نامه احمد قوام نخست‌وزیر دولت شاهنشاهی ایران به مولوتف وزیر امور خارجه درباره بدهی‌های شوروی به ایران و آسیب‌های جنگ ۱۵ اسفند ۱۳۲۴
| اشغال ایران به وسیله ارتش بریتانیا و شوروی | نجات آذربایجان | درگاه محمدرضا شاه پهلوی |
نامه احمد قوام نخست‌وزیر دولت شاهنشاهی ایران به مولوتف وزیر امور خارجه درباره بدهی‌های شوروی به ایران و آسیب‌های جنگ ۱۵ اسفند ۱۳۲۴
آقای مولوتف کمیسر ملی امور خارجه: بطوریکه خاطر آنجناب مستحضر است قرارداد مالی که پایه واساس مبادله پولی بین دو مملکت است در دوم مارس ۱۹۴۶ خاتمه یافته‌است و طبق مقررات این قرارداد در روز سوم ماه مارس باید تصفیه نهایی وطرز پرداخت آن بعمل آید. در تاریخ ۲۰ و ۲۲ فوریه ۱۹۴۶ در نتیجه مذاکرات حضوری با آقای میکونف اینطور مقرر شد که مقدمه فهرستی از مسائل معوقه اقتصادی و مالی بین دو کشور تنظیم شده و بایشان تسلیم شود که مذاکرات اقتصادی نیز شروع گردد ودر ۲۳ فوریه این فهرست بایشان تسلیم گردید و تا امروز هیچگونه اطلاعی از ایشان دایر بشروع مذاکرات اقتصادی و مطالبات دولت ایران نرسیده‌است. اینک چون پایان قرارداد مالی فرا رسیده‌است لازم میدانم وضع نهایی این حساب را بطوریکه بانک ملی ایران تلگرافا اطلاع می‌دهد باستحضار جنابعالی برسانم طلب بانک ملی ایران از بانک دولت شوروی تا آخر دوم مارس بشرح زیر است:
- ۱- طلب بطلا که مقدار آن ۱۰۱۱۹۰۶۰۷۰۰۱۳ بیلیون گرم خالص است وارزش آن بنرخ رسمی بانک ملی ایران معادل است با ۹۸ر۱۲۵۹۸۶۶۲ دلار.
- ۲- و طلب بدلار که معادل است با ۸۷۳۲۴۳۸ دلار. این طلا طبق قانون زر امانت بانک ملی (قسمت نشر اسکناس) در بانک دولتی شوروی است و پشتوانه قانونی اسکناس ایران محسوب می‌شود باید عین آن بخزانه بانک ملی ایران (قسمت نشر اسکناس) منتقل شود و پرداخت طلب دلاری بانک ملی ایرانهم هر چه زودتر بعمل آید.
در اینموقع لازم میدانم که خاطر آنجناب را بطور کلی از مساعدتهای اقتصادی که دولت ایران بدولت دوست و همجوار شوروی نموده و خسارات هنگفتی را که دراین راه تحمل نموده‌است یادآورشوم. در زمستان ۱۹۴۲ که ملت ایران دچار کمبود محصول و قحطی شدید بود قراردادهایی راجع به تهیه و تسلیم بیش از شصت هزار تن مواد خوراباری با نمایندگی تجارتی شوروی در ایران منعقد نمود که بیش از سیصد میلیون ریال خزانه دولتی ایران از بابت آن متضرر گردید در ۱۹۴۳ قراداد سی و شش هزار تن برنج منعقد کرد که در حدود سیصد میلیون ریال ضرر و خسارت انجام آن قرارداد شد. در اجرای قرارداد اسلحه سازی دولت ایران در حدود صد وسی میلیون ریال خسارت دیده‌است وهنوز هم از بابت قیمتی که خود نمایندگی تجارتی شوروی تعیین و تحمیل نموده مبلغ سی میلیون ریال بدهکار است.
