مذاکرات مجلس شورای ملی ۹ امرداد ۱۲۸۶ نشست ۱۳۰
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۹ امرداد ۱۲۸۶ نشست ۱۳۰
مذاکرات روز ۵شنبه ۲۱ شهر جمادی الثانی دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز سه شنبه ۱۹ را آقا سید محمد تقی قرائت کردند.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی – روز سه شنبه بعد از گفتگوی زیاد قرار شد روز شنبه بجهة سالار مفخم در مجلس گفتگو شود آنچه بگمان بنده می‌رسد و خود را مکلف میدانم این است که اینگونه امورات از وظیفه مجلس خارج است و ما باین مجلس نیامده‌ایم از برای قطع و فصل دعاوی شرعیه و عرفیه بلکه وظیفه ما وضع قوانین است و بس چنانچه رسیدگی به جزییات را ما داخل در وظایف مجلس کنیم کار منجر باشکال خواهد شد پس باید اصلاح هر کاری را از رئیس مسئول او خواست.
حاج میرزا علی آقا – خارج از آن نیست که این حکم یا برخلاف شرع است یا بر وفق شرع در هر صورت دارای محظوری خواهد بود بنابراین تکلیف مجلس نیست.
وکیل التجار – مقصرین بر دو نوعند یا مقصر شرعی یا مقصر عرفی است و در صورتی که مقصر عرفی است مثل این که کسی مالیات را خورده اینها راجع است بعدلیه.
آقا سید باقر- حق مجلس این است که رفع ظلم را از وزیر مسئول بخواهد.
حسنعلی خان – در جاهایی که این چنین کارها راجع به مجلس نیست آن جاهایی است که تکلیف وزارتخانها را معین نموده انداین مجلس ما امروز قریب یکسال از افتتاحش گذشته است و در این مدت به هیچوجه بوظایف خود رفتار نکرده وزارتخانهای ما تاکنون هیچ درست نشده مخصوصا بنده بر وزارت عدلیه ایرادات زیاد دارم وزارت باسم که نمی‌شود وزارت عدلیه قضات می‌خواهد بصرف اینکه ترتیب اطاقها را مرتب کردند اطاق ابتدایی اطاق تحقیق اطاق استیناف وغیره وغیره دایر کردند کار درست نمی‌شود در همه جا اعضای هر اطاقی از یکدیگر ممتاز هستند ولی در اینجا از این اطاق برخاسته در اطاق دیگر مجلس منعقد می‌کنند بازی با این حال واین بی ترتیبی ادارات مجلس باید بتمام کارها رسیدگی نماید و مواظبت کند.
حاجی معین التجار – باین ترتیب این است که هیچ کاری در مجلس پیشرفت نمی‌کند پریروز دو ساعت در اینجا در این مقدمه مذاکره شد.
حسنعلی خان – همین مسئله سالار مفخم که همه تقصیرات او را دانسته‌اند باید از طرف مجلس یک محاکمه عالی مقرر شود که از روی صحت ودقت در آن رسیدگی نمایند.
حاجی معین التجار – شش نفر از وکلا درآن محاکمه حاضر بودند.
حسنعلی خان – در همین جا بنده ایراد دارم وکلا چرا باید بوزارتخانها بروند وکلا باید در مجلس وضع قوانین بکنند کرارا گفته‌ام وکلا نباید با وزارتخانها مراوده داشته باشند یا وساطت کنند بحمدالله تاکنون بنده از وظایف خود تخطی نکرده‌ام و از خانه خود خارج نگردیده‌ام.
حاجی معین التجار – تمام مجلس در این خصوص رای دادند.
آقا سید حسن تقی زاده – آقایان میگویند وظیفه مجلس نیست گویا پریروز تکلیف مجلس بود و امروز تکلیف نیست معلوم می‌شود حضار امروز غیر از حضار پریروز باشند آنروز آرا در این باب قریب باکثریت بوده چنانچه تکلیف مجلس نبود از اول باید اقدام باین کار نکنند و چهار ماه داد و فریاد نمی‌کردند و روزنامها را از این محاکمه برنمیساختند البته هر کس در هر باب می‌توانداظهاری بکند. ولی در این مسئله سالار مفخم هر کس بدون تعمق وتامل حرفی بزند باعث رنجش خاطر واحتراق قلب یک ملت می‌شود باید اگر یک هفته هم حاجت باشد مجلس فوق العاده تشکیل داده شود واز روی دقت رسیدگی بعمل آید.
حاج محمد عبدالحسین شهشهانی – پریروز قرار محاکمه نبود قرار مجازات بود گفتند همان تقریرات و محاکماتی که مقدمه گذشته است مجددا رسیدگی کرد این که بنده عرض کردم تکلیف نیست از آن باب بود که شاید بعضی مطالب مذاکره شود که باعث اشکال بشود.
