مذاکرات مجلس شورای ملی ۷ امرداد ۱۲۸۹ نشست ۱۲۴
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۷ امرداد ۱۲۸۹ نشست ۱۲۴
جلسه ۱۲۴
صورت مشرورح روز شنبه ۲۳ شهر رجب ۱۳۲۸
مجلس سه ساعت قبل از ظهر در تحت ریاست آقای ذکاءالملک تشکیل شد و صورت جلسه روز پنج شنبه را قای معاضد الملک قرائت نمود.
رئیس ـ در صورت مجلس اگر ملاحظه هست بفرمائید.
(راپورت شعبه سوم را آقای مرتضی قلیخان قرائت نمود.)
که شعبه روز سه شنبه پنجم رجب به ریاست دکتر حیدر میرزا نایب رئیس تشکیل و چون آقای حسن علی خان از مخبری شعبه استعفا داده بودند برای انتخاب یک نفر مخبر اخذ رأی شده آقای مرتضی قلیخان به اتفاق آراء منتخب شدند بعد برای انتخاب دو نفر به عضویت کمیسیون عرایض و مبتکرات رأی گرفته شد دکتر حیدر میرزا و مبتکرات رأی گرفته شده دکتر حیدر میرزا به عضویت مبتکرات و آقای ادیب التجار به عضویت کمیسیون عرایض به اتفاق انتخاب شدند.
شیخ الرئیس ـ خاطر محترم نمایندگان و سایر آقایان آگاه و قریب العهد است که چند روز قبل از این از طرف مجلس مقدس یک هیئت شش گانه که با کمال افتخار میتوانم عرض کنم(و ساد سهم بنده)و چون این بنیان مقدی را که کهف امال این ملت میدانم به این نسبتی که عرض کردم افتخار مینمایم از طرف مجلس مقدس برای ایفای دو مأموریت مبعوث شدیم یکی اینکه اصناف و کسبه را تامین بدهیم که به همین زودیها قتله حجت الاسلام شهید سعید را دستگیر خواهند کرد یکی دیگر اینکه احکام صادره از ایات الله به زودی به موقع اجرا گذارده خواهد شد چون اصناف نهایت اطمینان را به قول رسمی و آمد صادره از مجلس داشتند با کمال احترام تلقی به قبول کرده و دکانها را باز کرده و چنانچه تا به حال معمول است به کارهای ترحیم و فاتحه خوانی مشغول شدند و حالا چند روز است از وعده ما میگذرد و اصناف را عموم اهل مجلس و مخصوصا این چند نفری که از مجلس انتخاب شده بودند اعتراض دارند و بنده از طرف خود به آنها میدهم که به اصطلاح شما ها هر نوع پروتست و اعتراض بکنند زیرا که پیش از این اگر یک آدم غیر معروفی در یک دهکده کشته میشود فوری قاتل معلوم میشود من تعجب میکنم و هم نمیتوانم خود را به یک جهتی تسلی بدهم و از این خیال اسوده باشم که آیا در نظر این ملت و نمایندگان این ملت خدای نکرده خون این سید شهید سعید مرحوم حجت الاسلام بهبهانی قابل اهمیت و ملاحظه نیست و با کمال جدیت عرض میکنم اگر چه خون این شهید هم سنگ خون سید الشهدا نیست ولی هم رنگ خون آن بزرگوار است بلکه عرض میکنم این همان ثار است و منبع همان آثار و منتظر یک فاعل مختار و اگر وزارئی که تازه انتخاب شده اند باز نخواهند تا به فعالیت رفتار نمایند نه خرابی را میتوانیم مرمت کنیم نه حفظ شرافت مجلس و اگر مجلس به این هیئت اجازه نداند و ما از طرف خودمان مامور بودیم که اظهار بداند که هر کس که با من همراه است این مطلب را تعقیب نماید.(گفتند صحیح است.)
رئیس ـ در خصوص احکام ایات الله میدانید که شروع به اقدامات شده و تا یک اندازه کوتاهی نشده است اما در مسئله قتله خوب است تامل بفرمایند هیئت وزراء که حاضر شدند از آنها سئوال بکنیم که در این باب چه اقدامی کرده اند اگر چه مسلما آقایان نمایندگان هر روز مراقب هستند که این مسئله را تذکار بفرمایند و باز هم بفرمایند ولی نتیجه آن وقتی گرفته میشود که هیئت وزراء حاضر باشند و در حضور آنها مذاکره شود و سئوال کنیم که در این خصوص چه اقدامی کرده اند و آقای رئیس الوزرا وعده داده اند که امروز تشریف بیاورند و امروز هم بنده به توسط تلفن به ایشان پیغام کردم که تشریف میاورند به مجلس یا خیر جواب دادند مشغول تهیه آمدن مجلس هستیم خوب است این مذاکره را بگذاریم تا وقتی که ایشان تشریف بیاورند و در این خصوص مذاکره شود و حالا اگر مجلس تصویب مینماید برویم سر دستور و یک نفر منشی را انتخاب کنیم.
حاجی آقا ـ چون دیروز مطلبی اتفاق افتاده است که لازم است اینجا مذاکره شود و این سئوالی را هم که از وزارت جنگ کرده ام استدعا میکنم زودتر اخطار شود چون امروز شنیدم که در قزاقخانه گلوله های شربنل را شروع کردند به عنوان مشق دارند صرف میکنند بدیهی است این گلوله ها هر کدام مبلغی قیمت دارد و نباید به عنوان مشق صرف شود و بیهوده از میان برود و این مطلب غریبی است تقاضا میکنم که آن سئوال بنده به وزارت جنگ اخطار شود که حاضر شده به مجلس جواب بدهد.(گفتند صحیح است.)
رئیس ـ شروع میکنیم به دستور - اول انتخاب یک نفر منشی به جای آقای معزز الملک.
حاجی شیخ علی ـ یکی از دستور لایحه علما است که قرار شد کمیسیون راپورت بدهد امروز انتخاب شوند.
رئیس ـ بلی چون آن کمیسیون مذاکراتش تمام نشده و به علاوه یک مطلبی باقیمانده که باید در بین مجلس ده دقیقه تنفس کنیم که مذاکراتشان تمام شده راپورت بدهند تا بعد از تنفس انتخاب نمایند.
حالا یک نفر منشی انتخاب میکنیم(ورقه توزیع و اخذ رأی شده آقایان متین السلطنه - حاجی آقا و آقا شیخ محمد خیابانی برای استخراج آراء به حکم قرعه معین و آقای حاجی میرزا رضا خان آراء را از قرار ذیل استخراج نمودند عده اوراق ۶۴ میرزا مرتضی قلیخان ۴۱ رأی - سلیمان میرزا ۲۰ رأی - متین السلطنه و ممتاز الدوله و معاضد السلطنه هر کدام یک رأی.)
معاضد الملک ـ آقای مرتضی قلیخان با اکثریت چهل و یک رأی انتخاب شدند.(راپورت کمیسیون بودجه قرائت شد که شهربانو نام والده آقا محمود عریضه به مجلس عرض کرده که ماهی شصت تومان حقوق دیوانی او را وزارت مالیه نپرداخته کمیسیون بودجه از وزارت مالیه در این باب توضیحات خواسته است جواب داده اند که مقرری او را سنوات قبل وزارت خارجه در جزء استصوابیها دریافت مینمود و چون هذه السنه تکلیفی برای آنها معین نشده این اتس که تا به جال پرداخته نشده است کمیسیون بودجه بعد از مذاکرات و تحقیق حال مشارالیها تصویب کرده بود که مبلغ مزبور را به او بدهند و ماهی پنج تومان را در حق او زاید ندانسته.)
