مذاکرات مجلس شورای ملی ۹ دی (جدی) ۱۳۰۰ نشست ۵۳
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
مجلس شورای ملی دوره چهارم تقنینیه
مذاکرات مجلس شورای ملی ۹ دی (جدی) ۱۳۰۰ نشست ۵۳
جلسه ۵۳
صورت مشروح مجلس یوم شنبه نهم برج جدی ۱۳۰۰ مطابق غره جمادی الاول سنه ۱۳۴۰ مجلس تقریباً یک ساعت قبل از غروب در تحت ریاست آقای سردارمعظم نایب رئیس تشکیل گردید.
(صورت مجلس یوم پنج شنبه هفتم برج جدی را آقای تدین قرائت نمودند)
نایب رئیس ـ آقای سردارمعظم کردستانی فرمایشی دارید؟
سردارمعظم ـ در جلسه قبل بنده بوسطه کسالت نتوانستم حضور برسانم بوسیله تلفن هم اطلاع داده‌ام هنوز هم کسال بنده رفع نشده است.
نایب رئیس ـ خیلی خوب اصلاح می‌شود شاهزاده سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا ـ در یک قسمت صورت مجلس که راجع به انتخابات آذربایجان است نوشته شده که راجع به آراء سهند آباد بنده ضمیمه کردن آن آراء را صحیح نمی دانم زیرا اجتماع انجمن نظار برای استخراج آراء غیر ممکن است و گمان می‌کنم لغظ (زیرا) به عوض (و) اشتباهاً نوشته شده چون بنده نه ضمیمه کردن آراء سهند آباد را صحیح می دانم و نه اجتماع انجمن نظار را ممکن می‌دانستم توضیحاً عرض کردم.
نایب رئیس ـ آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب ـ در صورت مجلس که راجع به انتخابات آذربایجان و آراء سهند آباد نوشته شده که تشکیل شعبه خلاف قانون است بنده عرض نکردم تشکیل شعبه خلاف قانون است بنده گفتم خواندند آراء بنا بر تصویب انجمن مرکزی به موجب ماده هیجدهم خلاف قانون است.
مطلب دیگر اینکه راجع به پنجاه هزار تومان بنده عرض نکردم که خوشوقتم که دولتاز مجلس شورای ملی اجازه نخواسته گفتم که خوشوقتم که دولتی که طرف اعتماد مجلس است خلاف قانون نمی‌کند.
نایب رئیس ـ دیگر اعتراضی در صورت مجلس نیست؟ (اظهاری نشد)
نایب رئیس ـ صورت مجلس با این اصلاحات تصویب شد. در جلسه گذشته راجع به اعتبار پنجاه هزار تومان که دولت از مجلس تقاضا کرده بود مذاکراتی به عمل آمد و بواسطه اینکه وقت مقتضی شده بود در جلسه گذشته رای گرفته نشد و به امروز موکول شد حالا یقین دارم مذاکرات کافی است اگر مخالفی نباشد مذاکره نمی‌کنیم فقط رای می‌گیریم.
(گفته شد صحیح است)
آقای دولت آبادی (اجازه)
حاج میرزا محمد علی دولت آبادی ـ بنده در آن جلسه اجازه خواسته بودم که مخالفت خد را تعقیب کنم حالا هم گمان نمی‌کنم مذاکرات کافی باشد
(اغلب گفتند خیر کافی است)
نایب رئیس ـ البته اگر مجلس شورای ملی مذاکرات را کافی بداند آن وقت یک عده از آقایان کا اجازه خواسته‌اند باید به ترتیب مذاکره نمایند و اگر کافی دایستند همانطور که سایرین از حق خود محروم خواند شد حضرت عالی هم نمی‌توانید از حق خود استفاده نمائید. پس رای می‌گیریم آقایانیکه مذاکره را کافی می دانند قیام نمایند
(اکثر قیام نمودند)
نایب رئیس ـ اکثریت است پس معلوم می‌شود مذاکرات کافی است.
بنابراین رای می‌گیریم
سلیمان میرزا ـ بنده توضیحی دارم اجازه می فرمائید؟
نایب رئیس ـ بفرمائید.
سلیمان میرزا ـ در جلسه گذشته آقایان فراموش نفرموده‌اند که در جواب منطقی بنده آقای وزیر مالیه که ملتفت نبودند و صحبتهایشان سوء تفاهم شد بعضی نستبها به بنده دادند لهذا بنده مجبورم رفع آن نسبتها را از خودم بکنم هر چند که …
نایب رئیس ـ بعد از آنکه آقایان رای دادن آنوقت قبل از آنکه داخل در موضوع دیگری بشویم ممکن است توضیحات خود را بیان فرمائید بنابراین رای می‌گیریم به پنجاه هزار تومان اعتباری که دولت تقاضا کرده است باید با ورقه رای گرفت آقایانیکه راپورت کمیسیون بودجه یعنی این اعتبار را تصویب می‌نمایند ورقه سفید و آقایانی که رد می‌کنند ورقه کبود خواهند داد.
«در این موقع اخذ آراء به عمل آمده و آقای سهام السلطان استخراج آراء نموده به» به ترتیب ذیل نتیجه حاصل شد.
عده حضار۶۶
ورقه سفید علامت قبول ۳۲
ورقه کبود علامت رد ۲۵
امتناع ۵
آقایانیکه رای نداده‌اند ۴
اسامی قبول کنند گان
آقایان عمید الممالک ـ معتمدالسلطنه ـ ارباب کیخسرو ـ حاج میرزا اسدالله خان ـ امیر ناصر ـ نصیر السلطنه ـ حاج شیخ اسدالله ـ احتشام الدوله ـ بیان الدوله ـ میرزا ابراهیم خان ـ شیخ العراقین زاده ـ سهام السلطان ـ قوام الدوله ـ مشیر الدوله ـ نصیر دیوان ـ رئیس التجار ـ سلطان العلماء فهیم الملک ـ حاج مقبل السلطنه ـ عدل السلطنه ـ آقا سید یعقوب محمدهاشم میرزا ـ وکیل الملک ـ حاج میرزا تقی خان ـ آقای میرزا علی کازرونی ـ مستشار السلطنه ـ صدر الاسلام ـ محقق العلماء ـ امین الشریعه ـ رکن الملک ـ سردارمعظم کردستانی ـ بیان الملک.
اسامی رد کنندگان
آقایان حاج میرزا مرتضی ـ آقا میرزا هاشم ـ میرزا طاهر تنکابنی ـ جلیل الملک ـ مساوات ـ شیخ ابراهیم زنجانی ـ شیخ الاسلام اصفهانی ـ حاج میرزا علی محمد دولت آبادی ـ آقا میرزا محمد حسین صدرائی ـ دکتر لقمان ـ فتح الدوله ـ آقا سید کاظم یزدی ـ شاهزاده سلیمان میرزا ـ ناظم العلماء سدید الملک ـ اقبال السلطان ـ حاج امین التجار ـ ملک الشعراء ـ میرزا سید حسن کاشانی ـ شریعتمدار کرمانی ـ حائری زاده ـ وقار الملک ـ حکیم الملک ـ طباطبائی ـ آقای تدین.
نایب رئیس ـ لایحه بی تکلیف مانده و محتاج به رای قانون خواهد بود. یک فقره لایحه دیگر راجع به تقایای بیست تومان شهریه در حق ورثه مرحوم بنان السلطان در جلسه گذشته محتاج به اصلاح عبارتی شد حالا اصلاح شده خوانده می‌شود و بدون اینکه داخل مذاکره شویم رای می‌گیریم.
(آقای تدین به مضمون ذیل قرائت نمودند)
ماده اول ـ از زمان فوت مرحوم بنان السلطان ماهی بیست تومان در حق عیال و اولاد آن مرحوم به تساوی بر قرار می‌شود.
ماده دوم ـ برقراری شهریه فوق در حق عیال نا موقعی است که زوج اختیار نکرده باشد و در حق اولاد تا موقع رشد و سن بیست و یک سال.
نایب رئیس ـ نظر به اینکه دو ماده است … آقای اقبال السلطنه فرمایشی داشتید؟
اقبال السلطان ـ بلی در ماده دوم عرضی داشتم
نایب رئیس ـ حالا مذاکره در ماده اول است اگر مجلس تصویب بکند در هر یک از دو ماده جداگانه به قیام وقعود رای می‌گیریم بعد در کلیه لایحه با ورقه
(گفتند صحیح است)
ماده اول دوباره خوانده می‌شود
(مجدداً قرائت شد)
نایب رئیس ـ در این باب مخالفی هست؟
(اظهاری نشد)
نایب رئیس ـ آقایانیکه ماده اول را تصویب می‌کنند قیام نمایند.
(اغلب قیام نمودند)
نایب رئیس ـ تصویب شد ماده دوم قرائت می‌شود.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
نایب رئیس ـ آقای اقبال السلطان (اجازه)
اقبال السلطان ـ عقیده بنده این است که نوشته شود برقراری شهریه فوق در حق عیل تا موقعی است که زی بیوه است و در حق اولاد تا موقع رشد و سن بیست و یک سال. برای اینکه ممکن است زوج اختیار کنند و شوهرش فوت شود یا تفریق کنند و مجدداً بیوه شود.