رئیس- پریروز تمام این مذاکرات بمیان آمده و گفته شد هنوز محاکم ما متظلم نشده و آقای تقی زاده شرح مفصلی گفتند و همه همراه شدند و بصدای بلند گفتند این شخص چنین و چنان کرده و باید مجازات شود بالاخره قرارشد همان محاکمات و اسناد که در عدلیه ارائه شده تجدید شود در این صورت حکمش سختی ندارد.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی – می‌ترسم حکم شود ولی اجراء نشود.
مقبل لشکر – شما که اینجا حاضر هستید تمام وکلا و اولیای مردم هستید. وزیر عدلیه را که از برای تحقیق معین کرده‌اید صورت آنرا که آورده و مفهوم داشت یکی ثبوت تقصیر یکی مجازات آن اندازه مجازات را کم دانستند حالا تجدید در محاکمه لازم نیست مجازات را باید آقایان معین فرمایند.
حاج محمد اسمعیل آقا – تاکنون عدلیه ما منظم ندشه قوانین آن اداره هم از مجلس نگذشته کرارا هم از وزیر عدلیه در همین مجلس اظهار داشته که تا هنگامیکه قانون عدلیه از مجلس نگذشته من مجبورم از روی دماغ خودم کار بکنم پس از اتمام قانون هر گاه من تخطی کردم حق شما است ایراد بکنید. حالا در باب مجازات سالار مفخم بنده یک صورتی دیدم که پای آن ممهور بود بمهر وکلا این حکم از روی چه میزان صادر شد اگر حکم عرفی است ابدا بآنها ربطی ندارد در عهده وزیر مسئول است و اگر از روی شرع است باید همان قسم که در شرع معین شده مجری شود.
آقا سید حسن تقی زاده – این مجازات که در عدلیه ترتیب داده شد باکثریت آرا معین شده شما اولا معین کنید که این حکم شرعی است یا عرفی.
حاج محمد اسمعیل آقا – وکلا فقط برای رسیدگی رفتند که معفوم شود مقصر هست یا نیست.
آقا سید حسن تقی زاده – شما اگر می‌دانستید که این حکم عرفی است پس چرا وکلا را فرستادید ما هم که رفتیم در جزو نظار بودیم و بطوری که ثابت شد هیچکس شک ندارد وهمه میدانند که ترتیب محاکمه عرفی بود مجلسی تشکیل داده بودند جمعی از اجزای عدلیه و وکلا و از هر کدام رأی می‌خواستند و هر کس هر چه بنظر داشت می‌گفت و این معلوم است که این ترتیب از روی وجدان است و پس از ختم محاکمه حکم بانظار نیست هر کس این را بگوید غلط است آنچه راجع بنظار است رأی دادن است که بگوید بنظر من اینطور رسید و اینکه مهر شد خبط شده و ما را گول زده مجبور کردند ما در مهر کردن راضی نبودیم هر کس بگوید این حکم است غلط گفته است در این موقع خیانتی که شد همین بود که بما گفتند مهر کنید و بملاحظه اینکه وزارت عدلیه می‌خواست این نوشته را بمجلس وزرا ارائه بدهد واگر مانعی در آنجا بنظر بیاید بگوید این رأی وکلا است از اینرو ما رااجبار کردند تاکنون هم من اینمطلب را نگفته بودم حالا می‌گویم و می‌توانم تقصیر عدلیه را در این موقع ثابت کنم در هیچ جا اینطور اعضا کسی از برای عدلیه معین نمی‌کند در اینجا یک مشت اعضا از قبیل شربت دار و قهوه چی جمع می‌کنند که اکثریت آرا با آنها باشد از من رأی خواستند رأی خودم را گفتم بآنها که رسید گفت اینطور نیست وخودش رأی داد سایر اجزا متابعت کردند در سر مجازات که رسید خواست رأی بدهد من نگذاشتم گفتم باید نوشت اجزا گفتند بایست در این باب صحبت کنیم بالاخره نگذاشتند نوشته شود بعد قرار شد در یک اطاق خلوت نشسته اتفاق رأی حاصل کنیم ما وکلا یک رأی دادیم اعضا عدلیه هم رأی خود را بردند پیش وزیر عدلیه تغییر کرده دور انداخت که اینطور نمی‌شود در صورتیکه اتفاق آراء وکلاء و اعضاء باشد وزیر عدلیه حق ندارد بمیل خود رفتار نماید.
حاج محمد اسمعیل آقا – مکرر وزیر عدلیه آمده است باینجا و گفته است که قوانین عدلیه مرتب نیست و من از روی دماغ خود کار می‌کنم پس در همان روز اول خوب بود این ترتیب را قبول نکنید که بعد ایراد بگیرید جواب اول و جواب دویم صحیح است شما رفتید بجهة نظارت من هم همین را می‌گویم که تکلیف شما نیست که در اینموقع حکم بدهید.
