مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۲ اردیبهشت (ثور) ۱۳۰۳ نشست ۱۸
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری پنجم | تصمیم‌های مجلس | قوانین بنیان ایران نوین مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری پنجم |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۲ اردیبهشت (ثور) ۱۳۰۳ نشست ۱۸
مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره۵
جلسه: ۱۸
صورت مشروح مجلس یوم یکشنبه ۲۲ ثور۱۳۰۳ مطابق ۶شوال ۱۳۴۲
(مجلس دو ساعت و نیم قبل از ظهر به ریاست آقای موتمن‌الملک تشکیل گردید)
(صورت جلسه یوم پنجشنبه ۱۹ ثور را آقای آقا میرزا شهاب‌الدین قرائت نمودند)
رئیس-آقای صولت‌السلطنه (اجازه)
صولت‌السلطنه-خواستم عرض کنم غیبت بنده با اجازه بوده است
رئیس-از کمیسیون تحقیق می‌شود اگر این طور بود اصلاح خواهد شد دیگر ایرادی نیست؟
(گفته شد- خیر)
رئیس-دستور امروز مراسم تحلیف است بعد استقراع شعبه‌ها و بعد پاره اعتبارنامه‌ها که حاضر شده است پس از آن بودجه مجلس
(در این موقع آقایان مفصله‌الاسامی ذیل به شرح سابق قسم‌نامه را قرائت و امضاء نمودند)
آقای وکیل‌الملک-آقا میرزا شهاب‌الدین-حاج میرزا اسدالله خان-حاج عزالممالک- مصدق‌السلطنه-ملک الشعراء - آقا شیخ فرج الله-قایم مقام-سالار لشکر-مصدق الملک-میرزا جواد خان-سردار معتمد-قائم‌الملک
رئیس- بقیه آقایان در جلسات بعد قسم یاد می‌کنند.
نسبت به کمیسیون نفت که نه نفری کسری داشت هشت نفر معین شده‌اند.
یک نفر که آقای سردار فاخر باشد با اکثریت تام دیگران با اکثریت نسبی
آقایان: سردار فاخر-سهام‌السلطان-صدرالاسلام-مستوفی‌الممالک-امیر حشمت-نصرت‌الدوله-عمادالسلطنه-تدین.
چهار نفر دیگر هم آرائشان مساوی است که باید یک نفر از آنها به قرعه معین شود شاهزاده سلیمان میرزا و آقای حاج سیدالمحققین و حائریزاده و حاج عزالمالک اسامی آقایان نوشته شده استقراع می‌شود و بعد از آن که یک نفر معین شد آقایان در موقع تنفس هیئت رئیسه خود را معین می‌کنند و جلسات بعدشان را هم معین خواهند کرد و لایحه که از طرف دولت فرستاده شده است ارسال می‌شود به کمیسیون که در تحت نظر درآوردند.
(استقراع به عمل آمده آقای حایری‌زاده معین شدند)
رئیس- آقای حائریزاده معین شدند چون امروز روز بیست و دوم برج است بایستی شعبات هم تجدید شود عده حاضر مرکز ۱۱۴ نفر است برای هر شعبه ۱۹ نفر معین می‌شود آقای سردار معظم خراسانی این جا بودند ولی رفته‌اند به قزوین عده ۱۱۵ نفر بود ولی حالا ۱۱۴ نفر است
(آقای اقبال‌الملک استقراع نمودند نتیجه به قرار ذیل حاصل شد)
شعبه اول-آقایان: مصدق‌الملک-وحیدالدوله-میرزا احمدخان اخگر-یمن‌الملک-سرکشیک زاده-ارباب کیخسرو-حاج سیدالمحققین-آشتیانی-میرزا سلیمان ایزدی-حائریزاده-قایم مقام‌الملک-مشیره معظم-شیخ العراقین‌زاده-سردار معظم خراسانی
(گفته شد-نیستند و محسوب نشد)
شریعت‌زاده میرزا حسن خان ذهیم-کازرونی-نظام‌التولیه-آقا میرزا سید مصطفی بهبهانی-آقا سید کاظم یزدی
شعبه دوم-آقایان: ضیاءالدباء-احتشام‌الملک-صولت‌السلطنه-دبیر اعظم-آقا شیخ فرج الله-سردار فاخر-سردار منتصر-رئیس‌التجار-آقا سید حسن مدرس-آقای موتمن‌الملک-صدرأی ی-تدین-میرزا یدالله خان –آقای مشیرالدوله-وکیل‌الملک-مدبرالملک-آقای دستغیب-صدر العلماء مفتی-قوام الدوله
شعبه سوم-آقایان: سلطان‌العلما-مصدق‌السلطنه-نجات-ملک‌الشعرا-آقا شیخ عبدالرحمن-میرزا سید احمد بهبهانی-مصباح‌السلطنه-افشار-رهنما-آقای مستوفی الممالک-آقا سید یعقوب-اقبال الملک-دیوان بیگی-شیخ محمد الموتی-ناصرالاسلام-اعتبارالدوله-میرزا جواد خان-امیر حشمت-حاج آقا اسمعیل
شعبه چهارم-آقایان: آقا شیخ علی مدرس آقا سید حسن اجاقی-ضیاءالاطباء-سردار مفخم-یاسایی-ضیاءالملک-ملک‌التجار-حاج عز الممالک-مقوم الملک-حاج میرزا علیرضا-حاج میرزا یحیی دولت‌آبادی-عماد السلطنه-احیاءالسلطنه-کی استوان-سردار نصرت-آقا سید محی‌الدین-آصف الممالک-آقا میرزا سید حسن کاشانی-صدر السلطنه.
شعبه پنجم-آقایان: امیراشرف-فتح الله میرزا-حاج میرزا اسدالله خان-آقا شیخ‌هادی شیخ الرئیس-سلیمان میرزا-بنان السلطان-مشاراعظم-امین الشریعه-شیخ محمدعلی طهرانی-قائم مقام-سردار معتمد-معتمد السلطنه –آقا شیخ علی دشتی –هایم-سالار لشکر-غلام حسین میرزا-نصرالدوله-سیف الله خان اسکندری-داور
شعبه ششم-آقایان: عطاءالملک روحی-حاج میرزا عبدالوهاب-آقا میرزا شهاب-الدین-معظم السلطان-شیخ الاسلام ملایری-نظم الملک-آقا میرزا احمد نراقی-مشیر اعظم-امیراعلم-میرزا آقاخان-سالار اشرف-میراحتشام-صدرالاسلام-ناصر سیف-سهام‌السلطان-عذر الملک
رئیس-تکلیف شعبه‌های قدیم و جدید را نسبت به اعتبارنامه‌ها خوب است معین بفرمایید تا از همان قرار عمل بشود. پاره اعتبارنامه‌ها رجوع شده است به شعبه‌های قدیم بعضی از آنها آمد این جا رأی داده شد و بعضی از آنها هنوز راپورتش نرسیده تکلیف شعبه‌های قدیم نسبه به این اعتبارنامه‌ها چیست؟
آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت‌الدوله-این اعتبارنامه‌هایی که در شعبه است دو صورت دارد یکی ازآن‌هایی است که شعبه‌ها تمام کرده‌اند و راپورتش هم به مجلس آمده یا می‌آید آنها البته مدافعه مذاکره اش یا مخبر همان شعبه‌ای است که تمام کرده است و سابقاً در دوره چهاردهم هم همین طور بوده است ولی اگر یک دوسیه باشد که ناتمام باشد و شعبه مدتی وقت صرف آن کرده باشد حالا که تجدید انتخابات می‌شود به عقیده بنده شعبه سابق صلاحیت تعقیب و تکمیل کار سابق خودش را ندارد و باید دوسیه‌هایی که در ضمن عمل بوده است به شعبه‌های جدید رجوع شود و گمان می‌کنم ان قبیل دوسیه‌ها هم خیلی کم باشد شاید یک دوتا باشد که ناقص مانده است البته اختلاف بین ادای وظیفه برای اشخاصی که سابقاً موظف بوده‌اند و بعد از انتخاب موظف شده‌اند خوب نیست.
اگر آقایان موافقت کنند خوب است به همان ترتیبی که سابق بوده عمل بشود.
رئیس-شق دیگری هم دارد و آن این است که شعبه قدیم رسیدگی کرده و رأی دارد ولی هنوز راپورت نداده است و من گمان می‌کنم این هم مربوط به شعبه قدیم باشد.
(چند نفر از نمایندگان-صحیح است)
رئیس-در این باب اگر اختلافی نیست از همین قرار عمل شود
(گفته شد-صحیح است)
رئیس-آقای امیراشرف به واسطه کسالت و ملاحظات داخلی فامیلی پنج ماهه اجازه مرخصی خواسته‌اند که به اروپا بروند برای استعلاج کمیسیون سه ماهه تصویب کرده است باید رأی گرفته شود.
آقایانی که ۳ ماهه مرخصی ایشان را...
حاج آقا اسمعیل-اجازه می‌فرمایید؟
رئیس-بفرمایید
حاج آقا اسمعیل- بنده تصور می‌کنم که اگر ناخوش باشد و مریض باشد کمیسیون باید از طبیب بپرسد که معالجه ایشان چند وقت طول می‌کشد.
رئیس-آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب-گمان می‌کنم این فرمایش آقای حاج آقا اسمعیل موضوع نداشته باشد به واسطه خاطر این که کمیسیون اداره حفظ الصحه نیست یک نماینده یک تقاضایی می‌کند و اکثریت کمیسیون دید این تقاضا پنج ماه زیاد است سه ماهه اجازه داد دیگر نمی‌تواند که اطباء را حاضر کرده و از آنها استعلام نماید.
رئیس-رأی می‌گیریم به مرخصی سه ماهه آقا امیر اشرف
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس-تصویب شد.
آقای قوام‌الدوله هم تقاضای چهل و پنج روز مرخصی کرده‌اند برای تشریف به عتبات عالیه کمیسیون هم تصویب کرده باید رأی گرفته شود آقایانی که چهل و پنج روزه مرخصی ایشان را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس-تصویب شد.
آقای مشیر معظم (احضار برای قرائت راپورت)
(آقای مشیرمعظم راپورت شعبه سوم را راجع به انتخاب آقای صادق‌السلطنه از تبریز به شرح ذیل قرائت کردند)
شعبه سوم-به دوسیه انتخابات تبریز و حوزه‌های تابعه رسیدگی نموده انتخابات آن جا بر طبق قانون شروع و خاتمه یافته از ۴۲۸۰۷ ورقه آراء ماخوذه آقای صدق‌اسلطنه با ۱۶۰۸۹ رأی حایز اکثریت گردیده انجمن نظارت یک هفته پس از خاتمه انتخابات برای وصول شکایات و یک هفته برای رسیدگی جلسات خود را ادامه داده چون راجع به انتخاب آقای صدق‌السلطنه شکایتی نرسیده صحت انتخابات مشارالیه را تصدیق و اعتبارنامه صادر نموده شعبه هم چون انتخابات تبریز و توابع را مطابق قانون می‌داند و شکایتی هم به شعبه واصل نگردیده صحت انتخاب آقای صدق‌السلطنه را صحیح می‌داند و تصویب می‌نماید.
رئیس-رأی گرفته می‌شود به نمایندگی آقای صدق‌السلطنه از تبریز
آقایانی که نمایندگی ایشان را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(عده کثیری قیام نمودند)
رئیس-تصویب شد
آقای مشاراعظم (احضار برای قرائت راپورت)
(آقای مشیراعظم راپورت شعبه پنجم را راجع به انتخاب آقای عطاءالملک روحی از سیرجان به شرح ذیل قرائت نمودند)
در شعبه ۵ به صورت مجلس شد و دوسیه انتخابات سیرجان رسیدگی انتخابات محل مزبور در تاریخ ۹ برج سنبله ۱۳۰۲ شروع و تا ۴ حمل سنه جاری طول کشید در این فاصله اقدامات و عملیاتی که لازمه حسن جریان این امرو بوده است چه در مرکز حوزه انتخابیه و چه در حوزه‌های فرعیه در تحت نظر حکومت محل و انجمن نظارت مرکزی مداومت داشته-کتباً در هر مورد مامورین حکومت و هیئت نظار به مقررات و اصول نظامنامه انتخابات به نحوی که وظیفه دار بوده‌اند عمل کرده‌اند.