سلیمان میرزا ـ البته آقایان مسبوق هستند در قانون اساسی حد رشد هیچده سال معین شده است و برای اداره کردن امورات مملکتی شخص شخیص اعلیحضرت در سن هیچ ده سالگی می‌توانند زمام امور را در دست بگیرند بنابراین حد رشد هیجده سال است و بیست و یک سال چیز اضافه‌ای است خوب است هیجده سال نوشته شود.
محمد هاشم میرزا ـ راجع به فرمایش شاهزاده اقبال السلطان اینکه می‌نویسد شوهر اختیار نکرده است محض احترام آن شخص این وجه تصویب می‌شود که تا شوهر نکرده است به او داده شود و اگر چنانچه شوهر اختیار کرد تکلیفش با زوج دیگر است و دیگر ته او داده نخواهد شود این مطلب واضح است و بنده موافقم.
نایب رئیس ـ (خطاب به شاهزاده سلیمان میرزا) ـ در خصوص سن اگر پیشنهادی دارید بفرمائید تا رای می‌گیریم
سلیمان میرزا ـ گمان می‌کنم محتاج به پیشنهاد کردن نباشد چون قانون اساسی و قانون وظایف تکلیف این مسئله را معین کرده است و شرعاً هم حد رشد پانزده سالگی است و اینکه اینجا نوشته شده تا ۲۱ سالگی نمی‌فهمم یعنی چه از روی چه ماخذ است و اگر لازم است چیزی بنویسم می‌نویسم.
سلطان العلماء ـ بنده عرض می‌کنم اگر مقصود حد رشد شرعی باشد چنانچه خداوند تعالی هم می‌فرمایند و ان انستم منهم رشداً فاد خعو الیهم اموالهم ـ حد رشد شرعی پانزده سال تمام است ولی غرض از اینکه در لایحه بیست و یک سال نوشته شده این است که بتواند کسی پیدا کند یا در ادارات دولتی او را بپذیرند و هیجده سال هم گمان می‌کنم برای این مطلب کافی نباشد.
نایب رئیس ـ شاهزاده محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمد هاشم میرزا ـ بنده عرضی ندارم
دولت آبادی ـ به عقیده بنده اگر چه کلمه رشد اینجا برداشته شود و همان سن بیست و یک سال نوشته شود بهتر است.
سهام السلطان ـ (منشی کمیسیون بودجه ـ بنده قبول می‌کنم که کلمه رشد برداشته شود و همان سن بیست و یک سال نوشته شد.
نایب رئیس ـ ماده دوم مجدداً قرائت می‌شود بعد رای می‌گیریم ماده مزبور با حذف جمله (تا موقع رشد) قرائت شد
سلیمان میرزا ـ در صورتیکه آقای مخبر کلمه رشد را قبول می‌کنند حذف شود دیگر برای پیشنهاد بنده موقعی باقی نمی‌ماند زیرا ممکن است مجلس به عوض بیست و یکسال پنجاه سال هم بنویسد واین مطلب بسته به نظر آقایان وکلاء است که هر چند سال بخواهند تصویب کنند.
نایب رییس- بنابراین رای می‌گیریم در ماده دوم آقایانیکه ماده دوم را به ترتیبی که خوانده شد تصویب می‌فرمایند قیام نمایند
(اغلب قیام نمودند)
نایب رئیس ـ تصویب شد و رای می‌گیریم در کلیات لایحه با ورقه آقایانیکه بر قراری این بیست تومان را در حق ورثه مرحوم بنان السلطان با شرایط مذکوره در مواد تصویب می‌فرمایند ورقه سفید و آقایانیکه تصویب نمی‌فرمایند ورقه کبود خواهند داد.
اخذ آراء به عمل آمده و آقای سهام السلطان استخراج نمود
(به ترتیب ذیل نتیجه حاصل شد)
عده حضار (۵۹) ورقه سفید علامت قبول (۵۱) ورقه کبود علامت رد (۴) ورقه سفید بدون امضاء (۱) ورقه آبی بدون امضاء (۱) امتناع (۲)
اسامی قبول کنندگان
آقای شریعتمدار کرمانی ـآقای شیخ الاسلام ملایری ـ آقای فتح الدوله ـ آقای بیان الملک ـ شاهزاده سلیمان میرزا ـ آقای ناظم العلماء ـ آقای مساوات ـ آقای امین التجار ـ آقای میرزا طاهر تنکابنی ـ آقای مستشار السلطنه ـ آقای میرزا هاشم آشتیانی ـ آقای امین الشریعه ـ آقا رکن الملک ـ آقای آقا میرزا علی کازرونی ـ آقای حاج میرزا تقی خان ـ آقای محقق العلماء ـ آقای غضنفرخان ـ آقای میرزا محمد نجات ـ آقای عماد السلطنه خراسانی ـ آقای معتمدالسلطه ـ آقای حاج میرزا مرتضی ـ آقای زنجانی ـ آقای جیل الملک ـ آقای اقبال السلطان ـ آقای سردارمفخم ـ آقای حاج میرزا علی محمد دولت آبادی ـ آقای عدل السلطنه ـ آقای میرزا محمد حسین صدرائی ـ آقای عمیدالممالک ـ آقای آقا سید یعقوب ـ آقای فهیم الملک ـ آقای حاج مقبل السلطنه ـ آقای آقا سید کاظم یزدی ـ آقای محمد هاشم میرزا ـ
آقای ارباب کیخسرو ـ آقای مشیرالدوله ـ آقای وکیل المیک ـ آقای ملکت الشعراء ـ آقای قوام الدوله ـ آقای سلطان العلماء ـ آقای حاج شیخ اسدالله ـ آقای نصیر دیوان ـ آقای وقارالسلک ـ آقای طباطبائی ـ آقای میرزا سید حسن کاشانی ـ آقای تدین ـ آقای امیر ناصر ـ آقای سدیدالملک ـ آقای میرزا ابراهیم خان ملک آرائی ـ آقای سهام السطان ـ آقای بیان الدوله
اسامی رد کنندگان
آقای میرزا اسدالله خان ـ آقای حکیم الملک ـ آقای شیخ الاسلام اصفهانی ـ آقای آقا سید فاضل کاشانی.
نایب رئیس ـ تقاضای برقراری بیست تومان در حق ورثه مرحوم بنان السلطان تصویب شد بقیه شور در عهدنامه جامعه ملل است آقای آقا سید یعقوب قبلاً اجازه خوانسته‌اند ولی چون مخبر کمیسیون خارجه نیستند با اینکه از طرف دولت دفاع خواهد شد از سایر اعضاء کمیسیون هم خواهش می‌شود که به قدر سهم خود دفاع نمایند.
آقا سید یعقوب ـ مسئله عهدنامه جامعه ملل که دارای یک معنائی است که آن معنای سلم و سلامت است بنده می‌خواهم عرض کنم نه اینکه تعقیب ملتی ایران مرا به تصدیق این مسئله و امیدارد اگر به تواریخ رجوع نمایند حتی الوالمورخین که (هردت) یونانی باشد می‌گوید که ملت ایران یک ملتی هستند که خیلی مایل به صلح هستند ب بالطبع یک ملتی هستند که از روی میل و رغبت مایل به سلم و سلامت هستند به این معنی که ملت شروری نیستند و همیشه متوجه به صلح و آرامی هستند بنابراین لازم است بنده این معنی را بگویم که ما ملت شروری نیستیم و متوجه صلح و سلامت هستیم و این ملت به ترتیب اسلامی مربی شده این ترتیب بیشتر در او اثر کرده است بواسطه اینکه در تحت تأثیر آیه فان جنجوالتسلم فاصلح لها و توکل علی الله این ملت فی حد ذاته متوجه و طالب صلح و سلامت است پس این صداهائی که ملل عالم فریاد می‌کنند و می‌خواهند دست برادری بطرف یکدیگر دراز کنند و صلح نمایند این صدا از گلوی ملت ایران بلند شده است تاریخ و نژاد و مذهب ایران هم این معنی را می پروراند لیکن این جامعه که الان چندین دولت آمده‌اند تشکیل داده‌اند نه اینکه ملل عالم آمده باشند و این حرف را زده باشند بلی اگر ملل عالم این حرف را زده باشند و این مجمع را تشکیل داده باشند خیلی بنده عاشق هستم ولی ی دولتی که در اثر جنگ عالم سوز بین المللی فاتح شدند برای اینکه نتیجه اش مثل نتیجه جنگ بالکان که دولت متجمعه بر یک دولت اسلامی حمله کردند و صدمه به او زدند نشود برای آنکه در موقع بردن غنیمت غنائم را در بین خود تقسیم نمایند جنگ بالکان برای آنها یک سر مشقی شد و این جامعه را تشکیل دادند در این صورت چگونه بنده می‌توانمبگویم ملل عالم متوجه این کللم هستند بلی در این جنگ یک دولی بر دول دیگر غالب شدند و برای اینکه نزاعی بین خودشان واقع نشود و مثل جنگی که بین دول مجتمعه بالکان پس از جنگ با عثمانی واقع شد نشود و پیش بینی کردند و گفتند یک موادی قرار می‌دهیم و خوب در کله مردم فرو می‌بریم که صلح عمومی می‌خواهیم در دنیا بر قرار کنیم یک وقت هم دولت تزاری وقتی که فتوحات خود را کرد آنوقت گفت صلح عمومی می‌خواهیم بر قرارا نمائیم و کنفرانس لاهه را تشکیل داد که در یاد همه هست با وجود این که چنین سابقه هم نباشد صرف نظر در این سابقه بکنیم همین کتابچه تعهدنامه جامعه ملل که در نزد ما است بعد از آنکه نگاه کنیم و اصل ۲۲ را مطالعه کنیم (خیلی مایل بودم که آقای مخبر که این همه حمله به آقای حاج شیخ اسدالله می‌کردند که مطالعه نکرده‌اید تشریف داشته باشند و عرض کنم خیر بنده کلمه به کلمه اش را حفظ کرده‌ام) و بعد از مطالعه عرض می‌کنم که ملت و دولت ایران ابداً در این جنگ نبوده‌اند و این همه خسارت بر این ملت وارد شده است و در زمان یک کابینه بر تمام ملت ایران اعلان کردند که خسارات خودتان را بنویسید اینها هم نوشتند و بردند بعد دیدیم روزنامه تان می‌نویسد نمایندگان ایران را در اطاق هم را ندادند این یک مسئله اما نسبت به خساراتی که وارد آمده از دریای بوشهر تا دروازه شیراز تمام جوانهای ما به خاک و خون غلطیدند در صورتی که هیچ ایرانی به سایرین تعدی نکرده و از خاک خود خارج نشده بود که آنجا را یک مقبره از بهتری شجاعیان ایران قرار دادند گناهشان این بود که گفتند در خانه ما داخل نشوید تمام خوانین دشتی و دشتستان د تنکستان را با خاک یک سان کردند از قصر شیرین تا بحر خزر و تمام کردستان و آذربایجان و سواحل بحر خزر غرق خون شد ثروت ما تمام از بین رفت یک نفر از جامعه ملل پیدا نشد که بگوید ایران هم عضو جامعه ملل است و از خانواده کهن بشریت است آخر ایران هم حق دارد، بنده هم عرض می‌کنم باید رای بدهم در فصول ۲۰. ۲۱ و ۲۲ چگونه من رای بدهم و فتوحات عالم اسلامیت را زیر پا بگذرم و تصدیق کنم از بیت المقدس که بهترین شرافت برای عالم اسلام است بیرق اسلامی برداشته شود و به کلی حق سلطنت و امپراطوری مسلمین از بین برود بنده در عالم اسلامیت و ایرانیت خودم نمی‌توانم چنین تصدیقی را بکنم اگر این فصل را از بین بردارند باز یک چیزی است و الا با بودن این فصل چطور ممکن است رای داده شود اگر چه به نظر بنده تمام این فصول برای فصل ۲۲ است و آن را هم در آخر انداخته‌اند که کسی کمتر ملتفت شود بنده که نمی‌توانم رای بدهم این بود حاصل عرایض بنده.