نمایندگی تجارتی شوروی از بعد از وقایع شهریور استقلال گمرکی ایران را نقض کرده وبرای مدت هشت ماه تمام از پرداخت کلیه حقوق و عوارض گمرکی خودداری نمود و بعدا هم وزارت دارائی را تا خاتمه جنگ مجبور بانعقاد واجرای پروتکلی نمود که اجناس وارداتی شوروی تحت حفاظت خود نمایندگی تجارتی شوروی در انبارهای خودشان قرار گیرد و در ضمن عمل حتی بمقررات همان پروتکل هم عمل ننمود. و با وجود اینکه امروز جنگ تمام شده‌است باز هم بمقررات تعرفه گمرکی ایران تمکین نکرده و بهمان نقض استقلال گمرکی ایران کماکان ادامه می‌دهد. در تمام طول مدت جنگ نمایندگی تجارتی شوروی کلیه واردات خود را بحداعلای قیمت بازار سیاه بفروش رسانده واز کمک بدولت ایران در تنزل قیمتها از راه فروش اجناس انحصاری از قبیل قند و شکر و قماش و سایر کالاها خودداری نمود در عین حالیکه سایر متفقین ایران بمقررات انحصاری تجارت ایران احترام گذاشته و قند و قماش و سایر کالاهای خود را بقیمتهای بین المللی بدولت ایران عرضه می‌داشتند و خریدهای خود را هم از بازار سیاه می‌نمودند نمایندگی تجارتی شوروی قند و شکر را تا کیلوئی صد و چهل ریال و قماش را تا متری ۷۰ الی ۸۰ ریال بفروش میرساند و از اینرو اقدامات دولت ایران در جلوگیری از بازار سیاه واجرای تثبیت قیمتها همیشه بی نتیجه می‌گردید و علاوه ضبط اموال دولتی وتجار ایران، چه در بنادر و گمرکات و چه اجناسی که ترانزیتی بوده یکی از اقلام مهم مطالبات دولت وملت ایران است که در موقع مقتضی باید مورد بحث واقع شود. دولت ایران نظر بلزوم حفظ مراتب دوستی صمیمی و همجواری انتظار داشت از تعقیب این نقض قوانین و مقررات خودداری شود و امیدوار بود که بعد از خاتمه جنگ نمایندگی تجارتی شوروی تغییر رویه داده و نه تنها اوضاع را بصورت عادی برگرداند بلکه کلیه خسارات وراده رانیز جبران نماید ونیز باید گفته شود که نسبت بهر گونه تذکر رسمی هم که در این موارد داده می‌شد توجهی معطوف نمی‌گردید ذکر مختصر فوق از جریان اوضاع اقتصادی برای اینست که خاطر آن جناب را کاملا متوجه سازم که دولت و ملت ایران در طول مدت جنگ صمیمانه در راه دوستی با دولت همجوار اتحاد جماهیر شوروی از هر گونه کمک و فداکاری مضایقه نکرده‌است وخسارات وفداکاریهایی که تحمل کرده‌است فوق استطاعت بنیه مالی و اقتصادی ملت ایران بوده‌است و تحمل این فداکاریهای طاقت فرسا در ملت ایران انتظارات زیادی را برای آتیه از کمک اقتصادی متقابل دولت دوست وهمجوار شوروی ایجاد کرده‌است. بجرأت می‌توان گفت نظیر این کمکهای اقتصادی ملت ایران و فداکاریهایی که در راه دوستی صمیمی با اتحاد جماهیر شوروی متحمل شده‌است بامقایسه وضع اقتصادی ایران با سایر ملل در این جنگ جهانی بی نظیر و بی سابقه می‌باشد این فداکاریها و خسارات هنگفت است که مرا وادار می‌نماید که تقاضا نمایم مقرر دارند بتذکاریه ۲۳ فوریه که متضمن فهرست مسائل معوقه اقتصادی و مالی بین مملکت است و به آقای میکونف تسلیم شده ترتیب اثر داده ودر حل این مسائل مهم واساسی اقدام فرمایند و همچنین بانک دولت شوروی در پراخت طلب بانک ملی ایران طبق مقررات پیمان مالی عمل نموده و تعهدات خود را محترم شمرده واجرا نماید. توجه مؤثر و اساسی آن جناب در مسائل معوقه اقتصادی چگونگی اهمیت کمکهای اقتصادی ومالی ایران را بدولت اتحاد جماهیر شوروی بر جنابعالی روشن خواهد ساخت و یقین دارم که به بسیاری از توهمات مربوط بوجود احساسات غیردوستانه در ایران نسبت باتحاد جماهیر شوروی هم خاتمه خواهد داد.
در پایان خواهشمندم احترامات فائقه اینجانب را نسبت بخود قبول فرمایند. احمد قوام