نشر اعلان و توزیع اوراق تعرفه بارعایت فواصلی که برای این عملیات مقتضی بوده است در حد قانون صورت انجام پذیرفته
در اخذ آراء و قرائت آنها و همچنین در دریافت شکایات اعضاء انجمن به شرحی که در صورت مجلس ذکر شده است در مراقبت کافر فرو گذار نکرده‌اند. رسیدگی به شکایات نیز درآخر بین هفته با دقت‌هایی که مستلزم آن بوده است وظایف اعضاء انجمن را تکمیل به اعتراضات غیر وارده داده‌اند خوب واضح است که درانتخابات سیرجان نکات دقیقه قانونی از نظر مباشرین متروک نماند و مخالفین انتخابات که در ایراد اعتراضات بدون توجه به احکام قانون طرفدار نظریات خصوصی خودشان بوده‌اند به کلی دلایل و براهین ضعیفشان نسبت به توضیحات انجمن غیر موجه بوده و بالعکس اظهارات قانونی اعضاء انجمن و ادله منطقی آنها دایر به صحت جریان انتخابات سیرجان برای اعضاء شعبه (۵) کافی و قانع کننده و لهذا با اکثریت قانونی بودن انتخابات سیرجان در شعبه تصدیق و به صحت نمایندگی آقای عطاءالملک روحی با اکثریت (۶۶۴۹) رأی از کلیه (۱۱۰۱۴) رأی سیرجان و توابع انتخاب شده‌اند رأی داده و راپورت تحقیقات و رسیدگی خود را به شرحی که مسموع نمایندگان محترم گردید تقدیم می‌دارند
رئیس-رأی گرفته می‌شود به وکالت آقای عطاءالملک از سیرجان
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اکثر قیام نمودند)
رئیس-تصویب شد
(آقای آقا شیخ جلال نیز احضار و راپورت راجع به نمایندگی آقای مشیرمعظم را به شرح ذیل قرائت نمودند)
شعبه دوم-به دوسیه انتخابات و صورت مجلس تون و طبس و گناباد و شرویه و توابع و اعتبارنامه آقای مشیر معظم رسیدگی نموده راپورت آن را به شرح ذیل به عرض میرساند صورت مجلس حاکی است که انجمن نظارت مرکزی در تاریخ ۲۷ شهر صفر تشکیل و در همان روز اعلانات انتخابیه را در قصبه تون منتشر و از ۲۸ شهر مزبور شروع به توزیع تعرفه و در ظرف مدت ده روز دویست و پنجاه ورقه به اهالی تعرفه داده‌اند و نسبه به قراء حول و حوش مطابق ماده ۲۱ قانون انتخابات اعلانات انتخابیه را منتشر و به توزیع تعرفه و اخذ آراء پرداخته و انجمن‌های فرعیه در طبس و گناباد و بشرویه و توابع تشکیل و انتخابات راخاتمه داده و پس از ختم انتخابات حوزه گناباد حکومت که برای تصفیه امور مالیاتی به کلات رفته بوده به انجمن نظارت مرکزی شرحی می‌نویسد که مامور انتخابات به کلات نرفته و به اهالی آن جا تعرفه ندارد و شمار داشته که شعبه سیار تون می‌تواند به کلات رفته به اهالی تعرفه بدهید انجمن نظارت مرکزی بدواً توزیع تعرفه بین اهالی کلات را به عهده انجمن گناباد احاله می‌نماید ولی نظر پایگاه انجمن مزبور عملیات خود را خاتمه داده منحل و اعضاء آن نیز متفرق شده‌اند مقرر می‌دارد که انجمن سیار تون عهده دار توزیع تعرفه شود بر حسب شکایات واصله در نتیجه راپورت حکومت و نظریه انجمن نظارت مرکزی توسط سید گلرخ نام یکصد و پنجاه ورقه تعرفه به اهالی کلات داده می‌شود انجمن نظارت مرکزی پس از اخذ آراء کلات انتخابات را خاتمه داده آراء حوزه‌های چهارگانه را تشخیص می‌دهد که آقای مشیرمعظم به اکثریت نسبی سه هزار و هشتاد رأی از هشت هزار و پانصد و سی و شش رأی به نمایندگی دوره پنجم تقنینیه انتخاب می‌شوند لذا اعتبارنامه در حدود قانون تنظیم و برای معزی الیه ارسال می‌دارد شعبه دوم دو فقره اشکال یکی راجع به انتخابات قصبه تون و توزیع دویست و پنجاه ورقه در ظرف مدت ده روز قبل از گذشتن مدتی که برای اعلان قانون مقرر داشته و دیگر عملیات انتخابیه است که در کلات پس از ختم انتخابات گناباد مجری شده در این دوسیه مشاهده نموده و پس از دقت نظر در مواد قانون انتخابات اشکالات را وارد و نظر به صریح ماده بیست و یک قانون انتخابات که مقرر داشته لااقل ده روز قبل از عملیات انتخابیه بایستی اعلانات منتشر شود و نظر به کفایت عملیات انتخابیه و در گناباد و عدم جواز تجدید عملیات در قریه کلات تابعه گناباد و نظر به ماده بیست و هفت قانون که هرگاه در حوزه‌های انجمن‌های جزء در مدت مقرره عملیات انتخابیه مجری نشود انجمن نظارت مرکزی انتخاب را خاتمه خواهد داد اوراق تعرفه و آرایی که در تون قبل از انقضاء مدت داده شده و همچنین اوراقی که پس از ختم انتخابات گناباد در کلات توزیع شده کان لم یکن می‌داند ولی چون با کسر چهارصد ورقه به نسبت آراء تون از تمام کاندیداها آقای مشیر اعظم حایز اکثریت نسبی می‌باشند شعبه نمایندگی معزی الیه را تصدیق و خبر آن را به عرض مجلس مقدس میرساند.
رئیس-رأی گرفته می‌شود به وکالت آقای مشیر اعظم از طبس و تون
آقایانی که وکالت ایشان را تصویب می‌کنند قیام فرمایند (اغلب قیام نمودند)
رئیس-تصویب شد
بقیه کمیسیونها را امروز انتخاب می‌فرمایید یا روز دیگر؟ کمیسیون‌هایی که باید انتخاب شود کمیسیون مالیه-خارجه داخله-نظام
آقای حائریزاده (اجازه)
حائریزاده-بنده راجع به کمیسیونها معتقدم که در موقع تنفس تصمیمی‌گرفته شود بعد انتخاب شوند ولی بعضی اعتبار تنها مانده است که باید قبل از تنفس تمام بشود یکی راجع به انتخابات ساوه است که از شعبه جدیداً بیرون آمده ولی هنوز به مجلس نرسیده نمیدانم علت تاخیرش چیست؟ خوب است مطرح شود.
رئیس-هنوز نرسیده است مقصود این است که کمیسیونها را امروز انتخاب می‌فرمایند یا روز دیگر؟
وکیل‌الملک-راپورتی را که آقای حائریزاده فرمودند نزد بنده است و فراموش کردم بیاورم.
رئیس-آقای سرکشیک‌زاده (اجازه)
سرکشیک‌زاده-بنده در جلسه قبل راجع به اعتبارنامه آقای امیراعلم عرض کرده بودم و بنا بود جزء دستور شود.
رئیس-شعبه پس گرفته است.
داور-بنده پس گرفتم ولی مجدداً رد کردم.
شعبه پس نگرفته است چون در جلسه قبل هم تقاضا شد که جزء دستور شود بنده گرفتن و دوباره مسترد کردم
رئیس-این است این جا نوشته‌اید این جانب راپورت شعبه ششم را راجع به اعتبارنامه آقای امیراعلم مسترد می‌داریم.
داور-همان طوری که عرض کردم در جلسه قبل بنا شد جزء دستور بشود بنده هم موافقت کردم.
رئیس-می‌خواهید خوانده شود
(بعضی از وکلاء اظهار کردند باشد بعد از تنفس-عده دیگر می‌گفتند قبل از تنفس)
رئیس-بنده نمی‌شنوم قبل از تنفس؟
(جمعی از نمایندگان-بلی)
رئیس-بسیار خوب قرائت می‌شود.
داور-راپورت دردو سه جلسه قبل خوانده شده آقای رئیس‌التجار مخالف بودند.
رئیس-آقای رئیس‌التجار بفرمایید
رئیس التجار-قبل از آن که داخل در موضوع مطلب بشوم اظهار تاسف می‌کنم از این که در موضوع آقای امیراعلم که یکی از اشخاصی هستند که لایق وکالت هستند و با دعای نمایندگانی شهر مشهد به طهران تشریف آورده‌اند مخالفت می‌کنم و داخل در مذاکره می‌شوم زیرا البته در مقام صلاحیت و وجاهت ایشان نه بنده بلکه کمتر کسی می‌تواند انکار کند (صحیح است) ولی متاسفانه هر قدر یک نفر شخص خوب و فایل تمجید باشد خود او بیشتر از دیگران باید ملاحظه حفظ اساس قانون و مخصوصاً نظامات مجلس (همان مجلس که منتظر است تمام مملکت او را محترم قانونی را که او وضع می‌کند محترم بشمارند) بکند و خود او بیشتر باید مقید به قانون باشد. بنده از نقطه نظر قانون و مخالفت قانون که در موضوع آقایان نمایندگان مشهد که به عنوان نمایندگی در این جا نشسته‌اند پیش آمده است قبلاً اظهاراتی می‌کنم و به عرض آقایان می‌رسانم. روزی که هیئت رئیسه در مجلس تشکیل می‌شد آقای مصدق‌السلطنه به عنوان اخطار نظامنامه و قانون اظهار فرمودند که باید این جا نشست تا هر وقت که انتخابات تمام بشود چون در نظامنامه داخلی ذکر شده است که باید انتخاب هیئت رئیسه همان روز بشود و در این باب مذاکراتی هم شد که همان روز باید هیئت رئیسه انتخاب بشود یا فردا؟ چند روز بعد آقای تدین راجع به به انتخاب کمیسیون‌هایی که در نظامنامه داخلی نوشته شده است که کمیسیون در حین تشکیل مجلس باید انتخاب بشود و باید در موقع تنفس انتخاب بشود به آقای رئیس عرض کردند که سابقه نمی‌تواند جای قانون را بگیرد و آقای رئیس هم تصدیق فرمودند و همین طور هم معمول شد زیرا در قانون صریحاً نوشته شده است که انتخاب کمیسیونها در حین تشکیل مجلس بدون تعطیل مجلس باید تمام شود و از آن روز هم همین طور معمول شد برخلاف دوره چهارم آقای مصدق‌السلطنه پریروز برای رأی مخفی با این که در دوره چهارم رأی مخفی که اخذ می‌شد برخلاف شکل اخیر بود اخطار نظامنامه کردند که در نظامنامه این طور مطرح است و باید این طور مطرح است و باید این طور بشود. سوابق تذکر داده شد آقای حائریزاده به سوابق اعتراض کردند و گفتند سابقه جای قانون را نمی‌گیرد و همین طور هم معمول شد. این ورقه قانون انتخابات است به امضاء حضرت آقای رئیس مجلس در میزان ۱۳۲۹ که به اکثریت ۵۲ رأی تصویب شده است بنده تصور نمی‌کنم که مجلس قانون مصوبه خودش را مادامی‌که الغاء نکرده است بتواند برخلاف آن قانون در یک موضوعی رأی بدهد. نمی‌داند این که عرض می‌کنم همین طور است یا خیر؟
(دو سه نفر از نمایندگان-صحیح است)
این قانون انتخابات لغو نشده و به جای این قانون مجلس وضع قانونی نکرده است پس بنده به اتکاء این قانون و به اتکاء این که آقایان نمایندگان مجلس هر قدر هم که عواطف و احساسات به اشخاص نشان بدهند به واسطه قسمی‌که خوده‌اند و به واسطه وظیفه‌ای که دارند نمی‌توانند خارج از حدود قانون بشوند. در این قانون در فصل چهارم می‌نویسند (در تشکیل انجمن نظارت ماده ۸ در مرکز هر حوزه انتخابیه مطابق صورتی که در جدول منضم به این قانون معین شده حکومت محل انجمنی به اسم انجمن نظارت انتخاب موقتاً تشکیل می‌دهد که متصدی و مسئول صحت انتخابیه نتوانند در مرکز حاضر شده انتخابات را به عمل آورند انجمن نظارت مرکزی با تصویب حکومت در نقاط لازمه انجمن‌های نظارت جزء تشکیل خواهد داده که متصدی انتخابات شوند.به موجب این قانون مسئول صحت انتخابات انجمن نظار است.