نایب رئیس ـ نظر به این که از طرف وزارت خارجه به آقای وزیر نه آقای معاونشان تشریف دارند ونه آقای مخبر هستند لذا اگر مجلس تصویب کند شاهزاده سلیمان میرزا عضو کمیسیون خارجه قبول زحمت فرموده اخبار بفرمائید.
سلیمان میرزا ـ بهتر این است که آقای وزیر خارجه باشند که ایشان به سمت وزارتی خودشان و بنده هم ازطرف کمیسیون نیابت داشته باشم یعنی اگر آقای وزیر تشریف دارند بیایند و اگر نیستند بسایر مطالب دستور می‌پردازیم تا آقای وزیر خارجه تشریف بیاورند.
نایب رئیس ـ شرحی را که بنده عرض کردم راجع به دفاع از طرف کمیسیون خارجه بو که حضرت والا دفاع فرمائید آقایان وزراء هم دفاع خواهند نمود آقای وزیر خارجه هم اینجا هستند ممکن است تلفون کنند معاونشان هم تشریف بیاورند آقای کازرونی. (اجازه)
آقای میرزا علی کازرونی ـ بنده مخالفم.
نایب رئیس ـ آقای مستشارالسلطنه (اجازه)
مستشارالسلطنه ـ بنده موافقم و گمان می‌کردم در همان جلسه اسبق که مذاکرات شد مذاکرات را آقایانی کافی دانسته و در این جلسه مخالفتی با امن مؤسسه مهم نخواهند فرمود متأسفانه آقای آقا سید یعقوب یک بیاناتی فرمودند و نظریه بنده را تغییر دادند بنابراین عرض می‌کنم این مؤسسه از نقطه نظر مصالح جامعه بشر تشکیل شده و گمان نمی‌کنم از دول صغیره دولتی باشد که مخالفت کرده باشد هر قدر از عظمت و شهامت تاریخ قابل تقدیر ایران آقای اقا سید یعقوب بیان فرمایند همان اندازه در شرکت این مؤسسه باید نظریات خودشان را کاملتر نمایند ایران که همیشه طرفدار صلح بوده و یک مؤسسه که برای اجرای همین نظریه از تجارت تلخی که سالیان سال در سایه امپراطوری و سیاست سرمایه داری حاصل شده و برای جلوگیری از نظام بشر تشکیل می‌شود چطور ممکن است ایران که همیشه طالب صلح و صفا بوده قبول عضویت این جامعه را ننمایند.
آقایان محترم و نمایندگان حاضر خوب مسبوق هستند که دولت‌های سابق ما خیلی کوشش می‌کردند و موفقیت حاصل نمی‌کردند و بالاخره پس از زحمات بسیار این موفقیت را برای خود احراز کرده و عضویت جامعه ملل را با تحمل مخارج در سایه مساعی دولت‌های وقت قبول کردند. بنده از طرف خود و تمام نمایندگان با احساسات رضایت بخش این مؤسسه خیریه را که برای آسایش نوع بشر تشکیل شده تلقی کرده و موافقت خود و آقایان را عرض می‌کنم.
شیخ الاسلام اصفهانی ـ سر کار از طرف سایر نمایندگان وکالت ندارید.
نایب رئیس ـ آقای کازرونی (اجازه)
آقا میرزا علی کازرونی ـ شاهزاده نصرت الدوله مخبر محترم در مقابل مخالفین آنچه لازم و ممکن بود دلائلی برای اقناع آنها اقامه فرمودند لیکن متأسفانه بنده یک دلیلی ندیدم که قانع شوم بلکه آن بیانات بیشتر سبب شد که اظهار مخالفت کنم بنده موافقم که یک انجمن اتفاق ملل پیدا شود و آن روز را روز خوشبختی نوع بشر می دانم. آیا این انجمن وجود دارد؟
خیر همانطور که شاهزاده اشاره فرمودند هنوز جنگ خاتمه پیدا نکرده و جنگ باقی است و یکی از طرفین جنگ آمده‌اند بخود مرکزیت داده و در حقیقت همان دولت معظمه متفقین موسس اصل این موسسه هستند و یک عده را هم که ذی نفع بوده‌اند با خودشان منع کرده‌اند.
مسلم است این تعهدنامه محتوی بعضی مضامین است که خیلی شیرین است لیکن ما هم حق داریم در اثر سیاست اروپاترتی که از جنگ بین المللی پیش آمده قدری بدبین باشیم و قدری دقت کنیم بنده تصدیق می‌کنم که قوانین از نقطه نظر تصفیه اخلاق عموم مقدس است لیکن همین که این قوانین مظهر اخلاق مردم دانی شد بد می‌شود قدرت همیشه قانون را با اعمال خود تطبیق کرده و بر طبق میل و آمال خودش تعبیر می‌کند.
در هر حال ملاحظه کنیم ببینیم موقعیت ما اجازه می‌دهد که شرکت در این جامعه داشته باشیم یا خیر از یک طرف ما همسایه هستیم با روسیه آزاد و با آن دولت معاهده بسته‌ایم و از طرف دیگر با افغانستان که برادر جنسی و بطنی هستیم معاهده بستیم از طرف دیگر همسایه هستیم با عثمانی و بین النهرین و عربستان که مرکز بقاع متبرکه ما است مجبوریم از نقطه نظر دیانت به آنجا نظر داشته باشیم از طرف دیگر به هندوستان آیا اینها در جامعه ملل عضویت دارند یا خیر؟
فقط دولتی که ما با آن مربوطیم و در جامعه ملل عضویت دارد دولت انگلیس است به علاوه در ماده هفدهم یک مطالبی توضیح شده است که بنده قرائت می‌کنم و توضیح می‌دهم که آقایان دقت کرده ببینند با این ترتیب ماده هفدهم اجازه می‌دهد که با این وضعیت امروز در جامعه ملل شرکت کنیم یا نه؟
اصل هفدهم ـ در مورد اختلاف بین دو مملکتی که فقط یکی از آنها عضویت جامعه است و یا در مواردی که طرفین اختلاف هیچکدام عضو جامعه نیستند مملکت یا ممالک خارج از جامعه باید دعوت شوند که متعهدات اعضاء جامعه راجع به تصفیه اختلافات با شرایطی که هیئت اجرائیه عادلانه می دانند تمکین کنند.
هر گاه دعوت مزبوره قبول شود مدلول اصل دوازدهم سیزدهم چهاردهم پانزدهم شانزدهم با جرح و تعدیلاتی که هیئت اجرائیه می دانند در مورد آنها اعلام خواهد گردید.
به مجرد ارسال دعوت نامه هیئت اجرائیه مشغول تحقیق در اوضاع و احوال مربوطه به اختلاف می‌شود و اقداماتی را که به نظر بهتر و موثر تر از برای آن مواد مخصوص است پیشنهاد می‌کنند چنانچه... مطلب اینجا است.
