نود خروار و بیست و چهار من شلتوک است که انتظار رسیدن صورت جزء آن منوط به تصویب خاصی است که پیشنهاد آن پس از مداقه از طرف کمیسیون بودجه به مجلس شورای ملی تقدیم خواهد شد. ضمیمه این راپورت و مواد قانونی که از طرف کمیسیون با موافقت دولت تقدیم مجلس می‌شود مواد بودجه چند است که به طور قلم‌های درشت برای هر یک از وزارت خانهها و سایر مخارج دولتی پیشنهاد شده یک ستون پیشنهادی دولت و یک ستون هم پیشنهادی کمیسیون است چون این راپورت بعد طبع و توزیع خواهد شد گمان می‌کنم خواندن کلیه این اقلام لزومی نداشته باشد همین قدر به طور اختصار عرض می‌کنم که مجموع مخارج پیشنهادی دولت نقداً بیست و دو ملیون و هشتصد و شصت و پنج هزار و هشتصد و پنجاه و هفت تومان نقد و دو هزار و دویست و نود و شش خروار و بیست و سه من گندم و سه هزار و چهار صد و هشتاد و چهار خروار و یازده من جو و صد و نود خروار و بیست و چهار من شلتوک است و تصویب کمیسیون بودجه بعد نوزده ملیون و دویست و بیست و شش هزار و پانصد و نود و تومان و هزار و صد و شصت خروار و بیست و پنج من گندم و دو هزار و صد و هفت خروار و بیست و پنج من جو است و همان طور که عرض کردم صرفه جویی که فعلاً حاصل شده است قطعی نیست و هنوز کمیسیون موفق نشده است که تصمیم قطعی اتخاذ کند زیرا منتظر وصول صورت‌های جزئی است و پس از آن که صورت‌های جزء واصل شد آن وقت تصمیمات قطعی اتخاذ خواهد نمود و هر نوع صرفه جویی به عمل خواهد آمد و فعلاً باید این دو ملیون و خورده در موقع نوشتن صورت‌های جزء کسر شود و تقریباً دو کرور و یک کسر بودجه داریم و البته هیأت دولت باید مطالعات لازمه بنماید و محلی برای این کسر بودجه معین نماید و در این باب هنوز کمیسیون بودجه داخل در مذاکراتی نشده است و منتظر است از طرف هیأت دولت اقداماتی بشود که بالاخره در موقعی که بودجه از مجلس می‌گذرد بودجه تعدیل شده بگذرد.
رئیس- ضمیمه اش که حاوی صورت جمع و خرج است طبع و توزیع شد و خدمت آقایان هست ولی چون عین راپورت طبع نشده می‌ماند برای روز شنبه آقای مستشارالسلطنه راجع به چه مطلب است.
مستشارالسلطنه- راجع به همین بودجه موقعی که مطرح است از آقای مخبر سوالی دارم.
رئیس- امروز مطرح نیست. روز شنبه در این باب مذاکره می‌شود. فعلاً راجع به عهدنامه حکمیت بین ایران و اتازونی مذاکرات اعاده داده می‌شود. در ماده اول اعتراضی نشده در ماده دوم هم اعتراضی نشده است همین طور است ماده سوم و سایر مواد شور اول ختم شد. شور دوم روز پنج شنبه آتیه خواهد بود. آقایان اگر اعتراضی دارند بایستی روز شنبه و سه شنبه پیشنهاد کنند که رأی به قابل توجه بودن آن گرفته شود اگر آقایان موافق باشند چند دقیقه تعطیل شود تا کمیسیون بودجه راجع به پیشنهاد استقراض راپورتش را تهیه نماید.
(در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از یک ساعت مجدداً تشکیل گردید).
رئیس- راجع به استقراض یک میلیون دلار است. قبل از تنفس بنده اعلام کردم که به کمیسیون بودجه مراجعه می‌شود ولی برای این که رعایت سابقه هم شده باشد به کمیسیون خارجه هم مراجعه شد و هر دو کمیسیون راپورت خود را نوشته‌اند قرائت می‌شود و بعد داخل در مذاکرات. راپورت کمیسیون خارجه را آقای نصرت الدوله مخبر کمیسیون خارجه به مضمون ذیل قرائت نمودند. کمیسیون خارجه لایحه دولت را راجع به استقراض یک ملیون دلار مساعده که فوریت آن را دولت تقاضا نموده است تحت مطالعه در آورده و این استقراض را از امریکا از نقطه نظر ملیت با اکثریت آراء تصویب می‌نماید. راپورت کمیسیون بودجه را آقای سردار معظم مخبر کمیسیون بودجه به مضمون ذیل قرائت نمودند. کمیسیون بودجه لایحه دولت را راجع به استقراض یک ملیون دلار مساعده که فوریت آن را دولت تقاضا نموده است تحت مطالعه قرارداده و مواد ذیل را تقدیم مجلس شورای ملی می‌نماید.
ماده ۱- دولت مجاز است که به وزیر مختار ایران در واشنگتن و وکیل مالیه دولت علیه امریکا اجازه دهد که به نام دولت یک مساعده موقتی به مبلغ یک ملیون دلار دریافت دارند که مبلغ مزبور تماماً تا دسامبر ۱۹۲۲ از عایدات دولت علیه نزد کمپانی انگلیس و ایران که به تاریخ مذکور و عده آن می‌رسد ادا شود و همچنین مجاز هستند به نام دولت ایران عایدات مزبور را به عرض دهنده اشتغال دهند. میزان فرع صدی هفت خواهد بود و دولت ایران حق دارد اصل مبلغ مزبور را هر وقت قبل از رأس موعد با فرع نسبی تا آن تاریخ بدون علاوه بپردازد.
ماده ۲- نهصد هزار تومان از مساعده مزبوره برای مصارف معوقه نظامی و بقیه آن برای سایر مخارج ضروری معوقه مملکتی تشخیص داده می‌شود.
رئیس- مذاکرات در کلیات است. آقا سید یعقوب در کلیات مخالفید؟
آقا سید یعقوب- سوالی دارم
رئیس- از کی
آقا سید یعقوب- از مخبر کمیسیون خارجه
رئیس- بفرمایید.
آقا سید یعقوب- این که مخبر کمیسیون خارجه در راپورت خودش نوشته است دولت مجاز است به وزیر مختار ایران در واشنگتن و وکیل مالیه دولت علیه امریکا اجازه دهد که به نام دولت یک میلیون دلار به عنوان مساعده موقتی استقراض نماید آن قرض همین اندازه است یا بیشتر از این است و حداکثر آن تا چه اندازه است و ترتیب ادای آن از همین محلی است که معین کرده‌اند یا از محل دیگر است.
نصرت الدوله مخبر کمیسیون خارجه- این سؤال راجع به کمیسیون خارجه نیست و مخبر کمیسیون بودجه جواب خواهند داد.
سردار معظم مخبر کمیسیون بودجه- تصور می‌کنم جواب این سؤال برای کمیسیون بودجه هم مشکل باشد و جواب این سؤال به عهده دولت خواهد بود زیرا اولاً وظیفه دولت است و ثانیاً گمان نمی‌کنم یک چنین چیزی قطعاً در نظر باشد که محتاج به توضیح باشد به علاوه هرگاه بعد استقراض لازم شود باید به تصویب مجلس باشد.
رئیس- دیگر معترضی نیست؟
آقای دولت آبادی (اجازه)
حاج میرزا علی محمد دولت آبادی- اینجا تصریح نشده است از کمپانی گرفته می‌شود کدام کمپانی خواهد بود. فقط نوشته شده است از امریکا گرفته می‌شود. باید معین شود از چه کمپانی گرفته می‌شود و اسم او نوشته شود.
مخبر کمیسیون بودجه- تصور نمی‌کنم ذکر اسم طرف لازم باشد این یک استقراض مختصری است که از بازار مالی امریکا می‌شود.