افتخار الواعظین ـ در این صورت چاپی ژلاتینی که مینویسد مطلبی که در مجلس حاضر است و باید جزو دستور شود چیزهائی که به ما نشان داده اند ۳۱ فقره آن راپورت کمیسیون بودجه است که تقاضای وجه کرده اند و از پنج تومان الی ۵۰۰ تومان که من جمله از آن ۳۱ راپورت همین مسئله است والده آقای محمود که تقاضای وجه کرده است بنده عرض میکنم در هیچ مملکتی تا امروز شنیده نشده است که بودجه مملکت را فقره به فقره بلکه ماده به ماده بلکه فصل به فصل بلکه جزء به جزء از مجلس شورای ملی بگذرانند آن هم فقط بودجه خرج جهت اینکه در این مدت هشت ماه آنچه به مجلس آمده است این است که هی راپورت کمیسیون بودجه آمده است این است که هی راپورت کمیسیون بودجه پیشنهاد شده و هی وزراء تقاضای خرج کرده اند و مجلس بعضی را رد کرده است و بعضی را تصویب نموده است بنده عرض میکنم از یک تومان الی هزار تومان چه خرج لازم و چه خرج غیر لازم و البته تا لازم نباشد از طرف وزیر پیشنهاد نخواهد شد هر چه خرج پیشنهاد بشود هر قدر باشد مجلس نباید تصویب کند تا وزراء ناچار شود بودجه عایدی مملکت را به مجلس تقدیم نمایند که ما بفهمیم در مملکت دخل دولت چیست و به ازای آن خرجش چیست وقتی که دیدیم عایدی نداریم چه مخارج لازم باشد و چه غیر لازم رد کنیم و بگوئیم محل نداریم والّا به این ترتیب که پیش میرویم میبینیم وزیر مالیه را که به مجلس بیایند و بگویند که ده کرور کسر بودجه داریم و مجلس شورای ملی باید فراهم کند بنده تقاضا میکنم نه این یک فقره بلکه آن ۳۱ قلمی که تصویب شده کمیسیون بودجه است هیچ به مجلس نیاید و مذاکره نشود تا وثتی که صورت کل بیاید تا ببینیم که چه قدر دخل داریم و موافق آن خرج تصویب شود و دیگر آنکه بنا بود امروز وزراء بیایند و پروگرام خودشان را به مجلس تقدیم کنند تا ببینیم چه میخواهند بکنند و از روی چه ترتیبی میخواهند داخل اصلاحات شوند و حالا میپرسیم که آیا هیئت وزراء به مجلس خواهند آمد و پروگرام خودشان را خواهند آورد یا خیر؟
رئیس ـ عرض کردم که آقایان وزراء سئوال کردم که تشریف میاورند گفتند در تدارک همین کار هستیم.
سید ابراهیم مدرسی ـ مکرر در این خصوص مذاکره میشود که در چیزهای جزئی نباید این قدر مذاکره کنیم ما باید اول عایدی مملکت را بدانیم بعد از آن خرج تصویب نمائیم باز میبینیم که هر روز از کمیسیون بودجه یک خرجی در دستور منظور میشود با آن که چیزهای خیلی مهم داریم مثل قانون اداری معارف و قانون ثبت اسناد و قوانین خیلی در مجلس است و اهمیت دارد استدعا میکنم مجلس مقدص فعالیت و جدیت در آنها بنمایند که از یک مطلبی که عنوان میکنند و میگویند داخل مذاکرات کمیسیون بودجه نباید بشویم این مطلب را فعلیت و اهمیت بدهیم.
رئیس ـ عرض کردم که مطلب مهم امروز ما همان لایحه آقایان علما است ولی چون کمیسیون که برای حل این مشکل منعقد شده بود یک جزئی کاری دارد و محتاجیم به اینکه ده دقیقه تنفس بکنیم بعد بیائیم و به انتخاب مشغول شویم و اینها جزئی است و چندان اهمیت ندارد و باید تکلیف این اشخاص معین شود که یا مایوس شوند یا اینکه بدانند دارای حقوق هستند و این هم ماهی پنج تومان است و این که آقای افتخار الواعظین فرمودند سی و یک فقره راپورت بودجه است یکی دو فقره اش راجع به وزراء است که به هزار تومان هم نخواهد رسید و اینقدر اهمیت ندارد که ما بگوئیم تا بودجه را نه ببینیم رأی نمیدهیم علاوه بر این توصیه از آقای اخوند خراسانی شده و به این طور معوق مانده عقیده بنده این است که این بگذرد و البته کار مهم را باید مقدم داشت و شما اگر بتوانید در یک روز کار مهم و یک روز کار غیر مهمی صورت بدهید باز خیلی خوب کار کرده اید.
ارباب کیخسرو ـ در باب بودجه مدتی است مذاکره شده است دیگر لزومی ندارد آن قدر مذاکرات شود کمیسیون بودجه تصویب کرده است باید رأی گرفته شود که وقت مجلس را ضایع نکند وقتی مذاکرات در این بابها میشود باید رأی گرفت تا معلوم شود هر قدر مذاکرات مکرر شود فایده ندارد پس خوب است رأی بگیریم.
رئیس ـ بر وفق راپورت کمیسیون بودجه در خصوص ماهی پنج تومان در حق شهربانو خانم والده آقا محمود رأی گرفته میشود.
فهیم الملک ـ در خصوص این مواجب خرج تازه نیست این چیزی بود که به آنها داده میشد و شوهر این شخص در وزارت خارجه خدمت میکرده است و حالا از میان رفته است و حقوقش را به عنواناتی که سابق معمول بوده است از بین برده اند و برای رعایت حال او ماهی پنج تومان در حث او به عنوان استصوابی برقرار شده بود و در هذه السنه چنانکه در راپورت ذکر شده برای اینکه تکلیف این استصوابی معین نشده است به او نداده اند و از قراری که در کمیسیون تحقیقات شده خیلی استحقاق دارند و هیچ ندارند فقط امرشان به همین ماهی پنج تومان میگذرد.
رئیس ـ کسانی که موافقند با کمیسیون بودجه که ماهی پنج تومان داده شود ورقه سفید خواهند انداخت(ورقه رأی توزیع چون بعضی از آقایان نمایندگان ورقه رسمی همراه نداشتند و ناچار بودند که اسامی خودشان را بنویسند و این اسباب معطلی وقت مجلس میشد ارباب کیخسرو این طور تقاضا کردند.)
ارباب کیخسرو ـ بنده در سابق هم استدعا کردم باز تکرار میکنم این اوراق رأی که داده شده است برای این است که نمایندگان در موقع رأی همراه داشته باشند و حالا میبینیم بعضی از آقایان همراه ندارند و از موزع اوراق میخواهند که بنویسند و این اسباب معطلی میشود حالا خاطر نشان آقایان مینمایم که اوراق رسمی را بعد از این همراه داشته باشند.
(ورقه رأی اخذ شد عده حضار ۶۶ سفید علامت قبول ۴۷ امتناع ۱۹.)
رئیس ـ با اکثریت تصویب شد.
اسامی تصویب کنندگان:
صدرالعلما - سپهدار اعظم - حسن علی خان - سلیمان میرزا - مؤتمن الملک - معاضد السلطنه - دکتر علیخان - آقا شیخ علی - ضیا الملک - ناصر الاسلام - سردار اسعد - دکتر اسمعیل خان - ممتاز الدوله - ادیب التجار - معتمد التجار - میرزا ابراهیم خان - شیخ الرئیس - لسان الحکماء - دکتر حیدر میرزا - نیر السلطان - سید حسین اردبیلی - مصدق الممالک - صدیق حضرت - معین الرعایا - ابو القاسم میرزا - عزالملک - فهیم الملک - منتصر السلطان - عزالممالک - محمد بروجردی - ارباب کیخسرو - سید عبدالحسین بروجردی - دهخدا - متین السلطنه - وکیل التجار - سید ابراهیم مدرسی - بهجت - میرزا ابراهیم قمی - مرتضی قلیخان - حاجی آقا - صنیع الدوله - اسدالله خان کردستانی - ادیب التجار - ذکاءالملک.
دو فقره راپورت کمیسیون بودجه قرائت شد مشعر بر اینکه شرحی از مقام نیابت سلطنت به وزارت مالیه متضمن سواد مرقومه آیت الله خراسانی که جنابان آقا شیخ عبدالحسین و آقا شیخ صالح عرب که دویست و پنجاه تومان نقد و هفت خروار جنس مقطوعی ایشان در سنه قوی ئیل به واسطه خدمات ایشان در پیشرفت مشروطیت سزاوار نیست مقطوع شود و نیز شصت تومان در حث آقا شیخ حبیب الله گیلانی که در سال تخاقوی ئیل برقرار شده است و چون در زمان استبداد صغیر بوده است به حکم کلیه برگشت کرده و حضرت آیت الله ابقای حقوق مزبور را خواسته بودند کمیسیون بودجه بعد از مذاکرات با وزارت مالیه تصویب کرده بود که سالیانه یک صد و چهل و چهار تومان که ماهی ۱۲ تومان میشود به عنوان برقراری جدید در حق آقا شیخ عبدالحسین و آقا شیخ صالح عرب برقرار شود و نیز برقراری سالی شصت تومان را در حق آقا شیخ حبیب الله زاید ندانسته و تصویب نموده بود.
رئیس ـ اگر مخالفی نیست رأی بگیریم.(گفتند مخالفی نیست.)
رئیس ـ رأی میگیریم در فقره اول به طوری که وزرات مالیه تقاضا و کمیسیون بودجه نیز تصویب کرده است که ماهی دوازده تومان در حق شیخ
عبدالحسین و شیخ صالح برقرار شود هر کس موافقت دارد ورقه سفید بیندازد.
(رأی گرفته شد.)
معاضد الملک ـ عده حضار ۶۵ ورقه سفید ۳۶ آبی ندارد امتناع ۲۸.
اسامی رد کنندگان: صدیق حضرت.
