مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۷ دی (جدی) ۱۳۰۰ نشست ۵۵
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
مجلس شورای ملی دوره چهارم تقنینیه
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۷ دی (جدی) ۱۳۰۰ نشست ۵۵
مشروح مذاكرات مجلس ملى، دوره۴
جلسه: ۵۵
صورت مشروح مجلس یوم یك شنبه هفدهم برج جدى ۱۳۰۰ مطابق نهم جمادى‌الاول هزار و سیصد و چهل
مجلس یك ساعت قبل از غروب در تحت ریاست آقاى موتمن‌الملك تشكیل گردید
(صورت مجلس یوم پنجشنبه چهاردهم جدى را آقاى تدین قرائت نمودند)
رئیس- نسبت به صورت مجلس ایرادى هست یا نه؟
عدل‌السلطنه- در جلسه قبل بنده كسالت داشتم به وسیله تلفن هم به آقاى سهام‌السلطان اطلاع دادم و در صورت مجلس غایب نوشته‌اند.
رئیس- اصلاح مى‌شود. آقاى موتمن‌السلطنه فرمایشى داشتید؟
موتمن‌السلطنه- در صورت مجلس نوشته شده است كه كمیسیون خارجه استقراض را تصویب كرده. در صورتى كه این امر از وظایف كمیسیون خارجه نبوده بلكه از وظایف بودجه بوده فقط تعیین ملیت با كمیسیون خارجه بوده است.
رئیس- همین طور است كه اظهار داشتید بایستى اصلاح شود.
آقاى سدیدالملك (اجازه)
سدیدالملك- بنده در جلسه قبل سوالى از آقاى مخبر نمودم كه آیا عهدنامه حكمیت به تصویب مجلس سناى آمریكا رسیده است یا خیر؟ و ایشان جواب دادند رسیده است و در صورت مجلس اشاره به آن نشده.
رئیس- این صورت مشروح نیست صورت خلاصه است اگر هر چیزى كه گفته شود بنویسند صورت مختصر نمى‌شود (گفته شد صحیح است)
رئیس- آقاى سردارمعظم خراسانى (اجازه)
سردارمعظم- بنده نظریه كه راجع به استقراض اظهار من تصدیق ندارم. زیرا تعیین ملیت بى‌جهت نمى‌شود. تعیین ملیت از طرف كمیسیون خارجه از نقطه نظر استقراضى بوده یعنى تصویب استقراضى از ملیت امریكا.
رئیس- تصویب استقراضى همان طورى كه در جلسه قبل اعلان شد به تصویب كمیسیون بودجه نبود ولى از كدام دولت استقراض شود تعیین ملیتش با كمیسیون خارجه بوده است و همین طور باید نوشته شود و چون گفته شد كمیسیون خارجه مداخله در استقراض كرده خیر كمیسیون خارجه تصویب كرد از آمریكا استقراض ننمایند.
موتمن‌السلطنه- عرض مى‌كنم وظایف كمیسیون خارجه...
رئیس- بى‌اجازه كه نمى‌شود مذاكره كرد اگر مطلبى دارید اول باید اجازه بخواهید بعد بفرمایید.
موتمن‌السلطنه- بلى صحیح است.
رئیس- بفرمایید.
موتمن‌السلطنه- بنده عرض مى‌كنم كه تعیین قرض از وظایف كمیسیون بودجه است و تعیین ملیت با كمیسیون خارجه و كمیسیون خارجه هم را تعیین نموده بود
رئیس- راجع به استقراض.
موتمن‌السلطنه- بلى.
رئیس- همین طور كه گفته شد توضیح مى‌شود این مسأله ختم شد. دیگر ایرادى نسبت به صورت مجلس نیست؟
نصرت‌الدوله- بنده توضیح دادم.
رئیس- راجع به چه مطلب؟
نصرت‌الدوله- راجع به همین مطلب.
رئیس- این مطلب ختم شد و دیگر مذاكره نمى‌شود.
نصرت‌الدوله- بسیار خوب
رئیس- دیگر ایرادى نیست.(اظهارى نشد)
رئیس- صورت مجلس با این دو فقره اصلاح تصویب شد. آقاى میرزا على كازرونى از شنبه چهارم براى عضویت كمیسیون عرایض و مرخصى انتخاب شده‌اند در صورتى كه ایشان چون در دو كمیسیون عضویت دارند قابل انتخاب نبوده‌اند لهذا شعبه چهارم باید تجدید انتخابات نماید. آقاى حاج نصیرالسلطنه از كمیسیون تحقیق انتخابات استعفا داده بودند آقاى آقا میرزا ابراهیم قمى به جاى ایشان تعیین شده‌اند آقاى مستشارالسلطنه از وزارت فوائد عامه راجع به اوزان سوالى دارند (خطاب به معاون وزارت فوائد عامه) براى جواب حاضر هستید.
معاون وزارت فوائد عامه- بلى بفرمایید.
مستشارالسلطنه- البته یكى از مقاصد مجلس شوراى ملى یكسان بودن اوراق و مقادیر مملكتى نیست و اخیراً شنیده مى‌شود در وزارت جنگ در تعقیب یك مقدمه كه قبلاً تهیه شده بوده است براى یكسان بودن مقادیر و اوزان مملكتى و براى تهیه كردن و ریختن سنگ جدید كمیسیونی تشكیل داده‌اند چون این مسأله از نقطه نظر اهمیتى كه دارد باید به كمیسیون فوائد عامه مراجعه بشود كه در او مطالعاتى شده و از طرف مجلس شوراى ملى مذاكره و شور بشود بنابراین خواستم اولاً اطلاعات آقاى معاون را بدانیم و ثانیاً اقداماتى كه نموده‌اند ممكن است به طور فهرست به عرض مجلس شوراى ملى برسانند یا خیر. معاون وزرت فوائد عامه- وزارت فوائد عامه مدت‌ها در نظر داشت كه در موضوع وحدت مقادیر و اوزان پیشنهادى تقدیم هیأت دولت بنماید و در جدى ۱۲۹۸ پیشنهادى در این موضوع تهیه و تقدیم هیأت دولت نمود و در حمل ۱۲۹۹ پیشنهاد خود را تعقیب كرد كه نظریه دولت را در خصوص این پیشنهاد جلب كنند. اساساً هیأت دولت با پیشنهاد وزرت فوائد عامه موافقت داشتند ولى قرار شد بدواً كمیسیونى تشكیل بدهند كه با حضور نماینده وزارت مالیه و گمركات و اوراق یك عده از اشخاصى بصیر و مطلع تجدید نظر نمایند. این كمیسیون در زمان وزارت حضرت امیر اعلم در تحت ریاست عالیه ایشان منعقد شد و در پیشنهاد وزارت فوائد عامه مدافعه نمود و به اتفاق آراء تصویب نمودند كه باید این پیشنهاد تقدیم دولت شود اخیراً شنیده شد كه وزارت جنگ برای این امر در صدد تهیه كمیسیون جدیدى است. پس از این كه وزارت فوائد عامه مسبوق شد شرحى در این خصوص به وزارت جنگ نوشت كه سابقاً این امر در وزارت فوائد عامه مطرح شده است و سابقه نقصی دارد. اگر می‌خواهید اوزان جدیدی تشكیل بدهندخوب است یك كمیسیونی تشكیل بدهند كه نماینده وزارت فوائد عامه هم در آن كمیسیون باشد و سوابق امر را در تحت مطالعه بگذارند اگر وزارت جنگ هم آن پروژه را تصدیق نمود آن وقت به مجلس شوراى ملى تقدیم می‌شود كه پس از تصویب به موقع اجرا گذارده شود. وزارت جنگ هم بر طبق نظریه وزارت فوائد عامه كمیسیونی تشكیل داد و چند جلسه اعضاى وزارت جنگ نماینده وزارت فوائد عامه تبادل افكار كردند و بالاخره قرار شد همان پیشنهاد وزارت فوائد عامه تقدیم هیأت دولت شده و از طرف هیأت دولت تقدیم مجلس شوراى ملى شود كه پس از تصویب به موقع اجرا گذارده شود.
رئیس- آقاى عمادالسلطنه طباطبائى سوالى راجع به موسسات رهنى داشتند.
عمادالسلطنه طباطبائى- عرض بنده راجع به موسسات رهنى است كه غالب از آقایان هم مسبوق هستند كه از چندین سال به این طرف در تهران تأسیس شده در این مدت اخیر با یك ترتیب غیر منظمى خیلى زیاد شده و اوراق عجیب و غریبى براى خود تهیه كرده‌اند و از قرارا صدى ۴۸ فرع از مردم مطالعه می‌كنند و از یك طرف اشیایى كه به وثیقه قبول مى‌كنند خودشان به میل خود قیمت مى‌گذارند مثلاً یك چیز دویست تومانى را به قیمت خیلى نازل قیمت مى‌كنند بدون این كه مقومى از طرف دولت معین شده باشد و این اقدامات خود را مبنى بر اطلاع وزارت فوائد عامه مى‌كنند كه با اطلاع آن وزارت‌خانه است و اخیراً در یكى از جرائد مى‌نویسد كه صدى ۲۴ منافع خودشان را به وزارت فوائد عامه مى‌پردازند در صورتى كه جمع عایدات سنه گذشته را كه به كمیسیون بودجه آورده‌اند عایدات وزارت فوائد عامه از موسسات رهنى معادل ۸۶ تومان است. در صورتى كه یك مبلغ گزافى براى اعضایى كه مراقب امورات این بانك‌ها هستند نوشته‌اند كه كمیسیون بودجه قبول نكرد. بنده سوال مى‌كنم آیا با اطلاع وزارت فوائد عامه این بانك‌ها از قرار صدى ۴۸ بلكه زیادتر از مردم مى‌گیرند و آن وزارت‌خانه تصویب كرده یا خیر.
