همکاری منطقه‌ای برای عمران
| پیمان سنتو | تصمیم‌های مجلس | درگاه محمدرضا شاه پهلوی |
همکاری منطقه‌ای برای عمران[۱] یا آر سی دی، پیمانی اقتصادی میان سه کشور ایران، ترکیه و پاکستان هم‌بندان منطقه‌ای پیمان سنتو می‌باشد که پس از نشست دو روزه اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی شاهنشاه ایران، حضرت فیلد مارشال ایوب خان و ژنرال جمال گورسل پرزیدنت ترکیه در استانبول ۳۰ - ۲۹ تیر در تاریخ ۳۱ تیرماه ۱۳۴۳ با چاپ اعلامیه رسمی کنفرانس سران در سه کشور در تهران، کراچی و آنکارا بسته شد.[۲]
در نشست وزیران خارجه سنتو در شهر آنکارا که در روزهای ۱۳ - ۱۲ تیر ۱۳۴۳ برگزار شده بود، وزیران خارجه سه کشور همسایه و هم‌پیمان دریافتند که در کنار همکاری نظامی، می‌توانند بیرون از چارچوب همکاری‌های دو جانبه یا چند جانبه در زمینه‌های اقتصادی، فنی، فرهنگی، و عمرانی میان سه کشور را گسترش دهند. شورای وزیران امور خارجه در این نشست‌ها نیز همداستان شدند که کارشناسان والا مقام سه کشور گِرد هم‌آیند و پروژه‌های ویژه را برای فراهم‌کردن پیشرفت اقتصادی با همکاری پیوسته منطقه‌ای، برنامه‌ریزی کنند.
۲۸ - ۲۷ تیر ۱۳۴۳ نشست وزیران سه کشور هم‌بند سنتو در آنکارا برگزار شد و این هیات گزارش پیشنهادها، دیدگاه‌ها و ارزیابی خود را به سران سه کشور را آماده ساخت.
۲۹ تیر ماه ۱۳۴۳ شاهنشاه برای شرکت در کنفرانس عالی رهبران سه کشور از تهران رهسپار استانبول شدند. در فرودگاه استانبول حضرت جمال گورسل پرزیدنت ترکیه، عصمت اینونو نخست وزیر، رییس‌های مجلس سنا و شورای ملی ترکیه، فرمانده سپاه یکم، دبیر کل وزارت امور خارجه، استاندار استانبول، سفیر کبیر ایران و کارمندان سفارت کبرای و کنسولگری دولت شاهنشاهی ایران در ترکیه، به پیشباز شاهنشاه آمدند. پرزیدنت گورسل خوش‌آمد گفت و ۲۱ تیر توپ به سرفرازی ورود شاهنشاه ایران شلیک شد. شاهنشاه در پاسخ خوش‌آمد گویی پرزیدنت ترکیه سخنانی فرمودند.[۳]
- اکنون دو کشور ترکیه و ایران به سرعت در راه بنای سازمان بزرگ آینده خود گام برمی دارند و هر روزی که می‌گذرد شاهد پیروزی‌ها و موفقیت‌های تازه آنها در راه ساختن کشوری آباد و مترقی با مردمی مرفه و سعادتمند است. هم چنانکه حضرت رییس جمهور متذکر شدند این مساعی همراه با کوشش و تلاش خستگی ناپذیر ما برای تقویت صلح و تفاهم بین المللی که لازمه موفقیت ما در این نهضت بزرگ معنوی و مادی ملل ایران و ترکیه است صورت می‌گیرد.
