پیمان سعدآباد
| قوانین و قراردادهای بین‌المللی مصوب مجلس شورای ملی | اعلیحضرت همایون رضا شاه پهلوی | قوانین بنیان ایران نوین مصوب مجلس شورای ملی |
سیاست خارجی اعلیحضرت رضا شاه پهلوی بر پایه سه آرمان استوار بود؛ سیاست استقلال ملی از سوی بنیان یک حکومت نیرومند با ارتش مدرن؛ دوم کاهش تاثیر دولت انگلستان و شوروی با برقرار کردن سیستم قضایی سکولار، از میان برداشتن کاپیتولاسیون و بستن قرارداد نفتی نوین به جای قرارداد دارسی و سوم جلوگیری از بوجود آمدن دشمنی با کشورهای همسایه، ترکیه، افغانستان و عراق با پایان دادن به کشمکش های مرزی و بستن قرارداد عدم تعرض یا هرگونه تاخت و تاز نظامی.
فرمندترین همسایه ایران، ترکیه بود. اعلیحضرت همایون رضا شاه پهلوی در روز ۲۶ خرداد ماه ۱۳۱۳ وارد آنکارا پایتخت ترکیه شدند و از سوی حضرت مصطفی کمال رییس جمهور ترکیه مورد پیش باز قرارگرفتند [۱]. از سوی دیگر در روز ۱۶ خرداد ماه ۱۳۰۷ اعلیحضرت امان الله خان پادشاه افغانستان دیدار رسمی از ایران کردند و با اعلیحضرت رضا شاه بزرگ درباره سیاست‌های دو کشور به گفتگو نشستند. هم‌چنین در روز ۶ اردیبهشت ماه ۱۳۱۱ به دعوت اعلیحضرت رضا شاه پهلوی، اعلیحضرت ملک فیصل اول پادشاه عراق وارد ایران شد و درباره پیوندهای دو کشور گفتگو کردند. [۲] دست‌آورد این کوشش های دیپلماتیک، دستینه کردن قرارداد عدم تعرض میان چهار کشور شاهنشاهی ایران، پادشاهی افغانستان، پادشاهی عراق و جمهوری ترکیه، در روز ۱۷ تیر ماه ۱۳۱۶ برابر با ۸ ژوئیه ۱۹۳۷ در کاخ سعدآباد در تهران شد که بدین روی این قرارداد به "پیمان سعدآباد" آوازه یافت. پیمان سعدآباد با دستینه کردن پیمان‌های دیگر میان این چهار کشور استوارتر شد. بر پایه این پیمان هیچ یک از چهار کشور در امور داخلی یکدیگر دست‌اندازی نخواهند کرد و ناسازگاری و ناهمگون بودن ها را با سازش و دوستانه از میان برخواهند داشت. افزون بر این هیچ یک از چهار دولت با دولتی دیگری که به یکی از آن چهار دولت زورگویی و ستمکاری کند و یا از مرزهای آن کشور بگذرد، همکاری نخواهد کرد و خاک خود را در اختیار آنان نخواهد گذاشت. پیمان سعدآباد پیروزی بزرگی برای سیاست خارجی ایران بود، زمانی که بیاندیشیم که چند سال پیش از پیمان سعدآباد، ارتش عثمانی به خاک ایران وارد شد و علیه ارتش روسیه و انگلستان در خاک ایران جنگید و کشور ایران سال ها کارزار این سه دولت شد. هم‌چنین این قراردادها میان چهار کشور نشان می دهد که بنیان ارتش نوین ایران، با نیروی هوایی و نیروی دریایی مدرن، نهاد پدافند از مرزهای کشور داشتند و هیچگونه تهدیدی برای همسایگان ایران نبودند.
عهدنامه عدم تعرض بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی افغانستان و دولت جمهوری ترکیه و دولت پادشاهی عراق دربرگیرنده ده ماده، در تاریخ ۱۷ تیر ماه ۱۳۱۶ برابر ۸ ژوئیه ۱۹۳۷ در کاخ سعدآباد دستیه شد. این عهدنامه به "پیمان سعدآباد" آوازه یافت.
قانون تصویب عهدنامه در جلسه بیست و پنجم اسفند ماه یک هزار و سیصد و شانزده به تصویب مجلس شورای‌ملی رسید.