معاون وزارت فواید عامه- در موضوع موسسات رهنى شكایاتى از اداره مدعى‌العمومى وزارت عدلیه محاكمات وزارت امور خارجه رسیده بود كه بعضى اشخاص داخل بعضى عملیات رهنى شده و اسباب زحمت مردم را فراهم مى‌آورند و تقاضا كردند وزارت فوائد عامه اقدامى بكنند كه رفع شكایات مردم بشود وزارت فوئد عامه هم نظر به تقاضاى وزارتین عدلیه و خارجه نظامنامه براى موسسات رهنى تهیه و ترتیب دارند و با نظارت مدعى‌العمومى وزارت عدلیه و شوراى عالى تجارت در تحت چندین ماده تقدیم دولت نمود و از طرف دولت نیز تصویب و به موقع اجرا گذارده شد و البته این نظامنامه در ضمن عمل یك نواقصى دارد كه باید تكمیل شود و نظریه وزارت فوائد عامه در این موضوع این است كه خود دولت یك بانكى تأسیس بكند كه رفع احتیاج مردم شده باشد جلوگیرى از این بى اعتدالى موسسات خیلى بشود و اگر چه به تأسیس بانك موفق نشد چندین موسسه در نقاط مختلفه تشكیل بدهند كه رفع احتیاج از مردم بشود ولى هنوز این موفقیت حاصل نشده است و براى اصلاح این نظامنامه رهنى هم فعلاً وزارت فوائد عامه در نظر گرفته است كه یك نظامنامه جامعى تهیه نموده تقدیم مجلس شوراى ملى بنماید كه پس از تصویب به موقع اجرا گذاشته شود.
عمادالسلطنه طباطبائى- مطابق تقریرى كه آقاى معاون فرمودند معلوم می‌شود كه وزارت فوائد عامه عملیات موسسات رهنى را تصدیق كرده است و به این جهت بنده قانع نمى‌شوم و باید زودتر پیشنهادى تهیه و به مجلس شوراى ملى تقدیم نمایند كه رفع غارتگرى از مردم بشود. به علاوه یك چیزى كه عجالتاً مقدم بر سایر مطالب است مسأله مقدم است كه چندین نفر مقام براى این تأسیسات معین كنند كه اگر كسى خواست اسبابى رهن بگذارد اول مقدم قیمت كند كه به خود آنها صد تومان را به بیست و پنج تومان قیمت نگذارند.
معاون وزارت فوائد عامه- وزارت فوائد عامه هیچ این مطلب را تصدیق نكرده است. فقط یك فصلى در آن نظامنامه هست كه باید به نرخ عادلانه روز طرفین باشد ولى وزارت فوائد عامه موفق نشد نرخ ثابتى تعیین كند و به همین نظر بود كه وزارت فوائد عامه در نظر گرفت خود كه نسبت به یك بانكى تأسیس كه هم رفع احتیاج از مردم و هم رفع تعدیات موسسات رهنى بشود اما در موضوع مقرم همین طور است كه مى‌فرمایند در موسسات خیلى مقرم رسمى نیست و در جز نظامنامه جدید كه تهیه و به مجلس تقدیم خواهد شد این مطلب هم منظور خواهد شد كه پس از تصویب مجلس شوراى ملى اجرا شود.
وزیر معارف- آقا میرزا احمد خان سعیدى مدیر كل و معاون پارلمانى وزارت معارف را به مجلس شوراى ملى معرفى مى‌كنم.
رئیس- سه فقره راپورت رسیده است. دو فقره از شعب یك فقره از كمیسیون تحقیق انتخابات یكى راجع به آقاى نجات سومى راجع به آقاى آقا شیخ عبدالكریم است كه از بوشهر انتخاب شده كه قرائت مى‌شود بعد رأى می‌گیریم. آقاى ملك الشعراء احضار براى قرائت راپورت.
(آقاى ملك الشعراء راپورت شعبه اول راجع به آقاى نجات را به مضمون ذیل قرائت نمودند)
شعبه اول در چندین جلسه كه آخرین آنها غروب چهارم ماه جارى بوده به دوسیه انتخابات سارى و سوادكوه مربوطه به آقاى میرزا محمد نجات مراجعه نموده انتخابات سارى و سوادكوه و توابع در تاریخ یازدهم ربیع‌الثانى ۱۳۳۹ مطابق اول جدى شروع هیأت نظار در تحت نظر مأمور و مفتش انتخابات و حكومت وقت تعیین شده و از تاریخ دوازدهم ربیع‌الثانى اعلان انتخابات منتشر و از روز بیست و دوم ربیع‌الثانى تا هفتم جمادى‌الاول به توزیع توجه مشغول و از یازدهم الى پانزدهم شهریور به اخذ آراء پرداخته و در همین الان نیز نمایندگانى براى انعقاد شعبات و حوزه‌هاى جزء تعیین و از روز نوزدهم ربیع‌الثانى به توابع و نقاط مأموریت خود غربت نموده بود و متدرجاً با صندوق‌هاى آراء محال مزبوره به مركز انتخابات وارد شده و هیأت نظار مركزى از روز بیستم جمادى‌الاول به تدریج به استخراج آراء سارى توابع شروع و به تاریخ بیست و سوم ولو مطابق سوم جمادى‌الاخرى اعلان خاتمه انتخابات از طرف هیأت نظار داده شده و از آن تاریخ تا هشتم حوت مطابق هیجدهم جمادى‌الاخرى براى پذیرفتن شكایات واصله صبر كرده و سپس انجمن را تعطیل و صورت مجلس‌ها را امضاء نموده و اعتبارنامه را مهر كرده‌اند و در تمام مدت انتخابات مطابق هیجدهم جمادى‌الاخر براى پذیرفتن شكایات واصله صبر كرده و سپس انجمن را تعطیل و صورت مجلس‌ها را امضا نموده و اعتبارنامه‌ها را مهر كرده‌اند و در تمام مدت انتخابات مطابق صورت مجلس شكایات قانونى و قابل توجه كه در صورت مجلس ثبت شود نرسیده است. شعبه اول به مناسبت تصدیق شعبات قبلى و رأیى كه مجلس مقدس شوراى ملى در صحت انتخابات سارى داده و شكایات واصل از این انتخابات را مورد توجه قرار نداده بودند دیگر واصل از مطالعه شكایات مربوط نشده خود را از قضاوت این امیر بى‌نیاز است و فقط به قیمت مربوط به چهاردانگه كه در آراء مربوطه به آقاى نجات ممكن بود قفیزى حاصل سازد به مطالعه پرداخت. این قسمت فقط و فقط مثل مى‌شود به دو فقره پیشنهادى كه از طرف حكومت وقت به دولت شده یكى به تاریخ دوم حوت و دیگرى نیز در همان تاریخ كه هر دو بعد از ختم قرائت آراء بوده است. حكومت در پیشنهادات خود مقتضیات موقع را چنین پنداشته است كه از طرف دولت اجازه تجدید انتخاب حوزه چهاردانگه داده شود و نیز در یكى از آن تلگرافات و پیشنهاد می‌نویسد كه: شكایاتى هم در مورد انتخاب چهاردانگه از طرف مخالفین شده است و در تعقیب این نظریه حكومت بوده است كه مشارالیه اعتبارنامه آقاى میرزا محمد نجات را مهر نكرده و در ذیل صورت مجلس انتخابات هم اشاره به این موضوع نموده است. ولى معلوم نیست به مناسبت قانونى نبودن تجدید انتخاب حوزه بعد از ختم كلیه انتخابات محل بوده و با به علل دیگر كه اجازه تجدید انتخاب حوزه چهاردانگه از طرف وزارت داخله داده نشده و هر چه بود به این موضوع صورت رسمیت و عمل به خود نگرفته است. شعبه براى این كه مبدا و منشا قانونى براى این پیشنهاد حكومت تجدید انتخاب چهاردانگه به دست آورد دوباره به تمام شكایات واصله كه عموماً تلگرافى از طرف متحصنین در تلگراف‌خانه و تاریخ آنها مقارن با رزوهاى آخر انتخابات و تشخیص اكثریت آراء بوده است مراجعه كرده و با این كه شكایات مزبوره داراى اطباب و تعرضى است معذالك بعداً اشاره به قضیه چهاردانگه و شكایتى در آن موضوع در میان آنها به دست مى‌آید. فقط یك فقره شكایت كتبى با امهار و امضاهاى غیر معروف در ضمن دوسیه دیده شد كه در این خصوص اشاره شد كه آن را منوط به تصدیق حكومت وقت مى‌نماید و مى‌گوید خواسته‌اند ما را به تجدید انتخاب چهاردانگه احتیاج نمایند. ولى نه تنها پیدا است كه این ورقه از طرف متشكیان و ناراضیان محلى كه در تلگراف‌خانه متحصن و تلگرافات شكایت مى‌كرده‌اند نیست بلكه امضا و امهار آن نیز با امضاهاى متشكیان مطابقت ندارد. در هر صورت شكایتى كه مى‌توان به آن سمت قانونیت داد و قابل توجه شمرد به دست نیامده و نیز شعبه نتوانست به صرف پیشنهاد حكومت وقت كه از آن پیشنهاد هم ملاحظه مقتضیات و سیاست محل هویدا است بدون موجودیت شكایت قانونى و بدون موافقت هیأت نظار مركزى با این ترتیب و بالاخره نبودن اجازه دولت ترتیب اثر بدهد و بطلان انتخاب حوزه چهاردانگه تصدیق و صحت آن را تردید نماید. معذالك براى نرخ هرگونه نگرانى و سوء تفاهمى مقتضى دید در این باب ثانیاً آقایان نظام‌الدوله حكومت آن زمان مذاكره و چگونگى را از خود مشارالیه جویا شود. بنابراین تصمیم شعبه از آقاى سركشیك زاده دعوت به شعبه نموده و حضرات در شعبه حاضر شده ابتدا آقاى نظام‌الدوله توضیحات مفصلى دادند كه استنباط اولیه را تأئید نموده بالصراحه گفتند كه: پیشنهاد ایشان دایر بر تجدید انتخاب چهاردانگه فقط براى رفع نگرانى‌هایى بوده است كه از تجمع كسان اسیر شوید بود و سپس شرحى دایر بر دسته‌بندى‌هاى سرداران محل اظهار و به مخاطراتى كه هر موقع از عملیات متقابله و دسته‌جات مزبور مقصود بوده اشاره كرده و گفتند كه این نظریه براى تفرقه ناراضیان و سیاست محلى بوده. دلیل قاطع آن نیز این است كه پس از رفع نگرانى از عملیات طرفداران محروم اكوماله و متفرقه حضرات دیگر در تعقیب این نظریه اقدمات عملى شده و قضیه تجدید انتخابات سكوت نمودند. در نتیجه مطالعات مزبوره و وارد نبودن هیچ گونه شكایتى بر قسمت بطلان انتخاب چهاردانگه در شعبه اول در تعقیب رأیى كه مجلس تقدیمى سابقاً در صحت انتخاب سارى و سوادكوه داده بودند به تاریخ چهارم جمادى‌الاول با اكثریت آراء صحت وكالت آقاى میرزا محمد نجات را با شش هزار و سیصد و چهارده رأى از حوزه سارى و سوادكوه و توابع تصدیق نموده و راپورت آن را تقدیم مجلس شوراى ملى شیدالله اركانه مى‌دارد.