ماده ۳۸ - منشی انجمن نظارت مرکزی صورت مجلس انتخابات را در سه نسخه به حاضر کرده به مهر حکومت و به امضای اعضای انجمن نظارت رسانیده یک نسخه به حکومت نسخه دیگر به توسط حکومت و وزارت داخله به مجلس شورای ملی و نسخه ثالث با کتابچه ثبت اوراق تعرفه به انجمن ایالتی یا ولایتی محل می‌فرستند.
ماده ۴۱-اسامی‌انتخاب شده گان بعد از اتمام انتخابات از طرف حاکم محل اعلان می‌شود.
ماده ۴۲-نمایندگانی که به عضویت مجلس شورای ملی انتخاب می‌شوند باید به مهر یا امضای اعضاء انجمن نظارت و حکومت محل اعتبارنامه در دست داشته تسلیم دفتر مجلس شورای ملی نمایند چنین اعتبارنامه آقایانی که به عنوان وکالت مشهد آمده‌اند و در مجلس نشسته‌اند ندارند و تسلیم دفتر مجلس شورای ملی نکرده‌اند. یکی دیگر نظامنامه داخلی است البته آقایان نظامنامه دارند و مطالعه می‌کنند.
ماده ۴-شعبات بدون فوت وقت به رسیدگی اعتبارنامه‌ها و تشخیص صحت و سقم انتخابات شروع می‌کنند بدین طریق که اعتبارنامه‌ها و صورت‌های مجلس انتخابات به ترتیب حروف تهجی حوزه‌های انتخابیه و به طور تساوی مابین شش شعبه تقسیم می‌شوند هر یک از این شعب باید یک مخبر از برای دادن راپورت انتخاب نماید.
همین نظامنامه است که ما از روی این اصل این جا داریم رفتار می‌کنم.
ماده ۷- وقتی که صحت اعتبارنامه سه ربع نمایندگان حاضر تصدیق شد می‌توان با انتخاب هیئت رئیسه دایمی‌شروع نمود این جا نمی‌نویسد بدون اعتبارنامه تصدیق نمایند تصدیق بدون اعتبارنامه؟!!
تصدیق بدون رسیدگی به دوسیه؟!!
آمدیم بر سر ترتیبی که در شعبات به اعتبارنامه‌ها رسیدگی می‌شد در شعبه که شرف و ملازمت حضور آقای مشیرالدوله و آقای مستوفی‌الممالک را داشتم از روز اول که به نیابت ریاست آقای حاج میرزا علی رضا اداره می‌شد از همان روز یک ترتیبی را که مخصوصاً آقای مشیرالدوله فرمودند اتخاذ کردیم دوسیه که از دفتر مجلس به شعبه آوردند اول به اعتبارنامه این دوسیه رسیدگی می‌کردیم وام‌ها را اعتبارنامه را با امهار با صورت مجلسش در اول وهله مطابقه می‌کردیم که ببینیم مهرهای آنها با هم مطابق است یا نه پس از آن که با مطابق می‌کردیم آن وقت سه نفر از شعبه مطابق نظامنامه داخلی (که این حق را داده است) معین می‌شد که رسیدگی کامل به جزییات این دوسیه بکنند و راپورتی از این دوسیه به شعبه بفرستند و همین طور اشخاص مختلف در مواردش برای هر دوسیه معین می‌شدند پس از آن که این دوسیه را به شعبه می‌دادند خود شعبه داخل مذاکره و یک نظر اجمالی در آن می‌شود و اگر لازم می‌شد نظر مفصلی هم می‌کرد و مذاکراتی بین اعضای شعبه رد و بدل می‌شد تا این که به کفایت مذاکرات رأی گرفته می‌شد و بعد از این که به کفایت مذاکرات رأی می‌دادند آن وقت حق رأی به صحت و سقم انتخابات را برای آن روز نداشتیم یعنی این طور قرارداده بودیم آن روزی که مذاکرات را کافی می‌دانستیم برای روز بعدش رأی می‌گرفتیم بنده که البته سابقه داشتیم راجه به انتخابات آبرومندانه خراسان...
حاج حسن آقا ملک‌التجار-خاصه سبزوار
رئیس‌التجار-خارج از موضوع است هر وقت خواستید چیزی بگویید در جواب من پس از ختم نطق من بگویید اگر شما هم یک وکیل با اعتبارنامه بودید این حرف را نمی‌زدید عرض می‌کنم بنده که مسبوق از وضع آبرومندانه انتخابات مشهد بودم و مسبوق بودم که دوسیه او چه ترتیبی است و می‌دانستم که نظار آن جا در چه فشاری بودند و چه اقداماتی شده است. دوسیه وقتی آمد قسمت شد آن چه راجع به اسم آقای صولت‌السلطنه بود رفت به شعبه ۳ راجع به آقای ملک التجار به شعبه اول راجع به آقای نظام التولیه به شعبه ۲ آقای امیراعلم به شعبه ۶ ولی از دفتر دوسیه را به شعبه ۳ فرستادند و در شعبه شه یک روز مذاکره شده بود که بایستی از هر شعبه ۳ نفر معین شود و این دوازده نفر بنشینند و مشترکاً رسیدگی به دوسیه بکنند و به شعبات راپورت بدهند همان شب فراکسیون قیام که بنده هم جزء اعضاء آن هستم در همان شعبه سوم تشکیل شد آقای رئیس الوزراء هم که بنا بود تشریف بیاورند تشریف آوردند آقای معتمدالسلطنه منشی شعبه سه ورود کرد بنده ملتفت نشدم چکار داشتند یک دوسیه دادند به منشی دفتر بنده از اطاق شعبه سه که بیرون آمدم یکی از رفقا به من گفت که الان دوسیه انتخابات مشهد به شعبه شش آمده و در شعبه شش دارند راپورتش را می‌نویسند گفتم چطور مگر دوسیه را نخوانده‌اند گفت خیر فقط چون صورتمجلس نداشت همان صورت تعداد آراء را خواندند و تعداد آراء اسم آقای امیراعلم که در آن جا نوشته شده بود سند داشتند و رأی دادند بنده حقاً (یا از نقطه نظر مجلس یا از نقطه نظر خراسان یا خودم کار ندارم) دیدم خیلی خیلی با آن ترتیبی که در شعبات برای انتخابات دقت می‌شده است (که شاید در همین شعبه سه هم یک ماه در یک موضوعی مذاکره می‌شده است) چطور به فاصله بیست دقیقه راپورت داده شده است. آمدم یکی دو سه نفر از آقایان را صدا کردم و استدعا نمودم که بیشتر دقت فرمایند. آخر اهالی یک قسمت از مملکت را مثل مشهد) که شاید حوزه انتخابیه اش پیش از یک کرور باشد آن قدر نباید مایوس کرد یک مطالعه و یک دقتی بکنید که اگر در مجلس یک ایرادی بشود بتوان جواب داد از حسن اتفاق یا از سوء اتفاق خود حضرت آقای امیراعلم هم در همان شعبه عضو بودند و از خود ایشان استدعا کردم که برای من خیلی شاق است که در مقابل حضرتعالی مخالفت کنم بگذارید کاملاً رسیدگی شود و با اتفاق نظر آقایان یک اصولی اتخاذ شود ولی بعدها رفتند گفتند بی خود زحمت مکش و خود را در زحمت مینداز زیرا اگر در مجلس قدری مذاکره شود خواهند گفت مذاکرات کافی است و مذاکرات تمام می‌شود و خیلی نصیحت کردند که در این باب مخالفت نکنم ولی بنده از نقطه نظر حفظ حقوق اهالی مشهد نتوانستم صرف نظر کنم چون اعتنایی به این عرض من نشد بنده را مجبور کردند که مخالفت بکنم. بنده متاسفانه باید عرض کنم که شعبه این صورت مجلس را ندیده از حضرت آقای رئیس تقاضا کردم که مقرر بفرمایند برای روز مدافعه دوسیه بیاورند به بینم. واقعاً خیال کردم که دوسیه مفقود شده و فقط چهار ورق کاغذ در آن گذاشته‌اند و شعبه از روی آن چهار ورق رأی داده‌اند وقتی فردا رفتم در اداره دفتر مجلس دوسیه را دیدم دوسیه جاییش عیب نکرده ولی یک کاغذی که از وزارت داخله اخیراً به مجلس فرستاد و در آن نوشته بودند که دوسیه انتخابات مشهد را فرستادیم آن کاغذ اتفاقاً باز شده بود و چون راجع به یکی از نمایندگان بود حالا صرفنظر می‌کنم. درآن کاغذ نوشته بود کاغذ ایالت و صورت مجلس را که به عنوان مجلس از طرف نظار عرض شده بود و کاغذی را که انجمن نظارف به ایالت نوشته است امافرستاده شد بنده هرچه نگاه کردم دیدم در دوسیه این سه کاغذ نیست و به آقایان هم عرض کردم این کاغذها نیست گفتند خیر هست رفتم به آقای معتمد الممالک عرض کردم که تفصیل از این قرار است و ایشان از چند نفر مواخذه کردند آقای دبیر حضور گفت شاید در شعبه ۳ باشد رفت و آن را از شعبه ۳ آورد. دوسیه در شعبه شش صورت مجلس در شعبه سه هیچ شعبه شش صورت مجلس را ندیده است. حالا اسامی‌اعضاء شعبه را می‌خوانم ببینم آیا صورت مجلس را دیده‌اند؟ بنده نمیدانم آقای دبیر حضور رفت از صندوق شعبه ۳ اصل صورت مجلس را آورد بنده مقید نیستم غیر از آن که می‌خواهم عرض را کرده باشم و وظیفه خودم را انجام بدهم. آقایان می‌خواهند عواطف را احساسات به خرج بدهند یا از روی حقوق و قانون حرف نزنند برای بنده هیچ فرق نمی‌کند بنده در مقابل یک صدماتی که در موضوع انتخابات مشهد کشیده‌ام و در مقابل خساراتی که در این باب برده‌ام امروز هم بدون وحشت و رشادت و شجاعت سیاسی خودم را حفظ می‌کنم و از حق اهالی مملکت خودم در مجلس شورای ملی که مرکز ثقل مملکت است با یک پیشانی باز آزادانه دفاع می‌کنم پس از آن که من دفاع کردم و وظیفه خود را انجام دادم مجلس می‌خواهد با اعتبارنامه قبول کند می‌خواهد بی اعتبارنامه کند. می‌خواهد اثری به تضلمات اهالی یک مملکت بدهد می‌خواهد ندهد به من مربوط نیست من قسم خورده‌ام و قسم هم که نمی‌خوردم وظیفه انسانیت و آزادی خواهی را از دست نمی‌دادم حالا صورت مجلس و قراردادی که این جا هست می‌خوانم...