عهدنامه عدم تعرض یا پیمان سعدآباد
مقدمه
اعلیحضرت همایون شاهنشاه ایران
اعلیحضرت پادشاه افغانستان
اعلیحضرت ملک عراق
و حضرت رییس جمهور ترکیه
نظر به تمایلی که در فراهم ساختن موجبات حفظ روابط ودادیه و حسن تفاهم بین خود با تمام وسائل موجوده خود دارند و برای تأمین و استقرار صلح‌و امنیت در شرق نزدیک به وسیله تضمینات تکمیلیه در حدود میثاق جامعه ملل و برای کمک به صلح عمومی و برای ایفاء به وظایفی که به موجب‌عهدنامه تحریم جنگ مورخه ۲۷ اوت ۱۹۲۸ پاریس و عهود دیگر که در آنها شرکت نموده‌اند متقبل شده‌اند و تماماً با میثاق جامعه ملل و عهدنامه‌تحریم جنگ موافقت دارد.
تصمیم نمودند که این عهدنامه را منعقد نمایند و برای این منظور نمایندگان مختار خود را به قرار ذیل:
اعلیحضرت همایون شاهنشاه ایران: جناب آقای عنایت‌الله سمیعی وزیر امور خارجه ایران.
اعلیحضرت پادشاه افغانستان: جناب آقای فیض محمدخان وزیر امور خارجه افغانستان.
اعلیحضرت پادشاه عراق: جناب آقای دکتر ناجی‌الاصیل وزیر امور خارجه عراق.
حضرت رییس جمهور ترکیه: جناب آقای دکتر توفیق‌رشدی اراس وزیر امور خارجه ترکیه.
تعیین نموده‌اند و مشارالیهم بعد از ارائه اختیارنامه‌های خود که به طور مرتب تنظیم شده بود در مقررات ذیل موافقت حاصل نمودند:
ماده ۱
دول متعاهد متعهد می‌شوند که سیاست عدم مداخله مطلق در امور داخلی یکدیگر را تعقیب نمایند.
ماده ۲
دول متعاهد معظمه صریحاً متقبل می‌شوند که مصونیت حدود مشترک یکدیگر را کاملاً محترم بشمارند.
ماده ۳
دول متعاهد معظمه موافقت می‌نمایند که در کلیه اختلافات بین‌المللی که با منافع مشترک آنها مربوط باشد با یکدیگر مشورت نمایند.
ماده ۴
هر یک از دول متعاهد در مقابل یکدیگر متقبل می‌شوند که در هیچ مورد خواه به تنهایی و خواه به معیت یک یا چند دولت دیگر به هیچ گونه عملیات‌متجاوزانه بر علیه یکدیگر مبادرت ننمایند.
عملیات ذیل تجاوز محسوب می‌شود:
- اول - اعلان جنگ.
- دوم - تهاجم به وسیله قوای مسلح یک مملکت حتی بدون اعلان جنگ به خاک مملکت دیگر.
- سوم - حمله به وسیله قوای بری و بحری یا هوایی حتی بدون اعلان جنگ به خاک یا به سفاین و یا به هواپیماهای مملکت دیگر.
- چهارم - کمک یا همراهی مستقیم یا غیر مستقیم به متجاوز.
عملیات ذیل تجاوز محسوب نخواهند شد:
- ۱ - اجرای حق دفاع مشروع یعنی مقاومت در مقابل یک اقدام متجاوزانه به طوری که فوقاً تعریف شد.
- ۲ - اقدام در اجرای ماده ۱۶ میثاق جامعه ملل.
- ۳ - اقدام در اثر تصمیم متخذه به توسط مجمع عمومی یا شورای جامعه ملل یا برای اجرای بند ۷ ماده (۱۵) میثاق جامعه ملل مشروط بر اینکه درمورد اخیر این اقدام بر ضد دولتی به عمل بیاید که بدواً مبادرت به تجاوز نموده باشد.
- ۴ - مساعدت به دولتی که مورد حمله و تهاجم یا اعلان جنگ یکی از دول متعاهد برخلاف مقررات عهدنامه تحریم جنگ مورخه ۲۵ اوت ۱۹۲۸پاریس واقع شده باشد.
ماده ۵
هر گاه یکی از دول متعاهد معتقد شود که ماده چهارم این عهدنامه نقض و یا در شرف نقض می‌باشد بلافاصله موضوع را در پیشگاه شورای جامعه ملل‌مطرح خواهد ساخت.