وکیل التجار – اینکه میگویید مجلس قانون محاکمه را بعدلیه نداده است مجلس هرگز قانون محاکمه را باو نخواهد داد تمام احکام را شرع مقدس معین کرده مجلس فقط راه اداره کردن را باو مینمایاند در این صورت او نمی‌تواند بدماغ خودش حکم بکند. در این موقع هم از وکلا حکم داده نشده فقط رأی بوده و در این هم بی ترتیبی نبوده.
آقا سید جعفر – در این مسئله چند اشتباه شده اولا در خصوص محاکمه در روزنامها نوشته شده واز وزارت عدلیه تمجید شده کسی هم تاکنون از وزیر عدلیه مذمت نکرد مگر دیروز که جناب تقی زاده این عنوان را کرد جهة آن تعریف چه بودوعلت این تکذیب چیست حالا هم نباید طوری بشود که مجازات این شخص از بین برود.
حاجی معین التجار – بلی ترتیبی که ویر عدلیه قرار داده بود همین است که آقای تقی زاده گفتند می‌خواست طوری بکند که جمعی را از مجلس وکلا برنجاند بنده که یکی از وکلا هستم از او تعریفی نکرده‌ام جمعی از او تعریف و تمجید کردند منجمله در مسئله محاکمه آصف الدوله از اوتعریف کردند درخصوص رفتن او هم بحکومت آذربایجان آقا سید حسین گفت نباید این اداره که فعلا بیک اندازه مرتب است برهم بزنیم.
آقا سید محمد جعفر- کسیکه نرفته بود تمجید نکرده بود ما هم که تا دیروز نمی‌دانستیم.
احسن الدوله – اول کسیکه بعدلیه رفت بنده بودم و بعد از مراجعت تعریف کردم که خوب ترتیبی است بعین حالت عدلیه ما بحال عمارتی می‌نماید که در خارج از یخ می‌سازند و در زمستان چراغ الکتریک در او روشن می‌کنند و خیلی هم خوش نما است اما همینکه هوا گرم شد یک مرتبه یخها آب می‌شود و اصل عمارت از بین می‌رود.
آقامیرزامحمود – بدیهی است در هر موقعی که ما دیدیم با ملت موافقت کرد تعریف می‌کنیم وقتی هم که خلاف آنرا دیدیم تکذیب خواهیم کرد در خصوص رأی هم بما گفت که می‌خواهم با رای اعضای خودم موافق کنم رای ما هم خلاف شرع نبود ما گفتیم اسرا را استرداد کند و آن دوازده نفر که کشته شده‌اند دیه آنها را رد کند در مقابل خیانتی هم که بدولت و ملت کرده است مجازات شود اینها هیچ کدام خلاف شرع نیست.
حاج امام جمعه – این که گفتید شش نفر وکیل را همه معین کرده‌اند همه معین نکرده‌اند مگر اشخاصی که نمی‌دانستند ترتیب حکم این مسئله امروزه چیست. دیگر اینکه من نمیدانم وظیفه این مجلس چیست هرکس یک حرفی می‌زند سالار را آوردند اینجا اولا باید موافق شرع ثابت شود. ثانیا باید مجازات شود اگر همین طور است که بیاورند و اگر هم می‌خواهند خیالات سایرین را مجری سازند که نمی‌شود.
آقا سید جعفر – تمام از این مطلب خائفند که مبادا حکمی از مجلس صادر شود و توسلات منفی یاعلتی مانع از اجرای آن گردد.
آقا سید حسین – اولا در خصوص این کمیسیون مجلس رای داد بهتر این است در مواقع رای دادن مجلس اخطار کنند و بگویند صلاح نیست تا بعد باعث ایراد و اسباب سستی مجلس نشود آنروز که ما را معین کردند باکثزیت آراء بود پریروز هم اینجا در حضور وزیر عدلیه گفته شد که این مجارات کم است امروز یک نفر رایش برگشته سایرین هم با او موافقت دارند این ترتیب مجلس نیست.
آقا شیخ حسین – در خصوص آمدن این شخص گفته شد که بیاید تا جمعی از علما حضور داشته باشند و علنا رسیدگی شود که مبادا خدا نخواسته در خفیه شیطان اغوا کند در خصوص حکم شرعی هم اگر آن حکم که آقای حاجی میرزا حسین داده‌اند صدق است دیگر مرافعه حرام است و این مسئله را هم علما باید جواب بدهند که اگر حق من غصب شده می‌روم به محکمه عدلیه یا کسی که استرداد حق من نماید آنوقت باید مرا امن کرد این کاری که این شخص کرده تمام ایران دانسته‌اند هیج طرفی هم غرضی ندارد منتهی این است که این محاکمه علنا باشد که اسباب حرف نباشد.
ثقة الاسلام – کسی نگفت که بمجلس نیاید مطلب این است که بعد از صدور حکم شرعی مجری بشود.
