بیست و پنجمین سال شاهنشاهی اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر/ سال ۱۳۴۲
بیست و پنجمین سال شاهنشاهی اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر/ سال ۱۳۴۲
۱۳۴۲ بیست‌وسومین سال
یک سال آرام ... و یک روز پرغوغا!
راهپیمایی مذهبی ناگهان به راهپیمایی سیاسی دگرگون شد و سازمانهای دولتی مورد حمله قرارگرفت!
طی سال ۱۳۴۲، بیست‌وسومین سال پادشاهی، در حالی که اصول شش‌گانه انقلاب شاه و مردم در مرحله اجرا قرار گرفته و مملکت دوران جدید تاریخی خود را آغاز کرده‌بود، گروهی از سران کشورهای جهان و شخصیتهای برجسته بین‌المللی از ایران دیدن کردند.
بنا به دعوت شاهنشاه، روز بیست‌وششم اردیبهشت‌ماه، حضرت دکتر سرواپالی رادها کریشنان، رئیس‌جمهور هند، به تهران آمد. دکتر کریشنان پنج روز در ایران اقامت کرد و از دانشگاه تهران درجه دکترای افتخاری گرفت.
روز هفدهم شهریورماه اعلیحضرت ملک حسین، پادشاه اردن، در سر راه خود به فرانسه، وارد تهران شدند و طی اقامت کوتاهی با شاهنشاه دیدار و گفتگو کردند.
روز یازدهم مهرماه علیاحضرت ژولیانا، ملکه هلند، والاحضرت پرنس برنهارد، همسر وی و والاحضرت بئاتریس، جانشین آینده هلند، به تهران آمدند. ملکه هلند و همراهان از اصفهان، شیراز و مازندران دیدن کردند.
ژنرال شارل دوگل، پرزیدنت فرانسه، برای یک اقامت رسمی روز بیست‌وچهارم مهرماه به ایران سفر کرد. در میان استقبال گرم مردم ایران پرزیدنت دوگل به همراه شاهنشاه از آثار باستانی اصفهان دیدن کرد و سپس همراه آقای علم، نخست‌وزیر، به شیراز رفت. دوگل چهار روز در کشور ما میهمان بود.
نخستین روز آبان‌ماه، پرزیدنت هانریش لوبکه، رئیس‌جمهوری آلمان فدرال و بانو وارد تهران شدند و مورد پیشواز شاهنشاه و ملکه ایران قرار گرفتند. رئیس‌جمهوری آلمان و بانو پس از سه روز اقامت در تهران به شیراز رفتند و از آثار باستانی ایران در تخت جمشید دیدن کردند.
حضرت لئونید برژنف، صدر شورای عالی اتحاد شوروی و بانو از میهمانان ایران در سال ۱۳۴۲ بودند. برژنف و بانو روز ۲۵ آبان‌ماه به تهران وارد شدند و از سوی شاهنشاه و شهبانو مورد پیشواز رسمی قرار گرفتند.
دین راسک، وزیر امور خارجه امریکا – لرد هیوم، وزیر خارجه آن هنگام و نخست‌وزیر پیشین انگلستان – ارول وارن، رئیس دیوان عالی کشور امریکا و بانو – جانسون، معاون وزارت امور خارجه و مشاور رئیس‌جمهور امریکا – پروفسور ریپکا، ایرانشناس معروف چک – جینالولو بریجیدا و همسرش، ژاک شاریه و پیرآنجی هنرپیشگان معروف سینما نیز از مهیمانان سرشناس ایران در سال ۱۳۴۲ بودند.
سفرهای شاهانه
در این سال شاهنشاه یک سفر به یکی از کشورهای اروپایی داشتند که در بهمن‌ماه صورت گرفت. روز دوم بهمن‌ماه، شاهنشاه و شهبانو رهسپار اتریش شدند و در آن کشور، از بازیهای زمستانی المپیک دیدن کردند. بازیهای زمستانی المپیک روز نهم اسفندماه آغازشد و بیش از یک‌هزاروسیصدوپنجاه قهرمان از برابر جایگاهی که شاهنشاه و شهبانو و رئیس‌جمهوری اتریش در آن قرار داشتند، رژه رفتند. شاهنشاه سپس از اتریش به سوئیس رهسپار شدند و مسافرتشان در کل ۳۹ روز طول کشید.
در فروردین‌ماه ۱۳۴۲، شاهنشاه ضمن سفر به خراسان و زیارت حضرت رضا، بنای جدید آرامگاه نادر را در مشهد و آرامگاه حکیم عمر خیام و شیخ عطار را در نیشابور گشودند.