مقررات مذکوره در فوق لطمه‌ای به حق دولت مزبور دائر به اتخاذ هر گونه رویه که در این موقع لازم بداند وارد نخواهد ساخت.
ماده ۶
هر گاه یکی از دول متعاهد بر علیه دولت ثالثی مبادرت به تجاوز نماید طرف دیگر می‌تواند بدون اطلاع قبلی این عهدنامه را نسبت به متجاوز فسخ‌بنماید.
ماده ۷
هر یک از دول متعاهد متقبل می‌شوند که در حدود سرحدات خود از تشکیل و یا عملیات دستجات مسلح و از ایجاد هر گونه هیأت و یا تشکیلات‌دیگری برای تخریب مؤسسات موجوده و یا برای اختلال نظم و امنیت هر قسمتی از خاک متعاهد دیگر (سرحدی یا غیر سرحدی) و یا برای واژگون‌ساختن طرز حکومت طرف دیگر جلوگیری نمایند.
ماده ۸
نظر به اینکه دول متعاهد میثاق عمومی تحریم جنگ مورخه ۲۷ اوت ۱۹۲۸ را به رسمیت شناخته‌اند و به موجب میثاق مزبور تسویه یا حل هر گونه‌اختلاف یا تنازع (قطع نظر از کیفیت یا منشأ آن) که ممکن است بین آنها بروز نماید باید فقط به وسائل مسالمت‌آمیز به عمل آید این مقررات را تأییدنموده و اعلام می‌دارند که به هر طریق مسالمت‌آمیزی که برای این منظور فعلاً بین دول متعاهد موجود و یا در آتیه موجود شود متوسل خواهند شد.
ماده ۹
هیچ یک از مواد این عهدنامه نمی‌تواند به هیچ وجه تعهداتی را که دول متعاهد به موجب میثاق جامعه ملل متقبل شده‌اند تضعیف نماید.
ماده ۱۰
این عهدنامه که به زبان فرانسه نوشته شده در چهار نسخه به امضاء رسیده و هر یک از دول متعاهد دریافت یک نسخه آن را اعتراف می‌نمایند برای‌مدت پنج سال منعقد می‌گردد.
در انقضاء این مدت عهدنامه مزبور به جز در موردی که یکی از دول متعاهد با اطلاع قبلی شش ماه فسخ آن را اعلام نماید برای پنج سال دیگر به خودی‌خود تجدید خواهد شد و این عمل مرتباً تکرار می‌شود تا آنکه یک یا چند دولت متعاهد فسخ آن را با اطلاع قبلی شش ماه اعلام دارند.
این عهدنامه در صورتی هم که به توسط یکی از دول متعاهد فسخ شود بین دول متعاهد دیگر معتبر خواهد بود.
این عهدنامه به توسط هر یک از دول متعاهد بر طبق مقررات قانون اساسی آن مملکت به تصویب خواهد رسید و در جامعه ملل به توسط رئیس دارالانشاء ثبت خواهد شد و از رییس دارالانشاء تقاضا خواهد شد که آن را با اطلاع سایر دول عضو جامعه برساند اسناد تصویب آن به توسط هر یک از دول‌متعاهد به دولت ایران تسلیم خواهد گردید به محض اینکه اسناد تصویب از طرف دو دولت متعاهد تسلیم شده این عهدنامه بین آن دو دولت به موقع‌اجراء گذارده خواهد شد و راجع به دولت ثالث وقتی به موقع اجرا گذارده می‌شود که دولت مزبور اسناد تصویب آن را تسلیم نماید و به همین قسم درمورد دولت چهارم نیز رفتار خواهد شد به محض تسلیم هر یک از اسناد تصویب مراتب به فوریت به توسط دولت ایران به تمام امضاکنندگان این‌عهدنامه اشعار خواهد شد.
در کاخ سعدآباد (تهران) ۱۷ تیر ماه ۱۳۱۶
عهدنامه عدم تعرض موسوم به پیمان سعدآباد منعقده بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت افغانستان و دولت جمهوری ترکیه و دولت عراق به شرح بالادر جلسه ۲۵ اسفند ماه ۱۳۱۶ تصویب شده‌است.