اسامی تصویب کنندگان:
سردار اسعد - معتمد التجار - شیخ الرئیس - ضیا الممالک - سید نصر الله - ذکاءالملک - دهخدا - دکتر اسمعیل خان - صدر العلما - سپهدار اعظم - محمد بروجردی - اسدالله خان - معاضد السلطنه - مؤتمن الملک - مصدق الممالک - فهیم الملک - حاجی شیخ علی - دکتر حیدر میرزا - وکیل الرعایا - ادیب التجار - عزالممالک - بهجت - عزالملک - متین السلطنه - معاضد الملک - میرزا مرتضی قلیخان - میرزا ابراهیم خان - سید ابراهیم مدرسی - ممتاز الدوله - شیخ محمد حسین - صنیع الدوله - معین الرعایا - لسان الحکماء - میرزا رضا خان - محمد هاشم میرزا.
رئیس ـ حالا رأی گرفته میشود در فقره دوم که ماهی پنج تومان در حق حبیب الله گیلانی بقرار شود هر کس تصویب میکند ورقه سفید خواهد انداخت.
(رأی گرفته شد.)
معاضد الملک ـ عده حضار ۶۵ ورقه سفید ۳۳ ورقه آبی ۱ امتناع ۳۱.
رئیس ـ با اکثریت تصویب شد.
رد کنندگان: صدیق حضرت.
تصویب کنندگان:
آقا میرزا ابراهیم قمی - کاشف - سردار اسعد - دکتر اسمعیل خان - صدر العلما - دکتر حیدر میرزا - ضیا الممالک - معتمد التجار - ادیب التجار - لسان الحکماء - آقا شیخ علی - وکیل الرعایا - فهیم الملک - حاجی شیخ علی - شیخ اسدالله - محمد بروجردی - اسدالله خان - دهخدا - ارباب کیخسرو - عزالملک - بهجت - متین السلطنه - معین الرعایا - ادیب - میرزا رضا خان - معاضد السلطنه - مرتضی قلیخان - میرزا ابراهیم خان - مدرسی - ذکاءالملک - آقا شیخ محمد حسین یزدی.
راپورت کمیسیون بودجه قرائت شد که لایحه از وزارت معارف رسیده بود مشعر بر اینکه علم نقاشی از شعبه مهم معارف و در مملکت ایران به مرور از دست رفته است وزارت معارف درصدد بود راهی برای پیشرفت این مقصود به دست آرد از حسن اتفاق میرزا محمد خان کمال الملک که در این فن از جمله اساتید و برای تکمیل در اروپا سالها زحمت کشیده است به صرافت طبع مایل گردیده مدرسه ترتیب دهد که فقط علم نقاشی را بیاموزد و به جهت ایجاد این مقصود که دو هزار زرع از اراضی نگارستان و دو هزار تومان پول خواسته است که به او اداه شود که به سلیقه خود کارخانه و کلاس نقاشی دایر نماید کمیسیون بعد از دو جلسه مذاکره با وزیر علوم و کمال الملک تقاضای وزارت علوم را موافق صرفه و صلاح دولت دیده تصویب کرده بود که دو هزار زرع از اراضی نگارستان و دو هزار تومان به وزارت علوم داده شود که به توسط آقای کمال الملک مدرسه نقاشی در آنجا دایر شود.
ارباب کیخسرو ـ میخواستم عرض کنم که به همین دو هزار تومان که نمیشود آقای کمال الملک مدرسه دایر نماید و بعد از آن کمال الملک باز معلمین لازم دارد چیزهای دیگر هم از قبیل اثاثیه و غیره میخواهد گمان بنده این است که این پیشنهاد خیلی ناقص باشد و لازم است که ثانیاً برود کمیسیون که این ترتیبات را نیز مذاکره کرده ثانیاً پیشنهاد کنند.
صنیع الدوله ـ اولاً اینجا اشتباه کتبی شده است کمال الملک دویست زرع زمین خواسته است نه دو هزار زرع و ثانیاً اینکه ارباب کیخسرو گفتند گمان نمیکنم لازم باشد ثانیاً به کمیسیون برود به جهت اینکه این مبلغ فعلا داده میشود که به یک شکلی عجالتا این مدرسه را ایجاد کنند بر حست اتفاق سال دیگر اگر لازم شد چیزی داده شود باز به مجلس پیشنهاد میشود و مجلس تصویب میکند والّا از حالا نمیشود یک دستگاه بزرگی به چینیم و مخارج کزافی از برای آن تصویب نمائیم در صورتی که نمیدانیم من بعد چه قدر مخارج خواهد داشت.
آقا شیخ محمد حسین یزدی ـ امروز با این خرابیهای مملکتی و کارهای اساسی که داریم مدرسه نقاشی دائر کردن خیلی غریب است.
ابو القاسم میرزا ـ چون آقای ارباب کیخسرو فرمودند که این وجه کم است به جهت اینکه اثاثیه زیادی لازم دارد با خود کمال الملک در این خصوص مذاکره شد گفتند این قدر اثاثیه که خودم دارم میاورم و فعلا بیشتر لازم نیست و این مبلغ برای سایر ترتیبات عجالتا کافی است.
ارباب کیخسرو ـ چون آقای ابو القاسم میرزا این اظهار را کردند بنده متقاعد میشود ولی میخواهم بدانم این مبلغ خرج باقی اثاثیه میشود یا بنائی.
وکیل الرعایا ـ چون فرمودند در این موقع خرابی مملکت جای این کار نیست لازم است عرض کنم بنده آن مملکتی را خراب میبینم که در آن علم نیست و هر مملکتی که دارای علم است آن را نمیشود خراب گفت به این جهت میشود این را تصویب کرد.
رئیس ـ معلوم میشود مخالفی نیست و باید رأی گرفت ولی لازم است معلوم شود که دویست زرع زمین است یا دو هزار زرع.
صنیع الدوله ـ عرض کردم او دویست زرع خواسته بود حالا اگر شما میخواهید با او همراهی کنید که دو هزار زرع تصویب کنید چه ضرر دارد.
فهیم الملک ـ به طوری که گفتند دویست زرع پیشنهاد کرده بودند برای بنا بعد با معاون وزارت معارف در این خصوص گفتگو شد و گفته شد این دویست زرع فقط کفایت آن را خواخد کرد و این یک حیاطی که بتواند آن بنا را حفظ نماید باید داشته باشد بعد خود آقای کمال الملک اظهار کردند که دو هزار زرع زمین داده شود حالا آقای صنیع الدوله که در زمان وزارت علوم ایشان پیشنهاد شده است البته اطلاع دارند لازم میدانند بیشتر تصویب نمایند.
متین السلطنه ـ بنده با اشخاصی که این مدرسه را تصویب میکنند همراهم ولی این راپورت را ناقص میدانم خوب است آقایان نمایندگان محترم رأی بدهند که این راپورت برگردد به کمیسیون در آنجا خود آقای کمال الملک را بخواهند و معلوم شود مساحت زمینی را که یمخواهند یقینا چه قدر است ثانیاً در باب مبلغ گمان میکنم تصویب های دولت جدید باید یک تفاوتی با تصویب های قدیم داشته باشد سابقا اگر کسی میخواست مثل آقای کمال الملک مجانا به وطن خدمت نماید و معلومات خودشان را به ابنا وطن خود بیاموزد عطیه و انعام های گزاف داده میشد و دست خط میگردید بدون اینکه رسیدگی نمایند این زمین و وجهی را که داده اند به مصرف رسیده است یا نرسیده است محلی دارد یا ندارد بنده عرض میکنم تصویبهای مجلس شورای ملی همیشه باید از روی یک مسلک صحیحی باشد باید معلوم کرد در صورتی که این مدرسه دو هزار و بیست و یک تومان و پنج شاهی را تصویب کنیم و اگر ۱۹۹۹ تومان نه هزار خواسته است بدون کم و زیاد به او داده شود و چنانچه عرض کردم این را بفرستید به کمیسیون که هم مبلغ مخارج او معلوم و معین شود و هم مساحت زمینی که باید به او داده شود آن و آن وقت تصویب شود.
حاجی عزالممالک ـ عرض میکنم این مسئله که آقای متین السلطنه فرمودند که در کمیسیون مذاکره شد این دو هزار زرع زمین فقط برای یک جائی است که مخصوص نقاشی است که همین طوری که راپورت داده اند در آنجا علم و عمل نقاشی اوخته شود و چون نقاشی یک کاری است که بنا باید مخصوص آن کار ساخته شود این است که این شخص دویست زرع زمین خواسته است و به میل و سلیقه خود کلاس و کارخانه نقاشی دایر نماید حالا اگر بخواهید یک فضا و محوطه هم برای آن باشد همان دو هزار زرع را تصویب نمائید و این ضرری هم ندارد به جهت اینکه هر وقت باشد متعلق به دولت است و اینکه گفته شد برود کمیسیون بودجه عقیده بنده این است که تا برود کمیسیون و برگردد یک قدری طول میکشد و مخصوصا متوجه میکنم خاطر آقایان را به این نکته که وجود آقای کمال الملک خیلی مهم و نافع است و باید خیلی ممنون باشیم و مغتنم بشماریم که از معلومات ایشان استفاده شود.
