کارخانهها و پیشرفتهای صنعتی ایران در نخستین دهه انقلاب شاه و ملت ۱۳۵۱ - ۱۳۴۱ خورشیدی
| انقلاب شاه و ملت | درگاه اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر | روز نفت ۹ امرداد ماه |
رشد صنعتی و تولید کارخانههای کشور در درازای نخستین دهه انقلاب شاه و ملت جهشی شگفتآور داشت ارزش تولیدات صنعتی کشور در سال ۱۳۴۱ بیش از ۸۵٬۷ میلیارد ریال و ارزش افزوده از بابت ساخت کالاهای صنعتی ۳۶٬۴ میلیارد ریال بود. شمار کارکنان یکانهای صنعتی بیش از ۱٬۰۳۸٬۵۰۰ بود. در نخستین سال انقلاب شاه و مردم شمار کارخانههای بزرگ صنعتی ۲۸۱۳ واحد و میزان سرمایه گذاری نوین ۶٬۱ میلیارد ریال بود. در سال ۱۳۵۱ ارزش تولیدات صنعتی کشور به ۵۰۸٬۹ میلیارد ریاب با ارزشی افزوده برابر با ۱۶۳٬۷ میلیارد ریال بالارفت. در سال ۱۳۵۱ شمار کارکنان یکانهای صنعتی از ۱٬۷۱۵٬۳۰۰ فزونی یافت و شمار واحدهای صنعتی بزرگ به ۶۰۱۰ رسید.
این رقمها نشان میدهد که سرمایه گذاری نوین در رشته صنایع در دهمین سال انقلاب ایران به ۶۵٬۱ میلیارد ریال افزایش یافته است. در میان صنایع بزرگ ایران، باید به صنعت خودروسازی و کامیون سازی توجه ویژه کرد زیرا این دو صنعت همگام با رشد شتابان اقتصادی کشور و افزایش درآمد مردم و فعالیتهای اقتصادی گسترش بسیار یافت.
کارخانهها و پیشرفتهای صنعتی ایران در نخستین دهه انقلاب شاه و ملت ۱۳۵۱ - ۱۳۴۱ خورشیدی
سال ۱۳۴۱
۲ اردیبهشت ماه ۱۳۴۲ شاهنشاه و علیاحضرت شهبانو کارخانه داروسازی "داروپخش" را گشودند. کارخانه داروسازی داروپخش ۷۵ درصد نیازهای دارویی کشور را فراهم میسازند.
۱۲ خرداد ماه ۱۳۴۲ کارخانه تراورس سازی لاهیجان که سالها از کار بازمانده بود دوباره به راه افتاد. نخستین گروه از هواپیماهای ترابری سی - ۱۳۰ هرکولس به نیروی هوایی شاهنشاهی واسپرده شد. کارخانه خودروسازی ایران ناسیونال برای ساختن خودروهای نیازین کشور با ده میلیون تومان سرمایه پرداخت شده از سوی سرمایهگذاران ایرانی آغاز به کار کرد.
۲۴ اسفند ماه ۱۳۴۲ سال ۱۳۴۲ صنعت ایران با بنیاد کارخانهها و ایجاد کارگاههای فنی و صنعتی رو به افزایش و گسترش نهاد و نیاز به برپایی یک نمایشگاه از فرآوردهها و کالاهای ساخته میهن روشن بود. از این رو در سال ۱۳۴۲ در بزرگداشت روز کارگر برای نخستین بار نزدیک به ۲۰۰ کارخانه صنعتی کوچک و بزرگ با کمک و همکاری وزارت صنایع و اقتصاد، کارناوال باشکوه و زیبای و بی همانندی را در خیابانهای تهران و پیرامون پایتخت به نمایش گذاشتند. روز ۲۴ اسفند ماه روز کارگر به ابتکار وزارت صنایع و معادن کارناوال بزرگی با بودن بیشتر کارخانهها و سازمانهای صنعتی کشور برای شناساندن فرآوردههای داخلی در تهران به راه افتاد و از بیشتر خیابانهای تهران گذشت.