۳۰ تیر ماه ۱۳۴۳ کنفرانس عالی سران سه کشور برای ایجاد یک جبهه متحد و نیرومند و همبستگی افتصادی، فنی و فرهنگی در کاخ "فلوریا " برگزار شد. کنفرانس، گرد یک میز نعلی فرم برپا شد. شاهنشاه آریامهر که ریاست کنفرانس را داشتند در بالای میز و هیات نمایندگی ایران پیرامون ایشان نشستند. در سمت راست منصور نخست وزیر، دکتر علیخانی وزیر اقتصاد، دکتر مجید رهنما معاون وزارت امور خارجه، دکتر خسروانی سفیر کبیر ایران در ترکیه و در سمت چپ شاهنشاه آرام وزیر امور خارجه، دکتر جهانشاهی وزیر فرهنگ، مهندس اصفیا مدیر عامل سازمان برنامه و سرلشکر خادمی رییس شرکت هواپیمایی ایران جای گرفتند. سران سه کشور با آرمان این که همکاری منطقه‌ای پایه و انگیزه پیشرفت اقتصاد ملی است و در نیرومند ساختن پایه‌های صلح و آرامش منطقه نقش بنیادین دارد برآن شدند که همکاری‌های میان سه کشور در سوی نگهبانی از رفاه و امنیت مردم سراسر این منطقه بیش از پیش گسترش یابد. سران سه کشور، پس از بررسی کارهایی که به وسیله وزیران امور خارجه در راه پیشرفت همکاری منطقه‌ای انجام شده بود، پیشنهادهای آمده در گزارش کنفرانس وزیران را پذیرفتند و تصمیم گرفتند که طرح نوین همکاری با نام "همکاری منطقه‌ای برای عمران" آغاز شود. گفتگوهای سران سه کشور با میهمانی شامی که از سوی ژنرال گورسل به سرفرازی بودن شاهنشاه آریامهر و مارشال ایوب خان داده شد پایان یافت.
شاهنشاه در پایان کنفرانس فرمودند:
- صمیمانه امیدوارم که این مذاکرات موفقیت‌آمیز و توافق‌های حاصله به همکاری روزافزون اقتصادی و سیاسی سه کشور کمک شایان نماید و از این راه صلح و ثبات این منطقه را که برای سراسر جهان اهمیت حیاتی دارد، قوام بخشد.
روز ۳۱ تیر ماه ۱۳۴۳ شاهنشاه به هنگام بازگشت از استانبول برای ملت‌های ترکیه و پاکستان پیامی فرستادند.[۴]
اعلامیه رسمی کنفرانس عالی سران سه کشور در تاریخ ۳۱ تیر ۱۳۴۳ هم‌زمان در تهران، کراچی و آنکارا به چاپ رسید که در آن یک برنامه ۱۰ ماده‌ای و برگزاری شورای وزیران خارجه نیز به تصویب رسید. روادید مسافرت میان ایران، ترکیه و پاکستان از میان برداشته شد، کاهش نرخ‌های پستی، برقراری سازمان همکاری اقتصادی، فنی، بازرگانی و فرهنگی و بهبود چگونگی فراهم ساختن رفاه بیش از ۱۶۰ میلیون اهالی این سه کشور از دیگر دست‌آوردهای این گفتگوها بود. سران سه کشور تصمیم روسای دولت‌های خود را دایر بر بنیاد یک کمیته منطقه‌ای برنامه‌ریزی دربرگیرنده سران سازمان‌های برنامه سه دولت، برای رسیدگی به همکاری و همیاری منطقه‌ای و هم‌آهنگ ساختن برنامه‌های عمرانی را ستودند و در این راه برآن شدند که دبیرخانه‌ای با آرمان کمک به کار کمیته منطقه‌ای برنامه‌ریزی و شورای وزیران سازمان داده شود.
- ۱- ایجاد مبادله آزاد یا آزادتر کالاها به وسایل عملی گوناگون از قبیل انعقاد قراردادهای بازرگانی.
- ۲- برقراری همکاری بیشتر بین اتاق‌های بازرگانی و احیانا ایجاد اتاق‌های بازرگانی مشترک.
- ۳- تنظیم و اجرای برنامه‌هایی که به منظور تامین منافع مشترک طرح می‌گردد.
- ۴- تقلیل نرخ‌های پستی بین سه کشور، به میزان تعرفه‌های داخلی.
- ۵- بهبود خطوط حمل و نقل هوائی داخل در منطقه و احیانا ایجاد یک خط هوایی بین‌المللی مجهز بین سه کشور که توانائی رقابت با سایر خطوط هوایی را داشته باشد.
- ۶- مطالعه درباره امکانات تامین یک همکاری نزدیک در امر کشتیرانی و از جمله تاسیس یک خط مشترک دریایی و یا تشکیل یک کنفرانس کشتیرانی منطقه‌ای.
- ۷- انجام مطالعات و بررسی‌های لازم برای ساختمان و بهبود وضع ارتباطی راه و راه‌آهن بین سه کشور.
- ۸- انعقاد قراردادی به منظور گسترش جهانگردی در منطقه.
- ۹- لغو تشریفات مربوط به روادید عبور بین سه کشور به منظور تسهیل مسافرت.