رئیس ـ پیشنهادی از طرف آقای میرزا ابراهیم خان شده است قرائت میشود.(پیشنهاد ذیل را آقا مرتضی قلیخان قرائت نمود: این بنده پیشنهاد میکنم دو هزار و پانصد زرع از اراضی نگارستان را برای مدرسه نقاشی تصویب شود که دو هزار زرع را بفروشند و مخارج پانصد زرع دیگر کنند که هم مدرسه ساخته شود و هم ضرری به بودجه مملکت وارد نیاید.
آقا شیخ علی ـ میخواستم عرض کنم در راپورت دو هزار زرع تصویب شده است حال اگر باید زیاد تر تصویب شود باید به کمیسیون رجوع شود.
رئیس ـ این زیادی نیست فقط وجه را بدل کردند به زمین.
اسدالله خان کردستانی ـ خیلی
افسوس خوردم از بیانات و فرمایشات آقای متین السلطنه به واسطه اینکه میدانم اگر این مذاکرات را آقای کمال الملک بشنود محققا از این اقدامی که به صراقت طبع میل کرده است بنماید دل سرد خواهد شد و یقین میدانم اگر این شخصی در اروپا میبود یک دقیقه او را نمیگذاشتند بی کار بماند این قدر هم نباید مراقبت در نکات قانونی بنمائیم باید قدری هم مواظب آن باشیم که یک کسی را که میبایست از علوم او بهره منند و مستفیذ شویم این طور دل سرد نکنیم با اینکه اسم این تصویبی که امروز مگذرد عطیه گذاشتند این شخص میدانم به واسطه این که از معلومات او بهره میبریم نه اینکه او رهین منت ما باشد و دیگر اینکه گفته شد این شخص دویست رزع خواسته بنده عرض میکنم اگر دو هزار زرع هم تصویب شود طوری نخواهد شد به جهت اینکه هر قدری لازم است بنا میشود و اضافه را وزیر فوائد عامه اعاده میدهد که ذره ئی از اراضی به دولت ضرر نخواهد خورد.
رئیس ـ رأی میگیریم اول به این پیشنهاد که خوانده شد.
میرزا ابراهیم خان ـ بنده در صورتی که رأی میدهند از بودجه داده شود پیشنهاد دوم را مسترد میدارم.
رئیس ـ پس رأی میگریم به راپورت کمیسیون کسانی که موافق راپورت کمیسیون تصویب میکنند دو هزار زرع زمین و دو هزار تومان برای مدرسه نقاشی داده شود ورقه سفید خواهند انداخت.(رأی گرفته شد.)
معاضد الملک ـ عده حضار ۶۷ ورقه سفید ۵۲ ورقه آبی ۲ امتناع ۱۳.
رئیس ـ با اکثریت تصویب شد یک ربع تنفس میشود که بعد لایحه علما را قرائت کنیم.
رد کنندگان: کاشف - دکتر حیدر میرزا.
تصویب کنندگان: صدیق حضرت - معاضد السلطنه - ضیا الممالک - صنیع الدوله - دکتر اسمعیل خان - معتمد التجار - سردار اسعد - تربیت - شیخ رضا - ادیب التجار - سپهدار اعظم - شیخ الرئیس - مصدق الممالک - آقا شیخ ابراهیم زنجانی - شیبانی - حاجی آقا - مؤتمن الملک - صدر العلما - آقا شیخ علی - سلیمان میرزا - وکیل الرعایا - منتصر السلطان - محمد هاشم میرزا - دکتر علیخان - حسن علی خان - حاجی شیخ علی - داو - سید جلیل - فهیم الملک - ابو القاسم میرزا - بهجت - مدرسی - سید حسین کزازی - ممتاز الدوله - عزالممالک - میرزا احمد قزوینی - شیخ اسدالله - افتخار الواعظین - اسدالله خان - ارباب کیخسرو - متین السلطنه - حاجی میرزا رضا خان - ادیب - عزالملک - نوبری - مرتضی قلیخان - میرزا ابراهیم خان - سید نصر الله - معاضد الملک - ذکاءالملک - دهخدا.(مجددا جلسه تشکیل شد راپورت کمیسیون ۶ نفری را آقای حاجی آقا قرائت کردند.)
کمیسیون بعد از مذاکرات لازمه این طور اظهار عقیده کرده بود که لفظ قرعه دارای یک معنای عامی است که شامل اکثریت تام نیز میشود.
حاج آقا ـ یک مطلب دیگری که راجع است به این راپورت این است که اگر مجلس موافقت نداشته باشد که معنی قرعه عمومیت داشته و اکثریت را هم شامل باشد باید چند مرتبه رأی گرفته شود و بعد به قرعه معین شود در این باب هم در کمیسیون گفتگو شد رأی کمیسیون بر این است که چون ما در قانون اساسی ساکت است و همین قدر میگوید که به اتفاق یا به قرعه باید انتخاب شود برای این که حتی الامکان تحصیل اتفاق شده باشد و نتیجه مطلوبه حاصل شود عقیده کمیسیون بر این بود که سه مرتبه رأی گرفته شود اگر اتفاق حاصل نشد آن وقت قرعه کنید شود ولی اگر این معنی را که کمیسیون رأی داده است مجلس هم قبول نماید به مقصود اصل و نتیجه مطلوبه نایل خواهیم شد.
معزز الملک ـ در باب زمان کمیسیون چه رأی داده است.
حاج آقا ـ در باب زمان هم در کمیسیون هیچ گفتگوئی نشد ولی بنده عرض میکنم که عبارت قانون اساسی در اینجا واضح است که مراد از دوره، دوره تقنینیه است که در هر دوره همین طور تعیین میشود و از طرف حجج اسلام معرفی میشوند.
محمد هاشم میرزا ـ این بیانات دلایلی که راجع به عقاید کمیسیون بود و مخبر اظهار داشتند بنده به آن دلایل اعتراض دارم به علاوه دلالت بر بی اطلاعی اعضاء کمیسیون مینمایند به واسطه اینکه این دلایل اگر راجع به کیفیت لغت است بیان کردن اینکه لفظی معنای لغوی یا اصطلاحی دارد راجع به اهل اصطلاح یا عرفان این است که از روی عقیده اظهار نمایند در اینجا هیچ لزوم لغوی نداشت که این طور بیانات شود که رجوع نمائیم به اصطلاحات ۵۰۰ سال قبل در تعیین مراد لغوی و اینکه در راپورت نوشته شده است که معنای قرعه به حسب لغت عمومیت دارد دلیل این نمیشود که مراد از قرعه اکثریت است به جهت اینکه اغلب الفاظی که ما در اصطلاح خودمان یک معنای خاصی را از او میخواهیم به حسب لغت معنای آن عام است مثل اینکه لفظ استیضاح یا سئوال را که ما اصطلاح قرار داده ایم معنای آن اعم است و حال اینکه ما آن را اصطلاح قرار دادیم که وکیل و نماینده از وزیر سئوال نماید و وکیل نمیتواند از وکیل سئوال یا استیضاح کند و حال اینکه اگر به لغت رجوع کنیم میتواند و اگر بخواهیم برای لفظ قرعه به معنای لغوی رجوع کنیم و ببینیم به حسب لغت چه معنائی دارد باید بگوئیم که به رمل هم میشود معین کرد به جهت اینکه یکی از معانی لغوی آن رمل است به علاوه تقریبا بیست نفر از آن اشخاصی که شریک در نوشتن این اصل بودند الان حاضرند و گویا فراموش نکرده اند که مرا از این لفظ در آن وقتی که مینوشتند چه بوده است و ثانیاً اگر مراد از قرعه اکثریت بوده است پس چرا در جاهای دیگر قانون اساسی که اکثریت تام را مناط دانسته لفظ قرعه را ذکر نکرده و به لفظ اکثریت تام قید کرده است و اگر میگویند خیر دو اصطلاح داشته ایم یکی معنای خاصی که ما از آن میخواهیم و یکی اکثریت تام عرض میکنم این اصطلاح را برای بنده معین میکنید یا اینکه باید در سابق هم این معنا را از او خواسته باشند لاید خواهید فرمود باید به سابق هم رجوع کنیم و وقتی که به سابق رجوع کنیم میبینیم که ابدا این معنی را از او نخواسته اند چنانچه در جاهای دیگر که قید با اکثریت تام کرده شد معلوم میشود مراد از قرعه اکثریت تام را دانستند و اگر مراد از قرعه در اینجا اکثریت باشد این یک عبارت بی معنی خواهد بود به جهت اینکه در جائی که اکثریت تام کافی است قید به اتفاق لغو است مثل این است که بگوئیم ۱۵ نفر باید یک لایحه را امضاء نمایند ده نفر باشند در صورتی که ده نفر کافی است یا پانزده نفر لزومی ندارد اگر مراد از قرعه اکثریت بود و پس چرا در نظامنامه انتخابات و نظامنامه های دیگر اکثریت را در مقابل قرعه ذکر کرده اند در هر صورت بنده این تفسیر غیر منتظر را که هر شخصی عالمی که ملاحظه کند خواهد گفت این چه تفسیری است شده بنده که قبول نمیکنم و نمیتوانم این عقیده کمیسیون را بپذیرم و رد میکنم.