۲۵ اسفند ماه ۱۳۴۲ رژه کاروان صنایع تولیدی کشور از برابر شاهنشاه جلوی کاخ سنا انجام یافت. در این کارناوال برخی از کارخانه داران با ابتکار و کوشش ویژه، نمایشگاههای روان بسیار جالب برای تماشا گزارده بودند. کارخانههایی چون کارخانه ارج، مبلمان شادرو، بستنی الدورادو، کارخانه پرس پلاست، کارخانه قرقره زیبا (بیش از سدهزار قرقره رایگاه میان مردم پخش شد)، کارخانه نفت پارس، کارخانه واکس شفق، شرکت کانالئوم و کاناکرم پوشش پلاستیکی بدون درز و بیش از سد کارخانه دیگر با واگنهای زیبا کالاهای خود را به نمایش گذاشتند.
کارخانه نفت پارس
کارخانه قرقره زیبا
کارخانه واکس شفق
کارخانه پوششهای پلاستیکی بدون درز
کارخانه رادیو تلویزیون فیلیپس
سال ۱۳۴۳
شرکت سهامی بوتان در سال ۱۳۴۳ بنیاد نهاده شد و از همین سال کارخانه بوتان با تولید وسایل گاز سوز و فراهم ساختن گاز مایع به بازار کشور آغاز به کار کرد.
در سال ۱۳۵ سال ۱۳۴۴
روز ششم بهمن ماه سال ۱۳۴۲ درست یک سال پس از روزی که رهبر انقلاب ایران شاهنشاه آریامهر منشور شش مادهای انقلاب شاه و مردم را به آگاهی ملت ایران رساندند که در تاریخ ایران چرخشگاه (نقطه عطف) شد. وزیر کار وقت در زمینی به پهنه ۲۰۰ هزار متر مربع با گرفتن پروانه از شاهنشاه و به نام نامی شاهنشاه آریامهر به زمین زد. پنجاه هزار متر مربع از این زمین برای ساختن کارخانههای جدید آزمایش زیر بنا رفت و کارهای ساختمانی به آن با شتاب آغاز گزدید. این کارخانه در سال ۱۳۴۴ آماده بهره برداری شد و شهره صنعتی آزمایش یک یکان پیشروی صنعتی راه اندازی شد. این
کارخانه لیلاند موتور - کارخانه لیلاند موتور یکی از هزاران پدیده و دستاورد انقلاب شاه و ملت است که در سال ۱۳۴۴ ساختمان آن آغاز شد و پس از ۱۶ ماه بهرهبرداری از این کارخانه انجام یافت. پیشتر کارخانه لیلاند کارخانه کوچکی در خیابان قزوین بود که در آن کامیون مونتاژ میشد. زمانی که سیاست صنعتی دولت بر ساخت خودرو و کامیون قرار گرفت گرفت مهندس اسدی دارنده کارخانه پروانهای به دست آورد و بر پایه معیارهایی که گزارده شده بود ۱۹ قلم از بخشهای گوناگون کامیون در کارخانه لیلاند ساخته شد که رویهم رفته دربرگیرنده ۱۸۶۰ قطعه برای هر کامیون میباشد. پروانهای که از سوی وزارت اقتصاد برای این کارخانه صادر شد دربردارنده ۱۵۰۰ دستگاه کامیون سنگین و ۱۵۰۰ دستگاه وانتهای از ۱٬۵ تُن به بالا در سال میباشد.
از آغاز سال ۱۳۵۱ ورود هر گونه ترابر (وسیله نقلیه) سنگین که همانند آن در ایران ساخته میشد بازداشته شد و به همه سازمانهای دولتی سپارش شد تا کامیونهای ساخت ایران را خریدارای نمایند. این کار به دارندگان صنعت ترابری دلگرمی بیشتری داد که برای ساختن قطعههای یدکی سرمایهگذاری کنند و هم چنین قیمتهای خود را پایین بیاورند.
بازده کارخانه لیلاند بیشتر کامیون باری به گنجایش ۱٬۵ تُن تا ۲۲ تنی و کامیونهای کمپرسی از ۵ تُن تا ۲۰ تن و هم چنین کامیونهای آب پاش و تانکرهای ترابر مایعات از ۲۰۰۰ لیتر تا ۱۸٬۰۰۰ لیتر بود.
از سال ۱۳۴۸ کارخانه آغاز به ساختن کامیونهای ویژه چون کامیونهای زبالهبَر به گنجایش ۲۰ ، ۳۰ و ۵۰ یاردی و کامیون لجن کِش به گنجایش ۸۰۰ گالن و ۱۵۰۰ گالن و هم چنین ماشینهای آتش نشانی به گنجایش ۴۰۰ و ۱۰۰۰ گالن با دستگاه کف و پودر میباشد.