همچنین روز شانزدهم خردادماه، شاهنشاه به همدان تشریف‌فرما شدند و پس از بازگشایی سد شهناز، اسناد مالکیت کشاورزان همدان و تویسرکان را بین ایشان پخش فرمودند.
روز بیست‌وچهارم تیرماه، راه جدید هزار به وسیله شاهنشاه گشایش یافت. پس از قطع نوار سه رنگ، شاهنشاه فرمودند:
«افتتاح این راه برای من جای مسرت است برای اینکه پایتخت ایران و نقاط مرکزی ایران را به وسیله یک راه زیبا و کوتاه به کرانه‌های خزر متصل می‌کند و هم جنبه اقتصادی دارد، هم جنبه سیاحت و استراحت و تفریح.»
هزینه ساخت این راه بیش از ۱۸۰۰ میلیون ریال شده‌بود.
روز هفتم مردادماه نیز طی مراسمی، اسناد مالکیت هشت‌هزار تن از دهقانان کرج به وسیله شاهنشاه پخش گردید. در این مراسم شاهنشاه گفتند:
«تا کنون یک عده شهرنشین به اسم سیاستمدار و اهل نفوذ کارها را میان خود تقسیم می‌کردند. ولی در آینده راه فقط برای کسانی باز است که به اصول انقلاب ملی ایمان داشته‌باشند.»
کنفرانس‌های تهران
در پی میانجی‌گری شاهنشاه برای آشتی‌دادن دو همسایه هم‌کیش ایران، افغانستان و پاکستان، طبق قرار پیشین، از بامداد روز چهارم خردادماه گفتگوهای آشتی بین نمایندگان دو کشور و به میانجی‌گری ایران، در تهران آغازشد.
ریاست گروه نمایندگی افغانستان در کنفرانس آشتی به عهده سید قاسم رشتیا، وزیر اطلاعات آن کشور بود و ریاست گروه نمایندگی پاکستان را ذوالفقارعلی بهوتو، وزیر خارجه پاکستان به عهده داشت.
چیزی نمانده بود که گفتگوهای آشتی بین نمایندگان دو کشور بدون گرفتن نتیجه قطع شود که شاهنشاه نمایندگان دو طرف را به حضور پذیرفتند و با استفاده از نفوذ خویش، سرانجام زمینه آشتی دو کشور را فراهم ساختند و پیوند گسیخته دو کشور از نو برقرار گشت.
در اردیبهشت‌ماه، کنفرانس بین‌المللی زنان در هتل هیلتون تهران تشکیل شد. این کنفرانس را والاحضرت شاهدخت پهلوی، ریاست عالیه شورای جمعیت زنان ایران، گشودند.
نیمه‌شب پنجم تیرماه، نه تن از شخصیتها و کارشناسان اتحاد شوروی برای گفتگو با مقامات دولت ایران وارد تهران شدند و در پی گفتگوهایی که از سوی این گروه به عمل آمد، روز دوم دی‌ماه، پنج پیمان درباره ساختمان دو سد بر روی ارس و ساخت سیلو و افزایش نسل ماهی غضروفی و لاروبی مرداب بندر پهلوی بین گروههای نمایندگی شوروی و مقامات مجاز دولت ایران به امضا رسید.
روز دوازدهم اسفندماه نیز کنفرانس "اکافه" (همکاریهای اقتصادی و فنی بین کشورهای آسیایی و افریقایی) در تهران تشکیل شد. در این کنفرانس حدود ششصد نفر از وزرا و شخصیتهای کشورهای عضو و کارشناسان سازمان ملل متحد شرکت داشتند. بیستمین دوره اجلاسیه "اکافه" ساعت ده بامداد روز دوازدهم اسفندماه از سوی شاهنشاه در کاخ سنا گشایش یافت.
بازپرسی های نظامی
در پی برنامه مبارزه با فساد در ارتش، طی سال ۱۳۴۲ بازپرسی گروهی از افسران پیشین ارتش که به اتهام سواستفاده تحت پیگرد قرار گرفته‌بودند، ادامه یافت و دادگاههای نظامی آرای خود را صادر کردند.
بازپرسی ارتشبد هدایت، سرپرست پیشین ستاد بزرگ ارتشتاران از بامداد روز یکشنبه یازدهم فروردین‌ماه آغازشد. متهمین پرونده اخیر عبارت بودند از: ارتشبد هدایت، سرلشگر معین‌پور و مهندس گرایلی. مدت رسیدگی به پرونده متهمین در کل ۳۵ روز طول کشید و روز پانزدهم اردیبهشت‌ماه، دادگاه رأی خود را صادرکرد. به موجب این رأی، ارتشبد هدایت و سرلشگر معین‌پور هر کدام به دو سال زندان انفرادی و پرداخت یک‌میلیون‌ونهصدودوازده‌هزارویک ریال و سه‌دهم ریال و مهندس گرایلی به سه سال زندان انفرادی و پرداخت یک‌میلیون و نهصدودوازده‌هزارویک ریال و سه‌دهم ریال محکوم شدند.