آقا میرزا فضلعلی آقا – اول صحبت شد در این که برای کمیسیون‌ها اشخاص معین می‌کنند بعد در عمل آنها حرف می‌زنند این فقره مسلم است که تا آخر همین طور خواهد بود مقصود از کمیسیون این است که یک طرح ریزی بشود بعد به نظر همه رسیده اصلاح شود. اما در کمیسیونی که معین کرده شد بعضی نمیدانند که اولا باید تحقیق شده بعد مجازات از روی او معین شود آن روز گفته شد که بعد از این ایراد نگیرند قرار دادند که روز شنبه او را بیاورند در حضور حجج اسلام با وکیل او اولا رسیدگی شده که از این اسناد و شهود چه ثابت می‌شود بعد مطابق آن حجج اسلامیه حکم فرمایند در این مورد اگر مسامحه شود هر چند نفر هم که کشته شود باید این حکم مجری گردد و اگر اینطور نیست چنانچه در شرع هم هست که اگر حکمی باشتباه صادر شد برمیگردد مثل درایفرس یهودی در مملکت فرانسه.
حاج امام جمعه – مقصود اینست که مقدار تقصیر او معین شود والا در تقصیر او هیچ حرفی نیست.
حاج امین الضرب – از روز اول که شش نفر معین شد بجهة این بود که سالار یا دیگری تقصیر دارند یا نه و هرچه بنظرشان رسیده آن را نوشته بمجلس ارائه بدهند نه اینکه حکم یا رای بدهند حالکه کار به اینجا رسید بنشینید این رای که داده شده اگر موافق است فبها والا مجددا رجوع بعدلیه شود یا عدلیه خودش رسیدگی کند یا رجوع بشرع نماید در هر حال تکلیف مجلس محاکمه نیست.
آقا سید محمد جعفر- حق مجلس نیست در محاکمات شخصی و جزئی رسیدگی نماید ولی در این موقع حقوق نوعی است چطور می‌شود که شصت و دو نفر زن برود و باز مجلس کار نداشته باشد عدلیه شما هم که عدلیه نیست بهر ترتیبیکه هست این کار باید صحیح شود و مجازات داده شود.
حاج امین الضرب- مجلس باید فقط نظار در اعمال وزرا داشته باشد نه خودش محاکمه کند.
آقا سید مهدی- در این مجلس گفتگو شد که وکلا حق ندارند مجلس وزرا بروند وکلا سرخود رفتند ثانیا کسی از وزارتخانها اطمینان ندارد در مسئله سالار هم با مداقه رسیدگی شد و در خصوص رأی وکلا هم وکلا حکم ندادند باصرار عدلیه رای دادند عقیده شخص بنده هم این استکه مجلس حق ندارد محاکمه را بخود مجلس رجوع کند با خود عدلیه استکه یا دو مرتبه رسیدگی کند یا رجوع بشرع نماید.
وکیل الرعایا- در صورتیکه وزارتخانهایی داشته باشیم که هیچ محل حرف نباشد باز هم یک چنین مطلب مهمی لازم استکه درخود مجلس رسیدگی شود.
آقا ملاحسن وارث- عقیده بنده هم همین است.
حسنعلی خان – چند ماه قبل عرضکردم که وظیفه وکلا نیست صبح و شام منزل وزرا بروند و توسط کنند و مدعو باشند چند نفر هم تصدیق مرا کردند حالاهم می‌گویم باید وکلا هر یک بوظیفه خود رفتار کنند وکیل نباید مراوده با جایی داشته باشد مگر کار شخصی داشته باشد در موقع لزوم البته می‌تواند ولی بعنوان وساطت از غیر نمی‌تواند.
آقا میرزا فضلعلی آقا – از ولایات تلگراف می‌رسد مکتوب می‌نویسند کار رجوع می‌کند که رفع ظلم از آنها بشود در این موانع چرا نمی‌شود رسیدگی کرد و وساطت نمود.
رئیس- تا این اندازه حق با حسنعلی خان است وکیل نباید دخیل امور شود باید بعدلیه یا غیر آن رجوع کند.
آقا سید حسن تقی زاده – امروز بیاناتی شد که عدلیه در این خصوص بطوریکه باید رسیدگی کند نکرده تا حال هم مذاکره شد اما در خصوص این محاکمه بخصوص آن روز عرض کردم این مطلب اهمیت پیدا کرده و ترتیب آن این است اظهار سلب امنیت از هر وزیر مسئولی شد باید او را معزول کرد بنده از اول اطمینان نداشتم از هر جا شکوه می‌شود باید بعدلیه رجوع نموداما وقتی شکوه از خود عدلیه باشد که تقصیری کرد باید بمجلس وزرا و هیئت کابینه که ضامن اعمال یکدیگر هستند باید اظهار نمود فعلا سه نفر وزیر در اینجا حاضرند می‌گویم اولا اگر رای ما را نپسندیدند بچه قانون این آرا را بردند بمجلس وزرا دیگر تاکنون شنیده‌ام مبالغی از حقوق ملت که باید ده یک و ده نیم وصول شود و در صندوق عدلیه جمع شود ایشان بخشیده‌اند قریب سی هزار تومان می‌شود تقصیر دیگر یک نفر از کرمان کاغذی داد بمن نوشته بود که من بیکی از جراید بدهم درج کنند من دادم بیکی از روزنامجات درج شد بعد از درج وزیر علوم امضا را خواسته من هم امضا را بوزیر علوم نشان دادم بشرط اینکه کسی متعرض آن بیچاره نشودو نیز امضا آن کاغذ را جناب وزیر علوم بکسی نفرمایند این ایام از قراریکه می‌شنوم بگوش وزیر عدلیه رسیده واو در کرمان اسباب تبعید او را فراهم آورده است آیا این صحیح است چنین شخصی وزیر عدلیه باشد در صورتیکه عدل یکی از صفات ذات باری تعالی است.
