نظامنامه داخلی مجلس شورای ملی
| مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری دوم | تصمیمهای مجلس | قوانین انتخابات مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
نظامنامه داخلی مجلس شورای ملی - مصوبه ۲۶ ذیالحجه ۱۳۲۷ قمری برابر با ۱۸ دی ۱۲۸۸ مجلس شورای ملی
فصل اول - ریاست سنی - هیأترییسه موقتی - رسیدگی به اعتبارنامهها
ماده اول - در اولین جلسه مجلس پس از افتتاح چه در دوره تقنینیه و چه در دوره اجلاسیه سالیانه مسنترین نمایندگان به مقام ریاست نشسته وچهار نفر از جوانترین اعضاء حاضره تا انتخاب هیأترییسه دائمی به سمت منشیگری معین میشوند. ماده دوم - در ابتدای دوره تقنینیه در همان جلسه اول فوراً پس از تعیین رییس سنی در مجلس علنی به اکثریت تام یک رییس و دو نایب رییس کههر سه موقتی هستند متوالیاً به انتخاب فردی معین میشوند.
هر گاه در دو نوبت اکثریت تام به دست نیامد در نوبت ثالث آن کس که نسبتاً اکثریت دارد منتخب است اعم از این که در نوبت اولی و ثانی در مورد اورأی داده یا نداده باشند.
اگر عده آراء در مورد چند نفر مساوی شد یک نفر از آنها به حکم قرعه منتخب خواهد شد.
برای استخراج آراء سه نفر از اعضاء به حکم قرعه معین میشوند و پس از اتمام عمل نتیجه را رییس سنی اعلام میکند.
ماده سوم - رییس موقتی فوراً به مقام خود جلوس نموده پس از آن به حکم قرعه نمایندگان حاضره را به شش شعبه متساویه تقسیم میکند.
بعد از تقسیم نمایندگان به شعبات متساویه هر چند نفر که باقی به مانند یا بعد برسند مرتباً از شعبه اول یک یک به شعب افزوده میشوند.
ماده چهارم - شعبات بدون فوت وقت به رسیدگی اعتبارنامهها و تشخیص صحت و سقم انتخابات شروع میکنند بدین طریق که اعتبارنامهها وصورتهای مجلس انتخابات به ترتیب حروف تهجی حوزههای انتخابیه و به طور تساوی مابین شش شعبه تقسیم میشوند. هر یک از این شعب باید یک مخبر از برای دادن راپورت انتخاب نماید هر یک از شعبات برای تسهیل امر و سرعت عمل میتواند از میان خود به حکمقرعه یک یا چند کمیسیون که هر یک اقلاً مرکب از سه نفر باشد معین کند ولی بالاخره رسیدگی در خود شعبه به عمل آمده راپرت آن شعبه به توسطمخبر به مجلس داده میشود.
ماده پنجم - پس از آن که مخبرین راپرتهای شعب را در مجلس قرائت نمودند در مورد انتخاباتی که صحت آن را شعبات تصدیق نموده و در مجلسمعارض ندارند مجلس جداگانه رأی میدهد و رییس اسامی آنهایی صحت انتخابشان محقق شده اعلام میکند. در صورتی که راپرت شعبه مشعر بر عدم صحت انتخابی باشد یا این که در باب انتخاب شخصی از بین نمایندگان معارض باشد مباحثه آن در همانروزی که راپرت قرائت میشود واقع نخواهد شد.
ماده ششم - نمایندگانی که هنوز صحت و سقم انتخاباتشان محقق نشدهاست حق نطق و دادن رأی را ندارند ولی چه در شعبه و کمیسیون و چه درمجلس در مورد انتخاب خودشان نمیتوانند رأی بدهند و طرح قانونی هم نمیتوانند پیشنهاد کنند. در صورتی که پذیرفتن نماینده به موجب رأی مجلس به عهده تعویق افتاده باشد نماینده مزبور در هیچ امری حق دادن رأی ندارد.
فصل دوم - هیأترییسه دائمی
ماده هفتم - وقتی که صحت اعتبارنامه سه ربع نمایندگان حاضر تصدیق شد میتوان به انتخاب هیأترییسه دائمی شروع نمود.
ماده هشتم - هیأترییسه دائمی مرکب است از یک رییس و دو نایب رییس و چهار منشی و سه مباشر که یک نفر از آنها رییس دفتر خواهد بود.
انتخاب رییس و نواب رییس و منشیان و مباشرین موافق ماده (۲) خواهد بود به استثنای آن که تعیین منشیان و مباشرین به طریق انتخاب جمعی است.
ماده نهم - هیأترییسه دائمی تا شش ماه در مشاغل خود باقی است و همهساله در چهاردهم میزان و چهاردهم حمل تجدید انتخاب به عمل میآید.
ماده دهم - در موقع افتتاح مجلس که عبارت از اول هر دوره اجلاسیهاست پس از انتخاب هیأترییسه دائمی موافق اصل (۱۰) قانون اساسیمجلس خطابه به حضور اعلیحضرت همایونی عرض میکند و در ضمن دایر شدن مجلس را اطلاع میدهد.
ماده یازدهم - اگر رییس قبل از انقضاء مدت ریاست استعفا یا فوت نماید مسنترین نایبان رییس مجلس را منعقد و استعفانامه را قرائت یا فوت رااعلام کرده مجلس را ختم میکند و در ظرف سه روز در تحت ریاست همان نایب رییس مجدداً مجلس منعقد و به طوری که در ماده (۸) ذکر شد رییسانتخاب میشود.
فصل سوم - شعبات کمیسیونها - راپرتها - اسناد و نوشتجات
ماده دوازدهم - شعبی که بر طبق ماده (۳) تشکیل یافته هر سه ماه به سه ماه به طور قرعه تجدید میشوند مقصود عمده از تشکیل این شعبات آناست که هر وقت مطلب یا لایحه یا طرح قانونی پیشنهاد مجلس میشود رجوع به شعبات بکنند که در آن جا ملاحظه و مداقه شده و اگر تشکیلکمیسیونی لازم آید هر یک از شعبات پس از مذاکرات و مباحثات موافق عده که مجلس معین کردهاست برای عضویت کمیسیون انتخاب کنند و نیز هروقت کمیسیونی باید تشکیل شود رجوع به شعبات میشود که اعضای آن را از بین خود انتخاب کند مگر این که به ترتیب ماده (۲۲) عمل شود.
رییس و منشی هر شعبه مطابق ماده دوم انتخاب میشود.
در موقع مذاکرات یا انتخابات بدون این که نصف به علاوه یک نفر حاضر باشند نباید رأی بدهند.
انعقاد شعبات تا وقتی که رییس آن معین نشدهاست بر عهده رییس مجلس است. ماده سیزدهم - شعبات در کارهای خودشان باید موافق دستوری که مجلس معین کردهاست رفتار نمایند و در هر جلسه باید صورت مجلسی ازمذاکرات خود ترتیب داده و اسامی اشخاصی که حاضرند در صورت مزبور ذکر شود. ماده چهاردهم - در شعبات شروع به مذاکره طرح یا لایحه قانونی ممکن نیست مگر بیست و چهار ساعت بعد از آن که آن لوایح یا طرحهای قانونیتوزیع شده باشند به استثنای مواقعی که فوریت آن از طرف مجلس تصدیق شده باشد.
ماده پانزدهم*
- پاورقی: ماده ۱۵ به موجب قانون ۲۶ مهر ماه ۱۳۰۵ اصلاح شدهاست. مجلس شورای ملی هر شش ماه مقارن تجدید انتخاب هیأترییسه هفت کمیسیون از میان خود به طریق انتخاب جمعی معین میکند که اسامی آنها ازقرار تفصیل ذیل و هر یک نظر به تعیین مجلس مرکب از شش الی دوازده عضو است.
(اولاً) کمیسیون خارجه.
(ثانیاً) کمیسیون داخله.
(ثالثاً) کمیسیون نظام.
(رابعاً) کمیسیون عدلیه.
(خامساً) کمیسیون قوانین مالیه.
(سادساً) کمیسیون معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه.
(سابعاً) کمیسیون پست و تلگراف و فواید عامه و فلاحت و تجارت و صنایع.
این کمیسیونها به هیچ وجه با سایر کمیسیونهایی که ممکن استمجلس تشکیل آنها را رأی دهد منافات نخواهد داشت.
ماده شانزدهم - در ابتدای هر دوره اجلاسیه سالیانه هر یک از شعبات یک نفر عضو برای کمیسیون محاسبات مجلس معین مینماید و تماممحاسبات مراجعه به مجلس به عهده این کمیسیون است چنانکه ذکر خواهد شد هیچ یک از اعضاء هیأترییسه نمیتواند در این کمیسیون به سمتعضویت معین شود.
ماده هفدهم - در رأس هر سه ماه در موقع تجدید شعبات یک کمیسیون شش نفری موسوم به کمیسیون عرایض و مرخصی و یک کمیسیون دیگریمرکب از شش یا دوازده نفر موسوم به کمیسیون مبتکرات معین میشود.
ماده هیجدهم - یک کمیسیون موسوم به کمیسیون بودجه مرکب از هیجده نفر در اول هر دوره اجلاسیه از شعبات معین میشود.
در جلسات این کمیسیون اعضاء حاضره و غائبه و معذوره معین و فردای آن روز اسامی آنها در روزنامه رسمی درج خواهد شد.