از آنجا که بدنه سازی کامیونها و ترابرهای سنگین کار دست است، کارخانه توانست با بکار گرفتن دستگاههای مدرن، مهارت کارگران ایرانی را به آن اندازه برساند که بازده کار آنها همانند بازده کارگر در کشورهای صنعتی گردد. چنانچه بهای تمام شده کامیونهای آتش نشانی و اتوبوسهای دو طبقه ۳۵٪ ارزانتر از همتاهای وارداتی آن گردید.و تولید این دو ترابر سنگین بی چون و چرا اقتصادی است.
درباره موتورهای لیلاند، وزارت اقتصاد از سال ۱۳۴۷ بر پایه برنامه ریخته شده ایی و پس از بررسی کامل موتور لیلاند را که شناخته شده بود برای ساخت موتور درون کشور برگزید. بر این پایه شرکتی به نام « شرکت سهامی لیلاند دیزل ایران » با سرمایه پانصد میلیون ریال و با مشارکت کمپانی لیلاند انگلستان و چندین سازمان دولتی و ملی ایران بنیاد نهاده شد. برای ساختن دو مدل موتورهای دیزل ۴۰۱ و ۶۸۰ در ایران کارخانهای در تبریز راه اندازی شد ولی هنگام بررسیهای دوباره روشن شد که ساخت این دو گونه موتور به دلیل کمی فروش در ایران از دیدگاه اقتصادی بازدهی ندارد و سودبری آن بسیار اندک است. بنابراین، برای اینکه از سرمایه گزاریهای انجام شده بهره برداری زیادتری نمود، پیشنهاد شد که ساخت موتورهای دیزل کوچک برای وانتها و تراکتورهای کشاورزی به وزارت اقتصاد واگذار شود. سپس بر پایه یک پروژه تکمیلی دیگری، ساخت تراکتورهای مارک لیلاند نیز پیشنهاد گردید.
برای صنایع جوان ایران با توجه به میزان محدود مصرف در درون کشور، اقتصادی نیست که با در صد بالای ساخت آغاز کرد، بلکه باید تولید قطعههایی که ساخت آن با صرفه تر و اقتصادی است بالا برده شود و زیادی تولید صادر شود و به جای آن قطعههایی که تولید آن اقتصادی نیست وارد نماییم. بدین سان میتوانیم همراه با صنعتی نمودن کشور روی یک روش درست بهای تمام شده تولیدات را در سطح رقابت بین المللی قرار دهیم.
گام نخست برای پیشبرد صنایع داخلی کشور پشتیبانی و تشویق کارخانه داران است. دیگر پشتیبانی پیوسته از صنایع داخلی است، تا زمانی که صنایع جوان دارای ریشهای پایدار گردند. سوم اصل زبردستی فنی و دانش فنی است که خوشبختانه با هوشمندی کارگر ایرانی بسیار آسان است. دیگر کمکهای مالی مانند دادن وامهای ارزان و بلند مدت به ویژه برای سرمایه در گردش کارخانه.
در جشن بزرگداشت دهمین سالگرد انقلاب شاه و ملت که در کارخانجات لیلاند با بودن مهندسین، کارمندان، و کارگران شرکتهای وابسته به گروه لیلاند و هم چنین شماری سرپرستان شهرداری پایتخت و شرکت واحد اتوبوسرانی برگزار شد. در این جشن مدیر عامل گروه لیلاند موتور اثر انقلاب شاه و مردم را در دگرگونیها و پیشرفتهای ایران را به
۱۱۱۰ - ۹
سال ۱۳۴۶
کارخانههای خودرو سازی آریا و شاهین و جیپ
در روز ۲۶ اسفند ماه ۱۳۴۶ کارخانههای خودرو سازی آریا و شاهین و جیپ در پیشگاه شاهنشاه آریامهر و شهبانو گشایش یافت.[۱] ساعت ۱۵ و سی دقیقه هلیکوپتر اعلیحضرت شاهنشاه و علیاحضرت شهبانو در پهنه کارخانه بر زمین نشست. هویدا نخست وزیر، مهندس شریف امامی رییس مجلس سنا، مهندس ریاضی رییس مجلس شورا، اسداله علم وزیر دربار شاهنشاهی، دکتر منوچهر اقبال رییس هیات مدیره شرکت ملی نفت و چند تن از وزیران و ژنرالهای لشکر، سفیر کبیر آمریکا، رییس اتاق بازرگانی، رییس اتاق صنایع و معادن و شماری از صاحبان صنایع و بازرگانان کشور در این آیین باشکوه فراخوانده شده بودند.
