مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۹ خرداد ۱۳۲۸ نشست ۱۷۱
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری پانزدهم | تصمیم‌های مجلس | قوانین برنامه‌های عمرانی کشور مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری پانزدهم |
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل: متن قوانین - تصویب‌نامه‌ها - صورت مفصل مذاکرات مجلس شورای ملی - سوالات - اخبار رسمی - فرامین - انتصابات - آیین‌نامه‌ها - بخش‌نامه‌ها - آگهی‌های رسمی
شماره تلفن: ۵۴۴۸ - ۸۸۹۴ - ۸۸۹۵ - ۸۸۹۶
مدیر سید محمد هاشمی
مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره ۱۵
جلسه: ۱۷۱
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز پنج‌شنبه نوزدهم خرداد ماه ۱۳۲۷
فهرست مطالب:
۱ - تصویب صورت مشروح مجلس
۲ - بیانات قبل از دستور سه نفر از نمایندگان
۳ - بقیه مذاکره در لایحه اصلاح قانون انتخابات
۴ - معرفی آقای نجومی به معاونت وزارت پست و تلگراف از طرف آقای نخست وزیر
۵ - بقیه مذاکره در لایحه انتخابات
۶ - موقع جلسه بعد - ختم جلسه
مجلس ساعت نه و ربع صبح به ریاست آقای رضا حکمت تشکیل گردید
۱- تصویب صورت مشروح مجلس
رئیس - نسبت به صورت جلسه نظری نیست؟
دکتر معظمی - اجازه می‌فرمایید؟
رئیس - بفرمایید.
دکتر معظمی - در این قسمت اظهارات بنده در صفحه ۴۳۷۴ سطر ۳ نوشته شده است که «مدت تعیین کردند من بسیار موافقم» در صورتی که من گفته بودم «من مخالفم» تمنی دارم مقرر بفرمایید اصلاح شود.
رئیس - اصلاح می‌شود آقای سزاوار.
سزاوار - به طوری که مکرر گفته شده البته صورت جلسه اگر به طور تفصیل نوشته می‌شود باید حاوی تمام جزئیات مطالب باشد و اگر هم به طور خلاصه است لااقل باید عبارت و مطالب را تمام نوشت و اگر بنا شود خبر را نوشت و مبتدایش را ننوشت این درست نیست، بنده در رادیو راجع به آن عرضی که اینجا کردم عرض کردم با این که کمیسیون کشور اکثریتش موافق بودند با لایحه پیشنهادی دولت و مذاکراتی هم شده است لیکن از نظر شروع کارت انتخاباتی دیدند در عمل ممکن است دچار اشکال شود و برای این دوره انتخابات تأخیر شود بنابراین این طور پیشنهاد کردند و اگر دولت موفق می‌شود که البته کارت را تهیه می‌کند و شروع می‌نماید و اگر موفق نشد که باید برای دوره بعد بماند و این طور گفته شده است در رادیو این طور گفتند که بنده گفته‌ام موافقم و پیشنهادی بکنید به آن صورت مخالفی نیست. عرض می‌کنم بنده باید از نظر کمیسیون کشور دفاع کنم و کمیسیون کشور راجع به این تبصره پیشنهادی منطقش این بود.
رئیس - صورت مشروح که طبع شد این اظهارا ت آقا اصلاح می‌شود. آقای شهاب خسروانی
شهاب خسروانی - بنده یک تذکری داشتم. ضمن آن آیین‌نامه‌ای که وزارت معارف تقدیم کرده بود مجلات علمی و ادبی را معاف کرده بود...
رئیس - راجع به صورت جلسه است؟ ...
شهاب خسروانی - بله، عرض کنم تذکری بود راجع به صورت مجلس خواستم استدعا کنم که صاحبان مجله در هیئت رئیسه...
رئیس - این مربوط به صورت جلسه نیست دیگر نظری نسبت به صورت مجلس نیست؟ ...(گفته شد - خیر)
۲ - بیانات قبل از دستور سه نفر از نمایندگان
رئیس - چند نفر از آقایان تقاضای نطق قبل از دستور کرده‌اند (عده‌ای از نمایندگان - دستور، دستور) در این آیین‌نامه ذکر شده در صورت اهمیت مطلب قبل از دستور آقایان می‌توانند صحبت کنند. آقای بهادری ولی به اختصار بگویید که وقت نگذرد.
بهادری - به طوری که خاطر آقایان نمایندگان محترم استحضار دارند وضعیت زندگی ساکنین آذربایجان مخصوصاً طبقات زارع و کشاورزان بی‌نهایت رقت‌آور بوده و در اثر خشکسالی و مواجهه با آفت سیل و تگرک محصول اغلب نقاط آن مخصوصاً حوزه انتخابیه اینجانب سراب گرمرود خسارات جبران‌ناپذیری به زارعین و کشاورزان وارد به علاوه در زمستان تاریخی سال گذشته که شدت سرما و زیادی برف و کولاک آن یکی از شگفتی‌های طبیعت بوده و اردیبهشت ماه جاری نیز ادامه داشت دچار قحطی بی‌سابقه گردیده (صحیح است) عده زیادی از ساکنین
قراء از گرسنگی تلف حتی به واسطه نداشتن علوفه اغنام و احشام خودشان را هم از دست داده و ناچار به ترک خانه زندگی خودشان را هم از دست داده و ناچار و فعلاً در کوچه و خیابه آنهای تهران بیکار و سرگردان می‌باشد.
مطابق تلگرافات متعددی که رسیده است. اکثر قراء فاقد جمعیت (صحیح است) و به واسطه نیامدن باران و نداشتن تخم جهت بذر بهاره امور زراعتی به کلی تعطیل و کشاورزان قراء با طرز بسیار اسف‌آوری زندگی می‌نمایند. چون تأثرات قلبی اجازه تشریح بیشتری را نسبت به وضعیت رقت‌آور زارعین فلک‌زده را نداده و به علاوه راضی به تحریک تأثرات آقایان محترم نمی‌باشد بنابراین از جناب آقای وزیر دارایی تمنا دارم که توجهی به وضعیت زارعین و ترمیم اوضاع و احوال اسف‌آور ساکنین حوزه انتخابیه اینجانب فرموده و دستور فرمایند هر چه زودتر مقداری غله به عنوان مساعده در دسترس زارعین بگذارند که اقلاً وسایل ارتزاق آنان فراهم و بیش از این دچار عسرت و مذلت نگردند و ضمناً با توجه به سوابق پیشنهاد قبلی اینجانب مبنی بردرخواست تأسیس شعبه بانک کشاورزی که مورد تصویب مجلس شورای ملی واقع ولی تاکنون اقدامی نفرموده‌اند و با در نظر گرفتن وضعیت امروزه زارعین و خورده مالکین محل که تأسیس فوری شعبه بانک مورد بحث ضروری می‌باشد دستور فوری را نسبت به انجام امر در سراب و میانه صادر تا زارعین و خورده مالکین محل بتوانند با استقراض از بانک و استفاده مزایای آن وسایل ادامه بذر و زندگی خودشان را فراهم و امیدوار باشند (صحیح است) و موضوع دیگری را که می‌خواستم به عرض آقایان برسانم خرابی وضعیت بهداشت و بهداری سراب و میانه می‌باشد این دو شهرستان که دارای صدها هزار جمعیت می‌باشد تاکنون کوچکترین توجهی نسبت به وضیعت بهداری آنجا نگردیده مخصوصاً بهداری میانه اساساً فاقد سازمان اداری و تشکیلات ناقص فعلی آن هم تحت اختیار بهداری راه‌آهن اداره می‌شود البته با کارهایی که خود راه‌آهن دارد و اخیراً هم که شروع به کار نموده است فرصتی برای انجام حوایج بیماران محلی نداشته و اهالی محل از این حیث بی‌نهایت در زحمت و نگران بوده‌اند از آقای وزیر بهداری تمنی دارم توجه فوری را نسبت به ترمیم وضعیت بهداری میانه مبذول و ضمن اعزام طبیب و دارو و سایر وسایل لازم دستور تشکیل بهداری مستقلی را در میانه صادر فرمایند و در ضمن توجهی به بیمارستان جدید سراب که از محل اعطایی ملوکانه ساختمان آن تکمیل شده است اجازه افتتاح آن را صادر و با تکمیل نواقص بیمارستان موصوف از قبیل داروخانه و سایر احتیاجات مربوطه ساختمان به این بزرگی و عظمت را که نمونه از عواطف شاهانه است بیش از این در حالت بلاتکلیفی نگذارند و در عین حال حوایج ساکنین محل را که همه روزه به اینجانب مراجعه و با تشریح وضعیت اسف‌آور خودشان که در اثر نداشتن بهداشت کامل همه روزه چندین نفر از افراد و اطفال معصوم خودشان را از دست می‌دهند و درخواست اعزام طبیب و قابله دارند بر آورده نمایند. آقای وزیر بهداری بنده و جنابعلی وجداناً مسئول این وضعیت می‌باشیم باید هر چه زودتر به این جریانات خاتمه داد و قسمتی از عرایضم مربوط به راه‌آهن است آقایان محترم گواهی خواهند فرمود راه‌آهن ایران یکی از شاهکارهای بزرگ اعلیحضرت شاه فقید می‌باشد و با چه زحمات و صرف مبالغ هنگفتی اقدام به تأسیس آن شده است سزاوار نمی‌باشد که امروز خط میانه به عنوان نداشتن آشیانه قطار مسافربری آن را تعطیل نمایند زیرا قطع نظر از این که موضوع صورت خوبی برضرر و زیان کشور نیز تمام شده و معلوم نیست چرا و بچه علت جلو بهره‌برداری به این بزرگی را با این قبیل عناوین می‌گیرند اهالی میانه مرتباً از این جریان شکایت می‌نمایند باید جواب مردم را بدهیم انتظار دارم جنان آقای وزیر راه اقدام فوری را در این باره مبذول و هر چه زودتر دستور دایر کردن قطار مورد نیاز اهالی میانه را صادر فرمایند تا موجبات آسودگی آنان فراهم و بر توجهات اولیای امور امیدوار گردند. در خاتمه تذکرات خود را تکرار و از جنابان آقایان وزیران دارایی - بهداری - راه تمنای اقدام فوری را نسبت به مراتب معروضه داشته و عرایض خود را خاتمه می‌دهم (احسنت)
رئیس - آقای دکتر بقایی.
دکتر بقایی - طی جلسه یکشنبه ۱۵ خرداد اینجانب به عنوان نطق قبل از دستور در جواب فرمایشات جناب آقای یمین اسفندیاری مطالبی عرض کردم که ناتمام ماند یعنی از طرف مقام ریاست تضییقی به عمل آمد و با این که اینجانب ده دقیقه به جای یک ربع صحبت کرده بودم و با این که همکار محترم جناب آقای مکی حق خود را به اینجانب مرحمت کرده بودند و طبق نص صریح آیین‌نامه جدید حق داشتم نیم‌ساعت صحبت کنم جناب آقای رئیس اینجانب را از ادامه گفتار محروم و خود ایشان چندین بار تکرار فرمودند و در صورت جلسه نیز منعکس گردیده است که بیانات و استدلال اینجانب ناقص و ناتمام مانده مع‌الوصف طی همان جلسه در طول چند دقیقه که اینجانب جلسه را ترک کرده بودم جناب آقای دکتر منوچهر خان اقبال وزیر هوشمند و وزیر کشور از طرف دولت بخود اجازه صحبت داده و مثل ضربت از قفا به اینجانب توهیناتی وارد آوردند لذا اضطراراً اجازه می‌خواهم با چند کلمه رفع توهیم از خود بنمایم.
به طوری که در آن جلسه عرض کردم هدف استیضاح و اعتراضات اینجانب جلوگیری از تغییرات قانون اساسی و بدعت‌های ناشایسته‌ای بود و می‌توانم به جرئت و با اطلاع موثق ادعا کنم که استیضاح من سبب تغییر کلی جریان مجلس مؤسسان گردید و به جای مواد و نکات دوازده‌گانه‌ای که در نظر بود فقط به آنچه با حزم و احتیاط به تصویب رسید و در حقیقت تأثیر زیادی در اوضاع ندارد اکتفاکردند والا آقایان خوب می‌دانند که با همان روش مفتضحانه‌ای که نظامنامه داخلی مجلس مؤسسان حتی بدون قرائت به تصویب رسید ممکن بود هر چیزی را که بخواهند به تصویب برسانند جناب آقای یمین اسفندیاری در آخر تکذیب خود مثل همان اشخاص و دستگاهی که ضمن استیضاح گفتم دست به اسلحه زنگ زده تکفیر زده و ابراز اهانت عظیم به شخصیت سیاسی اینجانب تلویحاً فرمودند که اینجانب ممکن است ندانسته آلت اغراض و ملعبه سیاسی بیگانگان شده باشم - همه می‌دانند و اینجانب بیش از یک بار در پیشگاه ملت اعلام کردم که به هیچ وجه من‌الوجه آلت اغراض و ملعبه سیاسی هیچ یک از سیاست‌های خارجی اعم از شمالی و جنوبی شرقی و غربی و ماوراء بحار نیستم و نخواهم شد و اکنون هم صراحة اعلام می‌کنم که در این مجلس حاضر بین من و جناب آقای یمین اسفندیاری اگر خدای نکرده یک کدام از ما دانسته یا ندانسته آلت اغراض و ملعبه سیاسی بیگانگان بشویم این من نیستم والسلام اما در جواب فرمایشات جناب آقای دکتر اقبال وزیر وزین کشور اولاً اینجانب در جواب همکار پارلمانی خود جناب آقای یمین اسفندیاری عرایضی به عرض مجلس رسانیدم جای بسی تعجب است که جناب آقای وزیر کشور مداخله فرموده‌اند - ایشان اگر بلند گوی دولت هستند و اگر استطاعت فکری و دماغی داشتند شایسته بود همان هنگام مدافعات دولت از استیضاح جواب نکات و اعتراضات اساسی اینجانب را می‌دادند. دولت خیلی مسایل را جواب نداد موضوع ملاقات بوین - اسفندیاری هم یکی از آنها بود که هیچ یک از جواب دهندگان جرئت وارد شدن در آن بحث را نکرد - حتی من اطلاع دارم که هیئت دولت این موضوع را برای خود نیز طرح ننمود تا تصمیمی اتخاذ نماید بنابراین ادعای جناب آقای دکتر اقبال وزیر کشور و تکذیب نماینده ایشان به نام دولت فضولة از طرف خود ایشان انجام شده است زیرا در صورتی که دولت می‌خواست تکذیب نماینده قاعدة این عمل در صلاحیت جناب آقای وزیر خارجه بوده جناب آقای دکتر اقبال؟ اگر این تکذیب‌های سخیف و بی‌اساس کار خوبی است و عقل سلیم را قانع می‌کند بنده با کمال صراحت تکذیب می‌کنم تا بدانید تکذیب حقیقی کدام است و تکذیب چه مزه دارد.
۲- در وهله دوم در صورتی که جناب آقای دکتر اقبال ضمن اظهارات خودشان اقرار کرده‌اند که در آغاز جلسه نبوده‌اند و مبتدا و خبر عرایض مرا نشنیده‌اند و با وصف این که ریاست دو سه بار اعلام فرمودند که مطالب و استدلال اینجانب به کلی ناقص و ناتمام مانده است به چه حق و منطقی آقای دکتر منوچهر خان اقبال وارد معقولات شده (رئیس - آقای دکتر بقایی این حرف‌ها چیست؟ ... با نزاکت بفرمایید) و به خود اجازه جسارت و توهین به اینجانب را داده‌اند اینجانب صراحة در پیشگاه مجلس شورای ملی و پیشگاه ملت ایران فریاد می‌زنم که عناصر هزار رو و مذبذبی که همیشه چاکر حکومت منصوب می‌باشند و مانند علف هرزه به هر طرف که باد می‌وزد خم می‌شوند صلاحیت این گونه فضولی‌ها و اهانت‌ها را نسبت به شخصیت سیاسی اینجانب ندارند. جناب آقای دکتر اقبال فرمودند که «دکتر بقایی مأموریتی دارد که هر چند یک مرتبه بیاید و این صحبت‌ها را تکرار کند» و باز گفته‌اند «اگر یک روزی خواستید بنده مدارکی می‌آورم که ایشان از طرف کی این دستورات را می‌گیرد» آقای دکتر منوچهر خان اقبال آن روز رسیده است! من کنجکاو هستم و عجله دارم که آن مدارک را بخوانید شاید با آن مدارک می‌خواهید ثابت کنید همان طور که من اموال موقوفه را می‌خورم و خون و گوشت بدنم و خانواده‌ام از اموال موقوفه آستانه فخریه راور تشکیل شده است این باز من هستم که تصمیمات محرمانه هیئت دولت و جلسات سری دیگر را در خارچ افشاء می‌کنم؟ در هر حال تا دقیقه که آقای دکتر اقبال مدارک
ادعایی خود را بر علیه من در مجلس ارائه ندهند گفتار و رویه ایشان مورد انزجار و تنفر اینجانب و ملت ایران می‌باشد ایشان یک بدعتی در تاریخ مشروطیت گذاشتند (حسین مکی - صحیح است) و آن این بود که از طرف دولت به جای دادن جواب استیضاح از نماینده مجلس استیضاح کردند. آقایان دولت باید جواب استیضاح بدهد نه این که استیضاح بکند متأسفانه صحبت‌های گستاخانه ایشان در جواب استیضاح اجباراً بلاجواب ماند ولی حق این بود که ایشان برای جواب استیضاح اینجانب با سوابق و علاقه خاصی که در نجاری دارند در و تخته را بهتر به هم وصل می‌کردند ولی از این مطلب بگذریم زیرا این موضوع عاقبت خوشی ندارد و این را آقای آزاد به خوبی به خاطر دارند که به واسطه اشاره و توهین به صنف نجار سیلی آبداری در مجلس شوری به بناگوش مبارکشان اثابت کرده و اینجانب هم از ترس سیلی چیزی اضافه نخواهم گفت.