مطالب ذیل راجع به این کمیسیون است:
(۱) تمام مطالب راجعه به بودجه سال بعد.
(۲) تمام لوایح یا طرح قانونی که موجب تغییر دخل و خرج سال بعد است.
ماده نوزدهم - اگر لوایح یا طرحهای قانونی که متضمن تقاضای وجوه اضافی یا فوقالعاده سال جاریه یا گذشتهاست به مجلس پیشنهاد شد آن لوایحو طرحها باید به کمیسیون بودجه سال اخیر رجوع شود مگر در صورتی که دوره تقنینیه به سر آمده و طوری شود که انعقاد کمیسیون سال قبل ممکننباشد در چنین موقع لوایح فوق رجوع به کمیسیون بودجه موجوده میشود.
ماده بیستم - مجلس همیشه میتواند رسیدگی لوایح و طرحهای قانونی را که در ماده (۱۹) و فقره ثانی ماده (۱۸) ذکر شده به کمیسیون مخصوصدیگری رجوع نماید ولی چنین کمیسیون مخصوص که مأمور رسیدگی لوایح مزبورهاست فقط باید در کلیه لایحه راپرتی بدهد بدون آن که بتواند در بابخرج عقیده پیشنهاد نماید.
هر گاه رأی کمیسیون مزبور با لایحه مساعد باشد باید نتیجه ملاحظات خود را به کمیسیون بودجه اطلاع داده و این کمیسیون در ظرف ده روز عقیدهخود را در باب تصویب خرج پیشنهاد کند.
در این صورت عقیده و رأی کمیسیون بودجه باید مستند به دلایل موجه بوده و طبع شده و ضمیمه راپرت کمیسیون مخصوص بشود.
مواردی که به موجب این نظامنامه فوری نامیده میشوند از قواعد فوق مستثنی است. ماده بیست و یکم - مجلس به ملاحظه اهمیت طرح یا لایحه قانونی میتواند رأی بدهد که از هر شعبه یک یا دو یا سه نفر برای عضویت کمیسیونمخصوص آن طرح یا لایحه انتخاب شوند.
ماده بیست و دوم - بر حسب خواهش یک نفر از نمایندگان در موقع رجوع لایحه یا طرح قانونی به شعبات مجلس میتواند قرار بدهد تعییناعضای کمیسیون یا در خود مجلس و یا در شعبات به ترتیب انتخاب جمعی موافق اکثریتی که در ماده (۲) ذکر شده به عمل آید. در صورتی که تعیین اعضاء کمیسیونها به طریق انتخاب جمعی به شعب راجع شود باید هر شعبه علیحده آراء خود را استخراج نموده و مجموع آراء درشعبه اول تعداد شده و به رییس مجلس اظهار و او به مجلس اعلام نماید.
ماده بیست و سوم - کمیسیونهایی که برای امور مخصوص تشکیل شدهاند هر گاه طرح یا لایحه قانون جدیدی مربوط به همان امور پیشنهاد شودمجلس میتواند طرح یا لایحه جدیده را به همان کمیسیون رجوع نماید.
راپورتهایی که کمیسیونهای دوره سابق تقنینیه به مجلس پیشنهاد کردهاند ممکن است به کمیسیونهای جدید رجوع شود و این یا بر حسب خواهش خودکمیسیونهای جدید و یا بر حسب تقاضای ده نفر از نمایندگان است.
چنین تقاضا باید به توسط رییس به مجلس اظهار شود در صورتی که این خواهش از طرف کمیسیونها باشد لازم به اخذ رأی نیست و اگر از طرفنمایندگان باشد بدون مباحثه به قیام و قعود رأی گرفته میشود.
هر کمیسیونی که راپورت کمیسیون دوره سابق به او رجوع شده باشد میتواند همان راپورت را بدون تغییر قبول نماید و در این صورت کمیسیون مزبوریکی از اعضاء خود را برای تأیید و مدافعه آن معین میکند.
در صوری که کمیسیون تغییر یک یا چند ماده آن را لازم بداند راپورتی که به مجلس میدهد فقط محدود به همان مواد خواهد بود.
ماده بیست و چهارم - در صورتی که یکی از اعضای کمیسیونی از عضویت کمیسیون یا نمایندگی استعفا داده یا فوت نماید باید همان شعبه کهشخص مستعفی یا متوفی را به عضویت کمیسیون انتخاب کرده بود دیگری را به جای او معین نماید و اگر دوره شعبه مزبوره به سر آمدهاست باید برایهمین امر موقتاً منعقد شود در دو مورد اخیر یعنی در صورت استعفا از نمایندگی و فوت هر گاه در موقع انعقاد شعبه مذکوره نماینده دیگری به جایمستعفی یا متوفی داخل مجلس شدهاست باید موقتاً داخل آن شعبه شده او در انتخاب عضو کمیسیون شرکت نموده پس از آن به ترتیب مقرره ماده (۳)داخل شعبه خود بشود.
و هر گاه در موقع انعقاد شعبه مذکوره هنوز به جای متوفی یا مستعفی دیگری به مجلس داخل نشدهاست شعبه مزبور بدون این که منتظر شود عضوکمیسیون را معین میکند.
ماده بیست و پنجم - کمیسیونها پس از انتخاب بدون تأخیر در تحت ریاست مسنترین اعضاء خود منعقد و یک رییس و یک نایب رییس و بهمناسبت اهمیت یک یا دو منشی و یک مخبر که عقیده کمیسیون را به مجلس راپورت میدهد به ترتیب ماده (۲) انتخاب مینمایند.
تمام کمیسیونهای ماده (۱۵) باید دو ماه به دو ماه صورتی از خلاصه اعمال در مجلس علنی تقدیم نمایند و صورت مزبوره در روزنامه رسمی طبعخواهد شد هر طرح یا لایحه قانونی که به کمیسیون راجع میشود باید راپورت آن منتها در ظرف دو ماه از تاریخ ارجاع داده شود و الا صاحب لایحهحق دارد از مجلس درخواست کند که مباحثه آن را جزو دستور مجلس قرار دهند.
در هر جلسه اسامی اعضاء حاضره کمیسیون در صورت مجلس ثبت میشود.
ماده بیست و ششم - راپورت کمیسیون در خصوص طرح یا لایحه قانونی که به آن ارجاع شده در مجلس علنی داده میشود در صورتی که مجلستصویب نماید در همان جلسه قرائت میشود. راپرت مزبور به استثنای مواردی که مجلس فوریت آن را تصدیق میکند لااقل بیست و چهار ساعت قبل از مباحثه طبع و توزیع میشود.
ماده بیست و هفتم - هیچ یک از نمایندگان نمیتواند در زمان واحد در بیش از دو کمیسیون که مشغول کارند عضویت داشته باشد مگر در کمیسیونتحقیق انتخاب و کمیسیون محاسبات مجلس که از این قاعده مستثنی است.
کمیسیونهایی که تمام راپرتهای خود را به مجلس تقدیم نکردهاند کمیسیون مشغول به کار محسوب میشود بنا بر این در موقع انعقاد شعبات برایانتخاب اعضای کمیسیون به توسط هیأت رییسه صورت اعضایی که موافق قسمت اول همین ماده غیر قابل انتخابند به رییس آن شعبه داده میشود.
در صورتی که شخصی غیر قابل انتخاب بوده و در شعبه منتخب شده باشد رییس مجلس به رییس شعبه مراتب را اطلاع داده تجدید انتخاب رادرخواست مینماید.
ماده بیست و هشتم - تمام اسناد و نوشتجات راجعه به موادی که باید در کمیسیونها و شعبات مباحثه شود به توسط رییس مجلس به آن کمیسیونهاداده میشود.
اعضاء مجلس میتوانند اسنادی که برای تدقیق لوایح قانونی به کمیسیونها یا شعب فرستاده شده ملاحظه نمایند لیکن اسناد مزبوره از کمیسیون بایدبیرون نرود و باعث تأخیر کار کمیسیون هم نشود.
پس از آن که مجلس در باب لایحه یا طرحی رأی داد اسناد و صورت جلسات راجعه به آن در دفتر ضبط میشود.
فصل چهارم - در باب لوایح قانونی که از طرف دولت پیشنهاد میشود
ماده بیست و نهم - لوایح قانونی که از طرف دولت پیشنهاد میشود باید به توسط یکی از وزراء یا معاونی وزراء در مجلس علنی داده شود.
در صورتی که مجلس یا وزیر یا معاون او قرائت آن را لازم دانند این لایحه پس از قرائت تسلیم رییس میشود.
ماده سیام - لوایح مذکوره که طبع و توزیع خواهند شد باید دارای مقدمه باشد که متضمن دلایل آن است.
لوایح به توسط رییس مجلس به شعبهها یا چنان که در ماده (۲۳) ذکر شد به کمیسیون موجود فرستاده میشود که پس از راپرت آن کمیسیون لایحهقانونی در مجلس مطرح شور شود. ماده سی و یکم - وزراء یا معاونین ایشان میتوانند برای دادن توضیحات در کمیسیون حاضر شوند و همچنین کمیسیون میتواند وزراء را برایدادن توضیح دعوت نماید.