از بامداد روز بیست‌ویکم خردادماه، بازپرسی متهمین پرونده باطری که در کل سیزده نفر بودند و هفت تن از امرای ارتش میان آنها دیده می‌شدند، آغازشد. متهمین مزبور عبارت بودند از: سرلشگر وثوق؛ وزیر پیشین جنگ، سرلشگر دفتری، سرتیپ نوکیانی، سپهبد افخمی، سرلشگر قریب، سرتیپ سیاهپوش، سرتیپ پرویز، سرتیپ نقیب‌السادات، سرهنگ ذوالفقاری، دکتر حبیب‌اله معظمی، سیاوش وزیری، مهندس قهرمانی، حسین حقگو. بازپرسی این گروه تا پایان سال ادامه داشت و در اسفندماه سرلشگر دفتری به پنج سال زندان و پرداخت ۳۸ / ۵۵۳۸۸۲۰ ریال، سرتیپ نوکیانی به یک سال زندان، سرهنگ توکلی به دو سال زندان انفرادی، سرتیپ سیاهپوش به یک سال زندان، سرتیپ علی پرویز به شش ماه زندان و فرد غیرنظامی، سیاوش وزیری، به شش ماه زندان محکوم شدند. بقیه آزاد گردیدند.
روز ننگین پانزدهم خردادماه
در پی پاره‌ای راهپیماییها که در خلال روزهای سوگواری ماه محرم صورت می‌گرفت و جنبه سیاسی داشت، آیت‌اله خمینی در قم و آیت‌الله قمی در مشهد بازداشت و به تهران برده شدند.
روز چهاردهم خردادماه، راهپیمایی گروههای مذهبی موجب گردید که شهربانی کل کشور در پی یک آگهی هرگونه راهپیمایی را ممنوع سازد ولی از بامداد روز پانزدهم خردادماه راهپیمایی گسترده‌ای در تهران و برخی شهرستانها آغازگردید که در تهران منجر به یک بلوای همگانی گشت و در پی این بلوا که تا ظهر روز پانزدهم خردادماه به اوج خود رسید، راهپیمایی‌کنندگان اداره انتشارات و رادیو و کتابخانه پارک شهر و برخی سازمانهای دیگر را مورد حمله قرار داده، اتومبیلها را آتش زدند و خسارات شدیدی وارد ساختند.
بر اثر این راهپیمایی، ظهر روز پانزدهم خردادماه، نیروهای نظامی وارد شهر شدند و به راهپیمایی پایان داده‌شد، در حالی که بخشی از شهر به وضع ناراحت‌کننده‌ای دستخوش غارت و آتش‌سوزی و ویرانی قرار گرفته‌بود.
بنا به گفته مقامات انتظامی، این راهپیمایی برای جلوگیری از جنبش اصلاحات ارضی و سایر برنامه‌های انقلاب ششم بهمن‌ماه صورت گرفت و استوار بر رخدادهای پیشین بود. به همین جهت شماری به عنوان محرکین و متهمین رویداد مزبور دستگیر شدند و حکومت نظامی در شهر آغازگردید.
بازپرسی متهمین رویداد پانزدهم خردادماه، روز سیزدهم مردادماه در دادگاه نظامی آغاز شد. متهمین عبارت بودند از: طیب حاج‌رضایی، حاج‌اسماعیل رضایی، حسین شمساوی، سیدعلی بوریاباف، محمود ذوقی‌تبار، عنایت‌اله ذوقی، عباس شیرزاد، حسین شیرنژاد، اسماعیل خلج، محمدرضا تقی‌زاده، سیدمجتبی طالاری، محمدباقر باقریان، امیر کریم‌خانی، حسن { یا حسین؟؟ قابل خواندن نیست} صالح‌نیا، فضل‌الله ایزدی‌سلحشور، حاج‌محمد مظلومی، غلامرضا قائنی، عبداله‌صادق تهرانی.
طیب حاج‌رضایی و حاج‌اسماعیل رضایی که به موجب رأی دادگاه نظامی به اعدام محکوم شده‌بودند، روز یازدهم آبان‌ماه، تیرباران شدند.
