کنفرانس تهران
| اشغال ایران به وسیله ارتش بریتانیا و شوروی | تصمیم‌های مجلس
اعلامیه سه دولت امریکا بریتانیا و شوروی در کنفرانس تهران راجع به ایران |
درگاه اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر |
کنفرانس تهران ۵ تا ۱۰ آذر ماه ۱۳۲۲، تهران میهماندار سران سه کشور، روزولت رئیس جمهور امریکا، استالین رئیس شورای کمیسرهای اتحاد جماهیر شوروی و وینستون چرچیل نخست وزیر انکلستان شد. سران سه کشور متفق پس از یک دیدار چهار روزه که به کنفرانس تهران شناخته شده‌است، درباره نقشه نظامی برای پایان دادن جنگ و ساماندهی دنیای پس از جنگ گردهم آمدند. این گردهم‌‌آیی پس از پیروزی ارتش سرخ بر ارتش آلمان در استالینگراد بود. محمدرضا شاه پهلوی شاهنشاه ایران به این کنفرانس دعوت نشد، ولی پادشاه ایران با یک یک آنان دیدار و گفتگو کرد. دستاورد کنفرانس تهران برای ایران اعلامیه‌ای بود که در ۹ آذر ۱۳۲۲ آمریکا، بریتانیا و شوروی امضا کردند که تمامیت ارضی ایران را محترم می‌شمارند و ایران پشتیبانی اقتصادی دریافت خواهد کرد که خسارت‌های جنگ را جبران کند.
نقش مهم و اساسی شاهراه ایران که در واقع یکی از شریان‌های حیاتی متفقین در جنگ جهانی دوم بود، در پیشرفت هدف‌های شوروی و انگلیس و آمریکا در پایان سال ۱۹۴۳ برابر با ۱۳۲۲ خورشیدی بسیار نمودار شد. آلمان‌ها در جبهه استالینگراد از پیشروی بازماندند و در بیشتر بخش‌های استالینگراد جنگ از فرم پدافند نیروهای شوروی به فرم آفند (حمله) و یورش و جنگدگی ارتش شوروی درآمد. نیروی جنگی ایتالیای فاشیست در تیرماه ۱۳۲۲ از پای درآمد و حکومت نوین آن کشور به ریاست بادوگلیو به آلمان اعلان جنگ داد و در کنار متفقین قرار گرفت.
سران دولت‌های بزرگ متفق برای بررسی فرجام و بازده کوشش‌های مشترک جنگی و هماهنگ ساختن تلاش‌های آینده نیاز به گردهمایی داشتند و بنا به پیشنهاد استالین تهران را برای این کنفرانس برگزیدند.
در این هنگام علی سهیلی وزیر امور خارجه ایران بود. دولت به دستور و راهنمایی شاهنشاه محمدرضا شاه پهلوی در میان همه ناآرامی‌های سیاسی و کشمکش حزب‌های راست و چپ و میانه رو، راهکارهای مورد نیاز را برای سران دولت‌های متفق در تهران فراهم ساخت و خود در جریان این کنفرانس بود.
مجلس دور سیزدهم روز اول آذر ماه ۱۳۲۲ پایان یافته و مقدمات مبارزه انتخاباتی مجلس چهاردهم پیش از پایان عمر مجلس سیزدهم فراهم شده بود. حزب متشکل توده و گروه‌های وابسته به آن حزب و سایر عناصر و افراد دست چپی برای بدست آوردن کرسی‌های مجلس شورای ملی در تلاش بودند و مقامات وابسته به سیاست استالینی و دولت بریتانیا در غالب حوزه‌های انتخاباتی از کاندیداهای طرفدار سیاست خویش پشتیبانی می‌کردند.
پیش از تشکیل کنفرانس عالی تهران، انجمن وزیران امور خارجه سه کشور شوروی و انگلیس و آمریکا، از نوزدهم تا سی و یکم اکتبر ۱۹۴۳ (۲۷ مهر ماه تا نهم آبان ۱۳۲۲) در مسکو تشکیل و در پایان کار انجمن اعلامیه مفصلی به امضای وزیران امور خارجه سه دولت درباره اقدام‌ها مشترک متفقین در سال‌های آینده دوران جنگ و بعد از جنگ صادر گردید.
