مذاکرات مجلس شورای ملی ۹ فروردین ۱۲۸۹ نشست ۷۲

مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم

تصمیم‌های مجلس مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری دوم

درگاه انقلاب مشروطه

نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم

مجلس شورای ملی ۹ فروردین ۱۲۸۹ نشست ۷۲

مجلس شورای ملی ۹ فروردین ۱۲۸۹ نشست ۷۲

جلسة ۷۲

صورت مجلس یوم چهارشنبه ۱۸ شهر ربیع الاول ۱۳۲۸

مجلس سه ساعت قبل از غروب آفتاب در تحت ریاست آقای مستشار الدوله تشکیل شد.

صورت مجلس یوم یکشنبه ۱۵ را آقای معاضد الملک قرائت کردند.

رئیس ـ در صورت مجلس ملاحظه‌ای هست؟

میرزا داوود خان ـ در صورت مجلس اسامی آقایانی که اضافه حقوق وکلا را پیشنهاد کردند باید نوشته شده باشد نوشته نشده.

رئیس ـ دیگر ملاحظه‌ای هست؟(اظهاری نشد.)(صورت مجلس را رئیس امضاء نمودند.)

حاجی شیخ علی ـ بنده عرض می‌کنم نظامنامه داخلی ما می‌نویسد که دستور مجلس را خود مجلس تعیین خواهد کرد اگر دستور مجلس را خود مجلس بخواهد تعیین کند به این ترتیب که ما پیش آمده‌ایم که داخل یک مطلبی می‌شویم و رمان و قصه گوئی می‌کنیم فایده ندارد جزء اینکه ترتیب مذاکرات ما هر روز طور بکشد بنده عرض می‌کنم عمده وظایف ما نظارت در مالیه از اهم وظایف شما است قانون اساسی ما هم حکم می‌کند که دیوان محاسبات باید تشکیل شود و به جهت آن قانونی هم طبع شده و قریب سه ماه است در دست وکلا است.

رئیس ـ قانون دیوان محاسبات را تازه وزیر مالیه نوشته و فقط به بنده ارائه داده است.

حاجی شیخ علی ـ پس بهتر این است که مشغول شویم و قانون دیوان محاسبات را زودتر مرتب کنیم و آن را تشکیل بدهیم و از قراری که امروز شنیدم اگر چه رسمیت ندارد ولی شنیدم که بعضیها استعفا داده‌اند در این صورت خوب است هر چه زودتر هم خود را مصروف بداریم که دیوان محاسبات را تشکیل کنیم و مثل این بودجه هائی که نوشته می‌شود و به مجلس می‌آید و اسباب تعطیل امورات و تضییع وقت می‌شود به آنجا رجوع نمائیم.

رئیس ـ عرض کردم که قانون دیوان محاسبات نوشته شده و فردا یا امروز به وکلا داده می‌شود که مشغول ترتیب آن بشویم.

حاجی شیخ علی ـ غرض از عرض بنده این است که دستور مجلس را اگر الاهم فالاهم ملاحظه کنیم بهتر است این که بنشینیم و مذاکره کنیم که صد تومان یا کمتر به فلان کس وظیفه داده شود اینها اهمیت ندارد که وقت خودمان را ضایع کنیم.

معزز الملک ـ چند فقره تلگرافات تبریک عید رسیده اسامی آنها قرائت می‌شود از محمره به امضای بها الدوله ـ ایضاً از محمره از شیخ خز حاجی شیخ علی خان ـ از گروس انجمن ولایتی آنجا ـ از انجمن ناصری زردشتیان ـ راپورت کمیسیون عرایض و مرخصی قرائت گردید.

رئیس ـ یک لایحه متحد المالی به وزارت خانه‌ها نوشته شده است غرض این است که نتیجه اقدامات خودشان را به مجلس ارائه بدهند.

شروع به قرائت بودجه مجلس گردید.

کابینه ۴ نفر دارالانشا ۱۷ نفر دایره صورت مجلس نویس و تند نویس ۷ نفر جمع کل یک ماهه ۷۸۵۰ قران.(اصلاح کمیسیون محاسبات نیز قرائت شد.)

ارباب کیخسرو ـ البته نظر آقایان هست که تقریبا سه ماه از این بودجه به مجلس تقدیم شده است و چون از طرف مجلس تکلیفی معین نشده تمام حقوق به همان ترتیبی که در بودجه نوشته شده بود داده شده است و این تغییری را که کمیسیون محاسبات داده است بنده وقتی می‌بینم کابینه مجلس و کابینه سایر وزارتخانه‌ها خیلی تفاوت مدیرهای اداره آنها از هر اداره حقوقشان از مدیر ادارات این کابینه بیشتر بوده اگر بگویند این تفاوت حقوق برای این است که وزارت خانه‌ها کارشان بیشتر بوده است عرض می‌کنم رئیس دارالانشا یا معاون آن کارش اگر زیادتر نباشد کمتر نخواهد بود در آن وزارت داخله رئیس کابینه را صد تومان و معاونش را شصت تومان و در وزارت عدلیه که خیلی کم نوشته است هفتاد و پنج تومان در وزارت جنگ صد و پنجاه تومان نوشته کمیسیون صد تومان معین کرده است بنده هیچ فرقی نمی‌بینم که به همین ترتیبی که نوشته شده پرداخته هم شده است تا برای نمایندگان چه اقتضا فرماید.