اما راجع به موضوعی که جناب آقای رئیس فرمودند توهین می‌کنید من خیلی متأسفم که وضعیت مجلس نسبت به اوایل مجلس چقدر پس رفته و چه اندازه پایین رفته آقایان همگی به خاطر دارید که در اوایل مجلس یکی از وزرای شریف این مملکت در جواب یکی از نمایندگان در صورتی که حق هم با وزیر بود یک جمله‌ای گفت، گفت «کلمة حق یرادبها الباطل» برای این کلمه آقایان یادتان بیاید چه الم شنگه‌ای در این مجلس به پا شد فحشش دادند و گفتند باید معذرت بخواهی گفتند توهین کرده‌ای و باید عذر بخواهی و حالا یک وزیر می‌آید می‌گوید من مدرک دارم و می‌آیم مدرک ارائه می‌دهم که این از مقامات خارجی دستور می‌گیرد. هیچکس هیچ چیز نمی‌گوید در هر صورت بنده اضافه می‌کنم که اگر شرافتی وجود داشته باشد ایجاب می‌کند که بیایند و من به سهم خودم اجازه می‌دهم که این مدارکی را که علیه من دارند در پشت همین تریبون مجلس بگویند چون من می‌دانم کسی را که حساب پاک است از محاسبه‌اش چه باک است؟ .... من یقین دارم که هیچ مدرکی علیه من و خانواده‌ام و بستگانم نمی‌توانند ارائه بدهند و خطر بزرگ من هم همین است که دهان من با این چیزها بسته نمی‌شود ولی در مقابل اگر مجلس اجازه بدهد آن طوری که تضییق شد به من در زمان استیضاح تضییق نکنند من بیایم پشت این تریبون آن چیزهایی را که می‌دانم بگویم. حالا من دعوت می‌کنم که ایشان بیایند و مدارک خودشان را بگویند و بعداً هم اگر آقایان صلاح دانستند بنده خواهم گفت و اگر هم خواستم از پیشگاه مجلس استدعا کنم این موضوع رفع بام و دو هوای اجرای قوانین است، یک قانون مطبوعاتی در این مجلس گذشته که چهار ماه و چند روز از تصویب آن می‌گذرد و هنوز این قانون به مرحله اجرا درنیامده است آقا من نماینده مجلس هستم نماینده اقلیت هستم طبق قانون اساسی می‌خواهم افکار و عقاید خودم را منتشر کنم قانون هم هست می‌خواهم روزنامه بنویسم اگر یک جایی خلاف نوشتم می‌توانند مرا محاکمه کنند ولی این مسامحه دولت هیچ قابل قبول نیست بنده از پیشگاه نمایندگان محترم تقاضا می‌کنم که قسمت اول لایحه را امروز جواب بدهند یعنی همان قسمت راجع به نمایندگان را اجازه بدهند همین امروز جواب داده شود تا باز ببینیم وزارت فرهنگ چه سنگ دیگری جلوی پای ما می‌اندازد. موضوع دیگری هم که می‌خواستم عرض کنم در خلال استیضاح پیشنهاد کردم که یک نسخه‌ای از اعلامیه حقوق بشر که به تصویب مجلس هم رسیده نوشته شود و در اینجا نصب شود ولی آن عمل که انجام نشد و عملاً هم که ما با آن مخالفیم پس اعلامیه حقوق بشر لغو شده در این مملکت حال خواهش می‌کنم یک طرحی تهیه شود تا آن امضاهایی را که پای اعلامیه حقوق بشر کرده‌ایم آن امضاهایمان را خط بزنند برای این که همه ما آن پیشنهادها را امضا کرده‌ایم و در مملکتی که با آزادی و مشروطه و عدالت اجتماعی دشمنی می‌شود یک نماینده‌ای هم نمی‌تواند یک روزنامه‌ای منتشر کند....
نورالدین امامی - آقای رئیس ماده ۱۰۰ آیین‌نامه را هم توجه فرمایید.
رئیس - این نطق قبل را دستور که تعیین شده چند دقیقه باید طول بکشد در ماده ۸۳ است در جلسه پیش آقای مکی حق تقدم داشته‌اند داده‌اند به آقای بقایی ایشان می‌توانستند یک ربع صحبت کنند و بیش از آن هم نمی‌توانستند چون بعد از آن نوبت دیگران است که باید صحبت کنند و ایشان حق خودشان را به شما دادند بنابراین بیش از یک ربع نمی‌شود به شما اجازه داد و نسبت به شما تضییقی هم به عمل نیامده و از حق خودتان می‌توانید استفاده کنید ماده ۸۳ قرائت می‌شود.
ماده ۸۳ - هر یک از نمایندگان که مطلب مهمی داشته باشد و بخواهد به استحضار مجلس برساند می‌تواند قبل از شروع به دستور و یا آخر جلسه با اجازه رئیس و رعایت نوبت به عنوان نطق قبل از دستور و یا بعد از دستور مطلب خود را اظهار نماید مجموع این قبیل نطق‌ها در یک جلسه به طور کلی نباید از یک ساعت تجاوز کند و در هر جلسه بیش از چهار نفر نمی‌توانند (دکتر بقایی- یعنی کمتر می‌توانند) در اول یا آخر صحبت نمایند و هر کدام از دارندگان اجازه نطق می‌توانند حق خود را به ناطق دیگری واگذار نماید.
کشاورز صدر - من راجع به این توضیحی دارم.
رئیس - هیچ توضیحی ندارد آقای وزیر کشور.
وریز کشور (آقای دکتر اقبال) - عرض کنم بنده خیلی متأسفم که وقت مجلس شورای ملی که بایستی به رتق و فتق امور برسد مخصوصاً در این اواخر که خاطر دولت متوجه یک عده از قوانین مفید است و در جزو دستور مجلس هم هست باید به تصویب برسد آقای دکتر بقایی سعی می‌کند که دولت و اعضای دولت را وادار بکند که بیایند اینجا چند دقیقه از وقت مجلس شورای ملی را بگیرند و خیلی مایه تأسف بنده است، آقای دکتر بقایی وقتی که دولت را استیضاح کردند در ضمن یکی از موارد استیضاحشان تذکر دادند که تشکیل مجلس مؤسسان به اشاره و حتی با اجازه یک دولت خارجی انجام شده - اولاً آقای دکتر بقایی خوب بود قبل از این که تشریف می‌آوردید اینجا وظیفه اولیه وکالتتان را انجام می‌دادید و آن عبارت از مطالعه قانون اساسی بود در قانون اساسی وزراء در عین حالی که مسئول وزارتخانه خودشان هستند یک مسئولیت مشترکه‌ای هم دارند و هر روز و در هر آنی می‌توانند در مجلس شورای ملی به نام دولت اظهاراتی بکنند و به نام دولت یک چیز را تصدیق کنند یا تکذیب نمایند (در صورتی که دولت تصمیم گرفته باشد) اگر بنده اجازه نداشتم از طرف دولت صحبت کنم مسلماً رئیس دولت از بنده استیضاح می‌کردند و این کار نشده است بنده به قوانین کاملاً آشنا هستم و محتاج هم نیستم که آقای دکتر بقایی به بنده درس مراعات قانون را بدهند از این جهت خیلی متأسفم که مقام ریاست اجازه فرمودند که برخلاف یکی از مواد قانون اساسی که به خاطر ندارم یک نفر نماینده به عنوان این که مصون است به یک وزیر که به فرمان اعلیحضرت همایون شاهنشاهی وزیر شده مورد اعتماد مجلس شورای ملی بوده و خیال می‌کنم تا امروز هم که اینجا هستم هست (صحیح است) از این جهت اجازه دادند برخلاف قانون اساسی آقای دکتر بقایی بیایند بگویند فضولة از طرف دولت یا وارد معقولات ... (صحیح است) (دکتر بقایی - ولی این اهمیتی ندارد که جناب عالی بنده را جاسوس بدانید!!) این حرف گفته شده ولی بنده اهمیت ندادم باز هم تکرار می‌کنم برایشان حرجی نیست ولی چیزی را که باید توضیح بدهم این است که آقای دکتر بقایی تصریح کردند در این استیضاحشان که دولت ایران وزیر خارجه‌اش را فرستاده است آنجا و با آقای بوین برای این کار ملاقات کرده این را بنده جداً تکذیب کرده و می‌کنم و خواهم کرد (دکتر بقایی - چرا در جواب استیضاح نکردید؟ ...) حالا آقای دکتر بقایی این را قبول دارند یا ندارند بنده از طرف دولت شاهنشاهی ایران مأموریت دارم که در پیشگاه مجلس شورای ملی ملاقات آقای بوین با اسفندیاری را راجع به مجلس مؤسسان مخصوصاً و جداً تکذیب کنم حالا ایشان قبول دارند یا ندارند نمی‌دانم. این که در ضمن استیضاحشان هی اشاره کردند و بنده در جلسه پیش هم عرض کردم که آقای دکتر بقایی مأموریتی دارند بنده نگفتم از کجا و چه؟ ... که بهشان بربخورد این که ایشان ممکن است در منزلشان بنشینند و با رفقای نزدیکشان یک نقشه و برنامه‌ای داشته باشند و بیایند هر روز اینجا و نمی‌دانم که چرا دستپاچه شدند و آمدند اینجا و وجدانشان ناراحت شد.
دکتر بقایی - اینها چیست که ایشان می‌گویند؟ ...
رئیس- همان طور که شما گفتید گفتم خارج از نزاکت نگویید بعد هم گفتید فضولة که من متوجه نشدم.
دکتر بقایی - من گفتم اگر مدارکی دارند بیاورند نشان دهند به هرجهت وجدان من از این جهت ناراحت نیست.
دکتر اقبال - بنده در آن جلسه اگر اشاره‌ای کردم که آقای دکتر مأموریتی دارند برای این است که عرض می‌کنم استیضاحی بودند و کردند و گفتند و مجلس شورای ملی هم با یک اکثریت بی‌نظیری به دولت آقای ساعد رأی اعتماد داد (صحیح است) آقای دکتر بقایی مخالف هستند باشند اکثریت مجلس که حکومت و قضاوت می‌کند و ما تابع اکثریت هستیم هر چه او گفت ما اجرا می‌کنیم هر چه هم نگفت نمی‌کنیم از این جهت آقای دکتر بقایی و دو سه نفر رفقای دیگرشان هر چه می‌خواهند بگویند برای ما اثری ندارد ما تابع اکثریت هستیم هستیم تا روزی که به ما اعتماد داشته باشند هستیم و روزی هم که به ما اعتماد نداشته باشند می‌رویم خانه‌مان می‌نشینیم. این که گفتیم ایشان مأموریت دارند
برای این است که ایشان هر چند وقت یک مرتبه می‌آیند پشت این میز خطابه و این فرمایشات را می‌کنند و بنده نمی‌دانم چطور تصادف می‌کند یا یک روز قبل یا یک روز بعدش که همین فرمایشات ایشان در یکی از رادیوهای خارجی منعکس می‌شود بنده این را برای آقایان می‌خوانم، بنده اینها را مرتبط می‌دانم عقیده بنده است، چرا راجع به مذاکرات آقای دکتر طبا در رادیو خارج تصادف نمی‌کند؟ چطور شد هر موقع که ایشان صحبت می‌کنند یک روز بعد یا قبلش که ایشان اینجا صحبت می‌کنند در آنجا منعکس می‌شود؟ این استخراج شده است و با این مدارکی که اینجا می‌خوانم... این را آقایان دانسته باشند حرف‌هایی را که می‌زنم به شرافتم اینجا قسم یاد می‌کنم که هیچ نوع غرض و مرضی با هیچ کس ندارم آقایانی که با بنده کار دارند و بنده را می‌شناسند می‌دانند که نظر بنده خیلی بالاتر از آن است که وارد این مشاجرات بچه‌گانه شوم (دکتر بقایی - مرحله‌ی بچه‌گی گذشته آقا) بنده وظیفه دارم که به این مملکت خدمت کنم و راجع به این قسمت از حرف‌های آقای دکتر بقایی و رفقایشان هم از میدان در نمی‌روم تنها راهی که مانده بنده را از میدان درببرند این است که بیایند بنده را ترور کنند تا وقتی که بنده هستم و تا موقعی که مورد اطمینان و اعتماد شخص بندگان اعلیحضرت همایونی و مجلس شورای ملی هستم اینجا خدمت آقای دکتر بقایی خواهم بود ولو ایشان نخواهند. عرض کردم این که گفتم که با هم تناسبی دارد (دکتر بقایی - بخوانید آقا چرا نمی‌خوانید؟) آقای دکتر بقایی ضمن استیضاحشان یک نامه سرگشاده‌ای با اعلیحضرت همایون شاهنشاهی عرض کرده‌اند بنده البته عقیده‌مندم که هر فرد ایرانی بایستی در امور مملکت دخالت کند و استدلال نماید و عرایض خودش را هم به مقامات عالیه یا مقامات رسمی بگوید ولی بنده به هیچ وجه من‌الوجوه موافق نیستم و دور از وطن پرستی می‌دانم که بیایند در پشت تریبون مجلس یک چیزهایی بگویند که این صحبت‌ها باعث بهانه‌جویی برای یک دولت‌های خارجی یا یک رادیوهای خارجی بشود که دائماً به استناد فرمایشات آقای دکتر بقایی به مملکت ما اهانت بکنند ملت ایران و مملکت ایران به هیچ وجه من الوجوه محتاج قیم نیست و به هیچ وجه من الوجوه به دیگران اجازه نمی‌دهد که در امور داخلی او دخالت کند هیچ فردی از افراد این مملکت نبایستی حتی بهانه بدهد بدست یک رادیویی که بلند شود بنا به فرمایشات آقای دکتر بقایی اهانت بکند حالا بنده بیانات رادیوی خارجی را می‌دهم خدمت آقای رئیس که جزو پرونده افتخارات آقای دکتر بقایی ثبت شود و در جزو آرشیو مجلس بماند که بدانند این حرف‌هایی که گفته می‌شود بی‌خودی گفته نمی‌شود (دکتر بقایی - قرائت هم بفرمایید) می‌خوانم حالا عجله‌ای نداریم عرض کنم آنجایی که این مطالب را پخش کرده‌اند اسم نمی‌برم ولی می‌دهم خدمت جناب آقای رئیس که هم خودشان و هم آقایان نمایندگان ملاحظه بفرمایند و ضبط شود چون بنده مصالح کشور را بالاتر از این حرف‌ها می‌دانم و از این جهت بنده آن سرچشمه‌ای که این را پخش کرده اسم نمی‌برم در شب ۱۴/ ۳/ ۲۸ یعنی درست ۵ روز پیش‌تر و شاید یک روز قبل از نطق آقای دکتر است (چون حافظه‌ام کاملاً یارایی نمی‌کند) ضمن حملاتی به اوضاع و احوال مملکت این طور می‌نویسد (برای توضیح اشاره می‌کنم که با توجه به نامه سرگشاده دکتر بقایی که به شاه نوشته دامنه دخالت این فرمانفرمایی در مقیاس وسیعی دیده می‌شود که دکتر بقایی در این نامه خود از شاه تقاضا می‌کند به عواقب رژیم فاشیستی اسپانیا - آلمان - ایتالیا و غیره شناسایی حاصل کند و مخصوصاً وضع فعلی را بی‌طرفانه در مد نظر قرار دهد و خاطر نشان می‌سازد (یعنی آقای دکتر بقایی به شاه) که مداخلات مقامات نظامی در امور دولتی و کشوری همیشه عواقب سویی داشته و محاکمه اعضای حزب توده و اتحادیه‌ها یکی از مظاهر این سیستم است دادگاه نظامی براساس مقررات و شرایط ترور محاکمه حزب توده را انجام داده عرض کنم کا آقای دکتر و سایر نمایندگان محترم در پشت تریبون قسم یاد فرمودند که نسبت به شاه مملکت صدیق باشند و الحمدالله همه آقایان هم هستند (صحیح است) ولی این نامه سرگشاده آقای دکتر بقایی به موجب همین مدرکی که من اینجا خواندم آقای دکتر بقایی وظیفه‌ای را که قانون اساسی به ایشان محول کرده انجام نداده‌اند (حائری زاده - چرا؟) اجازه بدهید به چرایش هم می‌رسیم برای این که آقای دکتر بقایی با این مذاکراتی که به هیچ وجه من الوجوه وارد نبود برای این که اکثریت مجلس شورای ملی رأی خودش را داد حال ممکن است نظر خود ایشان طور دیگری باشد چون ممکن است بنده هم اینجا نظری داشته باشم که کره زمین گرد نیست دنیا قبول نمی‌کند چون ثابت شده است از این جهت نظر خودشان بود و وارد نبود و چون وارد نبود این فرمایشاتی که فرمودند باعث شد که همه شب این رادیوها (توجه کنید جمع هم می‌گویم برای این که بدانید) به بزرگترین مقام مملکت ما جسارت می‌کنند و این از این آقا سرمنشاء می‌گیرد که اگر این فرمایشات را نمی‌کردند این طور نمی‌شد (دکتر بقایی - پس من به آنها مأموریت داده‌ام نه آنها به من) از این جهت فرق نمی‌کند. از یک طرف دیگر محاکمه حزب توده ایران و خیانت این حزب گمان می‌کنم بر آن اشخاص هم که دارد قضایا نبودند ثابت شده است (صحیح است) حالا آقای دکتر بقایی و رفقایشان و رادیوی گوینده این را بر اساس و شرایط ترور ببینند برای ما مساوی است، همان طور که عرض کردم باز هم تکرار می‌کنم که بنده به نام یک نفر ایرانی نه به نام یک نفر وزیر به هیچ دولت خارجی اجازه نمی‌دهیم که در کشور ما دخالت بکنند (آزاد - به غیر از انگلیس‌ها) می‌خواهد انگلیس می‌خواهد آمریکا یا می‌خواهد روس باشد به عقیده بنده هر کس که می‌خواهد باشد (صحیح است) از این جهت این فرمایشاتی که آقای دکتر کردند باعث چه شده است؟ ... باعث این شده است که به تمام مقامات مملکتی ما به مقامات رسمی ما به شاه ما توهین کنند از این جهت این که خیلی ساده است که چند روز پیش آقای دکتر بقایی یک حرف‌هایی می‌زنند و تک مضرابی می‌زنند و بعد از این اوراق درمی‌آید (دکتر بقایی - پیش‌تر تعارف می‌کردند که حالا به استناد حرف‌های من فحش می‌دهند؟) یکی دیگر راجع به مجلس مؤسسان ایشان آمدند صحبتی کردند اولاً به جناب آقای دکتر بقایی اینجا به نام دولت و به نام شرافتم به جنابعالی عرض کنم که به هیچ وجه من الوجوه فرمایشات جنابعالی در پشت تریبون مجلس شورای ملی کوچکترین اثری در تصمیمات قبلی و بدوی و بعدی مجلس مؤسسان نداشته است و نخواهند داشت و از این جهت که دیگر نگویید چون گفتم تغییر دادند (دکتر بقایی - آنها که باید بدانند می‌دانند) به هیچ وجه من الوجوه غیر از همین موادی که در نظر بوده و آوردند و گفتند و کردند نظری در بین نبوده و نطق جنابعالی هم کوچکترین اثری نداشته است خودتان را گم نکنید جنابعالی یکسال و چند ماه است که وارد سیاست این کشور شده‌اید (دکتر بقایی - شما خودتان را گم می‌کنید که این طور بی‌ادبانه صحبت می‌کنید، دستتان را از جیب شلوارتان بکشید بیرون صحبت کنید) اشخاص مهمتری در این مملکت هستند. (زنگ رئیس)
دکتر بقایی - ایشان باید مؤدب باشند.