۵ آذر تا ۱۰ تهران میهماندار سران سه کشور، روزولت رئیس جمهور امریکا، استالین رئیس شورای کمیسرهای اتحاد جماهیر شوروی و وینستون چرچیل نخست وزیر انکلستان شد. سران سه کشور متفق پس از یک دیدار چهار روزه که به کنفرانس تهران شناخته شده‌است، درباره نقشه نظامی برای پایان دادن جنگ و ساماندهی دنیای پس از جنگ گردهم آمدند.
۵ آذر ۱۳۲۲ وینستون چرچیل نخست وزیر انگلستان با دختر خود سارا، آنتونی ایدن وزیر امور خارجه، لرد موران پزشک ویژه چرچیل، سر الکساندر کادوگان معاون همیشگی وزارت امور خارجه، دریا سالار آندرو کانینگهام لرد اول دریاداری، سرآلن بروک رئیس سناد امپراطوری، فیلد مارشال سر جان دیل، سر چارلز پورتال فرمانده نیروی هوایی، ژنرال ایسمی مشاور نظامی، سر آرچیبالد کلارک سفیر انگلستان در مسکو و گروهی دیگر (هفتاد نفر) به تهران وارد شدند و سر ریدر بولارد وزیر مختار انگلستان در ایران و ژنرال سلبی فرمانده نیروهای بریتانیا در ایران و عراق به پیشواز آنها رفتند.
۶ آذر ۱۳۲۲ فرانکلین روزولت رئیس جمهور امریکا به همراه دریاسالار ویلیام لیهی رئیس ستاد زمان جنگ، دریاسالار ویلسون براون آجودان ویژه نیروی دریایی، سرلشکر ادوین واتسون آجودان نظامی، هری هاپکینز مشاور ویژه، اورل هاریمن سفیرکبیر امریکا در شوروی، حان وای ننت سفیر کبیر امریکا در بریتانیا، دریاسالار راس مک اینتایر پزشک ویژه رئیس جمهور چارلز بوهلن دیپلمات وزارت امور خارجه، سرگزد جان بوی تیجر داماد رئیس جمهور، ژنرال جرج مارشال رئیس ستاد ارتش، ژنرال آرنولد فرمانده نیروی هوایی، ژنرال برهون سامرویل رئیس کارپردازی ارتش، دریاسالار ارنست کینگ رئیس عملیات نیروی دریایی، ژنرال توماس هندی رئیس بخش عملیات ارتش امریکا با هواپیما وارد تهران شدند و دریفوس وزیر مختار امریکا در تهران و ژنرال پاتریک هورلی و ژنرال کانلی به پیشواز آنها رفتند. ژنرال هورلی ار رئیس جمهوری امریکا درخواست کرد که در درازای ماندگاری خود در تهران در سفارت شوروی مهمان باشد. پس از ورود روزولت رئیس جمهور امریکا به سفارت شوروی، استالین رئیس شورای کمیسرهای اتحاد جماهیر شوروی و مولوتف کمیسر خارجه شوروی، رئیس جمهور امریکا را در جای ماندنش همه با یکدیگر دیدار کردند و یک ساعت و نیم به گفتگو پرداختند.
چرچیل نخست وزیر انگلستان برای دیدار با روزولت رئیس جمهور امریکا به سفارت شوروی رفت و پس از گفتگو ناهار را نیز با هم خوردند. چرچیل نخست وزیر انگلستان به همراهی رئیس ستاد امپراتوری، سر اندرو کانینگهام ارد اول دریاداری، سرجان پورتال فرمانده نیروی هوایی، ایدن وزیر امور خارجه انگلستان به سفارت شوروی رفتند و با مولوتف کمیسر خارجه شوروی در جبهه لنینگراد و هری هاپکینز مشاور ویژه رئیس جمهور امریکا به گفتگوهای آغازین پرداختند. چرچیل پس از گفتگو با بلندپایگان شوروی، دوباره در سفارت شوروی با روزولت دیدار و گفتگو کرد.
ساعت هفت و چهل و پنج دقیقه بعد از ظهر به فراخوانی (دعوت) استالین رئیس شورای کمیسرهای اتحاد جماهیر شوروی، چرچیل به همراهی ایدن و کلارک به سفارت شوروی رفتند و شام را با استالین و مولوتف و ورسیلف و هم چنین روزولت و هری هاپکینز و دریاسالار لیهی خوردند.
۷ آذر مذاکرات اصلی سران سه کشور امریکا، شوروی و بریتانیا در کنفرانس تهران و همچنین گفتمان رئیس‌های ستاد ارتش سه کشور آغاز شد.
