هواپیمایی نیروی زمینی شاهنشاهی ایران - هوانیروز
| ارتش شاهنشاهی ایران | اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر بزرگ ارتشتاران | نیروی زمینی شاهنشاهی ایران |
هوانیروز کوتاه شده هواپیمایی نیروی زمینی شاهنشاهی می‌باشد که در ۲۵ بهمن ماه سال ۱۳۴۱ بنیاد نهاده شد و به جمع یگان‌های نیروی زمینی شاهنشاهی درآمد.
یگان هوانیروز نخست در تهران و اسپهان به ترتیب در پادگان‌های باغشاه و پادگان جنوبی اسپهان جای گرفت. نخستین فرمانده این یگان سرتیپ والی، سپس برای کوتاه زمانی سرتیپ خاصیان، و سرانجام فرماندهی این یگان نوبنیاد به یکی از ژنرال‌های خوش نام نیروی هوایی شاهنشاهی، سرلشکر عباس قندهاری که پیشینه در پرواز و خدمت نیروی هوایی داشت، سپرده شد. همزمان با پیشرفت و گسترش سازمان هوانیروز، نیروی زمینی شاهنشاهی بر آن شد که یکی از افسران شایسته خود را برای پست فرماندهی هوانیروز آموزش دهد. بنابراین، سرهنگ چترباز منوچهر خسروداد که در آن زمان معاونت فرماندهی تیپ هوابرد شیراز را به گردن داشت، برای انجام این مهم برگزید. سرهنگ منوچهر خسروداد برای گذراندن دوره خلبانی هلی کوپتر و بررسی سازمان‌های مربوطه در آمریکا به ایالات متحده فرستاده شد و در بازگشت به ایران به فرماندهی یگان هوانیروز گمارده شد.
در آغاز کار فرمانده نوین، سازمان هوانیروز دربرگیرنده دو گردان هلیکوپتر بود که یک گردان آن در تهران در کنار فرودگاه قلعه مرغی و گردان دیگر در پادگان جنوبی شهر اسپهان جای گرفت. این دو یگان با هلی کوپترهای شناسایی نمونه ۲۰۶ و هلی کوپترهای نفربَر نمونه ۲۰۵ و چند فروند هواپیمای یک موتوره « سسنا » و هوایپمای دو موتوره سبک از گونه « توربو کماندر » مجهز بودند. در سال ۱۳۵۰ خورشیدی نیروی زمینی شاهنشاهی به سبب تجاوزهای پیوسته نیروی هوایی شوروی بر فراز خاک ایران بر آن شد که سازمان هوانیروز ایران را بر پایه سازمان هوانیروز آمریکا، سازمان دهند و برای هر یک از لشکرهای نیروی زمینی یک گروه رزمی هوانیروز ویژه سازند و آن لشکر بتواند همه ترابری‌های رزمی خود را با این گروه انجام دهد. بدین روی، پیشنهاد گسترش هوانیروز مورد تصویب قرار گرفت و سازمان هوانیروز از سال ۱۳۵۲ خورشیدی دگرگون شد:
ستاد فرماندهی هوانیروز
الف - ستاد فرماندهی هوانیروز - ستاد فرماندهی و رکن‌های وابسته و یگان پشتیبانی مستقر در پادگان باغشاه تهران
ب - گروه رزمی شماره یک تهران دربرگیرنده: ۱- یک گردان هلیکوپتر از گونه ۲۰۵ ، ۲۰۶ و ۲۱۴ ۲- یک گردان هوایی دربرگیرنده هواپیماهیا یک موتوره سسنا و دو موتوره توربوکماندر و هواپیمای دو موتوره جت از گونه هواپیمای فالکن
پ - گروه رزمی شماره دو کرمانشاه دربرگیرنده: ۱- یک گردان تک (حمله) با هلی کوپترهای تاکتیکی کبرای دو موتوره ۲- یک گردان هجومی مجهز به هلیکوپترهای نفربر دو مموتوره نمونه ۲۱۴ « شنوک » ۳- یک گردان تعمیر و نگهداری سرویس‌های تعمیرات فنی
ت - گروه رزمی کرمان در شهر کرمان دربرگیرنده: ۱- یک گردان تک با هلیکوپترهای تاکتیکی دو موتوره کبرا ۲- یک گردان هجومی با هلیکوپترهای نفربر دو موتوره نمونه ۲۱۴ « شنوک » ۳- یک گروهان شناسایی مجهز به چند فروند هلیکوپترهای شناسایی نمونه ۲۰۶ و نفربر نمونه ۲۰۵ ۴- یک گردان تعمیر و نگهداری سرویس‌های فنی
