سنایی غزنوی (قصاید)/اگر ذاتی تواند بود کز هستی توان دارد
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
' | سنایی غزنوی (قصاید) (اگر ذاتی تواند بود کز هستی توان دارد) از سنایی غزنوی |
' |
اگر ذاتی تواند بود کز هستی توان دارد | من آن ذاتم که او از نیستی جان و روان دارد | |
وگر هستی بود ممکن که کم از نیستی باشد | من آن هستم که آن از بینشانیها نشان دارد | |
وگر با نقطهای وهمم کسی همبر بود او را | هزاران حجت قاطع که ابعاد چنان دارد | |
ترازوی قیامت کو همی اعراض را سنجد | اگر باشم درین کفه دگر کفه گران دارد | |
نگیرم هیچ چیز ار در آن کفه نشینم من | چون من از هیچ کم باشم گران کفه از آن دارد | |
سبکتر کفهی ذاتی گرانتر کفهی جانی | وگر با خود در آن کفه زمین و آسمان دارد | |
منم خود کمتر از دانگی اگر بر سنجدم وزان | اگر دانگی بود ممکن که وزن این جهان دارد | |
چو عقل کل کند فکرت ز اوصاف و ز ذات من | نه ذات من چنان باشد نه اوصافی چنان دارد | |
فرو شستم ز لوح خویش نقش چونی و سانی | ز بیچونی و بیسانی روانم چون و سان دارد | |
چنان گشتم که نشناسد کسم جز بیچگونه و چون | که ذات من نه تن دارد نه دل دارد نه جان دارد | |
چه جای بیچگونه و چون که فوق اینست و این معنی | چه جای فوق و چه معنی نه این دارد نه آن دارد | |
دو صد برهان فزون دارد خرد بر نیستی من | بهر برهان که بنماید دو صد گونه بیان دارد | |
هیولانی عدمهایم نه بیند عقل کلم زین | وگر چه کل افعال وفاها را عیان دارد | |
هزاران مرتبت دانم ورای اینست کاین هر دو | یکی از بدکنان خیزد یکی از بدکنان دارد | |
که داند تا چه چیزم من که باری من نمیدانم | وگر چه نیک نندیشم که ذات من چه سان دارد | |
نگنجم در سخن پس من کجا در گنجد آنکس کو | به دستی در مکان دارد به دستی در زمان دارد | |
چو اندر باردان من یکی ذره نمیگنجد | چگونه کل موجودات را در باردان دارد | |
سخن را راه تنگ آمد نگنجد در سخن هرگز | اگر چه در فراخی ره چو دریای عمان دارد | |
هر آنکو وصف خود گوید همی احوال خود خواهد | که برتر هست زان معنی اگر چه آن گمان دارد | |
اگر بسیار بندیشی خرد باشد از او عاجز | کجا بر آسمان تاند شد آنکو نردبان دارد | |
هر آنکس کو گمان دارد که بر کیوان رسد تیرش | گمان وی خطا باشد اگر زاهن کمان دارد | |
خرد کمتر از آن باشد که او در وی کند منزل | مغیلان چیست تا سیمرغ در وی آشیان دارد | |
حواشی و عاء فکر خون پرورد خواهد شد | ازو بس خون برون آید کزو پر خون دهان دارد | |
خرد را آفریند او کجا اندر خرد گنجد | بنان در خط نگنجد ار چه خط نقش از بنان دارد | |
خرد چون جست یک چندیش باز آمد به نومیدی | چه چیز است اندرین دلها که دلها را نوان دارد | |
ورای هست و نیست و گفت و خاموشی و اندیشه | ورای این و برتر زین هزاران ره مکان دارد | |
برآمد از بحار قدس میغ نور بر جانها | همه تشنه دلانرا او به خود در شادمان دارد | |
چنان شادم ز عشق او که جان را میبرافشانم | چه باشد آنکه از عشق و خرد می جانفشان دارد | |
چگونه باشدی ار هیچ من می تا نمی گفتن | که هست از عشق او چونان که چونان را چنان دارد | |
معانی و سخن یک با دگر هرگز نیامیزد | چنان چون آب و چون روغن یک از دیگر گران دارد | |
معانی را اسامی نه اسامی را معانی نه | وگر نه گفته گفتنی آنچه در پرده نهان دارد | |
همه دردم از آن آید که حالم گفت نتوانم | مرا تنگی سخن در گفت سست و ناتوان دارد | |
معانیهای بسیارست اندر دل مرا لیکن | نگنجد چون سخن در دل زبان و ترجمان دارد | |
ولیکن چون براندیشم همه احوال خوش گردد | از آنکو داند این معنی که جان اندر میان دارد | |
الاهی نام خود کردم بدو نسبت کنم خود را | اگر هر شاعری نسبت به بهمان و فلان دارد | |
یکی را شد یکی غاوی میان ما و از مرغان | یکی قوت از شکر دارد یکی خور ز استخوان دارد | |
ندارد طاقت مدحم ز ممدوحان عالم کس | وگر اسب کسی سگبانش نعل از زبرقان دارد | |
وگر کلی موجودات روحانی و جسمانی | ببخشد بر چنین یک بیت حقا رایگان دارد | |
چنین عالم تواند کرد عقل کل و گر خواهد | که گوید مثل این خود را به رنج جاودان دارد | |
هزاران بار گفتم من که راز خویش بگشایم | ولیکن مر مرا خاموش ضعف مردمان دارد | |
مرا هر گه سخن گویم سخن عالی شود لیکن | نگهبانم خرد باشد ز گفتی کن زیان دارد | |
دریغا آن سخنهایی که دانم گفت و نتوانم | وگر گویم از آن حرفی جهانی را نوان دارد | |
هم اکنون بینی آن مرد خس نادان ناکس را | برد از این معانیها که در بسته میان دارد | |
ندارم باک از آن هرگز که دارم انگبین بر خوان | کجا کس انگبین دارد مگس بر گرد خوان دارد | |
چو من شست اندر آویزم به دریا اندر آویزد | به کام و حلق آن ماهی که بر پشت این جهان دارد | |
چو شست اندر کشم لابد همه عالم شود ویران | همی بانگ و فغان خیزد ز هر کو خانمان دارد | |
بجنبد عالم علوی چو زین یک بیت برخوانم | چرا چندین عجب داری که نادانی فغان دارد | |
ز دریای محیط عقل جیحون معانی را | سوی کشتی روحانی زبان من روان دارد | |
نه هرگز آنکه دارد گوش بشنید این چنین شعری | نه هرگز نیز خواهد گفت آنکس کو زبان دارد | |
نخستین شعر من اینست دیگر تا چسان باشد | چگونه باشد آن آتش که زینگونه دخان دارد | |
سخن با خود همی گویم که خود کس نیست در عالم | مرا باری خود اندر خود خرد بازارگان دارد |