پیمان سنتو
| محمدرضا شاه پهلوی | تصمیم‌های مجلس
[[]] |
درگاه محمدرضا شاه پهلوی |
از سال ۱۳۲۷ شاهنشاه در سفرهای رسمی و چند سفر غیر رسمی از کشورهای آسیایی و اروپایی و امریکا دیدن کردند و با سران این کشورها دیدار و گفتگو نمودند. بیانات خردمندانه و دادوری‌های فرزانه شاهنشاه درباره مسایل گیتی و پیوندهای میان کشورها و پیوندهای میان ایران با دیگر کشورها، شاهنشاه را در ردیف نخست سیاستمداران بزرگ دنیا قرار داد. سفرهای شاهنشاه به کشورهای گوناگون یکی از ارزنده‌ترین کنش‌ها در سیاست خارجی کشور و بستن یک سری قراردادهای دو جانبه با بیشتر کشورها و برقراری دوستی و پیوندهای بازرگانی و فرهنگی میان ایران و دیگر کشورها شد.
۵ اسفند ۱۳۳۳ پیمان همکاری دوسویه میان دولت عراق و ترکیه به امضا رسید. پیمان پیوستن ایران به همکاری متقابل (دوسویه) عراق و ترکیه (سنتو) در بغداد امضا شد. این پیمان دربرگیرنده هشت ماده‌است. ۲۴ فوریه ۱۹۵۵
پیمان بغداد
متن پیمان همکاری متقابل بین ترکیه و عراق
نظر به این که روابط دوستانه و برادرانه موجود بین عراق و ترکیه پیوسته در حال توسعه‌است و به منظور تکمیل عهدنامه دوستی و حسن جوار منعقدبین اعلیحضرت پادشاه عراق و حضرت رییس جمهور ترکیه که در تاریخ ۲۹ مارس ۱۹۴۶ در آنکارا به امضاء رسیده‌است و به موجب آن طرفین تصدیق‌نموده‌اند که صلح و امنیت بین دو کشور تفکیک‌ناپذیر از صلح و امنیت جهانی و به خصوص ملل خاورمیانه بوده و این امر اساس سیاست خارجی آنهارا تشکیل می‌دهد.
نظر به این که ماده ۱۱ عهدنامه دفاع مشترک و همکاری اقتصادی بین دولتهای جامعه عرب حاکی است که هیچ ماده از آن معاهده به هیچ نحو طوری‌طرح‌ریزی یا انتخاب نشده که تأثیری در حقوق و تعهدات طرفین به مناسب امضای منشور ملل متحد داشته باشد.
و با اعتراف به مسئولیت‌های بزرگی که از لحاظ عضویت در سازمان ملل متحد به منظور استقرار صلح و امنیت در ناحیه خاورمیانه برای آنها ایجاد شده‌و انجام اقدامات مقرر در ماده ۵۱ منظور ملل متحد را به عهده آنها گذاشته‌است لزوم انعقاد یک پیمانی که هدف‌های بالا را تأمین کند تشخیص داده وبرای این منظور نمایندگان مختار خود را به ترتیب ذیل معین کرده‌اند:
اعلیحضرت فیصل دوم پادشاه عراق.
جناب آقای الفریق نوری‌السعید نخست‌وزیر.
جناب آقای برهان‌الدین‌باش‌اعیان کفیل وزارت امور خارجه.
حضرت جلال بایار ریاست جمهوری ترکیه.
جناب آقای عدنان مندرس نخست‌وزیر.
جناب آقای پروفسور فؤاد کوپرلو وزیر امور خارجه.
نمایندگان مزبور پس از مبادله اعتبارنامه‌های خود که آنها را صحیح و معتبر یافتند در مراتب ذیل موافقت حاصل کردند:
ماده ۱ - طرفین معظمین متعاهدین برای امنیت و دفاع مطابق ماده ۵۱ منشور ملل متحد تشریک مساعی خواهند نمود. اقداماتی که برای عملی ساختن‌این تشریک مساعی درباره آنها موافقت می‌کنند ممکن است موضوع موافقتنامه‌های خاصی قرار گیرد.