دکتر اقبال - من که خیلی مؤدب حرف می‌زنم و دخالت در معقولات و فضولی و اینها نمی‌گویم و خیلی هم متأسفم که مقام ریاست مجلس برخلاف قانون به شما اجازه دادند که صحبت کنید و شما برخلاف قانون اساسی که ذکر کرده وزرایی که اینجا می‌آیند به فرمان شاه و با رأی اعتماد مجلس است حق ندارید به عنوان این که مصون هستید بلند شوید و هر چه دلتان خواست بگویید (دکتر بقایی - شما می‌توانید؟) من که جسارتی نکرده‌ام.
رئیس - آقا گوش بدهید همین کار شما بر خلاف نظامنامه است بگذارید آدم بفهمد که چه گفته می‌شود.
دکتر اقبال - عرض کنم که باز ایشان راجع به مجلس مؤسسان صحبت کردند اینجا چند صفحه از گفتار رادیو خارجی است که نمی‌خوانم و می‌دهم آقای رئیس در شب ۲۸/ ۳/ ۱۳ این رادیو خارجی به تمام مقدسات ما توهین کرده و فردایش ایشان آمدند اینجا یا روز قبلش بود نمی‌دانم صحبت کردند این که بنده گفتم ارتباط دارد بی‌خود که نگفتم و جسارتی هم نکرده‌ام ایشان اینجا یک فرمایشاتی می‌کنند و توهین می‌کنند به اعضای دولت بنده اینجا گفتم و از مقام ریاست هم چون ارادت خصوصی دارم خدمتشان گله می‌کنم و اصلاً به عقیده بنده آن چیزی که اینجا گفته می‌شود و خوانده می‌شود باید ملاحظه بفرمایند بعد که توهین شد دیگر چه فایده دارد.
رئیس - وقتی که معقولات گفته شد بنده نشنیدم.
دکتر اقبال - قبلش هم که فضولة گفته شد.
رئیس - بنده نشنیدم والا البته جلوگیری می‌کردم.
دکتر اقبال - بنده در کجای دنیا دیده شده یک نماینده مجلس به عنوان این که من مصونم بیاید پشت تریبون به یک وزیری که مورد اعتماد مجلس است، آقایان هست یا نیست؟ (نمایندگان - هست) آن وقت بیاید بگوید فضول من حرفی ندارم برای این که من طبیبم و باز هم تکرار می‌کنم برایشان هیچ حرجی نیست.
دکتر بقایی - اینها توهین نیست آقای رئیس.
رئیس - گفتم با نزاکت صحبت کنند.
دکتر بقایی - ایشان قبلاً به من گفتند که من به تحریک خارجی آمده‌ام هر که به من از این حرف‌ها بزند من توی دهنش می‌زنم.
دکتر اقبال - بنده اینها را حال می‌دهم خدمت مقام ریاست که این را ضبط کنند در آرشیو مجلس
تا بعدها بدانند یک وزیری می‌آید در پشت تریبون مجلس با این مدارک صحبت می‌کنند.
دکتر بقایی - عجب مدارکی مثل مدارک موقوفات می‌ماند.
حاذقی - حالا دیگر مجلس می‌تواند وارد دستور شود.
رئیس - آقای ملکپور بفرمایید چون ایشان یک مطلب مهمی دارند، به شرطی که مختصر صحبت کنند
ملکپور - به طوری که آقایان نمایندگان محترم استحضار دارند در زمان اعلیحضرت فقید کمک‌های بزرگی به صنایع داخلی این کشور شد و در نتیجه کارخانجات ریسندگی و بافندگی وارد این مملکت شد ولی متأسفانه حالا در اثر ورود کالاهای خارجی تنزلی در قیمت کالاها روی داده وضع کارخانجات فعلی به قدری بد شده است که کارخانجاتی که به طور دستباف اداره می‌شوند اینها تعطیل شده‌اند و در کارخانجات موتوری هم اگر دولت توجه کاملی نکند منجر به تعطیل خواهند شد این کارخانجات دو سه تقاضا بیشتر ندارند که به نظر بنده انجام آن هم زیاد مشکل نیست و اگر دولت توجهی بفرمایند این اشکال کار آنها رفع خواهد شد تقاضای آنها یکی این است که دولت از صدور پنبه بخارجه جلوگیری کند و در عوض اجازه بدهد که ریسمان به خارج صادر کنند و در واقع همان پنبه است که به صورت ریسمان به خارج صادر می‌شود هم ارزی وارد مملکت می‌شود و هم اجرتی عاید کارخانجات می‌شود دیگر در موقع خرید پنبه آنها احتیاجی به قرضه دارند که اگر بانک ملی به آنها قرضه ندهد آنها ناچار می‌شوند آن قرضه را از خارج بگیرند و فرع زیادتری باید بدهند و در نتیجه محصول آنها را گران‌تر خواهد کرد و به کسادی بازار کمک خواهد کرد دوم کالاهایی در کشور وارد می‌شود که مشابه محصولات کارخانجات ما است این را هم از دولت تمنی می‌کنم که ورود کالاهای مشابه را ممنوع کنند تا اینها بتوانند به فعالیت خودشان ادامه بدهند.
۳- بقیه مذاکره در لایحه اصلاح قانون انتخابات
رئیس - وارد دستور می‌شویم - آقای اردلان بفرمایید.
اردلان - دستور امروز مجلس لایحه اصلاح قانون انتخابات است بنده به نام مخالف با گزارش کمیسیون کشور در اینجا مطالبی را به عرض آقایان نمایندگان محترم می‌رسانم کمیسیون کشور این نظری را که دولت جناب آقای ساعد به پیروی از نیات ملوکانه به مجلس تقدیم داشتند با یک ظاهری که آراسته بود کلی دگرگون کرد و از آن منظور اصلی را از بین برده یعنی منظور اصلی که در لایحه تقدیمی دولت این بودکه اشخاص باسواد موضوع کارت الکترال را در او اضافه کرد و در حقیقت با ظاهری آراسته اصل موضوع از بین رفته (صحیح است) به این لحاظ بنده مخالف با این موضوع هستم و دلایل خودم را به عرض آقایان محترم خواهم رسانید لیکن چند کلمه لازم است قبلاً به طور خلاصه به عرض نمایندگان برسانم و مخصوصاً از جناب آقای وزیر کشور استدعا می‌کنم چون موضوع این لایحه مربوط به ایشان است به عرض بنده توجه بفرمایند در جلسه گذشته عرض کردم باز هم تکرار می‌کنم که تنها تدوین قانون از طرف مجلس شورای ملی کافی نیست بلکه دولت‌های وقت باید ایمان و عقیده واقعی به اجرای آن داشته باشند و در خاتمه بنده مثال زدم در قانون انتخابات نوشته شده است که اگر یک وکیل اعتبارنامه‌اش رد شد یا فوت شد باید وزارت کشور دستور تجدید انتخابات را بدهد معهذا ما می‌بینیم که دو سال است انتخابات لاهیجان شروع نشده خلاصه دولت باید ایمان به اجرای قانون داشته باشد والا هر چه را که در این مجلس با خون دل تنظیم و تدوین کنیم بی‌اثر و بی‌حاصل است در این قانونی که الان جزو دستور مجلس شورای ملی است نوشته شده است که وزارت کشور در تمام ایران انتخابات را در یک روز شروع خواهدکرد همه آقایان می‌دانند که این بسیار نظر خوبی است که در تمام مملکت انتخابات در روز واحد شروع شود اما ملاحظه بفرمایید که اگر یک دولتی عقیده و ایمانی به اجرای قانون نداشته باشد در یک نقطه‌ای از مملکت وضعیتی بوجود می‌آورد که نتوان در آنجا انتخابات را شروع کرد آن وقت ممکن است بگوید که چون من نمی‌توانم انتخابات ایران را در یک روز شروع کنم باید تأمل بکنیم که وضعیت عادی در آن حوزه بوجود بیاید و این را ممکن است مستمسکی قرار دهد و انتخابات را به تعویق بیندازد بنابراین اصل قضیه حسن‌نیت و ایمان و عقیده‌ای است که دولت باید به اجرای قوانین داشته باشد من امیدوارم که دولت جناب آقای ساعد که کمال ایمان و عقیده را به ایشان دارم و وزیر محترم کشور ایشان ایمان و عقیده کاملی به اجرای قانون داشته و خواهند داشت در قانون انتخابات نوشته است که روز اول ۳ ماه به آخر دوره مانده هر دوره‌ای باید انتخابات دوره بعد شروع شود روز ششم اردیبهشت ماه سه ماه داشتیم به آخر دوره پانزده امروز ۱۹ خرداد ماه است هنوز هیچ یک از حوزه‌های انتخابیه ایران انجمن نظارت انتخابات را دعوت نکرده است در صورتی که در قانون یک امر صریحی است آقایان نمایندگان محترم اطلاع دارند که یک لایحه‌ای دولت به مجلس داد راجع به کیفر رانندگان این شور اولش هم در مجلس تصویب شد الان در کمسییون دادگستری است اگر امروز در شهر طهران یک تاکسی یک نفر را ز یر بگیرد آیا ممکن است دستگاه دولت آن را تعقیب نکند به عنوان این که تکلیف این لایحه هنوز در مجلس شورای ملی تعیین نشده این اصولاً صحیح نیست هر وقت یک قانونی نقض کرد یک قانون ما قبل را البته آن قانون نقض شده است و بایستی قانون جدید حاکم بر آن بشود والا ممکن است خیلی از قوانین جزء دستور مجلس شورای ملی واقع بشود ولی تصویب نشود و مادام که تصویب نشده قانون اولیه به قوت خودش باقی است بنابراین در درجه اول چیزی که مهم است باز هم تکرار می‌کنم آن ایمان و عقیده دولت‌های وقت است به اجرای قانون بنده امیدوارم که لطف خدا شامل کشور ما ایران شده است که این لایحه جدید موجب شده است که انتخابات ما قدری به تأخیر بیفتد برای این که این منظور اساسی که ما در نظر داریم انشاالله اجرا کنیم و این لایحه به تصویب مجلس شورای ملی برسد و این منظور اساسی عبارت ازاین است که به اشخاص باسواد حق انحصار رأی دادن را بدهیم یعنی ما نمی‌گوییم از هیچ یک از افراد این مملکت حق رأی را سلب می‌کنیم ولی کسی را می‌گوییم می‌تواند رأی بدهد که بتواند بخواند و بنویسد یعنی قوه ممیزه داشته باشد وقتی قلم در دست گرفت می‌داند چه شخصی صلاحیت نمایندگی مجلس شورای ملی را دارد (مکرم - راه کنترلش چیست؟) این را عرض می‌کنم وقتی شخصی توانست بنویسد او حق انتخاب کردن دارد این عقیده بنده است عقیده اشخاصی است که طرفدار لایحه دولت هستند و مخالف این گزارش کمیسیون کشور می‌باشد البته بنده باید عرض کنم که در دوران مشروطیت ما یک اشخاص شرافتمندی اشخاص علاقمند به این مملکت بدست همان اشخاص بیسواد به این مجلس مقدس شورای ملی راه پیدا کرده‌اند الان هم هستند همه مردمان شریف و مردمان با حیثیتی هستند و کمال علاقه به این مملکت را دارند در این هیچ تردیدی نیست ولی عرض بنده این نکته است تمنی می‌کنم آقایان اعضای محترم کمیسیون کشور و اشخاصی که طرفدار این گزارش کمیسیون کشور هستند به این عرض من توجه بفرمایند که چه اشخاصی توانستند در این مکان مقدس مجلس شورای ملی راه پیدا بکنند و به این مملکت خیانت بکنند همان اشخاصی بودند که اعتبارنامه خودشان را توانستند به وسیله همین اشخاص بیسواد بدست آورند، اگر اکثریت این توده عظیم بیسواد به آنها رأی نمی‌داد اعتبارنامه نمی‌داد و به آنها رأی نمی‌داد محال بود که آنها بتوانند در این مجلس شورای ملی حضور پیدا بکنند و به کمک همان بی‌سوادها بود که آنها آمدند در مجلس شورای ملی و آقایان نمایندگان محترم به خاطر می‌آورند که در دوره چهاردهم وضعیت ناهنجار آذربایجان را وجود آوردند و صحبت از تفرقه و تجربه ایران را می‌کردند این اشخاص چطور به مجلس شورای ملی آمدند اشخاص باسواد مملکت که در اقلیت بودند (ملک مدنی - دولت آنها را آورد آقای اردلان، دولت جمع کرد کارخانجات را آورد در مجلس وکیل را کتک زدند) بنده خودم در شهر طهران یک عده کارگر بیسواد را که هیچ اطلاعی از هیچ جا نداشت دیدم یک تابلویی به عرض تمام خیابان در دست داشتند که نوشته بود مرده باد فرانکو آیا این اشخاص سواد داشتند اطلاع داشتند همین اشخاس که یک ورقه سفیدی به نظر ناچیز در دست گرفته و در صندوق آراء انتخابات انداختند اینها اکثریت را بردند و راه باز کردند برای این که این اشخاص در مجلس شورای ملی راه پیدا کردند (صحیح است) اگر کمک این اشخاص بیسواد نبود اگر رأی آنها نبود چطور ممکن بود اینها به مجلس شورای ملی بیایند بنده امروز می‌گویم چندین مرتبه هم در مجلس شورای ملی عرض کرده‌ام که ما باید از واقعه آذربایجان درس عبرت بگیریم واقعه آذربایجان همیشه باید در نظر ما مجسم باشد (صحیح است) چه اشخاصی واقعه آذربایجان را بوجود آوردند؟ همان اشخاصی بودند که آراء خودشان را و اعتبارنامه‌شان را به وسیله همین اشخاص بیسواد بدست آوردند بنده در دوره چهاردهم خودم وکیل مجلس بودم پرونده انتخاباتی همان اشخاصی که به این مملکت خیانت کردند خیانت آنها در مجلس و در خارج مجلس ظاهر و
هویدا بود (نبوی - کسی به آنها رأی نداد) آنها یک مشت مردمی که هیچ گونه سواد نداشتند اطلاع نداشتند این حربه برنده رأی که به ظاهر یک ورقه سفید کوچکی بود از آنها گرفتند در صندوق آراء انداختند و به مجلس شورای ملی آمدند و همان کارگرها را هم خورد کردند اصلاً نه این که در وضع آنها بهبودی حاصل نکردند در صدد بودند که آنها را بیسواد و بی‌اطلاع نگاه دارند (صحیح است) برای این که آن استفاده‌ای که می‌خواستند ببرند امروز ما می‌خواهیم در مملکت ایران یک تحولی بوجود بیاوریم می‌خواهیم بگوییم اشخاص در مملکت ایران باید مقدرات مملکت را در دست بگیرند که بفهمند و قوه ممیزه داشته باشند سواد داشته باشند بتوانند بنویسند و به هیچ وجه من الوجوه ما از هیچکس سلب نمی‌کنیم حق رأی دادن را ما می‌گوییم که تو برو درس بخوان سواد پیدا کن همین قدر که تشخیص دادی کی برای نمایندگی مجلس خوب است بنویس در صندوق رأی بریز (شهاب خسروانی - سال دیگر بهتر می‌شوند) و بنده باز هم عرض می‌کنم همان اشخاص بیسواد هم یک اشخاص شرافتمند و بلند همت خوبی را به این مجلس فرستادند ولی اشخاص بد اشخاص فاسد اشخاصی که به این مملکت خیانت کردند به وسیله نادانی و جهل همان‌ها توانستند به این مجلس راه پیدا کنند ما امروز که می‌خواهیم تحول ایجاد بکنیم حالا بنده یقین دارم.
آشتیانی‌زاده - مالیات هم نخواهند بی‌سوادها.
رئیس - آقایان گوش بدهید بگذارید ناطق حرفش را بزند.