رئیس- آقای دولت آبادی (اجازه)
دولت آبادی- بنده نفهمیدم مقصود آقای مخبر چیست. آیا آن کمیسیون فروخته می‌شود یا این که از یک طرفی قرض می‌شود یا از دولت امریکا می‌فرمایید از امریکا گرفته می‌شود خوب است بفرمایید از کی و به چه عنوان گرفته می‌شود یا از طرف معین استقراض می‌شود باید معلوم شود.
مخبر کمیسیون بودجه- اگر چه لازم بود این جواب را آقای وزیر مالیه بدهند ولی بنده عرض می‌کنم این قرض از دولت امریکا نیست بلکه از یک کمپانی امریکایی است.
رئیس- دیگر اعتراضی نیست؟
(اظهاری نشد)
رئیس- رأی می‌گیریم داخل در مواد شویم.
آقایانی که شور در مواد را تصویب می‌نمایند قیام فرمایند.
(عده کثیری قیام نمودند)
رئیس- نسبت به ماده اول مخالفی هست یا خیر؟
آقای شیخ الاسلام اصفهانی (اجازه)
مستشارالسلطنه- بنده به طور سؤال از آقای مخبر کمیسیون خارجه سؤال می‌کنم اول وکیل مالیه ایران را در امریکا معرفی فرمایند ثانیاً در قسمتی که می‌نویسند: ««اشتغال بدهد»» ممکن است عبارت «انتقال بدهد»» را به لفظ «بپردازد»» تبدیل بدهند و نوشته شود کمپانی نفت جنوب بپردازد. این دو سؤال را داشتم که اولاً توضیح بفرمایند وکیل مالیه ایران در اتازونی کیست؟ و ثانیاً انتقال را پرداخت تبدیل نمایند.
رئیس الوزرا- اولاً راجع به این که آقای شیخ الاسلام می‌گویند لفظ مساعده بی مناسبت است این طور نیست. زیرا مبلغی که دولت در نظر دارد پیش از این مبلغ است و این یک مساعده‌ای است که دولت می‌خواهد دریافت نماید و اگر خواست مجدداً فرض کند به مجلس شورای ملی پیشنهاد خواهد کرد. اما این که آقای مستشارالسلطنه می‌گویند وکیل مالیه معرفی شود ضرورتی ندارد اسمش توضیح شود. وکیل مالیه دولت شخصی است که این مأموریت به او داده می‌شود و این که می‌گویند لفظ «انتقال» تبدیل به لفظ «بپردازد» شود این را هم مناسب نمی دانم همان لفظ انتقال باشد بهتر است.
رئیس- آقای دولت آبادی (اجازه)
دولت آبادی- عرضی ندارم
رئیس- آقای فهیم الملک (اجازه)
فهیم الملک- بنده هم عرضی ندارم.
رئیس- دیگر در ماده اول اعتراضی نیست. رأی می‌گیریم به ماده اول آقایانی که ماده اول را تصویب می‌کنند قیام نمایند.
(اکثر قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده دوم قرائت می‌شود.
(آقای تدین به مضمون ذیل قرائت نمودند)
رئیس- در این ماده اعتراضی نیست؟
آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقای سید یعقوب- بنده خواستم سؤال کنم که غیر از این نهصد هزار تومان چیزی باقی می‌ماند یا خیر؟
مخبر کمیسیون بودجه- فرمایش آقای آقا سید یعقوب منوط به نرخ دلار است. ولی با وجود این که دلار تنزل کرده است باز یک چیزی از آن باقی می‌ماند.
رئیس- دیگر نسبت به ماده دوم اعتراضی نیست.
رأی گرفته می‌شود به ماده دوم
فهیم الملک- با ورقه باید رأی گرفت
رئیس- اگر پنج نفر تقاضا کنند که با ورقه رأی گرفته شود با ورقه رأی گرفته می‌شود.
(بعضی گفتند لزومی ندارد)
رئیس- مقصود جنابعالی ۸۵ نظام نامه واضح است.
فهیم الملک- بلی مقصود قسمت دوم ماده هشتاد و پنج است.
رئیس- من نمی دانم این مسئله شامل این ماده می‌شود یا خیر؟
فهیم الملک- در تمام لوایح قانونی که دولت تقاضای اجازه مخارج می‌نماید باید با ورقه رأی گرفته شود.
رئیس الوزرا- این اجازه خرج نیست. تخصیص یک مبلغ معین است که اجازه گرفته می‌شود پرداخت حقوق معوقه
رئیس- (خطاب به فهیم الملک) دیگر ایرادی ندارید.
فهیم الملک- تفاوتی در این که در قیام و قعود یا با ورقه رأی گرفته شود نمی‌بینم. در هر صورت مجلس موافق است و رأی خواهد داد. مقصود بنده رعایت نظام نامه داخلی بود.
سردارمعظم- ماده هشتاد و پنج شامل این فقره نیست. زیرا در آن ماده می‌نویسد لایحه که بر طبق آن تقاضای اجازه خرج شود اولاً این لایحه نیست لایحه باید از طرف دولت پیشنهاد شود. ثانیاً تقاضای اجازه خرج نشده دو ماده است که از برای استقراض پیشنهاد شده که ضمناً در یکی از مواد مبلغ آن به مخارج معوقه تخصیص داده شده به این ملاحظه به عقیده بنده باید نسبت به این ماده با قیام و قعود رأی گرفت و در کلیات آن با ورقه.
رئیس- آقای محمده هاشم میرزا (اجازه)
محمد هاشم میرزا- بنده عقیده ندارم با ورقه رأی گرفته شود. این را یک لایحه استقراضیه می دانم و هر دو ماده را هم شامل آن می دانم هر وقت موقع خرج شد و پیشنهاد کردند آن وقت لایحه خرج است و هنوز لایحه خرج نیست.
رئیس- پس در ماده دوم همه به قیام و قعود رأی می‌گیریم.
آقایانی که ماده دوم را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اکثر قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد در کلیات کسی اعتراض دارد؟
(اظهاری نشد)
باید رأی بگیریم به کلیات لایحه.
این رأی هم باز با قیام و قعود خواهد بود در این باب اعتراضی هست.
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- همان طوری که آقای فهیم الملک فرمودند مقصود از این صحبت راجع به نظام نامه داخلی است. پس از آن که آقای سردار معظم و شاهزاده محمد هاشم میرزا مذاکره فرمودند بالاخره معلوم نشد تفسیر این ماده چیست. آقای سردار معظم نظرشان این بود که در کلیه لایحه باید با ورقه رأی گرفت. آقای محمد هاشم میرزا نظریه شان این بود که در کلیات هم نباید رأی گرفت آقای رئیس هم فرمودند که این ماده هنوز تفسیرش معلوم نیست پس از این که جمع نظرها بشود موافق ماده دیگر نظام نامه داخلی که می‌گوید هر گاه پنچ نفر تقاضا کنند با ورقه رأی گرفته شود با ورقه رأی گرفته می‌شود. ممکن است بنده و چهار نفر از آقایان پیشنهاد کنیم که این رأی با ورقه گرفته شود.
رئیس- موافق ماده ۸۷ باید پیشنهاد کتبی باشد.
سلیمان میرزا- الان می‌نویسیم و تقدیم می‌کنیم.
رئیس- آقای محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمدهاشم میرزا- عرض بنده راجع به تعقیب عقیده خودم بود. حالا که بنا شد با ورقه رأی گرفته شود نظر به این که چند نفر با ورقه و چند نفر با قیام و قعود بالاخره رأی خواهند داد دیگر محتاج به این تفیذات نیست.
رئیس- آقایان فهیم الملک و حائری زاده و طباطبایی و وقارالملک و آقا میرزا ابراهیم قمی تقاضا کرده‌اند با ورقه رأی گرفته شود پس با ورقه رأی گرفته می‌شود. آقایانی که این لایحه را تصویب می‌کنند ورقه سفید و اشخاصی که تصویب نمی‌کنند ورقه کبود خواهند داد.
و اخذ آراء به عمل آمده آقایان تدین و سهام السلطان شروع به استخراج آراء نمودند و ترتیب ذیل نتیجه حاصل شد.
