مذاکرات مجلس شورای ملی ۷ دی (جدی) ۱۳۰۳ نشست ۱۰۲
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری پنجم | تصمیم‌های مجلس | قوانین بنیان ایران نوین مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری پنجم |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۷ دی (جدی) ۱۳۰۳ نشست ۱۰۲
مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره۵
جلسه: ۱۰۲
صورت مشروح مجلس یوم یکشنبه هفتم برج جدی ۱۳۰۳ مطابق غره جمادی‌الثانیه ۱۳۴۲
(مجلس دو ساعت و ربع قبل از ظهر به ریاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل شد)
(صورت مجلس روز قبل را آقای میرزا جواد خان قرائت نمودند)
رئیس- آقای وکیل‌الملک (اجازه)
وکیل‌الملک- آقای حاج میرزا اسدالله خان را در صورت مجلس غائب بی‌اجازه نوشته‌اند در صورتی که ایشان چند روز است مریض بستر هستند تقاضای مرخصیشان هم توسط خود بنده تقدیم شد به آقاسید محمود هم گفتم به اداره هم خبر دادم الان هم بستری هستند.
رئیس- بلی صحیح است باید اصلاح شود آقای یاسایی (اجازه)
یاسایی- بنده بعد از تصویب صورت جلسه عرض دارم.
رئیس- آقای ضیاءالواعظین (اجازه)
ضیاءالواعظین- بنده را جزء دیرآمدگان بی‌اجازه نوشته‌اند در صورتی که بنده حتی‌المقدور اهتمام دارم دیر نیایم شاید اشتباه شده باشد.
رئیس- آقای کازرونی (اجازه)
کازرونی- بنده هم بعد از تصویب صورت مجلس عرض دارم.
رئیس- آقای افشار.
افشار- عرض بنده هم بعد از تصویب صورت مجلس است.
رئیس- نسبت به صورت مجلس ایرادی نیست؟
(گفتند خیر)
رئیس- آقای یاسایی (اجازه)
یاسایی- چون در قسمت‌های آخر جلسات آقایان زود تشریف می‌برند نمی‌شود در دستور مجلس رأی گرفت این است که بنده قبل از دستور عرض می‌کنم. چندی قبل بنده پیشنهادی راجع به اصلاح مواد شصت و شش و شصت و هفت و هفتاد و یک قانون استخدام کشور تقدیم مجلس نمودم و بیشتر نظریاتی هم که راجع به قانونی استخدام هست راجع به همین دو سه ماده است این پیشنهاد قابل توجه شد و رفت به کمیسیون تجدیدنظر در قانون استخدام و در آنجا توجهی به این پیشنهاد نکردند یعنی نه رد کردند نه قبول و نه اصلاح کردند و همین طور بلاتکلیف مانده است چون در نظامنامه یک ماده هست که هر گاه بعد از دو ماه کمیسیون راپورت نداد پیشنهادکننده حق دارد تقاضا کند پیشنهادش جزو دستور شود و حالا هم از موقع تقدیم این پیشنهاد چهار ماه گذشته است لهذا بنده تقاضا می‌کنم در جلسه دیگر بعد از بودجه مملکتی جزو دستور شود.
رئیس- آقای کازرونی (اجازه)
کازرونی- چند فقره راپورت از طرف کمیسیون عرایض و مرخصی تقدیم شده مدتی هم طول کشیده و تقاضاکنندگان هم مکرر از کمیسیون مطالبه می‌کنند و به طوری که مشاهده شد موقع بعضی از آنها هم گذشته است بنابراین استدعا می‌کنم اگر ممکن باشد جزو دستو امروز گذاشته بشود.
رئیس- قبل از ورود به دستور رأی می‌گیریم آقای افشار (اجازه)
افشار- دو سه سال قبلاً این هئیت تجار ارومیه تصمیم گرفتند برای معارف آنجا از عایدات مرسولات پستی دریاچه ارومیه پوطی چهار شاهی تخصیص بدهند از قرار اطلاعات واصله حالا آن را جزو مالیات آذربایجان کرده‌اند و این عوائد معارفی را تبدیل به عوائد مملکتی نموده‌اند از یک طرف هم مبلغ ۵۷ هزار تومان اعانه ارومیه ر اکه در تجارتخانه طومانیانس بوده و به مردم داده شده حالیه مأمورین وزارت مالیه آمده‌اند و با کمال فشار از مردم مطالبه می‌کنند در بیست و ششم عقرب هم سوالی در این خصوص از وزارت مالیه نموده‌ام و هنوز برای جواب حاضر نشده‌اند استدعا می‌کنم تأکید بفرمایید برای جواب حاضر شوند
رئیس- تأکید می‌شود آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- در آخر جلسه سابق که عده برای أخذ رأی کافی نبود در موضوع راپورت کمیسیون تجدیدنظر در قانون انتخابات عنوان شد که از عمر مجلس یک سال و کسری بیشتر باقی نمانده است و قانون انتخابات لااقل باید هفت و هشت ماه به آخر دوره مانده وسائل اجرای آن را فراهم کند امروز هم بنده تصور کردم که شاید در آخر جلسه عده برای مذکره و رأی کافی نباشد. این بود که در اول جلسه اجازه خواستم تقاضا کنم قانون انتخابات را جزء دستور جلسه آتیه قرار بدهند که قانون زودتر از تصویب مجلس بگذرد چون وقت خیلی تنک است
رئیس- حالا که نمی‌شود در این باب رأی گرفت شاهزاده شیخ‌الرئیس (اجازه)
محمدهاشم میرزا شیخ‌الرئیس- کمیسیون تجدیدنظر در قانون استخدام کشور مشروحاً رسیدگی کرده و شور اول و دوم آن هم خاتمه یافته و چون آقای شریعت‌زاده که مخبر بودن در چند روزی کسالت داشتند ممکن نشد خبر این تقدیم مجلس بشود و قدری به تأخیر افتاد در هر صورت قصوری از طرف کمیسیون نشده است محض اطلاع خاطر نماینده محترم عرض کردم.
بعضی از نمایندگان- وارد دستور شوید.
رئیس- چند فقره راپرت مرخصی قرائت می‌شود بعد وارد دستور می‌شویم.
(به شرح آتی قرائت شد)
حضرت آقای آشتیانی نماینده محترم چون خودشان را مکلف می‌دانند که بزیارت عتبات عالیات مشرف شوند تقاضا کرده‌اند که دو ماه اجازه به ایشان داده شود کمیسیون تصویب می‌نماید که مدت دو ماه از روز حرکت غائب با اجازه نوشته‌اند.
رئیس- آقایانی که مرخصی دوماه آقای آشتیانی را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. حضرت آقای سردار عشایر نماینده محترم استجازه غیبت در دو جلسه سه‌شنبه ۲۶ و پنجشنبه ۲۸ عقرب کرده بودند کمیسیون تقاضای ایشان را تصویب می‌نماید.
حائری‌زاده- این معنی ندارد. اجازه می‌فرمائید؟
رئیس- چرا لازم است رأی گرفته شود. آقایانی که مفاد راپورت کمیسیون را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(عده کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.آقای شریعت‌زاده نماینده محترم تقاضا کرده‌اند که چون به جهت رفع کسالت مزاج مشغول معالجه هستند اگر از تاریخ دوم قوس تا مدت ده روز از ساعات معینه جلسات دیرتر بیایند مجاز هستند کمیسیون تقاضای مشروع ایشان را تصویب می‌نمایند.
رئیس- آقایانی که مفاد راپورت کمیسیون عرایض را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب نمایندگان برخاستند)
رئیس- تصویب شد.آقای سالار اشرف نماینده محترم تلگرافاً تقاضای بیست روز تمدید مرخصی کرده‌اند کمیسیون چون ایشان را معذور تشخیص داد تصویب می‌نماید.
رئیس- آقایانی که مرخصی بیست روزه آقای سالار اشرف را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(جمع کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.آقای عظیمی به جهت مداوا و معالجه رمد چشم تقاضا کرده‌اند که در ده جلسه از تاریخ پانزده هم قوس در هر جلسه یک ساعات اجازه داده شود که از دیرآمدگان با اجازه باشند کمیسیون عذر موجه ایشان را تصویب می‌نماید.
