جشن‌های ۲۵۰۰ سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران/نخستین کنگره جهانی ایران‌شناسی - تهران ۹ تا ۱۶ شهریور ماه ۱۳۴۵
| منشور حقوق بشر کوروش | درگاه محمدرضا شاه پهلوی آریامهر | دومین کنگره جهانی ایران‌شناسی - شیراز ۲۱ تا ۲۳ مهر ماه ۱۳۵۰ |
جشن‌های بنیانگذاری امپراتوری ایران که برای فروردین ماه ۱۳۴۲ پس از پیروزی انقلاب شاه و مردم برنامه‌ریزی شده بود، با آشوب کشور از سوی زمینداران بزرگ قاجار و ملایان به زمانی دیگر فرافکنده شد.[۱] ولی انجام برنامه‌ها هم چنان دنباله داشت و یکی از آنها برگزاری نخستین کنگره جهانی ایران‌شناسی در تهران بود.
برپایی کنگره جهانی ایران‌شناسان
در روز ۱۵ آذر ماه ۱۳۴۴ فرمان اعلیحضرت همایون محمد رضا شاه پهلوی آریامهر شاهنشاه ایران درباره فراهم آوردن کلکسیون رسایی از همه نوشتارها، سندها و مدرک‌ها در تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران صادر شد. در پی این فرمان ۱۲۱ ایران‌شناس از سراسر گیتی فراخوانده شدند تا در نخستین کنگره جهانی ایران‌شناسی از ۹ تا ۱۶ شهریور ماه ۱۳۴۵ در تهران شرکت جویند.
کنگره با بیش از ۱۲۰ دانشمند ایران‌شناس از ۳۰ کشور و ۸۰ تن پژوهشگر و تاریخ‌نگار برجسته ایران در تهران برگزار شد. دبیر کل کنگره جهانی ایران‌شناسان شجاع‌الدین شفا بود.
نخستین کنگره جهانی ایران‌شناسی در روزهای نهم تا شانزدهم شهریورماه ۱۳۴۵ برگزار شد و در این هفت روز اندیشمندانی از کشورهای گوناگون پشت تریبون رفتند و دیدگاه‌های خود را درباره بخش‌های گوناگون این کنگره بیان کردند. سخنرانان فراخوانده شده همگی به فارسی رسا سخن می‌گفتند. این نخستین نشست بین‌المللی در تهران بود که در آن نیازی به مترجم نبود. جالب آنکه به همین روی سخنرانی‌ها بیشتر به زبان فارسی ایراد شد و هرگاه چند تن از استادان دانشگاه تهران به انگلیسی و یا فرانسه سخن گفتند با انتقاداتی از سوی باشندگان روبرو شدند که خواستار سخنرانی به زبان فارسی بودند!
گشایش کنگره با سخنان شاهنشاه آریامهر
در روز چهارشنبه ۹ شهریور ماه ۱۳۴۵ برابر با ۳۱ اگوست ۱۹۶۶ میلادی نخستین کنگره جهانی ایران‌شناسان در تالار فردوسی دانشگاه تهران با سخنان شاهنشاه ایران اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر گشوده شد. شاهنشاه فرمودند:[۲]
- ما افتخار می‌کنیم که تمدن و فرهنگ ما از آغاز تمدن و فرهنگ انسانی و دنیایی بوده است، متفکران ما، فلاسفه و عرفا و نویسندگان و شعرای ما همواره دیدی بشری داشته و از دیدگاه اخلاق و معنویت به جهان و جهانیان نگریسته‌اند، آنچه مایه اصلی ادب و حکمت ایران است محبت و پیوستگی است و آنچه اساس تاریخ کهنسال ما است نیز همین توجه عمیق به اصول معنویت و اخلاق ماست، ما نه از آن جهت به تاریخ تمدن و فرهنگ خود احترام می‌گذاریم که سابقه پیروزی‌ها و استیلاهای نظامی نداشته باشیم، زیرا شما خود بهتر از ما می دانید که ما در گذشته طولانی خویش یکی از پهناورترین امپراتوری‌های جهان را داشته‌ایم و می دانید که تاریخ ما آکنده از این پیروزی‌ها است.
- با این همه ما افتخار اصلی خویش را آن پیروزی‌هایی می دانیم که در طول تاریخ در راه توسعه و تکامل تمدن و فرهنگ بشری، در راه ترویج دانش و اندیشه به دست آورده‌ایم.
- پر ارج ترین سپاهیان، طی هزاران سال، آن مردان و زنانی بودند که در تمام تاریخ کهنسال ایران مشعل دانش و فرهنگ را در برابر تند بادهای حوادث فروزان نگاهداشته‌اند . آن را درخشانتر و فروزنده تر به نسل‌های دیگر سپرده‌اند.