دکتر اسمعیل خان ـ وقتی که بودجه وزارت خانه‌ها به مجلس آمد هر چه تکرار کردیم آنچه خرج نشده است به مجلس نیاید فقط صورت آنچه خرج شده است داده شود که مجلس تصویب نماید و در بودجه ثانی که در آتیه به مجلس پیشنهاد خواهد شد تغییرات لازمه داده خواهد شد اینجا هم بنده یادآوری می‌کنم که آنچه خرج نشده است از آن مذاکره نشود این بود که در بودجه خودمان به ملاحظاتی این طور که پیشنهاد کنید که کمیسیون در آن باب مذاکره بکند و تجدید نظری بنماید اگر دید فرقی دارد با ترتیب سایر ادارات آنچه را صلاح بداند پیشنهاد کند تا مجلس رأی بدهد.

فهیم الملک ـ این توضیحی را که آقای دکتر اسمعیل خان دادند واضح کرد که در این تفاوت قرار دادن کمیسیون یک قدری بی اعتدالی کرده است تفاوتی بین اینجا و سایر جاها نیست و همانطور که گفته شد بین منشی اینجا و منشی یک وزارت خانه و این طوریکه می‌فرمایند بی اعتدالی شده است.

افتخار الواعظین ـ بنده در این فرمایشات آقایان موافقم ولی این نکته را می‌خواهم یادآوری کنم در غره شهر ربیع المولود تمام مدیرهای دارالانشا و بیشتر از اعضاء دارالانشا عریضه دادهد به مجلس و آمد به کمیسیون عرایض و از کمیسیون عرایض به کمیسیون محاسبات رجوع دادیم بنده عرض می‌کنم کمیسیون محاسبات تحقیق و تفتیش کامل نکرده است و نرفته است به دارالانشا که ملاحظه کند خط کی بهتر است و زحمت کدام بیشت است و کی بیشتر کار می‌کند و از صبح می‌آید و تا یک یا دو ساعت از شب گذشته مشغول کار است بنده عقیده‌ام این است که اعضای دارالانشا در مسئله مواجب و حقوق خودشان خیلی بیچاره واقع شده‌اند.

مرتضی قلیخان ـ اولاً صورت این بودجه در هیئت رئیسه نوشته شد و دادند به اداره مباشرت و در آنجا اصلاحی شده بود بعد آمد به کمیسیون محاسبات. کمیسیون چون می‌خواست در این محاسبه عمل مجلس سرمشق بشود برای سایر ادارات برای اینکه اداره مجس یک اداره‌ای است مهمتر از سایر ادارات که باید همیشه برتری بر سایر ادارات داشته باشد و اعمال آن سرمشق باشد برای سایر ادارات این بود که خواستند به اقل ما ینقع و به کمتر چیزی که ممکن است در اینجا اقدام کنند به این واسطه فقط دو سه موردکسر شد که از رئیس و مدیر دارالانشا یکی ده تومان و از سایر مدیرها یکی پنج تومان و همان طوریکه مخبر محترم اظهار داشتند تکلیف کمیسیون محاسبات نبود که برود به دارالانشا ببیند خط کی بهتر است و کی بیشتر کار می‌کند و زحمت می‌کشد و اینکه ارباب گفتند که چون مجلس اقدامی نکرده است و تکلیف را معین نکرد به این جهت به همین طوریکه صورت دادیم رأی بدهد و اینکه گفته شد که کمیسیون محاسبات قصور کرده است و بی اعتدالی نموده است بنده عرض میکن ابدا قصور نکرده است بلکه لازمه مداقه و صحت عمل را به کار برده است.

تقی زاده ـ در بودجه‌های چهار ماهه که از وزارت خانه‌ها تقدیم مجلس شده بود یک چیزی علی الحساب داده بودندکه هر وقت تصویب شد تمام بدهند مثل اینکه وزارت عدلیه ثلث داده بود و سایر جاها نصف می‌دادند اما در یک اداره که عمل ثلث و نصف شاید نموده است و با بهتر ترتیبی تمامش داده شده است این را اسم بودجه بر روی آن گذاشته‌ایم و آورده‌ایم اینجا حالا اگر ده تومان مثلاً کسر شود این را کی باید بدهد آیا مباشرین به شما می‌دهند به عقیده بنده این ترتیب هیچ معنی ندارد اداره مباشرت مدتی است که بودجه را داده است و شما نخواندید و آنها از روی همین صورت داده‌اند و اداره مجلس هم یک اداره کوچکی است از این صورت سه ماه یا چهار ماه گذشته باید صرف نظر کرد نظامنامه داخلی ما می‌گوید بودجه مجلس در اول سال باید تغییر و تبدیلی ودخل و تصرفی در آن بشود آن وقت رأی داده شود برای سال آتیه که حالا چه چیز را رأی بدهیم و تصویب یا عدم تصویب را صحیح نمیدانم و هیچ معنی ندارد این یک چیزی است که مثل سایر وزارت خانه‌ها علی الحساب می‌دادند باید به تدریج کسر گذاشته شود در هر صورت یا این را برای سال آتیه تصویب نمائیم یا بودجه سال آتیه به مجلس بیاید والّا برای چیزی که داده شده است چه رأی بدهیم.

مرتضی قلیخان ـ این مطلب صحیح است که این چیزی که نوشته شده حساب گذشته است ولی این خودش یک ماخذی می‌شود برای بودجه آتیه و وقتی که رأی مجلس معین شد ما فورا حساب را معین می‌کنیم و به مجلس می‌دهیم حالا بنده صلاح میدانم که مجلس رأی بدهند که این تصویب کمیسیون صحیح است یا اینکه پیشنهاد اداره مباشرت صحیح است به یکی از اینها که پیشنهاد شده رأی و تکلیف اداره مباشرت معین می‌شود.

