ارزیابی سیاسی شوروی در ایران از دیدگاه اقلیت/جبهه ملی
نطق قبل از دستور محمد مصدق درباره شوروی مجلس شورای ملی ۳۰ شهریور ۱۳۲۹ نشست ۶۱
...در سال ۱۳۰۱ که عهد نامه مودت بین دولت ایران و شوروی در مجلس تصویب شد یک محبوبیت فوق‌العاده برای دولت شوروی در این مملکت ایجاد شد (صحیح است) شوروی آنچه لازم بود آنچه می‌توانست با ایران مساعدت کرد شوروی از بانک استقراضی و از مطالباتی که از ملت ایران داشت از حق کاپیتولاسیون به کلی صرفنظر کرد من اینجا لازم است که این قسمت را تذکر بدهم اگر سایر دول آمدند و از کاپیتولاسیون صرفنظر کردند اینها نه برای مساعدتی بود که با ایران کردند بلکه می‌ترسیدند اگر دولت شوروی موافقت نکند و بگوید وقتی که سایر دول در این مملکت کاپیتولاسیون دارند متهم می‌بایست روی این اصل کلی یعنی ملت کاملاً الوداد از این مملکت استفاده بکنم آنوقت این مسئله برای سایر دول بسیار بد می‌شد دول دیگر حاضر شدند برای این که دولت شوروی چنین حرفی نزند از کاپیتولاسیون صرفنظر کند اگر منتی به ایران گذاشته‌اند بکلی بیمورد بوده‌است ما مرهون دولت شوروی هستیم که اول دولتی بود از حق کاپیتولاسیون از مطالباتی که داشت از امتیازاتی که افراد دولت شوروی در ایران داشتند صرفنظر کردند (صحیح است) حقیقت آنچه را که دولت تزاری روسیه کرده بود دولت اتحاد جماهیر شوروی جبران کرد این محبوبیت دوام پیدا کرد تا سال ۱۳۲۳ که دولت شوروی از این مملکت تقاضای امتیاز نفت کرد. خاطر دارم که وقتی شاه فقید از این مملکت نرفته بود و وقتی که در این شهر بمبارانهائی شد و یک عده از مردمان این شهر فرار کردند و رفتند در آن کویری که پهلوی من ملک من بود قایم شدند، مخفی شدند روزی یک کامیونی آمد آنجا در منزل من قبل از این جریان زارعین ملک من نوشتند به من که اجازه بدهید ما هم برویم در این کویر مخفی بشویم گفتم چرا؟ گفتند برای این که بلشویک می‌آید گفتم آقایان بلشویک اگر بیاید با مالک کار دارد با اشخاصی که هیچ ندارند کاری ندارند (آشتیانی‌زاده ـ بعداً هم برایشان مفید است) با اشخاصی که پنج نفر در زیر یک لحاف می‌خوابند چکار دارند هر وقت من از اینجا رفتم به آن کویر شما هم بروید و در اینجا شما بمانید تا ببینید بلشویک چه می‌کند تا آنروزی که کامیونی آمد در منزل من و در را زدند یکی از آدمهای من آمد گفت آقا بلشویک آمده گفتم کجاست؟ گفت پشت در ضمناً گفت به من که در اینجا یک برجی است سوراخی هست اطرافش یونجه هست بیائید و شما بروید در آن سوراخ قایم بشوید گفتم برای چه گفت برای این که بلشویک آمده گفتم من از بلشویک باکی ندارم مگر بلشویک بیاید چه می‌گوید، رفت در را باز کرد دیدم کامیونی آمده ۳ نفر صاحب منصب بلشویک دو نفر اهل اوکراین یک نفر اهل قفقاز آنجا داخل شدند من رفتم با آنها صحبت کردم چون مأمور شهربانی در آنوقت ناظر حال من بود و من را از زندان بیرجند آورده بودند و تحت نظر کارآگاهی گذاشته بودند گفتم مأمور شهربانی را بیاورید که من با آنها صحبت کنم که بعد گزارشی به شاه فقید ندهند که من کمونیست را در این ده دعوت کرده‌ام، در هر صورت گفتم آنها را پذیرایی کنند و ضمناً هم چه می‌خواهید گفتند ما مقداری یونجه می‌خواهیم گفتم بسیار خوب یک خروار یونجه در کامیون آنها ریختند بعد مقداری پول درآوردند روی میز گذاشتند و گفتند پول یونجه را خواهش می‌کنیم بردارید گفتم آقایان من یونجه فروش نیستم شمامهمان من هستید من این یونجه را بشما از صمیم قلب و از رضای قلب تقدیم می‌کنم از من اصرار و از آنها انکار بالاخره آنها قبول کردند و یونجه را مجانی بردند این مطلب که به گوش زارعین آن ملک رسید چون تبلیغات بسیار زیادی در تمام دوره دیکتاتوری از کمونیسم شده بود و آنها ترسیده بودند و تصور می‌کردند که اگر کمونیسم بیاید آدم می‌خورد؛ آدم می‌کشد معامله نمی‌کند ولی وقتی آنها پول یونجه را دادند زارعین من آمدند گفتند آقا خوب بود به اینها می‌گفتید بیایند با ما معامله کنند اشخاصی که به این خوبی پول می‌دهند چرا با ما طرف حساب نشوند این رفتار دولت شوروی بود که همه آقایان اطلاع دارید در موقع جنگ بین المللی رفتار نظامیان شوروی از رفتار نطامیان سایر ملل در این مملکت بهتر بود تا سال ۱۳۲۳ ملت شوروی دولت شوروی در این مملکت بسیار محبوبیت داشت ولی این محبوبیت را از نظر اینکه تجربه سیاسی نداشت از دست داد دولت شوروی تصور کرد اگر بعضی از دول در این مملکت امتیاز نفت گرفته‌اند بدون مقدمه بدون وسایل؛ بدون اسباب چینی توانسته‌اند موفق شوند در صورتی که آن دول سالها زحمت کشیده‌اند اشخاصی تربیت کرده‌اند (شوشتری –خرکریم را نعل کرده‌اند) و وضعیاتی درست کرده‌اند که توانستند موفق شوند من در این مجلس روزی گفتم که هشت با شصت گر چه قریب المخرج است ولی مساوی نیست در این مجلس گفتم دولت شوروی تصور می کرد که می‌تواند فقط با یک تقاضا از این مملکت استخراج نفت بخواهد و تحصیل امتیاز بکند این تا آن زمان...