وزیر علوم – فرمایشات جناب تقی زاده دو کلمه راجع به بنده است کاغذ را به بنده دادند بدو شرط یکی اینکه امضا را نشان ندهم یکی هم اینکه بدون رسیدگی کسی باو صدمه نزند بنده می‌توانم بگویم امضا را بکسی نشان ندادم.
حاجی میرزا علی آقا – مملکت ما دارای دو صنف مردم است ظالم و مظلوم ما وکیل مظلومین هستیم که کسی بصدای آنها نمی‌رسد از این اشخاص باید دادخواهی کرد این شخص شصت نفر یا زیادتر یا لااقل یک نفر حر را باسیری داده اگر در حق او حکم بارتداد ندهیم لااقل باید حکم فساد در ارض بر آنها جاری شود این حکم را خداوند فرموده نه وکیل حق دارد رای بدهد و نه دماغ عدلیه می‌تواند حکم کند ما بجهة معلوم نمودن این ظلم که فساد در ارض باشد وکلا را فرستادیم معلوم شد حالا می‌خواهند مجازات او را باین حرفها از میان ببرند یکی می‌گوید چرا وکیل فلان جا رفت دیگری می‌گوید چرا رای داد هر کدام یک حرفی می‌زنند این شخص را باید گردن زد گناه این کار گردن من ثواب آن از برای شما.
رئیس – عاقبت تکلیف چه شد روز شنبه بیایند بمجلس بچه ترتیب بچه شکل مجلس در اینخصوص تکلیفی دارد یا نه؟
آقا سید محمد جعفر- مجلس حق دارد چیزی که هست خبط در جایی شد که وکلا رفتند و یک نفر وکیل از علما همراه نبود اگر حکم حاج میرزا حسین حاضر است ارائه بدهند اگر مجتهد است که کافی است والا مجتهد باید حکم بدهد.
رئیس- آن حکم سبزواری هنوز دیده نشده و تا حالا هم حم قطعی داده نشده تکلیف چیست؟
آقا سید محمد جعفر- تکلیف همین است که باید مجازات از روی قانون شرع بشود چه در اینجا و چه در خارج مجلس اگر اطمینان می‌دهند که حکم مجری شود بیاورند اینجا.
مستشارالدوله – برای ترتیب این کارها هیئتی بترتیب سایر ممالک معین کردیم که اعضای منتخبه رای بدهند و واقعا اینها تکالیف خودشان را ادا کردند حالا ببینیم معترض کیست خود آنها اعتراض دارند و استیناف می‌خواهند یا هئیت منتخبه رایی که داده‌اند مجازات آن کمتر یا زیادتر از آنچه باید باشد میدانند.
حاج سید اسمعیل – این هیئت فقط حق نظارت داشته‌اند حق رای نداشته و تکلیف این قضیه راجع است بمحاکمه شرعیه زیرا که هر روزه یک چنین اتفاقی خواهد افتاد.
حاج امام جمعه – هر چه فکر می‌کنم باز بجهة رسیدگی باین مطلب هیچ جا بهتر از مجلس نیست.
رئیس- مادامیکه ما یک محکمه صحیحی نداریم مجلس شورای ملی قائم مقام آن محکمه است از برای احقاق حق مظلومین یعنی در موارد مهمه باید مجلس رسیدگی کند.
آقا سید حسین – رای گرفته شود که دیگر تردید نشود.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی – مبتداء این مطلب بنده بودم از این می‌ترسم که مبادا یکساعت حکم مجلس تاخیر بیفتد.
آقا شیخ حسین – هر کس بگوید بعد از صدور حکم از مجلس اجرا نمی‌شود زهر بکام سی کرور خلق ایران ریخته است.
رئیس- این مجلس باید چه شکل داشته باشد که نتیجه گرفته شود.
آقا سید حسین – آن روز قرارشد ۲۰ نفر از وکلا معین شوند که در حضور حجج اسلام رسیدگی و حکم صادر شود.
آقا سید علینقی – بدیهی است در این خصوص هر چه مجازات عرفیه داده شود کم است ولی مجازات شرعی هم باید از روی میزان شرع باشد.