- ۱۰- کمک و معاضدت فنی به یکدیگر از راه اعزام کارشناس و ایجاد تسهیلات مربوط به تعلیم و پرورش کادرهای فنی.
- ۱۱- مطالعه و بررسی کلیه امکانات موجود برای گسترش همکاری در امور فرهنگی میان سه کشور به منظور ایجاد حس آگاهی در توده‌های مردم نسبت به میراث فرهنگی مشترک و نشر اطلاعات لازم درباره تاریخ و تمدن و فرهنگ ملل منطقه.
در کنفرانس عالی همچنین پذیرفته شد که برای هماهنگ ساختن برنامه‌های عمرانی، یک شورای برنامه‌ریزی منطقه‌ای دربرگیرنده رییس سازمان‌های برنامه و سایر کارشناسان سه کشور ایران، ترکیه و پاکستان برگزار شود. افزون بر آن، تصمیم گرفته شد که دبیرخانه سازمان همکاری عمران منطقه‌ای در تهران باشد. در این کنفرانس همچنین تصمیم گرفته شد که این سازمان نوین «همکاری عمران منطقه‌ای» نامیده شود و تشکیلات لازم برای انجام برنامه‌ریزی و روشن ساختن راه و روش و سیاست کلی همکاری عمران منطقه‌ای پیش‌بینی گردد و بدین ترتیب آر. سی. دی سازمان داده و پایه‌گذاری شد.
در اعلامیه سه کشور دو نکته مهم نیز یادآوری شد که:
- همکاری نوین زیر عنوان "همکاری منطقه‌ای برای عمران" بدون به شمار آوردن فعالیتهای سه کشور به عنوان هموندان سازمان‌های منطقه‌ای دیگر دنبال خواهد شد و این نکته درباره هموندی سه کشور در پیمان سنتو و عضویت ترکیه در سازمان پیمان اتلانتیک شمالی (ناتو) [۵] و تعهدهای برآمده از هموندی در پیمان‌های مزبور است.
- سران سه کشور خرسندی خود را برای مطالعه و بررسی درخواست شرکت کشورهای دیگر منطقه خاورمیانه در "همکاری منطقه‌ای برای عمران" به آگاهی رساندند.
بنا بر تصمیماتی که نخست‌وزیران سه کشور در کنفرانس استانبول گرفته شد، شورای وزیران مرکب از وزیرانی که هر یک از سه کشور تعیین می‌نمایند هر چهار ماه یک بار و اگر لازم باشد بیشتر از این در پایتخت یکی از سه کشور برگزار می‌شود و ریاست شورا با رییس کشور یا رییس دولت کشور میزبان و شورای وزیران می‌بایستی که یک سال پس از آغاز کار خود درباره بنیان یک دبیرخانه همیشگی تصمیم بگیرد.
۲۹ تیر ماه ۱۳۴۴ کنفرانس شورای وزیران پیمان همکاری منطقه‌ای برای عمران در آنکارا با بودن وزیران امور خارجه ایران، ترکیه و پاکستان برگزار شد. فواد روحانی دبیرکل همکاری منطقه‌ای برای عمران به آگاهی رساند که در این شورا پیشنهاد سرمایه‌گذاری‌های مشترک در صنایع گوناگون به ویژه پتروشیمی گفتگو خواهد شد. در نخستین نشست شورا پیام سران سه کشور از سوی وزیران امور خارجه خوانده شد. شاهنشاه در پیامی برای نخستین سالروز بنیاد همکاری منطقه‌ای برای عمران فرمودند:[۶]
- لزوم چنین توافق منطقه‌ای که هدف آن همکاری اقتصادی و فرهنگی و فنی سه کشور همسایه و سایر کشورهای علاقمند واقع در حوزه همکاری به منظور بالا بردن سطح رفاه و ترقی اقتصادی ملل خود می‌باشد از مدت‌ها پیش احساس می‌شد. اکنون با کمال خشنودی مشاهده می‌شود که همکاری صمیمانه توأم با فداکاری‌هایی که سه ملت در طول مدت دوازده ماه اخیر از خود نشان داده‌اند ما را برای نیل به آمال و هدف‌های همکاری سه جانبه بیش از پیش به یکدیگر نزدیک ساخته است.... همکاری منطقه‌ای برای عمران چارچوب و زمینه‌ای فراهم نموده که در قالب آن خواست‌های دیرین سه ملت دایر بر استقرار همبستگی و همکاری هر چه تمامتر و صمیمانه تر در امور بازرگانی و صنعتی و مبادلات علمی و فرهنگی بین سه کشور به صورتی منظم و متشکل جلوه‌گر شود.