میرزا داوودخان ـ بنده دیگر عرضی ندارم فقط بعد از آقای مرتضی قلیخان عرض می‌کنم که درالانشا مجلس با سایر جاها نباید فرق داشته باشد هیچ علت ندارد که کمتر از اجزا وزارت خانه‌ها برای آنها حقوق تصویب شود.

سلیمان میرزا ـ علاوه بر اینکه آقا میرزا داوود خان فرمودند بنده عرض می‌کنم مدیرهای ادارات را در وزارت داخله یکی صد تومان نوشتند و بنده در اینجا میبنم علاوه بر اینکه کمتر نوشته‌اند مثلاً مدیر شعبات را در یک جا بیست تومان و در یک جا سی تومان معین کرده‌اند ما اگر باید مواجب را از برای شغل معین کنیم مدیر شعبه هر کس باشد باید به قدر لزوم به او حقوق بدهیم که از روی صداقت و اطمینان قلب بتواند کار کند.

مرتضی قلیخان ـ این مسئله که فرمودند در باب اختلاف حقوق مدیرها صحیح است ولی نباید ملاحظه اسم مدیری را کرد باید دید که شغل او چیست دو نفر مدیر را که همان اسم آنها مدیر است و عمل ندارد نمی‌شود مساوی کرد با مدیری که وزارت خانه با اوست و باید روزی اقلا هشتاد کاغذ بنویسد.

معاضدالملک ـ می‌خواستم عرض کنم که این صورت در هیئت رئیسه با کمال صرفه جوئی نوشته شد و ارجاع شد به اداره مباشرت و باز از هیئت رئیسه پاره‌ای توضیحات خواستند از بابت شغل اعضاء دارالانشا گفته شد که این با کمال صرفه جوئی نوشته شده است بعد که صورت را فرستادیم به کمیسیون محاسبات کمیسیون بنده را دعوت نمودند و بنده حضورا زحمات و شغل آنها را شرح دادم و حالا عجب دارم از اینکه باز از مقدار حقوق آنها کاسته‌اند دیگر اینکه در موقع عمل معلوم می‌شود این حقوق کافی است یا غیر کافی و ما اول در هیئت رئیسه همچو تصور می‌کردیم که این حقوقی که منظور داشته‌ایم کافی است بعد که شروع به کار کردیم می‌بینیم خیلی خیلی کم حقوق از برای آنها نوشته شده است چنانچه دایره تند نویسی که بسیار کار مشکلی است و باید هر روزه صورت مشروح مذاکرات مجلس را به طور صحیح ضبط نموده و بنویسند و شاید بعد از این بعضی از جراید از ما خواهش کنند که آن صورت را بدهیم به ایشان در روزنامه خود طبع نمایند چنانچه روزنامه وقت همین تقاضا را کرده است و در صورتیکه عمل تند نویسی خیلی زحمت دارد حقوقی که برای آنها منظور شده نفری پانزده تومان است و این حقوقی است که وزارت خانه‌ها به یک ثبات می‌دهند و علاوه بر اینکه دایره تندنویسی صورت مجلس را پانزده تومان نوشته‌اند تصویب نموده‌اند و اینها را بنده گمان می‌کنم که خیلی کم منظور شده است و باید در آتیه حقوق کافی از برای اعضاء مجلس منظور شود که کار صحیح از آنها خواسته شود و اینکه گفته شد اعضاء وزارت خانه‌ها بیشتر کار دارند به جهت توضیح عرض می‌کنم که اینها از صحیح میایند و تقریبا تا در ساعت از شب گذشته مشغول کارند در این صورت نمی‌شود گفت که زحمت اینها را کمتر از سایر جاهاست.

رئیس ـ از مذاکراتی که در این باب به عمل آمد معلوم می‌شود که اکثریت تصویب می‌کند که آنچه در این باب چهار ماهه عمل شده است صحیح است و برای سال نو باید بودجه صحیح مرتب شود با ملاحظه اطراف کار پس حالا به همین صورت رأی می‌گیریم هر کس به طوریکه اداره مباشرت عمل کرد تصویب می‌نماید قیام نماید.

(اغلب قیام نمودند و با اکثریت تصویب شد.)

رئیس ـ لایحه‌ای است که وزارت عدلیه پیشنهاد کرده است راجع به عده تأسیسات عدلیه خوانده می‌شود . (لایحه وزارت عدلیه راجع به عده تأسیسات عدلیه قرائت شد ).

رئیس ـ رجوع می‌شود به کمیسیون عدلیه امتیازنامه طلاشوئی و معدن طلا و سایر فلزات و راپورت کمیسیون فواید عامه در این خصوص قرائت شد.

رئیس ـ ابتدا در کلیات این امتیازنامه مباحثه می‌شود.

محمد هاشم میرزا ـ این ترتیبی که در اینجا نوشته شده است بنده ملتفت نمی‌شوم و اینکه اینجا نوشته شده ۵۶ هزار ذرع این طور نیست ۵۶ میلیون ذرع می‌شود.

وکیل التجار ـ بنده چند فقره اساساً در کلیات این امتیاز و کلیه امتیازات می‌خواهم عرض کنم .