آقاسید حسن تقی زاده – سه نفر وکلای خراسان شش نفر هم همان وکلای نظار و شش نفر هم از علما وکلا در حضور حجج اسلام رسیدگی نمایند تا حکم معین شود.
آقا میرزاسید محمد مجتهد – این مجازات برای این شخص آیا باید در تحت چه عنوان باشد.
حاجی میرزا علی آقا – این شخص در تحت عنوانست که خدا فرموده و یسعون فی الارض فسادا مفسد فی‌الارض اعم است از محارب مباشر با سبب قوی و محرک گفته شد که این آیه در خصوص محارب است و تعمیم ندارد.
حاج سید نصرالله – تحقیق در موضوع امر است که تقصیر و مجازات آنها معلوم شود اگر مفسد فی‌الارض شد آنچه حکم شرع است جاری خواهد شد و اگر بالاتر شد در این صورت حکم حجج اسلام متبع است موضوع را هم زود می‌شود تشخیص داد ای بسا امارات عرفیه که مطلب را بخوبی معلوم می‌نماید پس همین اسناد حاضره آورده شود که ملاحظه نمایند و حکمش معلوم شود.
حاجی امام جمعه – بیک مجلس نمی‌شود باید مجلس متعدد باشد.
حاجی سید نصرالله – علنی باشد و همه هم باشند ولی کسی حرف نزند تا مطلب معلوم شود.
رئیس- تقریبا این طور شد که شش نفر وکلای نظار و سه نفر وکلای خراسان وشش نفر از علما وکلا حضور داشته باشد و روز یکشنبه عصر این مجلس خواهد بود.
وزیر مالیه – در سه شب قبل اینجا وکلای مجلس را زحمت دادم در خصوص بانک مذاکره شد و با وکلای بانک هم آنچه لازم بود مذاکره شده آنها هم اقدامات خود را دریغ نداشتند قرارنامه هم موارد متنازع فیه‌اش قرائت شده و آنچه لازمه توضیحات بود آنشب کاملا گفته شد لازم بتکرار نیست اهمیت این امر هم پوشیده نیست خوبست مجلس دو سه روز وقت خودرا صرف این کار نماید تا تمام شود.
وکیل التجار – چونمطلب مهم است و وقت زیاد می‌خواهد خوبست چند روزی طرف صبح مجلس فوق‌العاده تشکیل بشود که از روی دقت زود این امر انجام بگیرد.
وزیر مالیه – هر چه زودتر باشد بهتر است که رفاهیت و خیر عامه در این بانک است الحق وکلای بانک هم خیلی زحمت کشیده‌اند حالا هم باید زحمت بکشند تا صورت بگیرد.
آقا سید محمد جعفر – چون اهمیت دارد چند روزی طرف صبح مجلس تشکیل شود تا تمام شود.
وزیر مالیه – اگرچه تکلیف من است که اقدامات لازمه را بنمایم ولی شخصا خودم باطنا یک شوق و میلی باین مطلب دارم اینستکه اصرار و تمجیل می‌کنم.
آقا سید محمد جعفر- همه شایق باین امر هستند از شیراز میرزا ابوالقاسم خان بصیرالملک تلگراف کرده بود که نقدا هزار تومان ببانک ملی می‌دهم بعد که تشکیل شد آنچه توانستم حاضرم که بدهم.
آقا شیخ یوسف – مکرر عرض کردم که حیات مملکت بسته بتأسیس بانک است بنده که در شیراز بودم در یک انجمنی که اغلب آنها فقرا بودند میان خودشان هیجده هزار تومان برای بانک جمع کردند که شاید از آن پولی بتوسط بعضی از موسسین رسیده باشد مقصود این است که همه مردم در کمال شوق و شعف همراهند قرار شد از صبح دوشنبه برای مذاکره مجلس فوق العاده تشکیل شود.
احسن الدوله – عرضم اینست که در این مدت شش ماه آنچه دیده و می‌بینم با آن ترتیباتی که حسنعلی خان گفتند در شرایط وکیل صحیح است ولی مرغ خانگی را باید آب و دانه داد تا بماند وگرنه لابد پرواز خواهد کرد مجلس می‌خواهید لوازمات آنرا باید فراهم آورید.
رئیس- رقعه ایست که جناب حاجی امام جمعه نوشتند قرائت می‌شود.
- (آقا سید محمد تقی قرائت کردند) و خلاصه مضمون ان استیذان آقای حاج امام جمعه بود از مجلس، که سه ماهه مجلس اجازه بدهد بروند آذربایجان و عودت نمایند و نیز تلگرافی از انجمن تبریز که در جواب تلگراف حاج امام جمعه مخابره شده و راجع بهمین مسئله بود قرائت شد.
شرف الدوله – در این موقع صلاح و صیحیح نیست که تشریف ببرید.