مملکتی که برای رفع دعوی به قبول تعهدات جامعه دعوت شده است استنکاف نموده و بر علیه یک عضو جامعه متوسل به جنگ شود مدلول اصل شانزدهم در موردی وی مجری خواهد گشت در صورتی که طرفین از قبول تعهدات جامعه برای تصفیه اختلاف استنکاف نمایند…
این مربوط به ما نیست غرض این است با این وضعیت که ما داریم این معاهداتی که با همسایه‌ها بسته‌ایم با اینکه جنگ هنوز خاتمه پیدا نکرده است آیا تکلیف ما این است که اجبارات جامعه ملل را بر دوش خودمان تحمیل بکنیم؟ بنده عرض می‌کنم شاید اتفاقی رخ داد ودر ضمن آن اتفاقات جنگی واقع شد آیا تکلیف ما این است که آن اجبارات را اجراء کنیم بنده که گمان نمی‌کنم تکلیف ما باشد.
نایب رئیس ـ آقای مشیرالدوله (اجازه)
مشیر الدوله ـ در باب جامعه ملل در این جا خیلی مذاکرات شده هم آقای مخبر و هم اشخاصی که موافق بوده‌اند دلائل اقامه کرده‌اند.
بنده گمان می‌کردم نمایندگان نظر به آن دلائل تا اندازه این متقاعد شده‌اند ولیمی بینم خاطر آقایان مشوش و مضطرب است و هنوز قانع نشده‌اند چیی که در اذهان حکم فرما است این است که می‌گویند اگر این جامعه یک جامعه صحیحی باشد ما حرفی نداریم بنده خاطر آقایان را تذکر می‌دهم که یک قدری بتواریخ نظر بیاندازند بعد قضاوت این مسئله را بفرمایند بنده از آقایان می‌پرسم این موسساتی که امروز در یک مملکت و دولتی تشکیل شده آیا از روز اول همینطور بحد کمال بوده؟ آیا دیوانخانه‌های عدلیه از ابتدا می‌توانسته است مثل امروز حقوق مردم را حفظ کنند؟
و همچنین سایر داراتی که می‌بینیم در داخله مملکت می‌باشند اینها تمام از روز اول یک نطفه هائی بوده‌اند که بعد نشو و نما کرده‌اند و به حد کمال رسیده‌اند هم چنین است جامعه ملل جامعه ملل یک چیزی نیست که ما بتوانیم امروز یک توقعاتی از او داشته باشیم که از موسسات داخلی یک مملکتی داریم مثلاً می گوئیم جامعه ملل چرا در فلان منازع با فلان دولت که در داخله ما اتفاق رسیدگی و حکمیت نکرد؟ چرا جامعه ملل نتوانست خسارات ما را از فلان بندر تا فلان بندر جبران کند؟ این مطالب صحیح است اما توقعات ما هم یک قدری زیاد است این فکر از قدیم در کله دانشمندان و فلاسفه بزرگ عالم بوده است و اگر به تاریخ دو هزار سال قبل نگاه کنیم می‌بینیم که اشخاص فکور و دانشمند و حکماء و فلاسفه تماماً در صدد بوده‌اند و می گفته‌اند که ملل عالم باید از حالت انفرادی بیرون بیایند و به حالت اجتماعی زندگی کنند در تاریخ می‌نویسد که قبل از همه ملل یونانیها ما بین خودشان یک انجمن تشکیل کردند که من اسم آن را نمی‌برم به جهت اینکه آقای ارباب کیخسرو مخالفند که در مجلس لغت غیر فارسی اداء شود و مدتی هم زندگانی اجتماعی دشتند و مناقشات خود را به آن جامعه رجوع می‌کردند بعد از اینکه ملت یونان از اوج قدرت خود نزول کرد دولت روسیه اکتبری جای او را گرفت باز دیدیم این فکر از کله دانشمندان آنجا هم خارج شد و دولت رم مشغول جهانگیری شده ومی گفت ما این جهانگیریها را می‌کنیم برای اینکه تمام ملل را داخل یک جامعه کنیم که دیگر جنگ واقع نشود و به این جهت اسم خودش را صلح جوئی گذاشته بود و در قرون وسطی اساس آن از بین رفت و بعضی انتقادات مذهبی حاصل شد در زمان معاصر هم می‌بینیم که ناپلئون در آن جهانگیریها می‌گوید مقصودم این است که تمام ملل را با هم متحد کنم این بزرگترین خیال بنی نوع بشر بود ولی در آن زمان می‌خواستند به جبر و عنف این کار را انجام دهند این بود که سر نمی‌گرفت و صلح عمومی هم که یگانه آمال ملل عالم بود پایدار و استوار نشد مثلاً علت اینکه خیالات ناپلئون کبیر سر نگرفت و موفق به حصول مرام دیرینه خود نشد فقط برای همین بود که می‌خواست خیالات و افکار خودرا با س نیزه و عنف اجرا کند این بود که عاقبت موفق نشد ولی چون به مرور زمان وجدان ترقی کرد متفکرین و دانشمندان بیشتر دقیق شدند. و بالاخره دانستند که با زور و جبر نمی‌شود ملل را در جامعه کرد برای این که به شرافت و استقلال آنها بر می‌خورد و پس از دقت کامل دانستند که باید ترتیبی داد که آنها بطیب خاطر و با کمال میل و رفبت داخل یک جامعه نشوند این بود که کم کم ملتفت شدند که باید طریق دیگری برای حل قضیه پیدا کرد این بود که نویسندگان و فلاسفه در تصنیفات و تألیفات خود گوشزد خاص و عام کردند تا اینکه به اینجا رسید که ملاحظه می فرمائید حالا بنده نمی‌خواهم وقت مجلس را تضییع کرده و عرض کنم که این مسئره در ابتدا چه بوده و چگونه بشود ارتقاء نمود ت این درجه فعلی رسید چه کتب و تصنیفاتی در این باب نوشته و نشر شد چه کنفرانسها و موسسه هائی از معلمین حقوق بین الملل تشکیل شد و چه تبلیغاتی در این موضوع به عمل شامد تا اینکه به درجه امروز رسیده حالا هم نباید توقع و انتظار را داشته باشیم که این موسسه جوان فعلی که هنوز به درجه شد و تکامل طبیعی خود نرسیده است تمام حوائج ما را بر آورده و تمام توقعات و آرزوهای ما را دفعته انجام دهد البته روزی خواهد رسید که این جامعه و این موسسه که حالا پا به عرصه وجود گذارده است تمام توقعات ملل دنیا را انجام دهد و مرجح نظم و شکایت و ملجاً و مامن اشخاصی که می‌خواهند راه صلح و سلامت را بپیمایند و نمی‌خواهند جز حقیقت و عدالت سنگر دیگری برای خود داشته باشند خواهد شد اما باید به مرور زمان تکامل حاصل شود این جامعه یک موسسه بین المللی است.
همانطور که یک موسسه که در داخله یک مملکت ایجاد می‌شود در بدو امر خیلی ضعیف و بعد به مرور زمان قوی و نیرومند می‌شود این جامعه هم همانطور حالا ضعیف است و بعد به مرور زمان قوی و تکمیل خواهد شد و به جائی خواهد رسید که فقط جان و مال و آبرو و شرافت و استقلال آحاد افراد ملل را بنماید.
این است که به عقیده بنده باید خیلی خوشوقت و راضی بود و از دخول ملت ایران در این موسسه بین المللی یکدیگر را تبریک و تهنیت گفت زیرا جامعه که بخواهد تمام ملل عالم را متحد کرده و خار جنگ و خون ریزی را از سر راه نوع بشر بردارد هر قدر ناقص و نا تمام باشد باز به عقیده بنده خوب است زیرا وجود ناقص به ازعدم صرف است (گفته شد صحیح است) زیرا وجود ناقص به مرور در تحت تأثیر و حوادث تکمیل خواهد شد و از آن طرف اگر این جامعه که به نظر ما خیلی گوچک می‌رسد نگاه کنیم می‌بینیم پنجاه و سه چهار دولت در آن عضویت، شرکت دارند و اگر بعضی دولت هنوز داخل نشده‌اند و مستقیماً شرکت نجسته‌اند دلتنگ نباشید زیرا دیری نخواهد گذشت و طولی نخواهد کشید که تمام ملل در این در آن شرکت کرده و در مقدرات آتیه یکدیگر که مبنی بر اصول سعادت و سلامت است سهیم و شریک خواهند بود در این صورت علت ندارد دولت ایران که عضو کهن سال بشریت است در این جامعه و مؤسسه ذی سهم و شریک نباشد. یکی دیگر از کارهای برجسته این جامعه تاسیس و ایجاد محکمه داوری و قضاوت بین الملی است که اگر برای دولی که در آن عضویت دارند اختلافاتی روی دهد و یا مناقشاتی پیش اید باید این محکمه داوری بین المللی رجوع کند و تقریباً این مسئله تا درجه اجباری است و البته این محکمه با نهایت عدالت قضایا و اختلافات را حل می‌نماید و در نتیجه دیگر دولتی نمی‌تواند به دولت دیگر زور گفته یا ظلم و تعدی بکند و باید اختلافات تجارتی و حقوقی بین المللی در این مؤسسه حل و تسویه شود واین خود به عقیده بنده اولین قدم برای نیل به سعادت بشر خواهد بود. اما در اباب ماده بیست و دوم یا فلان ماده دیگر که محل نظر آقایان است اگر درست در ماده بیست و دوم دقت فرمایند خواهند دید که این ماده همچه بخواهند بپردازند.