رئیس- لازم برای گرفتن نیست. مرخصی آقای نظام‌التولیه
(این طور خوانده شد)
آقای نظام‌التولیه تقاضا کرده‌اند که چون مشغول معالجه هستند یک ماه از اول جدی الی اول دلو اجازه غیبت به ایشان داده شود چون دلائل عذر ایشان موجه بر کمیسیون مکشوف بود تقاضای ایشان را تصویب می‌نماید.
رئیس- آقایانی که با مفاد راپورت کمیسیون موافقند قیام فرمایند.
(جمعی قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. قسمت دوم ماده چهاردهم راپورت کمیسیون بودجه دیروز بلاتکلیف ماند امروز باید رأی گرفته شود و تکلیفش معلوم شود. رأی گرفته می‌شود با ورقه آقایانی که موافقند ورقه سفید و الّا کبود خواهند داد. لازم است قرائت شود؟
بعضی از نمایندگان- قرائت شود.
(این طور قرائت شد)
ابتدای رتبه‌های قانونی مستخدمین کشوری و قضات از اول حمل تنگوزئیل ۱۳۰۲
رئیس- تنگوزئیل لازم نیست. حمل ۱۳۰۲ شمسی. مجدداً قرائت می‌شود.
(مجدداً با حذف (تنگوزئیل) و اضافه کلمه شمسی قرائت شد)
(أخذ و استخراج آراء به عمل آمده این طور نتیجه حاصل شد: ورقه سفید ۱۹ ورقه کبود ۵۴)
رئیس- عده حضار نود و یک قسمت دوم ماده چهارده با پنجاه و چهار رأی رد شد.
اسامی موافقین- آقایان حاج مشیراعظم. آقا سید کاظم. آقا شیخ جلال‌الدین. کازرونی. اعتبارالدوله. سلیمان میرزا. رئیس‌التجار. صدرائی. آقا شیخ عبدالرحمن. سهام‌السلطان. حاج سیدالمسققین. حائری‌زاده. ضیاء‌الاطباء. شیخ‌الاسلام. آقا سید یعقوب. سلطان‌العلماء شیروانی. نجات. ملک‌الشعراء.
اسامی مخالفین- آقایان میرزا جواد خان. افشار. اقبال‌الممالک. علائی. امیر حشمت. مشیر معظم. دولت‌آبادی. مشیرالدوله. تقی‌زاده. رهنما. وکیل‌الملک. سردار فاخر. مقوم‌الملک. عدل‌الملک. احتشام‌الملک. احتشام‌الحکماء. مشاراعظم. سرکشیک‌زاده. سردار منتصر. هرمزی. آقا شیخ محمدعلی تهرانی. سیف‌الله خان- اسکندری. حاج میرزا عبدالوهاب. امیر اعلم. دیوان‌بیگی. میرزا آقاخان. مصدق‌الملک. یاسائی. وحیدالدوله. مدبرالملک. میرزا سلیم خان. دستغیب. امیراشرف. قائم‌مقام. حاج میرزا علیرضا. غلامحسین میرزا. سپهداراعظم. عمادالسلطنه. سردار معتمد. ضیاءالواعظین. صولت‌السلطنه. سردار نصرت. امیر احتشام. آقا میرزا سید مصطفی. سالار لشگر. امین‌الشریعه. ضیاء‌الملک. هایم. سردارمفخم. داور. عظیمی. آقا میرزا سید حسن کاشانی. صدق‌السلطنه. معتمدالسلطنه. یمین‌الملک.
رئیس- رأی گرفته می‌شود به قسمت اول و دوم ماده چهارده قرائت می‌شود.
(به شرح آتی قرائت شد)
ماده چهارده- کلیه وزارتخانه‌ها مکلف خواهند بود که بودجه تفضیلی خود را با در نظر گرفتن اصول ذیل از اول هذه‌السنه ۱۳۰۳ تهیه نمایند.
۱- مقرری رتبه اول مستخدمین کشوری سی و دو تومان رتبه اول قضات چهل و پنج تومان.
یاسایی- بنده می‌خواستم تقاضا کنم لفظ اصول تبدیل شود زیرا اینجا یک اصل بیشتر نیست.
مدبر- بلی صحیح است چون سابق سه اصل داشت ولی حالا دو اصلش از طرف مجلس رد شده است و باید نوشته شود به ترتیب ذیل.
رئیس- رای می‌گیریم به قسمت اول با تبدیل اصول ذیل به ترتیب ذیل آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. رأی می‌گیریم به مجموع هر دو قسمت آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(جمع کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. یک ماده الحاقیه هم رسیده است که گمان می‌کنم جایش اینجا نباشد معذلک قرائت می‌شود.
(پیشنهاد جمعی از آقایان به شرح ذیل قرائت شد)
اینجانبان پیشنهاد می‌نمائیم که ماده الحاقیه ذیل بر مواد قانون بودجه علاوه شود.
ماده الحاقیه- وزراء مکلفند مادامی که در جزو منتظرین خدمت وزارتخانه‌ها اشخاصی هستند که از عهده شغلی برمی‌آیند اشخاص خارج را به عنوان کنترات استخدام ننمایند مگر در دفن مخصوصی متخصص باشند که در عده منتظرین خدمت یافت نشود- طهرانی- امیر حشمت.
رئیس- گمان نمی‌کنم این جایش در قانون بودجه باشد
(بعضی از نمایندگان- صحیح است)
آقای طهرانی.(اجازه)
طهرانی- بنده عقیده‌ام این است که این مسئله محتاج بتذکر نبست فقط ماده دهم قانون استخدام می‌نویسد- متخصصین فنی از اتباع داخله که به موجب قراردادهای مخصوصه برای مدت معینی اجیر می‌شوند جزو مستخدمین رسمی محسوب نخواهند شد. مقصود این ماده این است که اگر متخصصین فنی استخدام شدند جزوء منتظرین خدمت و مشغولین خدمت محسوب نخواهد شد فقط همین اندازه نوشته است و این یک دستآویزی شده است برای غالب وزارتخانه‌ها و یک عده را به عنوان متخصصین فنی انتخاب و استخدام می‌نمایند. در صورتی که عده زیاددی از اعضاء وزارتخانه‌ها به عنوان منتظرین خدمت بیکار هستند. بنده و بعضی از آقایان محترم که پیشنهاد کردیم نظرمان در این موضوع راجع بودجه است. از یک طرف اشخاصی را استخدام می‌کنند به عنوان کنترات و وارد وزارتخانه‌ها می‌کنند و می‌گویند متخصصین فنی هستند در حالتی که در بین آن منتظرین خدمت همان مقدار تخصص فنی که این اشخاص دارند دارا هستند و ما می‌بینیم اشخاصی را به عنوان مترجم یا به عناوین دیگر شصت هفتاد نفر به عنوان کنترات وارد وزارتخانه‌ها کرده‌اند و یک مقدار معتد بهی از عایدی مملکت صرف آن می‌شود. حال آن که در بین منتظرین خدمت اشخاصی هستند که می‌توانند شغل مترجمی را عهده‌دار شوند. در صورتی که در بین منتظرین خدمت هست دیگر هیچ لزومی ندارد یک عده را کنترات کنند و از عایدی مملکت مبلغ زیادی به آنها بدهند. هفتاد تومان هشتاد تومان صد تومان دویست تومان سیصد تومان و عده زیادی بیچاره به عنوان منتظرین خدمت باید بیرون قدم بزنند. حتی یک چیزی بنده شنیده‌ام شاید راست باشد شاید هم دروغ باشد. اشخاصی را به عنوان متخصص فنی استخدام کرده‌اند که در بازار می‌روند قلم و مداد می‌خرند. در صورتی که در بین منتظرین خدمت هستند اشخاصی که می‌توانند مداد و قلم بخرند و این هفتاد و هشت تومان را به آنها بدهند دیگر یک حقوق منتظر خدمت علاوه بر بودجه مملکتی نشود. بنابراین برای این که مبلغ زیادی بر بودجه مملکتی نشود. بنابراین برای این که مبلغ زیادی بربودجه مملکتی تحمیل نشود. بنده و رفقای دیگرم که در اینجا امضاء کرده‌اند عقیده‌مان این است که مادام که در بین منتظرین خدمت متخصصین فنی هستند وزارتخانه‌ها حق ندارند از خارج اشخاصی را به نام متخصصین فنی استخدام کنند. حالا اگر می‌گویید ماده ده قانون استخدام افاده این معنی را می‌کند بنده می‌گویم نمی‌کند اگر می‌فرمایید راجع به قانون بودجه نیست بنده به نظرم می‌آید که مربوط به بودجه هست چون موافق این ماده مبلغی از بودجه کسر می‌شود. جایش اینجا هست و این حق هم برای ما هست که پیشنهاد نمائیم.