جلوی در ورودی کارخانه تاق نصرت زیبایی بسته شده و بر روی آن نشان کارخانه کار گذاشته شده بود. هنگامی که شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو از هلیکوپتر پیاده شدند، نخست وزیر، وزیر دربار و پایوران دولتی و مدیران کارخانه به پیشباز اعلیحضرتین آمدند. آقای اخوان رییس هیات مدیره کارخانه خوش آمد گفت. در برابر در ورودی دوشیزه خردسال مریم بازرگان دسته گلی پیشکش شهبانو کرد و از سوی کارکنان و کارگران کارخانه خوش آمد گفت، آنگاه شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو وارد سالن شدند. آقای اخوان، مستر « روی چی پن » رییس هیات مدیره کارخانجات امریکن موتور (سازنده خودروهای رامبلر در آمریکا) و جان هاروی [۲] نایب رییس کارخانجات اتومبیل سازی « کایزر جیپ » سازنده جیپ [۳] در امریکا را به پیشگاه شاهنشاه معرفی کرد.
سال ۱۳۴۷
شرکت سهامی پارس سرام در سال ۱۳۴۷ ، در نیمه راه دهه نخست انقلاب شاه و ملت با هدف راه اندازی کارخانه چینی بهداشتی بنیاد نهاده شد و در سال ۱۳۵۰ خورشیدی توانست به یک برنامه ریزی درست به سقف تولید فرآوردههای خود برسد. شرکت سهامی « پارس سرام » در کیلومتر ۲۸ جاده ورامین قراردارد و دارای ۲۳ کارمند و ۱۷۰ کارگر زبردست میباشد که چرخهای عظیم این کارخانه تولیدی را میگردانند و تلاش همگی آنان بر این است که بهترین فرآورده چینی بهداشتی (روشویی با پایه و نیم پایه و پایه سرخود، توالت زمینی، توالت فرنگی و ...) را روانه بازار کنند.
فرآوردههای چینی بهداشتی پارس سرام در اندک زمانی پس از اینکه به بازار داخلی راه یافت، در شیخ نشینهای خلیج فارس به یک بازار بی هماورد (بی رقیب) راه یافت.
مدیر عامل شرکت سهامی پارس سرام میگوید: نابود کردن فئودالیسم در ایران مرهون ثمربخشی انقلاب سفید و هماهنگی انقلاب صنعتی با آن بوده است. «پارس سرام » و فعالیتهای آن در زمینه تولیدی و صادراتی یکی از ثمرات انقلاب است و من و همکارانم همیشه به خود بالیدهایم که واحد ما در عصر انقلاب موجودیت یافته و از مزایای انقلاب بهره جسته است. برنامههای آینده پارس سرام در فراهم نمودن کارآیی بیشتر و کوشش در تولید مرغوبتر و ایجاد روابط بازرگانی بیشتر با کشورهای همسایه و گسترش برنامههای صادراتی خلاصه شده است. امیدواریم با تحقق یافتن هدفهای انقلاب اداری و هماهنگی همه سازمانها با پیشرفتهای انقلاب به این آرزوها دست یابیم. قوانین مترقی کار و بیمههای اجتماعی آن چنان شرایطی فراهم ساخته است که در پناه آن روز به روز صمیمیت و همکاری میان کارفرما و کارگر بیشتر میشود و این خود عاملی برای حسن جریان یک واحد کارگری به شمار میآید.
سال ۱۳۴۸
کارخانههای صنعتی ارج [۴]
سال ۱۳۴۹
شاهنشاه آریامهر ۱۹ خرداد ماه ۱۳۴۹ از تاسیسات شرکت سهامی کارخانههای صنعتی آزمایش دیدن فرمودند. هلیکوپتر شاهنشاه در ساعت ۱۶ و سی دقیقه در پهنه کارخانههای آزمایش در جاده آبعلی بر زمین نشست. هویدا نخست وزیر، رییس مجلس سنا، رییس مجلس شورای ملی، وزیر اقتصاد، وزیر پست و تلگراف و تلفن، وزیر آموزش و پرورش، وزیر مشاور، رییس سازمان بازرسی شاهنشاهی، فرمانده نیروی دریایی، رییس کل و معاونان تشریفات شاهنشاهی، رییس اتاق بازرگانی، رییس اتاق صنایع و معادن کشور و شماری از پایوران کشوری و صاحبان صنایع از شاهنشاه آریامهر پیشباز کردند.