من که فلان عضو جامعه بین المللی هستم یک وقتی اتفاقاُ مواجه با یک وضعیاتی شدم.. و اگر امروز ما داخل در این جامعه شویم این شرکت و دخول ما دلیل نمی‌شود که ما معاهده و وسائلی را که در پایان جنگ بین المللی صورت گرفته است امضاء یا تصدیق کرده‌ایم زیرا نماینده ما که در آن وقت آنجا بوده است و ما هم شرکتی در آن قضیه نداشته‌ایم
(گفته شد صحیح است)
به ما چه مربوط است و نظر به اینکه این جامعه دارای خیالات و مقاصد الی است و می‌خواهد اساس عدالت را پایدار برقرار نماید ما باید خشنود باشیم که در آن عضو باشیم و این اعتراضاتی راکه آقایان در اینجا می‌فرمایند هیچ وارد نیست و بنده عقیده دارم که ایران باید عضو این جلسه بشود گرچه بنده هم در عین حال یک قسمت از ایراد را تصدیق می‌کنیم ولی چنانچه عرض کردم هیچ موسسه در عالم یک مرتبه به سرحد کمال نرسیده است. عالم اجتماعی مثل عالم طبیعت استو در عالم طبیعت هم می دانید تندروی محال است یک مرتبه نمی‌شود جست و خیز کرده پرواز نمود باید در عالم امورات به مرور به تدریج راه تکامل و ارتقاء را سید کند و همه چیز در دنیا تدریج الحصول است نه آنی الحصول. مثلاً اگر نهالی را امروز در زمین بنشانیم نباید انتظار داشت که فوراً نهال ما درخت کهن شده وبه سر حد رشد رسیده و بارور شود همین طور امور اجتماعی هم به مرور تکمیل شود همین طور است که این موسسه جامعه ملل که به مرور به جائی خواهد رسید که تمام مقاصد و حوائج ما را بر آورد.
نایب رئیس ـ آقای زنجانی موافقید؟
آقای شیخ ابراهیم زنجانی ـ بلی بنده موافقم.
نایب رئیس ـ آقای شیخ الاسلام مخالفید یا موافق؟
شیخ الاسلام ـ بنده مخالفم
بعضی گفتند مذاکرات کافی است.
نایب رئیس ـ مذاکرات در این باب کافی است؟
گفته شد کافی است.
نایب رئیس ـ پس اگر آقایان موافق باشند یک ربع ساعت تنفس می‌دهیم و بعد از آن رای می‌گیریم در این باب مخالفی نیست؟
جمعی اظهار نمودند که همین حالا در کافی بودن مذاکرات باید رای گرفت.
نایب رئیس ـ در کافی بودن مذاکرات مخالفتی نشد معهذا در کافی بودن مذاکرات رای می‌گیریم و بعد از تنفس در تعهدنامه جامعه ملل رای خواهیم گرفت.
آقایانی که مذاکرات را در این باب کافی می دانند قیام بفرمایند
(عده کثیری قیام نمودند)
نایب رئیس ـ اکثریت است
پس معلوم شد مذاکرات کافی است حال یک ربع ساعت تنفس می‌دهم بعد رای خواهیم گرفت در این موقع آقایانی نمایندگان برای تنفس خارج و مجلس بعد از نیم ساعت مجدد تشکیل گردید.
وزیر فوائد عامه ـ بنده آقای ناظم العلوم را به سمت معاونت وزارت فوائد عامه معرفی می‌نمایم.
نایب رئیس ـ پس از قرائت صورت مجلس شاهزاده سلیمان میرزا اجازه خواسته بودند که توضیحاتی راجع به مذاکرات جلسه قبل بدهند نظر به اینکه در آن موقع بی مناسبت بود و مطابق نظامنامه قبلاً بنده باید اطلاع از اظهارات ایشان داشته باشم این بود که در موقع تنفس از ایشان استعلامی به عمل آمده معلوم شد نظریه ایشان این بود که از مذاکرات جلسه قبل شاید آقای وزی مالیه همچو استنباط کرده‌اند که جدیتی که شاهزاده سلیمان میرزا در تأدیه حقوق معلمین مدارس دارند میل دارند از هر کجا و به هر وسیله که ممکن است این حقوق پرداخته شود در صورتی که مطابق توضیحاتی که معزی الیه دادند نظریه ایشان اینطور نبوده است بلکه نظر ایشان تهیه پول از منبع مشروع بوده است و می‌خواستند این نکته را توضیح بدهند که نه تنها در موضوع معارف بلکه در تمام مواد و مواقع دیگر هم مخالف بوده‌اند که از یک منابعی که مصالح مملکت را تأمین نمی‌کند پولی استقراض شود و در آن موقعی که ایشان اجغازه خاسته بودند این مطلب را می‌خواستند بیان فرمایند چون در موقع تنفس بنده از نظریه ایشان اطلاع حاصل کردم این بودکه توضیحات و نظریه‌های ایشان را بیان کردم (گفته شد صحیح است)
قبل از تنفس مجلس شورای ملی مذاکره در باب تعهدنامه جامعه ملل را کافی دانست لذا باید در کلیات رای گرفت ولی نظر به اینکه تعهدنامه موجود است لذا دیگر مجلس شورای ملی نمی‌تواند داخل در مواد شود و بالنتیجه باید از روی ماده واحده که از طرف دولت راجع به عضویت ایران در جامعه بین الملل و پیشنهاد شده است رای گرفته شود آقایانی که عضویت ایران در این جامعه تصویب می‌کنند البته با در نظر داشتن این تعهدنامه تصویب خواهند فرمود ماده واحده خوانده می‌شود بعد رای می‌گیریم.
آقای تدین به مضمون ذیل قرائت نمودند.
ماده واحده ـ مجلس شوری ملی عضویت مملکت ایران را در جامعه بین الملل تصویب می‌نماید.
نایب رئیس ـ آقایانی که این ماده را به ترتیبی که فعلاً قرائت شد تصویب می‌نمایند قیام فرمایند.
اکثر نمایندگان قیام نمودند.
نایب رئیس ـ تصویب شد. چند فقره سوال در دستور داریم شروع به آن سوالات می‌کنیم.
آقای سدید الملک سوالی راجع به بلوچستان از وزارت داخله داشتند (خطاب به معاون وزارت داخله) برای جواب دادن حاضر هستید؟
معاون وزارت داخله ـ بلی
سدید الملک ـ از اقای معاون وزارت جلیله داخله سوال می‌کنم چند سال است بلوچستان آن سرزمین حاصل خیز که واقعاً یک قطعه مهم و اعظم ایران است نه حکومت دارد نه اداره مالیه و دولت فقط به این قناعت کرده که در مزامین و تلگرافات اسمی از آنها برده شود بنده می‌خواستم بدانم دولت چه تصمیمی در این باب اتخاذ کرده است.
معاون وزارت داخله ـ البته تصمیم دولت این است که بلوچستان مثل سایر ولایات ایران اداره شود و از منابع ثروتی مهم آنجا استفاده می‌شود و حوائج اهالی هم مطابق ترتیبات مملکتی تامین و حفظ شود و بدیهی است وزارت داخله تنها اکتفاء ندارد به اینکه آنجا اسماً جزو ایالت کرمان باشد اگر چه مامورین ایالتی کرمان هم آنقدری که ممکن و وسایل فراهم است موظب آنجا بوده و هستند معذالک تاکید خواهد شد که اگر نواقصی دارد به کلی رفع شود و مخصوصاً در موضوع انتخابات آنجا تاکید شد و دستورات لازمه داده شده استکه انتخابات آن حدود هر چه زودتر انجام شود شاید از حیث وسایل محلی یک نواقصی در آنجا مراد باشد ولی مسلم است که حتی الامکان سعی اهتمام می‌شود که رفع آن نواقص کاملا بشود
سدید الملک ـ فرمودند دولت مسئول است انتخابات بلوچستان را بطور رضایت بخش خاتمه دهد و نظر حکومت کرمان هم در بلوچستان حکومت ندارد و چرا این مالیه ندارد بنده وقتی قانع می‌شوم که آنجا هم مثل سایر ولایات ایران دوائر دولتی ترتیب داده شود زیرا بلوچستان یک ایالت وسیع حاصل خیز پست که از حیث حاصل و آذوقه نه تنها ایران بلکه یک قسمت دنیا را می‌تواند تامین کند بنابراین نمی‌شود از همچو نقطه صرف نظر کرد.
معاون وزارت داخله ـ البته همانطور که اظهار می فرماین دولت لازمه توجه را در امور بلوچستان خواهد کرد مامورین حکومتی و مالیه هم فرستاده خواهد شد و به زودی وسائل اعزام آنها را تکمیل خواهد شد.
نایب رئیس ـ آقای اقا میرزا سید حسن کاشانی راجع به مالیات که مالیات و عوارض ارزیابی از وزارت مالیه سوالی دارند آقای وزیر برای جواب حاضرند.
وزیر مالیه ـ بلی بفرمائید
آقا میرزا سید حسن ـ با اینکه از گندم و جو خروازی دو قران به عنوان معارف و یک قران به عنوان خیریه می‌گیرند پیشکار مالیه ورامین حکمی صادر کرده است که خرواری سه قران هم از کاه بگیرند در این خصوص وزارت مالیه چه اقدامی کرده است.