ث - گروه رزمی مسجد سلیمان، در مسجد سلیمان خوزستان دربرگیرنده: ۱- یک گردان تک (حمله) با هلیکوپترهای تاکتیکی دو موتوره کبرا ۲- یک گردان هجومی با هلیکوپترهای نفربر دو موتوره نمونه ۲۱۴ « شنوک » ۳- یک گروهان شناسایی مجهز به چند فروند هلیکوپترهای شناسایی نمونه ۲۰۶ و نفربر نمونه ۲۰۵ ۴- یک گردان تعمیر و نگهداری شامل سرویس‌های تعمیرات فنی
ج- گروه رزمی پشتیبانی عمومی اسپهان در پادگان جنوبی شهر اسپهان دربرگیرنده: ۱- یک گردان تک (حمله) مجهز به هلیکوپترهای تاکتیکی دو موتوره کبرا ۲- یک گردان هجومی با هلیکوپترهای نفربر دو موتوره نمونه ۲۱۴ « شنوک » ۳- یک گروهان شناسایی مجهز به چند فروند هلیکوپترهای شناسایی نمونه ۲۰۶ و نفربر نمونه ۲۰۵ ۴- یک گردان تعمیر و نگهداری
مرکز آموزش ویژه هوانیروز
افزون بر یکان‌های رزمی یاد شده، هوانیز یک مرکز آموزش ویژه راه اندازی نمود که در آن همه آموزش‌های خلبانی و فنی هلیکوپترها را به پرسنل هوانیروز آموزش می‌دادند و تا نیمه سال ۱۳۵۰ خورشیدی چنان خودکفا شده بود که دیگر نیازی به فرستادن دانشجو به آمریکا یا اروپای مرکزی نبود. این مرکز در پادگان نوبنیاد جنوبی شهر اسپهان (آغاز راه اسپهان به شیراز) بنیاد نهاده شد که کیفیت آموزشی آن بالاتر از « مرکزهای آموزش‌های هلیکوپتری آمریکا » قرار داشت که یکی از افتخارات نیروی زمینی شاهنشاهی ایران به شمار می‌آمد. هم چنین پروژه‌هایی در دست بود که مراکز آموزشی هوانیروز به کشورهای همسایه با ایران و به ویژه کشورهای حوزه شاخاب پارس آموزش دهد و این مرکز یکی از مرکزهای بزرگ آموزشی هلیکوپترها در منطقه گردد.
شرکت آمریکایی بل هلیکوپتر [۱] در ایجاد و توسعه صنایع هلیکوپترسازی فعالیت گسترده داشت. هم چنین نیروی دریایی شاهنشاهی ایران سازمان جداگانه‌ای داشت که یک سر زیر امر فرماندهی نیروی دریایی شاهنشاهی انجام وظیفه می‌کرد. این سازمان « هوادریا » نام دارد.
بل اِی اِچ ۱ جی تی معروف به سی ( دریایی) کُبرا و بِل اِی اِچ ۱ دبلیو معروف به سوپر کبرا یک هلیکوپتر جنگنده دوموتوره آمریکایی محصول شرکت بل هلیکوپتر است که برای نخستین بار در سپاه تفنگداران دریایی ایالات متحده آمریکا به کار گرفته شد. نمونه صادراتی ای اچ ۱جی به سی کبرا بین‌المللی معروف شد و خود دارای دو مدل با قابلیت شلیک و هدایت موشک‌های ضدتانک تاو معروف به "تاو کبرا" در دماغه هلیکوپتر و نمونه بدون قابلیت شلیک و هدایت این موشک‌های ضدتانک، معروف به "نان تاو" بود .
شمار ۱۶۰ فروند از مدل نان تاو و ۶۲ فروند از مدل تاو هلیکوپتر سی کبرا در قراردادی به ارزش ۳۶۵ میلیون دلار از آمریکا در سال ۱۳۵۰ خریداری گردید و آخرین فروند آن در اردیبهشت سال ۱۳۵۴ خورشدی به هوانیروز ارتش شاهنشاهی ایران واسپرده شد. هدف از خرید این هلیکوپترها مقابله با توان زرهی کشورهای عراق و شوروی بود.
هنرآموز خلبانی هوانیروز مرکز آموزش اسپهان ۱۳۵۴
پرواز هلیکوپتر کبرا بر فراز شهباد آریامهر
پرواز مشترک کبرای تفنگداران نیروی دریایی امریکا و کبرای هوانیروز شاهنشاهی
والاحضرت کامیار پهلوی فرزند شاهپور عبدالرضا پهلوی خلبان شکاری کبرا هوانیروز
هوانیروز AH-1J هلی کوپتر شکاری کبرای
آخرین کبرای واسپرده شده به ارتش ایران
پذیرش دانشجوی خلبانی و درجه‌داری فنی و عادی
تیپ هوابرد نیروی زمینی شاهنشاهی ایران با توسعه و تکمیل آموزش‌های نیازین و دریافت اسلحه و تجهیزات پیشرفته می‌توانست هدف‌های استراتژیکی و نقاط حساسی را در ژرفای جبهه دشمن تسخیر نماید و سپس با سازمان دادن یگان‌های چریک و کماندو آماده سازی و رهبری آنها، در پشت جبهه‌های دشمن به سود نیروهای خودی وارد کارزار شود.