حاج آقا ـ اینکه آقای محمد هاشم میرزا میفرمایند که اگر بخواهیم معانی لغوی این لفظ را بدانیم یکی از معانی آن رمل است بلی رمل هم یکی از معانی قرعه است و بنده هم عرض کردم که این لفظ یک معنای عامی دارد ولی مجلس میتواند رفع این شبهه را بکند و تصریح نماید که مراد از این لفظ در اینجا چیست اما اینکه میفرمایند بنده به دلایلی که کمیسیون امدره است اعتراض دارم بنده عرض میکنم اصل مطلب که معین است یک لفظی چندین معانی داشته باشد مثل همین لفظ که علاوه بر این معانی که ذکر شد معانی دیگر هم دارد مثل رمل و مسلما در همچو مقامی مراد تمام معانی آن نبوده است پس باید توضیح شود و این دلایلی که در کمیسیون اقامه کرد و مراد از قرعه را معنای عامی دانست که شامل اکثریت هم میشود را معنای عامی دانست که شامل اکثریت هم میشود مقصودش این بود طوری شود که اشخاصی را انتخاب کنیم که درجه علمیتش نسبت به سایرین درجه صفر نباشد حالا بسته به رأی مجلس است هر طور رأی میدهد همان است.
نوبری ـ بنده با اینکه مخبر کمیسیون میفرمایند مدافعه کردن را مفید نمیدانم خود را مجبور میدانم یک مطلبی را خدمت شاهزاده محمد هاشم میرزا عرض نمایم که ادبیت به خرج دادند در صورتی که این معنی را هیچ نمیشود نسبت به ادبیت داد به جهت اینکه معنی قرعه آن چیزی است که با آن استخراج مجهول را میکنند و مشتق از فرع است که به معنی زدن است یعنی التی است که به توسط آن مجهول را معین میکنند بنده اعتراضات زیاد داشتم به اعضاء کمیسیون ولی چون آقای محمد هاشم میرزا بعضی از آنها را بیان کردند تکرار نمیکنم اما این که کمیسیون رأی داده است که این را مجلس توضیح نماید و به عنوان ماده الحاقیه به اصل دوم قانون اساسی ضمیمه شود بنده نمیتواند این کار را بکند این باید رجوع به افکار عامه شود مثل اینکه در مجلس عالی همین کار را کردند به علاوه چنانچه آقا فرمودند اگر این را توضیح نمایند به این معنی که بگوئید مقصود این است که یا بالاتفاق یا با اکثریت این معنی مهملی خواهد بود که من راضی نمیشوم در قانون اساسی یک همچون چیزی را بنویسند و خواهش میکنم که این توضیح را نفرمایند به جهت اینکه میکنم که این توضیح را نفرمایند به جهت اینکه چنانچه عرض کردم قرعه آن التی را میگویند که به واسطه آن استخراج مجهولات
مینمایند در این صورت چه طور میتواند طور دیگر تفسیر نماید عقیده بنده این است که هیچ ممکن نیست این را قبول کنیم که مجلس یک چنین تفسیری نماید اعضاء کمیسیون هم چون اطلاع ندارند این را قبول نکنند و اینکه نواب و محمد هاشم میرزا فرمودند که در معنای لغوی یا اصطلاحی یک لفظ اظهار عقیده نمیشود کرد و باید از روی کتب لغت معلوم نمود خیلی خوب ملتفت شده اند و بنده نمیتوانم تصور کنم که این معنی را بتوان به یک شخص عالم به علم چیزی است که عرض کردم و در اصطلاح شرع و غیر شرع وقتی که لفظ قرعه را استعمال میکنند یک معنای خاصی را از آن اراده مینمایند و بنده چون این مطلب را اساسی میدانم و اهمیت میدهم و میدانم که در دو سه مجلس هم به اتمام نخواهد رسید استدعا مینمایم مذاکره این مطلب بماند که در مجلس خصوصی تحقیقات و نظریات در آن بشود بلکه طوری بشود که به قرعه نکشد و بالاتفاق اشخاصی را که واقف به مقتضیات وقت باشند انتخاب کنیم اگر چه این اشخاص تمامشان عالم به مقتضیات هستند و البته کسانی را که آقایان حجج الاسلام معرفی کرده اند مسلما اطلاعات آنها کافی است و شرایط ثلاثه در این اشخاص موجود خواهد بود ولی اینکه تقاضا کردم در مجلس خصوصی مذاکره کنیم و هر یک از آقایان هر کدام از این اشخاص را میشناسند به دیگری معرفی نمایند تا آنکه تبادل افکار کنیم و هر یک پنج نفری را که بالنسبه به مقتضیات وقت بیشتر واقفند بالاتفاق انتخاب نمائیم و به اعتقاد بنده اگر این قسم بشود خیلی بهتر است و چنانچه معلوم شده است پنج نفر را خود آقایان حجج از بین این اشخاص اسم برده اند خوب است اسامی آنها اگر حاضر است خوانده شود و ببینیم اگر مجلس موافقت دارد همان پنج نفر را انتخاب کنیم به هر حال به عقیده بنده این مطلب به زودی ختم نخواهد شد خوب است بگذاریم برای جلسه خصوصی دیگر بسته به رأی مجلس است.
حاج آقا ـ بنده گمان میکنم همان طور که عرض کردم مذاکره در این صورت فعلا فایده ندارد و باید موکول به جلسه آتیه یا یک جلسه خصوصی بشود والّا اینجا را نمیتوان مجلس مذاکره ادبی قرار داده و از خصوصیات ادبیات مذاکره کنیم والّا بنده هم میتوانم مطابق عقیده کمیسیون ادله اولی خود را بیان کنم و مدلل بدارم که این لفظ چه معنی دارد این را راپورت که خوانده شد عقیده کمیسیون بود و کمیسیون بر عقیده ای که اظهار کرده خوب است قبل از انی که در معنای قرعه مذاکره کنیم ابتدا درباره پنج نفر رأی گرفته شود شاید در باره دو سه نفر اتفاق آراء حاصل شود و اگر اتفاق درباره سه نفر اتفاق آراء حاصل شد بعد درباره سایرین اخذ رأی شود و یک ترتیب دیگر هم برای تحصیل اتفاق در کمیسیون مذاکره شده و آن این است که از مجلس یک عده انتخاب شود که آنها بنشینند و گفتگو بنمایند آن وقت انتخاب نمائیم به هر یک از این دو قسم ممکن است انتخاب نمود مقصود این است که حتی الامکان طوری شود که به اتفاق آراء انتخاب نمائیم.
حاجی شیخ علی ـ این مطلب این قدر مذاکره لازم ندارد خوب است به راپورت کمیسیون رأی گرفته شود تا معلوم شود که مجلس با عقیده کمیسیون موافقت دارد یا خیر.
(گفته شد مذاکره در این موضوع کافی نشده است.)
سید ابراهیم مدرسی ـ چنانچه فرمودند در آن اطاق که در خصوص اتفاق آراء مذاکره میشد دو سه قسم برای تحصیل آن گفته شد بعضی گفتند که مجلس دوازده نفر را انتخاب نماید و به آنها اختیار بدهد که اینها بنشینند مذاکره کنند و پنج نفر را به اتفاق انتخاب نمایند که اتفاق مصنوعی میشود یا اینکه چنانچه گفته شد تحصیل آراء درباره پنج نفر از خارج بنمائیم مقصود این است که بنشینیم مذاکره کنیم بلکه بشود به اتفاق آراء این پنج نفر را انتخاب نمائیم یک پیشنهادی شده است قرائت میشود: آقا میرزا ابراهیم خان پیشنهاد ذیل را قرائت نمود:
چون هیئت وزرای عظام جهت تقدیم پروگرام خودشان تشریف آوردند بنده پیشنهاد میکنم که مذاکره انتخاب هیئت نظار به روز دیگر موکول شود.
رئیس ـ حال باید به این پیشنهاد رأی گرفته شود.
(اغلب اظهار موافقت نموده گفتند لازم به اخذ رأی نیست اکثریت تصویب مینمایند.)
در این موقع شاهزاده اسدالله میرزا وزیر پست و تلگراف پروگرام هیئت وزراء را به قرار ذیل قرائت نمودند:
کابینه جدید که به تاریخ ۱۶ شهر رجب تشکیل شده است پروگرام خود را مطابق مواد ذیل به مجلس تقدیم مینمایند:
۱- اقدام فوری در جلب مستخدمین خارجه.