۳۰ اردیبهشت ماه ۱۳۴۵ با پیام شاهنشاه آریامهر پنجمین نشست شورای وزیران سازمان همکاری عمران منطقه‌ای گشایش یافت.[۷] شاهنشاه در این پیام فرمودند:
- همبستگی کشورهای ایران و پاکستان و ترکیه متکی به نیازمندی‌های موقت سیاسی نیست، بلکه مرهون میراث معنوی و فرهنگی و تاریخی مشترکی است که آنها را به‌طرزی تزلزل‌ناپذیر به یکدیگر پیوندمی‌دهد. بنابراین شکی نیست که این سازمان وسیله‌ای برای گردآوری و بسیج نیروهای دولتها و مؤسسات و افراد طبقات مختلف در رشته‌های عمده فعالیتهای اقتصادی خواهدماند.
وزیران خارجه ایران، ترکیه و پاکستان چندین پروژه مشترک چون بنیاد کارخانه آلومینیوم سازی، همکاری پاکستان و ترکینه در صنایع نفت و پتروشیمی ایران، بنیاد شرکت کشتیرانی مشترک، بستن پیمان‌های نوین بازرگانی و ترانزیت و دستینه کردن پیمان اقامت پیشنهاد شده از سوی شورای برنامه ریزی را پذیرفتند. هیاتی دربرگیرنده ۲۰ کارشناس در شورا برگزیده شدند.
۳۱ اردیبهشت ماه ۱۳۴۵ وزیران امورخارجه کشورهای هموند سازمان عمران منطقه‌ای به پیشگاه شاهنشاه آریامهر باریافتند و ناهار را با اعلیحضرت خوردند. سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی و نفت در دستور نشست شورای برنامه ریزی سازمان قراردارد.
۹ خرداد ماه ۲۵۳۶ شاهنشاهی با خواندن پیام شاهنشاه آریامهر از سوی عباسعلی خلعتبری وزیر امور خارجه، هشتمین نشست شورای وزیران همکاری عمران منطقه‌ای گشایش یافت.[۸] [۹] در این نشست عباسعلی خلعتبری وزیر امور خارجه ایران - احسان صبری پاگلایانگیل وزیر خارجه ترکیه و رعنا محمد حنیف وزیر بازرگانی پاکستان ریاست هیات‌های نمایندگی کشورهایشان را به گردن داشتند. در نشست‌های آغازین با برگزاری کمیته‌هایی از کارشناسان سه کشور ایران، پاکستان و ترکیه که از ده روز پیش برگزار شد، روش و برنامه‌های گسترش همکاری‌های سه کشور بررسی شد و در نشست پایانی که باشندگان آن وزیران سه کشور هموند سنتو می‌باشند گزارش‌های این کمیته‌ها مورد گفتمان قرار گرفت تا سیاست همکاری‌های آینده سه کشور روشن شود.
پانویس
- ↑ Regional Cooperation for Development
- ↑ پیمان سنتو
- ↑ سخنان محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در پاسخ خوش‌آمد پرزیدنت ترکیه برای برگزاری کنفرانس عالی سران سه کشور فرودگاه استانبول ۲۹ تیر ۱۳۴۳
- ↑ پیام اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر به ملت ترکیه و پاکستان هنگام بازگشت از کنفرانس عالی استانبول ۳۱ تیر ۱۳۴۳
- ↑ North Atlanthic Treaty Organization
- ↑ پیام اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر شاهنشاه ایران در نخستین سالگرد بنیاد همکاری منطقه‌ای برای عمران ۳۰ تیر ۱۳۴۴
- ↑ پیام اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در گشایش پنجمین دوره نشست شورای وزیران سازمان همکاری عمران منطقه‌ای - تهران ۳۰ اردیبهشت ۱۳۴۵
- ↑ پیام اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در گشایش هشتمین نشست شورای وزیران همکاری عمران منطقه‌ای ۹ خرداد ماه ۲۵۳۶ شاهنشاهی
- ↑ همکاری منطقه‌ای برای عمران