ماده سی و دوم - هر گاه دولت لایحه قانونی به مجلس فرستاده و بر وفق اصل (۲۴) قانون اساسی تصویب عهدنامه که با یکی از دول خارجه بستهمیشود تقاضا نمود در باب مواد عهدنامه رأی گرفته نمیشود و تغییری هم در متن آن داده نمیشود.
اگر در ضمن شور اول یا دوم بعضی از نمایندگان در برخی از شرایط اعتراض و ایرادی دارند این اعتراض و ایراد باید به عنوان رجوع به کمیسیون درمجلس اظهار شود قبول یا رد رجوع به کمیسیون وقتی مطرح میشود که لااقل بیست و چهار ساعت قبل اعتراضات مزبوره طبع و توزیع شده باشد.
هر گاه مجلس پس از مباحثات در باب ارجاع به کمیسیون این مسئله را قابل توجه دانست آن وقت به کمیسیون رجوع مینمایند.
در موقع شور ثانوی کمیسیون راپورتی در باب موارد اعتراض طبع و توزیع کرده و در ضمن آن عقیده خود را در باب تصویب یا رد یا تعویق لایحه بیانمینماید و پس از آن مجلس ملاحظات خود را کرده و رأی قطعی میدهد.
در صورت رد یا تعویق لایحه مجلس بدین طریق رأی میدهد: مجلس شورای ملی به دولت تکلیف میکند که در باب شرایط معترضعلیها مجدداً بادولت متعاهده داخل مذاکره و گفتگو شود.
در مواقعی که فوریت لایحه مزبوره از طرف مجلس تصدیق شده باشد شرایطی که به کمیسیون رجوع میشود راپرت آن را کمیسیون مزبور معجلاً پساز ختم مباحثات شرایط بلااعتراض به مجلس پیشنهاد میکند.
فصل پنجم - در طرحهای قانونی که از طرف اعضای مجلس پیشنهاد میشود
ماده سی و سوم - هر طرحی را که نماینده پیشنهاد میکند باید به طرز قانون ماده به ماده نوشته شده و دارای مقدمه که متضمن دلایل آن است بودهباشد.
طرح مذکور پس از آن که پانزده نفر مذاکره آن را تصویب کرده باشند کتباً به رییس داده میشود رییس میتوان آن را به کمیسیون مبتکرات رجوع نماید.
ماده سی و چهارم - همچنین هر نماینده میتواند طرحی را ولو این که مذاکره آن را پانزده نفر تصویب نکرده باشند به توسط رییس به کمیسیونمبتکرات بفرستد ولی راپرت کمیسیون در باب آن طرح وقتی مطرح مذاکره در مجلس خواهد شد که اقلاً پانزده نفر از نمایندگان مذاکره آن را تصویبکرده باشند.
ماده سی و پنجم - پس از آنکه پانزده نفر مذاکره طرحی را تصویب نمودند اگر طرح مزبور به کمیسیون مبتکرات رجوع شد راپرت آن کمیسیون بایداقلاً بیست و چهار ساعت قبل از مذاکره طبع و توزیع شود و هر گاه به کمیسیون مبتکرات رجوع نشده باشد روز مباحثه منوط به قرارداد مجلس است وباید اقلاً بیست و چهار ساعت قبل آن طرح طبع و توزیع شده باشد.
ماده سی و ششم - هر طرحی که به کمیسیون مبتکرات رجوع میشود باید در ظرف پانزده روز راپورت مختصری از آن طرح به مجلس داده شود وتصریح نماید که آن طرح قابل توجه یا رد یا تعویق است و نیز میتواند فوریت طرح را اظهار نماید.
ماده سی و هفتم - در روزی که برای مباحثات معین شدهاست مجلس در باب طرح مزبور اساساً و به طور کلی مذاکره کرده و در خصوص قبولتوجه یا عدم توجه رأی میدهد.
ماده سی و هشتم - در صورت عدم توجه آن طرح رد شده محسوب میشود و در صورت قبول توجه به شعبات فرستاده میشود که کمیسیونیبرای آن تشکیل دهند و نیز ممکن است به کمیسیونی که قبل از وقت تشکیل و مربوط به این طرح است رجوع نمانید.
هر گاه کمیسیون مبتکرات ملتفت شود که طرح مزبور مربوط به کمیسیونی است که قبل از وقت تشکیل شده میتواند از مجلس تقاضا نماید که آن طرحرا به همان کمیسیون رجوع نمایند.
ماده سی و نهم - بعد از وصول راپرت کمیسیون طرح قانونی به موقع شور گذارده خواهد شد.
ماده چهلم - صاحب یا صاحبان طرح قانون حق دارند که در کمیسیون حاضر شده توضیحات بدهند.
ماده چهل و یکم - صاحب طرح در هر موقع ولو در موقع مباحثات حق دارد که آن را مسترد دارد اگر عضو دیگری طرح مزبور را اختیار کردهمذاکرات اعاده میشود.
ماده چهل و دوم - اگر طرح قانون که از طرف نماینده پیشنهاد شدهاست راجع به یکی از وزرای مسئول باشد موافق اصل (۴۰) قانون اساسی باید آنوزیر را مطلع نموده که خود یا معاون او حاضر شده مذاکرات در حضور او به عمل آید.
ماده چهل و سوم - هر گاه طرحی به مجلس آمده قابل توجه نشد آن طرح را تا شش ماه دیگر نمیتوان مجدداً به مجلس پیشنهاد کرد ولی اگر قابلتوجه شده و بعد به شعبات یا کمیسیونی فرستاده شده مجدداً برای مباحثه به مجلس آمده چنانچه در این موقع آن طرح رد شود تا سه ماه دیگر نمیتواندوباره آن را به مجلس پیشنهاد کرد.
مدلول این ماده درباره عهدنامهجاتی که با دول خارجه بسته میشود مجری نیست.
فصل ششم - در باب استیضاح و سئوالات از وزراء
ماده چهل و چهارم - هر نماینده که از وزیری میخواهد استیضاحی نماید باید تقاضای خود را کتباً به رییس داده و موضوع استیضاح را در ضمنمعین نماید.
رییس آن را در مجلس قرائت میکند و مجلس باید آن تقاضا را قبول نموده پس از آن که از اظهارات وزیر یا وزراء در باب تعیین روزی که استیضاح بایدبه عمل آید مستحضر شد بدون مباحثه در اصل موضوع قرار روز استیضاح را میدهد.
استیضاحاتی که در باب امور سیاسی داخلی مملکت است نباید بیش از یک ماه به عهده تعویق بماند.
ماده چهل و پنجم - استیضاح نماینده از نماینده ممنوع است.
ماده چهل و ششم - در روز معین بعد از آن که وزیر یا هیأت وزراء در مجلس حاضر و توضیحات داده شده پس از ختم مذاکرات هر یک از نمایندگانحق دارد نسبت به وزراء از مجلس رأی مثبت یا منفی یا ساکت خواستار شود.
ماده چهل و هفتم - رأی مثبت آن است که تصدیق مجلس را نسبت به اظهارات هیأت وزراء بیان نماید.
و رأی منفی به عکس متضمن عدم تصدیق مجلس نسبت به وزراء است.
و رأی ساکت آن است که در باب تصدیق و عدم آن ساکت است.
ماده چهل و هشتم - رأی ساکت از این قرار داده میشود.
مجلس شورای ملی پس از استماع توضیحات وزیر یا هیأت وزراء مباحثات مطلب مطرح شده را ختم مینماید - رأی مثبت یا منفی از این قرار است:
مجلس شورای ملی پس از استماع توضیحات وزیر یا وزراء اظهارات ایشان را تصدیق نموده و مباحثه مطلب مطرح شده را ختم مینماید.
یا این که: مجلس شورای ملی پس از استماع توضیحات وزیر یا وزراء با کمال تأسف اظهارات ایشان را موقع قبول ندانسته و مباحثات مطلب مطرح شده را ختم مینماید. ماده چهل و نهم - تقاضای رأی مثبت و منفی باید کتباً به رییس داده شود. ماده پنجاهم - رأی ساکت در صورتی که از طرف یکی از اعضاء خواسته شود حق تقدم دارد به این معنی که اول در مورد رأی ساکت اخذ رأیمیشود اگر قبول نشد در رأی مثبت یا منفی رأی گرفته میشود.
ماده پنجاه و یکم - هر گاه رأی ساکت رد شود مجلس میتواند مستقیماً در باب رأی مثبت و منفی رأی داده یا این که به تقاضای یکی از نمایندگانمسئله را رجوع به شعبات نماید که پس از راپرت کمیسیون منتخب از شعبات مجلس رأی خود را بدهد.
در صورت رجوع به شعبات مانند موارد فوری پس از اصغای راپرت کمیسیون رأی داده خواهد شد.
چنانچه عقیده کمیسیون در مجلس قبول نشود خود مجلس در باب رأی مثبت و منفی رأی خواهد داد.
ماده پنجاه و دوم - در هر موقعی که مجلس مستقیماً رأی میدهد حق تقدم و تأخر آراء مثبت و منفی بسته به قرارداد خود مجلس است.
ماده پنجاه و سوم - استیضاحی که تقاضا شدهاست و بعد صاحب آن مسترد ساخته نمایندگان دیگر میتوانند آن را اختیار نموده عنوان نمایند.
در باب سئوالات
ماده پنجاه و چهارم - نمایندگان میتوانند در بدو یا ختم مجلس از وزراء سئوالات نمایند از موضوع سئوال باید قبل از وقت وزیر را مستحضر نمود.