رئیس-آقایان میل دارند چه دقیقه تنفس داده شود.
(جمعی از نمایندگان-صحیح است)
ملک‌التجار-آقا فرمایشات خودتان را کردند.
رئیس‌التجار-بنده عرأی ض خودم را نکردم اقلیت را نمی‌شود خفه کرد بنده عرایضم را می‌کنم اگر جوابی با دلیل دارید بفرمایید.
(همهمه بین نمایندگان)
(در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس
از یک ربع ساعت مجدداً تشکیل گردید)
رئیس‌التجار-راپورت شعبه را بنده تصور می‌کنم مجدداً باید قرائت بکنم برای این که اعتراض خودم را عرض کنم.
شعبه ششم به دوسیه انتخابات مشهد رسیدگی نموده و خلاصه آن را به مجلس شورای ملی میرساند.
انتخابات حوزه مرکزی مشهد وتوابع از ۷ سنبله ۱۳۰۲ اعلان و از ۱۷ سنبله هیئت نظار شروع به توزیع تعرفه نموده و از ۱۲ میزان اخذ رأی کرده و در ۱۳ نقطه مطابق جدول انتخابات انجمن‌های نظارت فرعی تشکیل و در مدت معینه در تمام حوزه‌ها ۳۳۶۵۷ ورقه تعرف توزیع و ۲۸۰۲۹ ورقه
رأی اخذ و از کلیه آراء ماخوذه آقای دکتر امیراعلم درجه چهارم به ۱۲۰۲۱ رأی حایز اکثریت بوده و انجمن نظار بر طبق یک مراسله رسمیه صحت انتخابات و نمایندگی ایشان را اعلام داشته است. شعبه شش پس از رسیدگی و دقت کامل در دوسیه چون هیچ نوع شکایتی نسبت به آقای امیراعلم ندیده صحت جریان انتخابات و نمایندگی ایشان را تصویب می‌نماید. دوسیه همین‌ها است که گمان می‌کنم در ظرف بیست دقیقه مشکل بشود رسیدگی کرد. شعبه ششم تشکیل می‌شد در تحت ریاست شاهزاده سلیمان میرزا و منشی گری شاهزاده فتح الله میرزا و عضویت آصف‌المالک آقا شیخ علی مدرس-داور-عدل‌الملک-آقای سید محی‌الدین-شیخ‌العراقین زاده-حاج میرزا اسدالله خان-مدیرالملک-آقا میرزا سید مصطفی بهبهانی-امیراعلم-آقا شیخ علی دشتی-امیر احتشام-یمن‌الملک-نوری‌زاده-امین‌الشریعه-آقا میرزا جواد خان بنده به طوری که عرض کردم در بیست دقیقه بدون اغراق و مبالغه به این دوسیه بدون این که صورت مجلس در آن جا باشد رسیدگی شده و عقیده بنده این است که اگر صورت مجلس از شعبه ۳ به شعبه شش رفته بود آقایانی که در شعبه شش تشریف داشتند این راپورت را نمی‌دادند زیرا به نظر بنده شعبه ششم از نقطه نظر یک کاغذی که آقای امیراعلم ارائه داده‌اند که ایالت خراسان به آقای امیر اعلم نوشته است و یک کاغذی هم رئیس انجمن نظار به امضاء فاضل بسطامی‌که رئیس انجمن نظار بوده به ایالت می‌نویسد سوادش را برای آقای امیراعلم می‌دهند که می‌نویسد حاضریم به آقای امیراعلم و حاجی ملک‌التجار اگر نبودن وکالت بکنند اعتبارنامه بدهیم ولی به آن دو نفر دیگر نمی‌دهم تصور می‌کنم شعبه شش مدرکی که داشته‌اند همین کاغذ بوده در صورتی که اساساً تصمیمی‌که انجمن نظارت انتخابات مشهد گرفته‌اند نظارت انتخابات مشهد گرفته‌اند به امضاء هفت نفر این است که قرائت می‌کنم لیله یک شنبه ششم شهر جمادی‌الثانیه ۱۳۴۲ راجع به راپورت‌هایی که از طرف نظار حوزه جام و نظار چند حوزه دیگر در سوء جریان انتخابات حوزه‌های مزبوره واصل شده بود جلسه در منزل حاج میرزا هدایت الله تشکیل (میرزا هدایت الله یکی از اعضاء انجمن نظار است) و حضرت آقای معظم‌الملک مفتش محترم انتخابات و آقای سالار موید رئیس بلدیه و نماینده ایالت نیز حضور داشتند و امضاءکنندگان تصمیم گرفتند که آراء مزبور چنانچه بعضی قرائت شده بقیه هم قرائت شود و چون در بعضی راپورت‌ها تهدید و تصمیم را در جریان انتخابات آن جا خاصه در جام تصدیق نموده‌اند شما از قرائت صورت مجلس شورای ملی ارسال گردد و تصدیق صحت و سقم آراء مزبوره فقط به نظر مجلس شورای ملی بوده باشد و بعد از تصدیق صحت و بطلان به موجب این تصمیمی‌که مجلس بگیرد هیئت نظار مرکزی به وظیفه نظارتی خود رفتار نماید این مسئله همین طور می‌ماند آن هم کاغذی بود که آقای امیراعلم به شعبه داده‌اند و این هم صورت مجلسی است که در خاتمه انتخابات انجمن نظارت به مجلس عرض کرده‌اند و نمیدانم آقای مخبر شعبه ششم این صورت مجلس را دیده‌اند یا خیر؟
داور (مخبر شعبه)-بلی
رئیس‌التجار-ممکن است استدعا کنم مضمونش را اگر جسارت نباشد بفرمایید؟
(جمعی از نمایندگان-خودتان قرائت بفرمایید) به شرح ذیل قرائت نمودند)
مقام مقدس مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه
با کمال توفیر و احترام راپورت انتخابات وکلاه دوره پنجم مجلس شورای ملی را انجمن نظارت مرکزی شهر مشهد مقدس و بلوکات در شش ماده ذیل به عرض میرساند: انجمن نظارت انتخابات شهر مشهد در نتیجه حسن ظن حضرت اشرف آقای سردار اسعد والی ایالت خراسان به عضویت آقای فاضل بسطامی‌و سیدالعراقین و حاج میرزا هدایت الله و امین دفتر مالیه و مستوفی اف و حاج محمد اسماعیل انتیقه چی و حاج عبدالرحیم وهاب اوف در منزل آقای وهاب اف در جلسه اول را تشکیل شروع به تهیه مقدمات امر انتخاب نمودند. در جلسه دوم مطابق ۹ برج سنبله ۱۳۰۲ در منزل آقای امین دفتر هیئت رئیسه به ترتیب ذیل معین شد:
آقای فاضل بسطامی رئیس
آقای امین دفتر منشی اول
آقای مستوفی اف منشی دوم
جلسه سوم در منزل آقای حاج محمد اسماعیل انتیقه چی اعلانات مرتب و قرار شده مدت توزیع تعرفه ۱۲ روز و اخذ آراء پنج روز باشد لذا اطلاعات از تاریخ ۲۴ شهر محرم ۴۲ مطابق ۱۴ برج سنبله ۱۳۰۲ برای اطلاع عموم منتشر گردید. در جلسه هفتم آقایان مستوفی اف و حاجی محمد اسمعیل انتیقه چی مستعفی شده و چون اکثریت حاصل نبود در جلسه هشتم استعفای مشارالیه هما به مقام ایالت جلیلیه تقدیم و انتخاب دو نفر عضو انجمن تقاضا گردید. در جلسه ۶ مطابق ۲۹ برج سنبله آقای ناظم‌التولیه و شیخ احمد مدیر بهار به انجمن نظارت معرفی درر جلسه دهم حضور به هم رسانیده و آقا شیخ احمد به سمت منشی‌گری منتخب گردید. بعد از انقضاء مدت نشر اعلان از تاریخ ۱۴ شهر صفر ۴۲ مطابق سوم برج میزان انجمن نظارت در مسجد گوهر شاد شروع به دادن تعرفه نموده از روز دوم شاهزاده مفاخرالسلطنه نماینده ایالت جلیله و از روز ۲۲ شهر صفر آقای معظم‌الملک مفتش انتخابات نیز همه روزه حضور داشتند تا روز ۲۶ شهر صفر مطابق ۱۵ برج میزان که توزیع تعرفه خاتمه یافت. ۲-در بین روزهای اواخر توزیع به تعرفه عده از معارف و تجار و کسبه به انجمن حضور به هم رسانیده درخواست تمدید توزیع تعرفه نبودند انجمن نظارت از قبول تقاضای آنها خودداری نمود تا این که از طرف مقام ریاست وزراء عظام تلگرافی رسید مبنی بر این که هرگاه انجمن تصویب نماید مخالف با آقایان انتخابات نبوده زیرا که تمدید نظایر داشته لهذا انجمن مجدداً اعلانی منتشر و ۳ روز تعرفه را تمدید داده از ۹۱ برج میزان سه روز تعرفه داده و شش روز اخذ آراء نمود. ۳-انجمن نظارت بعد از اخذ آراء مشهد جلسات خود را مرتب داشته قبلاً اعلانات بلوکات را تهیه و به توسط کارگذاران ایالت جلیله به بلوکات اطراف شهر مشهد مقدس ارسال و سپس نظار جزء اطراف را تعیین و وسایل حرکت آنها را با لوازم فراهم نموده اعزام گردیدند و آقای معظم‌الملک نیز برای هر حوزه یک نفر مفتش که چهارده نفر باشد. ۴-چون بعضی از صندوق‌های حوزه‌های بلوکات رسیده وبعضی متناوباً می‌رسید انجمن از روز چهارشنبه بیست و ششم شهریور ربیع‌الثانی مطابق ۱۲ برج قوس ۳۰۲ در مسجد گوهرشاد تشکیل و با حضور آقایان معظم‌الملک منشی انتخابات و سالار موید رئیس بلدیه نمایند ایالتی شروع به قرائت آراء صندوق مشهد نموده و جز ایام تعطیل تا روز بیست و پنجم برج جدی ۳۰۲ مشغول بوده تا قرائت آراء خاتمه یافت و در ضمن قرائت آراء در جلسه منزل آقای حاج میرزا هدایت الله تصمیمی گرفته شده. (این تصمیم همان است که عرض کردم به امضاء ۷ نفر از اعضاء انجمن است) که مواد آن ضمیمه راپورت انجمن است به نمره ۱ و پس از ختم قرائت آراء انجمن یک هفته برای اخذ شکایات در مسجد جلسه داشته و شکایاتی که می‌رسید گرفته و یک هفته نیز برای رسیدگی حضور داشتند و بعد از آن در مواقع لامه برای مذاکرات راجعه به شکایات جلسات خود را در منازل هیئت ادامه می‌دادند. ۵-صورت عده تعرفه توزیع شده به موجب صورت ضمیمه نمره ۲ و صورت کلیه آراء مستخرجه و کاندیدها به قرار صورت ضمیمه نمره ۳ می‌باشند که به عرض مجلس مقدس خواهد رسید. ۶-شکایات واصله انجمن نظارت چه از شهرها و چه از بلوکات چه از نظارت اعزامی‌حوزه‌های بلوکات و چه از احزاب سیاسی و سایر دستجات موازی ۳۴ ورقه عیناً ضمیمه راپورت انجمن نظارت گردیده و نظر به این که انجمن نظارت در اطراف شکایات از امر انتخابات خود را به بی طرفی و بی غرضی معرفی نموده باشد تصمیم گرفت که شکایات واصله را به مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه احاله داده حکمیت و قضاوت را به مجلس مقدس واگذار نموده تابع تعلیمات مجلس مقدس باشد. این امضای فاضل بسطامی‌رئیس انجمن است که امضاء کرده و بنده این امضاء را به این جهت معتبر می‌دانم که در اصل آن تصمیم ۷ نفری که عرض کردم امضاء کرده است و اگر این امضاء ۷ نفری موجود نبود این یک امضاء را قبول نمی‌کردم شخصاً عقیده مند نبودم که امضاء یک نفر صحیح است برای چه؟ برای این که اغلب صورت مجلس‌ها و اعتبارنامه‌های که به شعب مراجعه شده اغلب آقایان می‌دانند باید هر ۷ مهر را داشته باشد ممکن است یک نفر استنکاف کرده و امضاء نکرده باشد باید در بعضی‌ها دو نفر امضاء نکرده باشند پس بعد از آن تصمیم ششم جمادی الثانیه و پس از آن تصمیم ششم جمادی الثانیه و پس ازآن این ورقه که در تعقیب آن نوشته می‌شود در خاتمه انتخاباتست به عقیده بنده مجلس شورای ملی یا از روی این شکایات و صورت مجلس باید رسیدگی کند و جزء جزئش را بخوانند و ببینند و قضاوت بکنند یا به حکم آن که هنوز از محکمه بدایت حکمی‌برله یا علیه کسی صادر نشده است و طرف او نمی‌تواند عریضه استینافی یا تمیزی بدهد استیناف و تمیز قانوناً حق رسیدگی ندارند این باید قانوناً رد شود به انجمن نظارت و به انجمن نظارت بگویند شما به تکلیف خودتان باید رفتار کنید. برای مسئله اعتبارنامه که بنده آن را اساس وکالت می‌دانم سابقه هم در مجلس نشان می‌دهم یکی از اشخاص محترم که از جایی وکیل شده بود و به او اعتبار نامه نداده بودند پس از مدتی که در شعبه‌ها مذاکره شد از یک شعبه که هچو نظرم می‌آید آقای ملک‌الشعرا مخبر آن شعبه بودند راپورتی صادر شد بدون اعتبارنامه بنده متاسفانه آن وقت هم قانون پرستیم گرفته بود مجلس شب‌ها می‌شد. از یک ساعت به غروب تا سه ساعت و نیم از شب رفته در موضوع اعتبارنامه مدتی مذاکره شد و این که انجمن نظار غرض به خرج داده و چه کرده.