آقای حاج امام جمعه – خدا شاهد است که حاضرم در سالی چهار هزار تومان از مال شخصی خود با اینکه بضاعت و استطاعتی این قدرها ندارم مخارج کنم و برای خدمت بملت در این مجلس حاضر باشم اگر خوب تلف شدن از ضعف مزاج نبود راضی نیستم که بقدر یکساعت از مجلس دور باشم چون بآب و هوای تبریز تربیت شده و عادت کرده‌ام و با مزاج من سازش دارد اگر سه ماهه اجازه بفرمایند مسافرت کرده در آخر سه ماه انشاءالله مراجعت می‌نمایم.
حاجی میرزا آقا – پس در هوای نجف اشرف چطور بودید و طاقت می‌آوردید.
آقای حاج امام جمعه – آنوقت قوت مزاج و ایام جوانی بود طاقت داشتم.
حاجی میرزا آقا – اگر محض تغییر هواست هوای شمیران خیلی خوب است آنجا تشریف ببرید.
مستشارالدوله – امروز خدمت جناب رئیس این مطلب را عرض کردم می‌دانستم که آقا قول بنده را قبول نمی‌کنند لهذا حیله شرعی کردیم که این مطلب در مجلس علنی عنوان شود چون می‌دانستیم که امضا مجلس هم راضی بتشریف بردن آقا نمی‌شوند حالا مجلس خود میداند.
آقا میرزا محمود – ادیب التجار و جناب حاجی میرزا علی آقا اذن خواستند جناب رئیس اذن دادند آقای حاج امام جمعه را هم باید اذن بدهند.
آقا میرزا فضلعلی آقا – این استبذان آقای حاج امام جمعه برای آن مقصودیکه دارند امسال فایده ندارد زیرا حالا در گرما حرکت می‌کنند و تا بروند هوا اعتدال پیدا خواهد کرد و در سرما باید مراجعت نمایند خوبست برای سال آینده پیش از آنکه هوا زیاد گرم شود بروند که در گرمی هوا آنجا باشند بعد از ملایمت مراجعت کنند.
رئیس- بنده یک باغچه و عمارتی دارم در شمیران خیلی خوش هواست و مخلی بالطبع هم هست استدعا می‌کنم که این چند وقت که هوا گرم است در آنجا توقف فرمایید (جمعی هم با بیان رئیس هم قول بودند و تمام اهل مجلس عدم رضایت خود را از تشریف بردن آقای حاج امام جمعه اظهار داشتند و بهیچوجه برفتن ایشان رضایت ندادند.)
حاجی امام جمعه – هیچ مقصودی نیست جز آنکه بآب و هوای آنجا عادت دارم و اگر خوف تلف نبود اصرار نداشتم معلوم می‌شود شما راضی بکسالت مزاج من هستید.
رئیس- خداوند می‌فرماید (لکل امة اجل اذاجاء اجلهم لایستأخرون ساعة ولا یستقدمون) رفتن و نرفتن مدخلیت در کسالت مزاج و عدم آن ندارد.
حاجی امام جمعه – خوب است این آیه را در مورد دیگران استدلال نمایید.
آقا میرزا محمود خوانساری- جناب وزیر فوائد از قرار مجموع معدن طلائیکه در ساوجبلاغ مکری پیدا شد دول همجوار در او طمع کرند عشایر عثمانی سر معدن رفته می‌خواستند ببرند آیا در این امر چه اقدامی نموده‌اید.
وزیر فواید – اقداماتی که لازم بود شد اولا میرزا حسین خان مهندس برای رسیدگی باین عمل فرستاده شد و راپورت تلگرافی که آمد ظهور معدن صحت دارد و مداخله اهالی و عشایر عثمانی هم صحیح است ولی پیش از آنکه برای جلوگیری اقدامی رسمانه از طرف دولت بشود سرداری مکری بایلیاتی و عشایری که معمول است بین آنها در سر خاک خودش با سوارهای ایل خود در مقام جلوگیری برآمد حال این ایام در خیال این وبده که بقانون دولتی گفتگو شود دور نیست چون آنحرکت طرف از روی خودسری بوده تا حال رفع شده باشد.
آقا میرزا محمود – از قراری که میگویند عثمانیها مشغولند و خاک و معدن را می‌برند.
وزیر فوائد – خاک معدن باین بردنها تمام نمی‌شود و هنوز هم که نبرده‌اند تا حال گفتیم شاید سختی و دنباله از آن طرف نباشد بهمان حرکت ایلیاتی که شد رفع بشود اگر نه البته آنچه لازمه اقدامات است از طرف دولت خواهد شد.
حاجی معین التجار – از طرف دولت هنوز اقدامی در این باب نشده سردار مکری بطریق عشایری و حفظ آب و خاک خودشان اقدامی کرده و مانع شده است.
مستشارالدوله – این فرمایش که وزارت فواید فرمودند که سردار مکری اقدام کرده است ربطی بحکم دولتی ندارد در حقیقت مثل مسئله نزاع خاکی بین عشایر است.