ماده پنجاه و پنجم - فقط نماینده که سئوال نموده حق دارد به طور اختصار مجدداً به وزیر جواب بگوید.
ماده پنجاه و ششم - در مطالبی که استتار آنها لازم است وزیر میتواند امتناع از جواب نماید.
فصل هفتم - در مباحث لوایح قانونی و اصلاحات
ماده پنجاه و هفتم - به استثنای موارد فوری هیچ لایحه قانونی را نمیتوان قطعاً رأی داد و قبول کرده مگر این که دو مرتبه و اقلاً به فاصله پنج روزدرباره آن شور شده باشد.
ماده پنجاه و هشتم - وقتی که مباحثات لایحه به طور کلی ختم شد باید مواد آن لایحه یک یک مباحثه شود.
رییس در این خصوص از مجلس رای میخواهد اگر در باب مباحثات ماده به ماده رأی داده نشد رییس رد لایحه را اعلام میکند و اگر مباحثات ماده بهماده قبول شد شروع به مباحثات شده در باب هر یک از مواد و اصطلاحات راجعه مذاکرات به عمل میآید پس از آن در خصوص شور ثانوی مجلسرأی میدهد.
در شور ثانوی در خصوص هر یک از مواد لایحه و اصلاحات راجعه رأی گرفته میشود پس از این ترتیبات یک رأی قطعی در کلیه لایحه داده میشودولی قبل از دادن این رأی هر یک از نمایندگان حق دارد ملاحظاتی که به طور کلی در رد یا قبول لایحه دارد اظهار نماید.
ماده پنجاه و نهم - ترتیبات شور مرتبه اول و مرتبه دوم در موارد ذیل مجری نخواهد بود:
- (اولاً) بودجه دخل و خرج مملکتی.
- (ثانیاً) قوانینی که راجع به تقاضای وجوهی برای مخارج مخصوص است.
- (ثالثاً) قوانین راجع به منافع محلی.
در این سه فقره یک شور کافی است و مباحثات آن به ترتیب موارد فوری است چنان که ذکر خواهد شد.
ولی در هر صورت اصلاحات یا مواد الحاقیه که در ضمن شور پیشنهاد میشود باید موافق ترتیبات ماده شصت و سه به عمل آید.
ماده شصتم - اصلاحاتی که از طرف یک یا چند نفر از نمایندگان پیشنهاد میشود ماده قانون یا فصل بودجه را که اصلاح راجع به آن است بایدتصریح نماید اصلاحات مزبور نوشته شده به رییس داده میشود و رییس آن را به کمیسیون مربوط به آن میفرستد. اصلاحاتی که پس از توضیح و تشریح تأیید و مدافعه نشود مجلس درباره آن شور نخواهد کرد.
اصلاحاتی که از طرف نماینده پیشنهاد میشود مانند طرح قانونی قبل از وقت باید قابل توجه شود. *
- پاورقی: این قسمت بعداً به موجب اصلاح مصوب ۲۱ رجب ۱۳۲۹ قمری به طریق ذیل اصلاح
شدهاست: "اصلاحاتی که در شوال اول از طرف نماینده پیشنهاد میشود پس از قرائت در مجلس مطلقاً باید به کمیسیون مربوطه به آن رجوع شود".
ماده شصت و یکم - هر اصلاحی که در بین جلسه پیشنهاد شده ولی رأی درباره آن گرفته نشده باشد باید قبل از جلسه آتیه طبع و توزیع شود.
اصلاحات جدیدی که بعد از ختم شور اول پیشنهاد میشود باید اقلاً یک روز قبل از شروع به شور ثانوی به کمیسیون مربوط به آن رجوع و طبع و توزیعشود.
ماده شصت و دوم - اصلاحاتی که در ضمن مباحثات شور اول *
- پاورقی: به موجب اصلاح مصوب ۲۱ رجب ۱۳۲۹ لفظ (اول) حذف شدهاست.
و ثانی پیشنهاد میشود در صورتی که مخبر کمیسیون مربوط به آن تقاضا نماید باید رجوع به کمیسیون شود.
ماده شصت و سوم - اصلاحاتی که در ضمن شور ثانوی پیشنهاد میشود در صورتی که از طرف کمیسیون ارجاع آن خواسته نشود صاحب اصلاحبطور اختصار آن را توضیح و استدلال میکند و فقط اعضاء کمیسیون حق جواب دارند پس از آن مجلس در باب قبول توجه به عدم قبول توجه رأیمیدهد. در صورت قبول توجه آن اصلاح به کمیسیون فرستاده میشود. درباره این قبیل اصلاحات نمیتوان همان روزی که پیشنهاد شدهاست رأی داد.
ماده شصت و چهارم - در صورتی که صاحبان اصلاحات تقاضا نمایند حق دارند در کمیسیون حاضر شده توضیحات بدهند.
ماده شصت و پنجم - در قانون بودجه هیچ طرحی را که مستلزم ازدیاد مقرری یا مدد معاش یا وظیفه باشد به عنوان ماده الحاقیه یا به عنوان اصلاحنمیتوان پیشنهاد کرد و همچنین است طرحی که خواه مستلزم احداث تأسیسات یا شغل یا وظایف بوده خواه باعث توسعه هر یک از این سه فقرهخارج از حدود قوانین جاریه باشد.
فصل هشتم - در باب عرایض
ماده شصت و ششم - عرایض باید کتبی و به امضاء یا مهر بوده و صاحب به طور واضح خود را معرفی کرده باشد و به علاوه محل اقامت عارض ویا در صورت تعدد امضاء منزل یکی از عارضین قید شده باشد.
عرایضی که به مجلس داده میشود باید به اسم رییس باشد و ممکن است به توسط یکی از نمایندگان هم عریضه داده شود و در این صورت نمایندهمزبور در حاشیه عریضه تسلیم آن را قید کرده و امضاء مینماید.
چنانچه عریضه از طرف اجتماعاتی باشد که در معابر عامه تشکیل یافتهاست پذیرفته نخواهد شد.
ماده شصت و هفتم - رییس پس از ملاحظه عرایض مزبوره آن را به دایره صورت مجلس رجوع مینماید و در آن جا عرایض به ترتیب ورود درکتابچه مخصوصی نمره گذاشته شده اسم و منزل عارض و همچنین خلاصه عریضه ثبت میشود و در صورتی که عریضه به عنوان رییس نباشد اسمنماینده که عریضه به توسط او داد شدهاست ثبت میشود.
ماده شصت و هشتم - عرایض پس از آن که ثبت شد به کمیسیون عرایض فرستاده میشود لیکن آنهایی که راجع به طرح قانونی باشد که در تحتملاحظه کمیسیون مخصوصی است رییس مجلس مستقیماً به همان کمیسیون ارجاع میکند و این ارجاع هم ممکن است از طرف کمیسیون عرایضشود.
هر یک از اعضاء مجلس میتوانند از مضمون عرایض مستحضر شوند در این صورت باید به رییس کمیسیونی که آن عرایض به آن جا محول شده استرجوع نمایند.
ماده شصت و نهم - کمیسیون پس از رسیدگی به عرایض آنها را به ترتیب ذیل مرتب مینماید:
- (۱) عرایضی که رجوع آنها را به یکی از وزارتخانهها صلاح میداند.
- (۲) عرایضی که علاوه بر ارجاع به یکی از وزارتخانهها کمیسیون صالح میداند که به
ملاحظه مجلس برسد.
- (۳) عرایضی که رجوع آنها را به مجلس و وزراء بیفایده میداند.
دایره صورت مجلس صاحب عریضه را از هر یک از این سه قراری که کمیسیون درباره عریضه او دادهاست مسبوق داشته و نمره عریضه را به اومیدهد.
ماده هفتادم - *
- پاورقی: ماده ۷۰ بعداً به موجب اصلاح مصوب دوم ذیقعده ۱۳۲۸ قمری جمله اول به
طریق ذیل اصلاح شدهاست:
«هر هفته چهار نسخه که متضمن مطالب ذیل است نوشته در اتاق تنفس گذاشته میشود».
- (۱) اسم و منزل صاحب عریضه و نمره عریضه.
- (۲) موضوع عریضه به طور اختصار.
- (۳) اسم مخبر کمیسیون.
- (۴) قراری که کمیسیون در باب عریضه دادهاست و به طور اختصار دلایل آن.
معذالک کمیسیون میتواند در صورتی که اعضاء حاضر متفقاً رأی داده باشند فقط در ورقه به ذکر نمره و اسم صاحب عریضه و قراری که کمیسیون در آنخصوص داده اکتفا نماید.
ماده هفتاد و یکم - هر نماینده حق دارد تا مدت یک ماه بعد از تقسیم ورقه مزبور در مجلس علنی راپورت عریضه را بخواهد قطع نظر از این کهعریضه مزبور داخل در طبقه اول یا دوم و یا سوم بوده باشد.
در صورت چنین تقاضا راپورت باید به مجلس داده شود پس از انقضای موعد فوقالذکر هر یک از قرارهای سهگانه کمیسیون قطعی خواهد بود.
ماده هفتاد و دوم - راپورت عرایض را کمیسیون در مجلس علنی میدهد تقدم یا فوریت رسیدگی به هر یک از آنها را میتوان تقاضا نمود.