۲- اصلاحات لازم در دوایر نظمیه و امنیه حسن اداره امور در ایالات و ولایات مراقبت حدی در دفع مواد فسادی که صلح و ارامی را در مملکت متزلزل نمایند.
۳- تهیه قوای نظامی که عبارت باشد از یک اردوی جدید منظم از نظر اسلحه ثلثه مرکب از ۶۶۰۰۰ نفر در مرکز وارد و ساخلو لازمه به طرز قدیم با اصلاحات ممکنه در ولایات که مجموع عده آنها از ۲۵ الی ۳۰۰۰۰ خواهند بود با اسلحه جدید که باید خریداری شود.
۴- اصلاحات امور مالیه و تعدیل در عمل مالیات و اقدام فوری در تاسیس دیوان محاسبات مطابق قوانینی که از مجلس خواهد گذشت و تدارک وجهی برای مخارج ضروریه و کسر بودجه و اجرا اصلاحاتی که در تکثیر عایدات و تفتیش مخارج ضرورت قطعی دارد.
۵- اصلاحات لازمه در امور عدلیه و تنقیح قوانین و قواعد لازمه و حسن جریان امور در محاکم و قبل از آنکه قوانین راجعه به انتخاب روسا و اعضاء محاکم وضع شود وزیر عدلیه باید در انتخاب اعضاء اختیار تام داشته باشد که مادامی که قوانین وضع نشده است بتواند مسئولیت لازم بر عهده بگیرد و اقدام فوری در تاسیس محکمه تمیز.
۶- اصلاحات لازم در امور مدارس و فرستادن یک عده متعلمین برای تکمیل تحصیلات با معاینع عملیات به خارجه.
۷- تقدیم لایحه در تشکیل کنتی دتا برای تقنیح قوانین جهت تقدیم به مجلس مقدس.
افتخار الواعظین ـ بنده میخواستم عرض کنم که امروز در مواد این پروگرام مذاکره نخواهد شد باید چاپ و توزیع شود که همه وکلا ملاحظات و نظریات خود را در آن بکنند و در جلسات بعد مذاکره شود.
ارباب کیخسرو ـ میخواستم عرض کنم در آن دفعه که کابینه تشکیل شد ابتدا وزیر تجارت را فراموش کردند تعیین و معرفی نمایند ولی بعد از چندی یک نفر را به وزارت تجارت معین کردند حالا میخواستم بدانم کابینه جدید برای وزارت تجارت خیالی کرده اند و کسی را در نظر گرفته اند که معرفی نمایند یا خیر.
رئیس الوزرا ـ بنده گمان میکنم که این مسئله قابل گفتگو است و هیئت وزراء باید یک قدری در این خصوص مذاکره نمایند و ببینند با اوضاع امروزه مملکت وزارت تجارت لازم است و تعیین وزیر تجارت را صلاح میدانند یا خیر.
حاج آقا ـ امروز پروگرام دوم کابینه دولت جدید ایران است که به مجلس شورای ملی آمده است و بدیهی است که بعد از اینکه این پروگرام طبع و توزیع شد نظریات در مواد آن خواهد شد ولی بنده گمان میکنم که در این خصوص اگر مذاکره شود چندان اختلافی بین وکلا و نمایندگان دولت نباشد مجلس هم قبول نماید ولی لازم میدانم این نکته اساسی را که همیشه دلم میخواست یک موقعی را پیدا کنم و عرض کنم الان چون تا اندازه مناسب میدانم عرض میکنم و گمانم این است تمام نمایندگان هم با من همراه باشند و تصدیق نمایند کابینه قدیم در ابتداتشکیل مجلس یک پروگرام مفصل مشروحی آوردند به مجلس تقدیم کردند و آن پروگرام از خارج و داخل موجب هزاران تحسین گردید و اگر آن پروگرام به موقع اجرا آمده بود گمان میکنم که تمام این مفاسدی که امروز بروز کرده و اسباب هزار گونه یاس گردیده رخ نمیداد و علت آن این بود که مجلس غفلت کرد که اجرای آن پروگرام را از کابینه جدا بخواهند و کابینه هم به کلی منصرف شد از اینکه یک پروگرامی به مجلس داده است که باید به موقع اجرا گذارد و ابدا یک قدم رو به اجرا نرفتند معنی پروگرام کابینه و فایده آن اجرای آن است و تا آن پروگرام را که کابینه پیشنهاد مینماید مجری ننماید علاوه بر اینکه به هیچ سعادتی نایل نخواهد شد دچار محظوارت بسیار خواهد شد مثل اختلافات و حوادث تولید شده که واقعا اسباب یاس و نا امیدی باشد و خواهش میکنم از هیئت وزراء نه این که التماس کنم به جهت اینکه وظیفه ایشان است که این پروگرام که آورده اند مثل پروگرام سابق نباشد یعنی همین طوری که پیشنهاد کرده اند به موقع اجرا گذارند و بدانند اول
چیزی که وکلا از آنها میخواهند اجرای این پروگرام است که باید عاجلا به موقع اجرا گذارده شود و این یک خدمت بزرگی است که وزرای ما اگر آن را انجام بدهند به این مملکت کرده اند و به واسطه اجرای آن میتوانند امتنان ملت و نمایندگان ملت را جلب نمایند ولی اگر به عنوان معمولی به مجلس بیایند یعنی فقط همان خواندن باشد و ابدا وجود خارجی پیدا نکند آن وقت بنده نمیدانم چه قدر مفاسد بیان کنم که به واسطه اجرا نشدن پروگرام تولید خواهد شد ولی انشاالله امیدوارم که آن طور نشود دیگر اینکه اگر چه بنده نمیتوانم هنوز بالنسبه به وزراء سئوالی بکنم ولی میخواهم تمنا کنم که هیئت وزرای جدید خوب است یک عطف نظری و توجهی درباره شیراز و اوضاع حکومت آن بنمایند که در واقع کارهای شاهزاده ظفر السلطنه را جزء به کارهای دوره چنگیزی به چیزی دیگر نمیتوان قیاس نمود.
فهیم الملک ـ اگر چه امروز داخل مذاکره مواد این پروگرام نمیشویم و باید طبع و توزیع شود ولی یک مسئله را لازم است عرض کنم و آن این است که کابینه سابق که پیشنهاد شد از یک مطلبی غفلت کرده بودند و نوشته نشده بود حالا در این پروگرام هم میبینم غفلت کرده اند و ننوشته اند آن راجع به ترتیبات روابط با خارجه و اقدام در اخراج قشون خارجه است از این مملکت نشده که در این پروگرام هم اسمی از این فقره برده نشده و این مسئله به کلی معوق مانده است و میخواستم بدانم هیئت وزرای جدید در این خصوص چه خیالی دارند مسکوت عنه بماند یا اینکه اقدامی خواهند نمود استدعا میکنم که آقای رئیس الوزرا یا وزیر امور خارجه این مطلب را توضیح بفرمایند.
وزیر امور خارجه ـ بنده گمان میکنم که هیچ لازم نبود این مطلب در پروگرام نوشته شود به جهت اینکه این وظیفه دولت است که حفظ روابط با دول متحابه را بنماید و خصوصا دولت ما که همیشه این ملاحظه را کرده است و در خصوص اخراج قشون هم امیداوریم که با اقدامات دوستانه وزارت امور خارجه برودی اصلاح شود عقیده من این است که خیلی زودتر موفق خواهیم شد و این هم از تکلیف این کابینه و بنده است که عاجلا اقدام نمایم.
متین السلطنه ـ در باب پروگرام همان طور که گفته شد در جزئیات آن بعد از طبع و توزیع مذاکره خواهد شد ولی یک چیزی را هم بنده لازم میدانم یادآوری نمایم که موجب مزید اتحاد مجلس با هیئت محترم وزراء است در آتیه و تصور میکنم خود کابینه هم تصدیق نمایند و آن راجع به معاونین است و استدعا میکنم که همیشه معاونین مجلس را از خودشان خالی نگذارند و این مسئله خیلی اهمیت دارد و مستدعی هستم این مطلب را یادداشت بفرمایند که اسباب ازدیاد اتحاد مجلس با وزراء خواهد شد.
وزیر پست و تلگراف ـ یک اشاره آقای حاج آقا کردند که لازم است از طرف هیئت وزراء عرض کنم و آن این است که این پروگرام مثل پروگرام کابینه سابق که فقط همان خواندن بود و ابدا اجرا نشد اگر چه بنده میخواهم در این موقع از کابینه سابق طرفداری نمایم ولی لازم است عرض کنم که علت این که آن پروگرام سابقا اجرا نشد به واسطه زیادی مشغله و محظوراتی بود که نتوانستند وقت خودشان را صرف اجرای آن پروگرام نمانید و این پروگرام چنانچه ملاحظه فرموده اید خیلی مختصر نوشته شده که به زودی به موقع اجرا گذاشته شود امیدواریم که مجلس شورای ملی کمال همراهی را هیئت وزراء داشته باشند اما در باب حضور معاونین وزراء در مجلس که آقای متین السلطنه فرمودند در جلسه وزراء هم در این خصوص مذاکره شده انشاالله بعد از معرفی شدند معاونین رسمی طوری قرار میدهم که اغلب ایام یکی از وزراء یا معاونین ایشان در مجلس حضور داشته باشند.