وزیر مالیه ـ اگر سندی در دست دارند خوب است به وزارت مالیه بفرستند که مؤاخذه شود اگر هم ندارند بنده خودم تحقیقات لازمه کرده جواب عرض خواهم کرد.
آقا میرزا سید حسن کاشانی ـ سواد حکمی را که صادر کرده است گرفته به نظر عالیه میرسانم.
وزیر مالیه ـ بسیار خوب
نایب رئیس ـ خطاب به وزیر فواید عامه شاهزده سردار مفخم سوالی از وزارت فوائد عامه راجع به صید ماهی بحر خزر دارند برای جواب حاضرید.
وزیر فوایدعامه ـ بلی بفرمائید
سردارمفخم ـ با اهمیت منافع صید ماهی حلال سواحل بحر خزر و بی جواب ماندن پیشنهادهای تجار داوطلبان اجاره از قراری که شنیده می‌شود حکومت گیلان یک قسمت از صید ماهی آنجا را به اجاره داده می‌خواستم بدانم که آیا حکومت گیلان این اقدام را بر حسب اجازه و دستور وزارت فوائد عامه کرده است یا موافق آراء میل خود بوده اگر مطابق تعلیمات وزارت فوائد عامه بوده است فوائد آن چیست؟ و دولت نسبت به صید ماهی حلال مازندران واستر آباد چه نظریه و رویه را اتخاذ کرده است؟
وزیر فواید عامه ـ در این قضیه تصمیم هیئت دولت این طور شد که نباید فعلاً صید ماهی حلال را اجاره بدهند لذا قدغن شد که هیچ کس مداخله نکند ولی متاسفانه حکمران گیلان بدون اجازه وزارت فوائد عامه وزارت داخله صید ماهی آنجارا اجاره داده‌اند و پس از استعلام از این خبر بنده شرحی به وزارت داخله نوشتم که از این تخطیات جلوگیری شود و امیدوارم به زودی نتیجه مطلوبه حاصل شود.
معاون وزارت داخله ـ راجع به این قضیه بعد از اینکه راپورت از وزارت فواعد عامه رسید توضیحاتی ازحکومت گیلان خواسته شدحکومت هم تلگرافی کرده که دوسیه توضیحات خود را فرستاده است بعد از اینکه رسید مطالعات لازمه شده جواب عرض خواهد شد.
سردار مفخم ـ پس این صید ماهی منافعش به کجا خواهد رفت و برای چه توقیف شده است بنده قانع نشدم می‌خواستم بدانم تصمیم هیئت وزراء و نظریاتشان در این موضوع چه بوده است؟ اگر اجازه داده نشود پس چه خواهد شد؟
وزیر فوائد عامه ـ توضیح در این قضیه را بعد عرض می‌کنم.
نایب رئیس ـ آقای مستشار السلطنه راجع به ارزان و مقادیر مملکتی سوالی از وزیر فواعد عامه دارند (خطاب به آقای وزیر فواعد عامه) برای جواب حاضر هستید؟
وزیر فواعد عامه ـ خیر به جلسات دیگر موکول می‌شود
مستشارالسلطنه ـ سوال بنده از ابتداء از آقای وزیر مالیه بود …
نایب رئیس ـ یک سوال سرکار راجع به وزارت فواعد عمه بود بنده هم مکلف هستم همان طور رفتار کنم.
آقای کازرونی سوالی راجع به مقررا کنگره بازدید دفاتر پستی انگلیسی از آقای پست و تلگراف دارند (خطاب به آقای وزیر پست و تلگراف) برای جواب حاضر هستید؟
وزیر پست وتلگراف ـ بلی سوالشان را بفرمایند.
آقای میرزا علی کازرونی چون فردا اول ژانویه است و معتمدین کنگره مادرید باید به موقع اجرا بیاید و نظر به اینکه موافق تصمیمات کنگره باید دفاتر پستی خلیج فارس و عربستان یعنی دفاتر پستی انگلیسی به دولت ایران تسلیم شود بنده از آقای وزیر سوال می‌کنم در این باب چه اقدامی فرموده‌اند؟
وزیر پست و تلگراف ـ چنانچه سابقاً هم عرض شد دولت به این موضوع خیلی اهمیت می‌دهد و از روزی که نمایندگان دولت ایران در کنگره مادرید نتیجه مطلوبه را گرفته‌اند اقدامات شده و تلگراف به لندن شده و بالاخره از لندن در جواب گفته‌اند در تهران این مسئله تصفیه خواهد شد چندین تلگراف هم به هندوستان راجع به دفاتر پستی خلیج فارس شده است و اخیراً خوشبختانه به کشتیهای انگلیس دستورالعمل داده شده است که مراسلات و امانات پستی را عوض آنکه سابقاً به دفاتر انگلیسی تسلیم می‌کردند مستقیماً به مامورین ایران تحویل بدهند ولی راجع به عربستان هنوز نتیجه حاصل نشده است و دولت در این خصوص مشغول مذاکرات است و امیدوار است با ورود وزیر مختار جدید و دستور المعل کافی که دارد این مسئله موافق میل دولت ایران تصفیه شود و امیداورم در این دو سه روزه نتیجه حسنه آن به عرض مجلس برسد و اگر نتیجه گرفته نشد البته در این خصوص در مقامات لازمه اقدمات خواهد شد چنانکه یک تلگرافی هم تا به حال بژن شده است که به نمایندگان دولتی که در کنگره مادرید شرکت داشتند اظهار دولت ایران را ابلاغ نمایند و از وجود دفاتر پستی خارجی در ایران پرتست کنند و امیدوارم به زودی نتیجه حاصل شود.
نایب رئیس ـ اقای ارباب کیخسرو در باب صندوق مرکزی وزارت مالیه برای جواب حاضر هستند؟
وزیر مالیه ـ بلی.
ارباب کیخسرو ـ از آنجائی که مورد تصدیق است که روح مملکت مالیه است و پول مملکت هم در یک نقطه معینی جمع می‌شود که عبارت از صندوق مرکزی باششد بنده از آقای وزیر سوال می‌کنم ایا در مدت تصدی خودشان هیچ توجهی به آ فرموده‌اند و می‌توانند بفرمایند که حساب صندوق مرکزی تا چه موقع رسیدگی شده و بعد از آن را چه کرده‌اند و فعلاً چه نظری دارند مبنای سوال بنده این است که می‌شنوم در سنه ئیلان ئیل دوست و هفت هزار تومان از خراسان به مرکز رسیده و در حسابهای صندوق مرکزی چنین مبلغ هنگفتی ثبت نشده است و اگر هم ثبت شده است نواقصی دارد این بود که خواستم ببینم آقای وزیر مالیه در این خصوص چه نظری دارند و چه توجهی فرموده‌اند؟
وزیر مالیه ـ راجع به دویست و هفت هزار تومان مدرک این مسئله یک اعلانی است که مسیو دوبوا در خراسان منتشر کرده بود مفاد آن اعلان اینکه در سنه ئیلان ئیل دویست و هفت هزار تومان به وزارت مالیه رسیده و طوری بی ترتیب بود که به خزانه وارد نشده سواد آن اعلان را خوب مسیو که بوا برای بنده فرستاده بود بنده خیلی متعجب شدم که چطور دویست و هفت هزار تومان پول از خراسان آمده و به صندوق وارد نشده بنده هم دو نفر را که یکی خودش و دیگری خود آقای منتصر السلطنه بود مامور کردم که بروند در صندق و تفتیش کنند و مسئره را معلوم نمایند بعد که رفتند مشاهده شد که فعلاً هم در این مسئله مذاره شده بوده است ولی دوسیه‌های آن را فرستاده‌اند به خراسان و علت این مطلب هم درست معلوم نیست چون دوسیه ما را به خراسان فرستاده بودند نتوانستند درست تفتیش کنند به خراسان تلگراف کردم که دوسیه‌ها را مجدداً به مرکز بفرستند تا رسیدگی و تفتیش شود ولی راجع به اینکه در صندوق تفتیشی به عمل آمده یا نیامده بنده یک اعلانی صادر کردم که صندوق هر چهار ماه یک مرتبه حساب خودش را به کمیسیون تفریغ محاسبات بفرستند ولی اگر حقیقتاً از طرف مجلس شورای ملی در خصوص رسیدگی به حساب دوره فترت کمکی نشود رئیس از طرف مجلس معین نشود که حساب دوره فترت را رسیدگی نمایند گمان می‌کنم وزارت مالیه نتواند به ازن زودی از عهده این کار بر آید بنابراین بنده تقاضا می‌کنم کمکی از مجلس شورای ملی بشود حسابهای ایام دوره فترت صندوق را تفتیش کرده ببینید جریان آن صحیح بوده است یا خیر و حساب صندوق در ایام فترت چه بود و آن هیئت راپورتی تهیه کرده به مجلس تقدیم نمایند.
ارباب کیخسرو ـ وقتی بنده سوال کردم در تردید بودند و این جوابی آقای وزیر مالیه فرمودند بر شبه بنده افزوده و معلوم شد رسیدگی نشده است و محتاج به رسیدگی است و در ضمن از مجلس استمداد کردند برای این است که رسیدگی و دقت کاملی بشود خوب است واضحتر بفرمایند چه نظریاتی دارند و از مجلس چه تقاضائی دارند تا معلوم شود در حدود امکان هست یا نه؟ به هر صورت آن سوالی را که بنده کردم نتیجه بود که مبادا از فترت دقت بیشتر اسباب ندامت شود.