مجلس رأی خود را در این تقاضا که دلیل آن باید مختصراً بیان شود اظهار میدارد.
مخبر کمیسیون یا یکی از وزراء میتواند در این باب اظهارات بنماید.
ماده هفتاد و سوم - کمیسیونهای مخصوص که بعضی عرایض به آنها رجوع میشود باید در راپورت خود متذکر آن عرایض بشوند.
وزراء منتها در ظرف دو ماه به واسطه ورقه که طبع و بین اعضاء توزیع میشود اشعار خواهند نمود که در خصوص عرایض که به آنها فرستاده شده چهاقدامی کردهاند.
فصل نهم - در موارد فوری
ماده هفتاد و چهارم - در موقعی که لایحه یا طرح قانونی پیشنهاد میشود وزراء یا صاحب طرح یا یکی از نمایندگان میتواند از مجلس تقاضا نمایدکه فوری بودن آن را تصدیق نماید.
ماده هفتاد و پنجم - این چنین تقاضا با مقدمه که حاوی دلایل آن باشد اظهار میشود و پس از آن مجلس در فوریت و عدم فوریت آن رأی میدهد.
ماده هفتاد و ششم - اگر مجلس فوریت آن مطلب را تصدیق نماید مطلب مزبور را یا به شعبات یا به یکی از کمیسیونهای مربوط به آن که از سابقتشکیل شده رجوع مینماید. و نیز مجلس میتواند خود فوراً به آن لایحه یا طرح قانونی رسیدگی کند و این در صورتی است که مخصوصاً در این باب رأی داده شود.
ماده هفتاد و هفتم - طرح یا لایحه قانونی که فوریت آن تصدیق شده باشد فقط یک نوبت درباره آن شور میشود و در این شور بدواً درباره آن به طورکلی و روی هم رفته مباحثه میشود پس از آن در باب صلاحیت مذاکره فرداً فرد مواد آن رییس از مجلس کسب رأی مینماید.
ماده هفتاد و هشتم - اگر مجلس از مباحثه در مواد امتناع نماید آن طرح یا لایحه رد شده محسوب میشود و الا مباحثات اعاده شده و مذاکراتمنحصر به هر یک از مواد و اصلاحات راجعه خواهد بود.
ماده هفتاد و نهم - هر اصلاح یا ماده الحاقیه که در ضمن مباحثات اظهار میشود باید دلایل آن به طور اختصار بیان شود در صورتی که وزیر یا مخبرکمیسیون تقاضا نماید باید آن اصلاح یا ماده الحاقیه به کمیسیون رجوع شود.
هر گاه ارجاع به کمیسیون تقاضا نشود در باب قبول توجه از مجلس رأی خواسته میشود مجلس پس از استماع اظهارات مخبر کمیسیون در این بابرأی میدهد. اصلاح یا ماده الحاقیه در صورت قبول توجه به کمیسیون ارجاع میشود.
ماده هشتادم - پس از دادن رأی درباره هر یک از مواد لایحه یا طرح قانونی باید برای کلیه آن نیز رأی گرفته شود.
و قبل از این رأی اخیر هر نماینده حق دارد که در رد و قبول آن ملاحظات خود را به طور کلی اظهار دارد.
و همچنین مجلس میتوان قبل از رأی دادن به مجموعه لایحه یا طرح مذکوره آن را به کمیسیون رجوع نماید تا کمیسیون در آن تجدید نظر کرده بارعایت تناسب فصول و مواد آن را مرتب نماید.
و اگر کمیسیون این ارجاع را بخواهد باید لایحه یا طرح مزبور به کمیسیون فرستاده شود.
کمیسیون نتیجه عمل خود را بدون فوت وقت تقدیم مجلس نموده و لایحه یا طرح قرائت شده و مباحثاتی که در آن باب میشود فقط راجع به انشاء آنلایحه یا طرح خواهد بود لاغیر.
ماده هشتاد و یکم - در صورتی که مجلس فوریت لایحه یا طرحی را تصدیق ننماید مباحثه و رأی دادن در آن به طور معمول صورت میگیرد.
طرح یا لایحه قانونی که فوریت آن را مجلس تصدیق کرده باشد در صورت تقاضای یکی از نمایندگان و پس از آن که راپورت کمیسیونی که مأموررسیدگی آن است تسلیم شده باشد مجلس میتواند فوریت آن را سلب نماید.
در صورتی که مباحثات مواد فرداً فرد شروع شده باشد سلب فوریت را نمیتوان تقاضا نمود ولی پس از ختم مباحثه مواد و قبل از رأی گرفتن در کلیهقانون ممکن است.
فصل دهم - طریقه رأی دادن
ماده هشتاد و دوم - رأی دادن در مجلس کلیتاً بر سه قسم است:
- (۱) قیام و قعود.
- (۲) رأی علنی.
- (۳) رأی مخفی.
ماده هشتاد و سوم - در تمام مسائل باید به قیام و قعود رأی گرفت مگر در مواقعی که در مواد (۸۵) و (۸۶) و (۹۰) این نظامنامه قید شدهاست.
ماده هشتاد و چهارم - نتیجه رأی به قیام و قعود را رییس و منشیان تشخیص میدهند. هر گاه دفعه اولی نتیجه مشکوک باشد در دفعه ثانی به همان طریق رأی گرفته میشود در این صورت در میان دفعه اولی و دفعه ثانی کسی حق نطقندارد و همچنین اگر دفعه ثانی هم مشکوک شد و لازم رأی گرفتن به واسطه اوراق باشد مابین این دو عمل نیز کسی حق نطق ندارد.
ماده هشتاد و پنجم - در موارد ذیل اخذ رأی علنی با اوراق حتمی است:
- (اولاً) بعد از این که دو دفعه به واسطه قیام و قعود نتیجه مشکوک باشد.
- (ثانیاً)* در تمام لوایح قانونی که تقاضای اجازه مخارج مینماید.
- (ثالثاً)* در لوایح قانونی که مالیات یا عوارض برقرار میکند و یا مالیات و عوارضی که سابقاً برقرار بودهاست تغییر میدهد.
- پاورقی: فقره دوم و سوم ماده ۸۵ در جلسه ۲۱ رجب ۱۳۲۹ قمری به طریق ذیل تفسیر
شده: "هر چند تا کنون در مجلس عمل بر این بوده که درهر یک از مواد لوایح قانونی مذکوره در فقره دوم و سوم ماده هشتاد و پنجم با اوراق اخذ رأی شود لیکن ماده مزبور این ترتیب را حتمیت نداده و رأی بااوراق در موقع اخذ رأی کلی لوایح مزبوره کفایت میکند".
ماده هشتاد و ششم - رأی علنی با اوراق را هر موقع میتوان تقاضا نمود مگر در موارد ذیل:
- (اولاً) در صورتی که در تغییر و توضیح یکی از مواد این نظامنامه اختلافی حاصل شده و منجر به دادن رأی شود.
- (ثانیاً) در مواردی که در مواد (۱۱۱) و (۱۲۷) و (۱۳۲) ذکر شدهاست. رأی علنی با اوراق را ممکن است قبل از این که از روی قاعده قیام و قعود رأی گرفته شود تقاضا نمود. و همچنین است در صورتی که بعد از یک مرتبه مطابق قیام و قعود رأی گرفته شده و نتیجه مشکوک باشد.
ماده هشتاد و هفتم - تقاضای رأی علنی با اوراق باید کتباً به عمل آید و لااقل پنج نفر از اعضای مجلس آن را امضاء نموده به رییس بدهند ولی درصورتی که یک دفعه به واسطه قیام و قعود رأی گرفته شده و مشکوک شد تقاضای شفاهی یکی از نمایندگان کافی است.
اسامی این پنج نفر فوق با اسامی رأی دهندگان مخالف و موافق در صورت مجلس نوشته خواهد شد.
ماده هشتاد و هشتم - ترتیب گرفتن رأی علنی با اوراق از این قرار است:
هر نماینده دارای دو ورقه مختلفاللون است که اسم آن نماینده در روی آنها چاپ شدهاست. ورقه سفید علامت قبول و ورقه آبی علامت رد است.
و در موقع گرفتن رأی پیشخدمت مخصوص اتاق مجلس ظرف رأی را نزد هر نماینده برده و نماینده ورقه خود را در آن میاندازد پس از آن که تمام اوراقجمع شد رییس ختم اخذ اوراق را اعلام میکند و فوراً ظرف رأی را در محل نطق آورده و منشیان استخراج آراء نموده و نتیجه را رییس اعلام مینماید.
هیأترییسه باید بعد از سایرین رأی بدهند.
ماده هشتاد و نهم - در صورتی که ده نفر از نمایندگان تقاضا نمایند اخذ رأی علنی با اوراق باید در محل نطق به عمل آید به شرط این که این تقاضاکتباً نوشته شده و امضا شده باشد.
اسامی امضاءکنندگان یک یک خوانده شده و حضور آنها در مجلس معین میشود و ترتیب اخذ رأی از این قرار است:
هر نماینده پس از آن که یک مهره تفتیشیه از یکی از منشیان گرفت ورقه رأی خود را در ظرف رأی که در محل نطق است انداخته مهره را در ظرفی که درروی میز منشیان دست راست میاندازد و بعد شماره اوراق و مهرههای تفتیشیه موافق ماده قبل به عمل آمده و تطبیق میشود.