کاشف ـ هر چند که وقت گذشته و حالا هم در مواد پروگرام مذاکره نخواهد شد لکن وظیفه ما است که از هیئت وزراء بخواهیم که قوای مملکت را قوت بدهند و جلوگیری از بعضی فسادها که تولید شده است بنمایند و آن قوه انارشیست است و مخصوصا استدعا میکنم که از این گونه مفسده ها زودتر جلوگیری شود تا آن که عموم مردم بتوانند با کمال استراحت و آسایش باشند حتی نمایندگان هم نمیتوانند با کمال استراحت اظهار عقیده نمایند آنچه در مکنون خاطر ایشان است اظهار بدارند بنابراین وظیفه هیئت وزراء است که در این باب اقدام نمایند از ما همان گفتن است و خواستن از هیئت محترم وزراء که اجرا بکنند و رفع این تشویش بشود و این اوضاعی که پیش آمده است به کلی رفع شود و مردم اسوده باشند و این ترتیبی که در مسئله قتل حجت الاسلام پیش آمده است البته هیئت وزراء اقدام خواهند کرد که قتله پیدا شوند هنوز خاطر عموم اسوده نشده است و منتظر هستند همه روزه این وعده که از طرف مجلس داده شده اجرا شود دیگر اینکه در خصوص وزیر علوم خوب است هیئت وزراء زودتر معین نمایند در این پروگرام هم اسمی برده نشده است استدعا دارم زودتر وزیر علوم را به مجلس معرفی نمایند.(وکیل التجار وعده از نمایندگان اجازه نطق خواستند.)
رئیس ـ وقت گذشته است مذاکره در پروگرام هم موقوف است با اینکه طبع و توزیع شود در خصوص قتله حجت الاسلام اگر سئوالی دارید بفرمائید.
وکیل التجار ـ بلی البته محتاج نیتس که بنده اساساً شرح دهم که این هنگامه چه قدر موثر بوده و تکلیف کابینه بوده است که از آن روزی که داخل کار شده است اول کارشان این باشد که به دست آوردن و مجازات دادن قتله مرحوم حجت الاسلام را بر همه کارهای خودشان مقدم بدارند آن روز بنده نطق مفصل کردم که این مسئله دو اهمیت فوق العده دارد یک اهمیت شخصی است و یکی موضوعی اما اهمیت شخصی که معلوم است این کار اتفاق افتاده است نسبت به یک شخص محترم بزرگواری که واقعا میتوان شخص اول مملکت در پیشرفت اساس مشروطیت شمرد و اما مسئله موضوعی عمل قتل است که این عمل در هر زمان در این مملکت و در همه جا بد است خصوصا در ایران همین طور که آقایان گفتند اولاً قتله و اشخاصی که مرتکب فساد میشوند پیدا شود و ریشه این اشخاص مفسد را قلع و قمع نمایند به عقیده من تا این اشخاص پیدا نشده و قلع و قمع نشوند داخل هیچ اصلاحاتی نشویم و حالا از وزارت داخله سئوال میکنم چه اقدامی در این باب کرده اند چون هنوز ما نشنیده ایم در خارج و یا در جراید چیزی نوشته شده باشد که وزیر داخله و اداره نظمیه چه اقدامی شده توضیح بفرمائید چه اقدام شده و که را دستگیر نموده اند که اسباب امیدواری و اطمینان ملت بشود و حال آن که اگر یک نفر متعارفی کشته میشد در زمان سابق فورا هر جائی به هر کسی ظن میبردند میگرفتند تا اینکه عامل این کار پیدا و مجازات شود.
وزیر داخله ـ در این که قتل مرحوم حجت الاسلام یک کار بزرگی بوده است در این مملکت محلی هیچ حرف محل کلام نیست دو سه روز است که ما داخل کار شده ایم و ترتیبی که قرار داده ایم برای این کار اول ترتیب و تنظیمی برای نظمیه بود که در اول جلسه وزراء مذاکره شد که اساس نظمیه و امنیه را از روی قواعد اساسی مرتب نموده که زودتر از روی آن ترتیب اقدامات نمائیم و مسیو یفرم خان متعهد شده است که قاتل را دستگیر نماید و این مسئله را خیلی دنبال کرده ایم و مخصوصا صورت اقدامات را خواهیم فرستاد و آقای رئیس الوزرا امروز خواستند که یک کمیسیون ۱۰ نفری فوق العاده از طرف مجلس انتخاب شود تا آن که در کار نظمیه و امنیه تبادل افکار نمایند و اقدامات هیئت وزراء معلوم شود.
وکیل التجار ـ این مسئله خیلی خوب است و اساساً نظمیه و امنیه را ترتیب دادن یک یکار خیلی خوبی است بنده گمانم این است که نظمیه و امنیه منظمی داریم که این وقعه که در یک ساعت و نیم از شب گذشته اتفاق بیفتد و کسی طرف سو ظن هم واقع نشود بتوانند دستگیر نمایند البته تاکید میکنم در این که گرفتاری قتله منوط به اساس نظمیه و امنیه نباشد خیلی زودتر به همین نظمیه اقدامات شود.
وزیر داخله ـ سیستم مملکت تغییر کرده است امروز نمیتوان مثل سابق پسر عموی مادر فلان را گرفت که این محل سو ظن است یا خانه برادر یک کسی را خراب کرد که این محل سو ظن است اقدامات امروز غیر از سابق است نظمیه طوری باید اقدام و تفتیش نماید که در گرفتاری صد نفر اقلا هشتاد نفر موفق بشود و کار نظمیه هم علنی نیست که در روزنامه نوشته شود اگر بنا شود که در روزنامه طبع شود آن اشخاص را که باید دستگیر نمایند فرار خواهند کرد چه میدانید شما که نظمیه مشغول چه کار است.
وزیر پست و تلگراف ـ از طرف هیئت
وزراء کمیسیون ۱۰ نفری تقاضا شده است که امروز انتخاب شود.
رئیس ـ رئیس الوزرا یک کمیسیون ده نفری تقاضا میکنند برای بعضی مذاکرات(اکثر گفتند انتخاب شود.)
(ورقه توزیع و اخذ رأی شد مستخرجین آقای ضیا الممالک و حاج آقا و آقا شیخ اسدالله برای استخراج آراء به اطاق دیگر رفتند.)
رئیس ـ دستور جلسه آتیه طرح ارباب کیخسرو راجع به کمیسیون ها - قانون اداری معارف - رأی آخری بودجه مجلس شورای ملی.
حاج آقا ـ این قانون که نوشته شده و دست ما داده شده مثل قانون دیوان محاسبات که طبع و توزیع شده است آن را هم جزء دستور قرار دهید.
(مجلس سه ربع از ظهر گذشته ختم گردید.)
است که نخواهد دارای اقتدار باشد امروز ما باید به این کابینه اقتدارات تامه بدهیم و هر کس که به به خلاف دولت رفتار می کند اگر چه من باشم یا کسان دیگر وقتی که قانون می گوئیم مقصود این است که قانون مقدس است و باید اجرا شود نه اینکه از برای دیگران مقدس است و برای ما مقدس نیست از این ساعت که وزراء از مجلس بیرون میروند باید اسلحه را از دست این مردم بگیرند و مطمئن باشند که تمام ملت و تمام این نمایندگان ملت با آنها همراه هستند باید آنهائی که مرتکب این حرکت دیروزی بودند دستگیر و به دار زده شوند به جائی که مستبدین را به دار زدندبرای اینکه ما به مردم بفهمانیم که ایران مال ایرانیان است و تا امروز ما مسامحه و غفلت کردیم و پلتیک این مملکت را دادیم به دست دو سه نفر این مملکت یا مضمحل کردند یکی میگوید باید میرزا اسدالله خان را معدوم کرد تا کار از پیش برود دیگری میگوید به معدوم کردن طرف میرزا اسدالله خان کار مملکت پیش میرود و آن اشخاصی که دارای این سعادت هستند این مملکت را مضمحل میکنند و به این وضعی که پیش آمده ما نمیتوانیم کاری از پیش ببروی این است که در این جا عرض میکنم بعضی از آقایان هستند که مواد اساسی را پیشنهاد خواهند کرد از وزرای خودمان میخاهیم که امروز تمام قوای خودشان را مرکزیت بدهند بدون ملاحظه و هر که بلند حرف زد که برای استبداد تیر انداخته ام چشمش را بیرون بیاورند آنهائی که میگویند نمیشود در مملکت مشروطه چشم کسی را در آورد برای صرفه و جیب خودشان بوده است و امروز هم برای غرض شخصی است باید چشم او را دراورد بدون ملاحظه چشم دراوردن در این موقع اول آزادی خواهی است چشم دراوردن برای استراحت صد هزار نفر عین آزادی خواهی یعنی آنهائی که ما خیال میکنیم دیگر اینکه کسی نیست که بگوید ما دشمن این مملکت را نمیشناسیم دشمن این مملکت(موزر)است باید این دشمن را از زمین برداشت و هر کس وقتی که به او گفتند اسلحه خودت را خلع کنم خلع نکرد و اطاعت ننمود باید به هر نوع اقدامی که ممکن است او را مجازات بکنند و آن اسلحه را به قوه قهریه از او بگیرند ولو اینکه منوط باشد به اینکه گوشتهای تن او را از استخوانش سوا کنند و ابدا ملاحظه این را نکنندکه بسک وکیلی بستگی دارد و از او استیضاح خواهند خواست هر چند بنده باشم همان طوری که وجدانشان میگوید همان طوری که وطن پرستیشان اقتضا میکند رفتار نمایند.