رئیس- نسبت به این راپورت مخالفى هست؟
آقا میرزا على كازرونى- بنده مخالفم.
رئیس- پس بماند براى جلسه دیگر. راپورت دیگر راجع به آقاى نظام‌الدوله است طبع و توزیع شده و لازم به قرائت نیست. كسى مخالف هست.
(اظهاری نشد).
پیشنهادى از طرف جمعى از آقایان شده است كه با ورقه رأى بگیریم اسامى پیشنهاد كنندگان آقایان محمد هاشم میرزا- سردارمعظم خراسانى- نصرت‌الدوله- امیرناصر- فهیم الملك- شیخ العراقین زاده.
بنابراین پیشنهاد با ورقه رأى می‌گیریم. آقایانی كه نمایندگی ایشان را تصویب می‌كنند ورقه سفید و آقایانی كه رد می‌كنند ورقه كبود خواهند داد و نیز خاطر آقایان را متذكر شویم كه هرگاه ورقه سفید هم مى‌نویسد باید بنویسد سفید و اگر فراموش شود جزء امتناعیون محسوب می‌شود.
اخذ آراء به عمل آمده آقاى سهام‌السلطان استخراج آراء نمودند به ترتیب ذیل نتیجه حاصل شد.
عده حضار هفتاد نفر- ورقه سفید علامت قبول پنجاه و هشت- ورقه كبود علامت زرد- یك امتناع یازده.
رئیس- عده حضار هفتاد نفر است نمایندگى آقاى نظام الدوله با اكثریت پنجاه و هشت رأى تصویب شد.
(اسامى موافقین)
آقاى شیخ الاسلام ملایرى. آقاى ناظم‌العلماء. آقاى سید محمد طباطبائى. آقاى آصف‌الممالك. آقاى بیان‌الدوله. آقاى منتصرالملك آقاى كنى‌الملك. آقاى مستشارالملك. آقاى میرزا على كازرونى. آقاى سردارمعظم كردستانى. آقاى شیخ الاسلام اصفهانى. آقاى میرزا محمد صادق طباطبائى. آقا سید فاضل كاشانى. آقاى میرزا محمد نجات. آقاى مساوات. آقاى اقبال‌السلطان. آقاى فتح‌الدوله. آقاى مشیرالدوله. آقاى ملك‌الشعراء. آقاى رئیس‌التجار. آقاى وقارالملك. آقا سید كاظم یزدى. آقاى نصیرالسلطنه. آقاى امیرناصر. آقاى صمصام‌السلطنه. آقاى غضنفر خان. آقاى آقا سید یعقوب. آقاى صورائى. آقاى دولت آبادى. آقاى نصیر دیوان. آقاى حاج مقبل‌السلطنه. آقاى میرزا ابراهیم قمى. آقاى شیخ العراقین زاده. آقاى صدرالاسلام. آقاى سردارجنگ. آقاى فهیم‌الملك. آقاى حاج میرزا اسدالله خان. آقاى سید حسن كاشانى. آقاى شیخ ابراهیم زنجانى. آقاى عمادالسلطنه طباطبائى. آقاى معتمدالسلطنه. آقاى حاج امین‌التجار. آقاى سردارمفخم. آقاى حاج میرزا شریفى. آقاى تدین. آقاى میرزا ابراهیم خان. آقاى سهام‌السلطان. آقاى جلیل‌الملك. آقاى سدیدالملك. آقاى احتشام‌الدوله. آقاى قوام‌الدوله. آقاى عدل‌السلطنه. آقاى حاج شیخ اسدالله. آقاى حمیدالممالك. آقاى حائرى زاده. آقاى حاج میرزا تقى خان نائینى. آقایان وكیل‌الملك مخالف. آقاى بیان الدوله.
رئیس- آقاى نصیر دیوان (احضار براى قرائت راپورت).
(آقاى نصیر دیوان راپورت شعبه اول را راجع به نمایندگى آقاى آقاشیخ عبدالكریم به مضمون ذیل قرائت نمودند).
شعبه اول به صورت مجلس انتخابات حوزه مركزیه بوشهر و نقاط جزو آن رسیدگى كرده معلوم شد كه مطابق قانون نظامنامه امر انتخابات آنجا را خاتمه داده و در نتیجه آقایان آقا میرزا على كازرونى با اكثریت دو هزار و دویست و بیست و هفت رأى و آقاى محمود بهبهانى با اكثریت یك هزار و سیصد و شانزده رأى و آقا شیخ عبدالكریم با اكثریت پانصد و سى و چهار رأی در درجه اول آراء بوده‌اند. انجمن نظار جریان آقا محمود را حائض شرایط دانسته و سن او را تقریباً بیست و چهار سال تشخیص داده‌اند. اعتبارنامه به مشارالیه ندادند و به آقا شیخ عبدالكریم كه در درجه بعد او حائز اكثریت نسبى بوده اعتبار نداده‌اند. چون از حوزه آقا محمود تلگراف شكایتى در این موضوع در دوسیه ملاحظه شد این مسأله در شعبه مطرح مذاكره گردید و در این كشف حقیقت امر به وسیله ریاست محترم مجلس در موقع تحقیق از حكومت فعلى بنادر به وسیله تلگراف و از آقایان مسعودالسلطان حاكم سابق بنادر و حاجى معین‌التجار بوشهرى و محمد باقرخان تنگستانى كه از مطلعین محل و در تهران حاضرند به وسیله مكتوب تحقیق شده حكومت فعلى بنادر تلگراف مى‌كند كه چون در بوشهر سجل احوالى است كه بتوان سن آقا محمود را معلوم كند و به علاوه اعضاى انجمن نظار كه از معتمدین محل هستند سن او را كافى ندانسته‌اند تصدیق انجمن مناط اعتبار خواهد بود. مسعودالسلطان حاكم سابق بنادر نیز مى‌نویسد كه در موقع انتخابات من از كسان آقا محمود تحقیق كردم سن او را كافى نمى‌دانستند و ا نجمن نظار بعد از تحقیق سن او را بیست و چهار سال تشخیص داده‌اند. محمد باقر خان تنگستانى هم سن او را تخمیناً از بیست و چهار سال تجار تصدیق نكرده‌اند و حاج معین‌التجار اظهار بى‌اطلاعى كرده بود علیهذا شعبه بعد از رسیدن این تلگراف و مكتوبات چون براى حل قضیه شده آقا محمود راه دیگر تصور نمى‌كردند و در مدت قانونى هم شكایتى از اهالى محل از آقا شیخ عبدالكریم رسیده بود نمایندگى آقا شیخ عبدالكریم اخذ رأى به ورقه گردیده پس از سه مرتبه تجدید از یازده نفر حاضرین رأى دهندگان پنج ورقه رأى قبول و چهار ورقه رد و دو ورقه امتناع داده شد. چون نمایندگى آقا شیخ عبدالكریم حائز اكثریت رأى نسبى بود شعبه قضاوت و حكمیت آن را موكول به رأى مجلس مقدس شوراى ملى مى‌نماید.
رئیس- نسبت به این راپورت مخالفى هست؟
سلیمان میرزا- بنده اولاً مخالفم و بعد هم با راپورت.
رئیس- آقاى سردارمعظم (اجاره)
سردارمعظم- بنده دویماً مخالفم و بعد هم با این راپورت
رئیس- آقا سید یعقوب هم مخالفند؟
آقا سید یعقوب- خیر بنده موافقم هم با او و هم با را پورت
رئیس- این مسأله هم موكول به جلسه دیگر مى‌شود. قانون بودجه مطرح است. شور در كلیات است.