ماده نودم - در تمام مواقعی که اخذ رأی علنی با اوراق ممکن یا حتمیالقبول است هر گاه پانزده نفر از اعضاء کتباً تقاضا نمایند باید رأی مخفی گرفتهشود اسامی اشخاصی که این تقاضا را میکنند در روزنامه رسمی درج خواهد شد.
ماده نود و یکم - اخذ رأی مخفی به ترتیبی است که در باب اخذ رأی علنی با اوراق در محل نطق ذکر شد ولی در عوض اوراق مهرههای سفید وسیاه استعمال میشود مهره سفید علامت قبول و مهره سیاه علامت رد است.
منشیان مهرههای رأی را در یک ظرفی ریخته و به طور آشکار شماره نموده و مهرههای سفید را از سیاه جدا مینمایند و از همین قرار مهرههای تفتیشیهرا میشمارند. نتیجه را لااقل سه منشی معین نموده و رییس آن را اعلام میدارد.
ماده نود و دوم - در موقع اخذ رأی علنی با اوراق یا اخذ رأی مخفی هر گاه خواندن اسامی نمایندگان برای تحقیق حضور تقاضا شود مجلس بدونمباحثه در آن باب رأی میدهد.
در این صورت اسم هر یک از نمایندگان را یکی از منشیان به صدای بلند ذکر کرده و همان شخص رأی خود را در ظرف مخصوص میاندازد پس از ختماین عمل مجدداً اسامی قرائت میشود تا آنهایی که در دفعه اول خارج اتاق بودن بتوانند رأی بدهند.
ماده نود و سوم *
- پاورقی: قسمت اخیر ماده ۹۳ به موجب قانون ۲۱ آذر ماه ۱۳۰۶ اصلاح شده است
- - انتخاباتی که در مجلس عمومی یا در شعبات یا در کمیسیونها میشود باید به رأی مخفی باشد.
- - در موقع انتخابات در مجلس عمومی یک ظرف در محل نطق و دیگری در روی میز منشیان گذارده میشود.
- - هر نماینده ورقه رأی خود را در پاکت سرباز گذاشته در ظرف اول و مهره تفتیشیه را در ظرف ثانی میگذارد.
برای استخراج آراء سه نفر به قرعه معین میشود.
در انتخابات مجلس عمومی به غیر از انتخابات هیأترییسه به طریق ذیل عمل میشود:
یکی از ظرفها در اتاق مجاور مجلس در تحت نظارت یکی از منشیان و دو نفر از نمایندگانی که به قرعه معین شدند گذاشته میشود.
هر یک از نمایندگان ورقه رأی خود را آمده در آن ظرف میاندازد بدون این که جلسه برای این امر تعطیل شود.
مستخرجین آراء در محاذی اسامی رأی دهندگان علامتی میگذارند.
ساعت شروع به اخذ رأی و ختم آن را رییس به تصویب مجلس معین مینماید استخراج آراء به طریق معمول به عمل میآید.
فصل یازدهم - در باب بعضی ترتیبات راجعه برای و مذاکرات
ماده نود و چهارم - هر یک از نمایندگان حق دارد از مجلس تقاضا نماید که طرح یا لایحه قانونی که به مجلس آمدهاست مسکوتعنه بماند به اینمعنی که شور و مذاکره در آن طرح یا لایحه صلاح و مناسب نیست.
در طرحهای قانونی که فوریت آن از مجلس خواسته نشده باشد اگر طرح مزبور به کمیسیون مبتکرات رجوع شده باشد تقاضای سکوت را نمیتوانپیشنهاد کرد مگر بعد از وصول راپورت کمیسیون مزبور و اگر به کمیسیون مبتکرات رجوع نشده باشد پس از آمدن طرح به مجلس برای قبول توجه درهر موقع میتوان سکوت را تقاضا نمود درباره لوایح قانونی که از طرف دولت پیشنهاد میشود تقاضای سکوت پس از وصول راپرت کمیسیون در هرموقع ممکن است.
در موقعی که راجع به طرح یا لایحه قانونی تقاضای سکوت شود در خصوص رد یا قبول این تقاضا قبل از آن که درباره خود مطلب اخذ رأی شود رأیگرفته میشود.
ماده نود و پنجم - در صورتی که در مطلب معینی تقاضاهای مختلف در مجلس شده و منجر به أخذ رأی شود تعیین حق تقدیم و تأخر با مجلساست مگر مواقعی که تقدم آن در این نظامنامه مصرح است.
ماده نود و ششم - اصلاحاتی که درباره مطلبی پیشنهاد میشود قبل از خود مطلب درباره آن اصلاحات رأی گرفته میشود.
ماده نود و هفتم - تقاضاهایی که راجع به دستور مذاکرات مجلس یا راجع به حق تقدم است و نیز آنهایی که راجع به رعایت نظامنامه داخلی استهمیشه بر مسئله اصلی تقدم دارد و مذاکرات مسئله اصلی را توقیف مینماید.
ولی هر گاه شخصی مشغول نطق در مسئله اصلی شده باشد تا نطق او تمام نشود مطالب مذکوره تقاضا نمیشود.
ماده نود و هشتم - در طرحها و لوایح قانونی اولاً باید ماده به ماده و بعد در کلیه آن رأی گرفته شود.
ماده نود و نهم - در مسائل و موادی که مشتمل بر فقرات مختلفهاست اگر تجزیه آن ولو از طرف یک نفر خواسته شود باید آن ماده یا مسئله تقسیمشده و جزو به جز و رأی گرفته شود ولی پس از آن که در جزو آخر رأی گرفته شد مجدداً باید در مجموع قسمتهایی که قبول شدهاست رأی گرفته شود.
ماده صدم - عده کافی برای مذاکرات و گرفتن رأی موافق اصل هفتم قانون اساسی است تشخیص عده حضار به عهده هیئترییسهاست.
ماده صد و یکم - نتیجه مذاکرات مجلس را رییس با صدای بلند از این قرار اعلام میکند:
مجلس فلان مطلب را قبول کرد یا مجلس فلان مطلب را رد کرد.
فصل دوازدهم - ترتیب جلسات
ماده صد و دوم - افتتاح جلسات و حفظ ترتیب مذاکرات و اجرای نظامنامه و حفظ نظم به عهده رییس است.
هر یک از نمایندگان در صورتی که از نظامنامه تخلفی مشاهده شود حق دارد مراتب را اخطار نماید.
ماده صد و سوم - منشیان مجلس مواظب و ناظر تحریر صورت مجلس خواهند بود.
صورت مجلس هر جلسه را یکی از منشیان در ابتدای مذاکرات جلسه بعد قرائت میکند و صورت مزبوره پس از قبول مجلس به امضای رییس یا نایبرییس که در آن جلسه به جای رییس بودهاست و نیز اقلاً به امضای دو نفر از منشیان میرسد.
ماده صد و چهارم - قبل از آن که داخل موضوع مباحثات شوند رییس نوشتجات و مطالبی که راجع به مجلس است به اطلاع نمایندگان میرساند.
ماده صد و پنجم - نوشتجاتی که به مجلس میرسد ممکن است به اسم رییس فرستاده شده یا در جلسه رسمی به مقام ریاست تقدیم شود مجلسدر صورتی که مفید بداند امر به طبع آن نوشتجات مینماید.
ماده صد و ششم - هر یک از اعضاء که میخواهد نطق نماید باید اول از رییس اجازه خواسته پس از تحصیل آن به کرسی نطق رفته و مطلب خود راعنوان نماید.
و اگر کسی خواسته باشد که در جای خود ایستاده نطق مختصری نماید آن هم موقوف به اجازه رییس است.
ماده صد و هفتم - منشیان اسامی نمایندگان را به ترتیبی که در مجلس یا در خارج مجلس اجازه میخواهند ثبت میکنند.
اگر اجازه نطق راجع به لوایح یا طرح قانونی باشد قبل از تسلیم راپرت کمیسیون به مجلس اسامی نمایندگان برای نطق ثبت نمیشود.
ماده صد و هشتم - در مباحثات ناطقین باید متناوباً به ترتیب مخالف و موافق نطق نمایند.
درباره وزراء یا معاونین آنها و یا مخبرین کمیسیونها که مأمور تأیید و دفاع لوایح یا طرح قانونی هستند لازم به ثبت اسم نیست و هر وقتی که اجازه نطقبخواهند اجازه به آنها داده میشود.
ماده صد و نهم - اگر در ضمن مباحثات و نطق افترا و تهمتی به یکی از نمایندگان زده شود یا عقیده و اظهار او بر خلاف واقع جلوه داده شود ونماینده مذکور برای تبرئه و رفع اشتباه اجازه نطق بخواهد بدون رعایت نوبت اجازه داده خواهد شود.
ماده صد و دهم - ناطق باید از موضوع مباحثه خارج نشود چنانچه خارج شود رییس او را متذکر میسازد و اگر ناطق مزبور بخواهد توضیحاتیبدهد که او از موضوع خارج نشدهاست یا آن که خارج از موضوع شدن دلایل دارد در این باب اجازه داده نخواهد شد.
ماده صد و یازدهم - هر گاه رییس در ضمن یک نطق دو نوبت به ناطقی اخطار انحراف از موضوع نمود و باز ناطق مداومت نماید در دفعه سومرییس به تصویب مجلس میتواند ناطق را از تکلم در آن موضوع در تمام جلسه منع نماید و مجلس در این باب بدون مباحثه به قیام و قعود رأیمیدهد.