ساعت سه و نیم بعد از ظهر چرچیل نخست وزیر انگلستان در میهمانی بزرگی که در سفارت شوروی برپا شد و در آن نیز رورولت رئیس جمهور امریکا و استالین و هیات‌های نمایندگی سه دولت متفق بودند، شمشیر استالینگراد را از سوی جرج ششم پادشاه انگلستان به نشانه گرامی‌داشت ملت انگلیس به مردم دلیر استالینگراد، به استالین پیش‌کش کرد. استالین ار کمک‌های متفقین به شوروی قدردانی کرد و یادآور شد که امریکا در هر ماه هشت هزار فروند و انگلستان سه هزار و پانصد فروند و شوروی سه هزار فروند هواپیما می‌سازند و با این شمار هواپیما بی‌گمان آلمان هیتلری شکست خواهد خورد.
۸ آذر ۱۳۲۲ محمدرضا شاه پهلوی شاهنشاه ایران با علی سهیلی نخست وزیر و وزیر امور خارجه از روزولت رئیس جمهور امریکا در سفارت شوروی دیدن فرمودند. در این جلسه که دریفوس وزیر مختار امریکا در ایران، ژنرال هورلیف ژنرال واتسون، دریا سالار براون، سرهنگ الیوت در آن شرکت داشتند. گفتگوهای دوستانه‌ای میان شاهنشاه و روزولت رئیس جمهور امریکا انجام گرفت و شاهنشاه درباره اوضاع ایران و مشکلاتی که بر اثر جنگ ایران با آن روبرو است و هم چنین نقش بسیار با ارزش ایران در فرستادن ابزار جنگ متفقین به جبهه‌های جنگ شوروی و پیروزی نیروهای متفقین سخنانی ایراد کردند رئیس جمهور امریکا با پذیرفتن همه سخنان شاهنشاه از شاهنشاه، دولت و از ملت ایران از ته دل سپاسگزاری کرد. شاهنشاه در پی دیدار و گفتگو با رئیس جمهور امریکا هم هنگام با ظهر چرچیل نخست وزیر انگلستان را در سالن پذیرایی سفارت شوروی پذیرفتند. در این دیدار که سر ریدر بولارد وزیر مختار انگلیس در ایران و بانو سارا چرچیل دختر چرچیل در آن شرکت داشتند گفتگوهای دوستانه‌ای درباره اوضاع ایران و ارزش همکاری این کشور در راه پیروزی متفقین و چیرگی آنها بر نیروهای آلمان هیتلری انجام یافت. شاهنشاه برای شصت و نهمین سال روز زاده شدن چرچیل یک تکه قالی ارزنده و گرانبها به وی بخشایش فرمودند.
۹ آذر ۱۳۲۲ مارشال استالین به همراهی مولوتف کمیسر امور خارجه شوروی و ماکسیموف کاردار سفارت کبرای شوروی در تهران، در کاخ مرمر به پیشگاه شاهنشاه شرفیاب شدند. در این دیدار شاهنشاه درباره اهمیت و ارزش همکارهای ایران در پیروزی متفقین بیاناتی فرمودند و استالین از کمک‌های ارزنده ایران در فرستادن اسلحه و دیگر ابزار جنگی از راه ایران به جبهه‌های جنگ شوروی بسیار سپاسگزاری نمود.
روزولت رئیس جمهور امریکا دکتر میلسپو رئیس کل دارایی ایران را برای دیدار پذیرفت. سهیلی نخست وزیر و ساعد وزیر امور خارجه ایران با مارشال استالین و مولوتف دیدار کردند و پیام دوستانه شاهنشاه به وسیله سهیلی نخست وزیر به استالین بازگفته (ابلاغ) شد. دیدار رهبران سه کشور امریکا، شوروی و انگلستان درباره اوضاع جنگ پایان یافت و گفتگوها پیرامون متن اعلامیه کنفرانس میان سه کشور متفق پیگیری شد.
در همین روز محمد ساعد وزیر امور خارجه ایران تذکاریه متحداللحنی برای مولوتُف کمیسر امور خارجه اتحاد جماهیر شوروی و ایدن وزیر امور خارجه بریتانیا، که در تهران بودند، و دریفوس وزیر مختار کشورهای متحد آمریکای شمالی (که بجای کردل هول وزیر امور خارجه آن کشور در کنفرانس تهران شرکت کرده بود) فرستاد و در آن تذکاریه تلاش‌ها و کوشش‌های ایران را در راه پیروزی متفقین و سختی‌ها و دشواری‌هایی را که ایران بر اثر جنگ و همکاری با متفقین با آنها روبرو شده بود یادآوری و آرزوی قلبی ملت ایران را برای پیروزی قطعی و نهائی ملل متفق ابراز نمود.