اردلان - بنده کاملاً معتقد هستم اشخاص طرف اعتماد مردم این مملکت هستند که مملکت آنها را اشخاص خوبی شناخته و خدمتگزار این مملکت بوده‌اند به هیچ وجه نباید نگران باشند درب مجلس شورای ملی همیشه به روی آنها باز خواهد بود منتهی باتفاوت این که اگر با یک اعتبارنامه ۵۰ هزار رائی آمده‌اند به مجلس بعد از این با یک اعتبارنامه پنج هراز رأیی خواهند آمد اعتبارنامه حقیقی و صحیح به طوری که آن اشخاص شرافتمند باز هم در مجلس شورای ملی خواهند بود (صحیح است) و به هیچ وجه نباید آنها نگران باشند چون خدمت به این مملکت کرده‌اند منتهایش یک اشخاصی به آنها رأی خواهند داد که قوه ممیزه داشته باشند حرف ما امروز این است (صحیح است) یکی از آقایان نمایندگان جناب آقای فرامرزی در تأیید همین نظری که بنده اینجا عرض کردم استدلال خیلی خوبی داشتند می‌فرمودند چرا در قانون انتخابات نظامیان و سربازان را از حق انتخاب کردن محروم کرده‌اند برای این که مطیع صرف هستند و اطلاعی ندارند وقتی فرمانده آنها گفت برو فلان کار را بکن خواهند کرد. این اشخاص بیسواد هم همان حکم را دارند البته وقتی سواد پیدا کردند هیچ مانعی ندارد که در انتخابات شرکت کنند کمیسیون کشور در اینجا کمال بی‌لطفی را کرده است که باید کارت الکترال تنظیم کنند این امر محال است اگر بخواهید این عمل را بکنید در دوره ۱۶ و ۱۷ و ۱۸ هم میسر و مقدور نیست بعضی از آقایان نمایندگان شاید توجه ندارند کارت الکترال چیست؟ کارت الکترال کارتی است که باید وزارت کشور از کلیه افراد این مملکت تهیه بکند که اولاً این آدم زنده است ثانیاً سنش در حدود قانون انتخابات هست که بتواند رأی بدهد ثالثاً محکوم به جنحه و جنایت هم نشده است و صلاحیت رأی دادن داشته باشد و بعد هم محل سکونت او را تعیین بکند مملکت ما ۱۵ میلیون جمعیت دارد آیا با این دستگاه این فکر عملی است؟ فقط عرض کردم که ظاهری آراسته دارد ولی باطن همان است که وضعیت سابق ادامه پیدا می‌کند بنده معتقد هستم که با وضعیت سابق مملکت ما قابل دوام نیست یعنی در این مملکت هیچ تحولی درش بوجود نخواهد آمد ما باید در این مملکت یک اصلاحاتی بکنیم یک قدم‌های بزرگی برداریم و از همه مهم‌تر این نظری است که بنده اینجا عرض کردم اشخاصی در محل آنها را نمی‌شناسند اشخاصی که معروفیت محلی ندارند همان اشخاص وقتی که اشخاص باسواد رأی بدهند آنها نمی‌توانند در مجلس شورای ملی ایران راه پیدا کنند ممکن است که دولت اعمال نفوذ کند در یک محلی و یک شخص غیرمحلی را بر یک شخص محلی تفوق بدهند ولی محال است که یک آدمی که در یکی از شهرستان‌ها که هیچ مردم او را نمی‌شناسند بتواند خودش را به مردم آنجا تحمیل بکند برای این که اشخاص باسواد باید رأی او را بنویسند نمی‌نویسند محال است ولی این مردمان بیچاره بیسواد که یک ورقه رأی در دست دارند می‌آیند رأی خودشان را بیندازند و اکثریت را ببرند و گناهی هم متوجه این اشخاص نیست که ما به آنها بگوییم آقایان شما باعث این بدبختی هستید اینها اصلاً نمی‌دانند که انتخابات چه هست چه موضوعی دارد این است که یک تکان بزرگی هم برای تعمیم فرهنگ ایران بوجود خواهد آمد طبیعتاً جناب آقای وزیر فرهنگ که از وزرای دانشمند این کشور هستند همتی خواهند گماشت و کلاس اکابری تشکیل خواهند داد و رفته رفته تمام افراد مملکت وقتی سواد بدست آوردند می‌توانند در انتخابات شرکت کنند بنابراین روی همین نظر هم ما آمدیم یک طرحی تهیه کردیم که آن ماده پیشنهادی دولت را تصویب کنیم. در قانون انتخابات البته اصلاحات زیادی می‌شود کرد خود بنده مطالعات زیادی راجع به انتخابات دارم می‌توان امروز لایحه انتخابات در دستور مجلس شورای ملی است آنها را به عرض رساند ولی در این آخر دوره ما وقت کافی نداریم نقص بزرگی که در انتخابات ما هست این است که عدالت اجتماعی در مملکت ما رعایت نشده یعنی اگر دو برادر یکی در تهران یکی در زاویه مقدسه سکونت داشته باشند در موقع انتخابات یکی به ۱۲ نفر رأی می‌دهد آن برادر دیگر که در حضرت عبدالعظیم است به یک نفر رأی می‌دهد و حال این که هر دو برادرند و هر دو تبعه مملکت‌اند اگر یک نفر درشهر تبریز سکونت داشته باشد در موقع انتخابات به ۹ نفر رأی می‌دهد و حال آن که همان شخص اگر در سنندج باشد به ۳ نفر رأی می‌دهد. اینها نواقص انتخابات است. اصلاحات دیگری در انتخابات است که کاندیداها اسامی‌شان روی اوراقی نوشته بشود که برای قرائت آراء تسهیلاتی فراهم بشود ولی به نظر بنده بهتر است ما از تمام این اصلاحات امروز چشم بپوشیم و تمام نمایندگان مجلس هم خودمان را صرف این بکنیم که حق رأی دادن را منحصراً به اشخاص باسواد واگذار بکنیم. من معتقدم که تمام آقایان نمایندگان و اعضاء محترم کمیسیون کشور که این نظر را هم داشتند به عرایضی که بنده کردم از نظر خودشان عدول بفرمایند، چهل و چند سال است که این طور انتخاب کرده‌ایم وضع مملکت ما این است که می‌بینیم شما را به خدا بیایید برای یک دوره هم که شده این نظر ما را قبول بفرمایید امیدوارم که تحول عظیمی در مملکت ما از این حیث بوجود آید.
رئیس - آقای حاذقی موافقید؟ بفرمایید.
حاذقی - موافقت من با قانون اصلاح انتخابات که دولت تقدیم کرد از چند لحاظ است اول همه آقایان نمایندگان محترم متوجه هستند که مشروطیت ما جوان و ملت ایران مراحل اولیه استفاده از مشروطیت را دارد طی می‌کند بنابراین ایجاب می‌کرد بعد از تجربه‌های متعددی که در ضمن عمل مشهود شد یک اصلاحاتی در موارد قانون انتخابات به عمل بیاید نظر دوم بر این بود که همیشه لزوم این اصلاح در قانون انتخابات از ناحیه مجلس شورای ملی تذکر داده می‌شد و در دوره‌های گذشته نمایندگان مجلس آنهایی که مخصوصاً بیشتر علاقمند بودند به تثبیت پایه‌های مشروطیت و حق حاکمیت ملت برملت مکرر بر مکرر ابرام می‌کردند که موادی که الان در قانون فعلی موجود است و موجب سوء‌استفاده و سوء‌استعمال می‌شود و وسایل مداخلات نامشروع در آراء ملت می‌شود آنها را اصلاح بکنند و دولت‌های وقت کمتر توجه می‌کردند ولی حالا جای بسیار خوشوقتی است که اعلیحضرت همایون شاهنشاهی در ضمن بیانات مکرری که فرمودند این نکته را خاطرنشان ساختند که ملت بایستی نماینده‌های حقیقی خودش را به مجلس بفرستد و نماینده‌های مجلس بایستی مستقیماً و بلاواسطه منتخب افراد رأی ده مملکت باشند دولت هم تأسی کرده و این لایحه اصلاح قانون انتخابات را به مجلس داده و من فرصت را مقتضی می‌دانم که به نام قاطبه روشنفکرهای حقیقی مملکت و اشخاص علاقمند به تثبیت از دولت جناب آقای ساعد که مقدم بر دادن این لایحه اصلاحی به مجلس شورای ملی شده‌اند اظهار تشکر بکنم زیرا همان طوری که عرض شد تاکنون دولت‌ها هیچ وقت برای این کار مقدم نشده بودند و تمام تذکراتی هم که داده می‌شد، اقداماتی هم که شده بود طرح‌هایی هم که نوشته بودند همه بلانتیجه مانده بود و این اقدامی که دولت حق‌پرست و علاقمند به حفظ حقوق ملت به عمل آورده است همان طور که ما یک اقدامات خلاف انتظار وقتی می‌بینیم تذکر می‌دهیم اینجا هم وظیفه نمایندگان مجلس است که از این عمل دولت اظهار تشکر بکنند لحاظ دیگر این است که این لایحه درکمیسیون کشور درجلسات متعددی مطرح شده است و مواد آن یکی یکی مورد بحث و مذاکره شد و به طور کلی آنچه که تدقیق و بحث بود در کمیسیون به عمل آمده استثنای یک موضوع به خصوصی که در این شماره‌های اخیر روزنامه اطلاعات هم راجع به آن بحث شده بود و امروز همکار محترم آقای اردلان تذکر راجع به آن فرمودند نسبت به سایر مواد آن اکثریت قاطع آقایان نمایندگان محترم با آن موافق هستند (شهاب خسروانی - اصل موضوع این است) و نسبت به این موضوع هم به طوری که من از آقایان نمایندگان استعلام کردن اکثریت آقایان با نظر دولت موافق هستند (صحیح است) و معتقد هستند اگر چنان چه انجام عمل توزیع کارت الکترال و ثبت اسامی حائزین شرایط رأی دهنده در هر نقطه در این دوره شانزدهم که فرصت الان تنگ است و در شرف فوت شدن
است فراهم می‌باشد دولت در این انتخابات دوره شانزدهم مطابق همان لایحه تقدیمی خودش عمل کند منتهی به جای کارت انتخاباتی با ارائه ورقه شناسنامه برای منتخبین و رأی دهنده در همان شهر انجمن نظارت با کمال آزادی عمل رأی خودش را می‌نویسد و به صندوق می‌ریزد (صدرزاده - بنده به همین نحو پیشنهاد کردم) استدلال‌هایی که بعضی آقایان می‌کنند به نظر ما تا حدی مغالطه آمیز است چرا؟ برای این که اولاً می‌گویند سبب می‌شود که حق یک عده از افراد مملکت سلب می‌شود چنین چیزی نیست دولت در این لایحه که به مجلس تقدیم کرده است نگفته است که یک طبقه معین رأی بدهند بلکه گفته است که رأی دهنده بیاید در انجمن نظارت و آنجا رأی خودش را می‌نویسد و به صندوق می‌اندازد حالا هر بی‌سوادی با آن متدهای خیلی سریعی که امروز برای تحصیل سواد در مملکت فراهم است برود تحصیل سواد به اندازه خواندن و نوشتن پیدا کند و بداند که چه می‌نوسد و کی را انتخاب می‌کند مغالطه دیگر این است که می‌گویند اکثریت افراد ملت بی‌سوادند این هم مورد تصدیق ما نسبت برای این که ما آمار داریم برای این که ما در حدود سالی بیش از یک میلیون دانشجو و دانش آموز در مدارس ما مشغول تحصیل هستند سالیانه عده زیادی از فارغ‌التحصیل داریم که می‌توان بعد از اجرای این قانون به این نتیجه رسید البته سالی یک میلیون هم فارغ‌التحصیل نمی‌شوند ولی از این یک میلیون، عده زیادی از روی این صندلی‌ها فارغ‌التحصیل می‌شوند و به جای آنها دانش آموز جدید می‌آید نتیجه خواهیم دید که عده زیادی در همین حوزه‌های انتخابیه هستند که باسوادند ولی که باسوادند ولی تاکنون مداخله در انتخابات کمتر می‌کردند زیرا می‌دیدند که آراء آنها مستهلک است و می‌دیدند در قبال اوراق افراد بیسواد که آنها نمی‌دانستند برای چه و به چه منظوری پای صندوق آنها را هدایت می‌کنند از این به بعد خواهند دانست که به کی رأی می‌دهند و برای چه وکیل انتخاب می‌کنند. ایراد دیگری که می‌توان جواب داد این است که این منطق صحیح نیست که می‌گویند حق یک عده‌ای سلب می‌شود برای این که این اشخاص بیسواد تاکنون هم از این حق استفاده نمی‌کردند. ما می‌دانیم که کسی که سواد ندارد نمی‌تواند چیزی بنویسد و بخواند ولو هم معنی انتخابات و تعیین وکیل مجلس شورای ملی و حق حاکمیت ملت برخودش و همه اینها را برایش گفته باشند و فهمیده باشد باز دست آخر ناچار است که برود پیش باسواد که برای من بنویس آن وقت آن شخص باسواد می‌گیرد و به جای آقای نجومی می‌نویسد آقای دکتر طاهری (خنده نمایندگان) بالاخره آن بیسواد رأی خودش را به صندوق نمی‌اندازد رأی آن باسواد را در صندوق می‌اندازد پس اجازه بدهید که انتخاب کردن فعلاً بدست همان دسته باسواد باشد و دیگر ساختگی و مصنوعی در کار نباشد که بگوییم فلان کس منتخب ۲۵ هزار نفر است و حال آن که ۱۲ هزار و پانصد نفر با اراده با تشخیص صحیح با نیت واقعی بیایند و رأیشان را در صندوق بریزند بنابراین من امیدوار هستم با این مقدماتی که فراهم شده و با این در حقیقت علاقمندی که افکار عامه نسبت به این موضوع دارد چنان که می‌بینیم در جراید و بخود دبیرخانه مجلس شورای ملی مراجعات متعدد تلگرافی و کتبی شده و در حقیقت مثل این که افکار عامه تأیید کرده که ملت ایران مایل است که رأی باسوادهایش در نمایندگان مجلس شورای ملی مؤثر باشد. درصفحات روزنامه هم آقایان ملاحظه فرموده‌اند اصناف بازرگانان و همان طبقاتی که سابقاً هم طرفدار بی‌سوادها بودند الان اظهار علاقه می‌کنند به این که بایستی حق رأی منحصر به باسواد باشد حالا بعضی اشخاص می‌گویند که اینها ساختگی است ما اتخاذ سند می‌کنیم ما چکار داریم که حرف صحیح منطقی را تعبیر بکنیم که مصنوعی و ساختگی است باید با حسن نیت و عقیده صحیح تفسیر بکنیم و از آن استفاده بکنیم بنابراین من امیدوار هستم که نظر اکثریت نمایندگان محترم بر این باشد که حالا که این مسئله کارت الکترال موکول به سال بعد شده است موضوع رأی دادن باسوادها با شناسنامه عملی شده باشد و این سند لیاقت و رشد ملت ایران بدست مجلس پانزدهم تثبیت شده باشد (احسنت).
رئیس - پیشنهاد کفایت مذاکرات از طرف آقای صدرزاده شده که قرائت می‌شود.
(به شرح زیر قرائت شد)
کفایت مذاکرات را پیشنهاد می‌کنم.
رئیس - بحث ندارد چون مرتبه دوم است باید رأی گرفت عده برای رأی کافی نیست. آقای نخست وزیر.
۴- معرفی آقای نجومی به معاونت وزارت پست و تلگراف از طرف آقای نخست وزیر
نخست وزیر (آقای ساعد) - حضور آقایان نمایندگان محترم آقای نجومی را که یکی از لایق‌ترین افراد وزارت پست و تلگراف هستند معرفی می‌کنم (جمعی از نمایندگان - به چه سمتی؟) به سمت معاونت وزارت پست و تلگراف (بعضی از نمایندگان - لیاقت وزارت را هم دارند) البته آقایان می‌دانند از روزی که جناب آقای آراسته به وزارت راه تعیین شده بودند ولی وزارت پست و تلگراف هم زیر نظرشان بود آقای نجومی رسیدگی به امور می‌کردند و بعد از این هم خودشان اراده خواهند کرد (مبارک است).
نورالدین امامی - همه به ایشان ارادت دارند.
۵ - بقیه مذاکره در لایحه انتخابات
رئیس - عده برای رأی کافی نیست.
منصف - بنده اخطار نظامنامه‌ای دارم.
رئیس - برطبق چه ماده؟
منصف - برطبق ماده ۹۰.
رئیس - ۹۰ راجع به این است که نطق کسی تحریف شده باشد.
منصف - بلی آقای معتمد دماوندی بیاناتی فرمودند راجع به کمیسیون که قسمت عمده فرمایشان ایشان مربوط به بنده بود چون عده هم کافی نیست خواستم استفاده کنم.
رئیس - بعد از رأی به شما اجازه داده می‌شود رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد کفایت مذاکرات آقایانی که موافقند قیام کنند (اغلب برخاستند) تصویب شد رأی گرفته می‌شود به ورود در شور مواد آقایانی که موافقند قیام کنند اگر تصویب نشود لایحه از بین می‌رود (اکثر برخاستند) تصویب شد ماده اول مطرح است و ثبت نامی که شده بود آقایان در کلیات نام نویسی کرده بودند آقای منصف.
منصف - عرض کنم بنده در اول فرمایشات آقای معتمد دماوندی در جلسه حاضر نبودم به قسمت آخر فرمایشاتشان رسیدم که به عنوان مخالف گزارش کمیسیون اینجا توضیحاتی فرمودند یک حملاتی فرمودند که بنده از طرف خودم و کمیسیون کشور تنظیم کننده این گزارش ناچارم یک توضیحاتی عرض کنم می‌خواهم نسبت به ماده پیشنهادی کمیسیون و تبصره‌های لعنتی که مخصوصاً روی کلمه لعنتی هم خیلی تکیه کرده بودند یک جملاتی اداء کردند که شایسته همکاری دو نفر نماینده و همکاری صمیمی نیست توضیحاتی عرض کنم (معتمد دماوندی - بنده به جنابعالی که جسارتی نکردم اگر به ساحت مقدس شما جسارتی شده است معذرت می‌خواهم) این پیشنهادی که موجب این هیاهو شده و حضرتعالی را تحریک کرده که یک بیانات مؤثر و نمکین اینجا اینجا بفرمایید و دوست عزیز آقای کفایی همکار محترم که من تصور می‌کنم شم دموکراسیشان چه ارثاً و چه اکتساباً هم از جنابعالی و هم از آقای مسعودی زیادتر است این ماده را تنظیم کرده‌اند و بنده هم امضا کردم و حالا هم تعریف می‌کنم و معتقدم که کار خوبی هم کردند. عرض کنم که ایشان فرمودند که برطبق این ماده ۶ خواسته‌اند طبقه بی‌سوادها هم در انتخابات شرکت بکنند و باز این طبقه بیسواد و دهاقین بیچاره را ریسه کنند و بالاخره از نادانی و بی‌سوادیشان استفاده بکنند و خودشان را به کرسی‌های پارلمانی برسانند این عین عبارتی است که ایشان گفتند و چون امضا کننده این پیشنهاد بنده بودم قسمت عمده بیانات جنابعالی ببنده مربوط بود (دماوندی - چنین چیزی نیست آقای رئیس بنده باید توضیح بدهم) و اگر یقین می‌داشتم که ایشان از روی ایمان و عقیده این فرمایش را فرمودند بیشتر از ایشان گله می‌کردم طرداً للباب یک چیزی فرموده‌اند (دماوندی - از روی ایمان بوده آقا) اگر بیان جنابعالی از روی ایمان است آنچه را که بنده هم امضا کرده‌ام و حالا هم عرض می‌کنم آن هم از روی ایمان است بنده ادعا می‌کنم حوزه انتخابیه بنده اگر از همه حوزه‌های انتخابیه باسواد بیشتر نداشته باشد کمتر ندارد (صحیح است) و بنده از آقای حائری‌زاده متشکرم که فرمودند کراراً که من توی حمام رفتم آنجا دلاکی که کیسه‌کشی می‌کرده فارغ‌التحصیل کلاس ۶ ابتدایی بود بنده افتخار می‌کنم که نماینده همان باسوادها هستم و از جناب آقای وزیر کشور استدعا می‌کنم که اگر موضوع انتخابات با کارت الکترال باشد اول از قائنات شروع بفرمایید ولی اصولاً آقا نماینده مجلس باید در بیان عقیده و فکر خودش آزاد باشد اگر انتقادی هم از فکر همدیگر می‌کنند به یک صورت با نزاکتی باشد عرض می‌کنم این مقاله دیشب آقای مسعودی هم به عقیده من قدری از کم لطفی بود ایشان هم نوشته بودند که مخالفین این عمل دو طبقه هستند یک آن طبقه‌ای که از توده جاهل استفاده می‌کنند یک پیروان حزب توده حالا بنده نمی‌دانم کدام یک از اینها هستم (بعضی از نمایندگان - هیچکدام) عرض کنم این طور نیست ممکن است جنابعالی هم
عقیده‌ای داشته باشید بنده هم همیشه به افکار و نیات جنابعالی احترام گذاشته‌ام و اگر در یک موضوعی جنابعالی یک فکری پیدا می‌کنید حساب دیگران را هم بکنید ممکن است آن فکر بر فکر جنابعالی خدای نکرده رجحان پیدا کند موضوعی که مورد توجه کمیسیون کشور شد قربان نه برای این بود که طبقه بیسواد را از رأی محروم بکنند چون آقای معتمد فرمودند که چون طبقه فاضله کشور را از رأی محروم کرده‌اند آقا صحبت باسوادی در کار نبود تمام لایحه دولت را بخوانید کجا صحبت باسواد است می‌نویسد موقعی که رأی دهنده به اطاق انجمن حاضر شد یکی از اوراق مخصوص را بگیرد و اسامی را روی آن بنویسد (معتمد دماوندی - بنویسد یعنی همان باید سواد داشته باشد) ما که نمی‌خواهیم همدیگر را اغفال کنیم حقیقت را می‌گوییم اگر بنای حقیقت‌گویی است اولاً اجازه بفرمایید قانون انتخابات آخر چیست می‌گوید اشخاصی که کاندید هستند باید قبلاً خودشان را نامزد بکنند خودشان را معرفی کنند انجمن نظار آنها را معرفی کند و این اعلانات به درود دیوار اطاق من جمله به دیوار انجمن اعلان بشود آن کارگر بیسواد هم وقتی قلم بدستش دادند و گفتند آقای مسعودی که آنجا نوشته است این را تقلید کن تصویر کن و از عده‌ای این کار برمی‌آید این را طبقه باسواد نمی‌گویند این را طبقه فاضله نمی‌گویند پیشنهاد اولیه ما را بخوانید (فولادوند - عوام فریبی این مملکت را کشته است) پیشنهاد اولیه ما غیر از این بود بنده آقای کفایی شاهدند پیشنهاد کردم که بایستی کسانی که واجد شرایط انتخاب کردن هستند بایستی کارت انتخاباتی تحصیل کنند و دولت را مکلف کردم که در صدور کارت انتخاباتی نهایت دقت را بکند منجمله سواد را در نظر بگیرد و سواد واقعی یعنی خواندن و نوشتن نه نقاشی کردن و تقلید کردن این را ما مذاکره کردیم و رویش بحث شده است. ما همه می‌دانیم که چون تهران استعدادش از غالب نقاط امروز زیادتر است و کارتش هم دسته جمعی است در تهران حتی دردوره ۱۶ این کار انجام بشود و حتی نقاطی را مثل بیرجند که بنده خودم خواهش می‌کنم که کارت انتخاباتیش حاضر بشود و چون آنجا حاضر است و در دوره ۱۶ کارت انتخاباتی داشته باشد و نقاطی مثل بلوچستان که دور افتاده است یا مثل لرستان که آقای کشاورز صدر فرمودند که ممکن است مورد سوء‌استفاده واقع بشود و به طوری دولت کوتاهی کرده که اصلاً فرهنگی در آنجا وجود ندارد ما خواستیم کار بهتر بشود آن وقت این طور وانمود می‌کنند که آقایان اعضای کمیسیون جلوی فکر خیرخواهانه اعلیحضرت همایونی را گرفته‌اید اگر شما پیرو فکر خیرخوانه اعلیحضرت همایونی هستید بنده هم هستم بنده ادعا می‌کنم بیش از شما هستم و اعضاء کمیسیون کشور هم همه‌شان معتقد به این اصل هستند که بایستی با فکر باز و آغوش باز نیات اعلیحضرت را استقبال کرد ما برای این که نیت اعلیحضرت را دنیا پسند کرده باشیم یک صورت آبرومندی بهش داده باشیم قانون را به این صورت درآوریم حالا قضاوت با مجلس شورای ملی است می‌خواهید تصویب بکنید یا نکنید به هر صورت استدعای من از آقای وزیر کشور این است که انتخابات دوره شانزدهم بیرجند را شروع کنید به همین صورت که فقط با سوادها رأی بدهند برای این که در خارج وانمود نشود عوام‌فریبی نشود که بنده از کسانی بوده‌ام که خواسته‌ام از توده بیسواد و جاهل استفاده کنم.