ماده صد و دوازدهم - کلیتاً قطع کلام و استعمال الفاظ زشت و تعرضات شخصی و هر گونه حرکات و نمایشاتی که موجب بینظمی مجلس باشدممنوع است.
ماده صد و سیزدهم - رییس قبل از این که مباحثه مطلبی را ختم نماید عقیده مجلس را کسب میکند، اگر در باب عدم ختم مباحثات اجازه نطقخواسته شد فقط به یک نفر اجازه داده میشود در صورتی که در این باب اخذ رأی لازم شد به واسطه قیام و قعود رأی گرفته میشود - هر گاه در نوبتاول و ثانی نتیجه مشکوک شد مباحثات اعاده میشود. پس از ختم مباحثات دیگر به کسی اجازه نطق داده نمیشود مگر در باب ترتیب عبارتی که از روی آن مجلس باید رأی بدهد.
ماده صد و چهاردهم - چنانچه در مجلس همهمه و غوغا بر پا شود به قسمی که رییس نتواند از آن جلوگیری نماید از جای خود قیام میکند.
چنانچه برخاستن رییس موجب اسکات نشود اعلام میکند که جلسه را تعطیل خواهد کرد با وجود این اگر سکوت حاصل نشود جلسه را یک ساعتتعطیل کرده و نمایندگان به شعبات خود میروند و پس از انقضای ساعت مجدداً جلسه منعقد میشود.
و هر گاه اغتشاش و غوغا عود کند رییس جلسه را ختم کرده بروز دیگر محول خواهد کرد. ماده صد و پانزدهم - رییس قبل از این که جلسه را ختم نماید در باب دستور جلسه آتیه یعنی تعیین روز و ساعت و موضوع مذاکرات به مجلسرجوع مینماید دستوری که به این ترتیب قرار داده شدهاست در محوطه مجلس و در روزنامههای رسمی اعلان خواهد شد ولی مجلس در هر موقعیکه لازم بداند میتواند دستور خود را تغییر بدهد.
ماده صد و شانزدهم - به طور کلی تمام تکالیف رییس در موقع غیبت به عهده نایبان رییس است.
فصل سیزدهم - در باب غیبت و مرخصی
ماده صد و هفدهم - هیچ یک از نمایندگان بدون اجازه مجلس نمیتواند غیبت نماید ولی در صورت فوریت رییس میتواند اجازه داده و بعدمجلس را در اولین جلسه مسبوق نماید. ماده صد و هیجدهم - در موقعی که مرخصی خواسته میشود به کمیسیون مخصوص مرخصی رجوع شده و کمیسیون مزبور رأی خود را میدهد. رییس در موقعی که استدعای مرخصی را به مجلس عرضه میدارد رأی کمیسیون را هم در باب هر یک از آنها اظهار میدارد.
ماده صد و نوزدهم - نماینده که بدون مرخصی غیبت کردهاست مقرری او برای مدت غیبت مقطوع است و همچنین است درباره اشخاصی که بیشاز آن چه اجازه داده شدهاست غیبت مینمایند.
ماده صد و بیستم - اشخاصی که بدون عذر موجه غایب میشوند جزو غائبین بدون اجازه هستند. اشخاصی که در سه جلسه متوالی یا شش مرتبه در ظرف سی روز بدون عذر موجه نیم ساعت از موعد مقرر تخلف میکنند به منزله آنهایی هستند کهیک روز غیبت غیر موجه کرده باشند. *
- پاورقی: جمله دوم ماده ۱۲۰ در جلسه ۱۱ ربیعالثانی ۱۳۲۹ قمری (دوره دوم
تقنینیه) به طریق ذیل اصلاح شدهاست:
"نمایندگان از وقت مقرر برای انعقاد مجلس بدون اجازه تأخیر نمایند یا در موقع دادن رأی در مطالبی که جزو دستور آن جلسات است بدون عذر موجهغیبت نمایند به هر نیم ساعت تأخیر و به هر سه غیبت در یک جلسه در موقع دادن رأی ثمن مقرری یک روزه آنها کسر خواهد شود به علاوه مدتغیبت آنها در صورت مجلس و در روزنامه رسمی اعلان میشود.
نمایندگانی که در سه جلسه متوالی یا شش مرتب در ظرف سی روز در موقع دادن رأی در مطالبی که جزو دستور آن جلسات است بدون عذر موجهحاضر نباشند و نیز آنهایی که در سه جلسه متوالی یا شش مرتبه در ظرف سی روز در کمیسیونها یا شعبات بدون عذر موجه حاضر نشوند به منزلهکسانی هستند که به عده همان جلسات بدون عذر موجه غیبت کردهاند. *
- پاورقی: جمله سوم ماده ۱۲۰ در جلسه ۲۹ سنبله ۱۳۰۳ شمسی (دوره پنجم تقنینیه)
به قرار ذیل اصلاح شد است:
"نمایندگانی که در سه جلسه متوالی یا شش مرتبه در ظرف سی روز در موقع دادن رأی در مطالبی که جزو دستور آن جلسات است بدون عذر موجهحاضر نباشند به منزله کسانی هستند که به عده همان جلسات بدون عذر موجه غیبت کردهاند و نمایندگانی که در جلسات مقرره شعبه و کمیسیون بدونعذر موجه تأخیر کردهاند نسبت به هر نیم ساعت تأخیر یک دوازدهم مقرری روزانه آنها کسر خواهد گردید بدون این که برای هر یک جلسه کمیسیوناین جرم از نصف مقرری یک روزه تجاوز نماید به علاوه هر یک از اعضاء کمیسیونها که در دو جلسه متوالی و یا در چهار جلسه متناوب بدون عذرموجه در مدت سی روز به کمیسیون حاضر نشوند از عضویت مستعفی خواهند بود."
مراتب فوق را باید مباشرین تشخیص و معین نمایند اسامی غائبین بیعذر موجه در روزنامههای رسمی قید خواهد شد.
ماده صد و بیست و یکم - اعتراضات راجعه به غیبت به هیأترییسه اظهار میشود و هیأت مزبوره پس از آن که عقیده کمیسیون را تحصیل کرددرباره آن حکم میکند.
فصل چهاردهم - در باب انتظام مجلس
ماده صد و بیست و دوم - تنبیهاتی که از بابت حفاظ نظم در مورد نمایندگان میتوان مجری داشت از این قرار است:
- اولاً - اخطار.
- ثانیاً - اخطار با قید در صورت مجلس.
- ثالثاً - مؤاخذه.
- رابعاً - مؤاخذه با ممنوع بودن از حضور در جلسات موقتاً.
ماده صد و بیست و سوم - اخطار که از مختصات رییس است درباره ناطقینی است که از دائره نظم خارج میشوند و نیز درباره اعضایی است که بهواسطه عدم رعایت ماده (۱۱۲) یا به اقسام دیگر باعث بینظمی میشوند.
ماده صد و بیست و چهارم - در صورتی که به یکی از نمایندگان در دفعه اولی اخطاری شد باشد و در همان جلسه مجدداً مستحق همین تنبیه بشوداین دفعه اسم او در صورت مجلس قید خواهد شد.
ماده صد و بیست و پنجم - اخطار با قید در صورت مجلس موجب قطع عشر مقرری یکماههاست.
ماده صد و بیست و ششم - ناطقی که به او اخطاری شده و اطاعت نماید هر گاه برای برائت ذمه اجازه نطق بخواهد داده خواهد شد. هر نماینده که بدون اجازه حرف زده یا نطقی نماید و از این جهت به او اخطاری بشود هر گاه برای برائت ذمه اجازه نطق بخواهد داده نخواهد شد مگردر آخر جلسه الا این که رییس اجازه نطق را مقتضی بداند.
پس از بیانات نماینده در برائت ذمه خود هر گاه رییس قانع نشده و اخطار را در مورد آن شخص برقرار داشت مراتب را منشیها یادداشت خواهند کرد.
ماده صد و بیست و هفتم - هر گاه به ناطقی در یک جلسه دو مرتبه اخطار شود مجلس میتواند در صورت تقاضای رییس حق نطق را در آن جلسهاز او سلب نماید. رأیی که در این باب گرفته میشود به قیام و قعود بدون مذاکره خواهد بود.
ماده صد و بیست و هشتم - مؤاخذه در موارد ذیل است:
- اولاً - نماینده که پس از اخطار با قید در صورت مجلس در همان جلسه مجدداً از دایره نظم خارج میشود.
- ثانیاً - نماینده که در ظرف سی روز شش مرتبه مورد اخطار واقع شده باشد.
- ثالثاً - نماینده که در مجلس منشأ غوغایی شده یا این که محرک امتناع جمعی از کار بشود.
- رابعاً - نماینده که به یک یا چند نفر از نمایندگان دیگر فحش داده یا تهدید نماید.
ماده صد و بیست و نهم - مؤاخذه با منع حضور در موارد ذیل است:
- اولاً - نماینده که پس از مواخذه در همان جلسه مجدداً از دایره نظم خارج میشود.
- ثانیاً - نماینده که در ظرف شش ماه دو مرتبه مؤاخذه شده باشد.