در تذکاریه وزارت امور خارجه ایران به سه نکته اشاره شده بود:
- ۱- متفقین زحمات و خساراتی را که از اوضاع جنگ به ایران وارد آمده کاملاً در نظر بگیرند.
- ۲- تعهدات کتبی و اطمینان‌های شفاهی که از طرف متفقین نسبت به تمامیت و استقلال کامل ایران داده شده بود از راه کمک و مساعدت مادی و معنوی در تمام رشته‌های سیاسی و اقتصادی تقویت شود.
- ۳- متفقین طبق تعهدات خود در تحویل رشته‌های حیاتی امور مملکت ایران که در دست آنان است و واگذاری امنیت کشور به قوای انتظامی خود ایران اهتمام خاص معمول دارند.
وزیر امور خارجه ایران در پایان تذکاریه انتظار دولت و ملت ایران را از سران دُوَل بزرگ متفق بشرح زیر بیان نموده بود:
«دولت و ملت ایران انتظار دارند در این موقع که پیشوایان معظم سه دولت بزرگ در ایران اقامت دارند برای تأیید مراتب بالا اعلامیه صادر و بدینوسیله حسن نیتی را که کراراً کتباً و شفاهاً نسبت به ایران ابراز داشته‌اند بار دیگر تصریح نماید.»
به دنبال دیدارها و گفتگوهای شاهنشاه با سران سه کشور بزرگ جهان اعلامیه سه دولت متفق بر پذیرش همکاری ژرف ایران در پیروزی متفقین و تضمین استقلال و حاکمیت و تمامیت ارضی ایران و کمک‌های اقتصادی آینده دولت‌های نامبرده پس از پایان جنگ به ایران، به امضای فرانکلین روزولت رئیس جمهور امریکا، وینستون چرچیل نخست وزیر انگلستان و استالین رئیس شورای کمیسرهای اتحاد جماهیر شوروی چاپ و پخش شد. درونمایه این اعلامیه که با همکاری و اندیشه‌های ژنرال هورلی از سوی دولت امریکا، ایدن از سوی دولت بریتانیا و مولوتف از شوروی نوشته شد بدین قرار است:
اعلامیه سه دولت امریکا، بریتانیا و شوروی در کنفرانس تهران
«رئیس جمهوری کشورهای متحده آمریکا، نخست وزیر اتحاد جماهیر شوروی و نخست وزیر ممالک متحده انگلستان پس از مشورت بین خود و با نخست وزیر ایران مایلند موافقت سه دولت را جمع به مناسبات خود به ایران اعلام دارند.» «دولت‌های کشورهای متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی و ممالک متحده انگلستان کمک هائی را که ایران در تعقیب جنگ بر علیه دشمن مشترک و مخصوصاً در قسمت تسهیل وسائل حمل و نقل مهمات از ممالک ماوراء بحار به اتحاد جماهیر شوروی بعمل آورده تصدیق دارند.»
«سه دولت نامبرده تصدیق دارند که این جنگ مشکلات اقتصادی خاصی برای ایران فراهم آورده و موافقت دارند که با در نظر گرفتن احتیاجات سنگینی که عملیات جنگی جهانی بر آنها تحمیل می‌کند و کمی وسائل حمل و نقل در دنیا و همچنین کمی مواد خام و سایر حوائج کشوری کمک‌های اقتصادی خود را تا حد امکان به دولت ایران ادامه بدهند».
«راجع به دوره بعد از جنگ، دُوَل کشورهای متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی و ممالک متحده انگلستان با دولت ایران موافقت دارند که هر نوع مسائل اقتصادی که در پایان مخاصمات، ایران با آن مواجه باشد از طرف کنفرانس‌ها یا مجامع بین‌المللی که برای مطالعه مسائل اقتصادی بین‌المللی تشکیل یا ایجاد شود با مسائل اقتصادی سایر ملل متحده مورد توجه کامل قرار گیرد.»