پیشینه هلیکوپترهای شینوک هوانیروز و نیروی هوایی شاهنشاهی
در سال ۱۳۴۹ خورشیدی و به‌دنبال برنامه‌های گسترده برای گسترش توان رزمی هوانیروز (هواپیمایی نیروی زمینی) از راه گسترش ناوگان هلیکوپترهایش، هلیکوپتر سی اِچ-۴۷سی شینوک [۲] خریداری شد. بنا بود تیپ پشتیبانی عمومی هوانیروز که در حال تشکیل در اسپهان بود، تا سال ۱۳۵۳ به یک گردان ۱۶ فروندی از این هلیکوپتر تجهیز شود.
اما هوانیروز تنها نیرویی نبود که بنا بود به هلیکوپترهای شینوک مجهز شود. قرار بود در کنار تجهیز این نیرو به ۱۶ فروند از این هلیکوپتر، چهار فروند نیز برای نیروی هوایی شاهنشاهی خریداری شود. بنابراین نخستین سپارش ایران برای بیست فروند هلیکوپترهای سی اِچ-۴۷سی در سال ۱۳۴۹ خورشیدی به نماینده ایتالیایی بوئینگ ورتول داده شد. شعبه‌ای از کارخانه هلیکوپترسازی آگوستا در ایتالیا کار ساخت بیست فروند شینوک سپارشی ایران را آغاز کرد. نخستین دو فروند هلیکوپتر شینوک ایران را نیروی هوایی شاهنشاهی در تاریخ ۲۰ مهر ۱۳۵۰ تحویل گرفت و در پایگاه یکم مستقل ترابری در فرودگاه مهرآباد قرار داد. دو فروند شینوک دیگر نیز در سال ۱۳۵۴ به نیروی هوایی واسپرده شدند. با استفاده از این چهار فروند هلیکوپتر گردان ۱۱ شینوک شکل گرفت.
گسترش ناوگان شینوک نیروی هوایی شاهنشاهی
نظر به دستاوردهای گردان ۱۱ شینوک نیروی هوایی ارتش با استفاده از چهار فروند هلیکوپترهای سی اِچ-۴۷سی، در پنج سال نخستین فعالیتش، تصمیم به افزایش شمار هلیکوپترهای این گردان از چهار فروند به ۱۰ فروند تا سال ۱۳۵۸ گرفته شد. سپس در سال ۲۵۳۶ شاهنشاهی شمار ۵۰ فروند شینوک دیگر از مدل سی اِچ-۴۷سی به کمپانی بوئینگ و آگوستا به مبلغ ۴۲۵ میلیون دلار سپارش داده شد. این سپارش در سال ۲۵۳۷ شاهنشاهی به ۷۵ فروند افزایش یافت و بنا بود از این مدل پنج فروند به نیروی هوایی ارتش و مابقی به هوانیروز ارتش واسپرده شود.
بر اساس برنامه‌های ستاد بزرگ ارتشتاران بنا بود تا سال ۱۳۶۲ هوانیروز ارتش دستکم هشتاد فروند شینوک برای تجهیز پنج گردان ۱۶ فروندی در خدمت داشته باشد. از این میان بنا بود که دو گردان در پایگاه چهارم پشتیبانی عمومی در اسپهان و سه گردان در پایگاه‌های یکم، دوم و سوم پشتیبانی رزمی در کرمانشاه، مسجد سلیمان و کرمان مستقر شوند. تا شهریور ماه ۲۵۳۷ شاهنشاهی، شمار ۳۴ فروند از مجموع ۷۵ فروند هلیکوپتر شینوک سپارشی تحویل داده شدند. از این میان یک فروند در سال ۲۵۳۶ شاهنشاهی به نیروی هوایی شاهنشاهی واگذار شد و شمار هلیکوپترهای شینوک آن به پنج فروند افزایش یافت.