ماده ۲ - برای تحقق و اجرای تشریک مساعی پیش‌بینی شده در ماده ۱ مقامات صلاحیت‌دار طرفین متعاهدتین معظمتین اقداماتی را که می‌بایست به‌محض این که پیمان فعلی به مرحله اجرا درآید تعیین خواهند نمود.
ماده ۳ - طرفین متعاهدتین معظمتین متعهد می‌شوند که از هر گونه دخالت در امور داخلی یکدیگر خودداری کنند و هر گونه اختلاف فیمابین را با روش‌مسالمت‌آمیز بر طبق منشور ملل متحد حل نمایند.
ماده ۴ - طرفین متعاهدتین معظمتین اعلام می‌دارند که مقررات این پیمان با هیچ یک از تعهدات بین‌المللی ناشی از قرارداد هر یک از طرفین با دولت یادول ثالثی مغایرت نداشته و نمی‌تواند از تعهدات بین‌المللی مذکور بکاهد و یا ناقض آنها محسوب شود.
طرفین متعاهدتین معظمتین متعهد می‌شوند که‌هیچگونه تعهد بین‌المللی که منافی با پیمان فعلی باشد قبول نکنند.
ماده ۵ - این پیمان برای الحاق هر یک از دول اتحادیه عرب یا هر یک از کشورهای دیگری که به امنیت و صلح این ناحیه علاقمند هستند و طرفین‌متعاهدتین معظمتین آن کشور را به رسمیت کامل شناخته باشند باز خواهد بود.
الحاق از تاریخی رسمیت دارد که سند الحاق به وزارت امور خارجه عراق تسلیم شده باشد.
هر دولت عضو که به پیمان فعلی ملحق شود می‌تواند بر طبق ماده ۱ با یک یا چند دولت عضو پیمان قراردادهای خاص منعقد سازد. مقامات‌صلاحیت‌دار دول مزبور بر طبق ماده ۲ اقدامات لازمه را تعیین خواهند کرد و به محض آن که اقدامات مزبور به تصویب دول مربوطه رسید قابل اجراخواهد شد.
ماده ۶ - همین که حداقل چهار دولت به عضویت این پیمان در آمدند شورایی مرکب از وزرای دول مزبور تشکیل خواهد شد که در حدود مقاصد این‌پیمان کار کند. شوری آیین کار خود را تنظیم خواهد کرد.
ماده ۷ - این پیمان برای مدت پنج سال قابل اجرا است و برای پنج سال دیگر قابل تجدید است هر یک از اعضاء پیمان شش ماه قبل از انقضاء ادوارمذکور در بالا ممکن است کتباً تمایل خود را به خارج شدن از پیمان به اعضای دیگر اطلاع دهد در چنین صورت پیمان برای اعضای دیگر معتبرمی‌ماند.
ماده ۸ - این پیمان به وسیله طرفین متعاهدین به تصویب خواهد رسید اسناد تصویب هر چه زودتر در آنکارا مبادله خواهد شد و از تاریخ مبادله اسنادتصویب به مرحله اجرا در می‌آید.
برای گواهی مراتب بالا نمایندگان مختار مذکور این پیمان را به عربی - ترکی و انگلیسی امضاء نموده‌اند هر سه متن متساویاً معتبر هستند و در صورت‌پیدایش اختلاف متن انگلیسی مرجع خواهد بود. تهیه شده در دو نسخه در بغداد دومین روز رجب ۱۳۷۴ هجری مطابق بیست و چهارم روز فوریه۱۹۵۵.
(امضاء شده) نوری‌السعید. (امضاء شده) عدنان مندرس.
از طرف اعلیحضرت پادشاه عراق از طرف ریاست جمهوری ترکیه.
(امضاء شده) برهان‌الدین‌باش‌اعیان. (امضاء شده) فؤاد کوپرلو.
از طرف اعلیحضرت پادشاه عراق. از طرف ریاست جمهوری ترکیه.
بغداد ۲۴ فوریه ۱۹۵۵.
