نظامی (اقبال نامه)/سر فیلسوفان یونان گروه
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
' | نظامی (اقبال نامه) (سر فیلسوفان یونان گروه) از نظامی |
' |
سر فیلسوفان یونان گروه | جواهر چنین آرد از کان کوه | |
که چون ی کره آن شاه گیتی نورد | ز گردش به گردون برآورد گرد | |
به یونان زمین آمد از راه دور | وطن گاه پیشینه را داد نور | |
زرامش سوی دانش آورد رای | پژوهشگری کرد با رهنمای | |
دماغ فلک را به اندیشه سفت | در بستگیها گشاد از نهفت | |
سخن را نشان جست بر رهبری | ز یونانی و پهلوی و دری | |
از آن پارسی دفتر خسروان | که بر یاد بودش چو آب روان | |
ز دیگر زبانهای هر مرز و بوم | چه از جنس یونان چه از جنس روم | |
بفرمود تا فیلسوفان همه | کنند آن چه دانش بود ترجمه | |
زهر در بدانش دری درکشید | وز آن جمله دریائی آمد پدید | |
صدف چون زهر گوهری گشت پر | پدید آمد از روم دریای در | |
نخستین طرازی که بست از قیاس | کتابیست کان هست گیتی شناس | |
دگر دفتر رمز روحانیان | کزو زنده مانند یونانیان | |
همان سفر اسکندری کاهل روم | بدو نرم کردند آهن چو موم | |
خبر یافتند از ره کین و مهر | که در هفت گنبد چه دارد سپهر | |
کنون زان صدفهای گوهر فشان | برون ز انطیاخس نبینی نشان | |
چنین چند نوباوه عقل و رای | پدید آمد از شاه کشور گشای | |
بدان کاردانی و کارآگهی | چو بنشست بر تخت شاهنشهی | |
اشارت چنان شد ز تخت بلند | که داناست نزدیک ما ارجمند | |
نجوید کسی بر کسی برتری | مگر کز طریق هنر پروری | |
زهر پایگاهی که والا بود | هنرمند را پایهی بالا بود | |
قرار آنچنان شد که نزدیک شاه | بدانش بود مرد را پایگاه | |
چو دولت به دانش روان کرد مهد | مهان سوی دانش نمودند جهد | |
همه رخ به دانش برافروختند | ز فرزانگان دانش آموختند | |
ز فرهنگ آن شاه دانش پسند | شد آواز یونان به دانش بلند | |
کنون کان نواحی ورق در نوشت | زمان گشت و زو نام دانش نگشت | |
سر نوبتی گر چه بر چرخ بست | به طاعتگهش بود دایم نشست | |
نهانخانهای داشتی از ادیم | برو هیچ بندی نه از زرو سیم | |
یکی خرگه از شوشهی سرخ بید | در آن خرگه افشانده خاک سپید | |
دلش چون شدی سیر ازین دامگاه | در آن خرگه آوردی آرامگاه | |
نهادی کلاه کیانی ز سر | به خدمتگری چست بستی کمر | |
زدی روی بر روی آن خاک پاک | برآوردی از دل دمی دردناک | |
ز رفته سپاسی برآراستی | به آینده هم یاریی خواستی | |
هر آن فتح کاقبالش آورد پیش | ز فضل خدا دید نزجهد خویش | |
دعا کردنش بین چه در پرده بود | همانا که شاهی دعا کرده بود | |
دعا کاید از راه آلودگی | نیارد مگر مغز پالودگی | |
چو صافی بود مرد مقصود خواه | دعا زود یابد به مقصود راه | |
سکندر که آن پادشاهی گرفت | جهان را بدین نیک راهی گرفت | |
نه زان غافلان بود کز رود و می | بدو نیک را برنگیرند پی | |
به کس بر جوی جور نگذاشتی | جهان را به میزان نگه داشتی | |
اگر پیره زن بود و گر طفل خرد | گه داد خواهی بدو راه برد | |
بدین راستی بود پیمان او | که شد هفت کشور به فرمان او | |
به تدبیر کار آگهان دم گشاد | ز کار آگهی کار عالم گشاد | |
وگر نه یکی ترک رومی کلاه | به هند و به چین کی زدی بارگاه | |
شنیدم که هر جا که راندی چو کوه | نبودی درش خالی از شش گروه | |