عده حضار (۶۸ نفر)
ورقه سفید علامت قبول (۴۶) ورقه کبود علامت رد (۲) امتناع (۱۲) ورقه با قید سفید بدون امضاء (۱) ورقه با امضاء بدون قید سفید یا کبود (۳) اوراق و بدون امضاء علامت امتناع (۴)
سهام السلطان- در یکی از اوراق قید سفید شده است ولی امضاء نشده و در بعضی امضاء نموده‌اند و قید سفید یا کبود نشده است.
سردارمعظم- امضاءهایی که در روی اوراق سفیده شده است علامت قبول است زیرا رنگ سفید است.
رئیس- درست ملتفت نشدم چه فرمودید.
سردارمعظم- عرض کردم آقایان مشجر چنین می‌فرمایند چند ورقه سفید است و اسم هم نوشته شده است ولی نوشته‌اند سفید است یا کبود بنده عرض می‌کنم اینها جزو اوراق سفید است. زیرا رنگ خود ورقه حاکی است که علامت قبول است. بنابراین کلیه اوراق سفیدی که در آنها اسم نوشته شده است علامت قبول است. فقط اوراقی علامت رد است که کبود باشد و اوراقی که سفید است و امضاء ندارد علامت امتناع است.
رئیس- در هر صورت این یک چیزی است که باید در هیأت رئیسه مطرح شود بالفعل لایحه استواخیه با اکثریت (۴۶) رأی تصویب شد و چون موافق نظام نامه باید در صورت مجلس اسامی موافقین و مخالفین نوشته شود به همین ترتیب نوشته خواهد شد تا بعد این مسئله در هیأت رئیسه مذاکره شود. سردار معظم- بنده تقاضا می‌کنم آرائی که به این ترتیب استخراج شده محفوط بماند تا این که تکلیف آنها معین شود و بعد ضمیمه آراء دیگر شود.
رئیس- البته مضبوط خواهد ماند لایحه استقراضیه تصویب خواهد شد.(اسامی قبول کنندگان)
سلطان العلماء. آصف الممالک. حاج میرزا تقی خان نائینی. عمیدالممالک. سهام السلطان. عمادالسلطنه طباطبائی. بیان الدوله. وقارالملک. آقا سید محمد تدین. میرزا ابراهیم خان. ملک آرائی. آقا میرزا محمد صادق طباطبائی. نصرت الدوله. میرزا محمد حسین صدرائی. احتشام الدوله. غضنفرخان. صدر الاسلام. مستشارالسلطنه. محقق العلماء. سردارمفخم. آقا سید یعقوب. محمد هاشم میرزا. ناظم العلماء. ارباب کیخسرو. رئیس التجار. نصیرالسلطنه. قوام الدوله. سردارمعظم خراسانی. نصیر دیوان. حاج میرزا اسدالله خان. مشیرالدوله. امیرناصر. سردارجنگ. میرزا هاشم آشتیانی. وکیل الملک. فتح الدوله. حاج شیخ اسدالله. میرزا محمد نجات. بیان الملک. رکن الملک. شیخ الاسلام ملایری. حاج مقبل السلطنه. میرزا علی کازرونی. امین الشریعه شیرازی. منتصر الملک. فهیم الملک.
(اسامی رد کنندگان)
حائری زاده.... شیخ الاسلام اصفهانی
(ورقه با امضاء بدون قید سفید یا آبی) (۳)
حاج میرزا مرتضی. آقا سید فاضل. اقبال السلطان رئیس- یک پیشنهادی از طرف وزیر مالیه رسیده است راجع به انتخاب یک کمیسیون سه نفری از طرف مجلس برای رسیدگی به محاسبات سنواتی صندوق وزارت مالیه طبع و توزیع شده است فرستاده می‌شود به کمیسیون بودجه یا کمیسیون قوانین مالیه
سردارمعظم- این لایحه کمیسیون بودجه آمده است و شور هم در آن شده است و رأی قطعی محتاج به حضور آقای وزیر مالیه است. روز یک شنبه دو ساعت قبل از ظهر قرار شده است تشریف بیاورند به کمیسیون و بعد راپورت به مجلس تقدیم بشود.
رئیس- بسیار خوب آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- بنده یک مسئله خارج از موضوعی می‌خواهم عرض کنم ولی یک اخطاری است که موقعش می‌گذرد آقایان وزراء تشریف می‌برند و سؤالاتی که آقایان باید بنمایند می‌ماند. همین طور برای جلسه بعد به این جهت سوالات یک ماه طول می‌کشد و نمی دانم در این باب تکلیف چیست؟
رئیس- آقای سردار معظم خراسانی (اجازه)
سردار معظم خراسانی- بنده هم عرضم همین بود.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- از طرف وزارت مالیه تقاضای یک کمیسیون از مجلس شده است. من نمی دانم مراجعه به کمیسیون قوانین مالیه و بودجه چه معنی دارد وزارت مالیه یک کمیسیون سه نفری خواسته است که از طرف مجلس انتخاب شود. برای مراجعه به محاسبات صندوق وزارت مالیه این جا نه مشاوره دارد نه وضع قانونی است نه تصویب خرجی است نه محتاج به رفتن به کمیسیون بودجه است نه محتاج به کمیسیون قوانین مالیه باید اگر مجلس صلاح بداند انتخاب کند و اگر صلاح نمی داند رد کند.
رئیس- شاید مجلس صلاح نداند و لازم بداند که در این باب قبلاً مذاکراتی بشود. این هم مثل سایر مطالب است چه فرق می‌کند حالا اگر اکثریت مجلس رأی بدهد که به کمیسیون نرود البته نخواهد رفت چون مخالفتی نشده است به این جهت به کمیسیون مراجعه می‌شود.
رئیس- آقای مستشارالسلطنه (اجازه)
مستشارالسلطنه- بنده چندین سؤال از آقایان وزیر امور خارجه و وزیر فوائد عامه و وزیر مالیه داشتم چون سایر آقایان وزراء تشریف برده‌اند و چندین جلسه قبل هم وقت داده‌اند منتظرم وقت برسد سوالات خود را عرض کنم.
رئیس- آقای سلیمان میرزا از آقای وزیر مالیه سوالی دارند.
سلیمان میرزا- بنده چون سؤال کرده‌ام بفرمایید اول از کدام یک شروع کنم.
رئیس- هر کدام را که می‌خواهید.