وزیر داخله ـ این که از صبح تا به حال از مجلس وزراء را خواستند و تأخیر شد علت غائبش همان بود که ما هم در این خصوص مذاکره میکردیم حضرت رئیس الوزرا بلکه همه وزراء هم حضور داشتند و خیال میکردیم چیزی به مجلس بنویسیم و تقدیم مجلس نمائیم چون مجلس عجله کردند گفتیم بیائیم اینجا عقیده مجلس را هم بفهمیم آن وقت چیز بنویسیم که اگر امروز اقتدارات کامل به وزراء میدهند ممکن است این کار بگذرد و همین طور که اسدالله خان فرمودند مادامی که این اشخاص این طور مسلح هستند و میخواهند این مملکت را به هم بزنند بعد از اینکه متصدی این کار من باشم یا قوام السلطنه من حاضرم شخصا با لباس وزارت داخله کشته شود و این اقدام مرا بکنم.
وزیر جنگ ـ به طوری که وزیر داخله فرمودند این مطلب از صیح تا به حال در جلسه هیئت وزراء مطرح بود و بنده مخالف بودم که این را به مجلس مقدس پیشنهاد کنیم و معتقد بودم از آن روزی که مجلس ما را انتخاب کرد مطمئن بودم که از همان روز اقتدارات تامه به ما واگذار شده است و این عقیده تازه برای ما حاصل نشده است بلکه از همان روز که پروگرام را نوشتیم و تقدیم مجلس کردیم این عقیده را دشاتیم و امیداوریم که مملکت را در کمال صلح و ارامش منظم کنیم.
رئیس ـ یک پیشنهادی از طرف آقای معزز الملک شده است خوانده میشود و آقایان وزراء در این باب رأی خودشان را خواهند داد.
آقا میرزا ابراهیم خان پیشنهاد مذکور را قرائت نمودند:
نظر به اهمیت موقع مجلس شورای ملی تصویب مینماید که در دارالخلافه عجالتا برای مدت سه ماه حکومت نظامی برقرار باشد.
۱- تمام اهالی شهر سوای کسانی که رسما به آنها اجازه حمل اسلحه داده است ۲۴ ساعت اسلحه را تسلیم مامورین دولتی نمایند هر کس در ظرف ۲۴ ساعت اسلحه خود را تسلیم ننماید متمرد و یاغی است.
۲- تمام مجامعی که در این شهر میشود باید به اطلاع نظمنیه و در تحت نظارت مامورین نظامی باشد و هر مجمعی که بدون اطلاع مامورین یا نظمیه منعقد شود متفرق و مجازات خواهند شد.
۳- هر یک از جرائد و یا ناطقین که بر خلاف احکام دولت مردم را ترغیب به سرکشی نمایند و یا مطالبی که مواجب هیجان عامه باشد اظهار نمایند فورا از طرف دولت توقیف و مجازات شوند.(مجلس شورای ملی)
رئیس الوزرا ـ بنده گمان میکنم با آن اختیاراتی که به هیئت وزراء میدهد بتوانند از عهده این کار برایند و گمان میکنم آن اقتدارات را که مجلس به هیئت وزراء داد دیگر احتیاج به رأی نباشد.
رئیس ـ از قراری که وزراء یعنی رئیس الوزرا اظهار میدارند همین قدر که مجلس شورای ملی به کابینه اطمینان داد که هر شکلی که مصلحت میدانند استقرار امنیت بدهند خلع اسلحه نمایند مقصود مجلس خلع اسلحه و منظم کردن است دیگر محتاج نیست که حکومت شهر را به این ترتیب نظامی بکنیم.
شیخ الرئیس ـ بنده اولاً تاسف و تکدر و غم زدگی خودم را از قتل مرحوم شهید سعید میرزا علی محمد خان مینمایم که منتها درجه خدمت خود را کرده است.
رئیس ـ آقا در این موضوع اگر فرمایشی دارید بفرمائید.
شیخ الرئیس ـ این را هم یک حقی میدانم لازم و واجب الاذعان در خصوص میرزا علی محمد خان که آن همه خدمت کرده و عاقبت شهید شد و به درجه شهادت و سعادت رسید و در خصوص این پیشنهاد بنده امروز صلاح میدانم به همین طور که گفته شد اقتدارات تامه به هیئت محترم وزراء از طرف مجلس مقدس اختیارات بدهند ولی تجدید نمیتوانم بکنم که تا سه ماه حکومت نظامی باشد ولی استدعا میکنم که اگر مجلس اجرای آن قانونی را که از مجلس گذشته است در اینکه خلع اسلحه شود و امنیت مسلمه غیر مشروعه همان را از وزراء بخواهندشاید لازم به حکومت نظامی نباشد بنده که تصویب نمیکنم و البته بسته به رأی مجلس است.
معزز الملک ـ در هر یک از ممالک عالم در دوره زندگانی خودش دو دوره زندگانی میپیماید یکی در حال سکونت است که در حال ارامی که طبیعی است که خود طبیعت ایجاد میکند و دیگری زندگانی فوق العاده و فوق الطبیعه است و هیچ یک از اینها را نمیشود در تحت یک قانونی قرار داد و هر یک از این دو باید در تحت یک اداره شود و در تحت قوانین معین مشخصی در اید به این جهت است که در هر مملکتی که قانون دارند یک قانونی است برای مواقع فوق العاده که آن حکومت نظامی یا قوانین فوق العاده مختلفه حالا میگویند در این پیشنهاد رأی گرفتن لازم نیست و همان واگذار نمودن اقتدارات و اختیارات به هیئت وزراء اگر بگوئیم کافی است به عبارت آخری با این زندگانی معمولی من میگویم کافی نیست به اینکه فقط مجلس اطمینان خودش را به کابینه جدید واگذار نماید و تمام مجلس متفقند در این مسئله با وجود این باید یک زمینه کاری داشته باشند و بعضی قوانین دیگر باید باشد حالا بعضی میگویند ترک اسلحه کافی است به عقیده من کافی نیست به جهت اینکه حکم میکنند هیچ کس سلاح برندارد ممکن است در بازار برویم بخریم و مصمم شویم بر یک امری و خارج شویم یا از اسلحه که دولت اطلاع ندارد و ما خودمان ار پیش داشتیم پس در این موارد باید همیشه پیش بینی کرد و جلو فسادهای کار را گرفت قانون همین قدر میگوید که حمل اسلحه بدون اجازه جایز نیست شاید یک چند نفری اتفاق نموده متحد شوند که اطاعت این قانون را ننمایند و موجبات فتنه و تزلزل امنیت را در مملکت فراهم بیاورند وقتی که یک چنین ترتیبی پیش آمد یک قوانین فوق العاده در مملکت برقرار خواهد شد مثلاً امروز اگر در این مملکت بخواهید با قوای نظامی رفتار نمائید میبینید ممکن نیست پس ناچاریم از اینکه یک اقدامات فوق قانونی نمائیم ولی چون این قوانین فوق العاده خیلی سخت است در هر جائی که معمول میشود آن را محدود میکنند به یک مدت معین مثلاً میگویند در یک شهری که حوادث خیلی سختی روی میدهد و دولت را دچار بعضی محظورات نماید باید برای رفع آن حوادث موقتا دولت اقدامات فوق العاده نماید که چنانچه به کرات عرض کرده ام اگر امروز هم در مملکت ما این قوانین فوق العاده مجری نشود یکی از مضرات بزرگ برای مملکت تولید میشود و این اغتشاش و حوادثی که پیش آمده است از یک مرکز قدرت معینی نیست و بلکه اشخاصی هستند به همان اسمی که در قدیم پیدا کرده اند و محل اعتماد و حسن ظن هستند