رییس مجلس شورای ملی - حسن اسفندیاری
قراردادهای میان ایران و کشورهای همسایه
- - عهدنامه دوستی منعقده بین دولت علیه ایران و جمهوری شوروی روسیه - مصوب ۲۳ آذر ۱۳۰۰ مجلس شورای ملی
- - قانون تصویب عهدنامه ودادیه و تامینیه منعقده بین دولتین ایران و افغانستان - مصوب ۸ خرداد ۱۳۰۷ مجلس شورای ملی
- - قانون اجازه مبادله پروتکل منضمه به عهدنامه ودادیه و تامینیه ایران و افغانستان و پروتکل راجع به استرداد مجرمین و متهمین به جرم - مصوب ۱۶ دی ۱۳۰۷ مجلس شورای ملی
- - قانون اجازه مبادله قرارداد عبور و مرور سکنه قرای سرحدی ایران و انحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی - مصوب ۱۶ دی ۱۳۰۷ مجلس شورای ملی
- - قانون اجازه مشارکت دولت ایران در عهدنامه تحریم جنگ - مصوب ۲۷ فروردین ۱۳۰۸ مجلس شورای ملی
- - قانون اجازه مبادله عهدنامه و دادیه و تامینیه منعقده بین دولتین ایران و ترکیه - مصوب ۵ خرداد ۱۳۰۸ مجلس شورای ملی
- - قانون اجازه مبادله قرارداد تعیین خط سرحدی ایران و ترکیه - مصوب ۵ خردادماه ۱۳۱۱ مجلس شورای ملی
- - قانون اجازه مبادله عهدنامه حکمیت و اصلاح و تسویه قضایی اختلافات بین ایران و ترکیه - مصوب ۲۴ خردادماه ۱۳۱۱ مجلس شورای ملی
- - قانون اجازه مبادله عهدنامه‌های منعقده بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت جمهوری ترکیه - مصوب ۱۳ دی‌‌ماه ۱۳۱۱ مجلس شورای ملی
- - قانون تصویب عهدنامه عدم تعرض بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی افغانستان و دولت جمهوری ترکیه و دولت پادشاهی عراق - مصوب ۲۵ اسفند ۱۳۱۶ مجلس شورای ملی
- - قانون تصویب پیمان سعدآباد – مصوب ۲۵ اسفند ۱۳۱۶ مجلس شورای ملی
- - قانون تصویب عهدنامه سرحدی منعقد بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی عراق – مصوب ۲۵ اسفند ۱۳۱۶ مجلس شورای ملی
- - قانون تصویب عهدنامه تسویه مسالمت‌آمیز اختلاف بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی عراق – مصوب ۲۵ اسفند ۱۳۱۶ مجلس شورای ملی
- - قانون تصویب عهدنامه مودت بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی عراق – مصوب ۲۵ اسفند ۱۳۱۶ مجلس شورای ملی
- - قانون تصویب موافقتنامه اتحاد روابط پستی مستقیم بین کشور شاهنشاهی ایران و کشور پادشاهی افغانستان – مصوب ۹ اردیبهشت ۱۳۱۸ مجلس شورای ملی
- - قانون تصویب قرارداد تلگراف با سیم و بی سیم منعقده بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی افغانستان – مصوب ۱۸ اردیبهشت ۱۳۱۸ مجلس شورای ملی
- - قانون تصویب قرارداد تقسیم آب رود هیرمند منعقده بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی افغانستان – مصوب ۱۸ اردیبهشت ۱۳۱۸ مجلس شورای ملی
منبع
نگاه کنید به
یادآوری
هیات دولت شاهنشاهی ایران در روز ۱۷ اردیبهشت ماه ۱۳۰۸ به آگاهی رسید که آقای عنایت الله سمیعی معاون وزارت معارف به نمایندگی از سوی دولت ایران در دربار عراق برگزیده شده است. آقای سمیعی دستورات دارند که برای از میان برداشتن ناسازگاری و ناهمسانی ها میان دو دولت مانند آب و مرتع های سر مرز و ... دیگر دشواری ها رهسپار بغداد خواهد شد تا با سران کشور عراق به گفتگو نشیند و قراردادهای مورد نیاز میان دو کشور ایران و عراق دستینه شود. فرمان گزینش عنایت الله سمیعی از سوی وزارت خارجه به نوشتار درآمد و برای توشیح به پیشگاه اعلیحضرت رضا شاه بزرگ برده شد. دولت شاهنشاهی ایران از این پس در بغداد سفارتخانه خواهد داشت و هموندان آن از سوی وزارت امور خارجه برگزیده خواهند شد.