سلیمان میرزا- یکی از سؤالاتی که بنده از آقای وزیر مالیه کرده‌ام این است البته آقایان فراموش نفرموده‌اند که چندی قبل راجع به بانک رهنی که اخیراً اسم آن را بانک ایران گذارده‌اند بنده سوالی کردم که مسئله بانک یکی از مطالب خیلی مهم ثروتی و اقتصادی است که همیشه گرفتار آن هستیم. چنان که مسئله که الان رأی دادیم از برای پرداخت آن منحصراً یک بانک داریم و اگر چندین بانک داشتیم شاید به صلاح صرفه مملکت نزدیک تر بود. اگر خود دولت یک بانک داشت شاید بهتر می‌توانست استفاده کند. چندی قبل بنده راجع به ترتیب بانک استقراضی از آقای وزیر مالیه سوالی کردم و سؤال بنده چندین جمله بود یکی این که از قراری که شنیده می‌شود یک مقداری از اوراق و اسناد بانک مفقود شده است. دیگر آن که از برای وصول مطالبات بانک و پرداخت دیون آن چه در نظر گرفته‌اند. یکی دیگر این بود که از برای اداره کردن بانک و به دست آوردن منافع تجارتی دولت چه نقشه در نظر دارد آیا بانک هم یک اداره خواهد بود مثل سایر ادارات که همین قدر بگوییم ما هم بانک داریم باید یک بودجه داشته باشد؟ سؤال دیگر این بود که طرز اداره کردن بانک در تحت نظر کی خواهد بود. منتها در تحت نظر آقای وزیر مالیه خواهد بود یا در تحت نظر هیأت دولت آن چهار سؤال را بنده دارم و تقریباً می‌توانم بگویم که آن شب با سؤال بنده اکثریت قریب به اتفاق اظهار موافقت فرمودند. در این قسمت که این بانک را زودتر از نقطه نظر بودجه موقتاً یک چندی تعطیل بکنند و اجزاء زیادی آن راحذف کنند و در ضمن جواب گویا آقای وزیر مالیه اشتباه فرموده و گفتند منحل می‌کنیم بعد خودشان اصلاح فرمودند حالا که مرثیه همان سوالات را تکرار می‌کنم چون بعد از مسئله سؤال بنده اجزا بانک در بعضی از روزنامه جات یک چیزی چاپ کرده‌اند و گفته‌اند هیچ اسنادی مفقود نشده است طبیعتاً آن مسئله که بنده شنیده بودم بایستی از آقای وزیر سؤال کنم که صحیح است یا سقیم. ولی چون بنده یک کاغذ امضاء شده دارم و آن کسی که این کاغذ را برای بنده فرستاده صریحاً نوشته است که بعضی از اسناد بانک مفقود شده است این بود که بنده از آقای وزیر مالیه سؤال کردم که چندی قبل بعضی از اوراق بانک را برده‌اند. اگر آقایان در نظر شان باشد اجزا بانک نوشته‌اند که اسناد بانک در صندوقی است و دو نفر آنها را می‌گیرند و مهر می‌کنند آن شخص هم که از این موضوع اطلاع داشته برای بنده توضیح می‌دهد که بنده عین آن توضیح را بدون کم و زیاد عرض می‌کنم که اگر هر تحنیقی لازم باشد آزاد بخوابند. محض اطلاع آقای وزیر مالیه حالا عرض می‌کنم که این کاغذ دارای دو قسمت است یک قسمت راجع به حواله جات و اسناد درجه اول است که همان طور که آقایان اعضا بانک اعلام نموده‌اند این شخص هم تصدیق می‌کند که آن اسناد همان طور در صندوق هست و دو نفر هم مواظب دارد که اسناد آن را تحویل داده و مسترد می‌نمایند. قسمت دیگر راجع به اسناد درجه دوم است و من عین عبارت آن را برای اطلاع آقایان می‌خوانم. می‌نویسد دو سیه عزیزالله خان نصرت الممالک را محتوی سه جزوه از بانک برده‌اند و تا کنون هم مسترد نداشته‌اند. باز اسنادی دیگر هست که شاید اگر تحقیق شود کشف خواهد شد این یک نمونه از آن سرقت‌ها بود و آن اشخاصی که این مسئله را اطلاع داده‌اند حاضر هستند که اگر جداً یک کمیسیونی برای رسیدگی به این کار تشکیل شود اسناد خود را یکی بعد از دیگری ارائه دهند. همچنین باز این شخص می‌نویسد بعد از واقعه ضبط بانک در زمان کابینه آقای سید ضیاءالدین دوسیه عزیزالله خان نصرت الممالک قجری سه جزو که تا کنون مسترد نداشته و همچنین شعبات بانک تبریز و مشهد را حکومت محل بدون این که بانک را مطابق ترتیب رسمی و صورت مجلس تحویل بگیرند حفظ کرده و همه قسم تصرفات و مداخلات در آنها نموده‌اند و البته با یک چنین ترتیب نمی‌توان مطمئن بود که دارایی بانک مورد تضییع واقع نشده باشد و اما در موضوع اسناد بانک باز لازم می دانم که متذکر شوم اسناد بانک کلیه بر دو درجه تقسیم می‌شود. درجه اول عبارت است از تمسکات و قبوض و برهات و غیره و اسناد درجه دوم دوسیه‌هایی است که حاوی اوراق و مکاتبات و تلگرافاتی می‌باشد. این را هم غرض بنده این نیست که اجزا و اعضا بانک را طرف حمله قرار دهم حالا بر می‌گردیم به همان سؤال که دارای چهار ماده است. اول آن که آقای وزیر به چه نظریه می‌خواهند بانک را اداره کنند؟ و آیا ترتیب اداره کردن بانک را به تغییر رئیس تصور می‌فرمایند یا خیر؟ دوم این که از برای محاسبات و پرداخت قروض و وصول مطالبات بانک چه ترتیب را در نظر گرفته‌اند. سوم آیا قناعت می‌کند به این که اسم این بانک بانک ایران باشد و یا ترتیبی فراهم آورده‌اند که خود این بانک دارای یک سرمایه باشد. سؤال چهارم این است که فرضاً یک کمیسیون یا رئیس بانک قروض یک نفری که چند کرور مقروض بانک است یک کرور بر آورد کرد آیا همان نظریه رئیس صائب است و یا نظریه هیأت دولت و یا چون از امور مالیه به مجلس رجوع می‌شود. این بود سوالات بنده که آقای وزیر بایستی جواب بفرمایند.
وزیر مالیه- راجع به بانک ایران چند روز قبل که نماینده محترم سؤال فرمودند بنده جواب عرض کردم که هیأت دولت در این باب تذکراتی کرده‌اند و اقداماتی هم خواهد شد که هر چه زودتر منافع دولت محفوظ بماند و همچنین در هیأت دولت متذکر شد که با یک شخصی که طرف اعتماد باشد معین شود تا در کارهای بانک نظارتی داشته و نظریات خود را راجع به امور بانک به هیأت دولت پیشنهاد کند. دولت تصویب نموده که آقای مختارالملک برای این امر معین شوند و دستوری هم به ایشان داده شد مواردی را پیشنهاد کرده بودند و دستوری به ایشان داده شد که اولاً صورت مجلس‌ها بایستی پس از وقت امضاء شده و مستخدمین زاید باید خارج شوند. زیرا برای تحویل گرفتن با یک صورت مجلس‌هایی ترتیب داده شده که باید آن صورت مجلس‌ها را طرفین نمایندگان ایران و روس امضاء نمایند و یک پرتکلی رد و بدل نمایند و بعد از آن اجزا را بایستی منفصل نمود. و اما در باب حقوق اجزا قدیم بانک هم نوشته بودند بیست و شش هزار تومان طلبکارند و اظهار می‌دارند تا مطالبات به ما نرسد منفصل نخواهیم شد و خلاصه این که ادعای مطالبات خود را می‌نمایند و گمان می‌رود اگر به اطلاع وزارت جلیله مالیه اجناس عزیزالله خان نصرت الممالک که در توقیف بانک است به فروش برسد بشود قیمت آن را بین اجزا قسمت بشود همین طور به ایشان دستورد داده شد که اجناس نصرت الممالک را به مصرف فروش برسانید و در مقابل مطالبات اجزا بپردازید و اگر کافی به تمام مطالبات آنها نباشد کسر آن را قدغن فرمایید از سایر مطالبات بانک وصول و عاید گردد. این نکته را نیز متذکر می‌شود که مستخدمینی که منفصل می‌شوند نبایستی به بهانه وصول حقوق در امور بانک دخالت نمایند و بایستی آنها را تا موقعی که حقوقشان پرداخت نشده از مداخله ممنوع داشت. در خصوص وصول مطالبات و پرداخت قروض بانک هم باید جداً عملیاتی نمود و به هر نوع ممکن است اقداماتی بشود تا مطالبات وصول شود و دولت به امور بانک خصوصاً وصول مطالبات اهمیت می‌دهند و هر نوع ضرورت داشته باشد پیشنهاد فرمایید تا عمل شود و حتماً این مسئله را متذکر می‌شوم که در حفظ نوشته جات و اسناد بانک باید به مراقبت کامل شده به طوری که مقتضی بدانید محافظت اسناد بانک به عمل آید. خلاصه این مسائل در نظر گرفته شده و بایستی اقدام بشود و فعلاً با ترتیبات معروضه اسناد و نوشته جات بانک از سرقت و هر نوع اقدامی محفوظ می‌شود و البته نسبت به کارهایی هم که گذشته و چیزهایی می‌فرمودند که سرقت شده رسیدگی خواهد شد و البته معلوم خواهد شد که چه سندی مفقود شده و فاعل سرقت که بوده؟ راجع به سرمایه بانک هم البته آقایان می دانند که برای این کار پول نقد مهمی لازم است و فعلاً با عسرت مالیه بهتر این سرمایه مقدور نیست و البته هیأت دولت در اطراف این زمینه مطالعاتی خواهند نمود و هر طور به نظر دولت رسید به مجلس پیشنهاد خواهد کرد و با تصویب مجلس ترتیب برای این کار خواهد شد.