رئیس- آقای سلیمان میرزا. (اجازه)
سلیمان میرزا- اسشان فقط ماده ده قانون استخدام را ملاحظه فرموده‌اند. اگر ماده هفتاد و سه قانون استخدام را ملاحظه بفرمایند عین همین پیشنهاد ایشان است و دیگر این پیشنهاد لزومی ندارد که یک مرتبه هم در قانون موقتی بودجه نوشته شود محض استحضار خاطر ایشان ماده هفتاد و سه را می‌خوانم: مادام که عده منتظرین خدمت ادارات دولتی بیش از صدی پنج مقرر در ماده ۲۹ می‌باشد هیچ یک از وزارتخانه‌ها و ادارات حق استخدام عضو جدید ندارند و باید عضو لازم را با رعایت قدمت خدمت و دارا بودن شرایط و معلومات لازمه از میان منتظرین خدمت وزارتخانه‌ها انتخاب نمایند مطلبی که ایشان می‌خواهند در قانون استخدام یک قدری هم بیشتر نوشته شده خیلی هم واضح و روشن است. حالا اگر چنانچه فرضاً رعایت این ماده نشود این پیشنهاد هم همان حال را خواهد داشت پس باید سعی کرد که قوانین اجرا شوند.
رئیس- درهر صورت گمان می‌کنم جایش اینجا نباشد.
مدرس- جایش همین جا است چون در بودجه تفاوت می‌کند.
رئیس- جایش اینجا است؟
بعضی از نمایندگان- بلی.
رئیس- بسیار خوب. رای می‌گیریم قابل توجه بودنش آقایانی که این پیشنهاد را قابل توجه می‌دانند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه شد. راپورت کمیسیون قوانین مالیه قرائت می‌شود.
(به شرح آتی قرائت شد)
خبر از کمیسیون قوانین مالیه به مجلس شورای ملی: کمیسیون قوانین مالیه لایحه پیشنهادی دولت را که در تحت ۴۶۴۴ راجع به معافیت ماشین‌های فلاحتی و صنعتی تقدیم مجلس شده بود مورد شور قرار داده مواد ذیل را تقدیم می‌نماید.
ماده اول- کلیه ماشین‌های فلاحتی و صنعتی و یا قطعات آنها از تاریخ تصویب این قانون تا ده سال از حقوق ورودی گمرک معاف خواهد بود.
تبصره- معافیت فوق شامل ماشین‌های ذیل و قطعات آنها نیست: ماشین‌های خیاطی- قیطان دوزی- قلابدوزی و ماشین آژور- ماشین‌های طبع- گراور و صحافی- ماشین‌های توتون‌بری و {دیلز سازی}- ماشین جوراب‌بافی- ماشین‌های مربوط به ظبح ماده دوم- وزارت مالیه مأمور اجرای این قانون است.
رئیس- مذاکرات راجع به کلیات است. مخالفی ندارد؟
(گفته شد خیر)
رئیس- رأی می‌گیریم برای دخول در شور مواد. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده اول (به شرح سابق قرائت شد)
رئیس- مخالفی ندارد؟
گفتند- خیر ماده دوم.
(به شرح گذشته خوانده شد)
رئیس- آقای ارباب کیخسرو. (اجازه)
ارباب کیخسرو- در این خصوص وقتی که در کمیسیون اقتصادیات مذاکره شد نظریه کمیسیون این بود که چون این اصل اتخاذ شده است برای ترویج صنعت و ترقی فلاحت فقط معاف بودن از گمرک کفایت نمی‌کند خوب است در این باب یک نظری هم اتخاذ شود که ماشین‌های فلاحتی هم از گمرک و هم ار باج راه و نواقل که تجملاتش بیش از گمرک است معاف باشند
(صحیح است)
این دو نظر در کمیسیون اقتصادیات گرفته شد.
رئیس- این مسئله راجع به ماده دوم نیست.
ارباب کیخسرو- که در اینجا یک پیشنهادی بشود که آن هم ضمیمه این قانون بشود حالا نمی‌دانم در کجای این ماده باید پیشنهاد بشود. یعنی اگر مجلس موافقت بکند این پیشنهاد هم ضمیمه این قانون بشود. آقای وزیر فوائد عامه هم حضور داشتند و موافق بودند.
داور مخبر کمیسیون- این اظهاری که آقای ارباب فرمودند مخالفت نبود بلکه خواستند یک چیزی اضافه شود. بنده تصور می‌کنم اساساً فکر کمیسیون اقتصادیات فکر صحیحی است و باید به هر شکلی هست وسائل تسهیل ورود ماشین‌های فلاحتی و صنعتی را در مملکت فراهم کرد ولی آیا این مسئله در ضمن این لایحه باید قید شود یا خیر؟ بنده نمی‌دانم و برای بنده قدری تردید حاصل شده در هر حال چون در اصل ماده مخالفی نیست بنده تصور می‌کنم به ماده رأی گرفته شود.
(بعضی از نمایندگان- شور اول است)
بعد اگر آقایان پیشنهادی دارند بفرستند به کمیسیون کمیسیون هم نظریه خودش را اظهار می‌دارد. آن وقت اگر مجلس قبول کرد در ضمن لایحه نوشته می‌شود و الّا یک طرح علیحده (که به نظر بنده بهتر خواهد بود) تقدیم نمایند.
(بعضی از نمایندگان- صحیح است)
رئیس- آقای تقی‌زاده. (اجازه)
تقی‌زاده- آقا فرمودند: شاید مناسب‌تر این باشد که یک طرح دیگری در این خصوص پیشنهاد شود.اگر طرح دیگری پیشنهاد شود می‌رود به کمیسیون مبتکرات و مدتی در آنجا می‌ماند بعد پس از قابل توجه شدنش می‌رود چندین ماده در کمیسیون مربوطه خودش می‌ماند آخرش هم یا به مجلس می‌آید یا نمی‌آید پس حالا که مجلس به اتفاق آراء یا قریب به اتفاق لازم دانسته‌اند که قدمی راجع به اقتصادیات برداشته شود و کمیسیون اقتصادیاتی تشکیل شده است و در آنجا پاره مسائل اقتصادی مورد مذاکره و مطالعه در آمده اگر چه اساسش جزئی است و کلی نیست ولی امبدوارم به زودی در مسائل کلی از قبیل راه آهن و غیره نیز داخل شوند ولی البته این قسمت‌های فعلی هم خیلی به اقتصادیات کمک می‌کند لهذا بنده علاوه بر آن که پیش نهاد آقای ارباب را تأیید می‌کنم علاوه می‌کنم بر پیشنهاد ایشان که راجع به وسائل نقلیه هم چرخ دارد (غیر از وسائل نقلیه حیوانی) آن هم از باج راه و گمرک معاف باشد. اگر در کمیسیون اقتصادیات مذاکره شده است یک طرح یا لایحه قاننی دیگری از مجلس بگذرد که متضمن تمام اینها باشد ولی مخالفتی هم ندارد که یک ماده الحاقیه در همین لایحه پیشنهاد شود و هیچ با هم متباین نخواهد بود و اساسش این باشد که ماشین‌های صنعتی و فلاحتی و همچنین وسائل نقلیه که چرخ دارد از گمرک و باج راه ونواقل معاف باشند. راجع به باج راه هم کمیسیون در نظر دارد یک تخفیفی بدهند که به تدریج از بین برود دولت هم موافقت کرده است. رئیس- دیگر مخالفی ندارد؟ (گفته شد خیر) پیشنهادها قرائت می‌شود. پیشنهاد آقای تهرانی (به شرح ذیل قرائت شد) اینجانب پیشنهاد می‌نمایم که پس از عبارت در ورودی گمرک عبارت (و باج راه) معاف خواهد بود.
شیروانی- بنده عرض نظامنامه دارم.
رئیس- بفرمائید.
شیروانی- چون نظامنامه اجازه می‌دهد که یک نفر نماینده تقاضای فوریت یک لایحه را بنماید و اگر بناء باشد این لایحه به کمیسیون برگردد مدت‌ها طول می‌کشد آن است که بنده تقاضای فوریت آن را می‌نمایم که دیگر برای شور دوم طول نکشد.