- برای ما پیروزی‌های واقعی در احساس همین حقیقت نهفته است. زیرا هر استیلای جغرافیایی و نظامی خواه نا خواه با دوران بازگشت و انحطاطی همراه است ولی این ارزش‌های معنوی هیچ وقت و با هیچ نیرویی از میان نمی‌رود.
- امروز شما آمده‌اید تا همراه با ابراز دوستی خود به تاریخ و فرهنگ ایران صفحات تازه‌ای از این تاریخ را ورق بزنید و شاید مطالب ناگفته‌ای را در این باره بگویید.
- ما این تاریخ را با اطمینان خاطر در معرض و نقد و بررسی شما می‌گذاریم زیرا یقین داریم که در حساب سود و زیان آن سربلند خواهیم بود. ما همواره براین عقیده بوده‌ایم و هستیم که فرهنگ ما از فرهنگ کلی بشری جدا نیست و خوب می دانیم که در طول این تاریخ کهن بیش از آنچه به دیگران داده‌ایم از دیگران گرفته‌ایم.
- ما این واقعیت را با سربلندی تذکر می‌دهیم زیرا شاید در بازار سود و زیان تاریخ، این تنها کالایی باشد که دهنده آن نه تنها چیزی از دست نمی‌دهد بلکه چیز زیادتری نیز به دست می‌آورد.
ریاست نخستین کنگره جهانی ایران‌شناسان با حسین تقی‌زاده بود. بیش از ۸۰ دانشمند و پژوهشگر ایرانی در کنگره شرکت داشتند. بیش از ۵۰ تن ایران‌شناس از اتحاد جماهیر شوروی، آلمان، انگلستان و امریکا بودند و ۸۰ تن از دیگر کشورها مانند فرانسه، عراق، لهستان، پاکستان، ترکیه، ژاپن، مجارستان، هلند، هند، یوگسلاوی، بلژیک، تونس، ایتالیا، دانمارک، رومانی، سویس، کانادا، فنلاند، اسپانیا، سوئد سرافرازی به شرکت در کنگره را یافتند. نماینده سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) نیز به کنگره فراخوانده شده بود.
سازمان و اداره نشست‌های کنگره جهانی ایران شناسان
در روز نخست پس از گشایش کنگره با سخنان محمدرضا شاه پهلوی آریامهر، کنگره بدین گونه سازمان یافت، برگزاری نشست‌های همگانی که همه ایران شناسان در آن شرکت می‌نمایند و دیگر برپایی ۵ گروه ویژه به سرپرستی بزرگان تاریخ و ادب ایران:
- گروه منابع تاریخی به سرپرستی دکتر مجتبی مینوی،
- باستانشناسی به سرپرستی دکتر عزت‌الله نگهبان،
- ادبیات و هنر به ریاست دکتر محمد معین،
- فلسفه و علوم به سرپرستی دکتر سیدحسین نصر و
- ادیان و زبان‌شناسی به ریاست دکتر احسان یارشاطر
دست‌آوردهای نشست‌های کنگره
از روز نهم تا شانزدهم شهریور ماه بزرگان ایران‌شناس از سراسر گیتی به گفتگو و سخنرانی پرداختند و دریافتند که برای گردآوری عظمت و تاریخ سیاسی و اجتماعی و تمدن و فرهنگ ایران، به همکاری بیشتر و نزدیک میان ایران‌شناسان در سراسر گیتی نخستین پیش نیاز است. بر این پایه قطع‌نامه‌ای در هشت ماده به نوشتار در آمد و شرکت کنندگان آن را دستینه کردند. در این قطع نامه چنین آوردند:
کنگره بین‌المللی ایران‌شناسان که از تاریخ ۹ تا ۱۶ شهریورماه ۱۳۴۵ زیر سرپرستی عالیه اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر و به دعوت کتابخانه پهلوی به منظور تأمین یک همکاری علمی بین‌المللی در امر تعیین منابع لازم جهت تألیف یک تاریخ کامل ایران، در تهران تشکیل گردید.
۱- مراتب سپاسگزاری عمیق خویش را از بابت عنایات عالیه اعلیحضرت همایون شاهنشاه و علاقه خاصی که معظم له نسبت به کار این مجمع که خود به تشکیل آن فرمان داده بودند و در هنگام افتتاح آن با ایراد سخنانی در عالی‌ترین سطح فرهنگی و انسانی ابراز فرمودند، به پیشگاه همایونی تقدیم می‌دارد.