سلیمان میرزا- البته همه آقایان (سوژسیون) یا القاآت را خوب مسبوقند چه چیز است. ما هم در موضوع مملکت خودمان (سوژسیونه) یا گرفتار القاء شده‌ایم و برای ما حتم است که خودمان را فاقد بعضی چیزها بدانیم و حال آن که شاید در اساس این طور نباشد. ما از بس گفته‌ایم مملکت فقیر است پول ندارم این مسئله جزو اصول مسلمه شده. برعکس بنده عرض می‌کنم ما پول داریم و نمی‌خواهیم بگیریم. مکرر با صوت بلند فریاد می‌زنم که ما پول داریم و نمی‌خواهیم بگیریم و لاینقطع می‌گوییم فقیریم مفلسیم. استاعت نداریم. حالا این ادعایی که بنده می‌کنم لازم است توضیح بدهم. بلی مطالبات پس افتاده بدهی اشخاص که به دولت یا به عنوان مالیات یا به عنوان حساب طومانیانس و یا به عنوان حساب همین بانک و یا به عناوین دیگر مقروض می‌باشد به عقیده بعضی‌ها شاید پانزده ملیون بشود شاید هم کمتر بشود بنده نمی دانم اول می‌گوییم نداریم. نداریم در صورتی که بعضی اشخاص هستند که هر یک پنج شش کرور مقروض می‌باشند اینها باید کی گرفته شود؟ اینها را بگیرند و سرمایه برای بانک تشکیل بدهید گمان می‌کنم که اگر همین محل مطالبات را تعقیب نماییم یک سرمایه خواهیم داشت که بتواند ما را دارای یک بانکی نماید. در هر حال یکی از مطالب سؤال بنده راجع به این بود که هیأت دولت برای تصفیه حساب مردم و دریافت مطالبات بانک چه نظریه اتخاذ کرده و آقای وزیر در جواب سؤال بنده فقط فرمودند آقای ممتازالملک را که شخص درستکاری است مأمور کرده‌ایم که امورات بانک را اداره نماید. در این که آقای ممتازالملک شخص درستکاری است حرفی نیست ولی ترتیبات بانک راجع به طرحی است شخص متخصصی که از طراحی اطلاع داشته باشد باید آنجا را اداره نماید. در هر حال مبارک است انشاءالله امیدوارم در آتیه ثابت شود که خوب انتخابی شده است. باز بر می‌گردم به همان سوال‌های اولیه. در همین کاغذی که هیأت وزرا به آقای ممتازالملک مرقوم فرموده‌اند یک مطلبی نوشته شده بود بنده درست ملتفت نشدم. شاید از طرف وزارت مالیه نوشته شده که برای پرداخت مطالبات اجزای بانک باید اجناس نصرت الممالک که در بانک هست به فروش رسانیده و به مصرف حقوق اجزا برسانید و اگر کافی نبود از سایر مطالبات بانک پرداخته شود، یک قسمت از سؤال بنده همین بود که فراموش فرمودند جواب بفرمایند. فرض بفرمایید بنده یکی از بدهکارانی هستم باید دانست در موقعی که حساب من با بانک تصفیه می‌شود به چه نحو خواهد بود به منات مبادله می‌شود یا به تومان. اگر این طور باشد قیمت سابق منات با حالا بسیار تفاوت دارد. اینها یک چیزهایی است که هزار قسم گفت و گو در اطراف آن می‌شود و آیا بر فرض این که یک نوع قطع و فصل شود. اگر شخصی قروض خود را پرداخت تنها امضاءی رئیس بانک برای ختم محاسبه او کافی است با این که مفاصا حساب او را رئیس الوزرا یا امضاء می‌نماید، قسمت ثانوی سؤال بنده راجع به مطلبی است که در آن کاغذ نوشته شده و راجع به دستوری است که داده‌اید که اگر چه باز خواهید گفت که فلان کس چقدر یک مسئله را تعقیب می‌نماید ولی در هر حال بنده ناگزیرم تکرار نمایم. آیا برای پرداخت حقوق پس افتاده اجزای بانک که ابداً کار نکرده‌اند بایستی اجناس موجوده در بانک را بفروشیم و از هر جا است پولی تهیه کنیم و حقوق آنها را تأدیه نماییم. اما معلمین بیچاره که بایستی علی الاصول حقوقشان همه برج نقد به آنها پرداخت بشود فکری برای آنها نمی‌شود. اگر چه انشاءالله بعد از ترتیب امشب فکری هم برای آنها خواهد شد ولی چه علت دارد آنها که به این فلاکت و پریشانی هستند برای آنها فکری نمی‌شود ولی اجزای بانک که کاری به ما نکرده‌اند باید این طور نقد دریافت دارند.
وزیر مالیه- در باب وصول مطالبات بانک البته از روی دفاتر بانک مطالبه خواهد شد و به رئیس هم اجازه کم و کسری داده نشده و مطابق ارقامی که در دفتر هست باید مطالبه شود. در دفتر هم آنچه بنده تصور می‌کنم نه تومان نوشته شده نه به منات و لیره و غیره و از روی تومان حساب خواهد شد و اما راجع به معلمین که نماینده محترم هر جلسه معارف را تعقیب می‌کنند خیلی از معارف خواهی ایشان متشکرم و می دانم که ایشان وجود معارف خواهی هستند. ولی این مسئله را باید بدانید که این بیست و شش هزار تومان بابت حقوق مستخدمین روس یعنی همان مستخدمینی که نمی‌خواستند بانک را تحویل بدهند پرداخت می‌شود. آنها می‌گویند تا حقوق ما به ما نرسد بانک را ترک نمی‌نماییم و اجناس نصرت اللمماک هم گمان نمی‌کنم بیست و شش هزار تومان بشود و امورات بانک هم با امورات وزارت مالیه متفاوت است و ما نمی‌توانیم حقوق معارف را از آنها تأدیه نماییم زیرا فرضاً یک عایداتی هم در بانک باشند باید با حساب وزارت مالیه مخلوط نمود باید از خود بانک جمع کرد و تشکیل برنامه داد باز هم تکرار می‌کنم که این حقوق راجع به اجزای روس است و این محلی هم که تهیه شده برای این است که اگر مستخدمین بگویند تا حقوق نگیریم نمی‌رویم به آنها جواب داده شود. اجناس نصرت الممالک بایستی به فروش برسد و داده شود چون آقای نماینده محترم خیلی به امور بانک علاقه دارند و بسیار مایلند مطالبات بانک و صول و ایصال شود. اگر صلاح بدانند بنده پیشنهاد می‌کنم سه نفر از طرف مجلس معین شود و یک نفر از آنها خود نماینده محترم باشند که شاید یک نظریه مستقیمی داشته باشند و در باب بانک مذاکراتی نموده و به مجلس راپورت دهند و به این ترتیب خاطرشان از امور بانک راحت شود.
رئیس- شاهزاده محمدهاشم میرزا از آقای وزیر مالیه سوالی دارند.
محمد هاشم میرزا- در چه موضوع؟
رئیس- در موضوع حساب آذری.