رئیس- در عین شور گفته نشده است.
(سایر پیشنهادها به شرح ذیل قرائت شد. بنده پیشنهاد می‌کنم که ماشین‌ها و ادوات مذکوره علاوه بر معافیت گمرکی از سایر عوارض در بین راه از قبیل باج راه و نواقل معاف باشد کازرونی. بنده پیشنهاد می‌کنم ماشین‌های مذکوره در لایحه مطرح شده نیز از عوارض باج راه و نواقل معاف باشد کیخسرو.
بنده پیشنهاد می‌کنم مدت پنج سال باشد. میرزا شهاب ماده الحاقیه ذیل را پیشنهاد می‌دارم. کلیه ماشین‌های ورودی مذکوره در ماده
(۱) از هرگونه حق‌العبور در راه‌ها و عوارض ورودی در شهرها معاف خواهند بود. محمدولی.
رئیس- پیشنهادها ارجاع می‌شود به کمیسیون ماده دوم دیگر مخالفی ندارد.
(گفتند- خیر)
رئیس- رأی می‌گیریم بشور دوم آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد این راپورت که طبع و توزیع شده بود در آن خبر کمیسیون فوائد عامه و بودجه هم مندرج و هر دو کمیسیون تصویب کرده بودند البته به اطلاع آقایان رسیده است.
(بعضی از نمایندگان- صحیح است)
خبر کمیسیون بودجه راجع به حق‌التدریس مدیران و ناظمین مدارش مطرح است.
(خبر مذبور به شرح ذیل خوانده شد)
کمیسیون بودجه لایحه ۳۸۸۸ و ۱۸ سنبله وزارت معارف را راجع به حق‌التدریس مدیران و ناظمین مدارس دولتی مورد مطالعه قرار داده و نظر به این که پرداخت دو حقوق قانوناً ممنوع است و از طرفی هم مدیران و ناظمین مدارس حسب‌الامر وزارت معارف مشغول تدریبس بوده‌اند و نظر به این که وزارت مالیه هم در تحت لایحه ۲۵۴۲۴ موافقت خود را ابراز و تشخیص می‌دهند که محل حق‌التدریس مزبور را بابت سنه ماضیه موجود و پرداخته نشده لهذا کمیسیون نظر به رعایت حال مدیران و ناظمین و نظر به این که محل این تنخواه از بابت اعتبار سنه ماضیه باقی است پرداخت آن را به عنوان انعام تصدیق نموده و ماده واحده ذیل را تنظیم و جهت تصویب تقدیم مجلس مقدس می‌نماید:
ماده واحده- مجلس شورای ملی تصویب می‌نماید مبلغ سه هزار و پانصد و نود و نه تومان و نه قران حق‌التدریس سنه ماضیه ۱۳۰۲ مدیران و ناظمین مدارس دولتی را به شرح ورقه منضمه از محل منظور در بودجه تنگوزئیل به ضمیمه انعام پرداخت نماید.
رئیس- آقای دستغیب (اجازه)
دستغیب- بنده موافقم.
رئیس- مخالفی ندارد؟
بعضی از نمایندگان- خیر
رئیس- رأی گرفته می‌شود آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید و الّا ورقه کبود خواهند داد. (أخذ و استخراج آراء به عمل آمده هشتاد و سه ورقه سفید تعداد شد)
رئیس- عده حضار نود و پنج با هشتاد و سه رأی تصویب شد.
اسامی رأی دهندگان: آقایان صدق‌السلطنه- خوئی- علائی- اقبال‌الملک- افشار- محمدولی میرزا- معظم‌السلطان- آقا شیخ هادی شیخ‌الرئیس- آقا سید کاظم- آقا شیخ جلال- محمدهاشم میرزا- امیر حشمت- حاج مشیر اعظم- مشیرالدوله- حاج میرزا یحیی دولت آبادی- وکیل‌الملک- کازرونی- اعتبارالدوله- سلیمان میرزا- سردار فاخر- مقوم‌الملک- رهنما- یمین‌الملک- مشار اعظم- اسکندری- صدرالسلام- سهراب خان- میرزا شهاب- احتشام‌الحکما- ارباب کیخسرو- یاسائی- سردار منتصر- عمادالسلطنه- مشیر معظم- معتمدالسلطنه- نصرت‌الدوله. مصدق‌الملک- میرزا آقاخان- آقا شیخ محمدعلی طهرانی- صدرالعلماء مفتی- سهراب‌زاده- امیر اشرف- احیاء‌السلطنه- شریعت‌زاده- ایزدی- صدرائی- وحیدالدوله- آقا شیخ عبدالرحمن. حاج میرزا علیرضا- دستغیب- غلامحسین میرزا- مصدق‌السلطنه- حاج سیدالمحققین قائم مقام- امیر اعلم- حائری‌زاده- زعیم- ضیاء‌الاطباء- سپهدار اعظم- شیخ‌الاسلام- آقا میر سید احمد بهبهانی- سردار معتمد- صولت‌السلطنه- ضیاءالواعظین- آقا سید مصطفی بهبهانی- امیر احتشام- مدرس- آشتیانی- سردار نصرت- هرمزی- معاضدالسلطنه- سالار لشگر- حاج آقا اسماعیل- امین‌الشریعه- ضیاء‌الملک- سلطان‌العلماء- آقا سید یعقوب- نجات- هایم- داور- عظیمی- آقا میر سید حسن کاشانی- عدل‌الملک.
رئیس- راپورت کمیسیون معارف راجع به استخدام دکتر هانری اشترونک. یک شور دارد.
(خبر کمیسیون معارف این طور قرائت شد)
کمیسیون معارف لایحه ۵۳۸۵ وزارت معارف راجع به استخدام (دکتر هانری اشترونک) مدیر و معلم مدرسه صنعتی را با حضور نماینده آن وزارتخانه مطرح مذاکره قرار داده مواد ذیل به اتفاق آراء تصویب و به مجلس شورای ملی تقدیم می‌نماید.
ماده اول- دولت مجاز است (دکتر هانری اشترونک) تبعه آلمان را به مدت ۳ سال از تاریخ اول سرطان ۱۳۰۳ (۲۲ ژوئن ۱۹۲۴) برای معلمی و مدیری مدرسه صنعتی استخدام نماید.
ماده دوم- حقوق دکتر اشترونک سالیانه چهار هزار تومان خواهد بود و به طور قسط‌الشهور از تاریخ فوق دریافت می‌دارد.
ماده سوم- مبلغ چهار صد تومان خرج مسافرت به دکتر اشترونک داده می‌شود و پس از ختم قرارداد برای مراجعت مشارالیه نیز معادل همین مبلغ تأدیه خواهد شد.
ماده چهارم- دولت مجاز است بر طبق ماده ۳ قانون کنترات مستخدمین خارجه مصوبه ۲۳ عقرب ۱۳۰۱ سایر شرایط را تعیین و کنترات دکتر اشترونک را امضاء نماید.
رئیس- در کلیات مخالفی نیست؟
عظیمی- اجازه می‌فرمائید؟
رئیس- بفرمائید.
عظیمی- در اینجا نوشته شده است که دکتر هانری اشترونک را از برج سرطان گذشته دولت کنترات کرده است. بنده می‌خواستم توضیح بدهند آیا دولت کنترات کرده است بعد این لایحه را به مجلس فرستاده است یا این که هنوز کنترات نکرده‌اند و می‌خواهند ما او را تصویب کنیم خوب است توضیح بدهند.
ضیاءالواعظین مخبر- بنده ملتفت نبودم که آقای عظیمی چه فرمودند فقط چیزی را که بنده ملتفت شدم این بود که فرمودند چرا در اینجا نوشته شده است از اول سرطان در حالتی که باید خاطرشان مسبوق باشد. الان مدتی است این شخص وارد ایران شده وزارت معارف هم در زمانی که حضرت اقدس و الّا
(اشاره به سلیمان میرزا)- متصدی وزارت معارف بودند مدتی در این خصوص مشغول مطالعه بودند و کنترات ایشان در تحت شور بوده است بعد تقدیم مجلس شده الان هم قریب یک ماه و نیم است کنترات ایشان به مجلس آمده است.