یک مدافعش هم آقای امین‌الشریعه بودند و بنده پنج مرتبه با آقای ملک‌الشعراء صفحات ۶۶ و ۶۷ ادامه فایل ۱۸-۵ بوده‌اند ولی مربوط به دوره چهارم است که تشریف آوردند و با آن نطق و بیان مدافعه کردند مذاکره کردم بالاخره مجلس شورای ملی برای حفظ اساس قانون و نظامنامه (این را باز عرض می‌کنم که اگر ما نظام نامه خودمان را حفظ نکنیم به عقیده بنده یک قدری بی انصافی است که ا مردم منتظر باشیم قوانینی را که ما برای‌شان وضع می‌کنیم عمل کنند) آن راپورت را رد کرد و شاید هم انجمن نظار در این جا غرض به خرج داده بود ولی این وظیفه من نبود که بگویم غرض به خرج داده‌اند و علم به باطن نداشتم ناچار بودم به ظاهر عمل بکنم اگر انجمن نظارت بد باشد وظیفه مدعی‌العموم است که غرضرانی ناظر با هیئت نظار را ثابت کند وآن‌ها را جلب کند به محکمه و مجازات کنند تا نشار آتیه تکلیف خودشان را بدانند و الا اگر ما بخواهیم در این مسئله بی مبالاتی کنیم و بدون هیچ سندی کاغذی وکیل هر کس باشد (خدای من شاهد است که من خجالت می‌کشم در این موقع که اسم آقای امیراعلم این جا است مخالفت می‌کنم ولی من مجبور شدم آمدم این جا من آقای امیراعلم یک شخص مقدس محبوب لایقی می‌دانم)
(گفته شد-صحیح است)
ولی در عین حال وظیفه وجدانی من این این است که با نماینده بدون اعتبارنامه مخالفت کنم و نمی‌شود اشخاص را بدون هیچ سندی در این جا قبول کنیم آن وقت در دوره ششم (به قول یکی که گفت مخالفت بکنم) راه باز می‌شود و نوشته حاکم و وزارت داخله هم می‌آید بنده حالا باز یک تلگراف هم که حالا شاید از حدود وظیفه من خارج است و توسط آقای سردار معظم خراسانی است و توسط آقای سردار معظم خراسانی به مجلس شورای ملی رسیده می‌خوانم توسط آقای سردار معظم خراسانی مقام مقدس مجلس شورای ملی سه کیپه آقای مدرس آقای مشیرالدوله آقای رئیس‌التجار ملت ایران خصوص خراسان سعادت و استقلال مملکت که در دوره پنجم از مسلمات و مطلب را خیلی روشن دانسته و می‌داند بدیهی است این تعالی و نیک بختی منوط خواهد بود به وکلای صالح قانونی حقیقتاً چون مجلس مقدس را میزان صحت و بطلان دانسته و رئیس دولت را در صحت جریان قانون جدی شناخته بدون ملاحظه و محافظه بلکه برای حفظ حیثیت مملکت و صیانت قانون کماینبقی تجدید انتخاب را لازم شمرده توجه مجلس مقدس را در الغاء انتخابات حوزه مشهد که مطابقت کامله با قانون نداشته و تجدید انتخابات جلب می‌نماییم.
هیئت انجمن نظارت انتخابات مشهد فاضل بسطامی– ناظم‌التولیه-سید العراقین-عبدالرحیم-وهاب اف-هدایت
حاج حسن آقا ملک‌التجار-اینها هیئت نظار سابق بودند حالا یکی عطار است و یکی بقال و رفته‌اند عقب کارشان
شیخ‌العراقین‌زاده-تاریخش کی است؟
رئیس‌التجار-۱۶ تور عرض می‌کنم بنده قبل از این که داخل اصل مطلب و اعتراض به انتخابات شوم و مطابق این که نوشته شده و به مجلس واگذار کرده‌اند حقاً باید در صورتی که مجلس این صورت مجلس و رأی اولی نظار و تصمیم آنها را قبول می‌کند موظف است وجداناً بدوسیه رسیدگی کند و بنده یکی یکی دوسیه را می‌خوانم تا همه آقایان ببینند ولی قبل از آن بر می‌گردم به عرأی ض اول خودم و از مجلس استرحام می‌کنم که جواب به من بدهند و اگر ممکن است حضرت اشرف آقای رئیس مجلس رأی خودشان را در این سه ماده بفرمایند آن سه ماده (۴۲) قانون انتخابات و ماده (۴) نظامنامه داخلی و ماده (۷) است آیا بدون اعتبارنامه مجلس می‌تواند یک وکیلی را قبول کند و داخل در شعبات بشود و در بین نطق یک وکیلی که اعتبارنامه دارد و تصویب هم شده (و حق دارد صحبت کند) حرف بزند و توهین بکنند یا خیر؟ اگر مجلس قبلاً این تصویب را می‌کند آقایان بفرمایند بنده عرضی ندارم آن وقت داخل اصل مطلب می‌شوم و یک پیشنهادی دارم می‌گویم و اگر حقیقتاً این قانون و این نظامنامه داخلی سند است من عرض می‌کنم هیچ هیچ محکمه مادامی‌که مجلس شورای ملی این قانون را لغو نکرده است و به جایش یک قانونی نگذاشته است نمی‌تواند قانون دیگری به جایش بگذارد اگر می‌تواند به من بگوید. من یک نفر وکیل هستم و در مجلس قبول شده‌ام به نام قانون دارم از شما استرحام می‌کنم آیا این قانون و نظامنامه را لغو شده می‌دانید یا مجری است اگر لغو شده می‌دانید بنده عرضی ندارم و اگر مجری می‌دانید این قانون می‌گوید باید وکیل اعتبارنامه داشته باشد و در شعبه به اعتبارنامه او رسیدگی شود پس از آن که در شعبه به اعتبار نامه او رسیدگی شد و به مجلس راپورت داد و در مجلس تصویب شد آن وقت وکیل است. این عرض مرا تمنا دارم مجلس جواب بدهد آن وقت باز بنده داخل مذاکره و اعتراض بر انتخابات مشهد خواهد شد پیشنهادی هم دارم عجالتاً جواب این عرض بنده را بدهید یا رأی بدهید که نظامنامه غلط است.
(یک نفر از نمایندگان از کی سوال می‌کنید؟)
رئیس‌التجار-از مجلس
رئیس-آقای دادور(اجازه)
داور-بیانات آقای رئیس‌التجار یک قسمت راجع بود به انتخابات خراسان و در ضمن بر می‌گشت به انتخابات آقای امیراعلم. بله راجع به اعتبارنامه یا برای این که به آقای رئیس‌التجار برنخورد که اسم اعتبارنامه می‌برم عرض می‌کنم. شعبه شش راجع به انتخاب آقای امیراعلم رأی داده است و دفاعی هم که بنده می‌کنم راجع به انتخاب ایشان است سوالی که آقای رئیس‌التجار در آخر کردند بنده ندانستم طرف سوال کیست در هر صورت بنده گمان می‌کنم جواب این داده شده است می‌پرسند که آیا بدون اعتبارنامه می‌شود داخل مجلس شد یا نه تصور می‌کنم مجلس به واسطه این که گذاشته است آقایانی که اعتبارنامه ندارد (یکی دو نفر) در مجلس حاضر باشند رأی هم داده‌اند در دفعات مکرر و آقای رئیس هم اجازه داده‌اند که داخل مجلس شوند عملاً جوای آقای رئیس‌التجار داده شده است ولی حالا می‌خواهم ببینم اعتبارنامه عملاً برای نماینده ضرورت قانونی دارد-چنانچه آقای رئیس‌التجار فرمود نه-یا خیر؟ بنده تصور می‌کنم خیر اعتبارنامه یک ورقه‌ای است که معرفی می‌کند یک نفری را که وکیل شده است اگر این اعتبارنامه کم شد آن انتخابات از بین می‌رود یا اگر این ورقه آتش گرفت باید انتخابات تجدید شود؟ خیر به هر وسیله که ممکن شد معرفی کرد به مجلس که فلان آدم از فلان نقطه انتخاب شده است آن کافی است و مجلس می‌تواند او را بپذیرد و بعد موافق ترتیب به دوسیه انتخاباتش پوسیدگی کرده و رأی به انتخاباتش بدهد در مجلس چهارم این مسئله سابقه داشته و در این مجلس هم سابقه دارد و امروز هم تصور می‌کنم در این موضوع بحث زیاد کردم وقت تلف کردن است. آقای رئیس‌التجار یک کلمه فرمودند که بنده هم تذکر می‌دهم گاهگاهی قانون پرستیان می‌گیرد خیلی خوب اگر مملکت ایران اگر مردم ایران را اگر ملت ایران یک مملکت و مردم یک ملتی تمامدارأی اطلاعات کافی باشند سواد داشته باشند و در قانون اطلاعاتشان به طوری که باید و شاید بود و می‌دانستند چطور باید رأی بدهند و می‌دانستند در جزییاتی که قانون معین کرده چقدر باید دقیق باشند آن وقت البته یک ذره بین بردات و روی کلیه اوراق دوسیه انتخابی گذاشت و دید در کجا و در چه نقطه راجع به چه موضوع یک نفر از قانون تجاوز کرده و آن را ایراد و حربه کرد و اظهار کرد ولی متاسفانه ما این طور نیستم ولی بدبختانه بعد ازآن که پنج دوره است مجلس انتخاب می‌شود هنوز غالب اهالی مملکت ما راجع به قانون انتخابات اطلاعات کافی ندارد و نمی‌دانند چطور بایستی عمل کنند حتی مامورین دولت و اشخاصی که بیش از سایرین اطلاع دارند و موظف هم هستند به اجرأی آنها عمل نمی‌کنند بالطبع در یک چنین مملکتی یک عفو و اغماض‌هایی ضرورت دارد یعنی باید به طور کلی یک انتخابات را نگاه کرد و یک نظر جامع الاطرافی‌انداخت و دید که آیا می‌وشد گفت این شخص تقریباً موافق قانون انتخاب شده است یا نه؟ و این بحث تنها بر انتخابات خراسان نیست این بحث بر انتخابات همه ایران است و این بحث بر ما است و مادامی که ملت ایران اکثریتش دارأی سواد و معلومات نیست جز این چاره نیست و هیچ وکیلی هم جز این نمی‌تواند رفتار کند و به همین ترتیب بوده است که شعبه‌ها آمده‌اند و رسیدگی بوده است که شعبه‌ها آمده‌اند و رسیدگی به اعتبار نامه‌ها نموده و رأی داده‌اند. ترتیب رسیدگی شعبه به اعتبارنامه را آقای رئیس‌التجار خوب می‌دانند و خودشان هم به اعتبارنامه دیگران همین طور رأی داده‌اند موافق ماده ۴ نظاظمنامه داخلی شعبه می‌تواند یک یا چند نفر از خودش معین کند که بروند و به یک دوسیه رسیدگی کنند و یک راپورتی از برای شعبه تهیه کنند که شعبه را ز خلاصه آن دوسیه اطلاع دهند بعد اعضاء می‌نشینند و در اطراف آن راپورت رسیدگی می‌کنند گفتگو می‌کنند اوراقی را که لازم می‌دانند به آنها رجوع می‌کنند و بعد راپورتی تهیه و تقدیم مجلس شورای ملی می‌نمایند به همین ترتیب هم راجع به انتخاب آقای امیر اعلم شعبه ۶ رسیدگی کرده آقای رئیس‌التجار مدت را کم می‌دانستند در صورتی که می‌گویند آن وقت در فراکسیون قیام تشریف داشتند و معلوم بوده است که ساعت هم گذارده بوده‌اند و بیست دقیقه بوده است نه یک دقیقه کمتر نه یک دقیقه بیشتر بنده وارد در بحث این مطلب نمی‌شوم و در نظامنامه هم همچو ماده ندیده‌ام که مدت رسیدگی به اعتبار نامه چند ساعت باید باشد و گمان می‌کنم راجع به انتخابات دیگران هم همین طورها باشد.