تشکرات صمیمانه خویش را از بابت تشکیل این کنگره و پذیرایی بسیار گرمی که شایسته عالی‌ترین سنن مهمان‌نوازی ایرانی است به کتابخانه پهلوی اظهار می‌دارد.
۳- کنگره آرزومند است که تماس‌های دانشمندان و مراکز علمی و فرهنگی که به مطالعات ایران‌شناسی اشتغال دارند به طور مستمر ادامه یابد و همکاری بین‌المللی مؤثری را در این زمینه به وجود آورد. بدین منظور کنگره بسیار مناسب و مفید می‌داند که:
- اولا- یک اتحادیه بین‌المللی ایران‌شناسان تأسیس گردد که محل دبیرخانه آن در تهران در کتابخانه پهلوی باشد و اساسنامه و برنامه کار آن توسط همین دبیرخانه تنظیم گردد.
- ثانیا- یک کمیته مدیره دایمی مرکب از اعضای ایرانی و بین‌المللی به منظور تشکیل کنگره‌های آینده ایران‌شناسی که هر سه سال یکبار در کشورهای مختلف برگزار خواهند شد، تشکیل شود.
۴- کنگره علاقه خاص خود را به یک همکاری مؤثر بین‌المللی بین سازمان‌ها و دانشمندان صلاحیت‌دار در امر تهیه اسناد و منابع لازم و کمک به تألیف یک تاریخ کامل ایران بر اساس خط مشی کلی که اعلیحضرت همایون شاهنشاه در نطق افتتاحیه خود در کنگره تعیین فرمودند ابراز می‌دارد. بدین منظور:
- اولا- به تمام مراکز علمی و دانشگاهی و سازمان‌های فرهنگی بین‌المللی یا ملی که فعالیت آنها با مطالعات تاریخی ارتباط دارد توصیه می‌کند که در امر تألیف این تاریخ با کمیته‌ای که در آینده برای این کار ایجاد خواهد شد منتهای همکاری را مبذول دارند.
- ثانیا- به همه کتابخانه‌ها و آرشیوها و موزه‌ها و نیز به صاحبان مجموعه‌های خصوصی که دارای اسناد فرهنگی یا تاریخ یا هنری ایرانی هستند توصیه می‌کند که کمال کوشش را به عمل آورد تا کمیته نامبرده بتواند برای تألیف این تاریخ به همه این منابع دسترسی داشته باشد.
۵- توصیه می‌کند که یک کمیته بین‌المللی کتاب‌شناسی ایرانی برای تهیه فهرست‌های کامل کتب خطی و کتاب‌شناسی ایران تأسیس گردد.
۶- توصیه می‌کند که فهرست مشروحی از آثار و ابنیه تاریخ ایران بر اساس اطلاعات دقیق تاریخی و جغرافیایی تنظیم گردد و حفریات لازم به روش علمی به عمل آید.
۷- توصیه می‌کند که یک طریق واحد برای نقل کلمات ایرانی به زبان‌ها و خطوط مختلف در نظر گرفته شود.
۸- توصیه می‌کند که کارهای مربوط به تدوین و انتشار اطلس لهجه‌های ایرانی که بنا به توصیه بیست و چهارمین انجمن بین‌المللی خاورشناسان در مونیخ از سال ۱۹۵۷ به بعد در جریان است با وسعت و سرعت زیادتری ادامه یابد و به پایان برسد.
