دیوان بیدل شیرازی/نور و ظلمت
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
شمس جان | نور و ظلمت از بیدل شیرازی |
کنت کنزاً |
دیوان بیدل شیرازی |
از ازل چون طرح امکان ریختند | نور و ظلمت را به هم آمیختند | |
گر چه کار این دو با هم خبک شد | لیک معمار دو ضد هم سنگ شد | |
اعتدال آمد دلیل اختیار | زانکه نبود در یکی زان اضطرار | |
نور و ظلمت هر یکی را خواهشی | میل این در بندگی آن سرکشی | |
این دو ضد چون شد بهم آمیخته | میل ثالث شد از آن انگیخته | |
میل ثالث لازم آمیزش است | نی ز خاک و آب و باد و آتش است | |
میل ترکیبی و افرادی جداست | کین ز ترکیب است و آن میل از خداست | |
سرکه را داده خدا خاصیتی | وانگبین را هم جدا کیفیتی | |
چون مرکب گشت سرکه ونگبین | لازمش افتاد طبع سومین | |
لازم ترکیب دان آن میل را | که بود در ذات تو نی از خدا | |
ای پسر گر نیک یا بد میکنی | نیست غیری در میان خود میکنی | |
بلبلی را برگ گل محبوب شد | خنفسا را پارکین مطلوب شد | |
هر کسی را هست میلی در نهان | آن یک شد گلخنی وان باغبان | |
جید جانت راست حبل من مسد | هر طرف کان میل خواهد میکشد | |
ممکنات از آن دو ضد اسرشته اند | گر جمادندی و یا افرشته اند | |
زان دو آمد دو جهت اندر وجود | این یکی قوس نزول و آن صعود | |
این یکی راه ضلال و آن هدی | خود کشدمان میل ثالث تا کجا | |
خاک تیره جان صافی در صعود | در نزول آن جان صافی همچو دود | |
هر کسی را زین دو راهی اختیار | چاه کن در چاه و مغری بر منار | |
هر که را لطف خدا آمد دلیل | رو به بالا میرود زین دو سبیل | |
وانکه این لطفش نمیگردد نصیب | افکند خود را ز بالا در نشیب | |
آن بود توفیق و این خذلان بود | حاصل آن وصل و این هجران بود | |
معنی توفیق و خذلان را بدان | تا نگردی در ره حق بد گمان | |
حبلها را بسته است از ما به رب | ریسمان رحمت و حبل غضب | |
هر که از پستی به بالا رو کند | تا به عرشش حبل رحمت میکشد | |
وانکه از بالا به شیب آرد شتاب | حبل قهرش میبرد سوی عذاب | |
بسته است این را طناب از لطف دوست | وان دگر زنجیر قهرش بر گلوست | |
رشته این را نوید فادخلوا | حلقه آن را خطاب فاسلکوا | |
ای عزیزان بی خود و آشفته ام | حال من پیدا بود از گفته ام | |
خرده بر اقوال عاشق نا رواست | گفتن عاشق ز گفته ها جداست | |
گفتن عاشق نه بد باشد نکوست | زانکه نارد بر زبان جز نام دوست | |
عاقلان از حال مجنون بیخبر | سر عاشق ناصحان را مستتر | |
من سلیم و دوستان نا خورده بیش | مجتمع کی داند احوال پریش | |
بشنو از من داستان پیش را | باز گویم تا عقید خویش را | |
راست نامد گر به ظاهر گفته ام | عذر من بپذیر که من آشفته ام | |
گفت بر مجنون حرج نبود خدا | از چه داری باز با من ماجرا | |
آنچه میگویم نه از فرزانگیست | اعتراضی نیست چون دیوانگیست | |
نی بود جبر و نباشد اختیار | زانکه غیری نیست غیر کردگار | |
جابر و مجبور را باید که جبر | ما نبینیم جز خدا چیز دگر | |
زانکه ممکن اعتباری بیش نیست | آنچه ممکن را بود از خویش نیست | |
هست دارائی ممکن از وجود | ور نه چیزی را عدم دارا نبود | |
جمله آثار وجود است این صفات | زانکه ممکن را بود معدوم ذات | |
هست مختار ار دهندش اختیار | مضطر ار خواهند او را اضطرار | |
گر دهندش علم او عالم شود | ور کنندش مقتدر قادر شود | |
گر بمیرانند او ماتست و فات | ور دهندش زندگی نعم الحیات | |
نیست ممکن را به غیر از افتقار | آنچه دارد جمله باشد مستعار | |
مر گدا را هرگزش نیست زیوری | ور بود بی شک بود از دیگری | |
گر ز واجب می نبودش این وجود | چون نخستین تا ابد معدوم بود | |
چون وجود ممکنات از دیگریست | لاجرمشان اختیاری دست نیست | |
خود بباید هر که او دانا بود | دیده انصافش ار بینا بود | |
کادمی را گر چه باشد اضطرار | اضطراری لیک عین اختیار | |
چند چون جوز لایه گرد خود تنی | بر خود آسان از چه مشکل میکنی | |
گفت نه جبر و نه تفویضت رسول | خود چه میگردی دگر گرد فضول |
***