اولاً ـ معادنی که در املاک غیر پیدا خواهد شد یا ملاحظه خواهد شد دولت از آنها خواهد خرید یا اینکه هیچ نباید گفت اینجا نوشته شده است که به قیمت عادله صاحب ملک باید بفروشد و دولت مساعدت خواهد کرد بنده عرض می‌کنم این هیچ راجع به امتیازی که دولت می‌دهد و حقی که باید بگیرد ندارد که اگر در ملک غیر یک چیزی پیدا شود که دولت با صاحب امتیاز مساعدت کند که آن را به قیمت عادله بخرد در هر صورت بنده این ماده را زیادی می دانم و دیگر آنکه وقتی که یک معدنی کسی می‌خواهد اداره کند باید دانست که معدن غیر از کارخانه است کارخانه اگر بخواهند وارد کنند ممکن است برای تشویق آنها و به جهت اینکه این اسباب رفع احتیاج ما را تا یک درجه می‌کند آن ماشین آلاتی را که می‌خواهند بیاورند از گمرک معاف داریم ولی کسانیکه از معدن استخراج م یکنند آهن یا نقره یا نمک یا هر چه باشد عادت بکنیم بر اینکه بگوئیم از گمرکش صرف نظر کنیم گمان می‌کنم که هیچ ربطی به اصل مطلب نداشته باشد و بنده اساساً این را قبول نمی‌کنم یکی هم در امتیازات یک حداقلی قرار می‌دهند یعنی آن کسی که امتیاز را می‌گیرد یک حدی را قرار می‌دهند که سالیانه مثلاً یک ده یک به دولت بدهند و آن هم از روزی که امتیاز داده می‌شود اول آن باشد که اگر صاحب امتیاز استخراج نکرد یا تنبلی کرد آن میزانی را که باید بدهد از او بگیرند منتهی اگر بخواهیم قدری ملاحظه حال او را بکنیم بگوئیم که تا ششماه برای تهیه لوازم و تدارک اسباب معاف باشد ولی از آن روز به بعد حکماً باید میزانی را که تعیین می‌شود به دولت بدهند این چند فقره را بنده در کلیه امتیازات لازم می دانم و دیگر آنکه کسی که می‌خواهد داخل یک کاری بشود و امتیاز یک معدنی را بگیرد باید یک میزانی سرمایه معین کند و بنمایاند نه اینکه ما به یک کسی امتیازی بدهیم در صورتی که هیچ معلوم نباشد سرمایه اش چیست مثلاً به یک کسی امتیاز بدهیم و او برود صد تومان خرج کند و ببیند اگر فائده کلی برای او دارد دنبال نماید و اگر منفعت نکردند به حال اولیه باقی بگذارند بنده عرض می‌کنم این کار یک سرمایه معینی لازم دارد که بنمایانند و ملتزم شوند که ما تا این مقدار خرج می‌کنیم اگر نتیجه به دست آمد دنبال می‌کنیم و اگر نتیجه بدست نیامد قبل از اینکه این مبلغ را به مصرف برسانیم حق نداریم در کار مسامحه کنیم این هم یکی از چیزهائی است که بنده در کلیه امتیازات خیلی لازم می دانم برای اینکه این سبب می‌شود که کسانی که می‌خواهند در این کار داخل شوند به یک نتیجه خوبی برسند که هم برای خودشان فائده داشته باشد هم برای دولت .

دکتر اسمعیل خان ـ اولاً در باب نقشه این که حضرت والّا فرمودند نقشه این از صاحبان امتیاز خواسته شده و آورده‌اند یک نقشه جغرافیایی است که یک جا را مرکز معین کرده‌اند اطراف و توابع آن را اگر خود نقشه را هم بیاورند همین طور خواهد شد به جهت اینکه ما که آنجا نرفته‌ایم و در نقشه یک جائی را مرکز قرار می‌دهند مثلاً می‌نویسند مرکز طهران از سمت جنوب نیم فرسخ و از طرف شمال یک فرسخ از این نمی‌شود چیزی فهمید این نقشه را آوردند به کمیسیون و کمیسیون هم به آن معتقد شد برای این که ایران به یک نقشه مفصلی که تمام نقاط جزئیه را معین کرده باشد و نوشته باشد که مواد معدنی آن چیست ندارد و اگر داشته باشد هم گمان می‌کنم همین حال را خواهد داشت یک مرکزی را معین می‌کنند و می‌نویسند از طرف مشرق نیم فرسخ و از جنوب فلان قدر و اینکه فرمودند که این یک موضوع اساسی است که مجلس باید بنشیند با حضور وزراء و وزیر فوائد عامه یک قرار اساسی بدهند که در املاک غیر آنچه واقع است مال دولت است یا مال صاحبان ملک این یک قراری است که باید داده بشود و تا این قرار داد داده نشده است هر راپورتی که از کمیسیون بیاید همین است کمیسیون چاره نخواهد داشت مگر اینکه بگوید که امتیاز را باید به دست یک هیئتی داد و دیگران را نباید گذاشت مداخله نمایند دیگر وقتی که مجلس در این باب قراری بدهد و بگوید معادنی که در املاک شخصی پیدا می‌شود تکلیف آن چیست و تا وقتی که این قانون نگذرد ممکن نیست که از صاحبان معدن بشود به این میزان خرید به جهت اینکه بسا می‌شود که یک زمینی است لایزرع و ذرعی یک شاهی مثلاً قیمت ندارد ولی همینکه اسم معدن روی آن رفت صاحب آن می‌گوید اصلاً نمی‌فروشم غرض این است به ملاحظه اینکه فعلاً این مسئله از تصویب مجلس نگذشته کمیسیون تکلیفش این است که یک قرار بدهند که به هر قیمتی که ممکن است به هر انداره باشد صاحبان ملک را راضی کنند اما در خصوص اسباب وارد کردن این معلوم است که اسباب را می‌آورند برای ابادی مملکت شما و در تمام جاها همین طور معمول است که تخفیف می‌دهند و در باب میزان اول گفتند گمان می‌کنند که طلا در آنجا ریخته است این یک طلائی است که در آنجا آب شسته است و آورده است موافق تحقیقاتی که کرده‌اند می گویند اگر یک زحمت فوق العاده بکشند شاید یک چیزی بشود ثانیاً در مسئله که فرمودند هر کس می‌خواهد این کار را بکند باید یک سرمایه را بنمایاند بنده عرض می‌کنم که این معلوم نیست که این مایه را که خواهد گذاشت آیا برمی دارد یا خیر آیا ضرر می‌کند یا نفع و اگر بخواهیم این را قرار بگذاریم گمان می‌کنم که هیچ وقت یک همچو کسی پیدا نشود که یک همچو چیزی را بنمایاند و یک امتیازی بگیرد و همین طور این معادن خواهد ماند و این هم تکلیف مجلس نیست که این را قرار بگذارد این را باید صاحب امتیاز به وزیر فوائد عامه اراته بدهد و وزیر از او ضامن بگیرد برای آن سرمایه و اینکه کمیسیون این مقدار تصویب نمود که از صاحب امتیاز گرفته شود به جهت این بود که از هر امتیازی که ملاحظه کنید در خارجه از صدی سه الی پنج بیشتر نمی‌دهند و کمیسیون هم بیش از این نتوانست تحمیل بکند از برای اینکه اگر کسی بخواهد یک همچو کاری بکند و جمعی را به نان برساند اگر کمیسیون بیش از این سخت گیری می‌کرد کار خیل مشکل می‌شد.