محمد هاشم میرزا- مدت‌ها است یعنی از دو سال قبل به این طرف می‌شنیدم که آذری مشغول تصفیه حساب گیلان خود می‌باشد. تازه این روزها می‌شنویم که ایشان شکایت کنید که من چند مرتبه حساب داده‌ام و از طرف وزارت مالیه به من مفاسد نمی‌دهند حالا می‌خواهم سؤال کنم که آیا به حساب آوری رسیدگی شده یا نشده و اگر رسیدگی شده باقی دار است یا خیر؟
رئیس- از زمانی که بنده در وزارت مالیه هستم از طرف آذری عنوانی برای دادن حساب نشده و البته حساب تمام صاحبان جمع را هم وزارت مالیه نمی‌تواند به این زودی رسیدگی نماید. البته به تدریج حساب یک صاحب جمعی که تمام شد به حساب دیگری رسیدگی می‌شود و این که گفته می‌شود آذری چندین مرتبه حساب داده است گمان می‌کنم جزء مسموعاتی است که اصل نداشته باشد ولی در هر حال تحقیق نموده و در جلسات بعد عرض خواهم کرد.
محمدهاشم میرزا- مقصود بنده اعتراض به وزیر مالیه نبود. همین قدر خواستم بفهمم و البته بعد از این که تحقیق فرمودید اطلاع خواهید داد و بعد از اطلاع سرکار بنده هم عرایض در این خصوص خواهم کرد.
وزیر مالیه- بنده مقصود حضرت والا را فهمیدم در جلسات بعد اطلاعات خودم را عرض خواهم کرد.
رئیس- آقای جلیل الملک از آقای وزیر امور خارجه راجع به امضاءی کارگذاری شیراز سوالی دارند.
جلیل الملک- البته آقایان وزرا در حدود مسولیتی که دارند در جرح و تعدیل اعضا وزارت خانه خودشان دارای اختیاراتی هستند ولی بدیهی است این اختیارات در حدود وظایف اداری است با ملاحظه و مراعات سوابق اعضا وزارت خانه با این ترتیب از آقای وزیر امور خارجه راجع به کارگذاری شیراز سؤال می‌نمایم که از قراری که شنیده‌ام یکی از منتظرین خدمت وزارت خارجه از آقای وزیر تقاضای مأموریت شیراز را نموده‌اند و آقای وزیر خارجه در حاشیه تقاضانامه به خط خودشان می‌نویسند که من چطور می‌توانم فلان شخص را که هم دو هزار تومان مقروض است و سابقه خوب هم دارد و از او چیزی شنیده نشده است معزول کنم. بعد شنیده می‌شود که کارگذاری شیراز به شخصی داده شده است که در ادارات سابقه خوبی هم ندارد. اولاً بنده از آقای وزیر امور خارجه سؤال می‌کنم در صورتی که خودشان به خط خودشان نوشته‌اند که کارگذاری سابق هم سابقه خوبی داشته و هم دو هزر تومان مقروض بوده چطور شده است که او را تغییر داده‌اند و در عوض او یک شخصی که در ادارات سابقه خوبی نداشته برقرار کرده‌اند.
رئیس- این استیضاح است نه سوال.
جلیل الملک- سؤال می‌کنم چه موجب شده است استیضاح نکردم.
رئیس- همین کلمه چه موجب شده استیضاح است.
جلیل الملک- به طور استیضاح عرض نمی‌کنم عجالتاً به طور سؤال عرض می‌کنم.
وزیر امور خارجه- راجع به کارگذاری شیراز ابتدا بنده می‌خواستم او را در محل مأموریت خود باقی گذارم ولی بعد به توسط تلگراف رمز از خود او استعلام کردم که اگر میل دارید کارگذاری اصفهان برای شما حاضر است خود ایشان قبول کردند. به علاوه آن کسی را که می‌فرمایید معبودالسلطان است و بنده هیچ اطلاعی ندارم که سابقه بد داشته باشد بعد هم یکی از اعضا قدیم وزارت خارجه است.
جلیل الملک- راجع به مسعودالسلطان بنده از روی تحقیق و صحت عرض می‌کنم راپورت‌های بدی از او رسیده و در حاشیه یکی از راپورت‌های او آقای معین الوزرا که ریاست کابینه را داشتند قید کرده‌اند که این شخص کارهای زشت کرده است و این نوع اشخاص را نباید در وزارت خارجه راه داد و این عرض بنده از روی اسناد است.
رئیس- سؤال دیگری آقای مستشارالسلطنه از آقای وزیر امور خارجه راجع به اموال اتباع ایران در روسیه دارند.
مستشارالسلطنه- بنده چندی قبل همین سؤال را کردم و امیدوار بودم در سایه مساعی جمیله آقای وزیر امور خارجه و دولت حاضر و با اتباع ایران که در روسیه هستند از حیث مال و جان آسوده باشند و خاطر محترم عموم نمایندگان هم از طرف ایشان راحت باشد. ولی موافق اخباری که می‌رسد چنین معلوم نبود آن طور که باید و شاید و جان و مال اتباع ایرانی در روسیه محفوظ نیست. البته آقای وزیر امور خارجه هم تصدیق می‌فرمایند بعد از انعقاد عهدنامه بین دولتین ایران و روسیه بایستی این گرفتاری‌ها که برای اتباع ایران در روسیه تولید شده رفع شود ولی خواستم سؤال کنم اولاً آقای وزیر امور خارجه در خصوص جاری و ساری کردن روابط دولتین بین ایران و روسیه چه اقداماتی نموده‌اند ثانیاً در خصوص اموال و مستقلات اتباع ایران که از طرف عمال سابق و لاحق ضبط شده است اقدامی برای استرداد آن شده است یا خیر؟ ثالثاً در حدود و صدور مال التجاره به قسمی که شنیده می‌شود با انتفاع تجار و منافع ایران موافق هست چه راجع به مال التجار وارده و چه راجع به مال التجاره صادره. در این خصوص هم نمی‌خواستم بدانم اقدامی شده است که تجارت‌های ایران آزادانه می‌توانند نرخ معمول خرید و فروش بکنند و مال التجار خود را حمل نمایند یا خیر؟
وزیر امور خارجه- اولاً راجع به یک قسمت از سؤال آقای مستشارالسلطنه عرض می‌کنم که بعد از تغییر رژیم قدیم روسیه و ترتیب جدید آن کلیه اموال منقول اتباع داخله و خارجه را ضبط کردند و همین طور یک قسمت از اموال غیرمنقول همان وقت هم وزارت خارجه به توسط مأمورین که در قفقازیه داشت به دولت‌های وقت روسیه پرولت کرده و بالاخره یک دستورالعملهایی به آقای مشاورالممالک داده بودند و به تازگی هم به ممتازالدوله دستورالعملهایی داده شده که اقداماتی بنماید مقصود این است که هم در مسکو و هم در تفلیس اقدامات جدی نموده‌اند و موافق اطلاعات تلگرافی و کتبی که اخیراً رسیده وعده مساعدت کامل در استرداد اموال اتباع ایران داده‌اند و همین طور بعضی از خانه‌های آنها را آنها رد کرده‌اند. اما در مسائل روابط مشی این یک مسئله‌ای است که باید در این موضوع یک قراردادی با دولت مساوی روسیه منعقد شود و هنوز منعقد نشده و راجع به مسئله تجارت هم این مسئله راجع به وزارت تجارت و فوائد عامه است و یک کمیسیونی در آنجا از تجار و اشخاص مطلع تشکیل شده که قرارداد تجارتی بسته شود و راجع به مبادلات و خرید و فروش امتعه که از روسیه می‌آید و از ایران به روسیه می‌رود ترتیبی داده بشود و البته پس از آن که در کمیسیون قرارداد تهیه شده به مجلس تقدیم خواهد شد.
رئیس- آقای تدین از آقای وزیر پست و تلگراف سوالی دارند.