آقاى شیخ‌الاسلام نماینده اصفهان (اجازه)
شیخ‌الاسلام- چند روز قبل بنده رفتم در كمیسیون بودجه دیدم صورت عظیم‌الجثه به دیوار الصاق شده نزدیك رفتم بالاى آن صورت نوشته بود صورت كل عایدات وصولى در سنه پیچى ئیل در خاتمه آن مالیات‌هاى قدیم ثبت شده بود كه به استثناى یك فقره از آن باقى دیگر مهم نبود. بنده قدرى تأمل در آن صورت كردم دیدم صورت بى‌معنى است واقعاً از براى عزت طبع خوب است. حدس زدم كه شاید این صورت را براى دو مطلب به این دیوار الصاق كرده‌اند یكى این كه آقایان نمایندگانى كه از ولایات تشریف آورده‌اند به این صورت رجوع بفرمایید و ببینید در ولایات از این ملت فقیر و بدبخت چه پول‌ها گرفته مى‌شود و چقدر از آن عاید دولت مى‌شود كه بتوان نسبت واقعاً نصف یا ثلث و شاید خمس از آن عایدات به خزانه دولت وارد نمى‌شود كه به اسم مالیات از رعایاى بدبخت و مردم فقیر مى‌گیرند. مطلب دیگر این كه تصور مى‌كردم كه شاید این صورت را الصاق كرده‌اند كه آقایان نمایندگان ملاحظه بفرمایند كه این قالب‌هاى قدیم كه در هر جا بچه‌ها از آن مسبوق هستند حالش به چه روز كشیده است. حالا مالیات‌هایى كه میزانش معلوم نیست كه چه مى‌گیرند و چه مى‌كنند و به چه محل‌هایى مى‌رسد بماند. بعد از دو روز دیگر كه روز پنجشنبه باشد دیدم خلاصه آن صورت را طبع و توزیع كردند. پس از آن آقاى مخبر راپورت كمیسیون بودجه را قرائت فرمودند كه تقریباً این صورت در كمیسیون پذیرفته شده به واسطه این كه مى‌نویسد: (پس از آن صورتى از عایدات وصولى سنه ماضیه سیچى ئیل ۱۲۹۹ از وزارت مالیه خواسته شد كه آن صورت عیناً ضمیمه این را پورت مى‌شود) بالاتر از اینها دیدم آقاى مخبر با یك حال تضرعى از آقاى وزیر مالیه درخواست نموده كه از براى دو كرور باقى مانده یك فكرى بكنید بنده به اندازه این امنیت وكالت بسیار متأسف شدم كه چرا باید از وزارت مالیه یك چنین صورت مخلوط و مغشوش به كمیسیون بودجه ارسال شود و چرا باید اعضا كمیسیون بودجه این صورت را بخواهند و طبع كنند و مصدر تنظیم بودجه مملكت قرار دهند كه از مجلس به روزنامه‌جات محلى برود و از آنجا به تمام ولایات منتشر گردد كه مردم بیچاره كه این مالیات‌هاى گزاف را داده‌اند رجوع به این صورت بكنند و بگویند این هم مجلس. این هم قانون. این هم حساب كه ما این همه پول بدهیم و این‌اندازه از آن عاید دولت بشود و وكلا هم بدون بازپرسى چنین صورتى را پذیرفته و عملى قرار بدهند. در هر حال عقیده و تصمیمات سیاسى آزاد است بنده به اندازه خودم وجداناً خودم را مسئول مى‌دانم كه در محضر آقایان نمایندگان و سایرین معنى اطلاعات خود را عرض كنم و قبلاً دو نكته را تذكر مى‌دهم اولاً آن كه آقایان تصور نفرمایند كه بنده سست همت هستم كه ملیونها و كرورها را رها كرده‌ام و به پنج هزار و ده هزار و پنجاه هزار و صد هزار چسبیده‌ایم. خیر. انشاءالله كه سست همت نیستیم. ملیونها و كرورها را هم در موقع خودش كه عرض مى‌كنم. ولى از قدیم گفته‌اند كه مشت نمونه خروار است همین كم كم‌ها را كه جمع كردى خیلى مى‌شود دویست هزار تومان از اصفهان و چهار صد هزار تومان از جاى دیگر همین طور سایر جاها وقتى روى هم گذارده مى‌شود یازده كرور یا بیست كرور مى‌شود. پس از این عرض مى‌كنم مالیات قدیم اصفهان بر حسب صورت جزء سیصد و بیست و هفت هزار تومان است. یك فروعاتى هم مرحوم ظل‌السلطان اضافه كرده بود كه بعد از مركز اطلاع دادند آن فروعات هم گرفته مى‌شود. آنها هم قدر تفتیش سى هزار تومان مى‌شد كه جمعشان سیصد و پنجاه و هفت هزار تومان مى‌شود. در این صورت نوشته است وصولى مالیات نقدى اصفهان دویست و چهل و نه هزار و پانصد و بیست تومان و اصناف را كه از قدیم جزء اصل مالیات بوده است نوشته است ده هزار و هفتصد و بیست و پنج تومان كه جمعشان مى‌شود دویست وشصت هزار و دویست و چهل و پنج تومان. باقى بماند بشود و پنج هزار و هفتصد و پنجاه و پنج تومان این مبلغ كجاست نزدم مردم است حساب وكلا. باز براى نمونه عرض مى‌كنم كه یك میزرا على اكبر خان نامى بوده كه در گاری‌خانه رستم چند سال قبل مستخدم بوده به ماهى پنج تومان بعد مریض شد و از آن اداره او را خارج كردند. نفهمیدم چه شد كه خودش را به اداره مالیه انداخت در وسط سال ئیجى ئیل كه كاظمى پیشكار مالیه اصفهان شده و به اصفهان آمد از آدم بسیار صحیحى شنیدم كه از بابت سه بلوك از بلوكات هفده گانه اصفهان كه در دست او بوده است شصت و یك هزار تومان پول دولت را گرفته و به مردم قبض شخصى داده است و یك قران آن را به حساب دولت نگذارده است. اضافه بر این كه حساب سیچى ئیل او هم همین قسم است. این یك نمونه یكى دیگر كه سال قوى ئیل اردستان كه یكى از بلوكات اصفهان است دو امین مالیه پیدا كرد در هر شش ماه یك نفر و اراضى مالیات اردستان ده هزار تومان آن در واقع لابلا شد. این دو نفر هر كدام شش ماه وزیر این مالیه بودند و هر كدام هم این ده هزار تومان را به حساب دولت منظور داشتند. یك نفر پیدا نشد كه این دو نفر را یك ساعت روی صندلى بنشاند و بگویند این ده هزار تومان را كه مى‌دانیم و مى‌دانید به آنها كه داده بودید شما داده‌اید یا آن آقا. مگر همین مبلغ از مردم گرفته مى‌شود! خیر خیلى زیادتر. باز براى نمونه عرض مى‌كنم كه مناردهى از دهات اردستان است نایب حسین كاشى و پسرش ماشاالله رفتند آن جا به حدى غارتگرى نمودند كه دیگر احدى باقى نماند بعد از آن كه آنها از میان رفتند دوباره چندین خانوار در آن جا جمع شدند. الان چهل روز است كه در تلگراف‌خانه اردستان متحصن شده متصل تلگراف مى‌كنند كاغذ مى‌نوسند كه ما در عوض هفتصد و شش تومان مالیات تا به حال هزار تومان داده‌ایم و مأمور مالیه ما را رها نمى‌كند هر قدر هم سوال و جواب مى‌كنیم مفید فایده نیست تا آن كه آقاى میرزا حبیب الله خان على آبادى بعد از مدتى سوال و جواب در دوره قبل این تعبیه را به بنده مرقوم فرموده‌اند. در جواب دو فقره عرض حال تلگرافى رعایاى قریه مغار اردستان در موضوع اضافه مالیاتى كه از آنها مطالبه شده است دو سه روز قبل از طرف وزارت جلیله مالیه شرحى توسط حضرت مطلب عالى به رعایا نوشته شد (كه هیچ همچو چیزى نشده است) و مجدداً براى استحضار خاطر عالى تصدیع مى‌دهد كه مطالبه اضافه منحصر به رعایاى مزبور هست. یعنى یك مبلغ تفاوت عملى كه در جزء جمع علاوه شده است در هذه السنه به اداره مالیه اصفهان امر شده كه بر كل دهات اردستان به طور تومان شمار تقسیم و از مالكین املاك دریافت نمایند. بنده نمى‌دانم واضع این مالیات كى بوده است اضافه چقدر است؟ و این بیچاره‌ها چه كنند؟ شكایت هم هیچ فایده ندارد اگر مردم بیچاره به یك روحانى یا غیر روحانى پناه ببرند تمام متفق مى‌شوند كه ریشه آنها را به آب بدهند كه شكایت از ما مى‌كنند اگر به اداره مالیه هم شكایت كنند بعد از زحمت‌ها كاغذها تلگرافها جواب مى‌دهند اداره این طور گفته. فلان رومى در مثنوى مى‌گوید سیاهى بچه را به بغل گرفته بود بچه فریاد مى‌زد سیا به او مى‌گفت نترس تا یك نفر به او رسید گفت بچه از خود تو مى‌ترسد بچه را رها كن تا نترسد. حالا این مردم بیچاره از خود اداره شكایت مى‌كنند جواب اداره این است كه اداره این طور گفته است. اخیراً ادارات متبوعه براى این است كه رسیدگى به اعمال ادارات تابعه مى‌كنند و پرستارى از مردم بكنند. آمدیم به سر جنس. جنس اصفهان هشت هزار خروار بود دو هزار خروار آن را آقایان عزیزان از همین چند سال از بین بردند كه آن هم تفاصیلى دارد. الباقى شش هزار خروار این شش هزار خروار هم چند سال است اسباب گفت و گو شده بوده و در سال مجاعه همه مى‌دانید در تمام ایران تقریباً گیاه روئیده نشده بنده در آن سال تكفل ارزاق اصفهان بودم با تمام عملیاتى كه كردم ۲۵۰۰ خروار جنس از بابت شش هزار خروار از مردم گرفتم كه توسط خود بنده به خبازها داده شد كه اگر خروارى پانزده تومان هم حساب كنند سى و هفت هزار و پانصد تومان مى‌شود. از این صورت عایدى هشت هزار خروار غله دیوانى را نوشته است كه ۱۳۲۸ تومان عجب‌تر این كه وصولى جنس سال قبل را نوشته است پنج هزار و ششصد و شصت تومان فرع زائد بر اصل وصولى این سال بابت بقایاى سال گذشته پنج هزار و ششصد تومان اصل تمام عایدات این سال دو هزار و سیصد تومان خیلى عجیب است آمدیم بر سر خانوارى در این صورت ۵۶۷۵ تومان از ۵۹۷۵ تومان خرج وصول این مبلغ شده است كه پاى دولت محسوب مى‌شود و فقط عایدى خانوارى اصفهان مطابق این صورت در آن سال كه هزار و هفتاد و پنج تومان است. اصفهان داراى سه فوج است كه عبارتند از فوج جلالى. فوج چهار محال. فوج فریدن. اولاً خاطر آقایان را متذكر مى‌دهم كه این فوج به اسم چهار محال است (نه این كه تمام آن در جهار محال باشند بلكه یك مقدار كمى از این فوج در چهار محال است) چهار محال كه در جنوب اصفهان واقع است یك سهم مى‌دهد. اردستان كه در شمال شرقى اصفهان واقع است آن هم یك سهم مى‌دهد. خانوارى فوج جلالى غیر از فلق و خرج و سایر مطالب شانزده هزار تومان است. مى‌گویند اضافه هم مى‌گیرند خرج و قلق هم مى‌گیرند خانوارى فوج چهار محال نقد سه هزار و ششصد و هشتاد تومان جنسى هفتصد و شصت و هشت خروار خانوارى خرج فریدن نقد دو هزار و ششصد و پنجاه و شش تومان جنس هفتصد و هشتاد خروار كل نقد بیست و دو هزار و سیصد و سى و شش تومان و كل جنس هزار و ششصد و چهل و هشت خروار این نقد و جنس است كه هر ساله می‌گیرند و اگر خروارى پانزده تومان حساب كنیم بیست و چهار هزار و هفتصد و بیست تومان مى‌شود كه چهل و هفت هزار و پنجاه و شش تومان مى‌شود. یك میرزا رضاخان نامى در اصفهان است كه از سابق رئیس فوج‌ها بوده است. یك مدتى قبل به بنده گفت فلانى پنجاه و نه هزار تومان امسال بابت این افواج در محل عمل شده و از شصت هزار تومان شاید چیزى كم‌تر عایدى موجود این سه فوج باشد. نزدیك حركت بنده آقاى سردار محتشم حكمران تشریف آوردند آنجا و مذاكره فرمودند كه فلانى این پول افواج نقد و موجود است تو مى‌روى طهران مى‌توانى عمل امسال فوج را سى هزار تومان براى من تمام كن و من هم حواله از صراف مى‌گیرم و مى‌فرستم و نوشته هم مى‌دهم كه یك شاهى و یك دینار اضافه نگیرم حالا یك چنین پولى را در آن صورت پنج هزار و نهصد تومان نوشته‌اند سه هزار تومان هم براى آن خرج نوشته‌اند. اما ذبایح اصفهان بنده اطلاع صحیح دارم كه ذبایح شهر اصفهان و جز لوئیه در سال پیچى ئیل پنج هزار تومان بوده است و در این صورت عایدى كلیه ذباح را پنج هزار و هیجده تومان نوشته است در صورتى كه معلوم نیست كه عایدات ذبایح ابرقو قمشه سده- حمید آباد كجا و كجا چه شده كه همه اینها هیجده تومان در این صورت منظور شده. دیگر این كه در این صورت نوشته است سركله بنده كه نفهمیدم شاید گله دارى باشد. خیلى تعجب است در سال پیچى ئیل از مردم بابت گله دارى خیلى پول گرفتند. میرزا نصرالله خان امین مالیه نجف آباد بوده شش هزار تومان قبوضات این یك نفر امین مالیه را كه بابت گله‌دارى گرفته بود در اداره مالیه اصفهان موجود داشت علاوه بر دو هزار و چهار هزار تومان دیگر و تعجب از این است كه در اصفهان مى‌گفتند ما شنیده‌ایم از بابت این شش هزار تومان نجف آباد هزار و ششصد تومان به دولت مى‌دهند. به هر حال اگر سر گله گله دارى باشد بنده كه ندیده‌ام كسى یك شاهى به دولت داده باشد آمدیم بر سر در خواست آقاى مخبر. ..