رئیس- دیگر مخالفی ندارد؟ آقای کازرونی. (اجازه)
کازرونی- عرض بنده هم همان است که آقای عظیمی فرمودند کنترات باید بعد از آن که مجلس تصویب کرد منعقد شود لکن اینجا نوشته شده است از اول سرطان کنترات شده است اگر مختار بوده‌اند و خودشان کنترات کرده‌اند. دیگر چرا به ما می‌گویند تصویب کنید و آورده‌اند این جا؟ اگر هم کنترات نشده است دیگر سرطان چه معنی دارد؟ اما آنچه که آقای مخبر فرمودند دو دلیل در این خصوص ذکر کردند یکی این که فرمودند سابق بر این این شخص وارد ایران شده. البته باید تصدیق بفرمایند که اگر ده سال پیش از این هم وارد شده بودند ما برای این ده سال نباید کنترات ایشان را بپذیریم به علاوه فرمودند وزیر مشغول مطالعه و ترتیب کنترات بوده‌اند این را هم گمان نمی‌کنم برای مجلس دلیل بشود در هر صورت بنده تصور می‌کنم پس از آن که تصویب شد باید کنتراتش منعقد شود.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب. (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده با فرمایش آقای عظیمی که فرمودند باید کنترل از تصویب مجلس بگذرد و تا نگذشته است رسمیت ندارد موافق هستم خواستم همین را عرض کنم.
رئیس- پس مخالف بودید؟
آقا سید یعقوب- بلی.
رئیس- آقای ارباب کیخسرو. (اجازه)
ارباب کیخسرو- آقای کازرونی خودشان از وکلای دوره چهارم بودند و می‌دانند که در دوره چهارم یک مبلغی اعتبار برای مدرسه آلمانی تصویب شد و این مبلغ برای تهیه لوازم اولیه‌اش بوده و یکی از چیزهائی که لازم بود و دولت هم اقدام کرد و درصدد برآمد استخدام یک مدیر برای این مدرسه بود و در همان موقع که بنده در آلمان بودم توسط سفارت ایران در آلمان اقداماتی شد و با این شخص مشغول مذاکره بودند. اساساً وقتی که دولت اجازه مقدماتی داشته باشد یک کاری بکند هیچ محظوری ندارد که داخل در مذاکره بشود و مقدمات کار را تهیه کند و اینجا هیچ خلاف قانونی نشده است پس از آن که مذاکراتشان تمام شد با این شخص قراری دادند و کنترات آن را تقدیم مجلس نمودند.
بعضی از نمایندگان- صحیح است.
رئیس- رأی می‌گیریم برای شور در مواد آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده اول.
(بمضمون سابق قرائت شد)
رئیس- مخالفی ندارد؟-
(گفتند خیر)-
رأی گرفته می‌شود بماده اول آقایانی که موافقند قیام فرمایند.
(جمع کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده دوم.
(مجدداٌ قرائت شد)
رئیس- آقایان موافقین قیام فرمایند.
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده سوم. (به ترتیب سابق قرائت شد)
رئیس- موافقین با این ماده قیام فرمایند.
(جمع کثیری برخاستند)
رئیس- تصویب شد. ماده چهارم.
(به مضمون سابق‌الذکر خوانده شد)
رئیس- اشخاصی که این ماده را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(غالب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد در کلیات آخر مخالفی نیست؟ آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- آقای مخبر و همچنین آقای ارباب که اطلاع دارند خوب است توضیح بدهند. چون اگر این شخص مراجعت کند دولت چهارصد تومان باید به او بدهد ولی اگر چنانچه بخواهد در ایران بماند آیا باز این حقوق را به او بدهند یا نه
رئیس- حالا موقع نیست. آن ماده گذشت.
آقا سید یعقوب- در کلیات نمی‌توانم عرض کنم؟ خواستم آقای مخبر توضیحی در این خصوص بدهند.
مخبر- برای یک شخصی که با صمیمیت بیاد برای خدمت به این مملکت آن قدر می‌ارزد که در موقع انقضاء کنترات وقتی که دولت از او رضایت دارد فرضاً در ایران هم بماند چهارصد تومان به او بدهند چیزی نیست خیلی هم مختصر است.
رئیس- رأی می‌گیریم به راپورت کمیسیون معارف که مشتمل بر چهار ماده است آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید خواهند داد
(اخذ و استخراج آراء به عمل آمده نود و سه ورقه سفید تعداد شد)
رئیس- عده حضار نود و پنج با نود و سه رأی تصویب شد
اسامی رأی‌دهندگان: آقایان اقبال‌الممالک- ملک‌الشعراء- خوئی- معظم‌السلطان- نجات- افشار- علائی- عظیمی- آقا سید کاظم یزدی- آقا شیخ هادی شیخ‌الرئیس- آقا شیخ جلال‌الدین- اجاق- شاهزاده شیخ‌الرئیس- امیر حشمت- وکیل‌الملک- محمدولی میرزا- حاج مشیر اعظم- دولت آبادی- الموتی- سردار عشایر- حاج آقا اسمعیل- سلیمان میرزا- تقی‌زاده- عدل‌الملک- مشیرالدوله- سردار فاخر- رهنما- اعتبارالدوله- مقوم‌الملک- یمن‌الملک- صدرالاسلام- مشار اعظم اسکندری- صدق‌السلطنه- آقا میرزا شهاب- مشیر معظم- ارباب کیخسرو- سهراب خان هرمزی- یاسائی- سردار منتصر- عمادالسلطنه- معتمدالسلطنه- مصدق‌الملک- رئیس‌التجار- سردار نصرت- عصر انقلاب معتی- سهراب‌زاده- شریعت‌زاده- دکتر احیاء‌السلطنه- صدرائی- سهام‌السلطان- روحی- آقا شیخ عبدالرحمن- حاج میرزا علیرضا- دستغیب- غلامحسین میرزا- قائم‌مقام- مصدق‌السلطنه- آقا شیخ محمدعلی تهرانی- امیر اعلم- حاج سیدالمحققین- شیخ‌الاسلام- کازورنی- حائری‌زاده- ضیاء‌الاطباء- زعیم- سپهدار اعظم- سردار معتمد- ضیاءالواعظین- صولت‌السلطنه- نصرت‌الدوله- آقا میر سید احمد بهبهانی- امیر احتشام- آقا سید مصطفی بهبهانی- سرکشیک‌زاده- معاضدالسلطنه- آقا میرزا هاشم آشتیانی- سالارلشگر- آقا سید یعقوب- سردار مفخم- امین‌الشریعه- ضیاء‌الملک- شیروانی- هایم- داور- آقا سید حسن کاشانی- ایزدی- دیوان بیگی- احتشام‌الحکماء- وحیدالدوله- امیر اشرف
رئیس- چند دقیقه تنفس داده می‌شود (در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت مجدداً تشکیل گردید
رئیس- خبر کمیسیون بودجه راجع به کنترات مسیو هونن مطرح است. آقای مقوم‌الملک (اجازه)
مقوم‌الملک- اجنبی‌هائی که در این مملکت مستخدم می‌شوند بنده عقیده دارم
یک نفر از نمایندگان- راپورتش قرائت شود
رئیس- قرائت می‌شود. (به شرح ذیل قرائت شد)
خبر از کمیسیون بودجه به مجلس مقدس شورای ملی:
کمیسیون بودجه لایحه ۲۹۵۷۹ دولت را مورد بحث و مطالعه قرار داده و با دلائل شافیه که علاوه بر مفاد لایحه ۲۹۵۷۹ شفاهاٌ در کمیسیون از طرف نماینده وزارت مالیه اظهار گردید لایحه مزبور باکثیرت تصویب بمجلس مقدس تقدیم می‌نماید. ماده اول- وزارت مالیه مجاز است مسیو هونن بلژیکی را از تاریخ تصویب تا سوم سنبله ۱۳۰۴ که موعد انقضاء کنترات‌های دوازده نفر بلژیکی مصوب مجلس شورای ملی است به جهت خدمت اداره گمرک مجدداٌ استخدام نماید.
ماده دوم- حقوق مسیو هونن سالیانه شش هزار و دویست تومان خواهد بود و به علاوه به طوری که درباره سایر مأمورین بلژیکی گمرک مقرر است اداره گمرک کمافی‌السابق منزل مناسبی به اختیار مسیو هونن خواهد گذاشت.