وزیر مالیه ـ بنده فقط تقاضائی که کردم این بود که از طرف مجلس سه نفر معین شود و ب کمک وزارت مالیه در حساب صندوق مرکزی رسیدگی و تفتیش نمایند بعنی از دوره سوم بگیرند و تفتیش کنند تا با به آخر برسد البته مسئله و جوابی هم که از خراسان رسید در ضمن آن کشف خواهد شد خوب است یک هیئت سه نفری برای این کار از طرف مجلس به تعیین شودو وزارت مالیه هم نهایت همراهی را خواهد کرد و اشخاصی را در تحت نظر آنها تعیین خواهد کرد که هر قسم احتیاجاتی داشته باشند حاضر کنند که زودتر نتیجه حاصل شود.
نایب رئیس ـ اگر چنین در خواستی دارید کتباً تقاضا بفرمائید
وزیر مالیه ـ بسیار خوب
نایب رئیس ـ آقای مستشارالسلطنه در باب تحصن اهالی بروجرد در تلگرفا خانه راجع به مالیات قراء شکسته و آفت زده سوالی از وزیر مالیه دارند (خطاب به آقای وزیر مالیه) برای جواب حضر هستید؟
وزیر مالیه ـ خیر تحقیق می‌کنم بعد عرض خواهم کرد.
نایب رئیس ـ آقای فهیم الملک از آقای وزیر مالیه سوالی دارند راجع به فلان اداره مالیه برشت برای جواب حاضر هستند.
وزیر مالیه ـ بلی
فهیم الملک ـ در موضوع سوالی که می‌خواهم عرض کنم لازم است خاطر آقایان را قدری مستحضر کنم مالیات به گیلان به طوری که شای غالب آقایان مسبوق باشند موافق مخبری که سی و پنج شش سال قبل به عمل آمده تمام نقدی شده مثلاً برنج از قرار خرواری ۹۰ قران هم همینطور سایر چیزها در اوائل جنگ که مبنای بساط چنگل و باغگیری پیش آمد گرفتن عشریه را از قاعده نخواهند گرفت هر دم مردم را هرچه بود تصرف می‌کردند در سه سال قبل دولت اقدم کرد و قشونی فرستاد و آنها را از مرکز رشت دور کرد و بالاخره یک اقداماتی کردند ک موقع نیست آن اقدامات را عرض کنم در هر حال قبل از آنکه به خاتمه امر موفق شوند بساط متجاسرین پیش آمد و اهالی بیچاره با آن ترتیباتی که همه آیایان مسبوقند مجبور شدند املاکشان را رها کنند و پای پیاده به تهران می‌آیند عده کثری از آنها را آقایان مسبوق هستند در کوچه‌های تهران مردند یا به فلاکت گذراندند و بالاخره دولت مجبور شد دستگیری از آنها بنماید و الحمدالله در این اواخر دولت اساس یاغیگری را از صفحه گیلان مرتفع کرد و مامورین خود را به آنجا فرستاده مامور مالیه که آنجا رفته است اعلانی منتشر کرده که به موجب حکم وزارت جیة مالیه مقررات مستقیم را از قرار عشریه پردازند بعد در جای دیگر اعلان می‌گوید هیچ گونه اضافه تصویب نشده فقط اخذ مالیات معموله را تصویب فرموده‌اند و در خاتمه می‌گوید شروع به اخذ عشریه از تاریخ نشر این اعلان است این جملات اعلان با هم منافات دارد زیرا گرفتن عشریه باید مطابق تصویب وزارت مالیه باشد و مطابق اساس که برای مجزی کرده عایدات کل آنجا معلوم نموده و آنوقت از قرار عشریه مالیات را بدهند این مسئله تا به حال به عمل نیامده و صاحبان املاک همه هنوز نرفته‌اند و در تهران هستند و وظیفه کمیسیونی که بالخصوص برای رسیدگی به شکایت گیلانیها در مجلس منعقد شد یک قسمتش راجع به همین مطلب بود وزارت کمیسیون هم از طرف مجلس به هیئت وزراء فرستاده شد که هز وزارتخانه در قسمت راجع به خود نظریات خود را اظهار کنند مخصوصاً راجع به مالیات از دولت تقاضای مساعدت کرده‌اند و حالا در مقابل از آنها عشریه مطالبه می‌شود قبل از اینکه ممیزی به عمل آمده باشد و معلوم نیست از روی چه ترتیب باید بدهند. به آنها می‌گویند مالیات معمولی را باید بدهند. به آنها می‌گویند مالیا معمولی آنها همان بوده است که سابقاً می داده‌اند هیچ بساط عشریه در کار نبود بساط میرزا کوچک خان را ما نمی‌توانیم از برای مردم مالیات معمولی و مالیات ممیزی شده بدانیم این بود که از آقای وزیر مالی سوالی می‌کنم که اولاً عشریه را از روی چه قرار معین کرده‌اند؟ و از این تاریخ چطور گرفته می‌شود؟ و ثانیاً آیا دولت تحقیقات کرده که صاحبان املاک سر املاک خود رفته‌اند یا خیر؟ و املاک در دست خودشان هست یا نیست؟ در چه حال است زیرا اگر املاک آنها خراب شده باشد و حاصلی نداشته باشد چطور می‌شود از آنها مالیات مطالبه کرد؟ و همچنین اشخاصی را که امروز در تهران متفرقند و دولت بدادن مالیات مجبور می‌کند؟ بنده تصدیق دارم که دولت مخارج گزافی برای گیلان عهده دار شده اما باید ملاحظه کرد که اهالی نیز خسارت زیادی متحمل شده‌اند یا این وضع البته مالکین و اشخاصی که استفاده می‌کنند باید بالاخره و به آلمان این ضررها را تحمل می‌کنند ولی تمام شرط است به اینکه آنها بروند و ملاک خودشان را تصرف کنند و بعد مالیت خودشان را بدهند استدعا می‌کنم آقای وزیر مالیه توضیحات خودشان را بفرمایند.
وزیر مالیه ـ راجع به املاک گیلانیها چند روز قبل در هیئت وزراء مذاکره شد و به امین مالیه دستور داده شد همانطور که معمول بوده است عشریه را بگیرند و اگر دولت بخواهد از آن ترتیبات معموله سابق تجاوز بکند برای دولت ضرر دارد ترتیب اخیر عشر است حال بعد از وضع مخارج یا قبل از وضع مخارج است اینها یک چیزهائی است که مربوط به جریان و ترتیبات محلی است البته همانطور که در محل بوده این مالیه هم رعایت خاهد کرد اما راجع به املاکی که صاحبانش هنوز نرفته‌اند البته اگر املاک مخروبه باشد از املاک مخروبه مالیات گرفته نمی‌شود و اگر حاصلخیز باشد اداره مالیه از ملک مطلبة مالیات می‌کند اعم از اینکه صاحبش در تهران باش یا در جای دیگر لذا املاکی که محصول دارد و صاحبان آنها در تهران هستند اشخاصی برای سرپرستی آنها را در محل هستند البته خود آنها مالیات را تادیه خواهند کرد و دیگر آنکه از این اعلان اداره مالیه که فرمودند بنده اطلاعی نداشتم تحقیقات می‌کنم و عرض خواهم کرد.
فهیم الملک ـ چون فرمودند اطلاع ندارم بنده برای استحضار خاطر وزیر مالیه عرض می‌کنم که عشریه در محل معمول نبوده است و جزو جمع آنجا بقدری بوده است و حالا که عشریه می‌گیرند باید دولت معین کند.
وزیر مالیه ـ دولت معین کرده است همانطوری که در سابق معمول بوده است رقتار کنند البته ترتیبی که در سابق معمول بوده است رفتار کنند البته اگر معمول نبوده است عمل نخواهد شد.
نایب رئیس ـ آقای تدین از آقای وزیر پست و تلگراف راجع به مراسله که مولیتور رئس پست در تارخ ۷ برج سنبله به وزارتخانه متبوعه خودش نوشه است سوالی دارند آیا برای جواب حاضر هستید؟
وزیر پست و تلگراف ـ در جلسه آتیه جواب عرض خواهم کرد.
نایب رئیس ـ آقای مستشارالسلطنه سه فقره سوال از آقای وزیر مالیه دارند یکی راجع به تشکیلات جدید وزارت مالیه یکی راجع به اعانه ارومیه و دیگری راجع به بقایا برای جواب این سوالات حاضر هستید؟
وزیر مالیه ـ قسمت اول را چون در جلسه قبل سوال فرموده‌اند برای جواب حاضر هستم و سوالات دیگرشان بعد جواب داده خواهد شد.
مستشارالسلطنه ـ البته آقای وزیر مالیه احساس فرموده‌اند که مجلس شورای ملی در چندی قبل ماده واحده را تصویب کرده اختیارات به آقای وزیر مالیه دادند نظرشان اصلاحات اساسی وزارت مالیه بوده است و اصلاحات مالیه هم البته به دست عمال امین و صدیق و درستکار خواهد بود و یقین دارم در نظر آقای وزیر مالیه هم همین مسئله منظور بوده. همین قدر خواستم نتبجه اقداماتشان را اگر ممکن است بطور اجمال به عرض مجلس شورای ملی برسانند.
سوال دوم بنده راجع به بقایا است …..
نایب رئیس ـ یکی یکی سوال بفرمائید
وزیر مالیه ـ چون جواب سوالشان قدری مفصل بود بنده کتباً تهیه کرده‌ام قرائت نمایم.