سردارمعظم (مخبر كمیسیون بودجه)- بنده در خواستى نكردم.
شیخ‌الاسلام- بنده این سه فقره مالیات را كه عرض كردم (كار به باقى مالیات‌ها هم ندارم) همین سه فقره را بنده از جانب اهالى اصفهان به دویست هزار تومان قبول مى‌كنم. وزارت مالیه صورت جزء این سه فقره را به بنده بدهند و دویست هزار تومان دریافت دارند تا معلوم بشود كه نزد اهالى اصفهان مانده یا آن كه به آنجاهایى كه باید برود رفته است و حالا ما معطل یك قدرى از آنها هستیم. دیگر این كه آقاى وزیر مالیه در این لایحه خودشان كه راجع به ممیزى مرقوم فرموده‌اند در آنجا تذكر داده‌اند كه ما صورت نداریم اگر صورت نداشته باشند خیلى بد است و تقریباً گویا هم همین طور باشد. وزیر مالیه در صورتی كه صورت احكامى را كه پنج ماه قبل داده است نداند صورت چندین ملیون یا چندین كرور مالیات را از كجا دارد و این كاغذى است كه از پرسنل وزارت مالیه به بنده نوشته شد. (به طورى كه مرقوم فرموده‌اید از قرار معلوم مرحوم عمادالدوله بدون انتظار تصویب مركز آنها را كه دو نفر هستند وشاید هنوز هم بالای صندلی‌ها نشسته باشند) داخل خدمت نموده است. بنابراین به رئیس مالیه تلگراف شد كه در صحبت .. این دلیل این است كه پرسنل وزارت مالیه نمى‌داند كه در پنجاه ]روز [ قبل احكام از براى این دو نفر فرستاده شده است یا این كه سرخود رفته‌اند در اداره نشسته‌اند و در این صورت خیلى مورد تعجب است این وزارت مالیه صورت جزء داشته باشد. ولى تصور مى‌كنم در مركز اشخاص باشند كه صورت جزء مالیات ایران را داشته باشند یا این كه اگر هم نباشد از ولایات مى‌شود خواست الان یك بچه میرزاى اصفهانى در تهران حاضر است مى‌گوید من به فاصله بیست روز صورت جزء مالیات هفده ایالت ولایت ایران را در مركز حاضر مى‌كنم: بدون صورت كه نمى‌شود عمل كردم ممیزى هم با این منتفذین و اغتشاش دوایر مالیه یأس مردم كه هرچه مى‌دهند نمی‌دانند كجا مى‌رود و چگونه عملى مى‌شود. در خاتمه دولت مطلب را عرض مى‌كنم یكى این كه چون حالا یك چیزهایى به بنده بسته نمى‌شود و عرض مى‌كنم بنده با آقاى وزیر مالیه ضدیت و طرفیت ندارم بلكه از نمره اول منتفذین با ایشان بوده‌ام ولى شاید بعضى ترتیبات را بنده صحیح ندانم. مثلاً اشخاص را كه از كار خارج مى‌كنند یا این كه داس قطاعیت را گذارده‌اند و همه را یكسان كرده‌اند این شاید به نظر بنده صحیح نباشد. دیگر این كه بنده مخالف با تنظیم و تصحیح بودجه مملكتى نیستم. منتهى آروزى هر ایرانى این است كه این ماده حیاتى و مماتى مملكتى صحیح باشد ولى این راپورتى كه از كمیسیون بودجه رسیده بنده دخل و خرجش را صحیح نمی‌دانم و همچنین آن را عملى نمى‌دانم. عرض كردم عقاید آزاد است یك چیز دیگرى هم مى‌خواهم عرض كنم كه راجع به معارف است سى كرور نفوس ایران است وقتى از براى هر هزار نفر یك مدرسه تأسیس شود پانزده هزار مدرسه خواهیم داشت و از قرار تحقیق مى‌گویند در تمام ایران دویست مدرسه موجود است. ما با دویست مدرسه آن هم به این ترتیب بودجه مى‌خواهیم ترقى كنیم و به سایرین برسیم و عرض مى‌كنم در بودجه معارف خیلى كم احتیاطى شده است و اگر عرض بنده قابل قبول باشد خوب است آقایان اعضا كمیسیون بودجه یك تحقیق كاملى در این كار حیاطى و مماتى مملكت بفرمایند.
رئیس- گویا بعد از نطق مفصل آقاى شیخ‌الاسلام آقایان مخالف نباشند چند دقیقه تنفس شود.
(در این موقع آقایان نمایندگان براى تنفس از مجلس خارج و پس از نیم ساعت مجلس مجدداً تشكیل گردید.)
رئیس- آقاى شیخ الاسلام گویا توضیحى داشته؟
شیخ‌الاسلام- گویا از عرایض من یك قدرى سوء تفاهم شده است. بنده عرض كردم در سال پیچى ئیل اواسط سال كه كاظمى مأمور مالیه اصفهان شدند و آمدند حساب میرزا على اكبر خان شصت و یك هزار تومان بوده و حساب پیچى ئیل را هم نداده بودم مقصودم به كاظمى نبوده فقط بنده منظورم ورود ایشان بود و مقارنه‌اش با این ترتیب شد.