ماده سوم- سایر شرایط کنترات بدستور قانون استخدام مستخدمین خارجی مصوب ۲۳ عقرب ۱۳۰۱ مقرر خواهد شد. رئیس- کمیسیون خارجی هم ملیتش را تصویب نموده است. مقوم الملک- بنده عقیده مندم که کلیه اجنبی هائی که باین مملکت می‌آیند اولا دارای تصدیق نامه علمی باشند. بعلاوه این شخص شانزده سال است در ایران مانده است و اگر می‌شد استفاده‌ای از ایشان بنمایند تا بحال کرده بودند و خیلی ایرانی‌ها هستند که اطلاعاتشان از این شخص بیشتر است. در صورتی که ما احتیاجی به این شخص نداریم برای چه باید شش هزار و دویست تومان با کرایه خانه به ایشان بدهیم؟ در صورتی که دکتر اشترونک را وقتی می‌خواهید کنترات کنید چهار هزار تومان بدهید با این که یک آدم متخصص است و در فن خودش خیلی قابل است. مسیو هونن اگر در یک مکتب ابتدائی هم تحصیل کرده باشد به اندازه که می‌توانستند از او استفاده نمایند از او استفاده کرده‌اند. بنده معتقدم کلیه فرنگی‌ها که در مملکت ما می‌آیند پس از ۵ سال که ماندند تشریف ببرند. زیرا اخلاق آنها مثل اخلاق ما می‌شود و اشباع می‌شود. به علاوه ما آن معلومات که از مسیو هونن انتظار داریم ایشان دارای آن معلومات نیستند.
رئیس- آقای شریعت‌زاده (اجازه)
(آقای مخبر برای دفاع از صندلی خود حرکت نمودند)
رئیس- تأمل بفرمائید آقای مخبر می‌خواهند صحبت کنند.
مخبر- عقیده آقای مقوم‌الملک به عکس عقیده اغلب آقایان است برای این که آقا این طور اظهار فرمودند که خوب است مستخدمین خارجی وقتی که می‌آیند در ایران ۵ سال که ماندند بروند و دسته دیگر بیایند در صورتی که ما در عمل به عکس این دیده‌ایم و اداره گمرک در نتیجه توقف مدت طولانی مستخدمین بلژیکی است که باین صورت تنظیم و انتظام حالیه درآمده است.
بعضی از نمایندگان- صحیح است
و به علاوه ایراد می‌فرمایند که چرا حقوق فلان معلم چهار هزار تومان و حقوق مسیو هونن ششهزار و فلان قدر تومان است در صورتی که این دو مسئله را نمی‌توان طرف مقایسه قرارداد و این شخص مطابق تحقیقاتی که شده است یکی از بهترین مستخدمین بلژیکی است و خدماتی که در سرحد شمال کرده است شاید آقایان نمایندگان محترم رشت خوب مسبوق باشند که در رشت خدماتش نسبت به گمرک خیلی خوب و مهم بوده است. به علاوه یک چیز دیگر هم هست و آن این است که اساساً استخدام مسیو هونن از این تاریخ است تا سوم سنبله ۱۳۰۴ که تقریباً هفت ماه یا هشت ماه می‌شود و علت این که تاریخش را این قدر قرار داده‌اند این است که مطابق بشود خاتمه‌اش با خاتمه کنترات سایر مستخدمین بلژیکی و در آن وقت اگر آقا یک نظریاتی راجع به افراد مستخدمین بلژیکی داشته باشند می‌توانند اظهار کنند.
بعضی از نمایندگان- گفتند مذاکرات کافی است.
رئیس- رأی می‌گیریم به دخول در شور مواد.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اکثر قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. (ماده اول به شرح سابق قرائت شد)
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده با این که از روی قطع می‌دانم مستخدمین بلژیکی در ایران خدمت کرده‌اند. شاید مجلس شورای ملی. روح اکثریت یا به اتفاق این مسئله را تصدیق کنند که بلژیکی در مملکت ایران این مدتی که بودند بهترین اسخاص در ادای وظیفه بودند. لیکن خواستم عرض کنم همین شخص را که حالا پیشنهاد کرده‌اند در دوره چهارم رد شد علت این که دوباره تجدید شده است چیست عرض کردم مستخدمین بلژیکی خدمات خودشان را کرده‌اند منهم مخالف نیستم لیکن در دوره چهارم این شخص با دو سه نفر دیگر بودند که از مجلس رد شدند علت تجدیدش چه بود؟ خواستم از آقای مخبر یا آقایانی که اطلاع دارند سؤال کنم.
مخبر- در دوره چهارم همین طوری که می‌فرمائید پیشنهادی که شده بود عده‌اش ۱۴ یا ۱۵ نفر بود آمد به کمیسیون بودجه که مورد دقت شد و با نظر رئیس کل گمرکات که آن وقت به کمیسیون آمده بود این طور توافق حاصل شد که تصور کردند با ۱۲ نفر می‌توانند کاملاً گمرک را اداره نمایند ولی حالا در عمل فهمیدند که یک نفر دیگر به این سمت و با این حقوق برای بنادر جنوب لازم است بنابراین ایشان را پیشنهاد کرده‌اند.
رئیس- آقای کازرونی (اجازه)
کازرونی- موافقم جمعی از نمایندگان مذاکرات کافی است.
رئیس- کافی است؟
بعضی از نمایندگان- بلی کافی است.
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده اول موافقین قیام بفرمایند.
(اکثریت برخاستند)
رئیس- تصویب شد
ماده دوم (به ترتیب گذشته قرائت شد)
رئیس- آقای کازرونی (اجازه)
کازورنی- موافقم
رئیس- آقای زعیم. (اجازه)
زعیم- موافقم
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده اساساً در این کلماتی که یک قدری احتمال دارد همیشه مخالف بوده‌ام یک منزل مناسبی این یک عبارتی است که در ادارات دولتی که می‌رود قابل همه گونه تغییر و تفسیر شود. بهتر این است معین نمایند منزل مناسب حدش چه اندازه است ترتیبش چه اندازه است که ما با بصیرت رأی بدهیم.
مخبر- این نظری که آقا دارند در کمیسیون مذاکره شده این است که مذاکره نشد. تمام این چیزها که در اینجا مذاکره می‌شود در آنجا هم مذاکره می‌شود بالاخره مطابق اطلاعاتی که از رئیس گمرکات خواسته شد و ایشان توضیح دادند این قبیل منازل با ترتیباتش در ماه از پنجاه تومان تجاوز نمی‌کند به این جهت اعضاء کمیسیون عقیده داشتند که دیگر لازم نیست مبلغش نوشته شود چون سوابق هم این بوده و هیچ کدام از ماهی پنجاه تومان تجاوز نکرده است.
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده دوم آقایان موافقین قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد ماده سوم:
(به ترتیب سابق خوانده شد)
رئیس- مخالفی ندارد. آقایانی که این ماده را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب نمایندگان برخاستند)
رئیس- تصویب شد. در کلیات کسی مخالف نیست.
(گفتند- خیر)
رئیس- رأی گرفته می‌شود به مواد سه گانه آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید و الّا ورقه کبود خواهند داد.
(اخذ و استخراج آراء به عمل آمده نتیجه به طریق ذیل حاصل شد)
ورقه سفید علامت قبول ۵۸ ورقه کبود ۶
رئیس- عده حضار نود و سه با پنجاه و هشت رأی تصویب شد.
اسامی موافقین آقایان رهنما. سردارفاخر. مشیرالدوله. شیخ جلال‌الدین. محمدولی میرزا. علائی. سید کاظم یزدی. اسکندری. وکیل‌الملک. یاسائی. سردار منتصر. مصدق‌الملک. نصرت‌الدوله. معتمدالسلطنه. عمادالسلطنه. مشیر معظم. هرمزی. احتشام‌الحکماء. سرکشیک‌زاده. ارباب. سهراب خان. کازرونی. عدل‌الملک. مصدق‌السلطنه. شیخ عبدالرحمن. صدرائی. احیاء‌السلطنه. شریعت‌زاده. سهراب‌زاده. دیوان‌بیگی. مفتی. امیر اشرف. وحیدالدوله. غلامحسین میبرزا. صدرالاسلام. صدق‌السلطنه. مدرس. میرزا سید احمد. ملک‌الشعراء. ضیاءالواعظین. سردار معتمد. سپهدار. شیخ‌الاسلام. ضیاء‌الاطباء. شیخ محمدعلی طهرانی. امیر اعلم. زعیم. قائم‌مقام. عظیمی. داور. نجات. شیروانی. سید یعقوب. هایم. سالار لشگر. معظم‌السلطان. شیخ هادی. افشار.