رئیس - آقای ملک مدنی.
ملک مدنی - آقای منصف همکار محترم بنده توضیحات بسیار جامع و مفیدی از نقطه نظر بیان عقیده اعضاء کمیسیون که طرفدار کارت انتخاباتی بودند در اینجا دادند بنده هم چون این مطلب شایسته است و دفعه پیش هم عرض کردم بعضی مسایل چون جنبه عمومی دارد و له و علیه پیدا کرده و در جراید هم اظهار نظر شده است خوب است که یک قدری بیشتر بحث بشود تا مطلب روشن بشود هیچ کدام از طرفین هم تعصب ندارند که بخواهیم با تعصب یا با لجاجت درنظریات و افکار خودمان اظهاراتی کرده باشیم بلکه قصدمان بیان حقیقت است من یکی از اشخاصی هستم که به آقای اردلان ارادت دارم و اعتقاد دارم و ایشان را یک وکیل خوب و وکیل طبیعی می‌دانم و شبهه‌ای مثل بعضی‌ها در ایشان ندارم اما باید حقانیت را اینجا گفت تا بالاخره جلوی یک حرف‌هایی گرفته بشود دقت می‌کنید آقای اردلان بنده نمی‌خواهم اینجا توضیحات بدهم همان طوری که آقای منصف اظهار کردند ما اگر چنانچه کارت انتخاباتی داشتیم برای تأیید و تکمیل این بر مبنای اساسی و صحیحی است که جنابعالی به آن اشاره فرمودید و اظهار کردید که این مرحله نوینی است در زندگی اجتماعی مردم ایران و صحیح هم هست این مطلبی که فرمودید برای چه؟ برای این که مشروطیت ایران را عرض کنم وقتی که مجاهدین صدر مشروطیت بدست آوردند مطابق اصول دنیا عمل نشده بود پس از این که مشروطیت بدست آمد متعاقب آن هم احوالی بوجود آمده اساس مشروطیت بنیان پیدا می‌کرد یقین داشته باشید بعد از چهل و چند سال که الان ۱۵ دوره است گذشته است ما این گرفتاری را داشته‌ایم که در هر موقع انتخابات همه نگران بودند که مبادا اشخاص اعمال نفوذ بکنند، مبادا دولت مداخله بکند اینجا صراحتاً عرض می‌کنم، مبادا متنفذین و ملاکین در کار مداخله کنند مشروطیت روز اول بتشکیل حزب اقدام کرده و حزب دمکرات و اعتدال بوجود آمد ولی متأسفانه چون مخالف منافع و نظریان اشخاصی بود که اشاره کردم از هر دسته‌ای چه اشخاص و چه دولت‌ها نگذاشتند که این درخت مشروطیت نشو و نما کند به طوری که در دنیا اساس مشروطیت هر مملکتی متکی به احزاب است مجلس شورای ملی هم متکی به احزاب است شما هیچ کجای دنیا را سراغ دارید شما آقایان که جزو تیپ انتکتوئل هستید تیپ تحصیل کرده هستید دنیای امروزه دیده‌اید که مجلسی باشد که این مجلس وکلایش منتسب به حزبی نباشد بنده که هر چه تفحص کردم چنین چیزی ندیدم مگر ممالکی که خیلی از ما عقب‌تر باشند آن را ما بحث نکردیم آن ممالکی که زنده و مترقی هستند انتخاباتشان متکی بوجود احزاب است برای چه برای این که پایه و اساس مشروطیت ایران مجلس شورای ملی است، مجلس شورای ملی هم حتماً باید وکلایش متکی به احزاب و یک دستجات فرمه و متشکلی باشد این یک حقیقتی است متأسفانه همه کارهای ما یک صورت صحیحی دارد معنی ندارد در اول مشروطیت هم به واسطه سهل‌انگاری ....
رئیس - آقای ملک مدنی ماده اول راجع به تشکیل انجمن است.
ملک مدنی - در ماده اول می‌شود در کلیات صحبت کرد.
رئیس - مطابق آیین‌نامه جدید نمی‌شود.
ملک مدنی - چون آقای رئیس فرمودند نظامنامه عوض شده است، امروز صبح نظامنامه را به بنده دادند که مطالعه کنم ولی در نظامنامه سابق ماده اول اجازه می‌داد که در کلیات صحبت بشود معلوم می‌شود که حالا این نظامنامه جدیدی که امروز صبح به بنده دادند منع کرده است به این جهت بنده هم پیروی می‌کنم از نظامنامه و نظریه آقای رئیس و اینجا عرض می‌کنم که قصد اشخاصی که این کارت انتخاباتی را در کمیسیون کشور پیشنهاد کردند قصدشان این نبود که موضوع باسواد بودن را از بین ببرند قصدشان این بود که تأیید بکنند این موضوع را قصدشان این بود جناب آقای مسعودی جنابعالی که مدیر روزنامه مشهور هستید وکیل مجلس هم هستید به عرض بنده هم درست توجه داشته باشید ما می‌خواهیم اوضاعی را که در این اواخر جریان پیدا کرد که یک نفری بایست الی سی شناسنامه اشخاص متوفی، مجهول عرض کنم غیرساکن در شهر تهران نتواند برود رأی بدهد (عباس مسعودی - صحیح است، فرمایش جنابعالی را قبول می‌کنم) بنابراین دقت بفرمایید این موضوع را اگر جنابعالی و آقایانی که طرفدار باسواد هستند تأمین بکنید نظریه ما را ما هم آن وقت بانظر شما موافقت می‌کنیم و مخالفتی با نظر شما نداریم اساساً بنده هم خودم در یک حزبی عضویت دارم که حزب رستاخیز است چهارده ماه پیش هم تشکیل شده است ماده دوم برنامه حزب ما می‌گوید که اشخاص باسواد باید در انتخابات شرکت کنند ولی باسوادی که به معنای واقعی خودش باشد همان طوری که آقای منصف گفتند نه باسوادی که وسیله و آلت اشخاص باشد چون آقای رئیس فرمودند که در کلیات نمی‌شود صحبت کرد بنده عرایضم را خاتمه می‌دهم و آن وقت اجازه می‌خواهم که در ماده ششم عرایضم را عرض کنم.
رئیس - آقای دکتر معین دفتری موافقید؟
دکتر متین دفتری - عرض کنم بنده مخالف هستم اما حالا شنیدم که در کلیات نمی‌شود صحبت کرد بنابراین در پیشنهادهایی که داده‌ام صحبت خواهم کرد.
عباس مسعودی - بنده اخطار نظامنامه‌ای دارم طبق ماده ۹۰.
رئیس - ماده ۹۰ این است که اگر یک نماینده‌ای نطق نماینده دیگر را تحریف کند یا نسبت سویی بدهد او حق دارد دفع شبهه بکند به آقا نسبتی دادند؟
عباس مسعودی - آقای منصف از بنده هم اسمی بردند.
رئیس - اسم درست ولی نسبت سویی که ندادند اگر نسبت سویی به شما دادند شما می‌توانید صحبت کنید. آقای ارباب در ماده اول نظری دارید؟
مهدی ارباب - خیر بنده عرضی ندارم.
رئیس - آقای رضوی نسبت به ماده اول اجازه خواسته‌اید؟
رضوی - بنده موافق هستم.
رئیس - آقای دکتر فلسفی مخالفید؟
دکتر فلسفی - بنده مخالف هستم، عرض کنم غرض از این لایحه (وزیر مشاور دکتر طاهری) لایحه نیست ماده اول مطرح است) یک نکته‌ای را عرض می‌کنم بعد وارد در ماده اول می‌شوم و این مقدمه‌ای که می‌خواهم بگویم مربوط به ماده اول است عرض کنم غرض از این لایحه این است که انتخابات پایه‌اش روی یک مبنی و اساسی قرار گیرد که مردم نمایندگان خودشان را با رضا و رغبت و میل و اختیار انتخاب کنند و اینجا امر دایر بین دو مطلب است یعنی ما بایستی قضاوت و تصویب کنیم که مردم از روی اطلاع وقوف و علم و اعتقاد نماینده خودشان را انتخاب کنند یا این که از روی بی‌علمی و بی‌اطلاعی و علی‌العمیأ این دو شق هست و به عقیده بنده خارج از این دو شق نیست و یکی از این دو شق را ما باید انتخاب کنیم و به عقیده بنده انتخاب بین ظلمت و نور است حالا چون این مطلب مربوط به ماده ششم است در آن ماده به موقع عرض خواهم کرد چیزی که در ماده اول مورد اعتراض بنده است این است که در آخر ماده می‌گوید اگر در محل انجمن شهر موجود نباشد و یارئیس انجمن شهر شخصاً داوطلب نمایندگی شده باشد رئیس انجمن سابق یا یکی از معاریف محل دعوت خواهد شد، در واقع اینجا فرماندار اختیار داده می‌شود که مختار است بین رئیس سابق یا یکی از معاریف یعنی اگر فرماندار بخواهد اعمال نفوذ بکند رئیس انجمن سابق را دعوت نمی‌کند یا یکی از معاریف محل را و بنده می‌خوانم «اگر در محل انجمن شهرموجود نباشد و یا رئیس انجمن شهر شخصاً داوطلب نمایندگی باشد رئیس انجمن سابق یا یک نفر از معاریف محل دعوت خواهند شد» بنده می‌خواهم این مطلب را عرض کنم اگر در یک محلی رئیس انجمن فعلی داوطلب نمایندگی بود آن وقت فرماندار چه کار می‌کند اگر رئیس انجمن سابق را معارض خود دید یکی از معاریف محل را به میل خودش انتخاب می‌کند باز انتخاب کردن ۳۶ نفر را در دست خودش می‌گیرد (صحیح است) و بنده ازاین جهت که باز فرماندار دخالت دارد مخالفم و پیشنهادی هم در این خصوص داده‌ام (صحیح است)
مخبر (سزاوار) - آقای دکتر اگر توجه بفرمایند کمیسیون با یک مطالعه‌ای مخصوصاً این قسمت را قید کردند از نظر این که رئیس انجمن شهر قطعاً هر کسی باشد در هر شهرستانی طرف اعتماد اهالی است و یک آدم نکرده‌ای در یک شهر نمی‌تواند رئیس انجمن باشد، دراینجا گذاشته شده است رئیس انجمن یا یکی از معتمدین محل بنابراین اشکالی نخواهد داشت برای این که اینها هر دوشان طرف اعتماد مردم محل هستند بنابراین فرقی نخواهد داشت که اگر رئیس انجمن نبود، رئیس انجمن سابق را دعوت کند و اگر او نبود یکی از معتمدین محل، منحصر نکردند برای این که اشکالی نداشته باشد از نظر اغراض شخصی گذاشتند به اختیار او یا رئیس انجمن را انتخاب بکند یا یکی از معتمدین محل را.
رئیس - آقای وزیر کشور.
وزیرکشور - راجع به مذاکرات آقای دکتر فلسفی نظر دولت و کمیسیون طوری است که آقا فرموده‌اید و این یک اصلاح عبارتی دارد و منظور این است که رئیس انجمن حتماً باید باشد در کمیسیون و اگر نبود در غیبتش حتماً باید یک نفر باشد. اما راجع به آن کارت انتخاباتی و شرکت باسوادها در انتخابات بنده اینجا موظف هستم که از طرف دولت اخطار کنم که نظر دولت همان است که در ضمن لایحه خودش داده است و از مجلس شورای ملی تقاضا می‌کند که با نظریه دولت موافقت بکنند و برای اولین دفعه‌ای است که انتخابات در این مملکت اصلاح می‌شود و انتخابات دوره شانزده با این پیشنهادی که دولت کرده با وجه احسن انجام شود و دیگر این صحبت‌ها پیش نیاید و ایرانی بتواند در مقدرات خودش دخالت کند. (احسنت)
رئیس - آقای رضوی.
ابولحسن رضوی - اگر چه جناب آقای وزیری کشور و آقای سزاوار مخبر در این موضوع جواب آقای دکتر فلسفی را دادند و بنده فقط به یک نکته اکتفا می‌کنم که این در یک موارد خاصی پیش می‌آید که در یک ناحیه‌ای یا نداشته باشد یک چنین چیزی یا او داوطلب شده باشد ولی در اغلب مواقع و تا آنجایی که ممکن است هم رئیس انجمن شهر را و هم آن دو نفر دیگر از اعضاء دولت را موظف کرده‌اند و خیال می‌کنم جای نگرانی باقی نباشد چون ماده اول مطرح است و بنده خودم عضو کمیسیون کشور هستم بنده یک توضیحی به جناب آقای وزیر کشور می‌دهم و آن تذکری است که امروز یک نفر ازاعضاء دولت به بنده داد که باید حضور آقایان عرض کرده باشم و آن در مورد تبصره یک این ماده اول است در این جا می‌گوید که چنانچه بین فرماندار و رئیس دادگاه و رئیس انجمن شهر در انتخاب کلیه ۳۶ نفر به اتفاق یا به اکثریت توافق نظر حاصل نشد هر یک از افراد کمیسیون ۱۲ نفر از طبقات ششگانه را به تناسب انتخاب کنند موضوعی که در قانون انتخابات داریم که ۲۴ نفر از طبقات ششگانه انتخاب شوند و دوازده نفر از معتمدین محل آن وقت از هر طبقه‌ای از طبقات ششگانه چهار نفر باید در آن کمیسیون ۶ نفری عضویت داشته باشند و ما در اینجا که به سه نفر اختیار دادیم که هر یک ۱۲ نفر را انتخاب کنند اگر می‌شد ۳۶ نفر را هر کدام ۱۲ نفر انتخاب کنند میسر بود ولی چون باید ۲۴ نفر اینها را از طبقات ششگانه دعوت کرده باشند ۴ نفر را نمی‌شود به ۳ تقسیم کرد این است که در این قضیه اشکال پیش می‌آید برای این که کدام یک از اینها از کدام طبقه بیشتر و کدام کمتر باید باشد بنابراین اگر صلاح باشد تذکر می‌دهم بنده که اصلاً این تبصره یک را حذف کنیم ضرورتی از برای لزوم این تبصره با این اشکالی که درش مقرر است تقسیم بکنید که بتوانند سه نفر هر کدام ۸ نفر را انتخاب کنند که ۲۴ نفرش به این طریق انتخاب شود - ۱۲ نفر از معتمدین محل هم علیحده. با این اشکال تصور می‌کنم اگر موافقت بفرمایید که تبصره یک حذف بشود زیرا ضروری از برای ماده اول این قانون نیست.
رئیس - پیشنهادات مربوط به ماده اول قرائت می‌شود.
(پیشنهاد آقای صدرزاده بشرح ذیل قرائت شد)
در نقاطی که رئیس دادگستری یا رئیس انجمن شهر ندارد به جای رئیس انجمن یا دادرس یا دادگستری از معتمدین محل دعوت و تشکیل کمیسیون می‌شود.
رئیس - آقای صدرزاده.