رئیس- آقاى حاج شیخ اسدالله (اجازه نطق)
سردارمعظم- مخالف هستید؟
شیخ اسدالله- (با اشاره خیر) بنده چون در كمیسیون بودجه بودم و راجع به این پیشنهادى كه شده كاملاً نظر داشتم این است كه به این پیشنهاد كمیسیون موافقت دارم و لازم است نظریات خود را به عرض آقایان برسانم. البته آقایان تصدیق مى‌فرمایید این قدمى كه مجلس شوراى ملى براى اصلاح و تعدیل بودجه با موافقت دولت برداشته اگر انشاءالله موفق شود یك قدم بزرگى در راه اصلاحات برداشته است. زیرا غالب معایب و مشكلات در تحت این عنوان است. (نمى‌گویم تمامش عرض كردم غالبش) تا مملكت ایران بودجه خودش را تعدیل نكند تا مجلس شوراى ملى تصمیم نكند كه استقراض و دست دراز كردن پیش اجانب كه همیشه مبتلا بوده نكند هیچ وقت نمى‌تواند امیدوار به سایر اصلاحات باشد. یعنى این سه مانع تمام اصلاحات است و اگر هر آینه دولت‌هاى گذشته به این خیال بودند و در مقام تعدیل بودجه برآمده بودند (و شاید هم توانستند و مسامحه كرده باشند) امروز ما به این تعطیلى كه معلمین مدارس كرده‌اند مبتلا نمى‌شدیم و حقوق آنها چندین ماه عقب نمى‌افتد. این براى ملت و مملكت ایران یك بدبختى بزرگى هست كه مدارس آن براى نرسیدن حقوق معلمین تعطیل شود. بنده در كمیسیون بودجه بودم در این مدت در اطراف بودجه فعلى فكر مى‌كردم و به اندازه وسع خودم براى پیدا كردن اطلاعات خیلى زحمت مى‌كشیدم. پس از این كه از صورت جمع و خرجى كه وزارت مالیه داده بود فورى اطلاع پیدا نمودم یقین كردم كه اگر كه دولت‌هاى گذشته چند روز یا چند ماه عمر خودشان را صرف تعدیل بودجه مى‌كردند به این مقصود موفق مى‌شدند. فقط در زمان كابینه آقاى مشیرالدوله شروع به این اقدام شد. صورت جمع عایدات را از وزارت مالیه مطالبه كرده و خواستند بودجه را تهیه و تعدیل نمایند ولى چون مدت كابینه ایشان دوام نكرد موفق به این مقصود نگردیدند. كابینه‌هاى گذشته غیر از بودجه‌هاى خرج ابداً نظر به جمع نداشته فقط بودجه‌ها را بر حسب میل خودشان تصویب مى‌كردند كه لاینقطع براى خرج اضافه مواجب و خرج فوق‌العاده تصویب‌نامه صادر مى‌كردند بدون این كه ملاحظه كنند ببینند جمعشان چه چیز است كه در حدود آن بودجه بنویسند. به هر حال یا نخواسته‌اند مراجعه كنند یا نتواسته‌اند تنقید نمى‌كنم شاید نتوانستند چون اگر بگویم نخواستند مورد ایراد خواهد شد. البته مى‌خواسته‌اند متكفل یك چنین امر بزرگى بشوند از این هم بگذریم این است كه كمیسیون بودجه فكر كرد دید اگر بخواهد در جزء جزء اقلام بودجه‌ها وارد نشود شاید یكى دو سال طول بكشد زیرا باید براى هر منشى ضباط ثبات اندیگاتور نویس یك مدتى مشغول باشد و مذاكره كند. این بود كه براى جلوگیرى از حیف و میل‌ها براى این كه یك تعدیلى و توازنى بین جمع و خرج حاصل شود و براى این كه هر روزه ده بیست هزار تومان تفریط نشود یك اصل كلى در نظر گرفته شد و صورت جزء جمع عایدات را از وزارت مالیه خواست و مطابق راپورتى كه آقاى مخبرالدوله سى و نه كرور عایدات مسلمی را كه سنه گذشته به خزانه وارد شده بود صورت دادند ما هم آن عایدى مسلم را در نظر گرفتیم و وارد از اقلام خرج شدیم. آن وقت بودجه‌هاى عجیب و غریب به نظر ما رسید مثلاً وزارت مالیه عایدات مستقیم و غیر مستقیم را كه وصول كرده غیر از عایدات گمرك و نفت و تحدید و غیر و پنج ملیون صورت مى‌دهد. در مقابل وقتى دقت كنیم مى‌بینیم بودجه خرجى كه صورت مى‌دهد قریب چهار كرور و كسرى است. ملاحظه بفرمایید براى وصول این ده كرور وزارت مالیه بودجه خرجى كه مى‌دهد چهل در صد تجاوز مى‌شود. مثلاً صورت عایدات اداره تحدید را كه مى‌دهند مى‌بینیم دو كرور و سیصد هزار تومان است وقتى مراجعه كنیم خواهیم دید كه براى وصول دو كرور سیصد هزار تومان قریب یك كرور صورت خرج مى‌دهند كه تقریباً صد پنجاه مى‌شود و همچنین سایر بودجه‌ها كه بعضى از اقلامش را براى آقایان مى‌خوانیم كه ببینند چه هرج و مرج‌ها در مالیه این ملت بیچاره هست و همه روزه مبتلاى كسر بودجه هستم و فریاد مى‌زنیم كمیسیون بودجه براى خاطر آن كه از این مخارج زیادى جلوگیرى كند عایدات را در نظر گرفت و یك مقدارى كه باید از مخارج موضوع شود موضوع كرد. بودجه كه دولت پیشنهاد كرده بود تقریباً چهل و هفت كرور یعنى بیست و سه ملیون كسرى بود این عایدات را به وزارت‌خانه‌ها تقسیم كردند كه نه ملیون بود تصویب كردیم و قرار شد همان نه ملیون باشد. آن وقت دیدیم كسر بودجه ما تقریباً هفت كرور مى‌شود بعد وارد شدیم در اقلام بزرگ براى خاطر این كه از بودجه كسر شود غیر از این هم چاره نبود چنانچه آقایان ملاحظه فرموده‌اند از وزارت مالیه مقدار زیادى شاید تومانى سه قران كسر شد از وزارت داخله هشتاد هزار تومان كسر شد كه صورتش نزد آقایان هست. همین طور هر وزارت‌خانه كسر شده با وجود این كسرها چنانچه صورت جزء را مراجعه نمایید خواهید دید باز زیاد است آن وقت براى این كه به آن مقصودى كه در نظر داریم به طور حتم قائل شویم نسبت به وزارت‌خانه‌ها اعتبار موقتى دادیم كه هر یك از وزارت‌خانه‌ها در حدود این اعتبار بودجه‌هاى خود را تا مدت چهل و پنج روز مرتب كنند به مجلس شوراى ملى بیاورند و اگر هر آینه هر یك از وزارت‌خانه‌ها تا پانزدهم حوت بودجه خود را نیاورند مطابق این پیشنهاد به آن وزارت‌خانه وجه داده نخواهد شد كه مجبور باشد بودجه جزء خود را به مجلس نیاورد این است كه با این ترتیب بودجه را تصدیق كردم. بنده فرمایشات آقاى حاج شیخ‌الاسلام را راجع به تفریط كامل در ولایات و مركز و همچنین در تشكیلات تصدیق مى‌كنم زیرا اوضاع مالیه این مملكت بدبخت یك حكایتى است. فرمایشات ایشان راجع به اصفهان بود و اطلاعاتشان نسبت به محل خودشان بود ولى اگر مراجعه فرمایند و ببینند تمام مملكت چه صورتى داشته است آن وقت تصدیق مى‌فرمایید كه باز اصفهان نسبت به جاهاى دیگر بهتر بود. جاهاى دیگر حكایات غریب و حالات اسف آور دارد كه انسان را مبهوت مى‌كند. وزارت مالیه نسبت به ولایات مستقیم و غیر مستقیم پنج ملیون صورت می‌دهد در صورتى كه مطابق جرو جمع قدیم چندین برابر حالا زیادتر مى‌گیرند. قدیم مالیات نقدى پنج ملیون و صد هزار تومان و سیصد و چهل هزار خروار جنس بوده است و اگر روى هم رفته جنس را از قرار خروارى ۱۰ تومان حساب كنیم تقریباً هفت كرور مى‌شود كه تنها مالیات مستقیم مملكت هفده كرور مى‌شود و وزارت مالیه صورت عایداتى كه در پیچى ئیل به صندوق مالیه وارد شده چه مستقیم و چه غیر مستقیم ۵ ملیون صورت مى‌دهد. تقریباً نصف كم مى‌شود مى‌گوید لاوصول هم هست. در صورتى كه اگر بخواهیم لاوصول را كم كنیم فقط گیلان و یك قسمتى از آذربایجان بوده است. شاید یك كرور یا دو كرور باقى مانده باشد آن وقت اساس مالیه و مأموریتى كه متصدى بوده‌اند عایدات مالیه را نصف صورت مى‌دهند و براى آن پنج كرور بودجه مى‌دهند. یكى از چیزهایى كه در این صورت هست جمع و خرج مالیه و خالصه‌جات طهران است كه بنده اقلام آن را تمام مى‌خوانم ملاحظه فرمایید صورت مالیه مركزى تهران و خالصه‌جات پانصد و پنجاه و چهار هزار و پانصد نود و نه تومان این جمع مالیه تهران است حالا ببینیم مخارج چقدر است. مواجب و مدد معاش یك صد و پنجاه و شش هزار و صد و نود تومان. ایضاً از بابت تحصیلداران و غیره هشتاد و هفت هزار و دویست و نوزده تومان موارد فوق‌العاده هفتاد و نه هزار و پانصد و بیست و نه تومان. مطبوعات كه از اداره مى‌دهند مطبعه چاپ مى‌كند ۱۳ هزار و ششصد و چهل و شش تومان و ملزمات ۱۲۰۵ تومان پست و تلگراف ۱۷۷۰ تومان مخارج مسافرت مثلاً از ورامین به بوشهر باریشهر. جاى دیگر كه نیست ۴۱۰۸ تومان. مخارج تفتیش ۱۴۴۷ تومان. خرید و تعمیر اثاثیه ۴۱۰۸ تومان سوخت ۲۴۹۵ تومان. روشنایى ۷۹۶ تومان. مخارج خالصه‌جات ۸۷۷۲۱ تومان مخارج وصول مستقلات ۲۱۵۳۵ تومان. اینجا مضحك است كه مخارج وصول مستقلات در بودجه كه وزارت مالیه به ما داده ۲۱۵۲۵ تومان است صورت عایداتى را كه وزارت مالیه به ما داده است ۷۵۰۰ تومان است حسن اداره نتیجه‌اش این است كه ۲۱۵۳۵ تومان خرج ۷۵۰۰ تومان عایدى است كه ملاحظه مى‌فرمایید مخارج اصطبل ۹۳۲۸ تومان متفرقه سى و سه هزار و ششصد و شصت و چهار تومان. ذبایح شش هزار و هفتصد و چهل و هفت تومان. نواقص بیست هزار و صد و سى و یك تومان. رسومات بیست هزار و دویست و بیست و یك تومان. مخارج فخارى دوازده هزار و چهارصد و نود و هشت تومان. عایداتش یازده هزار و ششصد تومان حسن اداره است. سوق الدواب یك هزار و چهار صد سى تومان...