دکتر ولی الله خان – چند ماه بیشتر در روزنامجات خوانده بودیم که کنفرانسی در لاهه مرکب از تمام وکلای دول منعقد خواهد شد و در چند مسئله گفتگو خواهند کرد و یکی از روزنامه نویسهای معتبر نوشته که یکی از وکلا بزرگ ۲۴ نطق ترتیب داده که قرائت شود و بنده اوقاتی که مجلس در عمارات بالا منعقد می‌شد گفتم که از تمام دول در کنفرانس لاهه نماینده خواهد رفت و سوال نمودم از طرف دولت علیه هم می‌رود فرمودید خواهد رفت از قرار معلوم صمد خان رفته و یکی از آن مسائل که در مجلس لاهه مطرح مذاکره شده بیدق امان است در خصوص مجروحین نظامی دول اروپ نشان مذهبی خودشان را علامت قرار داده‌اند و بتمام دول اطلاع داده‌اند کمیسیون دولت عثمانی گفتند در خاک ما علامت همان ماه و ستاره باید باشد و نایب وزیر مختار ما هم اظهار داشته‌اند که باید علامت شیر و خورشید باشد آیا ببینیم غیر از این مسئله چه اقدامی و خدمتی برای دولت و ملت خود نموده‌اید.
وزیر امور خارجه – ممتازالدوله کارهای بزرگ می‌کنند واین کارها هم یکی از آن کارها است.
دکتر ولی الله خان – بنده دستورالعملهای سایر دول را که بکمیسیونهای خود داده‌اند میدانم ولی می‌خواهم بدانم حضرت عالی باین مامور چه دستورالعمل داده‌اید و این مامور برای چه مقصود رفته است اگر این مجلس گذشت دیگر چند سال دیگر طول خواهد کشید تا چنین مجلسی باز منعقد شود.
وزیر امور خارجه – مقصود اظهار صلح و صلاح ماست.
دکتر ولی الله خان – یک خبری دارم که در باش قلعه چهار عراده توپ و عسکر آمده و تخطی کرده‌اند ایا اطلاع دارید یاخیر؟
وزیر امور خارجه – آنها خیلی تعدی کرده‌اند و از این طرف هم اقدام شده.
آقا سید حسن تقی زاده – ما وزیر امور خارجه را از کمیسیون وزرا خارج کردیم اینست که همه مطالب متراکم ماند.
محقق الدوله – بنده عرض دارم وزیر مالیه تاکید در تاسیس بانک ملی دارند و مردم هم شکایت از بی‌پولی دارند و این چند روزه هم بعضی اتفاقات ناگوار افتاده و بنده اطلاع دارم بموجب تصدیق دفتر استیفا که هشتصد هزار تومان باقی حکام است در این مورد که از همه طرف فشار می‌دهند چرا حکام این پول را نمی‌دهند و وصول از حکام نمی‌کنند.
وزیر مالیه – فشار بمن بیشتر از شما وارد می‌شود ولی وزارت مالیه نباید شخصا برود ماموریت کند ودر جاهای دیگر که پول دولت را نگاه می‌دارند یک اندازه وصولش راجع به عدلیه است.
محقق الدوله – این چه صورت است که آنها استنکاف داشته باشند و حاضر به حساب نشوند.
وزیرمالیه – بلی هیچ جا حاضر نشده‌اند و مکرر رقته نوشته‌ام فقط از من اطلاع است فعلا طوری شده است که حساب این چند ساله را نمی‌دهند.
آقا میرزا محمود – مامور وصول بقیه وزارت مالیه است تا حال سه ماه است هیچ وزارت مالیه اقدامی نکرده چرا به تکلیف خود عمل نکرده.
وزیر مالیه – تکلیف وزارت مالیه نبوده است که ماموریت کند باید تشخیص حساب را داده و بخواهد دگر ندادند باید سختی کرد واین تکلیف مالیه نیست ودر خارجه با عدلیه است واولا تادو سه مرتبه اخطار می‌شود اگر امتثال نشد مال او توقیف می‌شود و بعضی اشتباهات دیگر هم شده مثلا میگویند وزیر مالیه هر چه از او بخواهند باید بدهد مکرر صحبت شده وگفته شد ه پول امسال بزخم پارسال زده نشود معهذا ببینید چه اشخاصی آمده‌اند منزل بنده عرصه را تنگ نموده‌اند مگر بنده اکسیر دارم باید صبر نمایند تا تهیه شود.
آقا سید مهدی – آقایان که وظیفه خور دولت بودند هنوز باور نکرده‌اند که مملکت مشروطه است با وجود آن پولها که در نزد آقاست باز می‌خواهند از وجه استقراض بحساب سازی ببرند و بخورند ما حاضر نیستیم و باید وزرا با هیئت وکلا اتفاق کرده پوست وگوشت آنها را بگیرند.
آقا میرزا محمود خوانساری – عقیده بنده اینست که وزارت مالیه صورت بدهند بمجلس تا از عدلیه وصول آنها خواسته شود.