وزیر علوم ـ بنده عرض می‌کنم مادر این امور معاش مجبوریم تأسی به سایر دول کنیم به جهت اینکه آنها خیلی از ما پیشند و خیلی تجربه‌ها کرده‌اند وقتی که ما به آنها توجه کنیم می‌بینیم که دو رأی در مسئله معادن در ممالک پیدا شده است که بعضی ممالک به یک رأی رفتار می‌کنند و بعضی برای دیگر بعضی ممالک خیلی بزرگ مثل مملکت انگلستان معادن را ملک صاحب می دانند و اگر یک کسی بخواهد تفتیش کند باید رجوع کند به صاحب ملک و با او یک قراری بدهد و بعد از آنکه پیدا کرد حق صاحب ملک را به موحب قراری که داده است می‌دهد و مشغول کار می‌شود و در بعضی ممالک دیگر مثل آلمان و فرانسه معادن را حق دولت قرار داده‌اند لیکن امتیاز آن را به اشخاصی می‌دهند و آن صاحب امتیاز می‌رود و مشغول معدن پیدا کردن می‌شود ولو اینکه در ملک غیر باشد و بعد از انی که پیدا کرد از دولت امتیاز می‌گیرد مشغول کار می‌شود واینجا این ترتیبی که معمول است در حقیقت وارونه آن ترتیب است اینجا آن کسی که می‌خواهد کار بکند اول پیدا می‌کند بعد امتیاز می‌گیرد و در اینجا اول امتیاز می‌گیرد بعد معدن را پیدا می‌کند ولی در واقع که ببینیم یکی است اما در مسئله اینکه بچه مدت این معادن داده می‌شود آنکه در ملک خودش است که معلوم است ابدی است و آنکه از دولت امتیاز ابدی داده می‌شود ولی باید کار بکند واگر یک مدتی گذشت و صاحب امتیاز کار نکرد دولت می‌تواند آن امتیاز را باطل نماید و اما در مسئله گمرک بنده هم واجب می دانم که این مساعدت را با این اشخاص که می‌خواهند خدمت به مملکت کنند دولت بنماید و اگر بشود معاف نماید حتی در روسیه که گمرکش خیلی سخت است گمرک اسباب طلاشوئی معاف است اما اگر در سایر صنایع هم معاف کنیم گمان می‌کنم خیلی کار غلطی نکرده باشیم و آنچه عقیده بنده است این است که چندان عیبی ندارد به جهت اینکه باید آنها را تشویق کرد اما در خصوص حداقل همان طور که گفتند این هیچ به نظر صحیح نمی‌آید چطور می‌شود چیزی که هنوز وجود پیدا نکرده برای آن یک حداقلی قرارداد اما در مسئله سرمایه هیچ لزومی ندارد و در هیچ جا هم این طور نیست آنها معلوم است خودشان صاحب امتیاز می‌روند ثروت پیدا می‌کنند و عمل می‌کنند و چنانچه کسی امتیازی را بگیرد و بعد کار نکند و باطل بماند البته آن امتیاز هم از بین می‌رود اما درمسئله اینکه این معدن طلا یک اهمیت می‌دهد به معدن این یک خیال غلطی است هر معدنی که قابل و لایق باشد برای استخراج آن هم مثل معدن طلااست تمام حکمای این فن فلزات را مادامی که در زمین است مساوی می دانند هر کدام زحمت بیرون آوردنش زیاد است قیمتش هم زیاد است و هرچه زحمت استخراجش کم است قیمتش هم کم است و انقدری که در زمین می‌ماند طلا و سنگ مثل هم است اما این قسمتی که از عین طلا تحمیل شده است به این بیچاره‌ها این تقصیرش از طرف بده است به جهت اینکه این امتیاز را وقتی خودم پیشنهاد کرده بودم و این اندازه معین کردم اینها که آمدند یا گیر آنها شد که یک ده یک از عین زائد بر کلیه باشد و کمیسیون این شکلی که تصویب کرده است معلوم است که دیگر بسته برای وکلای ملت است .