ز پولاد خایان شمشیر زن | کمر بسته بودی هزار انجمن | |
ز افسونگران چند جادوی چست | کز ایشان شدی بند هاروت سست | |
زبان اورانی که وقت شتاب | کلیچه ربودندی از آفتاب | |
حکیمان باریک بین بیش از آن | که رنجانم اندیشهی خویش از آن | |
ز پیران زاهد بسی نیکمرد | که در شب دعائی توانند کرد | |
به پیغمبران نیز بودش پناه | وزین جمله خالی نبودش سپاه | |
چو کاری گره پیش باز آمدی | به مشکل گشادن نیاز آمدی | |
ز شش کوکبه صف برآراستی | ز هر کوکبی یاریی خواستی | |
به اندازهی جهد خود هر کسی | در آن کار یاری نمودی بسی | |
به چندین رقیبان یاریگرش | گشاده شدی آن گره بردرش | |
به تدبیر پیران بسیار سال | به دستوری اختر نیک فال | |
چو زین گونه تدبیر ساز آمدی | دو اسبه غرض پیشباز آمدی | |
کجا دشمنی یافتی سخت کوش | که پیچیدی از سخت کوشیش گوش | |
به پیغام اول زر انداختی | به زر کار خود را چو زر ساختی | |
اگر دشمن زر بدی دشمنش | به آهن شدی کار چون آهنش | |
گر آهن نبودی بر آن در کلید | به افسونگران چاره کردی پدید | |
گر افسونگر از چاره سرتافتی | به مرد زبان دان فرج یافتی | |
چو زخم زبان هم نبودی به بند | ز رای حکیمان شدی بهرهمند | |
ز چاره حکیم ار هراسان شدی | به زهد و دعا سختی آسان شدی | |
گر از زاهدان بودی آن کار بیش | به پیغمبران بردی آن کار پیش | |
و گر زین همه بیش بودی شمار | به ایزد پناهیدی انجام کار | |
پناهندهی بخت بیدار او | شدی یار او ساختی کار او | |
ز هر عبره کاندر شمار آمدش | نمودار عبرت به کار آمدش | |
ز بزم طرب تاب شغل شکار | ندیدی به بازیچه در هیچ کار | |
یکی روز می خوردن آغاز کرد | در خرمی بر جهان باز کرد | |
برامش نشستند رامشگران | کشیدند بزمی کران تا کران | |
سرایندهای بود در بزم شاه | که شه را درو بیش بودی نگاه | |
وشی جامهای داشتی هفت رنگ | چو گل تاروپودش برآورده تنگ | |
تماشای آن جامهی نغز باف | دل شاه را داده بر وی طواف | |
بر آن جامهی چون گل افروخته | ز کرباس خام آستر دوخته | |
خداوند آن جامهی نغز کار | گران جامه زو تا بسی روزگار | |
ز بس زخمهی دود و تاراج گرد | وشی پوش را جامه شد سالخورد | |
چو خندید بر یکدیگر تاروپود | سرآینده را آخر آمد سرود | |
کهن جامه را داد سازی دگر | وشی زیر کرد آستر برزبر | |
چو در چشم شاه آمد آن رنگ زشت | بدو گفت کی مدبر بدسرشت | |
چرا پرهی سرخ گل ریختی | بخار مغیلان در آویختی | |
حریرت چرا گشت برتن پلاس | چه داری شبه پیش گوهر شناس | |
زمین بوسه داد آن سراینده مرد | بجان و سرشاه سوگند خورد | |
که این جامه بود آنکه بود از نخست | ز بومش دگرگونه نقشی نرست | |
جز آن نیست کز تو عمل کردهام | درون را به بیرون بدل کردهام | |
خلق بود بیرون نهفتم ز شاه | خلقتر شدم چون درون یافت راه | |
شه از پاسخ مرد دستان سرای | فروماند سرگشته لختی بجای | |
از آن پس که خلقان او تازه کرد | به خلقش کرم بیش از اندازه کرد | |
ز گریه بپیچید و در گریه گفت | که پوشیده به راز ما در نهفت | |
گر از راز ما بر گشایند بند | بگیرد جهان در جهان بوی گند | |
چو از نقش دیبای رومی طراز | سر عیبه زینسان گشایند باز | |
به ارمار درین مجمر نقره پوش | چو عود سیه برنداریم جوش | |
که خوبان به خاکستر عود و بید | کنند از سر خنده دندان سفید |