تدین- با آن که چندین مرتبه در این مجلس راجع به مولتیور بعضی از آقایان نمایندگان از آقای وزیر پست و تلگراف سوالی کردند و آقای وزیر هم یک جواب‌هایی داده‌اند و با آن که مولیتور بدون کنترات فعلاً در اداره پست مشغول است و هیجده سال است در اداره پست مشغول کار بوده و در این مدت یک نفر یا دو نفر یا زیادتر از افراد ایرانی را تربیت نکرده است که امروز می‌توانند قائم مقام او بشوند این را هم نمی‌توان معتقد شد که اعضا و اجزای پست غیر لایق بوده‌اند و استعداد تربیت شدن نداشته‌اند. این حرف هم مسموع نیست و این جریان‌ها را مأیوس می‌کند از این که پس از این مستخدم اروپایی استخدام کنیم. زیرا مستخدمین اروپایی برای این هستند یک عده از افراد ایرانی را تربیت کنند که بعد در ادارات قایم مقام آنها نشوند. هیجده سال می‌گذرد و هنموز یک قائم مقام درست شده است. بنابراین هیجده سال دیگر هم باید مستشار آورد و بالاخره قائم مقام درست نشود. حال به آنها کار ندارم و مقصود از سؤال بنده با همه این ترتیبات و با این که شکایات عدیده از یک عده اجزا پست به توسط جراید و غیر جراید منتشر شده و حقاً به حرف هم متظلم و شاکی باید گوش داد و معلوم کرد که حرفش حق است یا نا حق و کسی به این شکایات ترتیب اثر نداده. اینها هم بماند مقصودم مراسله‌ای است که سولتیمور در هفتم سنبله امسال به یکی از وزرا محترم نوشته. وزیر آن وقت آقای مستشارالسلطنه بوده‌اند در کابینه سابق آقای قوام السلطنه عین مراسله را هم بنده به امضاءی مالتیمور دیده‌ام و این سواد آن است و شاید بعضی دیگر از نمایندگان هم آن را دیده باشند. بنابراین عین سواد آن را بدون کم و کسر می‌خواهم حضور مبارک آقای وزیر پست و تلگراف مدظله خاطر مبارک را به اعلان مندرجه در شماره ۳۴ مورخه دو شنبه روزنامه وطن که به امضاءی سه نفر اجزای پست است معطوف می‌دارم. نه تنها وزارت موفق نگردید از اجزایی که بر ضد اداره پست و رئیس کل آنتریک و اغتشاش می‌نماید جلوگیری نماید بلکه یک التفات مخصوصی نسبت به آنها ابراز نموده در این صورت بی نتیجه می‌بینم بعد از این اظهاری به وزارت ننماییم. بنابراین برای اقداماتی که لازم است به سفارت مراجعه کردم که مستقیماً با حضرت اشرف آقای رئیس الوزرا مذاکرات لازمه را می‌نمایم امروز یک ساعت به ظهر مانده هم جناب وزیر مختار بلژیک به حضور مقدس اعلیحضرت شهریاری ارواحنا فداه تشرف حاصل می‌نماید اگر لازم بدانند عرایض خود را در این خصوص به سمع ملوکانه می رساند و در آتیه دیگر در باب دفاع از حقوق خود با وزارت مکاتبه نخواهم کرد و اگر چنانچه صلاح دانستید به این مکتوب جوابی مرقوم فرمایید مقرر دارید جواب را توسط وزارت امور خارجه به سفارت بلژیک ارسال نمایند رئیس کل پست کامیل مولسبور. اولاً موافق اقرار خودش اینجا می‌نویسد وزیر وقت یک التفات مخصوصی نسبت به اجزا پست ابراز داشته یعنی وزیر وقت از اجزای پست طرفداری کرده است. بنده تصور می‌کنم آقای مشارالسلطنه با سابقه‌ای که در این مملکت دارند یک آدمی نباشند بدون این که بدانند حق با اجزای پست است با آنها همراهی کنند نه این که بدانند حق با اجزا نیست و با آنها به واسطه مخالفت با مولیستور ابراز لطف کرده باشند. البته تصدیق می‌فرمایید این عبارات باعث قطع رابطه و مراوده است زیرا به وزیر می‌نویسد دیگر بعد از این با شما کاری ندارم و اگر خواستید جواب بنویسید باید به توسط وزیر امور خارجه به سفارت بنویسید قطع نظر از این که یک نفر مستخدم اروپایی حق دارد با وزیر مطبوع خودش این طور سلوک کند و این طور مراسله بنویسد یا نه؟ آیا با این حال کدام وزیر می‌تواند در جلو این حرف‌ها و اقدامات یک چنین مستخدم جسوری مقاومت کند نمی‌خواهم استیضاح کنم و در نتیجه سؤال می‌کنم آیا وزیر پست و تلگراف فعلی این مراسله را ملاحظه فرموده‌اند یا نه و در صورتی که ملاحظه فرموده‌اند در این موضوع نظریات ایشان چیست؟
وزیر پست و تلگراف- با آن که نماینده محترم فرمودند استیضاح نمی‌کنم بنده گمان می‌کنم که این استیضاح خیلی مفصلی بود. در نظام نامه داخلی وضع سؤال تصریح شده است که در یک موضوع به طور خلاصه باید سؤال شود مثلاً می‌گویند فلان کاغذ را دیده‌اید یا خیر؟ و این شرح مبسوطی که فرمودند تصور می‌کنم در تحت عنوان استیضاح باشد با این حال عرضی ندارم و جواب ایشان را در موضوع مراسله که ایشان اشاره فرمودند عرض می‌کنم. در کابینه وزارتی چنین مراسله موجود نیست ولی گمان می‌کنم یک چنین مراسله نوشته شده باشد چنانچه مواد آن را در دست آقایان دیده‌ام. در این که یک خلاف نزاکتی از طرف رئیس پست نسبت به وزیر وقت شده است بنده هم تصدیق دارم ولی قضاوت یک همچو مسئله خود آقای نماینده محترم هم تصدیق دارند که امروز با بنده نیست. قضاوت این مسئله با حکومت وقت بوده و آنچه بنده شنیده‌ام از آن به بعد خود رئیس پست در صدد ترمیم بر آمده چه به توسط خودش و چه به توسط وزیر مختار بلژیک رفتید خاطر وزیر وقت را حاصل کرده است. در صورتی که سابق یک خلاف نزاکتی نسبت به وزیر وقت بنده تصور می‌کنم وزیر مالیه نمی‌تواند مداخله کند به علاوه موجبات ترقیه هم که به عمل آمده است و این که موجبات یک چنین مراسله چه بوده است باید از نویسنده آن مراسله سؤال شود. شاید خود او و بعضی چیزها در نظرش باشد. البته آقای نماینده محترم و سایر آقایان وکلا هم تصدیق می‌فرمایند در صورتی که برای وزیر آن روز یک موضوعی پیش آمده و توصیه هم به عمل آمده دیگر وزیر امروز تکلیفی ندارد.
تدین- اولاً بنده فرق بین سؤال و استیضاح را خوب می دانم. در این که می‌فرمایند طریقه سؤال باید خیلی مختصر باشد در نظام نامه‌ها این طور نیست در نظام نامه می‌نویسد بعد از سوالی که شد وزیر داد سؤال کنند فقط می‌تواند به طور مختصر حرف بزند به علاوه بنده شما را طرف قرار ندادم که چرا فلان کار را کردید یا نکردید. وقتی که چرا پیش نیاید استیضاح نیست و اما راجع به اصل این مراسله فرمودید در کابینه نیست گرچه ضمناً تصدیق هم فرمودید که ممکن است بنده اصلش را تهیه بکنم و به خود حضر والا ارائه دهم.
وزیر پست و تلگراف- بنده هم رد نکردم عرض کردم در کابینه وزارتی هست؟ ممکن است وزیر وقت یا به کسی داده باشد یا پیش خودشان باشد و اشخاص سواد آن را داشته باشند باز عرض اولم را تجدید می‌کنم بنده در آن کمیسیون که نظام نامه داخلی را می‌نویسند افتخار عضویت داشتم و این نظام نامه از ترتیباتی که در سایر پارلمان‌ها معمول است ایجاد و ناشی شده است. گذشته از این ترتیبات در پارلمان‌های دیگر هم بوده و دیده‌ام که سؤال را خیلی مختصر می‌کنند با این حال حرفی ندارم مفصل تر هم باشد جواب عرض خواهم کرد.