۴ اوریل ۱۹۵۵ دولت انگلستان به پیمان همکاری عراق و ترکیه پیوست.
۲۳ سپتامبر ۱۹۵۵ دولت پاکستان نیز به این پیمان پیوست.
پیام‌های دوستانه‌ای از سوی دولتهای انگلستان، عراق، ترکیه و پاکستان دایر بر فراخوان پیوستن ایران به پیمان پدافند خاورمیانه به دولت ایران فرستاده شد.
دولت شوروی نسبت به پیوستن ایران به پیمان دفاعی ترکیه و عراق آغاز به واخواهی (اعتراض) کرد و نامه‌ای در این باره به کاردار دولت شاهنشاهی ایران در شوروی برای فرستادن به تهران داده شد.
۱۹ مهر ۱۳۳۴ حسین علاء نخست‌وزیر لایحه پیوستن ایران به پیمان همکاری دو سویه بسته شده میان کشور ترکیه و عراق را به مجلس شورای ملی داد و قانون اجازه الحاق دولت ایران به پیمان همکاری متقابل منعقده بین دولتین عراق و ترکیه در ۳۰ مهر ۱۳۳۴ به تصویب مجلس شورای ملی رسید.[۱]
۲۴ آبان ۱۳۳۴ حسین علاء نخست‌وزیر در مجلس سوگواری مصطفی کاشانی پسر آیت‌الله کاشانی و نماینده مجلس هدف گلوله مظفر ذوالقدر عضو فدائیان اسلام قرارگرفت ولی گلوله در لوله تپانچه گیر کرد و شلیک نشد و ذوالقدر تپانچه را بر سر علاء کوبید و وی را زخمی کرد. حسین علاء با وجود زخمی که بر سر داشت همان روز رهسپار بغداد برای شرکت در پیمان بغداد که پس از زمانی به پیمان سنتو نامیده شد گردید. با سیاست جهانخواری شوروی و زیر پا نهادن پیمان سه دولت و ماندگار شدن ارتش شوروی در ایران که به سرانجام به شکایت دولت ایران از شوروی به شورای امنیت سازمان ملل متحد کشیده شد [۲] [۳] برای نگهبانی از تمامیت ارضی کشور، و جلوگیری از توطئه حزب توده، عامل شوروی در ایران، دولت ایران به "پیمان بغداد" پیوست.
۲۴ تیر ۱۳۳۷ کنفرانس سران کشورهای هم‌بند (عضو) پیمان بغداد در آنکارا برگزار شد. در این کنفرانس از دولت عراق به سبب کودتایی که در آن کشور انجام شده بود، شرکت نکردند. شاهنشاه، جلال بایار رییس جمهور ترکیه، اسکندر میرزا رییس جمهور پاکستان، نخست‌وزیران ایران و ترکیه و وزیران امور خارجه ترکیه و معاون وزارت امور خارجه پاکستان در این کنفرانس شرکت جستند. سران سه کشور هم‌بند پیمان بغداد درباره وضع خاورمیانه، به ویژه رویدادهای لبنان و عراق و دیگر مسایل سه کشور به گفتمان نشستند. روز پسین شاهنشاه و جلال بایار و اسکندر میرزا به سبب وضع ناگوار خاورمیانه بار دیگر همه مسایل را مورد بررسی قراردادند و به کنفرانس پایان دادند و آگاهی‌نامه (اعلامیه) پایان کنفرانس به چاپ رسید که در آن یادآور شده بود که سران کشورهای هم‌بند "پیمان بغداد" درباره وضع خاورمیانه به ویژه درباره رخدادهای لبنان و عراق با گفتمان در چاره‌جویی برای از میان بردن دشواری‌های منطقه هستند. سپس در پیامی که شاهنشاه و سران پاکستان و ترکیه برای پرزیدنت آیزنهاور فرستادند گرامی‌داشت خود را از اینکه دولت امریکا برای پایان دادن به رخدادهای هولناک لبنان در آن کشور نیروی نظامی فرستاده‌است ابراز داشتند.