اشغال ایران به وسیله ارتش بریتانیا و شوروی
اشغال ایران به وسیله ارتش بریتانیا و شوروی
جنگ جهانی دوم با حمله نیروهای زمینی و هوایی آلمان به بندر دانریک در لهستان در ۹ شهریور ۱۳۱۸ برابر با ۱ سپتامبر ۱۹۳۹ آغاز شد و تا آبان ۱۳۲۴ ادامه یافت (سپتامبر ۱۹۳۹ - سپتامبر ۱۹۴۵). در این جنگ، متحدین یا دولت‌های محور یعنی آلمان نازی به زمامداری آدولف هیتلر و ایتالیای فاشیست به زمامداری موسولینی و امپراطوری ژاپن بودند و گروه کشورهای متفقین در آغاز جنگ انگلستان و فرانسه بود که کم کم اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده آمریکا و بریتانیا و از اروپا همه کشورهایی که به وسیله ارتش آلمان و ایتالیا اشغال شده بودند و هم‌چنین برخی از کشورهای آمریکای جنوبی و از کشورهای آسیایی، چین و ایران به متفقین پیوستند.
ورازت کشور با چاپ اعلامیه‌ای به همه بیگانگانی که در ایران بسر می‌بردند هشدار داد که از نشان دادن هرگونه احساسات له یا علیه کشورهای در جنگ اروپا که منافی بیطرفی کشور شاهنشاهی باشد خودداری کنند[۱]
دولت ایران با چاپ بیانیه رسمی تصمیم خود را دایر بر حفظ بی طرفی ایران در جنگ جهانی دوم به آگاهی مردم رسانید و وزارت خارجه این تصمیم را به همه سفارتخانه‌های کشورها در تهران بخش‌نامه کرد و دستور داد که وزارت امور خارجه آن کشورها را از تصمیم دولت ایران آگاه سازند.
۱۲ شهریور ۱۳۱۸ برابر با ۴ سپتامبر ۱۹۳۹، اعلامیه‌ای به امضای نخست وزیر پخش شد که دولت شاهنشاهی ایران بی طرفی خود را در جنگ بین المللی دوم اعلام کرد. و در ۲۰ شهریور در مراسمی در کاخ گلستان برپا بود اعلیحضرت رضا شاه گفت که
ما مصمم هستیم که بی طرفی خود را حفظ کنیم، گرچه حفظ بی طرفی در این گیرودار مشکل‌تر از جنگیدن است.
پس از حمله ارتش آلمان به لهستان، دولت‌های انگلیس و فرانسه که استقلال و تمامیت ارضی لهستان را در برابر تجاوز آلمان تضمین کرده بودند، به آلمان هشدار جنگ دادند و روز ۵ مهر قرارداد تقسیم لهستان بین آلمان و شوروی به وسیله وزیران خارجه آن دو دولت امضا شد.
۲۵ مهر ۱۳۱۸ پیمان دوستی بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی ژاپن در کاخ وزارت امور خارجه به امضا رسید. رفرانس
۲ آبان ۱۳۱۸ دوازدهمین دوره قانونگذاری به وسیله اعلیحضرت رضا شاه پهلوی گشایش یافت. رضا شاه در بیانیه خود روز گشایش مجلس شورای ملی گفت:
«موضوعی که موجب تاصف خاطر ما گردیده وقوع جنگ در اروپا است. اگر چه ما در این جریان سیاست بی طرفی کامل را اختیار کرده‌ایم، ولی دوام جنگ از لحاظ مادی و اقتصادی موجب زیان همه ملت هاست، به همین جهت آرزومندیم که هرچه زودتر صلح در جهان برقرار شود.»
با وجود اعلام بی طرفی کشور شاهنشاهی ایران در جنگ جهانی دوم دولت بریتانیا از حمل کالاهای خریداری شده ایران از آلمان جلوگیری کرد. دولت شاهنشاهی ایران رسما به دولت بریتانیا اعتراض کرد. در یادداشت اعتراضی که به سفارت انگلیس در تهران داده شد نوشته شده بود که ایران کشوری بی طرف و طرف معامله تجارتی با آلمان است، ولی دولت انگلستان به این بهانه که فروش تولیدات آلمانی به کشورهای دیگر سبب ورود ارز خارجی به این کشور می‌شود و در نتیجه بنیه مالی آلمان قوی‌تر می‌شود و آلمان‌ها نیروی خرید ابزار جنگی می‌یابند اموال کشتی‌هایی که از آلمان به سوی ایران در راه بودند گرفت.
۱۶ آذر ۱۳۱۸، روزنامه استامبا چاپ تورین در ایتالیا با فرنام «موقعیت ایران» نوشت:
از تصمیم ایران دایر بر حفظ بی طرفی خود ولو اینکه به بهای دیرکرد در اجرای برنامه‌های اقتصادی تمام شود گفتگو کرده و نوشته‌است با اینکه ایران از نظر واردات آهن از آلمان در تنگی است حاضر نیست پیشنهاد شوروی را درباره چاره یافتن برای نیازمندی ایران از آهن در برابر امتیازهای سیاسی مانند حق عبور از ایران را بپذیرد.
۲۵ آذر ۱۳۱۸، پیمان دوستی بین دولت‌های ایران و ژاپن از سوی مجلس شورای ملی به تصویب رسید. هم چنین قرارداد بازرگانی ایران و شوروی به وسیله نمایندگان دو دولت در مسکو به امضا رسید و ۵ فروردین ۱۳۱۹ عهدنامه تجارت و بحرپیمایی و ایران و شوروی در تهران به امضا رسید و به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
ایتالیا در ۱ خرداد ۱۳۱۹ علیه انگلیس و فرانسه وارد جنگ شد. یک هقته پس از آن تاریخ مارشال پتن از متحدین درخواست آتش بس و پایان جنگ را کرد ولی دوگل، از افسران بلند پایه فرانسوی از مردم فرانسه و دیگر کشورهای افریقای شمالی که مستعمره فرانسه بودند درخواست کرد که علیه دولت آلمان جنگ را ادامه دهند.
۵ تیرماه علی منصور نخست وزیر هیات دولت را در کاخ سعدآباد به پیشگاه اعلیحضرت رضا شاه شرفیاب و معرفی شدند. ۸ تیر ۱۳۱۹، نمایندگان مجلس شورای ملی در کاخ سعدآباد به حضور اعلیحضرت رضا شاه شرفیاب شدند و شاهنشاه ناخرسندی خود را از شیوه کار دستگاه‌های دولتی ابراز کردند و هم چنین گفتند «صحیح است که ما متکی به قوای منظم و سیاست بیطرفی خود هستیم، ولی این کافی نیست، بلکه باید کلیه افراد کشور برای روزهای سخت آماده شوند، ملاقات امروز بیشتر برای اظهار عدم رضایت از کار دولت است، همیشه به ما می‌گویند خاطر مبارک آسوده باشد، در خالی که جریان روزمره نشان می‌دهد که رضایت چندانی بیاید از کارها داشته باشیم»
- ↑ اعلامیه وزارت کشور ۱۱ شهریور ماه ۱۳۱۸