نامه وزارت امور خارجه کشور شاهنشاهی ایران به سفارت شوروی درباره دخالت ارتش اشغالی شوروی در امور داخلی ایران ۲۶ آبان ۱۳۲۴
| اشغال ایران به وسیله ارتش بریتانیا و شوروی | نجات آذربایجان | درگاه محمدرضا شاه پهلوی |
نامه وزارت امور خارجه کشور شاهنشاهی ایران به سفارت شوروی درباره دخالت ارتش اشغالی شوروی در امور داخلی ایران ۲۶ آبان ۱۳۲۴ به شماره ۵۳۷۰
وزارت امور خارجه شاهنشاهی تعارفات خود را به سفارت کبرای اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی اظهار داشته و پیرو یادداشت‌های عدیده و مذاکرات حضوری راجع به آزادی عمل ارتش و قوای تأمینیه ایران در استان‌های شمال کشور که عدم توافق نظر مقامات شوروی نسبت به آن سبب شده‌است که قوای مزبور نتواسته‌اند در یک مدت طولانی به کوچکترین عملی برای حفظ امنیت و استقرار نظم و جلوگیری از عناصر مفسده جو مبادرت نمایند با کمال احترام زحمت افزا می‌شود.
اطلاعاتی که از وزارت کشور و وزارت جنگ و وزارت دادگستری رسیده حاکی است:
۱- عده‌ای از رؤسای کرد مقیمین در استان ۴ و مهاباد به تحریک دستجات معدودی که که مقاصدی مخالف تمامیت خاک ایران در سر دارند به فعالیت هائی شروع نموده و به وسایل مختلف به تهیه اسلحه و مهمات می‌نمایند که خود را برای انجام منظور آماده سازند.
۲- رؤس اکراد مزبور برای پیشرفت مقاصد خود و ایجاد بی نظمی و فتنه انگیزی در صدد بر آمده از راه مطبوعات افکار کُردهای صلح جو را مشوّب نموده و دامنه اغتشاش در کردستان ایران توسعه دهند و برای این منظور یک دستگاه ماشین چاپ و مقادیر زیادی کاغذ روزنامه از خاک کشور؟؟؟؟ به دست آورده‌اند.
۳- چند نفر از رؤسای کُردهای مهاباد و ساکنین قسمت‌های باختری آذربایجان بدون رعایت مقررات گذرنامه و روادید برای پیشرفت عملیات خود به بادکوبه رفته و مراجعت نموده‌اند.
۴- ملا مصطفی بارزان که از خاک عراق با کسان خود فرار اختیار و به ایران آمده‌است در نقاط کردنشین ایران سکنی نموده و چون مسلح هستند ظن قوی می‌رود و دامنه بی نظمی را توسعه داده و با عناصر مفسده جو امنیت و انتظامات قسمت باختری استان ۴ و حدود مهاباد را مختل سازند.
۵- آمد و رفت عادی سکنه ایران از مرکز به شهرهای شمالی مورد بازرسی دقیق واقع شده و مأمورین شوروی بدون بازرسی فرد فرد مسافرین اجازه ورود مردم را به مناطق شمالی نمی‌دهند.
۶- حمل و نقل عادی ارزاق از استان‌های شمالی به نقاط مرکزی و جنوبی دچار وقفه شده از این وضعیت زندگانی اقتصادی مردم مختل و بهای ارزاقی که باید از استان‌های شمالی به نقاط دیگر کشور حمل شود رو به ترقی روزافزونی نهاده‌است بعلاوه رعایای استان‌های شمالی نیز شکایت می‌نمایند که اجناس آن‌ها بواسطه جلوگیری از حمل به نقاط دیگر زمین مانده و دچار عسرت و زحمت شده‌اند.
۷- حفظ امنیت و آسایش سکنه استان شمالی نظر به کافی نبودن قوای تأمینیه ایران و عدم موافقت مقامات نظامی شوروی با نقل و انتقال افراد ارتش و قوای تأمینیه ایران از نقطه‌ای به نقطه دیگر دچار اشکال شده به نحوی که یک ژاندارم نمی‌تواند بدون موافقت مقامات مربوطه شوروی از شهری به شهری منتقل شود و تشریفات تحصیل این موافقت هم بعضاً اصل موضوع را منفی می‌نماید.
۸- گردش کار ادارات ایران در استان‌های شمالی بواسطه نبودن استاندار و فرماندار و سایر رؤسای مستقیم در بعضی از نقاط مختل و متوقف گردیده چونکه برا رفتن به محل مأموریت و اجرای وظایف دچار اشکالات می‌شوند.