صدرزاده - در این پیشنهادی که در لایحه دولت شده است منظور این بوده است که دعوت ۳۶ نفر به وسیله ۳ نفر به عمل بیاید که تا از بعض دسایس مصون باشد حالا ممکن است در بعضی از نقاط انجمن شهر نباشد و یا انجمن شهر باشد دادگاه نباشد این بود که بنده این پیشنهاد را کردم که در هر یک از نقاط که یک کدام از اینها نباشد خواه رئیس دادگاه و خواه رئیس انجمن شهر نباشد به جای آنها از معتمدین محل دعوت شود بنابراین اگر در یک نقطه رئیس انجمن شهر و رئیس دادگاه وجود نداشته باشد دو نفر از معتمدین محل دعوت می‌شوند که با فرماندار تشکیل کمیسیون خواهند داد و اگر رئیس دادگاه باشد رئیس انجمن شهر نباشد آن وقت آن کمیسیون تشکیل خواهد شد از فرماندار و رئیس دادگاه و یک نفر ازمعتمدین محل به جای رئیس انجمن شهر و همین طور در شهری که انجمن شهر باشد و دادگاه نباشد، این نظر بنده است که در هر حال این کمیسیونی که تشکیل می‌شود برای تعیین ۳۶ نفر مرکب از ۳ نفر باشد که این ۳ نفر عبارت باشند از فرماندار و رئیس عالیترین دادگاه و رئیس انجمن شهر و هر کدام از این دو نفر که وجود نداشته باشند در این محل از معتمدین محل دعوت بشود.
رئیس - چون کسی به عنوان مخالف اجازه نخواسته است رأی گرفته می‌شود پیشنهاد آقای صدرزاده (شهاب خسروانی- بنده مخالف هستم) بفرمایید.
شهاب خسروانی - بنده تصور می‌کنم جایی که فرماندار باشد اصلاً غیر ممکن است که دادگاه نداشته باشد یا دادگاه باشد ولی شهرداری نباشد این چه شهرستانی است که دادگاه و شهرداری ندارد این پیشنهاد.
رئیس - رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد آقای صدرزاده آقایانی که موافقند قیام کنند (اکثر برخاستند) مورد توجه واقع شد پیشنهاد دیگری قرائت می‌شود (پیشنهاد آقای دکتر فلسفی به شرح ذیل قرائت شد) اگر در محل انجمن شهر موجود نباشد یا رئیس انجمن شهر شخصاً داوطلب نمایندگی باشد از رئیس انجمن شهر سابق و در صورت عدم قبول یک نفر از معاریف محل دعوت خواهد شد.
فولادوند - با تصویب پیشنهاد آقای صدرزاده تأمین شده است
رئیس - آقای دکتر فلسفی
دکتر فلسفی - بنده منظورم این بود که فرماندار در دعوت از رئیس انجمن سابق شهر دعوت کند و در صورت عدم قبول از یکی از معاریف محل
دعوت کند مقصود این است که محدود نباشد به نظر فرماندار.
مخبر - اجازه بفرمایید فقط اشکالی که دارد یک تذکری است که بنده می‌خواهم بدهم این که نوشته‌اند در صورت استعفاء ممکن است در محل نباشد اگر دسترسی به او نبود ازمعاریف دعوت شود.
دکتر فلسفی - در درجه اول او باشد.
رئیس - پیشنهاد دیگری قرائت شود.
(پیشنهاد آقای دکتر معین دفتری بشرح ذیل قرائت شد)
در کلیه شهرها و قصبات همه ساله تا آخر اردیبهشت و در سال ۱۳۲۸ بلافاصله بعد از تصویب این قانون کمیسیونی مرکب از فرماندار و رئیس عالیترین دادگاه محل و رئیس انجمن شهر معتمدین محل را از طبقات ششگانه مذکور در ماده ۱۴ قانون انتخابات می‌کند نباید کمتر از ۵۴ نفر باشد و در شهرهایی که نفوس آن از پنجاه هزار نفر تجاوز کند عده اقلاً صد نفر است اقلاً دویست نفر خواهند بود
۲ - هر موقع که انتخابات مجلس شورای ملی یا مجلس سنا اجرا می‌شود از بین معتمدین محل که به ترتیب مذکور فوق تعیین شده به حکم قرعه ۱۸ نفر در حضور کمیسیون نامبرده در بند الف انتخاب خواهد شد و این را ۱۸ نفر بین خود ۹ نفر اصلی و ۹ نفر علی‌البدل را انتخاب خواهند کرد.
۳ - در نقاطی که دادگاه دادگستری وجود نداشته باشد رئیس دادگاه شهرستان که نقطه مفروض جزو حوزه آن است و هر جا که انجمن شهر تشکیل نشده باشد یک نفر منتخب از اصناف محل در کمیسیون شرکت خواهد کرد.
رئیس - آقای دکتر متین دفتری.
دکتر متین دفتری - آقایان یقین دارم که تصدیق می‌فرمایید که صحت انتخابات اگر نگویم صد درصد لااقل نود درصدش مربوط است به انجمن (صحیح است) و هر چه ما سعی بکنیم که انجمن از اشخاص بی‌طرف تشکیل بشود که با داوطلبان هیچگونه بند و بستی نداشته باشند آن انتخابات مسلماً ملی‌تر است (صحیح است) البته من تصدیق می‌کنم که پیشنهادی که دولت داده بود بهتر از وضعیتی است که در قانون سابق معمول بوده این پیشنهادی که دولت کرده عوض این که فرماندار منحصراً بتواند معتمدین محل را انتخاب کند حالا دو سه نفر دیگر هم باید شرکت کنند و این کافی نیست به خصوص آن که موقعی که اینها توافقی نمی‌توانند بکنند و مجبور هستند که مخلوط چند نفر مال آن آن وقت البته اینها ممکن است که خدای نخواسته کاملاً بی‌طرف نباشند و اشخاصی را معرفی کنند که تمایلاتی نسبت به داوطلبان داشته باشد بنده فکر کردم که یک سیستم دیگری اصلاً در نظر بگیریم در عدلیه یک قانونی داریم قانون هیئت منصفه آن مرکز استیناف و اشخاصی که واجد شرایط هیئت منصفه لازم دارد تعیین می‌کنند و آن وقت هر مورد که محاکمه‌ای پیش آمد که محتاج به دعوت هیئت منصفه می‌شود از بین آن عده یک چند نفری را به حکم قرعه تعیین می‌کنند چه عیب دارد که برای خیلی از موارد که لازم است معتمدین هر محلی معلوم باشند (صحیح است) همین شهر تهران ملاحظه بفرمایید برای کارهایی که مربوط است به امور شهری اشخاصی هستند در محل خودشان معتمد هستند یعنی مورد اطمینان مردم آن محل هستند و این اشخاص کم کم رسمیت پیدا خواهند کرد قوانین دیگری هم داریم که اشاره به معتمدین محل می‌کند و چه بهتر است که همان طوری که هیئت منصفه را هر سال محکمه معیین و اعلام می‌کند معتمدین هر شهر را هم قبل از این که انتخاباتش شروع بشود معین و اعلام بکند (وزیر کشور - کی اعلام بکند) همان کمیسیونی که جنابعالی در لایحه پیشنهاد کردید در اول هرسال معتمدین محل را معین کند اقلاً باید ۵۴ نفر را معین کند برای این که سه برابر باشد اگر شهرهایی باشند که ۵۰ هزار نفر بیشتر جمعیت داشته باشند گفتیم اقلاً ۱۰۰ نفر و در شهرهایی که بیش از صد هزار نفر باشند شهر تهران اقلاً ۲۰۰ نفر باید تعیین و اعلام شود و بعد اگر محتاج شدند که یک انجمن نظاری برای انتخابات مجلس شورای ملی یا مجلس سنا یا انجمن شهر خواستند یک انجمنی از معتمدین محل انتخاب کنند آن ۵۴ نفر بیایند در حضور همان کمیسیون سه‌گانه و از بین آنها ۱۸ نفر با قرعه می‌کشند بیرون این ۱۸ نفر مسلماً بی‌طرفترین اشخاص خواهند بود و همیشه برای حل هر مشکلی با قرعه می‌شود از بین آنها انتخاب کرد ۱۸ نفر از آنها با قرعه انتخاب خواهند شد و بین خودشان خواهند گفت که ۹ نفر اصلی و ۹ نفر علی‌البدل خواهند بود اگر این پیشنهاد تصویب نشد آن وقت راجع به ماده اول گزارش کمیسیون بنده یک پیشنهاد دیگری دارم که بعد تقدیم می‌کنم.
ابوالقاسم امینی - راجع به انتخابات هیئت منصفه این موضوع تاکنون عملی نشده است.
مخبر - به نظر بنده با این پیشنهادی که می‌شود آن وقت محرز می‌کنیم به این که دولت که هر وقت می‌خواهد یک اصلاحاتی در قوانین بکند مخصوصاً در قانون انتخابات که سال‌های سال بود چنین اصلاحی را لازم داشت موادی را که دولت می‌آورد دچار این قدر پیشنهاد می‌شود که به نظر بنده عملی نیست زیرا که آقای دکتر متین دفتری توجه بفرمایند که با این طرز انتخابی که ایشان پیشنهاد کردند شاید بهتر بشود کنترل کرد وضعیت انتخابات را ولی بنظر بنده این از عمل به دور است (دکتر متین دفتری - گمان می‌کنم همه پیشنهادهای من این طور است) همان طوری که می‌فرمایند هیئت منصفه تا به حال عملی نشده است یکی از جریانی است که در دادگستری عملی نشده است برای این که نه هیئت منصفه می‌آید و نه محکمه‌ای است که با حضور هیئت منصفه‌ای شروع شود که تمام شود (دکتر متین دفتری - قیاس مع‌الفارق است) ولی نتیجه این می‌شود که وضع این مواد اصلاحی ار منقلب می‌کند ما باید ماده اصلاحی را طوری اصلاح کرده باشیم که از آن اصلاح یک نتیجه‌ای گرفته شود و اگر آن قانون سابق را هم از بین می‌بریم بنظر بنده بهتر است که پیشنهاد خودشان را اصلاح کنند و اگر ممکن می‌شود یک مذاکره خصوصی کنند که راه حلی پیدا بشود این پیشنهاد عملاً این قانون را لغو می‌کند.
رئیس - قسمت دوم که نوشته‌اند مجلس شورای ملی و مجلس سنا مجلس سنا را حذف می‌کنم چون این قانون مربوط به انتخابات مجلس شورای ملی است.
دکتر متین دفتری - طبقات ششگانه را هم بنده اصلاح می‌کنم به طبقات مختلفه.
رئیس - همان شش طبقه تشخیص شده است، آقای حاذقی مخالفید؟
حاذقی - بنده موافقم.
ضیاء ابراهیمی - بنده مخالفم.
رئیس - بفرمایید.
ضیاء ابراهیمی - بنده می‌خواهم عرض کنم که اگر آن اشخاص را که می‌بایستی معتمدین محل را انتخاب کنند خوب باشند همه چیز خودش خوب می‌شود و الا با این ترتیبات هیچ چیز اصلاح نمی‌شود جناب آقای دکتر متین دفتری بیشتر در تهران زندگی کرده‌اند وضعیت ولایات کمتر در دستشان هست این خودش مبدأء یک اختلافی می‌شود (صحیح است) ما به قدر کافی اختلاف داریم و این مبدأء یک اولویتی می‌شود که جماعتی هم بیایند و در صدد باشند که معتمد محل باشند و این قباله‌ای می‌شود خواهش می‌کنم که پیشنهادشان را مسترد بفرمایند چون من تجربه دارم این یکی از موجبات ازدیاد اختلاف در ولایات است.
رئیس - رأی گرفته می‌شود به این پیشنهاد آقایانی که موافقند قیام کنند (عده‌ای برخاستند) مورد توجه نشد پیشنهاد دیگری قرائت می‌شود.
فولادوند - این پیشنهادات خیلی قابل دقت است آقایان توجه بفرمایید.
(پیشنهاد آقای دکتر متین دفتری به شرح زیر قرائت شد)
به جای تبصره ۳- در نقاطی که دادگاه دادگستری وجود نداشته باشد رئیس دادگاه شهرستان که نقطه مفروض جزو حوزه آن است و هر جا انجمن شهر تشکیل نشده باشد یک نفر منتخب از بین نمایندگان اصناف محل در کمیسیون شرکت خواهد کرد.
رئیس - آقای دکتر متین دفتری.
دکتر متین دفتری - این تبصره به جای تبصره‌ای است که کمیسیون پیشنهاد کرده که برای آقایان می‌خوانم «در نقاطی که دادگاه دادگستری و انجمن شهر وجود نداشته باشد خود فرماندار یا بخشدار به اتفاق یکی از معتمدین محل یعنی (هر کسی را که خودش دعوت کرد) به اتفاق یکی از معتمدین محل ۳۶ نفر را دعوت خواهند نمود» یعنی فرماندار هر کاری خواست بکند می‌کند یعنی انتخاب آن معتمد محل هم با خودش است و هر کسی را دلش بخواهد دعوت می‌کند. این است که بنده پیشنهاد کردم که جاهایی که دادگستری ندارد بالاخره مرجع دادگستری که دارد این که می‌گویند ممکن است جای کوچکی باشد که دادگاه‌های بخش هم نداشته باشد ولی بالاخره آن حوزه مربوط به یک حوزه‌ای است که در آن حوزه رئیس دادگاه هست حالا وسایل مسافرت هم که مثل قرون وسطی نیست که رئیس دادگاه شهرستان نتواند بیاید و کمیسیون را تشکیل بدهد، رئیس دادگاه شهرستان می‌آید و کمیسیون را تشکیل می‌دهد بنده پیشنهاد کردم در نقاطی که دادگاه نیست رئیس دادگاه معتمدین را دعوت می‌کند مثلاً این تبصره کمیسیون را در شهر تهران می‌خواهیم اجرا کنیم فرماندار شهر
یکی از معتمدین محل یکی از اهالی تهران را انتخاب می‌کند (دکتر طبا - رئیس انجمن سابق را دعوت می‌کند) رئیس انجمن سابق شاید مرده باشد این دلیل نمی‌شود آقا رئیس انجمن مثل همه مردم می‌ماند باید یک کسی را انتخاب کرد که مورد اعتماد و احترام مردم است این است که بنده پیشنهاد کردم و خواسته‌ام که معتمد محل را معرفی کرده باشم که معتمد محل کسی است که از طرف نمایندگان اصناف یک شهری انتخاب می‌شود و می‌گوید من معتمد محل هستم ولی این طور که این جا نوشته شده معتمد محل را به نظر فرماندار گذاشته‌اند.
رئیس - آقای سزاوار
مخبر - بنده متأسفم باز عرض کنم نسبت به این پیشنهاد جناب آقای دکتر که این هم از عمل دور است برای این که ملاحظه بفرمایید که بنده نزدیک آقای طاهری نشسته بودم که صحبت شد فاصله بین جیرفت و کرمان ۵۰ فرسخ است اگر بنا بشود که در جیرفت رئیس دادگاهی که معطل می‌شود مردم را هم سرگردان می‌کند و از کرمان می‌آید به جیرفت به نظر بنده این عملی نیست و ما اگر از روی عدالت و انصاف قدم به قدم پیش برویم بهتر است زیرا تا به حال یعنی الان هم وضع به همین طور است تا قبل از این که این قانون تصویب بشود خود فرماندار و بخشدارها مطلق‌العنان هر کسی را که می‌خواستند انتخاب می‌کردند حالا ما آمدیم اصلاح کردیم که رئیس دادگاه و رئیس انجمن سابق شهر یا یکی از معتمدین محل باشند حالا این را جریان عمل و آزمایش ببینیم که چه جور نتیجه می‌گیریم و به نظر بنده اگر با این پیشنهاد موافقت بشود در موقع عمل فوق‌العاده دچار زحمت و اشکال خواهیم شد و عملی نیست.
رئیس - آقای دکتر معظمی مخالفید؟ بفرمایید.
دکتر معظمی - قبل از مخالفت راجع به قانون انتخابات یک مسئله کلی را می‌خواهم عرض کنم بنده معتقدم که تنها قانون، انتخابات را اصلاح نمی‌کند تا یک ملتی خودش غیرت نداشته باشد که از حقوق حقه خودش دفاع کند قانون به هیچ وجه اصلاح نمی‌کند (امیرتیمور - احسنت) (مکی - آن وقت بهش می‌گویند ماجراجو است) (حاذقی - تأثیر دارد) تأثیر دارد وقتی که خود ملت باید خودش در حقوق حقه نظارت داشته باشد با همین قانونی که شما می‌گوید معیوب است اگر مردم غیرت داشته باشد که صندوق‌هایشان را حفظ کنند و رعایت کنند کاملاً وکلای طبیعی انتخاب می‌شود والا تنها قانون هیچ کاری را اصلاح نمی‌کند اما این پیشنهاد آقای دکتر به عقیده بنده علاوه بر آن که آن عیب اساسی بنده علاوه می‌کند آن عیب چیست؟ ملاحظه بفرمایید نوشته شده است رئیس دادگاه، رئیس دادگاه مردی است که در خود محل آشنا بوده و معاریف آن محل را می‌شناسد مثلاً در گلپایگان، گلپایگان دادگاه بخش دارد، اهالی گلپایگان و خوانسار هر چه درخواست کردند که آنجا را شهرستان کنند بنده هیچ اقدام نکردم چرا برای این که نتیجه این می‌شود که رئیس دادگاه اراک که هیچ مردم را نمی‌شناسد می‌آید در کار مردم دخالت می‌کند (صحیح است) بنابراین خواستم از آقای دکتر متین دفتری خواهش کنم که پیشنهادشان را مسترد بفرمایند.
رئیس - رأی گرفته می‌شود پیشنهاد آقای دکتر متین دفتری آقایانی که موافقند قیام کنند (چند نفری برخاستند) مورد توجه واقع نشد. پیشنهاد دیگری قرائت می‌شود. (پیشنهاد آقای رضوی بشرح زیر قرائت شد)
در صورتی که برای دعوت ۳۶ نفر مذکور فوق بین فرماندار و رئیس عالیترین دادگاه و رئیس انجمن شهر توافق نظر حاصل نگردید فرماندار موظف است در مدتی که بیش از ۲۴ ساعت نباشد رؤسای ادارات و فرهنگ را برای شرکت در کمیسیون دعوت نماید و با مشورت از آنها ۳۶ نفر مندرج در ماده ۱۴ قانون انتخابات را به اکثریت آراء تعیین کند اگر رئیس دارایی و رئیس فرهنگ در محل نباشند دو نفر از رؤسا ادارات موجود در محل را معرفی خواهند نمود.
رئیس - آقای رضوی بفرمایید.