در سالن مرکزی کارخانه، وزیر اقتصاد هوشنگ انصاری در گزارشی گفت:
- این موسسه در هر سه دقیقه یک فرآورده صنعتی عرضه میکند، در آغاز انقلاب سفید شاه و مردم یک کارگاه کوچک با معدودی کارگر بود که ارزش کل تولیدات آن از چند ده هزار تومان در سال تجاوز نمیکرد ولی با اجرای اصول انقلاب که موجب شد کشور ما همه ساله یکی از بالاترین ارقام رشد صنعتی جهان را همراه با عدالت اجتماعی داشته باشد کارگاه کوچک دیروز اکنون میزان تولید بعضی از انواع محصولات خود را به تنهایی به یک برابر و نیم کل واردات همین کالاها در یک سال قبل از انقلاب رسانیده است.
- رشد متوسط سالانه صنایع تولیدکنندگان کالاهای مصرفی با دوام در سالهای پس از انقلاب در حدود دو برابر رشد متوسط کل صنایع کشور بوده است. به یمن اجرای برنامه پر برکت اصلاحات ارضی و اصل سهیم کردن کارگران در سود کارگاههای تولیدی و صنعتی و سایر اصول انقلاب که موجب بالارفتن قدرت خرید و افزایش درآمد سرانه مردم شده است انتظار میرود که صنایع تولید کننده به کمک برنامه وسیع افزایش صادرات کالاهای صادراتی در آینده نیز رشد چشمگیری داشته باشد بدین ترتیب این صنایع از یک سو با افزایش سریع تولیدات خود احتیاجات مصرف کنندگان کشور را با قیمت مناسب تامین میکنند و از سوی دیگر قدرت بیشتری برای رقابت در بازارهای جهانی بدست میآورد.
سال ۱۳۵۱
در اجرای قانون تشکیل شرکت سهامی معادن مس سرچشمه کرمان، اساسنامه شرکت سهامی معادن مس سرچشمه کرمان در روز ۳۰ خرداد ماه ۱۳۵۱ به تصویب کمیسیونهای امور استخدامی، دارایی و اقتصاد مجلس سنا و شورای ملی رسید و در روز ۲۰ تیر ماه ۱۳۵۱ از سوی شاهنشاه آریامهر توشیح شد.
- فرا رسیدن چهارمین سالروز تأسیس شرکت سهامی معدن مس سرچشمه کرمان مایه خوشوقتی ما است. به این مناسبت مقرر میداریم که از این پس روز بیستم تیر ماه هر سال، روز صنایع مس ایران نامگذاری شود. نخستین روز ملی صنایع مس ایران را برای پیشرفت روزافزون این صنعت در کشور را آرزومندیم. نیازی به تذکر این واقعیت نیست که صنعت مس از صنایع مؤثر و مهم اقتصاد ملی و سازنده بسیاری از کالاهای واسطهای است، و از این راه در تحکیم بنیاد صنعتی کشور نقش برجستهای دارد. فراوانی ذخایر معدنی این مادهی پر ارزش در کشور ما نویدبخش آن است که با بهرهبرداری صحیح این صنعت در آینده به صورت یکی از منابع مهم درآمد ملی در آید. مسلم است که برای تأمین این منظور باید این طرح عظیم صنعتی با استفاده از تجارب کارشناسان و مهندسان کارآزموده به بهترین صورت ممکن مورد اجرا قرار گیرد. پیشرفت سریع و همه جانبه عملیات نصب کارخانههای ذوب مس و پرعیار کنی و سایر تأسیسات مجتمع مس با استفاده از تکنولوژی پیشرفته و در سطح استانداردهای بینالمللی، از شرایط اساسی اجرای صحیح این طرح است. در راه حسن انجام این برنامه عظیم، توفیق خدمتگزاران شرکت ملی صنایع مس ایران را خواستاریم و امیدواریم کارنامه فعالیت آنان در سال تازهای که حیات این صنعت آغاز شدهاست، کارنامهای از هر جهت مثبت و سازنده باشد.