تدین- اجازه می‌فرمایید ماده نظام نامه داخلی را قرائت کنم.
رئیس- خیر نمی‌شود آقایانی که سؤال را قدری مفصل می‌گفتند برای این است که رعایت حال آقایان وزرا را کرده باشند و استیضاح نکنند.
وزیر پست و تلگراف- اظهار امتنان می‌کنم.
رئیس- آقای سردارمعظم از وزیر امور خارجه سوالی داشتند حالا که تشریف ندارند.
سردارمعظم- سؤال بنده از آقای وزیر پست و تلگراف بود.
رئیس- راجع به مسیو مولیستور
سردارمعظم- بلی
رئیس- وزیر امور خارجه نوشته‌اید
سردارمعظم- بلی آنجا اشتباهاً وزیر امور خارجه نوشته شده باید وزیر پست و تلگراف نوشته شود.
رئیس- بفرمایید
سردارمعظم- نظر به این که در مجلس شورای ملی بنده مصدق این هستم که طرز سؤال کردن از حدود خود قدری خارج شده است ترجیح می‌دادم اگر عوض این سوال‌ها استیضاح می‌شد به جهت این که سؤال انسان را محدود می‌کند حالا نظریاتی که همه این طور سؤال کرده باشم این کاش یک همچو مراسله‌ای سر تا پا فحش به یک نفر وزیر در مجلس خوانده نمی‌شد. زیرا تصدیق خواهید فرمود اگر یک مستخدم جسوری جسارتی نسبت به یک نفر وزیر نمود که شاید خودش هم معتقد شده باشد معهذا باید حیثیت وزیر ایران ملحوظ بشود و در موقعی که یک چنین کاغذ بی ادبانه به یک نفر وزیر نوشته می‌شود نباید در مجلس خوانده شود. حالا که خوانده شده است و تیر از شصت رفته است بنده جواب آقای وزیر پست و تلگراف را کافی نمی دانم. بنده سؤال می‌کنم از آقای وزیر که کنترات این مستخدم خارجی را کی به مجلس خواهند آورد تا مجلس شورای ملی با در نظر گرفتن این مراسله در کنترات او رأی بدهد.
وزیر پست و تلگراف- سؤال آقای سردار معظم در حقیقت راجع به کنترات بود. البته بنده هم اظهار تأسف می‌کنم که یک چنین مراسله در مجلس شورای ملی خوانده شده ضرورت هم نداشت کمکی بود به خود من بدهند و بنابراین هم دیده بودند ولی راجع به کنترات مولتیر نظر به این که بعضی مسائل معوقه داریم پس از انجام آنها کنترات او به همین زودی به مجلس شورای ملی تقدیم خواهد شد. آقایان نمایندگان رأی خودشان را در باب کنترات بولیرا اظهار کنند.
سردارمعظم- متأسفانه بنده با وعده به همین زودی‌ها قانع نمی‌شوم و در صورت امکان تقاضا می‌کنم یک خدمت صریح تری را معین فرمایند.
وزیر پست و تلگراف- امروز نمی‌توانم معین کنم بعد از این که در هیأت وزرا شور شد در جلسه آتیه عرض کنم
رئیس- آقای سلیمان میرزا از آقای وزیر معارف سؤال دارند.
سلیمان میرزا- این بحث بر ماها تنها نیست که قدری سؤال را طولانی می‌کنم. بلکه آقایان وزرا به هم همین طور هستند. زیرا به قدری جواب سؤال را طول می‌دهند تا انسان مجبور می‌شود تاریخ بگوید و الا در نظام نامه داخلی می‌گوید در پایان مجلس بایستی از وزیر سؤال شود. مثلاً فرض بفرمایید از یک وزیر اگر بپرسند حقوقتان را گرفته‌اید یا نه؟ این یک چیزی نیست که فکر لازم داشته باشد و بگویند در جلسه بعد جواب خواهم گفت. با این حال آن وقت می‌فرمایید ما در سؤال افراط می‌کنیم ایشان هم در دیر جواب دادن افراط می‌نمایند. مثلاً چنان که آقای سردارمعظم فرمودند قریب یک ماه بود بنده از آقای وزیر راجع به اعتبار سؤال کرده‌ام و موقع آن می‌گذرد و هر روز از آن محل مصرف می‌کنند و البته بعد از این که موقعش گذشت سایرین که این سؤال را شنیده‌اند می‌گویند این وکیل خواستنی بوده دیگر خبر ندارند که بنده تاریخ سؤال را یادداشت کرده‌ام و هنوز به جواب آن موفق نشده‌ام. این است که ما مجبور می‌شویم در پشت تریبون تاریخ بخوانیم البته وضع سؤال ما با ماده نظام نامه داخلی و یا آنچه آقای وزیر پست و تلگراف فرمودند با معمول دنیا فرق دارد باید انصاف بدهند که اقدمات هست و وزرا هم با وزرا سایر دول فرق دارد. در سایر پارلمان‌های ممالک دنیا وزرا فوراً بلند می‌شوند جواب می‌دهند و دیگر باعث گله نمی‌شود. حالا از این مقدمه می‌گذریم بنده مدتی قبل از این راجع به معلمین سوالی کرده بودم برای آن که آن وقت نظرم این بوده که شاید به واسطه این سؤال یک ترتیبی برای پرداخت حقوق معلمین داده شود که یک مدتی عمر اطفال بیچاره به هدر نرود و.... شود در هر حال آقای وزیر علوم آن وقت فرمودند یک هفته بعد معلمین را راحت می‌کنم و حالا مدتی است از آن وعده گذشته و با این که ما در خصوص استقراض رأی دادیم مقتضی است و باز بنده سؤال می‌کنم که تا چند وقت دیگر می‌توانند اطمینان بدهند که حقوق عقب افتاده معلمین را بپردازند و اگر تمامش را هم نتوانند بپردازند یک مقدار از آن را به معلمین بدهند که راحت شوند و اطفال بیچاره سر درس بروند چون بنده مسئله مدارس را خیلی مهم می دانم و نباید گذاشت یک روز وقت اطفال مملکت تلف شود. زیرا سعادت آتیه ما فقط بسته به معارف است در حالی که می‌بینم دو سه ماه است مدارس تعطیل شده و بچه‌ها عمرشان تلف شده حقیقت این مسئولیت را بنده به اندازه سهم خودم نمی‌توانم قبول کنم حالا با این رأیی که امشب مجلس داده تا چند وقت دیگر آقای وزیر معارف می‌توانند قول بدهند که مدارس باز خواهد شد و اقدامی خواهند فرمود که معلمین بیچاره در این زمستان تا اندازه راحت باشند.
وزیر معارف- روزش را نمی‌توانم عرض کنم ولی البته هر وقت پول رسید فوراً حقوق معلمین داده خواهد شد. در هفته گذشته هم یک مقدار خیلی جزئی به آقایان معلمین پول داده شد و خود شاهزاده محترم هم به خوبی مسبوقند که بنده راجع به حقوق معلمین تا چه اندازه جدیت نموده‌ام ولی عسرت خزانه مانع بود که نتیجه گرفته می‌شود. همین رأیی هم که امشب دادید راجع به عسرت خزانه بود و خوب می دانند که چقدر هیأت دولت در نظر دارند که معلمین آسوده شوند خود وزارت معارف هم راضی نیست یک دقیقه مدارس تعطیل باشد. بنده از آقایان معلمین خواهش کرده‌ام و امیدواری هست که از روز شنبه شروع به تدریس بکنند.
رئیس- چون پاسی از شب گذشته و بعضی از آقایان هم تشریف برده‌اند اگر مخالفی نباشد جلسه ختم می‌شود
جلسه آینده روز یک شنبه دو ساعت به غروب مانده خواهد بود برای این که راپورت کمیسیون بودجه ممکن است تا روز شنبه حاضر شود دستور شور در راپورت کمیسیون بودجه راجع به اعتبار برای تصویب بودجه‌ها خواهد بود.
مجلس سه ساعت از شب گذشته ختم شد.