ابوالحسن رضوی - بنده قبلاً توضیح عرض کردم که اجراء این تبصره عملی نیست به این صورتی که الان در تبصره یک نوشته شده زیرا که طبیعتاً با این عده کمیسیون اولیه باید ۳۶ نفر را به این صورتی که هست انتخاب کنند که ۱۲ نفر از معتمدین محل و ۲۴ نفر هم از طبقات ششگانه یعنی از هر طبقه‌ای چهار نفر آن وقت در موردی که اینها توافق نظر داشتند که البته اشکالی ندارد و می‌توانند ۳۶ نفر را به این صورت انتخاب کنند و اگر بنا شود اختلاف نظری پیدا کند این تبصره راه حل را طوری تعیین کرده که هر یک از افراد این کمیسیون سه نفری بتوانند ۱۲ نفر را از این ۳۶ نفر به طور کلی از معتمدین محل دعوت نمایند و تقسیمش آسان است ولی از هر طبقه اگر بخواهند دعوت کنند سه نفر چطور می‌توانند چهار نفر را تقسیم کنند ما بین خودشان به طوری که هر فر متساویاً بتواند از این طبقات دعوت کند مثلاً باید ۴ نفر از علماء و ۴ نفر از اعیان را دعوت کنند این ۴ نفر را باید جوری انتخاب کنند که هر نفری یک ثلثش را معرفی کند ۴ نفر را یک ثلثش را چه جور معرفی بکنند رئیس دادگاه عرض کردم عملی نیست پس برای راه حل این موضوع بنده پیشنهاد کردم که رئیس فرهنگ و رئیس دارایی را اضافه کنند به این کمیسیون و در آنجا به اکثریت آراء بتوان انتخاب کرد بعد حالا حساب می‌کنم که چون رئیس دارایی ممکن است حب و بغضی در محل داشته باشد از این جهت بنده تصور می‌کنم اصلاح بکنم پیشنهادم را به این که رئیس فرهنگ و یک نفر از معتمدین محل باشد به این صورت پیشنهادم را اصلاح می‌کنم.
رئیس - آقای وزیر کشور.
دکتر اقبال (وزیر کشور) - عرض کردم ایرادی که آقای رضوی گرفتند به نظر بنده هم وارد است برای این که ۴ نفر را نمی‌شود سه نفر انتخاب کنند ولی با این پیشنهاد که رئیس فرهنگ و رئیس دارایی را گذاشته‌اند بنده مخالفم (معتمد دماوندی - صحیح است) (فولادوند - اگر صحیح است چرا برای پیشنهاد آقای دکتر متین دفتری رأی ندادید) برای این که رئیس دارایی دارای حب و بغض است و راجع به فرهنگ هم چون بنده معتقدم که باید سیاست در فرهنگ نباشد و فرهنگ از سیاست برکنار باشد موافق نیستم اگر آقایان موافقت بفرمایند که دو نفر معتمد دیگر اضافه شود موافقم (صحیح است).
رضوی شیرازی - بنده هم قبول می‌کنم پیشنهادم به این صورت اصلاح شود.
رئیس - آقای دکتر فلسفی مخالفید؟
دکتر فلسفی - عرض کنم که باحذف آن تبصره هم ۳۶ نفر را سه نفر انتخاب می‌کند البته یک عده‌ای مورد موافقت این سه نفر هستند یک عده‌ای که مورد اختلاف این سه نفر هستند نظر اکثریت کمیسیون متبع است یعنی نسبت به کسانی که مورد اختلافند باید رأی گرفت نظر اکثریت متبع است این که اشکالی ندارد تبصره هم مورد نداشت به عقیده بنده نسبت به اشخاص مورد اختلاف نظر اکثریت کمیسیون متبع است.
رئیس - آقای مخبر.
مخبر - این توضیحاتی که داده می‌شود ممکن است بعد از ایجاد مشکل بکند زیرا منظور این نیست چون جریان انتخابات باید خیلی سریع باشد ممکن است که بگویند نسبت به یک عده‌ای موافقت کرده‌اند و نسبت به یک عده‌ای موافقت نکرده‌اند و یک عده‌ای را که موافقت کرده‌اند دعوت کنند و نسبت به آنها که توافق نشده این ایجاد اختلاف و مشکل می‌کنند برای جریان انتخابات و درست نیست آقای رضوی هم که پیشنهاد کردند منظورشان این است که اگر رئیس دادگستری و رئیس انجمن شهر و فرماندار به اتفاق یا به اکثریت توافق در تمام ۳۶ نفر نداشتند و توافق در تمام ۳۶ نفر نشد فرماندار دو نفر از معتمدین محل را دعوت می‌کند آن وقت باز هم به اکثریت یا به اتفاق ۳۶ نفر را تعیین می‌کند.
دکتر فلسفی - این صحیح نیست اساس انتخابات را به هم می‌زنید.
رئیس - رأی گرفته می‌شود پیشنهاد آقای رضوی آقایانی که موافقند قیام کنند (عده‌ای برخاستند)
نورالدین امامی - اجازه بفرمایید با اصلاحی که شد بخوانند بعد رأی بگیرند.
رئیس - کی تقاضا کرد؟ وقتی که من گفتم رأی می‌گیریم که نمی‌شود تقاضا کرد پیشنهاد دیگر قرائت می‌شود.
(پیشنهاد آقای دکتر عبده به شرح زیر قرائت شد)
در نقاطی که دارای انجمن شهرداری یا اطاق تجارت است ۶ نفر از طرف انجمن شهرداری و ۶ نفر از طرف اطاق تجارت برای تشکیل کمیسیون ۳۶ نفره مذکوره در فوق انتخاب خواهند شد.
رئیس - آقای دکتر عبده.
دکتر عبده - عرض می‌کنم اشکال اساسی کار انتخابات روی این ۳۶ نفر است اگر ما می‌توانستیم کاری بکنیم که این ۳۶ نفر به طور ثابت تعیین شوند و در موقع انتخابات تعیین نشوند منظور تأمین می‌شد و من خیال می‌کنم که پیشنهاد آقای دکتر متین دفتری که رد شد این حسن را داشت و تا اندازه‌ای بی‌طرفی انتخاب ۳۶ نفر را تأمین می‌کرد (دولتشاهی - پس چرا رأی ندادید؟) بنده رأی دادم عرض کردم که من خیال می‌کنم اگر بعضیش را لااقل به طور ثابت از طرف مقام دیگری غیر از فرماندار و رئیس دادگاه تعیین کنیم باز کمک کرده‌ایم
به انتخاب بی‌طرفانه این ۳۶ در خیلی از شهرستان‌ها هم انجمن شهر است و هم اطاق تجارت (دکترفلسفی - در خیلی جاها نیست) البته در بعضی جاها هست در بعضی جاها نیست گذشته از آن دستجات ششگانه کی‌ها هستند؟ تجار هم هستند، پیشنهاد بنده این است که به جای این که ۶ نفر از تجار را خود این سه نفر انتخاب بکنند اطاق تجارت انتخاب بکند (موسوی - اطاق تجارت در همه جا نیست) برای این که اطاق تجارت یک مقام رسمی است و صلاحیت دارد برای انتخاب نمایندگان خودش به این ترتیب ۶ نفر از آن عده که باید از طرف فرماندار انتخاب شوند از طرف اطاق بازرگانی انتخاب خواهند شد یعنی مقام صلاحیت‌دار برای تعیین این ۶ نفر و در خیلی از جاها انجمن شهر هست بنده پیشنهاد کردم به جای این که ۶ نفر از این عده که عبارت از معتمدین محلی هستند از طرف فرماندار و رئیس دادگاه انتخاب شوند از طرف خود انجمن شهر انتخاب شوند تصدیق بفرمایید حکومت دموکراسی عبارت از این است که حتی‌الامکان تعیین نمایندگانی که دارای اختیاراتی هستند بدست مردم انجام شود و این را بدست خود مردم بدهیم وقتی ما آمدیم تعیین نمایندگان تجار و معتمدین محلی را در نقاطی که انجمن شهر و اطاق بازرگانی هست بدست مردم دادیم چکار کرده‌ایم اختیار کار را به دست خود مردم داده‌ایم و کمک کرده‌ایم به انتخاب بی‌طرفانه لااقل قسمتی از این ۳۶ نفر یعنی ۱۲ نفر و من خیال می‌کنم که این پیشنهاد منطقی است آقایان استدعا می‌کنم که اگر چه خسته هستید دقت بکنید در عرایض من و با دقت به پیشنهاد بنده رأی بدهید.
رئیس - آقای امامی خویی.
امامی خویی - اولاً آقای دکتر عبده پیشنهاد فرموده‌اند در جاهایی که اطاق تجارت هست و یا انجمن شهر هست در اکثر نقاط ایران اطاق تجارت یا انجمن شهر نیست (صحیح است) و به علاوه اگر ما اطاق تجارت را به معنی حقیقیش قائل باشیم که انتخاب کنیم و کار کند اطاق تجارت به قدری کار دارد که معمولاً اعضای اطاق تجارت وقت کافی ندارند که به کار خودشان برسند و اینها ممکن است هم از اعضای انجمن شهر و هم از بازرگانان دعوت شوند و اینها نمایندگانشان درانجمن نظار و انتخابات خواهند بود دیگر محتاج نیست که ما معین بکنیم آنجایی که اطاق بازرگانی هست این کار را بکند آنجایی که نیست چکار بکنند؟ قانون باید برای تمام نقاط مملکت یکسان نوشته شده شود و نمی‌شود که یکی را اطاق بازرگانی انتخاب بکند و یکی را دیگری این است که بنده تقاضا می‌کنم پیشنهادشان را پس بگیرند که شاید رأی بگیرند و این قانون را بگذرانیم.
دکتر عبده - پس نمی‌گیرم.
رئیس - رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد آقای دکتر عبده آقایانی که موافقند قیام کنند (عده‌ای برخاستند) مورد توجه واقع نشد پیشنهاد دیگر قرائت می‌شود.
(به شرح زیر قرائت شد)
اگر هر یک از دو نفر مذکور در فوق رئیس دادگستری یا رئیس انجمن شهر یا قائم مقام آنها بعد از دعوت فرماندار ظرف ۲۴ ساعت اقدام قانونی خود را در دعوت انجمن به وسیله فرماندار به عمل نیاورد فرماندار عده لازم را که شخص مستنکف بایستی دعوت خواهد نمود - فولادوند.
رئیس - آقای فولادوند.
فولادوند - بنده این پیشنهاد را از این جهت کردم اگر هر یک از دو نفر مذکور در فوق رئیس دادگستری یا رئیس انجمن یا قائم مقام آنها بعد از دعوت فرماندار ظرف ۲۴ ساعت اقدام قانونی خود را در دعوت به وسیله فرماندار به عمل نیاورد فرماندار عده لازم را شخص که مستنکف بایستی دعوت کند دعوت خواهد نمود مثلاً در حوزه فلان کاندیدهایی هستند که رقابت شدید بین آنها هست یکی از کاندیدها با رئیس انجمن شهر رفیق است یکی با رئیس دادگستری سروسر دارد یکی با فرماندار آن که می‌بیند که در اقلیت می‌ماند به جای این که دعوت بکند چون یک طرف می‌شود ۲۴ نفر و یک طرف می‌شود ۱۲ نفر، به رفیق خودش می‌گوید تو دعوت نکن و استنکاف کن این است که بنده پیشنهاد کردم که اگر هم موافق نیستید پس می‌گیرم (دکتر معظمی - پیشنهاد بکنید که اگر حاضر نشد از شغلش مستعفی می‌شود) حاضر شده است ولی حاضر نیست ۱۲ نفر را دعوت کند.
آزاد - آن وقت ممکن است تبانی بکند با فرماندار (زنگ رئیس)
رئیس - آقای دکتر فلسفی.
دکتر فلسفی - یکی از موادی که آزادی انتخابات را تأمین می‌کند به عقیده بنده همین ماده است که باید دقت بیشتری در آن کرد و این پیشنهاد را که دولت داده برای این که اختیارات فرماندار کم شود و اعمال نفوذ هم کم شود به علاوه این اشکال پیش نمی‌آید برای آن که فرماندار هست رئیس دادگاه هست رئیس انجمن شهر سابق اگر نبود یکی از معاریف محل دیگر معاریف محل که هست بنابراین دیگر مشکلی وجود ندارد و آن قدر اشخاص هستند که یکی بعد از دیگری را بشود دعوت کرد بنده با این پیشنهاد آقای فولادوند درباب این که اختیارات فرماندار زیاد بشود مخالفم. (صحیح است).
رئیس - رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد آقای فولادوند آقایانی که موافقند قیام کنند (چند نفری برخاستند) مورد توجه نشد دیگر پیشنهادی نیست رأی گرفته می‌شود به ماده اول با اصلاحاتی که به عمل آمده آقایانی که با ماده اول با اصلاحاتی که به عمل آمده موافقند قیام کنند (اکثر برخاستند) تصویب شد ماده دوم مطرح است قرائت می‌شود.
(ماده دوم به شرح زیر قرائت شد)
ماده دوم - در هر حوزه انتخابیه فرماندار یا بخشدار باید قبل از تشکیل انجمن نظارت مرکزی به وسیله روزنامه و یا اعلان اعلام دارد که از تاریخ نشر آگهی در ظرف ده روز هر کس داوطلب نمایندگی باشد مکلف است داوطلبی خود را کتباً به فرماندار یا بخشدار تسلیم نماید. به اعلام کتبی داوطلب باید رسید مبلغ دوازده هزار ریال که داوطلب باید در صندوق دارایی و یا ثبت اسناد و یا پست و تلگراف محل ودیعه گذارد ضمیمه شود. هر داوطلبی که انتخاب گردد و یا انتخاب نشده ولی لااقل هشت درصد کلیه آراء را داشته باشد ودیعه او مسترد و ودیعه سایرین به نفع شهرداری مرکز حوزه انتخابیه ضبط خواهد شد. اگر کسی در بیش از یک حوزه داوطلب نمایندگی شود باید در هر یک از حوزه‌ها مقررات این ماده داوطلبی خود را برای نمایندگان کتباً اطلاع نداده و یا وجه ودیعه را نسپرده باشد کان لم یکن خواهد بود مگر این که درباره او طبق تبصره یک همین ماده رفتار شده باشد. پس از انقضای مدت مذکوره در فوق فرماندار یا بخشدار مکلف است اسامی داوطلبانی را که طبق این ماده رفتار کرده‌اند برای اطلاع عامه در تمام حوزه انتخابیه اعلام نماید.
رئیس - آقای دکتر عبده.
دکتر عبده - موافقم.
رئیس - آقای ملک مدنی
ملک مدنی - بنده موافقم.
رئیس - مخالفی ندارد پیشنهادات مربوط به این ماده قرائت می‌شود.
(پیشنهاد آقای دکتر متین دفتری به شرح ذیل قرائت شد)
به جای ماده دوم - هیچ یک از اعضای اصلی و علی‌البدل انجمن نظارت مرکزی انتخابات و انجمن‌های فرعی و شعب نمی‌توانند از اشخاصی باشند که داوطلب نمایندگی در حوزه انتخابیه باشند و یا با داوطلب قرابت نسبی و سببی تا درجه سوم یا با داوطلب در یک حزب باشند.
حاذقی - این پیشنهاد خیلی آب برمی‌دارد.
رئیس - آقای دکتر متین دفتری.
دکتر متین دفتری - بنده این پیشنهاداتی را که کرده‌ام همه به هم مربوط است و بنده هیچ برنمی‌خورد که رأی بدهند که این پیشنهادات رد شود چون می‌دانم که افکار عمومی مجلس با پیشنهاد بنده موافق نیست ولی پس هم نمی‌گیرم ولو این که یک نفر رأی بدهد فقط برای ثبت در تاریخ مجلس این پیشنهادات را می‌دهم برای این که همان طوری که عرض کردم متأسفانه در ماده اول بپیشنهاد بنده رأی ندادید، اساس انتخابات روی انجمن است (صحیح است) چه فرق می‌کند که یک کسی خودش در انجمن نباشد و برادرش باشد چه فرق می‌کند بلکه برادر حیاتش خیلی کمتر خواهد بود که بعضی کارهای بی‌رویه را بکند (صحیح است)
شهاب خسروانی - پس بفرمایید قوم و خویش‌هایش هم رأی ندهند (همهمه نمایندگان)
رئیس - این طور که طرز حرف زدن در مجلس نیست آقایان در میان صحبت ناطق همهمه نفرمایید بفرمایید آقای دکتر.
دکتر متین دفتری - اگر آقایان موافقت بکنند درجه سوم را درجه دوم می‌کنم و بنده حاضر هستم (فولادوند - نخیر درجه چهارم بفرمایید ۹ در پیشنهاد بنده یک جمله‌ای دارد که با هم در یک حزب نباشند این را بنده تقاضا می‌کنم که در موقع رأی تجزیه بفرمایید یعنی اول با مسئله قرابت رأی بگیرید بنده
خودم معتقدم که حزب اساسی هنوز در این مملکت وجود ندارد (امامی اهری - حزب عدالت هست) و این که حزب در ایران تشکیل نشده دولت نمی‌گذارد که حزب تشکیل شود منظورم این دولت نیست همه دولت‌ها تا وقتی که دست مردم برای انتخاب شدن در مجلس شورای ملی پیش وزیر کشور پیش همه وزرای کشور دراز باشد حزب در این کشور درست نخواهد شد و تشکیل حزب میسر نمی‌شود.
رئیس - آقای ملک مدنی
ملک مدنی - آقای دکتر متین دفتری حضرتعالی که یکی از شخصیت‌های مطلع و تحصیل کرده هستید و وزیر عدلیه و نخست وزیر بودید چنین پیشنهادی را نباید بفرمایید مطلب آن بود که آقای دکتر معظمی فرمودند و بنده همان موقع یادداشت کردم که بگویم اگر ملتی زنده و بیدار شد حقش را حفظ می‌کند، حق گرفتنی است نه دادنی این را بدانید، این همه قانون ما داریم که اغلب را خودتان آورده‌اید و یکیش اجرا نمی‌شود، اگر اجرا می‌شد آن وقت ما می‌توانستیم با انتخاب اعتقاد پیدا بکنیم که درست و با کمال آزادی جریان پیدا می‌کند و این در موقعی است که ملت ایران بیدار باشد. زنده باشد و حقش را مطالبه کنده بنده بیشتر از این نمی‌خواهم عرض بکنم این قانون و این جریانات کوچکترین تأثیری ندارد مگر این که مردم حق خودشان را بگیرند مگر همین دو سال یا چهار سال پیش نبود که در همین شهر تهران ناظر یک جریاناتی و یک اوضاع و احوالی بودند و خود جنابعالی هم ناظر بودید مگر تهرانی بیسواد است صدی پنجاه که باسواد در تهران هست همان طور که آقای دکتر معظمی اظهار فرمودند و به علاوه این از منطق دور است چون حضرتعالی اهل منطق و استدلال هستند و همیشه با منطق ورزن و دلیل صحبت می‌کنید اگر یک کسی در یک محلی کس و کاری داشته باشد قوم و خویش داشته باشد آن شخص معلوم می‌شود وکیل طبیعی آن جا است یا کسی که هیچ او را نشناسد؟ (صحیح است) دلیل هم دارد، در قانون اساسی قید شده که باید معروفیت محلی داشته باشد، ۶ ماه ساکن آن جا باشد اینها همه دلایلی است که وکیل باید در محل کسب و کار و اقوامی داشته باشد که بتواند انتخاب شود.