وکیل الرعایا ـ بعد از توضیحاتی که آقای وزیر دادند بیش از یک چیز بنده دیگر محتاج نیستم بدانم و همچنانی که بنده بخواهم لازم است که آقایان هم بدانند محسنات این کار همان بود که فرمودند اما یک چیزی که اینجا هست که لازم است عرض کنم این است که همان قدری که این استخراجش خوبست از راه دیگر همان قدر مضر است که این زمین در کنار رودخانه واقع شده است یعنی خاک قابل زراعت می‌خواهند بشویند به این ترتیب که این خاک‌ها را می‌دهند باب بعد آن خاک طلابته می‌ماند آن خاک را می‌گیرند و تجزیه می‌کنند و طلا را از آن استخراج می‌کنند واین استخراج ولو به صدی یک منفعت هم باشد که از برای مملکت فایده دارد و به همان قدر این مطلب مضر است برای اینکه خانه خود را خراب می‌کنیم این زمین زراعتی است و بعد از انی که خاک آن برداشته شد دیگر قابل زرع نیست باز هم توضیحاً تکرار می‌کنم که این استخراج اگر در معدن باشد هر چه باشد برای مملکت فایده دارد اما اگر خاک شوئی است که باید خاک قابل زراعت را به آقا شیخ ابراهیم زنجانی بدهند واز توی آن طلا بگیرند ضرر است و به قدری که فایده دارد چند مقابل ضرر عاید ما می‌شود و یک چیز دیگری است و آن این است که ما در اختیارات می‌نویسیم تا دو سال باید شروع به کار شود بنده عرض می‌کنم که یک چند بیرق هم بدور خاک زدن ممکن است علامت شروع باشد و بنده به این قدر اکتفا نیم کنم بلکه شروع آن است که تا یک اندازه به دولت آن چیزی که باید برسد عاید شود که دست و بال ما هم باز شود در هر صورت این کلمه شروع را که در اینجا است بنده نمی‌فهمم .

وزیر علوم ـ باید کلمه شروع را شروع به استخراج نوشت .

حاج آقا ـ بنده عرض می‌کنم در این امتیاز معادن چند صحبت به میان آمده است یک یمسئله معاد نصاحبان املاک است این یک صحبت اساسی است که گمان من این است منبعد هر کس بخواهد امتیازی بگیرد این مذارکه به میان بیاید و خیلی وقت ما را ضایع کند به عقیده بنده صلاح این است که دیگر از این به بعد از معادنی که در ملک اشخاص واقع است مذاکره نکنیم و ابداً اسم نبریم که ما مجبور باشیم یا دولت مجبور باشد که از آنها بگیرد چنانچه آقای وزیر هم فرمودند که معادنی که در املاک اشخاص واقع است یا این است که از صاحبان ملک اجاره می‌گیرند و یا پس از اجاره دولت صاحبان ملک را راضی می‌کنند علی کل تقدیر این گونه معادن از صاحبان ملک است ما نمی‌توانیم بگوئیم که دولت از او بگیرد یا اینک صاحب امتیاز مساعدت کند باید ابداً اسمی از این گونه معادن نبریم خود صاحب امتیاز خود بداند یا صاحب ملک لابد یک طوری خواهند کرد دیگر اینکه می‌خواهم عرض کنم یکی از موجبات آبادی مملکت همین معادن است و آن هم باید کشف شود وازاد استخراج کنند تا فایده از آن برده شود و الا همین طور زیر خاک بماند و استخراج یا کشف نشود که فایده ندارد و در خصوص گمرک به همان ملاکی که فرمودند که از کارخانه و چیزهائی که موجب آبادی است وارد می‌شود گمرک نباید گرفته شود و از همین‌ها هم که راجع به همان ملاک است گمرک نباید گرفت و با اینگونه اشخاص کمال مساعدت را باید کرد تا بلکه اشخاص دیگری هم پیدا شوند ویک منفعت برسانند به جهت اینکه تا منفعتی حاصل نشود این کار را نخواهند کرد ما تا می‌توانیم باید از اینها تشویق کنیم اما در خصوص حقوق دولت هم گمان می‌کنم این مقدار که نوشته شده است خیلی زیاد است اما در باب حداقلی که آقای وکیل التجار فرمودند معدنی که هیچ عایدی آن معلوم نیست ما چطور می‌توانیم یک حداقلی برای او معین کنیم ما هیچ نمی دانیم که چه اندازه از این معدن بیرون خواهد آمد تا اینکه یک حداقلی را بگیریم اما در باب سرمایه و عاملیت گمان می‌کنم خیلی حرف درشتی است کسانی که در خصوصیات معدن و علم آن اگاهی دارند می دانند که معادن کلیت چه معادن سطح الارضی باشد چه معادن در عمق باشد هرچه باشد همین که مستخرج آن عالم باشد همیشه آن معادن باقی می‌ماند و همیشه از آن استفاده خواهند کرد اما اگر کسی بی علم باشد و نداند علم معدن را سبب می‌شود که آن معدن به کلی از فایده می‌افتد در هر صورت عقیده بنده این است که این فرمایش آقای وکیل التجار خیل یصحیح و قابل توجه است و مخصوصاً کسی که امتیاز معدنی را می‌گیرد باید از خصوصیات علم یان معدن مطلع باشد اما در خصوص شروع به کار هم گمان می‌کنم که فرمایش آقای وکیل الرعایا صحیح است و این ماده را باید طوری صحیح نمود.