سردارمعظم- این چه صورتى است؟
حاج شیخ اسدالله- بر حسب امر وزارت مالیه از طرف اداره محاسبات براى دادن توضیحات حاج میرزا فتح‌الله خان را در اینجا خواستم. این صورت مخارج را جزء اداره محاسبات مالیه داده است بنده مخالف هستم براى مالیه بر حسب وظیفه خودم رفتار كرده‌ام و باید به عرض آقایان برسانم مطابق این بودجه‌هایى كه آقایان وزراء به مجلس پیشنهاد كرده‌اند در صورتى كه مجلس شوراى ملى مساعدت كند و این اعتبارات را كه كمیسیون بودجه تصویب كرد تصویب كند بنده با كمال افتخار عرض مى‌كنم كه بودجه مملكت ما كسر ندارد بلكه اگر هر آینه عایدات درست جمع آورى شود و حسن اداره در كار باشد فاضل هم داریم. حالا از جهت این كه مى‌گویم كسر نداریم چه چیز است؟ مطابق بودجه پیشنهادى كه بیست و سه ملیون كسرى است و پنج كرور كه كسر شده است باقى بماند بیست یك ملیون. از این بیست و یك ملیون هم بیست و نه كرور تقریباً صورت عایداتى است كه خود دولت در پیچى ئیل وصول كرد و صورت داد كه جاى انكار نیست. در حالى كه بعضى چیزهایى هست كه جزء این صورت نیامده بعضى عایدات هم هست كه اگر درست اداره شود زیادتر از صورتى است كه دولت داده مثلاً یك قسم همان عایدات مستقیم است كه هفده كرور مى‌شود. وزارت مالیه با مالیات غیر مستقیم پنج ملیون صورت داده اگر درست اداره شود دو برابر مى‌شود و همچنین سایر عایدات دیگر مثلاً یك قلم عایدات گل سرخ است عایدات پیچى ئیل را وزارت مالیه چهار صد هزار تومان صورت مى‌دهددر حالتی كه اگر همین معدن را به خود حاجى معین‌التجار بدهند سالى دویست سیصد هزار تومان عایدى دولت مى‌شود. وزارت مالیه اداره كرده است و سالى چهار هزار تومان شده. راجع به خیلى قسمت‌هاى دیگر اسم برده نشده مثلاً طرق و شوارع و راه شوسه است و اگر درست اداره كنند یك كرور عایدات دارد در حالتی كه یك پولى منظور نشده. راه آهن تبریز است كه صورت داده نشده معدن است معدن نمك و فیروزه و غیره كه آقایان مى‌دانند از همین راه‌ها شاید صد هزار تومان عاید مى‌شود. شیلات است كه اگر دولت اجاره دهد خودش محل معتبرى است. همین طور خیلى عایدات دیگر هم هست. همین معارف كه همه براى آن سنگ به سینه مى‌زنیم در مدارس متوسطه از اطفال حقوق مى‌گیرند. بنده از معاون وزارت معارف سوال كردم عایدات مدارس متوسطه چقدر است. اول فرمودند ماهى پنج هزار تومان بعد فرمودند ماهى سه هزار تومان و مدارس متوسطه در هیچ جاى دنیا مجانى نیست ولى این مالى شصت هفتاد هزار تومان كه گرفته مى‌شود نه وزارت معارف به ما صورت داده است نه وزارت مالیه مى‌گویند. ما این عایدات را خودمان به وزارت مالیه صورت مى‌دهیم بعد از بابت حواله وزارت مالیه محسوب مى‌داریم بسیار خوب ولى وزارت مالیه كه به ما صورت می‌دهد باید جزو جمع خود مى‌آورد اما نیاورده از موقوفات سالى پنجاه هزار تومان مى‌گیرند با وجودى كه مجلس شوراى ملى تصویب نكرده. یك شاهى در صورت عایدات نیست بنده كارى ندارم كه بگیرند یا نگیرند ولى گرفته‌اند. از معاون وزارت معارف سوال مى‌كنم كه این عایدات كجا رفته است مى‌فرمایند سى چهل هزار تومان عایدات این محل بوده به وزارت مالیه پیشنهاد كردیم وزارت مالیه هم تصویب كرد كه براى اوقاف ولایات میز و صندلى بسازند. یك شاهى عاید دولت نشده مقصود این است كه اگر دولت تصمیم كند عایدات مملكت را درست جمع آورى كند این بودجه كه امروز در دست ماست كاملاً تعدیل مى‌شود بلكه اضافه هم دارد. مدارس هم آن قدر تعطیل مى‌كنند بیشتر از این كه امروز مى‌دهیم خواهیم داد ولى اگر با این ترتیب باشد همین طور هرج و مرج باشد همین است كه دیده‌ایم و تا مجلس شوراى ملى یك تصمیم قطعى اتخاذ نكند همین وضع است. هشت یا نه ماه حقوق همه وزارت‌خانه‌ها عقب مى‌افتد حتى حقوق وزارت جنگ كه چند كرور طلب كار است. مطلب دیگرى راجع به حساب پیچى ئیل خواستم عرض كنم براى این كه شاید دیگر نوبت به عرض بنده نرسد و چون آقایان به بنده توصیه مى‌فرمودند كه به اختصار پرداخته و با مطول كردند عرایض آقایان را معطل نكنم لذا بنده هم اطاعت مى‌كنم ولى چیزى را كه ناگزیر از غرض آن هستم این است كه مطابق صورت بودجه كه دولت داده است چهل و هفت كرور صورت خرج است در چه صورت ما این خرج را داریم در صورتی كه بودجه وزارت جنگ نه ملیون باشد. البته همه آقایان اطلاع دارند كه در سال گذشته بودجه وزارت جنگ نه ملیون نبوده اداره ژاندارمرى و قزاق‌خانه منتهى بودجه‌اش بالغ بر ده دوازده كرور مى‌شده و از این محل شش كرور كه بر مى‌گردد باید بودجه تعدیل شده باشد. در حالتی كه یك پولى هم از بابت پس افت عایدات نفت جنوب گرفته شده كه بالغ بر هشتصد هزار لیره است و معلوم نیست چه شده بنده كه نفهمیدم این مبلغ پول كجا رفته و چه شده به علاوه نهصد هزار تومان براى مخارج فوق‌العاده در همین بودجه پیش بینى شده است كه دولت سال گذشته آن را به مصرف رسانیده و اگر بفرمایند براى قشون كشى بعضى خرج‌ها شده نمى‌دانم سوق دادن پنج شش هزار قشوق چقدر خرجش باشد آن را به نظر محترم آقایان واگذار مى‌كنم. اینجا یكى از آقایان هم نوشته‌اند و سابقاً هم خیلى مذاكره شده است كه از حیف و میل‌هایى كه در ادارات مى‌شده است باید جلوگیرى شود. راه آن این است كه مجلس شوراى ملى رأى بدهد و دولت هم تصمیم كند براى تمام عایدات اعم از مالیات مستقیم و غیر مستقیم یعنى گمرك و هر چه از هر كس مى‌گیرند دولت تمبر چاپ كند. براى این كه كاملاً تعیین شود هر سال چقدر وصول مى‌شود كه در نتیجه هیچ كس حق نداشته باشد دینارى بدهد مگر با تمبر اگر آقایان موافقت بكنند و همچنین این پیشنهاد به موقع اجراء گذارده شود تصور مى‌كنم این یك راهى باشد براى جلوگیرى از حیف و میل‌هایى كه مى‌شود و باز هم عرض مى‌كنم اگر عایدات ما جمع آورى شود كسر بودجه نداشته بلكه زیادتر خواهیم داشت و مى‌توانیم سیصد هزار تومان پانصد هزار تومان و یك ملیون و دو ملیون هم به مصارف بدهیم.
سردارمعظم مخبر كمیسیون بودجه- در تحت تأثیر خرابى‌هاى ممتد ادارات مالیه ما و به واسطه افراط كاری‌هایى كه شده و مى‌شود متأسفانه مخالفین و موافقین محترم بدون توجه به موضوع اصلى لحن واحدى را اتخاذ مى‌كنند. مخالف و موافق به كرسى خطابه صعود بفرمایند و یك شرح مفصلى از خرابى‌هاى ادارات مالیه بیان مى‌فرمایند و در میان فرمایشات خودشان یك كمك معارف پرورى هم مى‌باشند. بسیار خوب، ولى موضوع این نیست اجازه مى‌دهید چند كلمه توضیح بدهم براى این كه آقایان دیگرى هم كه بعد از بنده تشریف مى‌آورند اگر موافقند حقیقتاً موافقت بفرمایند و اگر هم مخالف با در نظر داشتن نتیجه از ذكر مقدمات مخالفت خودشان اگر بیاناتى بفرمایند راست است. مالیه ما خراب بوده ولى اگر درست دقت فرمایید ملاحظه خواهید فرمود كه تمام ادارات ما خراب است. زیرا لازمه دوره فترت خرابى است هر چه هم بر خرابى گذشته ندبه كنیم سودى ندارد فقط ما باید حالا تصمیمى بگیریم كه در آتیه نظایر آن خرابى‌ها مشاهده و تكرار نشود و الا بنده هم مى‌دانم در این مملكت دزدى شده از اداره رستم و اسفندیار دزدیده‌اند ششصد هزار تومان یا شش ملیون برده‌اند منحصر به مالیه اصفهان هم نیست. فرضاً بروجرد عراق خراسان را هم ضمیمه آن كنید چه نتیجه و سودى دارد؟ مجلس شوراى ملى و مخصوصاً كمیسیون بودجه بر حسب ماده پیشنهادى خود بنده كه علت آن هم بر طرف كردن خرابى‌هاى گذشته بود جرأت تصمیم قطعى اتخاذ كرده و با دولت در تهیه بودجه مشاركت كنند. زیرا دیدیم روز به روز مخارج ما در تزاید و عایدات ما رو به نقصان است و این هم نتیجه بود كه قهراً از خرابى حاصل مى‌شد. زیرا هیچ كس از پول گرفتن بدش نمى‌آید و هر وقت حرج مرج پیش مى‌آمد ناچار تفریط كارى هم بیشتر مى‌شود و آن وقت ما آمدیم گفتیم حالا چه باید كرد. گفتیم اگر عملى شویم و در عالم مرام و تئورى براى تعیین عایدات قطعى رویه اروپایى را اتخاذ كنیم مادامى كه دلخوش به این الفاظ باشیم وقت مى‌گذرد و هر روزى هم كه مى‌گذرد مبلغى از كیسه این مملكت بدبخت خارج مى‌شود. در صورتی كه این در نزد همه محرز و مسلم است كه اگر بخواهیم حیات قطعى خودمان را تأمین كنیم باید به قیمت فداكارى‌هاى زیاد به واسطه وطن پرستى به واسطه توانایى در تحمل مشقات و زحمات و با در نظر گرفتن گرسنگى و سختى با عایدات خودمان زندگانى كنیم و تا وقتى كه افراد ایرانى این قدرت را نداشته باشند كه با عایدات خودش زندگانى كند و تا وقتى كه دیگران این اطمینان را دارند كه امروز یا فردا از این حس لاقیدى ما استفاده كرده ما را ر سه كنجى گیر آورده و با دادن مبلغى ما را به قول شرایط سنگین و طاقت فرسایى ناچار وادار مى‌كنند و ما هم در تحت تأثیر احتیاجات مجبور به قبول آن شرایط سنگین هستیم حال ما بسى تیاه و مملكت هم قهراً رو به اضمحلال فناسیر مى‌كند.