(به مضمون ذیل قرائت نمودند)
چون بالطبعه اقدام به اصلاحات اساسی وزارت مالیه موجب بعضی اختلافات با تشکیلات سابق وزارت مالیه بود و در موقع شروع به تاسیسات جدید هم لازم می‌شد که برای هر امری به مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه پیشنهادی تقدیم شده و با این ترتیب غالب اوقات مصروف جزئیات امور شده و در مدت قلیل انجام این امر مهم صورت نمی‌گرفت بالاخره ضرورت همچو اقتضا نموده که در تحت ماده واحده اختیاراتی برای مدت سه ماه از مجلس شورای ملی به این بنده واگذار فرمودند لهذا نتیجه عملیات و اقدامات این قلیل مدت خود را که در کار تشکیلات جدید وزارت مالیه طرح و معمول نموده است اجمالاً به پیشگاه نمایندگان معظم عرضه می‌دارد. مرحله اول اصلاحات و مقدم بر هر امری این بود که با رعایت سوابق اعمال و عملیات اشخاص عده لازمی برای ادارات و موسسات جدید وزارت مالیه تعیین و انتخاب بشود با ضیق وقت و معایبی که از فقدان سوابق مستخدمین وزارت مالیه ملحوظ شد اضطراراً به تشکیل دو کمیسیون موسوم پرسنلی متوسل و به وسیله تحقیقات و تفتیشات کمیسیونهای مزبوره مانده‌اند لزوم اعضائی از میانه اشخاص مشغول خدمت انتخاب شده است که بعد از حذف ادارات زائده و جلوگیری از پاره هرج و مرج تشکیلات مالیه شروع شده است.
اولاً ـ نظر به اینکه اداره خزانه داری کل وظایفی را کاملاً مشاره با وظایف سایر ادارات وزارت مالیه به عهده داشته و وجودش به موجب تکرار عمل و بالنتیجه نطق جریان امور و گسیختگی رشته محاسبات ولایات بوده متجلل گردیده فقط دائره صندوق از آن اداره باقی ماند.
ثانیاً ـ کمیسیون تطبیق حوالجات که مقصود از ایجا آن رسیدگی قطعی به محاسبات و تصدیق حوالجات قبل از امضاء و وزیر مالیه بوده ولی بواسطه نداشتن ارتباط عملی با وزارت مالیه از اجرای وظایف باز مانده بوده باشد و دفاتر آن منجل گردیده و وظایف کمیسیون مذکور با یک طرزی ساده و روش به عهده کمیسیونهای آتی الذکر کمیسیون نظارت خرج و کمیسیون تغریغ محاسبات محول شد.
ثالثاً ـ برای اینکه عملیات سه گانه ادارات وزارت مالیه (جمع ـ خرج ـ حساب) همیشه درعصر نامه زمامداری به منافع و مصالح دولت متوجه شود سه کمیسیون تشکیل گردید.
۱- کمیسیون جمع که در راس ادارات مالیات مستقیم قرار گرفته و عملیات این دو اداره را با مطالعه و دقت برای تصمیم وزیر حاضر می‌کند.
۲- کمیسیون خرج که در کلیه مخارج مملکتی ناظر محاسباتی هست که اداره محاسبات کل تهیه می‌نماید یعنی قبل از رسیدن به امضای وزیر مالیه مدرک صدور حوالجا و میزان پرداخت وجه آنها را به کمیسیون مذکور تصدیق نماید.
۳- کمیسیون تفریغ محاسبات که مامور است به حساب عموم صاحبان جمع رسیدگی و دقت نموده بدهی مدیونین را مختص و مدرک کافی برای تعقیب آنان حاضر نماید.
این سه کمیسیون بدون اینکه دفاتر و شعف و اجزائی داشته باشند هریک مرکب از سه نفر عضو صاحب رای و یک نفر محرز بوده و احتیاجات دفتری آنها را دفاتر ادارات مربوط عهده دارند شهدالله در این مدت قلیل عملیات کمیسیونهای فوق الذکر که فوائد تشگیلات جدیده را به خوبی آشکار نموده و امیدواری می‌دهد همین که امور صورت عادی به خود گیرد مصالح و منافع مملکت کاملاً خیانت شده و روزنامه‌های فساد و افراد و تفریط مسدود شود.
رابعاً ـ اداره تشخیص عایدات و اداره تجدید و دخانیات منحل و به جای آنها در مرکز دو اداره یکی به نام اداره مالیات مستقیم و دیگری به نام اداره مالیات غیر مستقیم تشکیل گردید. گویا محتاج به توضیح نباشد که این قسمت از تشکیلات چه از حیث تفصیل مخارج و چه از نقطه نظر تفکیک طبیع امور تا چه اندازه با صلاحیت توأم بوده است زیرا اداره تشخیص عایدات سابقاً مرجع مالیاتهای مستقیم و قسمتی هم از مالیاتهای غیر مستقیم بوده ولی یک قسمت دیگر از عایدات غیر مستقیم را اداره تجدید و دخانیات مستقلاً در محیط اختیار خود گرفته قسمت اعظم از این عایدات هنگفت را حفظ برای مصرف ادارات مراکز و ولایات خود جمع و خرج می‌نمود و دولت از آن عایدات رفع احتیاج و استفاده قابلی نمی‌کرد.
در چنین ترصی که اوضاع مالیه دولت اقتضا دارد از تعدد مامورین دولتی در ولایات خود داری شده و بلکه نمایندگان دو یا سه وزارت خانه را یک مامور عهده دار باشد الحق روا نبود وزارت مالیه در هر ولایتی که مامور مسئول و دو اداره مستقل داشته باشد لذا املاً از نقطه نظر تقلیل بودجه. ثانیاً برای مرکزیت دادن عایدات.
ثالثاً برای اقراز از اختلافاتی که بین دو مامور مستقل حاصل نمی‌شد. وزارت مالیه در صورت که عنقریب در ولایات دوائر تجدید دخانیات را به ادارات مالیه ضمیمه نماید.
خامساً ـ مهمتر از همه مسئله قضاوت به اعمال مستخدمین وزارت مالیه است که این بنده قسمت بزرگ خرابهای گذشته وزارت مالیه را به نقصان اساس آن مربوط می دانم. زیرا سابق تعقیب عملیات مامورین موکول بر این بوده که شخص وزیر مالیه بر حسب دعوت از دائره، ادارات مجلس مشاوره عالی تشکیل دهد و محاکمه را طرح کند چنانچه وزیر مالیه مایل به تعقیب مامورین نبود طبعاً دعوت صورت نگرفته و محاکمه مسکوت می‌آید کما اینکه تا قبل از تصویب ماده واحده نادراً اتفاق افتاده که مجلس مزبوره تشکیل و مامورین وزارت مالیه تعقیب شوند لذا برای اینکه در این مواد نظریات شخصی می‌تواند عایق محاکمه شود اداره محاکمات سابق که فقط وظایف آن رسیدگی به تطمات و عادی واصله بر علیه ادارات بوده محل و به جای آن دیوان محاکمات مالیه تشکیل گردید. این موسسه علاوه بر عهده داری وظایفی که محاکمات سابق دارا بوده راساً می‌تواند مامورین مقصر یا متهمی را که مدعی العموم محاکمات بر علیه آنها اقامه دعوی نمود به محکمه قبل و حکم مجازات یا برائت و نه آنها را موافق نتیجه محاکمات بر علیه آنها اقامه دعوی نمود به محکمه قلب و حکم مجازات یا برائت و نه آنها را موافق نتیجه محکمه صادر نمایند و الحق در این مدت قبل به قسمی که سرادار بوده از عهده کار بر آمده و عده زیادی از مامورین متهم بخطا کاری را به محاکمه جلب نموده‌اند البته در موقع تقدیم لایحه تشکیلات جدید وزارت مالیه خدماتی که از حیث تقلیل بودجه مخارج و تناسب طبیعی تشکیلات شده است مشهور نظر نمایندگان معظم خواهد شد و امید است همین که رو به راه شود در سایه وجودی ک تشکیلات منظمی وزارت مالین به تصدی مالیاتها و تزیبه عایدات که منتهای منظور این بنده است موفق شده و مملکت را از چنگال فقر و این وضعیت رقت آور رهائی بخشد.
مستشارالسلطنه ـ به طوری که در ضمن سوال به عرض آقایان نمایندگان محترم رساندم احساس می‌کنم که مجلس شوری ملی هم یگانه مقصودش این است که مالیه مملکت در تحت یک تشکیلات منظمی از روی صحت عمل و بدون افراط کاری تشکیل یابد و این را هم به آقای وزیر مالیه تذکر میدهدم همانطور که در نظر خودشان هست و مامورین غیر صحیح العمل را تعقیب می‌کنند به همان اندازه بلکه ضعف آن از ماموریتی که صحت عمل نشان داده‌اند دیر سنی اعمال آنها را ضبط کرده از ارتقاء رتبه و ترقی دریغ نفرمایند اما سوال دوم بنده..
نایب رئیس ـ سوالهای دیگر سر کار می‌ماند برای جلسه بعد زیرا عده برای مذاکرات کافی نیست و گویا نمایندگان محترم هم خسته شده‌اند بنابر این جلسه را ختم می‌کنم و جلسه آتیه روز سه شنبه خواهد بود.
مجلس دو ساعت از شب گذشت ختم شد.