رئیس ـ دو چیز را به آقایان نمایندگان یادآوری می‌کنم یکی اینکه باز رعایت مخالف و موالف نمی‌شود و دیگر اینکه در مباحثه کلیات که طرف این پیشنهاد را می‌گیرند گاهی از ابتدای آن مذاکره می‌کنند و گاهی می‌روند به انتها مباحثه باید در کلیات باشد نه اینکه داخل در جزئیات شویم .

وکیل التجار ـ بعضی از آقایان در بیانات خودشان از مواد مذاکره به میان می‌آورند و حال اینکه هنوز داخل شور در مواد نشده‌ایم .

منتصرالسلطان ـ بعد از فرمایشات و توضیحات مخبر محترم کمیسیون دیگر گمان نمی‌کنم صحبتی باشد خوبست مذاکره در کلیات ختم شود.

رئیس ـ مباحثه در کلیات به قدر کفایت به عمل آمده حال رأی می‌گیریم هر کس مباحثه در کلیات را کافی می داند و تصویب می‌کند که داخل شور مواد شویم قیام نماید.

( اغلب قیام نمودند ) .

رئیس ـ به اکثریت تصویب شد که داخل شور در مواد شویم ( شروه به شور گردید ).

در ماده (۱) پس از قدری مذاکره شاهزاده اسدالله میرزا پیشنهادی کرده با کثریت قابل توجه شده رجوع بکمسیون شده.

پیشنهاد اسدالله میرزا ( معادن و جواهر عتیقه در ماده اولی استثناء شود ) .

ماده ۲ نیز پس از مذاکرات دکتر اسمعیل خان پیشنهاد ذیل را تقدیم مجلس نمود.

( این بنده پیشنهاد می‌کنم که پس از هر پنج سال یک عشر بر عایدی دولت افزوده شود که عایدی دولت به ۱۵ درصد برسد ).

رئیس ـ در قابل توجه بودن این پیشنهاد رأی می‌گیریم هر کس این را قابل توجه می داند قیام نماید. ( به اکثریت رد شد )

در ماده ۳ شاهزاده محمد هاشم میرزا جمله را پیشنهاد نمود که بر ماده سیم افزوده شود.

پیشنهاد محمد هاشم میرزا ( این بنده پیشنهاد می‌کنم که این جحمله بر ماده ۳ افزوده شود باید شرکاء از تابعین داخله باشند اگر یکی از شرکاء قبول تبعیت خارجه را نمود حق امتیاز از او سلب می‌شود اگر وارث از تبعه خارجه باشد حق امتیاز به او منتقل نخواهد شد.

رئیس ـ هر کس این پیشنهاد را قابل توجه می داند قیام نماید. ( اغلب قیام نموده و به اکثریت تصویب شد ).

در ماده ۴ پس از مذاکره آقای تقی زاده اظهار نمود که این کلمه اضافه شود بعد از کلمه از نقطه به نقطه دیگر ( در داخله حوزه امتیازیه ) ( تصویب شده اضاف شود ) .

ماده ۵ مبنی بر اینکه زمین هائی که صاحبان امتیاز می‌خواهند طلا از آن استخراج نمایند اگر مال دولت نباشد باید صاحبان ملک اجراه بدهند واگر سختگیری کردند باید دولت با صاحبان امتیاز مساعدت نماید قرائت شد ( چون در کلیات که مباحثه می‌شد بودن این ماده محل اختلاف شده بود رجوع به کمیسیون شد ).

ماده ۶ و ۷ با ماده الحاقیه کمیسیون قرائت شده و مطرح شور گردید.

رئیس ـ حالا اینها می‌رود به کمیسیون ولی از مخبر محترم کمیسیون خواهش می‌کنم که در ترتیب انشاء عبارات قانون قدری مداقه بکنند چون در این مرتبه بعضی عبارات در این راپورت بود که تا یک انداره کلماتش قانونیت نداشت.

رئیس ـ آقای معتمد التجار سئوالی داشتید از وزارت امور خارجه در خصوص ………

معتمد التجار ـ موقعض گذشته است .

رئیس ـ یک سئوال دیگر در خصوص قونسول اسلامبول داشتید.

معتمد التجار ـ آن هم گذشته است .

رئیس ـ آقای حاج فاتح الملک سئوالی داشتید از وزارت امور خارجه در خصوص رحیم خان و رفتن او به روسیه .

حاج فاتح الملک ـ بلی در خصوص رحیم خان و شرارت او و ترتیباتی که فراهم کرده و حرکاتی که از او صادر شد که بر همه ماها معلوم است و لازم به بیان نیست تا اینکه دولت مجبور شد به اینکه تهیه استعداد بکند و قشون بفرستد از شرارت او جلوگیری کند و چقدرها دولت برای همین مطلب خسارت کشید و عاقبت رحیم خان به روسیه فرار کرد می‌خواستم از وزارت امور خارجه سئوال کنم که آیا اقدامی در این باب کرده‌اند و مذاکره در این باب شده است یا خیر .

معاون وزارت امور خارجه ـ وزرات امور خارجه در این خصوص هم در اینجا با سفارت دولت روس مذاکره کرده است و هم بشارژدافر ایران که در پطربورغ است اجازه داده است که با وزیر امور خارجه آنجا مذاکره نماید و جوابی که از سفارت آنجا به وزرات امور خارجه داده شده است این است که می گویند چون رحیم خان مقصر پلتیکی است مطابق قوانین معموله همه جا مقصرین پلتیکی را نمی‌توانیم رد کنیم .