۹- در خط مرزی ایران و ترکیه که بایستی توسط ژاندارم‌های ایران پاسگاه لازم برقرار و رفت و آمدهای مرزی به منظور جلوگیری از سرقت اغنام و احشام تحت بازرسی قرار گرفته کلانتران مرز مسائل مرزی ایران و ترکیه را حر و تسویه نمایند، بواسطه نداشتن آزادی عمل همینطور موضوع معوق مانده و مراقبت مأمورین دولت از نواحی مزبور سلب شده‌است.
۱۰- تعقیب و محاکمه اشخاص در استان‌های شمالی نظر به مداخلات مقامات شوروی غالباً با مقررات و قوانین کشور وفق ننموده و این مداخلات مخالف استقلال قضائی ایران تلقی می‌شود چنانکه از طرفی در تبعید و مجازات اشخاصی که مقامات شوروی نظر خوشی به آن ندارند تسریع و از طرف دیگر نسبت به کسانی که مخل آرامش و موجد بی نظمی می‌شوند و باید از آنان جلوگیری بشود ممانعت می‌نمایند.
گذشته از مسائل مذکور بالا در نتیجه عدم آزادی عمل قوای تأمینه در استان‌های شمالی و این که در موقع ضروری و لازم میسر نشده‌است قوای امدادی از مرکز یا جاهای دیگر به محلی که بی نظمی می‌آید فرستاده شود.
گزارش‌هایی اخیراً از مقامات مربوطه دولت شاهنشاهی رسیده که شرح آن از اینقرار است:
الف- از میانه تلگرافی گزارش داده‌اند شب ۲۸/۸/۱۳۲۴ در نتیجه اقدامات دسته که به اسم دمکرات اجتماع نموده‌اند عده‌ای از اهالی قراء در ۱۲ کیلومتری میانه قریه ونیک تجمع بنا به گزارشی که رسیده و اظهارات مسافرین ۵۰ نفر از آنان که مسلح بوده‌اند جلوی دو کامیون را ساعت سه بعد از نصف شب گرفته یکنفر استوار دامپزشکی را پس از کتک زدن خلع سلاح نموده‌اند. غروب با اعلام انتشار آگهی میتینگ داده و گزارش رسیده روز ۲۴ و ۲۵ آبان؟؟؟؟؟ و ترکمان حاکی است عده‌ای از اهالی قراء منتسب به فرقه نامبرده مسلحانه حاضر شده‌اند مأمورین دولتی را خلع سلاح و در ضمن نسبت به تصرف ادارات اقدام نموده حتی در صدد اغتشاش و تحریکات دیگر هستند.
از هر آبادی ۲۰ نفر که خدمت نظام وظیفه کرده باشند اسم نویسی می‌نمایند و آن هائی که حاضر به شرکت در فرقه نیستند تهدید می‌کنند و بعد هم سلاح می‌دهند و بر طبق آخرین خبری که بعد از ظهر ۲۶ آبان ماه رسیده مسببین به همین دسته میانه را تصرف و تمام ژاندارم و پلیس راه آهن را خلع سلاح نموده ادارات دولتی را متصرف و مأمورین را توقیف نموده‌اند.
ب- در شهرستان‌های مراغه عده‌ای بوسیله کبیری مسلح شده‌اند در عجب شیر ژاندارم‌ها را متجاسرین محاصره پس از زد و خورد دستگیر و خلع سلاح و زندانی نموده‌اند.
در قلی کندی عده مسلح به ژاندارم‌ها که جهت تحقیق رفته‌اند تیراندازی، ژاندارم‌ها دو نفر مسلح و ۱۳ نفر غیر مسلح را دستگیر و به مراغه می‌آورند مقامات شوروی پس از اصرار زیاد به فرماندار باعث می‌شوند دستگیر شدگان به دستور فرماندار مرخص شوند. کبیری مشغول جمع آوری عده و مسلح نمودن آن‌ها برای حمله به مراغه‌است در سراب هم بین اعضای حزب نامبرده اسلحه تقسیم می‌شود.
افراد مسلح به عنوان میتینگ می‌خواهند به سراب رفته ادارات را اِشغال نمایند در قریه اولیک بین ترکمان و میانه عده مسلح سیم تلگراف را قطع و اتومبیل‌ها را کاوش و یک نفر استوار را که به مرخصی می رفته شدیداً کتک زده‌اند و سیمبانی که برای درست کردن سیم رفته مورد تهاجم عده مسلح قرار گرفته فرار نموده‌است.