رخداد شورش در سال ۲۵۳۷ شاهنشاهی بسیاری از برنامه‌های نظامی ایران را بازایستاند. بسیاری از قراردادهای خرید تسلیحات از سوی دولت بختیار و سپس دولت موقت بازرگان لغو شد و شماری دیگر نیز که هنوز از میان برداشته نشده بود، به سبب تحریم‌های وضع‌شده از سوی دولت آمریکا به‌دنبال اشغال سفارتخانه این کشور در آبان ۱۳۵۸ لغو گردید. پس از شورش در سال ۱۳۵۷، از آن‌جا که بیشتر هلیکوپترهای باقیمانده در خط تولید قرار داشتند و هزینه خریدشان از سوی دولت شاهنشاهی ایران کامل پرداخت شده بود، قراردادهای خریدشان لغو نشد. از اردیبهشت ماه ۱۳۵۸ تا تیر ماه ۱۳۵۹ ساخت ۲۵ فروند شینوک دیگر سپارش داده‌شده برای نیروی هوایی و هوانیروز ارتش ایران در ایتالیا تکمیل شد. از این شمار، شش فروند تا پایان مهر ماه ۱۳۵۸ به ایران حا به جا شد و مانده به‌دنبال اشغال سفارت آمریکا از سوی هواداران روح‌الله خمینی به‌دستور دولت آمریکا در ایتالیا توقیف شدند.
واسپاری سه فروند شینوک دیگر به نیروی هوایی ارتش در سال ۱۳۶۰ انجام یافت. در دی ماه ۱۳۵۹، رژیم جمهوری اسلامی کارمندان به گروگان گرفته‌شده در سفارت آمریکا را پس از ۴۴۴ روز آزاد کرد. در مقابل دولت آمریکا برای مدت زمان محدودی به دولت‌های انگلیس، ایتالیا و فرانسه پروانه داد تا برخی از اقلام نظامی و تسلیحات فروخته‌شده به ایران را تحویل دهند. از این زمان تا پایان سال ۱۳۶۰ هشت فروند شینوک از میان ۳۵ شینوک مانده در ایتالیا به ایران تحویل داده شدند. دولت آمریکا در سال ۱۳۶۱ از تحویل سایر هلیکوپترها به ایران جلوگیری کرد. از آن‌جا که هزینه ۲۷ فروند شینوک دیگر از سوی ایران پرداخت نشده بود، دولت آمریکا ۱۱ فروند از آنها را به مبلغ ۱۱۰ میلیون دلار از شرکت آگوستا در سال ۱۳۶۴ خریداری کرد. با میانجیگری آمریکا ۱۶ فروند دیگر نیز به مصر فروخته شد و در همان سال به خدمت نیروی هوایی این کشور درآمد.
بازدید آریامهر از پایگاه هوا نیروز اسپهان
شاهنشاه آریامهر ساعت چهار پس از نیمروز ۲۱ اردیبهشت ماه ۲۵۳۵ شاهنشاهی قسمت‌های مختلف مرکز آموزش هواپیمایی نیروی زمینی شاهنشاهی در اسپهان را بازدید فرمودند. در راستای جاده هزاران تن از طبقات گوناگون مردم اسپهان صف کشیده و احساسات پرشوری نسبت به شاهنشاه آریامهر ابراز می‌داشتند. به هنگام تشریف‌فرمایی شاهنشاه آریامهر به پهنه مرکز آموزش هواپیمایی نیروی زمین شاهنشاهی سرهنگ دوم محمودزاده مدیر پروژه‌های ساختمانی هوانیروز در گزارشی به آگاهی رساند: مرکز آموزش هوانیروز، گروه رزمی پشتیبانی عمومی، تأسیسات و خانه‌های سازمانی و ورزشی در زمینی با مساحت چهل میلیون متر مربع مستقر شده است و کار ساختمان پایگاه هوانیروز اصفهان به سه فاز تقسیم شده است.
سپس تیمسار سرلشگر خسروداد فرمانده هواپیمایی نیروی زمینی شاهنشاهی در گزارشی به آگاهی همایونی رساند که این مرکز بنا به اوامر شاهنشاه آریامهر بنا شده و اینک یکی از مدرن‌ترین و مجهزترین مراکز آموزش فنون هوایی است. شاهنشاه آریامهر آنگاه مرکز وسایل کمک آموزشی، مدرسه فنی و مدرسه خلبانی را بازدید فرمودند. به هنگام ورود شاهنشاه به مدرسه خلبانی فرمانده مدرسه مذکور گزارشی داد و از پیشگاه شاهنشاه درخواست کرد جوایز و پایان‌نامه‌های شاگردان و خلبانان فارغ‌التحصیل تازه مدرسه را بدهند. شاهنشاه با ابراز مهربانی و خشنودی نسبت به دانشجویان گواهینامه آنان را با دست مبارک به دانشجویان دادند. سپس شاگردان اول با هلیکوپتر عملیات مختلفی را انجام دادند.