رئیس التجار-خیلی زیادتر
داور-اگر از نقطه‌نظر صرف قانون پرستی باید اعتراض کرد بنده تعجب می‌کنم ککه چرا آقای رئیس‌التجار این قانون پرستی را از ابتدای مجلس شورای ملی تا امروز نکرده‌اید آیا می‌فرمایید که در هیچ دوسیه این قبیل اعتراضات وارد نیست؟ اگر این طور است خوب است رجوع به دوسیه‌ها کنند و به بیننده اعتراضاتی که از نقطه‌نظر صرف قانون است می‌شود وارد کرد؟ این هم مثل سایرین اگر هم یک نظر خصوصی است شعبه نباید داخل این نظریاتی که خصوصی است بشود. اگر در یک قضیه به نظر یک نفر از نمایندگان لازم باشد که خیلی قانون پرستی نماید و در یک مورد دیگری اغماض کند. این یک تکلیفی برای شعبه و برای مجلس نمی‌شود و نمی‌شود گفت که چون به نظر فلان نماینده قانون پرستی را درباره فلان شخص معین لازم دانسته ماهم باید همان طور رفتار کنیم خبر شعبه باید کاری که نسبت به همه کرده است و رویه‌ای که در مورد تمام دوسیه‌ها پیش گرفته است همان رفتار و رویه را دنبال کند شعبه ۶ یک کار دیگری را که آقای رئیس‌التجار تصور می‌کردند کرده است که طرف حمله وتعرض و بی لطفی ایشان واقع گردیده است و آن این بوده است. صورت مجلس در وقتی که شعبه شش رسیدگی میکرده ودر شعبه سوم بوده است به چه دلیل؟ به چه سند؟ کسی به شما اطلاعی داده است؟ شعبه شش سه نفر را معین کر ده است دوسیه را خواندند و دوسیه را رسیدگی کردند و به شعبه (۶) اطلاع دادندو صورت جلسه هم آنجا بود و اطلاعاتی هم که به جناب عالی رسیده است در آن درست دقت نکرده‌اید و بالاخره صورت مجلس همین است که در مجلس خواندند این صورت جلسه هم مثل سایر صورت جلسات و بنده آنچه از بیاناتی که تا حال کردند (که یک قسمت آن خواندن دوسیه بود) در آنها قسمت قابل ملاحظه ندیدم ممکن است برای آقای رئیس‌التجار این جزئیات خیلی قابل ملاحظه باشد ولی نمیدانم کجا بودند موقعی که سایر دوسیه‌ها در سایر شعب رسیدگی می‌شد و ایشان هم در مجلس به غالب آنها رأی می‌دادند به دوسیه که اعتراض کردند به دوسیه که یک عده گفتگوها می‌کردند آقای رئیس‌التجار کجا تشریف داشتند؟ قانون انتخاباتی که امروز می‌آوردند اینجا نشان می‌دهند آن روز چرا نیاوردند نشان بدهند اصل را باید از دست نداد اگر از روی اصل رفتار کردیم بر ما اعتراضی نیست کسانی که می‌شنوند و می‌بینند ما در مورد اعتبارنامه‌ها با چه نظر اغماض رفتار می‌کنیم و ناچار هم هستیم تصور می‌کنم وقتی در سر یک مطالبی راجع به جزئیات گفتگو می‌شود و قانون انتخابات و دوسیه را روی تریبون می‌گذارند تعجب خواهند کرد که پس این قانون پرستی چه شده بود. انجمن نظار مشهد مرکب است از عده که آقای رئیس‌التجار اسامیشان را خواندند خوشبختانه یا بدبختانه بنده کاری ندارم یک عده زیادی کاندید داشت یعنی یک عده از اعضای انجمن نظار خودشان کاندید وکالت بودند این مسئله را خوب است آقایان درست در نظر بگیرند این بدبختی است ولی باید گفت ایشان وقتی ذی نفع و ذی علاقه به یک مسئله شد چشمهایش بسته می‌شود. یا بالعکس باید گفت چشمهایش در موضوعی قانون پرستی باز می‌شود حساس می‌شود وطن پرستیش متورم می‌شود و این جزئیات پیش می‌آید که دیدید. انجمن نظار آمدند نشستند مدتی موافق یک ترتیبی انتخابات را شروع کردند بعد بعضی‌شان مأیوس شدند و بالاخره بعد از مدتها برمیدارند یک شرحی می‌نویسد به ایالت خراسان چون نمی‌خواست به علت این که یک عده کاندیدا در آنجا بوده آیا ما باید تصور کنیم هفت هشت نفر را که گفتیم انجمن نظار را تشکیل می‌دهند اینها یک اشخاصی هستند که از آسمان نازل شده‌اند بدون هیچ هوی وهوس وبی غرض کار می‌کنند و با این که کاندید هستند بدون هیچ غرضی انتخابات می‌کنند. خیر یک اشخاصی زحمت کشیدند و شاید حقشان هم بود انتخاب بشوند ولی وقتی که مأیوس شدند و انتخابات تمام شد دیگر حقشان نبود بعد از آن که مدت انتخابات تمام شد یک کشمکش‌هایی در قضیه اعتبارنامه بکنند بالاخره یک کاغذی انجمن نظارت شهر مشهد به سرداراسعد والی خراسان می‌نویسد که حالیه می‌خوانم. با کمال توقیر و احترام در جواب مراسله نمره ۱۱۹ متضمن سواد تلگراف ۷۱۴۴ وزارت جلیله داخله به عرض میرساند که در نتیجه چهار جلسه متوالی انجمن نظارت راپورت انتخابات و وکلاء شهر مشهد و بلوکات را در دوره پنجم مجلس شورای ملی نوشته لقاً تقدیم داشته و در صورت کلیه آراء و کاندیدها و صورت تعرفه‌های مصرف شده را در جزو بسته محتوی شکایات سر بسته به لاک و مهر انجمن نظارت به ضمیمه پاکت معروضه حضور مبارک تقدیم داشت از قرائت راپورت مزبور رأی انجمن بحضور مبارک حضرت اشرف مکشوف خواهد شد خوب حالا فرض می‌کنیم بعد از آن که اکثریت این انجمن نظار کاندیدای وکالت بوده است ومتوجه شده است و یا بالاخره خواستند او را متوجه کنند که خوب نیست و پیش از این کشمکش صورت خوبی ندارد لازم دانسته است که بگوید به اعتبارنامه ایشان می‌دهیم و در این ضمن آن ورقه را هم نوشتند اتفاقاً آن ورقه آتش گرفت آن اعتبارنامه از بین رفت دراین صورت می‌بایست به آن اشخاص که زحمات کشیده‌اند. (آقای امیر اعلم در نتیجه زحماتی که در خراسان کشیده‌اند انتخاب شده‌اند آقای امیراعلم زحمات کشیده‌اند مریضخانه در آنجا ترتیب داده‌اند حفظ‌الصعه ترتیب داده‌اند آقای امیراعلم یک کسی هستند که در این مملکت چندین سال وقت خودشان را صرف حفظ‌الصعه این مملکت کرده‌اند و به نیکنامی و درستی و صداقت معروف هستند شما ایشان را نمی‌شناسید؟ خراسان ایشان را نمی‌شناسد.
رئیس‌التجار- بنده درباره ایشان حرفی نزدم.
داور- بنده هم درباره ایشان صحبت می‌کنم ..
مدرس- امضاء را هم بخوانید.
داور- فاضل بسطامی رئیس انجمن نظار در هر حال پس انجمن نظار با همه نظری که داشته است این قضیه را همین طور بگذارد و اعتبارنامه ندهد بالاخره راجع به آقای امیر اعلم (که عجالتاً بنده از ایشان و از رای شعبه که سمت انتخابات ایشان را تصدیق کرده است و رأی داده است دفاع می‌کنم. می‌نویسد اگر قبول می‌کنند اعتبارنامه برای ایشان فرستاده شود بنده در این صورت نمیدانم چه اعتراضی به شعب شش موارد است سه نفر را انتخاب کرده است رفته‌اند صورت مجلس را دیده‌اند و به شعبه راپورت داده‌اند. البته در این صورت جلسه یک توافقی هست مثل همه صورت جلسه‌ها و البته آقایانی که می‌خواهند مخالفت بکنند خوب است یک نظری بکنند که در مجلس چه رأی‌هایی داده‌اند آیا آقای امیراعلم با همه این مقامات با سابقه خدماتی که به مملکت کرده‌اند با سابقه که در خراسان دارند می‌شود گفت که ایشان را نباید قبول کرد می‌شود گفت مجلس نباید به ایشان رأی بدهد: اگر چنین چیزی را وجداناً و از روی وجدان رأی می‌دهند خودشان می‌دانند و البته رأی اکثریت مجلس مطاع است.
رئیس- آقای کازرونی و آقا میرزا یدالله خان پیشنهاد کرده‌اند که بقیه مطلب برای جلسه بعد بعضی از آقایان هم اجازه خواسته‌اند.
رأی می‌گیریم
آقایانی که پیشنهاد را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(جمعی قیام نمودند)
رئیس- تصویب نشد آقای حائری زاده(اجازه)
حائری زاده- بنده یک پیشنهادی تقدیم کرده بودم حق تقدم ندارد؟
رئیس- در موقعش قرائت می‌شود آقای سرکشیک زاده مخالفید یا موافق؟
(بعضی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس‌التجار- بنده اعتراضات خودم را به مجلس عرض نکردم.
رئیس- می‌فرمایند مذاکرات کافی است.