ج- از تبریز اطلاع می‌دهند مأمورین شوروی از پاسبانانی که برای مراقبت ساختمان زندان می‌روند جلوگیری می‌نمایند در صورتی که حزب نامبرده بالا آزادانه مشغول اقدام است عده‌ای را مسلح کرده به بی نظمی تحریک می‌کنند مأمورین دولتی را هم از اقدامات متقابله مانع می‌شوند در مذاکراتی هم که با مقامات شوروی برای جلوگیری از این اقدامات می‌شود نتیجه مثبتی بدست نمی‌آید. در شهرهای خوی، ماکو و رضائیه نیز حال بدین منوال است. بنا بمرتب مسطوره که حتی در اخبارهای جهانی منعکس شده‌است و باعث نگرانی دولت شاهنشاهی گردیده و به وزارتخانه‌ای مزبور دستور صادر شده‌است که در اسرع وقت استاندار و فرماندار و سایر مأمورینی که لازم می دانند به پست‌هایی که چندی است به علل مذکور بلامتصدی مانده اعزام و قوای تأمینیه و ارتش را در حدود احتیاجات که برای حفظ امنیت و استقرار نظم در استان‌های مزبور ضرورت دارد تکمیل نماید لذا وزارت امور خارجه شاهنشاهی باستظهار این که دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی با امضای پیمان سه گانه تعهد نموده‌است تمامیت خاک ایران را محترم بدارد و نسبت به ادارات و قوای تأمینیه ایران و زندگانی اقتصادی کشور مزاحمتی ننماید در این موقع که اوضاع احوال در استان‌های شمالی کشور ایران طوری است که هر گاه توجه عاجلی در جلوگیری از بی نظمی‌ها بوسیله اعزام قوای تأمینیه کشور به آن نقطه نشود ممکن است مفاسدی پیش آید که البته مخالف میل دولتین است و چون دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی همواره در تحسین روابط خود با ایران ساعی و مقید بوده و هست و دولت شاهنشاهی نیز به حسن نیت دولت همجوار متفق و دوست خود معتقد و مستظهر است از سفارت کبرای اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی خواهشمند است دستورهای لازمه فوری به مقامات نظامی شوروی صادر فرمایند که با آزادی عمل ارتش و قوای تأمینیه ایران در استان‌های شمال موافقت نموده و توافق نظر خود را زودتر اعلام دارند و قطعاً از نتیجه اقدامات حسنه که در این باره مبذول خواهند داشت وزارت امور خارجه را مستحضر فرمایند تا به اقداماتی که برای حفظ آرامش و جلوگیری از توسعه بی نظمی‌های لازم است مبادرت شود هرگاه دولت شاهنشاهی نتواند به جلوگیری از پیش آمدهای نامطلوب مزبور به علت نداشتن آزادی عمل ارتش و قوای تأمینیه ایران موفق گردد بدیهی است آثار ناشیه از آن را حقا می‌توانند متوجه مأمورین نظامی شوروی بدهند. در خاتمه باستحضار می رساند که فعلاً دولت شاهنشاهی برای جلوگیری از توسعه عملیات متجاسرین که نتوانند با دستجات مأمورین تأمینیه مواجه و قسمت‌های کوچک را منفرداً خلع سلاح کنند تصمیم گرفته دو گردان پیاده و یک دسته تانک سبک و یک گروهان ژاندارم با لوازم و مهمات از تهران، قزوین و زنجان به سمت میانه و تبریز اعزام نماید که قوای تأمینیه استان‌های ۳ و ۴ تقویت شوند. بطوری که آقای وزیر جنگ با آقای وابسته نظامی سفارت کبرای در این خصوص مذاکره نموده‌اند خواهشمند است هرچه زودتر مراتب را به مقامات مربوطه شوروی آگهی دهند که از مطلب قبلاً استحضار داشته باشند.
تهران به تاریخ بیست و ششم آبان ماه ۱۳۲۴
منبع
جستارهای وابسته
- پیمان سه دولت
- اعلامیه سه دولت امریکا بریتانیا و شوروی در کنفرانس تهران راجع به ایران
- نجات آذربایجان
- فرمان استالین دایر بر کاوش معدن‌های نفت در شمال ایران ۳۱ خرداد ۱۳۲۴
- فرمان استالین برای بنیان جنبش جدایی خواهی در آذربایجان، کردستان و گیلان ۱۵ تیر ۱۳۲۴
- دستورات استالین برای بنیان کردن فرقه دموکراتیک آذربایجان و شمال ایران با استفاده از رسانه‌های گروهی ۲۳ تیر ۱۳۲۴