«دولت‌های کشورهای متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی و ممالک متحده انگلستان در حفظ استقلال و حاکمیت و تمامیت ارضی ایران با دولت ایران اتفاق نظر دارند و به مشارکت ایران با سایر ملل صلح دوست در برقراری صلح بین‌المللی و امنیت و سعادت بعد از جنگ بر طبق اصول منشور آتلانتیک که مورد قبول هر چهار دولت است استظهار دارند».
وینستون چرچیل
ژ. و استالین
فرانکلین د. روزولت
پایان کنفرانس و ترک ایران
۱۰ آذر ۱۳۳۲ رئیس جمهور امریکا پس از بازدید ار اردوگاه ارتش امریکا در امیرآباد در سخنرانی که برای سربازان نیروی امریکا در منطقه خلیج فارس ایراد کرد، چنین گفت که در کنفرانس تهران دو هدف بزرگ بررسی شد، یکی طرح نقشه نظامی برای پایان دادن پیروزمندانه جنگ و دیگری سامان دادن دنیای پس از جنگ.
سران کشور متفق و همراهان آنها پس از یک دیدار چهار روزه، برآن شدند که دشمن مشترک خود آلمان را شکست بدهند و تهران را با هواپیما به سوی کشورهای خود ترک کردند.
چرچیل نخست وزیر انگلستان به هنگام رهسپاری از ایران در نامه‌ای که به پیشگاه شاهنشاه تقدیم کرد سپاسگزاری خود را از بزرگواری‌های اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی در درازای ماندگاری او و دیگر سران متفق در تهران به آگاهی پیشگاه شاهنشاه رسانید.
روزولت رئیس جمهور امریکا پیش از بازگشت به کشور خود در نامه‌ای که به پیشگاه شاهنشاه تقدیم داشت از میهمان نوازی شاهانه در درازای کنفرانس چهار روزه در تهران سپاسکزاری کرد و از شاهنشاه دعوت نمود تا در زمانی مناسب به امریکا سفر نمایند.
استالین رئیس شورای کمیسرهای اتحاد جماهیر شوروی در تلگرافی که از باکو به علی سهیلی فرستاد، از میهمان نوازی دولت ایران سپاسگزاری کرد و درخواست کرد که سپاسگزاری‌های او به پیشگاه شاهنشاه برسد.
خبرنگاران داخلی و خارجی در خانه پیروزی وابسته به سفارت انگلیس در تهران گرد آمدند و ساویج رئیس اداره انتشارات و تبلیغات سفارت از سوی دولت‌های انگلستان و امریکا از میهمان نوازی دولت و ملت ایران سپاسگزاری کرد و آن را گرامی‌داشت.
دریفوس وزیر مختار امریکا در ایران در کاخ مرمر به پیشگاه شاهنشاه شرفیاب شد و سپاس دولت و ملت امریکا را برای همکاری‌های دوستانه ایران در راه پیروزی متفقین را به پیشگاه شاهانه تقدیم کرد.
با پایان پیروزمندانه کنفرانس سران سه کشور متفق در تهران و چاپ و پخش اعلامیه سران سه کشور درباره ایران، میهمانی با شکوهی از سوی سهیلی نخست وزیر در کاخ وزارت امور خارجه برپاگردید و از سوی نخست وزیر و وزیران مختار انگلستان و امریکا و کاردار سفارت کبرای شوروی در تهران سخنرانی‌های دوستانه‌ای ایراد شد.
پس از حرکت سران دُوَل متفق از تهران و انتشار اعلامیه رسمی بوسیله خبرگزاری‌های آن سه دولت چون دیگر موجبی برای پرده پوشی جریان کنفرانس تهران در میان نبود، علی سهیلی نخست وزیر ایران در شب نشینی مجللی که در کاخ وزارت امور خارجه، در تاریخ ۱۴ آذر ماه با حضور وزرای مختار انگلستان و آمریکا و کاردار سفارت شوروی، ترتیب داده بود در سخنرانی خود متن اعلامیه سران سه دولت را درباره ایران خواند و بی‌درنگ درونمایه آن در اختیار خبرگزاری‌های داخلی و خارجی گذاشته شد و سراسر جهان از آن رویداد تاریخی، که بدون تردید در سرنوشت متفقین و دُوَل محور بسیار مؤثر بود، آگاه شدند.