رئیس‌التجار- بنده از پشت تریبون مرخص شدم فرمودید اگر مذاکرات تمام شده است بروید عرض کردم اگر این قسمت را جواب دادند و تمام شد.
(همهمه بین نمایندگان مذاکرات کافی است)
همهمه صدای زنگ رئیس
رئیس‌التجار- معلوم می‌شود ۲ با انتخابات مشهد و حرف انجمن نظار و مشهدی‌ها مجلس نمی‌خواهد رسیدگی کند وبنده هیچ مذاکره نکردم.
داور- سه اعتبارنامه دیگر هم مانده است.
(صدای زنگ)
رئیس‌التجار- اعتبارنامه ندارد نمی‌خواهند رسیدگی کنند.
(صدای زنگ)
رئیس‌التجار- اجازه می‌فرمایید بنده عرضم را بکنم توضیح می‌خواهم بدهم موافق قانون.
رئیس- توضیح راجع به چه قانون.
رئیس‌التجار- موافق قانون راجع به این صورت مجلس که به مجلس فرستاده شده است.
(جمعی از نمایندگان: مذاکرات کافی است)
رئیس‌التجار- مجلس شورای ملی که مرکز ثقل مملکت است رسیدگی می‌کند یا خیر.
بنده ازحقوق خراسانیها تا آخرین درجه دفاع خواهم کرد.
حاج حسن آقا ملک‌التجار- شما خراسانی نیستید اصفهانی هستید.
رئیس- این توضیح نبود، این استیضاح است.
رئیس‌التجار- بنده مطابق نظامنامه داخلی عرض می‌کنم.
(جمعی از نمایندگان مذاکرات کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به کفایت مذاکرات آقای مصدق‌السلطنه اخطاری دارید.
مصدق‌السلطنه- بلی بنده عرضی ر اجع به نظامنامه دارم.
رئیس- بفرمایید.
مصدق‌السلطنه- در نظامنامه مجلس راجع به اخذ رأی به قیام و قعود هیچ طریقه معین نکرده یعنی تاکنون معمول بوده است که بر می‌خواستند و هرکس مخالف بوده یا پرستی نمایدودریک مورد دیگری اغماض کند. ین یک تکلیفی برای شعبه وبرای مجلس نمی‌شود ونمی شود گفت که چون بنظر فلان نماینده قانون پرستی را درباره فلان شخص معین لازم دانسته ماهم باید همان طور رفتار کنیم خبر شعبه باید کاریکه نسبت بهمه کرده است ورویه’که در مورد تمام دوسیه‌ها پیش گرفته است همان رفتار و رویه را دنبال کند شعبه ۶یک کار دیگری را که آقای رئیس التجار تصور می‌کردند کرده است که طرف حمله وتعرض وبی لطفی ایشان واقع گردیده است وآن این بوده است. صورت مجلس در وقتی که شعبه شش رسیدگی میکرده ودر شعبه سوم بوده است بچه دلیل؟ بچه سند؟ کسی بشما اطلاعی داده است؟ شعبه شش سه نفر را معین کر ده است دوسیه را خواندند ودوسیه رارسیدگی کردند وبه شعبه (۶)اطلاع دادندوصورت جلسه هم آنجا بود واطلاعاتی هم که به جناب عالی رسیده است در آن درست دقت نکرده‌اید وبالاخره صورت مجلس همین است که در مجلس خواندند این صورت جلسه هم مثل سایر صورت جلسات وبنده آنچه از بیاناتی که تا حال کردند (که یک قسمت آن خواندن دوسیه بود) در آنها قسمت قابل ملاحظه ندیدم ممکن است برای؟ آقای رئیس التجار این جزئیات خیلی قابل ملاحظه باشد ولی نمی دانم کجا بودند موقعی که سایر دوسیه‌ها در سایر شعب رسیدگی می‌شد وایشان هم در مجلس به غالب آنها رأی میدادندبدوسیه که اعتراض کردند بدوسیه که یک عده گفتگوها می‌کردند آقای رئیس التجار کجا تشریف داشتند؟ قانون انتخاباتیکه امروز می‌آوردند اینجا نشان می‌دهند آن روز چرا نیاوردند نشان بدهند اصل را باید از دست نداد اگر از روی اصل رفتار کردیم بر ما اعتراضی نیست کسانی که می‌شنوند ومی بینندما در مورد اعتبار نامها با چه نظر اغماض رفتار می‌کنیم وناچار هم هستیم تصور می‌کنم وقتی در سر یک مطالبی راجع بجزئیات گفتگو می‌شود وقانون انتخابات ودوسیه را روی تریبون می کذارند تعجب خواهند کرد که پس این قانون پرستی چه شده بود. انجمن نظار مشهد مرکب است از عده که آقای رئیس التجار اسامیشان را خواندند خوشبختانه یابدبختانه بنده کاری ندارم یک عده زیادی کاندید داشت یعنی یکعده از اعضای انجمن نظار خودشان کاندید وکالت بودند این مسئله را خوب است آقایان درست در نظر بگیرند این بدبختی است ولی باید گفت ایشان وقتی ذی نفع وذی علاقه بیک مسئله شد چشمهایش بسته می‌شود. یا بالعکس باید گفت چشمهایش در موضوعی قانون پرستی باز می‌شود حساس می‌شود وطن پرستیش منورم می‌شود واین جزئیات پیش می‌آید که دیدید. انجمن نظازآمدند نشستند مدتی موافق یک ترتیبی انتخابات را شروع کردند بعد بعضی شان مایوس شدند و بالاخره بعد از مدتها برمیدارند یک شرحی می‌نویسد به ایالت خراسان چون نمی‌خواست بعلت این که یکعده کاندیدا در آنجا بوده آیا ما باید تصور کنیم هفت هشت نفر را که گفتیم انجمن نظارراتشکیل می‌دهند اینها یک اشخاصی هستند که از آسمان نازل شده‌اند بدون هیچ هوی وهوس وبی غرض کار می‌کنند و با اینکه کاندید هستند بدون هیچ غرضی انتخابات می‌کنند. خیر یک اشخاصی زحمت کشیدند وشاید حقشان هم بود انتخاب بشوند ولی وقتی که مایوس شدند وانتخابات تمام شد دیگر حقشان نبود بعد از آنکه مدت انتخابات تمام شد یک کشمکشهائی در قضیه اعتبارنامه بکنند بالاخره یک کاغذی انجمن نظارت شهر مشهد بسرداراسعدوالی خراسان می‌نویسد که حالیه می‌خوانم. با کمال توقیر واحترام در جواب مراسله نمره ۱۱۹ متضمن سواد تلگراف ۷۱۴۴ وزارت جلیله داخله بعرض میرساند که در نتیجه چهار جلسه متوالی انجمن نظارت رابرت انتخابات و وکلاء شهر مشهد و بلوکات را در دوره پنجم مجلس شورای ملی نوشته لقاً تقدیم داشته و در صورت کلیه آراء و کاندیدها و صورت تعرفه‌های مصرف شده را در جزو بسته محتوی شکایات سر بسته به لاک و مهر انجمن نظارت به ضمیمه پاکت معروضه حضور مبارک تقدیم داشت از قرائت رابرت مزبور رأی انجمن بحضور مبارک حضرت اشرف مکشوف خواهد شد خوب حالا فرض می‌کنیم بعد از آنکه اکثریت این انجمن نظارکاندیدای وکالت بوده است ومتوجه شده است و یا بالاخره خواستند او را متوجه کنند که خوب نیست و پیش از این کشمکش صورت خوبی ندارد لازم دانسته است که بگوید باعتبارنامه ایشان می‌دهیم ودر این ضمن آن ورقه را هم نوشتند اتفاقاً آن ورقه آتش گرفت آن اعتبارنامه از بین رفت دراین صورت می‌بایست به آن اشخاص که زحمات کشیده‌اند. (آقای امیر اعلم در نتیجه زحماتیکه در خراسان کشیده‌اند انتخاب شده‌اند آقای امیراعلم زحمات کشیده‌اند مریض خانه در آنجا ترتیب داده‌اند حفظ الصعه ترتیب داده‌اند آقای امیراعلم یک کسی هستند که در این مملکت چندین سال وقت خودشان را صرف حفظ الصعه این مملکت کرده‌اند وبنیک نامی و درستی و صداقت معروف هستند شما ایشان را نمی‌شناسید؟ خراسان ایشان را نمی‌شناسد
رئیس التجار-بنده درباره ایشان حرفی نزدم.
داور-بنده هم درباره ایشان صحبت می‌کنم..
مدرس-امضاء را هم بخوانید
. داور-فاضل بسطامی رئیس انجمن نظار در هر حال پس انجمن نظار با همه نظریکه داشنه است این قضیه را همین طور بگذارد و اعتبارنامه ندهد بالاخره راجع به آقای امیر اعلم (که عجالتاً بنده از ایشان و از رای شعبه که سمت انتخابات ایشان را تصدیق کرده است و رأی داده است دفاع می‌کنم. می‌نویسد اگر قبول می‌کنند اعتبارنامه برای ایشان فرستاده شود بنده در این صورت نمی دانم چه اعتراضی بشعب شش موارد است سه نفررا انتخاب کرده است رفته-اندصورت مجلس را دیده‌اند وبه شعبه رابرت داده‌اند. البته در این صورتجلسه یک توافقی هست مثل همه صورتجلسه‌ها و البته آقایانی که می‌خواهند مخالفت بکنند خوب است یک نظری بکنند که در مجلس چه رأی هائی داده‌اند آیا آقای امیراعلم با همه این مقامات با سابقه خدماتیکه به مملکت کرده‌اند با سابقه که در خراسان دارند می‌شود گفت که ایشان را نباید قبول کرد می‌شود گفت مجلس نباید بایشان رأی بدهد:اگر چنین چیزی را وجداناً واز روی وجدان رأی می‌دهند خودشان می دانند و البته رأی اکثریت مجلس مطاع است.
رئیس-آقای کازرونی وآقامیرزایدالله خان پیشنهاد کرده‌اند که بقیه مطلب برای جلسه بعد بعضی از آقایان هم اجازه خواسته‌اند. رأی می‌گیریم آقایانیکه پیشنهاد را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
.(جمعی قیام نمودند)
رئیس-تصویب نشد آقای حائری زاده (اجازه)
حائری زاده-بنده یک پیشنهادی تقدیم کرده بودم حق تقدم ندارد؟
رئیس-در موقعش قرائت می‌شود آقای سرکشبکزاده مخالفیدیا موافق
.(بعضی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس التجار-بنده اعتراضات خودم را به مجلس عرض نکردم.
رئیس-می‌فرمایند مذاکرات کافی است.
رئیس التجار-بنده از پشت تریبون مرخص شدم فرمودید اگرمذاکرات تمام شده است برویدعرض کردم اگر اینقسمت را جواب دادند و تمام شد.
(همهمه بین نمایندگان مذاکرات کافی است)
همهمه صدای زنگ رئیس
رئیس التجار-معلوم می شودبا انتخابات مشهد و حرف انجمن نظارومشهدی‌ها مجلس نمی‌خواهد رسیدگی کند وبنده هیچ مذاکره نکردم. داور-سه اعتبارنامه دیگر هم مانده است…
(صدای زنگ)
رئیس التجار-اعتبار نامه ندارد نمی‌خواهند رسیدگی کنند.
(صدای زنگ)
رئیس التجار-اجازه میفرمائید بنده عرضم را بکنم توضیح می‌خواهم بدهم موافق قانون
رئیس-توضیح راجع بچه قانون.
رئیس التجار-موافق قانون راجع به این صورت مجلس که بمجلس فرستاده شده است.
(جمعی از نمایندگان:مذاکرات کافی است)
رئیس التجار-مجلس شورای ملی که مرکز ثقل مملکت است رسیدگی می‌کند یا خیر.
بنده ازحقوق خراسانیها تا آخرین درجه دفاع خواهم کرد.