اسامی مخالفین. آقایان. روحی. میرزا آقاخان. مقوم‌الملک. میرزا جواد خان خوئی. الموتی. حاج سیدالمحققین.
رئیس- خبر کمیسیون فوائد عامه راجع به امتیاز عصاره‌گیری از سوس مطرح است: شور اول است. آقای سید یعقوب. (اجازه)
آقا سید یعقوب- موافقم.
رئیس- مخالفی ندارد؟
(گفته شد- خیر)
رئیس- رأی گرفته می‌شود برای شور در مواد آقایانی که موافقند داخل در شور مواد بشویم قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده اول.
(به شرح ذیل قرائت شد)
ماده اول- دولت علیه ایران امتیاز انحصاری تأسیس کارخانه‌جات عصاره‌گیری از گیاه موسوم به سوس را در ایالات شمالی و غربی و جنوبی ایران به آقایان حسنعلی خان نصرالملک و عزت‌الله خان هدایت که هر دو تبعه مسلم ایران هستند و در این قرارداد به نام صاحبان امتیاز مذکور می‌شوند واگذار می‌نماید.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- موافقم.
رئیس- آقای غلامحسین میرزا. (اجازه)
غلامحسین میرزا- موافقم.
رئیس- آقای کازرونی. (اجازه)
کازورنی- موافقم.
رئیس- آقای سرکشیک‌زاده (اجازه)
سرکشیک‌زاده- موافقم.
رئیس- آقای عدل‌الملک (اجازه)
عدل‌الملک- موافقم.
رئیس- شاهزاده شیخ‌الرئیس (اجازه)
محمدهاشم میرزا شیخ‌الرئیس- موافقم.
رئیس- مخالفی ندارد؟
بعضی از نمایندگان- خیر.
رئیس- ماده دوم.
(به شرح ذیل قرائت شد)
ماده دوم- مدت این امتیاز ده سال و ابتدای آن بعد از تصویب مجلس شورای اسلامی از تاریخ مبادله امتیازنامه خواهد بود.
رئیس- آقای داور. (اجازه)
داور- موافقم.
رئیس- کسی مخالف نیست
(گفتند- خیر)
رئیس- ماده سوم (به شرح آتی خوانده شد)
ماده سوم- صاحبان امتیاز مکلف هستند کارخانه‌جات عصاره‌گیری را در شمال در ظرف یک سال و نیم و در غرب در ظرف دو سال و نیم و در جنوب در ظرف سه سال و نیم از تاریخ امضاء و مبادله این امتیازنامه تأسیس نمایند.
رئیس- مخالفی ندارد؟ آقای سرکشیک‌زاده (اجازه)
سرکشیک زاده- بنده خواستم آقای مخبر توضیح بدهند علت این که مدت سه سال و نیم شده چیست؟ آیا ممکن است از این مدت کم بکنند؟
رهنما (مخبر)- این فواصلی که در ماده سه معین شده است یک سال و نیم و دو سال و نیم و سه سال و نیم به چند نظر بوده: اولاً از نظر وارد کردن کارخانه‌ها و علت این که در یک جا نوشته نشده است این است که حمل و نقل کارخانه در ایران با نبودن وسایل نقلیه فوق‌العاده مشکل است این است که در سه نقطه معین شده است و برای قسمت اول یک سال و نیم و دوم دو سال و نیم و سوم سه سال و نیم معین شده و این مدت زیاد نیست.
رئیس- آقای معتمدالسلطنه (اجازه)
معتمدالسلطنه- موافقم
رئیس- آقای محمدولی میرزا
محمدولی میرزا- موافقم
رئیس- آقای کازرونی (اجازه)
کازرونی- بنده عقیده دارم که اتباع ایران هرگاه یک امتیازی می‌خواهند نه تنها باید داد بلکه باید تشویق کرد چون این مسائل در ایران هنوز معمول نشده است باید به مردم نشان داد که بعد از این طرز زندگانی از این راه است باید از دولت امتیاز بگیرند و کارخانه‌جاتی از خارج بیاورند و از این ممر هم خودشان منتفع شوند و هم دولت فایده ببرد. بنابراین بنده معتقدم که در صورتی که مدت آوردن کارخانه را به سه سال و نیم قائل شده‌ایم مدت امتیاز باید بیشتر باشد به واسطه این که شما سه سال و نیم مدت معین کرده‌اید.
رئیس- مدت امتیاز راجع به ماده دوم است.
کازورنی- راجع به سه سال و نیم است که عرض می‌کنم زیاد است.
مخبر- بنده درست ملتفت نشدم. سه قسمت است: یک قسمت مدت آوردن کارخانه برای شمال یک سال و نیم. قسمت دوم در طرف غرب دو سال و نیم. فقط قسمت سومش که طرف جنوب باشد سه سال و نیم است. ولی در هر صورت در قسمت اولش از تاریخ مبادله این امتیاز یک سال و نیم است و کمتر از این ممکن نیست.
رئیس- دیگر مخالفی ندارد؟
(گفتند- خیر)
رئیس- ماده چهارم: (به شرح ذیل خوانده شد)
ماده چهارم- برای تأمین اجرای مقررات این امتیاز صاحبان امتیاز ملزم هستند که توأم با مبادله امتیازنامه مبلغ سه هزار و نهصد تومان در بانک ایران یا خزانه‌داری کل ودیعه بگذارند و یا آن که ضمانت‌نامه بسپارند که به موجب آن بانک معتبری که طرف اعتماد خزانه داری کل باشد متعهد شود که معادل وجه مزبور را در صورت عدم اجرای مقررات ماده سوم به ترتیب مذکور در ماده پنجم به دولت علیه تأدیه نماید.
رئیس- آقای ضیاء‌الوعظین (اجازه)
ضیاءالواعظین- مخالفم
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- موافقم
رئیس- آقای یاسائی
یاسائی- مخالفم
رئیس- بفرمایید
ضیاءالواعظین- بنده هم مخالف بودم.
رئیس- مخالف هستید؟
ضیاءالواعظین- بلی
رئیس- بفرمایید.
ضیاءالواعظین- بنده با این ماده مخالف هستم برای این که می‌بینم تشویق ایرانی‌ها را نسبت به تأسیس و اقدام در این گونه امور کم می‌کند و تصور می‌کنم با سرمایه قلیلی که ما ایرانی‌ها داریم و با این اهتمامی که در این قسمت صرف می‌کنیم وقتی متعهد شویم که قانوناً مبلغ سه هزار و پانصد تومان یعنی آن قدر وجوه نقدترین پولی که می‌توانیم بیعانه بدهیم به کارخانه‌های اروپا و کارخانه و ماشین بیاوریم در ایران و خرج حمل و نقل ماشین بکنیم یک همچو مبلغی را بیاوریم تحجیر کنیم. در یک چنین جائی وقتی که مجلس شورای ملی یک چنین ماده را تصویب کند یک چنین اصلی را تصویب کند این بیچاره که می‌رود ترقیات ملل عالم را می‌بیند و می‌بیند که مردم چطور کارخانه دارند و از منابع طبیعی خودشان استفاده می‌کنند. او هم می‌بیند میل می‌کند بیاید سرمایه که دارد. خانه‌اش- باغش- دکان و هستی خودش را بفروشد یک کارخانه وارد کند آن وقت در صورتی که هنوز پول به کارخانه نفرستاده و هنوز ماشین‌ها را طلب نکرده ما بگوئیم هزار و پانصد تومان.