هموندان همیشگی کنگره
پس از پایان یافتن کنگره جهانی ایران‌شناسان در روز ۱۶ شهریور ماه، حسن تقی‌زاده رییس کنگره بر پایه قطع‌نامه کنگره بیانیه‌ای را صادر کرد و نام ۲۵ تن از هموندان دایم کنگره که برای برگزاری کنگره در آینده برگزیده شده بودند را به آگاهی رسانید. در این بیانیه تقی زاده چنین نوشت: «اکنون که نخستین کنگره جهانی ایران‌شناسان که به ابتکار و فرمان اعلیحضرت شاهنشاه آریامهر انعقاد یافته بود به پایان رسیده است، به موجب رأی جلسه عمومی کنگره مزبور که روز سه‌شنبه ۱۵ شهریور ماه ۱۳۴۵ اعلام گردید، و بر حسب اختیاری که آن کنگره به این جانب دادند، صورت اسامی اعضای کمیته دائمی کنگره جهانی ایران‌شناسان را بنا بر پیشنهاد کمیته منتخب از اعضای کنگره که بدین منظور تشکیل شده بود به شرح ذیل اعلام می‌دارم:
- ۱- مجتبی مینوی،
- ۲- دکتر محمد معین،
- ۳- ایرج افشار،
- ۴- نامیو اگامی،
- ۵- الکساندر بولدیرف،
- ۶- سید حسن تقی‌زاده،
- ۷- گیوسپی توچی،
- ۸- عبدالحی حبیبی،
- ۹- پیر حسام‌الدین راشدی،
- ۱۰- شجاع‌الدین شفا (دبیرکل)،
- ۱۱- آیدین صایلی،
- ۱۲- دکتر ذبیح‌الهر صفا،
- ۱۳- دکتر احسان یارشاطر
- ۱۴- رمسن گیرشمن،
- ۱۵- برنارد لوییس،
- ۱۶- فریتز مایر،
- ۱۷- برتولد اسپولر،
- ۱۸- ریچارد فرای،
- ۱۹- گروشهام،
- ۲۰- گئورگ مورگنشیرنه،
- ۲۱- ریچارد اتینگهاوزن،
- ۲۲- دکتر احسان نراقی،
- ۲۳- دکتر سیدحسین نصر،
- ۲۴- دکتر عزت‌الله نگهبان،
- ۲۵- بابادزان غفوراف
هم‌چنین این ۲۵ تن می‌بایستی که هرگونه مواد علمی همانند کتاب، مقاله، جزوه، رساله گردآورند و به کتابخانه پهلوی بفرستند تا همه نوشتارها درباره ایران برای چاپ آماده شوند
نخستین کنگره جهانی ایران‌شناسی یکی از چرخشگاه‌ها در ایران‌شناسی و تاریخ‌نگاری ایران شد و جایی برای برخورد اندیشه‌های ایران‌شناسان و برگزاری آیین‌ها و نشست‌های بسیاری گردید. نشست‌هایی که با آرمان شناساندن فرهنگ ایرانی به مردمان جهان و به ویژه مردم ایران که استعمار آنان را از تاریخ خود دور نگاه داشته بود، برپاشد، نشست‌هایی که سکویی برای رد و بدل ساختن پژوهش‌های دانشمندان ایران‌شناس ایرانی و خارجی گردید. دانشگاه‌های بزرگ ایران نیز دانشکده‌های ایران‌شناسی و نشست‌های پژوهشی ایران‌شناسی دایر کردند و مردم ایران به شناختن واقعی تاریخ و تمدن کهن خود و پی بردن به نژاده بودن خویش برانگیخته شدند.
در پی این کنگره، برگزاری دومین کنگره به سال ۱۳۵۰ خورشیدی همزمان با برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران در تخت جمشید شد. سومین کنگره در شهریور ماه ۱۳۵۴ به ریاست عالیه علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی برگزار شد.
نیز نگاه کنید به
- سخنان اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در گشایش نخستین کنگره جهانی ایران‌شناسان دانشگاه تهران ۹ شهریور ماه ۱۳۴۵ - شنیداری
- سپاس ملت ایران به پیشگاه شاهنشاه آریامهر و سران کشورها به یادبود کوروش شاهنشاه هخامنشی در آیین ۲۵۰۰ سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران - شنیداری
- سخنرانی اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی شاهنشاه آریامهر پاسارگاد جشن‌های ۲۵۰۰ سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران ۲۰ مهر ماه ۱۳۵۰ - شنیداری
- پیام اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر به دومین کنگره جهانی ایران‌شناسی شیراز ۲۱ تا ۲۳ مهر ماه ۱۳۵۰
- جشن‌های ۲۵۰۰ سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران/دومین کنگره جهانی ایران‌شناسی - شیراز ۲۱ تا ۲۳ مهر ماه ۱۳۵۰
- بیانات اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر در پذیرایی رسمی در بزرگداشت ۲۵۰۰ سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران تخت‌جمشید ۲۲ مهر ماه ۱۳۵۰ - شنیداری
- جشن‌های ۲۵۰۰ سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران/سران دیگر کشورها در تخت جمشید ۲۲ مهر ماه ۱۳۵۰
- سخنرانی محمدرضا شاه پهلوی آریامهر شاهنشاه ایران پیش از آغاز رژه تاریخ ۲۵۰۰ سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران تخت جمشید ۲۳ مهر ماه ۱۳۵۰ - شنیداری
- جشن‌های ۲۵۰۰ سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران/رژه تاریخ ۲۳ مهر ماه ۱۳۵۰
- جشن‌های ۲۵۰۰ سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران/شب ایرانی ۲۳ مهر ماه ۱۳۵۰
- جشن‌های ۲۵۰۰ سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران/برج شهیاد آریامهر
- جشن‌های ۲۵۰۰ سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران/استادیوم آریامهر
- جشن‌های ۲۵۰۰ سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران/مدرسه‌های یادبود جشن‌ها
منبع