کنگره آزادزنان و آزادمردان
کنگره ملی همبستگی انتخابات، به نام کنگره آزادزنان و آزادمردان ایران، بامداد روز پنجم شهریورماه گشایش شد. هدف این کنگره که در آستانه آغاز انتخابات تشکیل می‌شد، تعیین خط مشی طرفداران انقلاب ششم بهمن در انتخابات آینده بود و به همین جهت در قطعنامه کنگره، کمیته‌ای برای نگرش و اعلام لیست گروه تعیین شد.
روز بیست‌وششم شهریورماه، انتخابات دوره بیست‌ویکم مجلس شورای ملی و چهارمین دوره سنا در سراسر کشور آغاز گردید. رأی‌گیری در تهران از ساعت پنج بامداد تا سه پس از ظهر در پانصد حوزه ادامه یافت و سپس خواندن آرا آغازگردید. در تمام کشور به همین روش انتخابات در یک روز انجام گرفت.
روز چهاردهم مهرماه، دو مجلس سنا و شورای ملی در کاخ سنا از سوی شاهنشاه گشایش یافتند و پس از اعلام آمادگی دو مجلس، مطابق سنن پارلمانی، دولت آقای علم از کار کناره‌گیری نمود و دوباره آقای علم جهت تشکیل کابینه جدید انتخاب شد.
کابینه جدید علم به این شرح معرفی گردید:
آقایان: عباس آرام، وزیر امور خارجه – عطاءالله خسروانی، وزیر کار – مهندس سمیعی، وزیر پست و تلگراف – دکتر ریاحی، وزیر بهداری – دکتر خوشبین، وزیر مشاور – دکتر خانلری، وزیر فرهنگ – دکتر پیراسته، وزیر کشور – معینیان، وزیر مشاور و سرپرست انتشارات و رادیو – دکتر باهری، وزیر دادگستری – دکتر عالیخانی، وزیر اقتصاد – سپهبد ریاحی، وزیر کشاورزی – مهندس شالچیان، وزیر راه – سپهبد صنیعی، سرپرست وزارت جنگ.
دولت حزبی
در آذرماه، موجودیت گروه جدیدی به نام ایران نوین اعلام شد. این گروه که رهبران آن اعضای "گروه مترقی" بودند به رهبری آقای حسنعلی منصور آغاز به کار کرد و چون بیشتر نمایندگان مجلس به این گروه جدید پیوستند و آقای منصور در مجلس شورای ملی نقش رهبر اکثریت را به عهده گرفت، از همان زمان سخن‌پراکنی‌های تشکیل دولت حزبی بر سر زبانها بود، به ویژه آنکه رهبران حزب ایران نوین هم چنین سخن‌پراکنی را دروغ نمی‌شماردند.
سرانجام در روز هفدهم اسفندماه، یک هفته پس از بازگشت شاهنشاه از سفر اروپا، آقای علم شرفیاب شد و کناره‌گیری کابینه را تقدیم نمود. بی‌درنگ از سوی شاهنشاه آقای حسنعلی منصور احضار و جهت تشکیل کابینه انتخاب‌شد.
ساعت چهار پس از ظهر همان روز آقای منصور کابینه خود را به شرح زیر معرفی کرد:
آقایان: دکتر جمشید آموزگار، وزیر بهداری – عباس آرام، وزیر امور خارجه – خسروانی، وزیر کار – معینیان، وزیر اطلاعات – دکتر عالیخانی، وزیر اقتصاد – سپهبد ریاحی، وزیر کشاورزی – سپهبد صنیعی، وزیر جنگ – دکتر جواد صدر، وزیر کشور – دکتر باقر عاملی، وزیر دادگستری – دکتر محمود کشفیان، وزیر راه – دکتر فرهنگ شفیعی، وزیر پست و تلگراف – دکتر مهرنصری، وزیر مشاور – دکتر منوچهر گودرزی، وزیر مشاور – امیرعباس هویدا، وزیر دارایی – دکتر ناصر یگانه، وزیر مشاور – دکتر هدایتی، وزیر مشاور – دکتر عبدالعلی جهانشاهی، وزیر فرهنگ – دکتر نهاوندی، وزیر آبادانی و مسکن – مهندس روحانی، وزیر آب و برق.
(زیرنویس عکسها):
برژنف، صدر هیأت رئیسه اتحاد شوروی از میهمانان شاهنشاه ایران در سال بیست‌وسوم پادشاهی بود.
برای نخستین بار در جریان انتخابات دوره بیست‌ویکم، زنان ایران رأی دادند و از این حق بزرگ اجتماعی برخوردارگشتند.
پرزیدنت دوگل، با پیشواز گرمی از سوی ملت ایران روبه‌رو شد.