حاجی فاتح الملک ـ گمان می‌کنم مسئله رحیم خان و اقداماتی که او کرده است طوری نیست که بتوان قانع شد که مقصر پلتیکی است زیرا رفتاری که او کرده است چنانکه اگر سفارت روس اگر به دوسیه شکایاتی که از قونسول گری آذربایجان رسیده است رجوع نماید ثابت می‌شود که تقصیر رحیم خان تقصیر پلتیکی نبوده است حتی از خود سفیر روس مکرر از حرکات رحیم خان اظهار شکایت شده است و این مسئله را اگر وزارت امور خارجه پی نکنند گمان می‌کنم بیشتر اسباب تجری سایرین شود.

معاون وزارت امور خارجه ـ همین فقره را مخصوصاً وزارت امور خارجه به سفارت روس اخطار کرد و پریروز هم جواب خواستیم .

( راپورت کمیسیون بودجه راجع بورثه مرحوم حاجی میرزا ابراهیم آقا قرائت شد کمیسیون تصویب کرده بود که ماهیانه پنجاه تومان بورثه داده شود از این قرار که به سه نفر دختر هر یکی ماهی ده تومان و به یک نفر عیال ماهی بیست تومان ).

آقا شیخ ابراهیم زنجانی ـ می‌خواستم عرض کنم که اینها علاوه بر احتیاج به مخارج قریب سیصد تومان قرض دارند آن فرض را که نمی‌توانند از این وجه بدهند کمیسیون مبتکرات بنا بود پیشنهادی در این باب بکند که یک مقدار وجهی برای قرض اینها تهیه شود.

فهیم الملک ـ در باب قرض هم قراری داده شده است .

افتخار الواعظین ـ بنده عرض می‌کنم خوب سات فرمایش آقای آقا شیخ ابراهیم را جمع کنیم با همین لایحه به این ترتیب که دادن این حقوق را کمیسیون از اول حمل تصویب کرده ما از اول افتتاح مجلس یا از اول ابتدای تشکیل دولت جدید تصویب کنیم .

رئیس ـ این طور نمی‌شود برای اینکه قانون که شامل ما قبل نخواهد شد و در مسئله قرض چنانکه مخبر کمیسیون اظهار کردند قرار دیگری معلوم می‌شود که داده شده است حالا رأی می‌گیریم هر کس راپورت را تصویب می‌کند ورقه سفید خواهد انداخت .

معاضدالملک ـ عده حضار ۵۳ ورقه سفید علامت قبول ۵۳ ورقه آبی ندارد کسانی که تصویب کردند :

ذکاء الملک . مستشار الدوله . معزز الملک . آقا شیخ اسمعیل هشترودی . دکتر امیرخان نجات . مرتضی قلی خان . فاتح الملک . معین الرعایا . آقا سید محمد رضا . حاج محمد کریم خان . آقا شیخ علی . آقای شیخ رضا . ادیب التجار . دکتر اسمعیل خان . آقا میرزا محمد صادق . ابوالقاسم میرزا . معاضد الملک . فهیم الملک . تقی زاده . قوام الاسلام . شیبانی . آقا سید حسین اردبیلی. میرزا داودخان . لسان الحکماء دکتر علی خان . آقا سید جلیل . عز الملک . حاجی شیخعلی . متین السلطنه . وکیل الرعایا . تربیت . حاج سید نصرالله . اسدالله میرزا . ممتاز الدوله . افتخار الواعظین . آقا سید حسین کزازی . مؤتمن الملک . سلیمان میرزا . وکیل التجار . آقا شیخ ابراهیم زنجانی . میرزا اسدالله خان . حاج آقا . وزیرزاده . حسنعلی خان . ارباب کیخسرو .آقا سید ابراهیم . آدینه محمدخان . آقا میرزا احمد . وحیدالملک . حاج میرزا آقا . معتمدالتجار . صدرالعلماء.

رئیس ـ راپورت کمیسیون بالاتفاق تصویب شد ـ موضوع مذاکرات جلسه آتیه لایحه قبول و نکول پروات تجارتی ـ راپورت کمیسیون مبتکرات راجع به متوفیات ـ راپورت کمیسیوون فوائد عامه در خصوص امتیاز راه شوسه بین بار فروش و مشهد سرا.

آقا سید ابراهیم ـ در باب نمایندگان خونسار و گلپایگان م یخواستم عرض کنم که نزدیک بود ختم شود به این معنی که روز آخری که در آن اطاق بودیم مذاکرات در خصوص آن به عمل آمد و قرار شده در جلسه آتیه رأی گرفته شود نمی دانم به چه سبب تأخیر افتاد.

رئیس ـ چون پاره اطلاعات در آن باب رسیده بود که رجوع شد به همان شعبه که ثانیاً تجدید نظر کرده نتیجه را اطلاع بدهند تا رأی مجلس هم معلوم شود.

وزیر زاده ـ روزی که به این اطاق امدیم گفتیم آقایان به هر نقطه که میل دارند بنشینند بدون تعیین این بود که این را رد کردند و قرار شد قرعه بکشند و به حکم قرعه قرار شد بنده در همین سمت باشم و حالا می‌بینم که چند نفری بیشتر نیستند که به این ترتیب عمل کرده‌اند و چون در این باب عمل نشده است فردا بنده اول کسی خواهم بود که به نقطه مسلکی خود خواهم نشست.

رئیس ـ اینجا از روی مسلک نمی‌شود نشست و البته رعایت ترتیب نشستن می‌شود.

(مجلس مقارن مغرب ختم شد ) .