در شب نشینی کاخ وزارت امور خارجه پس از سخنرانی نخست وزیر ایران، وزرای مختار انگلیس و آمریکا و کاردار سفارت شوروی به ترتیب سخنرانی‌هایی کردند و از صمیمیت و جوانمردی و مهمان‌نوازی ملت و رهبری شاهنشاه ایران سپاسگزاری کردند. دریفوس وزیر مختار کشورهای متحد آمریکا در سخنرانی خود چنین گفت:
«در این چهارراه تاریخ، خاور و باختر با هم تلاقی نمودند تا آنکه اساس صلح و آزادی جهان را طرح ریزی نمایند. باید تصدیق کنیم که ایران جاویدان در این جنگ مقدس که بر علیه جنگ و برای تأمین صلح است سهم بزرگی داشته، کشور زیبای شما با گذشته پرافتخاری که داشته و خدماتی که به فرهنگ جهان و فضیلت بشر نموده مجدداً مقامی را که شایسته آنست بدست آورده، در سرزمین مهمان‌نواز و دلربای شما بود که پیشوایان بزرگ ما خوشبختانه موفق شدند افکار و نیات خود را متحد ساخته و مقاصد عالی خود را که افتخار حفظ و دفاع آنرا دارند تا پیروزی نهائی پیش ببرند».
وزیر امور خارجه بریتانیا ضمن سپاسگزاری از مهمان‌نوازی ملت ایران گفت:
«این بار حس مهمان‌نوازی که یکی از شعائر ایرانیان است از حدود همیشگی خود تجاوز کرده‌است. در انگلستان تمام مردم ممنون مساعدت‌های گرانبهای ایران در حصول به مقصود مشترک بوده و مرهون خدمات آن در طول قرون متمادی به پیشرفت هنرهای زیبا و قوه فکریه و ادبیات ایران می‌باشند. معلوم می‌شود هیتلر هیچ کتاب سعدی را نخواهد است واِلا به گرفتاری فعلی دچار نمی‌شد زیرا باید دانسته باشد که: «بنی آدم اعضای یکدیگرند که در آفرینش ز یک گوهرند.[۱]
در این مراسم سفیر کبیر انگلیس به شهردار و حضار چنین گفت:
... امیدوارم که نه فقط نسل حاضر ایران بلکه اعقاب و اولاد آنها هر وقت به اسامی این خیابان‌ها که جدیداً نامگذاری می‌شوند بنگرند این کنفرانس را یک تحول بزرگ در جنگ دانسته و آنرا مملو از شادی و عواقب نیک برای ایران پندارند.
شهرداری تهران به مناسبت اقامت چند روزه سران دُوَل بزرگ متفق در ایران طی مراسمی در روز اول تیر ماه ۱۳۲۳ شمسی (ژوئن ۱۹۴۴ میلادی) سه خیابان از خیابان‌های شمالی پایتخت را که کنار سفارتخانه‌های آمریکا و شوروی و بریتانیا بود به سران آن سه کشور یعنی روزولت و مارشال استالین و چرچیل نامگذاری کرد. در پایان این مراسم با حضور نمایندگان سیاسی سه دولت امریکا، بریتانیا و شوروی پلاک‌هایی که پیشتر تهیه شده بود در جای خود نصب گردید.
امید و آرزوی نماینده سیاسی بریتانیا در آن بخش که درباره دگرگونی‌های بزرگ در جنگ جهانی دوم بود به حقیقت پیوست و راه پیروزی فرجامین متفقین هموار گردید ولی شوربختانه ملت ایران برخلاف آرزوی سفیر کبیر بریتانیا، و با همه تعهدات روشن متفقین درباره ایران، پس از آن همه فداکاری که ملت ایران از خود نشان داد در پایان جنگ جهانی دوم به دوره غم‌انگیز دیگری پا نهاد که در آن حفظ حاکمیت و استقلال و تمامیت کشور به خطر افتاد و آن زیر پا نهادن پیمان سه دولت به وسیله شوروی بود. شوروی از بیرون بردن ارتش خود از ایران سرباز زد. ارتش شوروی از اینکه ارتش ایران در منطقه آذربایجان و کردستان وارد شوند جلوگیری کرد و هم چنین جنبش‌های جدایی‌خواه سوسیالیستی چون فرقه دموکرات آذربایجان و جمهوری مهاباد را پشتیبانی سیاسی، مالی و نظامی می کرد.
فیلم‌های اشغال ایران
منبع
- ↑ ایدن سخنرانی خود را به انگلیسی خواند و چامه سعدی را به زبان پارسی خواند