حاج حسن آقا ملک التجار-شماخراسانی نیستید اصفهانی هستید.
رئیس_این توضیح نبود، این استیضاح است.
رئیس التجار-بنده مطابق نظامنامه داخلی عرض می‌کنم.
(جمعی از نمایندگان مذاکرات کافی است)
رئیس_رأی می‌گیریم به کفایت مذاکرات آقای مصدق السلطنه اخطاری دارید.
مصدق السلطنه –بلی بنده عرضی ر اجع به نظامنامه دارم.
رئیس-بفرمائید.
مصدق السلطنه-در نظامنامه مجلس راجع باخذ رأی به قیام و قعود هیچ طریقه معین نکرده یعنی تاکنون معمول بوده است که بر می‌خواستند و هرکس مخالف بوده یا ممتنع بوده قعود میکرده بنده می‌بینم یک ماده هم در نظام نامه هست ماده ۱۲۰است و راجع باین است که هرکس از مجلس خارج شود اگر ۳مرتبه در موقع اخذ رأی حاضر نباشد یک جریمه برای او معین می‌شود ونام او هم در روزنامه رسمی درج می‌شود. این در حقیقت یک مجازاتی است برای اشخاصیکه در مجلس نیستند و اگر رفتند بیرون باین مجازات مبتلا خواهند شد که نامشان در روزنامه درج بشود و جریمه هم بدهند اگر در مجلس باشد و رأی ندهد جزء مخالفین بشمار می‌رود (بنده خودم را عرض می‌کنم) در آن ساعتی که مذاکره می‌کردند بنده نبودم و مذاکرات را نشنیدم و نمی دانم رأی بدهم که مذاکرات کافی است یا خیر؟ پس اگر بیرون بروم دچار ماده ۱۲۰می‌شوم و اگر داخل مجلس باشم جزو مخالفین محسوب می‌شوم این است که از مقام ریاست مجلس خواهش می‌کنم یک تکلیفی برای ممتنعین معین کنندکه چه بایدکرد؟
رئیس-این اشکال راجع بقانون اساسی است چیزی نیست که ما بتوانیم رفعش را بکنیم پس رأی گرفته می‌شود.
آقایانی که مذاکرات را کافی می دانندقیام فرمایند.
(غالب قیام فرمودند)
رئیس-اکثریت است.
پیشنهادی است از طرف آقای حائری زاده رسیده است قرائت می‌شود پیشنهاد مزبور بشرح زیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم که در موقع انتخابات مشهد کمیسیون ۱۲نفری از شعب انتخاب شده پس از ملاحظه دوسیه راپرت آنرا تقدیم مجلس نموده تکلیف انتخابات مشهد تعیین گردد.
سید ابوالحسن حائری زاده حاج عزالملک-بنده مخالفم
(پیشنهادی از طرف آقای رئیس التجار نیز بشرح ذیل قرائت شد)
مقام ریاست مجلس شورای ملی نظر بااینکه انجمن نظارت انتخابات مشهد بملاحظات عدیده قادر بابراز عقیده در انتخابات نبوده وحکمیت؟ آن را به مجلس شورای ملی واگذار نموده است و مطابق نظامنامه داخلی مجلس شورایملی نیز پیش بینی شده است که انتخاباتی که صحت جریان آن مورد تردید است برای دقت بیشتری مطلب بکمیسیون تحقیق رجوع شود والاقهراً مطلب مستلزم آن است که تمام دوسیه در مجلس قرائت شده حکمیت آنرا بفرمایند
. رئیس التجار.
رئیس- در واقع هر دو راجع بیک مطلب است.
آقای حائری زاده.(اجازه)
حائریزاده-اگر آقایان خراسانی درعرایض بنده دقت بفرمایند تصور می‌کنم خودشانهم با عقیده بنده موافق باشند این چهار نفر که از مشهد انتخاب شده‌اند اعتبار نامهاشان بچهار شعبه رجوع شده است و تقریباً هفتاد هشتاد نفر باید در این مسئله دقت نظر بکنند و مطالعه بکنند ورأیشان را بیاورند بمجلس و راجع بهریک از آقایان یک مباحثات و مذاکراتی در مجلس می‌شود واین مسئله تولید زحمت برای خود آقایان هم فراهم می‌کند وصرف وقت هم زیاد می‌شود بنابراین پیشنهاد کردم از شعب دوازده نفر یعنی از هر شعبه دو نفر انتخاب بشوند ودر این کمیسیون تحقیق این دوسیه را کاملاً مطالعه کند و راپرتی بمجلس بدهد خیال می‌کنم اینمطور با مطالعه تر و اعتراضاتش کمتر خواهد بود این پیشنهاد بنده دلیلش هم همین بود.
رئیس-آقای رئیس التجار(اجازه)
رئیس التجار-حاج عزالممالک مخالف بودند جواب توضیح ایشانرا بدهند بعد بنده عرض می‌کنم.
رئیس_پیشنهاد فرمودید بعد ایشان می‌فرمایند.
رئیس التجار-بنده اینکه در آنجا عرایضم را عرض کردم مقدمتاً می‌خواهم عرض کنم از نقطه نظر این بود که بی غرض انجمن نظارت مشهد و خودم را در مجلس شورای ملی مدلل کنم خیلی تأسف دارم که آقای داور مخبر محترم شعبه’ شش با اینکه بنده با نهایت ادب و نزاکت شرح مختصری راجع بشعبه شش عرض کرده بودم حملاتی کردند و بالاخره تمام عرایض بنده را غیروارد و فرمایشات خودشان را صحیح……
سرکشیک زاده-این توضیح نیست.
رئیس التجار-با آقای رئیس است شما نباید بگوئید.
رئیس- مختصر بفرمائید.
رئیس التجار-میفرمائید هم عرض نکنم عرض نمی‌کنم-انجمن نظارت را طرف حمله قرار دادند انجمن نظارت برای اینکه نسبت داده نشود که غرض دارد به همین جهت خودش رأیش را بمجلس واگذارکرده وهیچ رأی نداده اما بنده این پیشنهاد را تهیه کرده بودم که قبلاًبمقام ریاست تقدیم بکنم از نقطه نظر اینکه مورد اعتراض واقع نشوم پیشنهاد کردم دوسیه انتخابات مشهد را دوازده نفر یا شش نفر از قبیل حضرت اشرف عالی وآقای مستوفی الممالک وآقای مشیرالدوله ده دوازده نفر ازاین اشخاص مبرز (البته همه مبرزند همه محترمند بی غرض هستند) انتخاب بشوند و دوسیه راکه یک انجمن نظارت واهل یک مملکتی به امید اینکه مجلس رسیدگی خواهد کرد (ونمی دانند هنوز بنده داخل درمذاکرات مجلس نشده‌ام فوراً می‌فرمایند که باید رأی داد) رسیدگی بکنند و نتیجه رسید گی خودشان را بعرض مجلس برسانند مجلس هم رأی بدهد آن وقت هم بنده اداء وظیفه کرده‌ام هم هرکسی نمی‌تواند بگوید غرض بخرج داده‌ام و هم نمی‌شود گفت مجلس شورایملی از نقطه نظر عاطفه و احساسات این رای را د اده دیگر آقایان مختارند.
رئیس-آقای حاج عزالممالک (اجازه)
حاج عزالممالک_چون راجع باصل انتخابات صحبت نبود بنده هم عرض نمی‌کنم برای اینکه با توضیح آقای مخبر که این نظار چه نظری نسبت بانتخابات داشته‌اند بعقیده بنده قضاوتی که مجلس شورای ملی خواهد فرمود قضیه را حل خواهد کرد اما راجع باین دو پیشنهاد منطقی را که آقای حائریزاده بیان فرمودند بنده را قانع نکرد زیرا که فرمودند اگر شعب رسیدگی بکنند۷۶نفر در انتخابات مشهد نظر خواهند داشت و بهتر این است دوازده نفر اینکار را بکنند مطابق همین منطق گمان می‌کنم لزومی نداشته باشد که بیک چنین کمیسیونی مراجعه شود بعلاوه مجلس شورایملی هم نسبت بهریک قضاوت می‌کند دراینصورت نمیدانم چه لزومی داردکه بکمیسیون بفرستم شعبه دیده است وبمجلس آمده است و مجلس شورایملی هم نسبت بهریک جداگانه رأی می‌دهد و قضاوت خود را خواهد کرد.
رئیس_رای گرفته می‌شود پیشنهاد که راجع است بکمیسیون تحقیق
آقایانی که پیشنهاد آقای حائریزاده را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس_تصویب نشد
رأی گرفته می‌شود به راپرت شعبه یعنی بنمایندگی آقای امیراعلم
آقایانیکه نمایندگی ایشان را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(غالب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس_تصویب دستور جلسه سه شنبه چهار ساعت قبل از ظهر تعیین کمیسیون خارجه وکمیسیون مالیه و کمیسیون نظام و بعد بودجه مجلس اینرا هم باید عرض کنم که یک فقره لایحه از طرف اداره مباشرات راجع باستخدام دو نفر اتباع خارجه برای اینکه مطبعه رسیده است ویک فقره لایحه از طرف دولت راجع بتخفیف وجه تذکره اتباع خارجه که فقیر و بی بضاعت هستند رسیده هر دو لایحه باید رجوع شود به کمیسیون خارجه لایحه که راجع است به تذکره باید بکمیسیون مالیه هم رجوع شود لایحه دائره مباشرت هم راجع به کمیسیون خارجه است وهم بکمیسیون محاسبات مجلس پس در هر صورت کمیسیون خارجه باید در جلسه سه شنبه انتخاب بشود.
آقای ضیاءالواعظین (اجازه)
ضیاءالواعظین_بنده راجع بجواهرات ایران و ذخائر ملی که در اروپا بفروش رسیده است سو’الی از آقای وزیر مالیه داشتم وصورت سو’ال را هم تقدیم مقام ریاست کرده‌ام در صورتیکه جریان قانونی خودش را طی کرده است استدعا می‌کنم مقرر بفرمائید جلسه دیگر حاضر شوند.
رئیس_ ابلاغ شده است تأکید میشودکه در جلسه روز سه شنبه بیایند جواب بدهند.
رئیس التجار_بنده از مقام محترم ریاست استدعا می‌کنم راجع بمواد قانون انتخاب ونظامنامه داخلی چون بنده سو’ال کرده بودم و جواب داده نشد تقاضا می‌کنم مقرر فرمائید در جلسه آتیه جزو دستور بشود و در این باب مذاکره شود که آیا مجلس آنها را لغو کرده است یا نه؟
رئیس_بنده این را نمی‌توانم جزو دستور بیاورم مگر آنکه در جلسه دیگر پیشنهاد کنید.
رئیس التجار_چشم پیشنهاد می‌کنم چون بنده عقیده دارم که یک نفر وکیل باید در پشت تریبون سو’ال خودش را بکند نه اینکه برود در روزنامه بنویسد چون بنده این حق را برای خودم می دانم این است که سئوال می‌کنم.
رئیس_بعد پیشنهاد میفرمائید اگر مجلس تصویب کرد جزو دستور گذارده می‌شود.
آقای آقاسیدیعقوبی (اجازه)
آقاسیدیعقوب_بنده چون دستور را معین فرمودید وبودجه مجلس را جزو آن معین نفرمودید خواستم عرض کنم آن را هم معین فرمائید و راجع به کمیسیونها هم اعضاء کمیسیون فوائد عامه پنج نفرش باقی مانده است این را هم عرض می‌کنم بفرمائید انتخاب کنند.
رئیس_اولاً بودجه را عرض کردم ثانیاً همین کمیسیون را در جلسه بعد معین بفرمائید مابقیش می‌ماند برای جلسه دیگر.
آقای رئیس التجارتشریف بردند؟
(گفتند بلی)
(مجلس نیم ساعت بعدازظهر ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی.
مو’تمن المملک
منشی معظم السلطان_م_شهاب