(گفتند صحیح است).
پس ملت و مملكت ایران باید هر طور هست با عایدات خودش زندگانى كند. مثلاً فرض بفرمایید زمین بیاضى است مملو از خرابى و پر از گیاه و علف‌هاى بى‌فایده و خار و میغلان شما كمر همت بسته‌اید و مى‌خواهید این زمین لم یزرع را قابل زرع و آباد و اداره كنید. اگر از روز اول و قبل از همه چیز در فكر گچ برى و آینه كارى آن باشید قطعاً عملى نیستید. باید اول دور زمین را به قدر احتیاج و ضرورت خودمان چهار دیوار بكشید از این مرحله كه خارج شدید و فراغتى حاصل شد آن وقت باید مطابق وسعت و دارایى و فرصت و سلیقه خودمان عمارتى تأسیس كنید. حالا براى این كه حس معارف پرورى هم ملحوظ شده باشد بدواً عرض مى‌كنم یك دارالفنون تأسیس كنند و بسازند. اما در هر حال تقدم بر هر چیز باید زمین این دارالفنون را بالسویه با زمین ادارات دیگر معاینه كنید كه تناسب داشته باشد. كمیسیون بودجه خود را اغفال نكرده و دلخوش هم نشد كه مى‌آییم و مى‌نشینیم بودجه مملكتى را كه تا به حال فاقد بوده‌ایم منظم و مرتب مى‌كنیم و بعد به مجلس شوراى ملى پیشنهاد مى‌كنیم. كمیسیون بودجه نظرى به عایدات نداشته و آن صورت گنده را هم اصلاً در نظر نگرفته و مورد توجه قرار نداده است لزوم هم نداشت. براى عملى شدن لازم بود كه اول عایدات ممكن خود را كه همین نوزده ملیون و خورده‌اى است ببینیم. حالا خواهید فرمود كه این مبلغ كم است من هم با شما موافقم راست است این عایدات كم است اگر این عایدات كاملاً جمع آورى شده و تفریط كارى نمى‌شد شاید اگر مبالغه نگفته باشم مى‌توانستیم بیست و پنج ملیون عوض این نوزده ملیون مأخذ و مدرك عایدات مملكتى قرار دهیم ولى افسوس باید خورد كه آن طورى كه باید حفظ شود نشده گر چه افسوس خوردن هم نتیجه ندارد. بنابراین اول عایدات خودمان را كه در نتیجه همان خرابى باز عاید صندوق مملكت شده است مأخذ قرار مى‌دهیم در صورتی كه بعد هر قدر عاید مى‌شود كسى از ما نمى‌گیرد. ولى پیش بینى مى‌كنم و فرض مى‌كنم عایدات ما همین قدر خواهد شد و پیش بینى مى‌كنم كه با مساعى جمیله آقاى شیخ‌الاسلام و سایر آقایان هم موفق به جلوگیرى از تفریط كاری‌ها نخواهیم شد. ممكن است فرض محال محال نیست. آن وقت باز با همان تفریط كارى‌هاى میرزا على اكبر خان و دیگران كه فرمودند باز نوزده ملیون و خورده عایدات ما خواهد بود آن وقت ما چه كردیم در مواد قانون ماده عایدات را مخصوصاً درج نكردیم كه با رأى مجلس این عایدت تصویب شود. ما این عایدات را فقط براى این كه نمونه و مقیاس در دست آقایان نمایندگان باشد در مقدمه راپورت خودمان ذكر كردیم كه بدانند عایدات مملكت به واسطه همان خرابى‌ها نوزده ملیون تومان بوده امسال اگر سعى كنید شاید موفق شوید كه بر عایدات مى‌فرمایید در عوض مخارج شما بیست و دو ملیون و خرده اى است این كسر بودجه را از كجا باید جبران كرد. دو راه دارد یا باید گفت این مردم را نباید ببرید و بیچاره‌ها را نباید خبر كرد ادارات را نباید حذف كرد و بالاخره از این حرف‌ها كه مردم خوششان مى‌آید ولى روح حقیقى مملكت بدش مى‌آید و منزجر است. اگر این حرف را مى‌زدیم نتیجه‌اش این مى‌شد كه این كسر بودجه خودمان را به هر ذلت كه باشد از خارج قرض كنیم معلوم است آنها هم با چه شرایطى مى‌دادند پس بهتر این است بگوییم مملكت ما ندارتین است و به همان تناسب روز خرج كنیم و یك قدرى از این توقعات آرزوهاى مشعشع فعلاً صرف نظر كنیم تا بعد ببینیم چه مى‌شود. بنابراین كمیسیون بودجه آمد بدون این كه داخل در جزئیات بشود با در نظر گرفتن اقلام بزرگ هر وزارت‌خانه یك قدرى از آن كم كرد و گفتیم اگر از بودجه كه معمول سند پیچى ئیل بوده و از طرف دولت‌هاى مختلفه پیش بینى شده یك مقدارى بزنیم سكته به اساس زندگانى سیاسى و اجتماعى مملكت دارد نخواهد شد. البته باید یك فشارهایى به خودمان بدهیم و در آن حدود بودجه جزو را بنویسیم و به مجلس شوراى ملى تقدیم كنیم همین كار را هم كردیم و بالاخره نتیجه عملیات كمیسیون این شد كه كمیسیون مزبور كه دو ملیون و چهار صد و هفتاد و پنج هزار تومان صرفه جویى قطعى كرده و شما باید از كمیسیون بودجه خودمان قطعى كرده و شما باید از كمیسیون بودجه خودمان مبادله مبلغ دو ملیون و چهارصد و هفتاد و پنچ هزار تومان ممنون و متشكر باشید و با این كه این صرفه جویى را كرده‌ایم باز یك فلان و كسرى بودجه داریم و اگر بنده مخبر كمیسیون بودجه نبودم و مجبور نبودم كه از نظر كمیسیون بودجه دفا كنم و مى‌توانستم عقیده شخصى خود را اظهار كنم مى‌گفتم معادل همین یك ملیون و كسرى هم باز باید بر این كه بودجه مملكت تعدیل شود از بودجه كسر شود. اما وقتى كه مجلس شوراى ملى مخارج مملكت را تعدیل نكند یعنى مخارج قسمتى را با اول عایدات با هم مساوى نكند قدم قطعى به طرف هیچ یك از اصلاحات بر نداشته است. ولى بنده معتقدم كه در اصلاحات باید قائل به تدریج شد و كمیسیون هم همین نظریه را اتخاذ كرده است. زیرا این خرابى‌ها كه در سنوات گذشته روى هم جمع شده و تراكم یافته نمى‌شود یك روز دو روز اصلاح كرد و باید به مرور ایام و به تدریج اصلاح و ترمیم بشود این است كه بنده شخصاً معتقد شدم به این كه بودجه خرج را در حدود اعتباراتى كه از طرف كمیسیون براى وزارت‌خانه‌ها تهیه شده وزرا بودجه خودشان را در همان حدود تهیه نمودند و به مجلس بیاورند آن وقت البته در مملكت با مختصر صرفه‌جویى یك ملیون و یك صد هزار تومان هم باز از عوائد مملكت محلش پر مى‌شود و محتاج به توسل به خارجى نخواهد شد. حالا بعد از این عرض كه كردم همین امیدوارى به بنده حق مى‌دهد كه با تصمیم كمیسیون بودجه موافقت كنم و از آقایان ناطقین محترمى كه بعد از بنده نطق خواهند فرمود مى‌خواستم استدعا كنم كه دیگر به خرابى‌هاى گذشته مالیه ندبه نكنند كه نتیجه ندارد. همه مى‌دانیم خرابى بوه است جنابعالى از اصفهان خبر دارید بنده از خراسان آقا از عراق اگر ما در موضوع بودجه بخواهیم اطلاعات خود را بیان كنیم نقض عرض مى‌شود و ما هم به قدر سهم خود مشاركت در آن خرابى‌ها كرده‌ایم پس خوب است از خرابی‌هاى گذشته حرف نزنیم و صورت‌هایى را كه از دست راست و دست چپ تحصیل كرده‌ایم اینجا نخوانیم كه نتیجه ندارد و فراموش نفرمایید كه معنى مخالفت این است كه این اعتبارى را كه شما براى وزارت‌خانه تعیین كرده‌اید من زیاد مى‌دانم فقط از این نقطه نظر ممكن است با كمیسیون بودجه مخالفت كرد و الا به عنوان این كه من با این راپورت مخالفم و بعد شرح دادن كه خرابی‌هاى گذشته چطور بوده است مخالفت با كمیسیون بودجه نیست زیرا كمیسیون بودجه مسئول خرابی‌هاى گذشته نبوده است. پس آقایانی كه مخالفند خوب است بگویند این اعتبارات كم است و یا زیاد است و دلایل خود را بفرمایند این جمله را عرض كردم كه آقایان ناطقین دیگر این طور نطق نفرمایند.
رئیس- چون پاسى از شب گذشته است و موقعى كه در مجلس در موضوع بودجه مذاكره مى‌شود باید آقاى وزیر مالیه هم حضور داشته باشند و امروز به واسطه كسالت مزاج نتوانستند حاضر شوند. اگر آقایان مخالف نباشند بقیه مذاكرات بماند براى روز سه شنبه.
(گفتند صحیح است)
(مجلس سه ساعت از شب گذشته ختم شد)