- ثالثاً - نماینده که مردم را در مجلس علنی به زد و خورد یا جنگ خانگی یا به ضدیت و نقض قوانین اساسی دعوت و ترغیب نماید.
- رابعاً - نماینده که نسبت به مجلس یا قسمتی از مجلس یا به رییس هتک شرف نماید.
- خامساً - نماینده که نسبت به یک یا چند نفر از هیأت دولت فحش داده یا تهدید نماید.
- سادساً - نماینده که نسبت به دولت توهین نماید.
ماده صد و سیام - در صورتی که تنبیه مؤاخذه با منع حضور درباره نماینده رأی داده شده باشد نماینده مزبور تا هفت جلسه حق شرکت در امورمجلس ندارد. پس از رأی مجلس رییس نماینده را دعوت به بیرون رفتن میکند هر گاه اطاعت نکند رییس جلسه را ختم مینماید ولی مجدداً میتواند منعقد کند. در صورت عدم اطاعت و نیز در صورتی که مؤاخذه با منع حضور درباره نماینده باشد که در ظرف شش ماه قبل همین تنبیه در حق او مجری شده باشدتنبیه فوق مضاعف خواهد بود.
ماده صد و سی و یکم - چنانچه شخص نماینده قبل از انقضاء مدت معینه داخل عمارت مجلس بشود به حکم مباشرین دستگیر شده در محلمخصوص که برای این امر معین شدهاست مدتی که متجاوز از سه روز نباشد توقیف میشود.
اگر نماینده مزبور داخل محل انعقاد مجلس بشود پس از آن که هیأترییسه حضور او را به مجلس اخطار نمود رییس جلسه را ختم نموده و مباشرین بهحکم رییس در توقیف نماینده به طوری که در فوق ذکر شده اقدام مینمایند.
ماده صد و سی و دوم - مؤاخذه و نیز مواخذه با منع حضور باید به تقاضای رییس باشد اخذ رأی به قیام و قعود خواهد بود. نماینده که درباره او یکی از این دو فقره تنبیهات خواسته شدهاست حق دارد خود شخصاً اگر بعضی اظهاراتی دارد بنماید یا به توسط دیگری ازنمایندگان از طرف خود آن اظهارات را به مجلس عرضه دارد. رأی مجلس در باب مؤاخذه و مؤاخذه با منع حضور در صورت مجلس قید خواهد شد.
ماده صد و سی و سوم - مؤاخذه موجب قطع ربع حقوق یکماهه و مواخذه با منع حضور موجب قطع نصف حقوق یکماههاست.
ماده صد و سی چهارم - در صورتی که در محوطه مجلس از طرف یکی از نمایندگان جنحه یا جنایتی بروز نماید رییس مراتب را به اطلاع مجلسرسانیده و مذاکرات فیالفور قطع میشود.
در صورتی که نماینده مزبور بخواهد توضیحات بدهد اجازه داده میشود پس از آن باید به حکم رییس از مجلس خارج شده و به محلی که در ماده(۱۳۱) ذکر شد برود چنانچه اطاعت ننماید یا این که در مجلس غوغایی بشود رییس جلسه را ختم مینماید.
هیأترییسه وقوع جنحه و جنایت را به دیوانخانه اطلاع میدهد.
فصل پانزدهم - در باب دوائر و محاسبات
ماده صد و سی و پنجم - اداره مجلس در تحت دو شعبه منشعب میشود:
- (۱) شعبه تقنینیه.
- (۲) شعبه اداری.
شعبه تقنینیه عبارت است از دارالانشاء هیأترییسه و دایره تحریر صورت مجلس و صورت مشروح مجلس و دایره تندنویسی و دایره ارسال مراسلاتو مطبوعات راجع به قوانین.
شعبه اداری عبارت است از دارالانشاء مباشرت و دایره دفترخانه و کتابخانه و صندوق و ابنیه مجلس.
ماده صد و سی و ششم - شعبه تقنینیه در تحت ریاست و نظارت عالیه رییس مجلس است ولی مخارجی که برای دوائر این شعبه لازم میشود بایدقبل از وقت به تصدیق مباشرین رسیده باشد.
شعبه اداری در تحت ریاست و نظارت مباشرین است.
ماده صد و سی و هفتم - تحقیق و تصفیه محاسبات مجلس راجع به کمیسیون محاسبات است ولو این که محاسبات تفریغ نشده سابق باشد و نیزتفتیش کلیه اشیاء منقوله مجلس بر عهده کمیسیون مزبور است. بودجه مجلس را هرساله مباشرین معین کرده به کمیسیون محاسبات میدهند و کمیسیون پس از مداقه و رسیدگی برای تصویب آن را در مجلس علنیبه عرض میرساند. مخارج مجلس مانند بودجه مملکتی باید برای مدت یک سال معین شود در آخر هر سال کمیسیون محاسبات از انجام وظایف محوله راپرتی به مجلسمیدهد.
ماده صد و سی و هشتم - مباشرین از میان خود یک نفر برای محاسبات مخارج به انتخاب معین میکنند. برای این که حوالجات در صندوق مجلس کارسازی شود:
- اولاً - باید در بودجه مجلس آن خرج تصویب شده باشد.
- ثانیاً - اسنادی که برای صحت خرج در نظامنامه محاسبات مجلس معین شدهاست منضم به آن حواله باشد.
- ثالثاً - آن حواله باید به امضای مباشری که برای محاسبات مخارج مجلس معین شدهاست رسیده باشد.
فصل شانزدهم - در باب نظم داخلی و خارجی مجلس اختیارات رییس
ماده صد و سی و نهم - حفظ امنیت محوطه مجلس محول به رییس است. عده قوای نظامی که برای این امر لازم است بسته به قرارداد خود رییس و در تحت اوامر او است.
ماده صد و چهلم - رییس از طرف مجلس حافظ و مجری قواعد نظم مجلس است.
ماده صد و چهل و یکم - به غیر از وزراء و معاونین ایشان و رییس دارالانشاء و رییس کابینه هیأترییسه و نیز رییس و اعضای دایره صورت مجلسو رییس و اعضاء دایره تندنویسان مجلس و همچنین پیشخدمتان مخصوص اتاق مجلس هیچ کس به هیچ عنوان در موقع جلسه در محل مخصوصاجلاس نمایندگان حق دخول ندارد.
ماده صد و چهل و دوم - مخبرین جراید و تماشاچیان با داشتن بلیط در محل مخصوص که خارج از محل اجلاس نمایندگان برای آنها معین شدهاست حق دخول دارند.
ماده صد و چهل و سوم - مخبرین جراید و تماشاچیان باید ساکت بنشینند و اگر از طرف یکی از آنها علامت تکذیب یا تصدیق مشاهده شود فوراًاخراج خواهد شد.
ماده صد و چهل و چهارم - هر تماشاچی که باعث اغتشاش مذاکرات یا اختلال نظم شود فوراً به محاکم مرجع جلب میشود.
فصل هفدهم - در مسائل متفرقه
ماده صد و چهل و پنجم - هیأتهای که مجلس صلاح میداند در بعضی از مواقع از طرف مجلس حضور به هم رسانند عده اعضاء آنها بسته بهقرارداد مجلس است.
ماده صد و چهل و ششم - در مواقعی که هیأت مزبوره مأمور به گفتگو و مذاکره مطلبی نباشد از قبیل تبریک و تشریفات و غیره اعضاء آن هیأت بهقرعه معین میشوند و رییس یا یکی از نایبان رییس و دو نفر از منشیان لزوماً جزء هیأت مزبوره هستند ولی در مواردی که هیأت مأمور مذاکره وگفتگویی است اعضاء آن بسته به انتخاب مجلس است.
ماده صد و چهل و هفتم - هر نماینده که به انتخاب او رسیدگی و صحت آن معلوم شدهاست میتواند از شغل نمایندگی استعفا بدهد. هر گاه نماینده قبل از رسیدگی استعفا بدهد این مسئله باعث توقیف رسیدگی نخواهد شد.
ماده صد و چهل و هشتم - استعفانامه به عنوان رییس مجلس نوشته میشود و رییس در ظرف یک هفته آن را به اطلاع مجلس رسانیده و بعدسوادی برای وزیر داخله میفرستد.
ماده صد و چهل و نهم - هیأترییسه در باب ترتیب صورت مجلس و صورت مشروح مجلس و نیز در باب ترتیبات داخلی دوائر و تعیین شغل وتکالیف اجزاء نظامنامه مرتب خواهد کرد و نیز مباشرین یک نظامنامه در باب محاسبات مجلس مرتب کرده به مجلس پیشنهاد میکنند.
ماده صد و پنجاهم - نظامنامه داخلی مجلس مورخه بیست و نهم شعبان ۱۳۲۴ منسوخ و از درجه اعتبار ساقط است.
مواد الحاقیه
۱ - در انتخاباتی که به اکثریت نسبی از طرف مجلس میشود هر گاه یکی از منتخبین استعفا دهد به جای او انتخاب جدید خواهد شد.
۲ - نمایندگانی که در کمیسیون بودجه عضویت ندارند میتوانند بدون شرکت در مباحثات هنگام انعقاد جلسات کمیسیون بودجه حاضر شده ومذاکرات را استماع نمایند.
۳ - مقرری نمایندگان مجلس شورای ملی از تاریخی که صحت اعتبارنامه ایشان در مجلس تصدیق شود محسوب خواهد بود.