کشاورز صدر - راجع به حزب رستاخیر و سوسیالیست هم بفرمایید.
رئیس - رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد آقای دکتر متین دفتری آقایانی که موافقند قیام کنند (چند نفری برخاستند) مورد توجه نشد پیشنهاد دیگری قرائت شود
(پیشنهاد آقای مشایخی به شرح ذیل قرائت شد)
هیچ یک از اشخاص مذکور در ماده یک نمی‌توانند عضو اصلی و علی‌البدل انجمن نظارت مرکزی انتخاب بشوند.
رئیس - آقای مشایخی
مشایخی - پیشنهاد بنده این است که هیچ کس از اشخاص مذکور در ماده یک سابق به عضویت اصلی یا علی‌البدل انجمن انتخاب نشوند اصولاً این قانون انتخابات برای جلوگیری از اعمال نفوذ و مداخله از طرف دولت در درجه اول است و به همین جهت است که حق انتخاب ۳۶ نفر که در سابق با یک نفر بوده است حالا به یک کمیسیون سه نفری محل شده است یعنی به انجمنی مرکب از فرماندار و رئیس دادگاه و رئیس انجمن شهر، مطابق ماده ۴ از قانون انتخابات علی‌البدل را از بین خود یا از خارج انتخاب کنند بدیهی است که جلسه این ۳۶ نفر که تشکیل می‌شود نمی‌توانند قانوناً رئیس عدلیه یا بخشدار را دعوت کنند اما این حق مطابق قانون سابق است که می‌تواند رئیس انجمن شهر را دعوت کند یعنی آن کسی که رئیس انجمن شد یعنی در مرتبه دوم محق خواهد بود که انتخابات بشود ولی این نظر بنده از نقطه نظر جلوگیری از اعمال نفوذ باید مورد توجه واقع شود مضافاً به این که در این قانون پیش‌بینی شده است که اگر هر کدام از این سه نفر از انتخاب ۱۲ نفر را خواهند داشت پس یک رئیس انجمن شهری را که خودش انتخاب کرده گذاشته‌اند و اگر مایل باشد خودش جزو اعضاء اصلی و علی‌البدل باشد ۱۲ رأی خواهد داشت ما که علاقمند هستیم به این که در تمام مملکت مخصوصاً در نقاط کوچک انتخابات از هر گونه مداخله بر کنار باشد و از هر عملی برخلاف اصول آزادی جلوگیری شود به همان دلیل که آن دو نفر دیگر نمی‌توانند جزو ۳۶ نفر باشند به همان دلیل هم رئیس انجمن شهر هم خودش نباید جزو این ۳۶ نفر انتخاب شود تبصره ۲ می‌گوید اگر کاندید باشد نمی‌تواند انتخاب شود من می‌گویم رئیس انجمن شهر اعم از این که کاندید باشد یا نباشد چون خودش انتخاب کننده ۳۶ نفر است یا لااقل انتخاب کننده ۱۲ نفر است بنابراین نباید به وسیله آن ۳۶ نفر دو مرتبه انتخاب بشود به طوری که در ماده اول تصویب شده ممکن است رئیس انجمن شهر داوطلب نمایندگی نباشد و عملاً هم انتخاب شود در این صورت منظور ماده ۲ تأمین نشده است.
رئیس - آقای سزاوار
سزاوار (مخبر) - البته در اطراف این قانون زیاد بحث شده و این مطلب تکرار شد که جریان انتخابات را تنها نوشتن قانون درست نمی‌کند و اصلاح نمی‌شود من هم خودم معتقد به این مطلب هستم و البته هر کسی که هر چه در جریان انتخابات دیده باشد یا پیش آمد کرده باشد یا به اشکال برخورده باشد این را یادداشت کرده و امروز پیشنهاد می‌کند بنده نمی‌توانم قبول بکنم در یک شهرستانی در هر شهرستانی رئیس انجمن طرف اعتماد اهالی است یعنی کسی می‌تواند رئیس انجمن شهر باشد که معتمد آن شهرستان باشد والا یک خارجی که نمی‌تواند در یک شهرستان دیگری هم برای انجمن شهر انتخاب شود و هم رئیس انجمن باشد حتی این هم طرف اعتماد اهالی است و هم یک شخصیت برجسته دارد و ما که داریم این جا شرکت می‌دهیم به او از ۳۶ نفر که دعوت بکند از نظر بصیرتش نسبت به احوال آن ۳۶ نفر آن وقت از نظر حسن جریان انتخابات اجازه ندهیم که خود آن شخص عضو انجمن انتخابات بشود این برخلاف عمل و عدالت است و از نظر رعایت بی‌طرفی صحیح نیست (مشایخی - عکس این است) و بهتر این است که این را مسترد بفرمایید و بهتر این است که این را مسترد بفرمایید و بدون آن رئیس انجمن شهر در انجمن نظارت انتخابات حتماً به مصلحت شهر است.
رئیس - آقای وزیر کشور
وزیر کشور - پیشنهاد آقای مشایخی با تبصره ۲ ماده اول به تصویب مجلس شورای ملی رسیده است مغایرت دارد.
رئیس - می‌نویسد اضافه شود به آن ماده این که کسر شود.
وزیر کشور - عرض می‌کنم که مغایرت داده با تبصره ۲ ماده اول.
رئیس - صحیح است با تبصره ۲ ماده اول مغایرت دارد و آن تصویب شده است.
مشایخی - آقای رئیس مغایرت ندارد.
رئیس - خوب حالا رأی می‌گیریم آقایانی که با پیشنهاد آقای مشایخی موافقند قیام کنند (جمعی برخاستند) مورد توجه نشد پیشنهاد دیگر قرائت می‌شود.
(پیشنهاد آقای جواد عامری به شرح زیر قرائت گردید)
پیشنهاد می‌کنم جمله ذیل به آخر ماده اضافه شود اعم از این که شخصاً داوطلب شده باشد یا اهالی محل یا افراد دیگری او را داوطلب قرار داده باشند.
فولادوند - ماده دوم هیچ یک از اعضای اصلی و علی‌البدل انجمن نظارت مرکزی انتخابات و انجمن‌های فرعی و شعب نمی‌تواند از بین اشخاصی انتخاب شود که و داوطلب نمایندگی در حوزه انتخابیه باشد پیشنهاد آقای عامری می‌گوید اگر دیگران هم داوطلب کرده باشند نمی‌توانند.
رئیس - آقای عامری
عامری - عرض کنم توضیح زیادی ندارد اگر آقایان ملاحظه فرموده باشند داوطلبان دو نوع هستند یکی این که خودش کاندید باشد دیگر این که دیگران او را کاندید کرده باشند برای این که در آتیه سوء تعبیری نکند و به دست فرماندار یا بخشداری نیفتد و برای این که اختلافی پیش نیاید نوشته‌ایم یا این که خودش داوطلب باشد یا به وسیله مردم داوطلب گردیده باشد مشمول این ماده نخواهد شد بنده برای این که این اشکال پیش نیاید گفتم اعم از این که خودش کاندید باشد یا او را کاندید کرده باشند.
رئیس - مخالفی نیست رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای عامری آقایانی که موافقند قیام کنند (اکثر برخاستند) مورد توجه شد پیشنهاد دیگری در ماده دوم نیست به خود ماده رأی گرفته می‌شود با الحاق این قسمت به ماده دوم آقایانی که موافقند قیام کنند (اکثر برخاستند) تصویب شد ماده سوم قرائت می‌شود.
(به شرح ذیر قرائت شد)
ماده سوم - در هر حوزه انتخابیه فرماندار یا بخشدار باید قبل از تشکیل انجمن نظارت مرکزی به وسیله روزنامه و یا اعلان اعلام دارد که از تاریخ نشر آگهی در ظرف ده روز هر کسی داوطلب نمایندگی می‌باشد مکلف است داوطلبی خود را کتباً به فرماندار یا بخشدار تسلیم نماید با اعلام کتبی داوطلب باید رسید مبلغ دوازده هزار ریال که داوطلب باید در صندوق دارایی و یا ثبت اسناد و یا پست تلگراف محل ودیعه گذارد ضمیمه شود.
هر داوطلبی که انتخاب گردد و یا انتخاب نشده ولی لااقل هشت درصد کلیه آراء را داشته باشد ودیعه او مسترد ودیعه سایرین به نفع شهرداری و مرکز حوززه انتخابیه ضبط خواهد شد اگر کسی در بیش از یک حوزه داوطلب نمایندگی شود باید در هر یک از حوزه‌ها مقررات این ماده را رعایت نماید.
آراء کسانی که قبلاً طبق این ماده داوطلبی خود را برای نمایندگی کتباً اطلاع نداده و یا وجه ودیعه
را نسپرده باشد کان لم یکن خواهد بود مگر آن که درباره او طبق تبصره ۱ همین ماده رفتار شده باشد پس از انقضای ملت مذکوره در فوق فرماندار یا بخشدار مکلف است اسامی داوطلبانی را که طبق این ماده رفتار کرده‌اید برای اطلاع عامه در تمام حوزه انتخابیه اعلام نماید.
تبصره ۱ - اعلام کتبی داوطلبی و تودیع وجه ممکن است از طرف اشخاص غیر از شخص داوطلبی به عمل آید.
تبصره ۲ - متصدی صندوق دارایی و ثبت اسناد و پست و تلگراف هر محل مکلفند در صورتی که ودیعه داوطلبی به آنها داده شود دریافت نموده و رسید کتبی در دو نسخه بدهند فرماندار یا بخشدار نیز مکلفند رسید نامه داوطلب را در دو نسخه و در همان روز تسلیم نمایند مأموریتی که از انجام وظایف مذکور در این ماده امتناع نمایند به پنج سال انفصال از خدمات دولتی محکوم می‌شوند.
رئیس - آقای ارباب موافقید؟
مهدی ارباب - مخالفم
رئیس - بفرمایید
مهدی ارباب - نظر به این که تخلف از انجام شرایط در این ماده موجب محکومیت‌های شدیدی است قسمت اول این ماده به نظر بنده عملی نیست چون خیلی از نقاط است که وسایلی برای نشر آگهی نیست مضافاً به این که مدت ۱۰ روز خیلی زیاد به نظر می‌رسد که قبل از مدت ۱۰ روز به وسیله روزنامه یا وسایلی که ذکر شده اطلاع بدهند به کسانی که داوطلب هستند تا با آن شرایط آن مبلغ را تودیع نمایند البته یک نقاطی هست که وسیله این کار نیست اعلان انتخابات می‌شود و در تمام مملکت همه مستحضر می‌شوند که چه موقع انتخابات شروع می‌شود قبلاً کسانی که داوطلب هستند متوجه و مراقب هستند که بدانند کی شروع می‌شود بنابراین با قسمت اول این ماده بنده مخالفم و تمنی می‌کنم که آقای وزیر کشور توجه بفرمایند که اصلاً برای اطلاع ۱۰ روز قبل انتشار بکند در جراید در محل، در خیلی از محل‌ها وسیله انتشار ندارند اعلان انتخابات که به دیوار می‌چسبانند اینها را هم به ضمیمه او ضمن اعلان آگهی بدهند دیگر علیحده یک همچو نشریه‌ای را مجبور نباشند البته عملی نیست این را تقاضای اصلاحش را دارم.
رئیس - آقای مخبر
مخبر - عرض کنم بنده نفهمیدم اشکال و اعتراض آقای ارباب به کجای این ماده وارد است برای این که این ماده یکی از موادی بود که با کمال حسن‌نیت تنظیم شد برای این که بگویند که فرماندار اعلان بکند و اطلاع بدهد این را برای او تکلیف کردند که یک اعلانی مثل اعلان انتخابات در همه جا الصاق بکند (ارباب - اگر مثل اعلان انتخابات است مانعی ندارد) بلی مثل اعلان انتخابات است.
مهدی ارباب - پس به نظر بنده اشکالی ندارد
بعضی از نمایندگان - پس گرفتند
رئیس - مذاکره در ماده است پیشنهادی نبود که پس بگیرند آقای حائری‌زاده.
حائری‌زاده - این ماده سوم یک محاسنی دارد یک معایبی دارد در ممالکی که حزب باشد دستجاتی باشد خوب است ولی در مملکت ما که دولت برای انحلال احزاب هی تصمیم می‌گیرد و قانون می‌آورد به مجلس که هر حزبی را من مخالف تشخیص دادم منحل می‌کنم پس نمی‌گذارد دستگاه دولت موجود یا دولت‌های بعد یا....
رئیس - آقای حائری‌زاده مخالفید؟
حایری زاده - بلی
رئیس - پس بفرمایید بنشینید باید یک موافق صحبت کند آقای صدرزاده بفرمایید.
صدرزاده - بنده تصور می‌کنم ماده سوم این قانون یکی از بهترین موادی است که حسن جریان انتخابات را تأمین می‌کند و به علاوه کمک به صراحت هم می‌کند ملاحظه بفرمایید غالباً دیده شده در انتخابات یک اشخاصی هستند که آن قدر شایستگی و برازندگی برای انتخاب شدن ندارند که حتی مثلاً خودشان را بتوانند معرفی کند و بعد که مثل بمب گل از صندوق بیرون می‌آیند و وسیله انتخاباتی پیدا می‌کنند خودشان را معرفی می‌کنند این ماده بهترین وسیله است برای اشخاصی که دارای صلاحیت و شایستگی و معروفیت محلس هستند این جرأت و جسارت را دارند که بتوانند خودشان را معرفی کنند و نیز اشخاصی که یک نقطه ضعفی در زندگیشان باشد نمی‌توانند بیایند خودشان را معرفی کنند (صحیح است) این ماده سوم برای حسن جریان انتخابات بسیار خوب است و اگر این اشخاصی هم باشند که محلی نباشند مورد انتقاد مردم واقع می‌شوند و این پیشنهاد هم سابقاً در اصلاح قوانین انتخاباتی در دوره ۱۴ به وسیله آقای دکتر مصدق و دیگران هم شده است (احسنت)
رئیس - آقای حائری‌زاده
حائری‌زاده - این اصل معرفی نمودن کاندید و دادن ودیعه در بعضی از ممالک به مورد اجرا و عمل در آمده است و از جهاتی دارای منافعی است که از تشتت و تفرق جلوگیری می‌کند ولی در ممالکی که حزب وجود ندارد و دستگاه هیئت حاکمه هم حزب را مخالف خودش می‌داند اگر یک حزبی باشد که آلت اجرا و مقاصدش باشد این خوب است و عیبی ندارد ولی اگر یک حزبی انتقاد بکند از کار مملکت این را مخالف خودش تشخیص می‌دهد قانون هم آورده است به مجلس اجازه بگیرد که هر وقت خواست حزبی را منحل کند و اموالش را ضبط کند اگر در یک همچو مملکتی ما خواسته باشیم دایره کاندید را محدود و محصور کنیم عرض کنم که هر کس را که دولت خواست از صندوق بیرون می‌آورد (وزیر مشاور - چرا؟) حالا عرض می‌کنم چرا وقتی که حسنعلی جعفری را بخواهد به یک محلی تحصیل کند همان را انتخاب می‌کند. در موقعی که انتخابات در یک روز جریان دارد مانعی ندارد که این هم قاطی آنهای دیگر بیرون بیاید غلط انداز یک نفری بیرون بیاید ولی اگر حالا اصل کاندید دادن و پول دادن و مقدسات دیگری به وجود آید حزبی هم وجود ندارد طرفداران عبدالقدیر آزاد ماجراجو شدند و گرفتند و حبسشان کردند خوب قهراً رفقیش مسلماً می‌شود، این طور سلب آزادی انتخابات می‌کنند در مملکتی که حزب نیست اگر حزب بود وضعیت خوب بود در مملکتی که قانون می‌آورند به مجلس که هر حزبی را هر دسته‌ای را که دولت مخالف تشخیص می‌دهد منحل کند و در او را ببندد و اموالش را ضبط کند و بفروشد و حبسشان بکند در یک چنین مملکتی نیست حزب تششکیل شود یک افرادی که مطیع و مجری فکر دولت و کمک دولت باشند غیر از چنین افرادی دیگران نمی‌توانند دور هم جمع شوند ولی در یک چنین مملکتی نگویید که آزادی انتخابات است اگر خواستید که طریق کاندید شدن و ودیعه دادن را اجرا کنید باید آزاد باشند ممکن است بین ۱۲۰ نفر دو تا هم غلطی انتخاب بشوند و قادر نبوده است که جلوگیری بکند این عرض بنده بود و عرض دیگری هم ندارم.
۶ - موقع جلسه بعد - ختم جلسه
رئیس - عده زیادی از آقایان اجازه خواسته‌اند در ماده سوم صحبت کنند ولی وقت گذشته است جلسه را ختم می‌کنیم چون پیشنهاد زیادی رسیده جلسه آینده روز یکشنبه خواهد بود ساعت ۹ صبح دستور قانون انتخابات
(جلسه یک ربع بعدازظهر ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی - رضا حکمت
شماره ۶۷۷ رد ۲۱/۳/۲۸
روز و دستور جلسه آینده
نظر به ماده ۹۳ آیین نامه داخلی مجلس شورای ملی حسب دستور ریاست محترم مجلس شورای ملی روز و ساعت تشکیل جلسه آینده و دستور آن برای درج در روزنامه رسمی‌کشور شاهنشاهی ذیلاً به استحضار می‌رسد:
روز تشکیل جلسه - یک شنبه ۲۲ خرداد ماه ۱۳۲۸
ساعت تشکیل جلسه - سه ساعت قبل از ظهر
دستور جلسه آینده:
۱ - بقیه شور در گزارش مربوط به اصلاح قانون انتخابات مجلس شورای ملی
۲ - گزارش راجع به آموزش و پرورش اجباری و مجانی
۳ - گزارش راجع به اصلاح قانون دانشگاه
۴ - گزارش راجع به معافیت ماشین‌های کشاورزی از عوارض گمرکی
۵ - گزارش راجع به مالیات‌های مستقیم
۶ - بودجه سال ۱۳۲۸ کل کشور
۷ - گزارش راجع به تعویض املاک
۸ - انتخاب دو نفر کسری اعضاء دیوان محاسبات
اداره دفتر مجلس شورای ملی