یک نفر از نمایندگان- سه هزار و نهصد تومان
ضیاءالواعظین- بسیار خوب بگوییم سه هزار و نهصد تومان در بانک تحیر کن چرا؟ برای این که در فلان مدت این کار را نکرده؟؟ خیلی عجیب است: مدت ده سال است که یک ایرانی با مطالعات عمیقه. یک ایرانی با تربیت. با ذوق و شوقی که در این کار دارد رفته است و دیده سهل‌ترین چیزی را که بتواند این مملکت از او استفاده کند: خار یک گیاهی است که خروارهایش در صحرا ریخته. آمده است می‌خواهد یک ماشینی تهیه کند و این گیاهی را که در صفحات جنوب و کرمان و نقاط دیگر واقعاً خروار خروارش در می‌آورند در شهر می‌فروشند می‌خواهند از آن استفاده کند آن وقت وزارت فوائد عامه یک ماده در این خصوص پیشنهاد به مجلس کرده است. کمیسیون هم تصویب کرده است مجلس شورای ملی هم تصویب کند که بیاید سه هزار و نهصد تومان در بانک بگذارد؟ بنده تصور می‌کنم اگر آقایان محترم نسبت به این موضوع توجه کنند و این ماده اساساً از این قانون برداشته شود رغبت مردم به اقدام در این گونه امور بیشتر می‌شود.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده اساساً در تشویق و تحریص ایرانی‌ها در آباد کردن مملکت گمان می‌کنم نه این که تنها بنده موافق باشم بلکه همه کس موافق هست ولی یک مسئله هست راجع به گرفتن امتیاز و حبس کردن امتیاز و در صندوق گذاشتن این امتیازات که همیشه گرفته‌اند و توی صندوق گذاشته‌اند برای آن اشخاصی که این ناخوشی را دارند (ناخوش امتیاز گرفتن) یک ماده وضع شده برای الزام آن اشخاص که در واقع باید تصدیق کرد که ماها (یعنی بنده خودم را می‌گویم باز حمله نکنند) بنده می‌بینم تا یک روزی توی سرما نباشد تا یک قوه قاهره (حالا یا قوه قاهره روحانی یا قوه قاهره جسمانی) توی سرما نباشد بالطبع آزاد باشم من عقب کار نمی‌روم با این که تصور می‌کنم یک آدم جدی هستم. در دوره تحصیلات هم خیلی جدی بودم اما تا یک فشاری سرمن نباشد طبعاً به هیچ وجه کار نمی‌کنم. این یک اساسی است که آقایان گمان می‌کنم تحقیقاً تصدیق کنند که یک ملزمی و فشار دهنده. یک ماده نظامنامه یک قانونی باید باشد که بنده آمدم این امتیاز را گرفتم مثل امتیاز مسئله نوغان گیلان نباشد که بگیرد توی صندوق بگذارد و آن وقت هم عمل نشود و گیلانی‌های بدبخت هم دچار زحمت بشوند چرا؟ برای این که در آن امتیاز یک ماده ذکر نکرده‌اند که صاحب امتیاز ملزم است که زودتر بیاید و کار کند. آقایان بر ما گذشت دوره چهارم در همین مجلس اگر در آن امتیاز بی‌بهره که تمام ایرانیان متوجه شده بودند اگر از روز اول به آن اشخاصی که آمده بودند و از ما امتیاز نفت می‌خواستند ما گفته بودیم که به این طریق امتیاز نمی‌دهیم این همه ما را به زحمت می‌انداختند؟؟ ما امتیاز را که مفت نمی‌دهیم؟ خیال می‌کنند همین که گفتند مال ایران است باید دهانشان را باز کنند. خیر. خیلی چیزهای ما محترم و با اهمیت است. به مجرد این که بنده این حرف را زدم باید گفت طماع هستم؟ خیر این این امتیاز را می‌دهیم به این شرط و ترتیب. اگر در آن امتیاز ما این قید را کرده بودیم حالا منتظر نبودیم کی تلگراف از آن طرف دنیا می‌آید و آن قید او را تعقیب می‌کرد. وامی‌داشت که یا بیاید یا اگر نمی‌آید چرا ما را بیهوده در زحمت انداخت و حالا که در زحمت انداخته ملزم بود. این اولاً و ثانیاً اینکه در آن مسئله که آقای ضیاءالواعظین فرمودند بنده موافقم که پول را نباید تحجیر و در بانک گذارد. همین مسئله را آقای رهنما در نظر دارند در صورت مجلس هم هست مخصوصاً خود آقا هم فرمودند برای این که پول تحجیر نشود گفتیم که لازم نیست فلان مقدار پول در بانک بگذارد فقط یک ضامن معتبری بدهند که آن ضامن الزام کند او را که آقا این امتیازی را که گرفتی خیال نکن که این قانون شاهنامه است یا فلان کتاب است که توی طاقچه بگذاری نظیر آن امتیازهای دیگر نیست این امتیاز باید عملی بشود. بعد از این باید عملی باشیم. چرا؟ برای این که این ماده قانون تو را ملزم می‌کند که عملی باشی که اگر عمل نکرد این ماده او را ملزم کند که کار بکند من خودم را عرض می‌کنم نباید به هول چیز توی پله بیفتم. (خنده نمایندگان) و اگر قانونی نباشد که او را ملزم بکند فایده ندارد این بود عقیده کمیسیون که در آن جا هم صحبت شده است. (بعضی از نمایندگان اظهار کردند مذاکرات کافی است و بعضی می‌گفتند کافی نیست)
رئیس- آقایانیکه مذاکرات را کافی می‌دانند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. پیشنهادها قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم که به جای سه هزار و نهصد تومان پول نقد سند ذمه و التزام کتبی از صاحبان امتیاز گرفته شود.
کازورنی- بنده پیشنهاد می‌کنم مده چهارم این امتیاز حذف شود
یاسایی- بنده پیشنهاد می‌کنم ماده چهارم این طور اصلاح شود در صورتی که تا مدت سه سال بعد از امتیاز کارخانه اقلاً یکی دایر نکرد این امتیاز لغو شود: عبدالوهاب رضوی
رئیس- ارسال می‌شود به کمیسیون ماده پنجم.
(به شرح آتی قرائت شد)
ماده پنجم- عدم تأسیس هر یک از کارخانه‌جات مذکوره در ظرف مدت‌های معینه در ماده سوم موجب الغای امتیاز نسبت به قسمت مربوطه به آن مدت و ضبط بلاعوض ثلث وجه تودیعی با دریافت ثلث وجه مزبور از بانکی که ضمانت نموده است خواهد بود. بنابراین چنانچه پس از انقضاء ه سه سال و نیم از تاریخ مبادله امتیازنامه هیچ یک از کارخانه‌جات مزبوره تشکیل نیافته باشد این امتیاز به کلی از درجه اعتبار ساقط و کلیه وجه‌الضمانه مجاناً و بلاعوض به دولت علیه تعلق خواهد یافت برعکس هر موقعی که یکی از کارخانه‌جات سه‌گانه در ظرف مهلت مربوط به آن تأسیس شود ثلث وجه تودیعی به صاحبان امتیاز مسترد و یا در صورت ضمانت بانک ضمانت مزبور نسبت به ثلث وجه بلااثر خواهد بود.
رئیس- آقای کازرونی. (اجازه)
کازرونی- بنده عقیده‌ام این است تا تکلیف ماده قبل معلوم نشود در این ماده نمی‌شود مذاکره کرد.
رئیس- حالا که رأی نمی‌دهید آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- موافقم.
رئیس- آقای عظیمی. (اجازه)
عظیمی- موافقم.
رئیس- آقای ارباب کیخسرو. (اجازه)
ارباب کیخسرو- اینجا یک شرطی کرده‌اند که اگر در این مدت‌ها کارخانه‌جات را به کار نینداختند و عمل نکردند این امتیاز ملغی است اما یک شرط دیگری ان جا لازم داشته است و آن این است که اگر یک حوادثی روی بدهد و عذر موجهی برای طرف باشد نباید ملغی شود و در همه جا هم مرسوم است این شرط غلفت شده است.
رئیس- دیگر مخالفی نیست؟ آقای آقا سید یعقوب. (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده گمان می‌کنم که این فرمایشی که آقای ارباب فرمودند در نظر کمیسیون بود و در لایحه هم باشد اگر هم نباشد بنده که یکی از اعضاء کمیسون هستم عقیده‌ام این است که نوشته شود فرضاً وقتی که فرس ماژر شد او مسئول نیست.
رئیس- حق است ممکن است پیشنهاد بفرمائید.شاهزاده شیخ‌الرئیس- (اجازه)
محمدهاشم میرزا شیخ‌الرئیس- بگوشم خورد که لفظ ضمانت و بانک خواندند خوب است نوشته شود ضمانت معتبر. بالفاظ بانک بنده مخالف هستم و فقط باید نوشته شود ضمانت معتبر.
رئیس- دیگر مخالفی ندارد؟
(گفتند خیر)
رئیس- ماده ششم (به شرح ذیل خوانده شد)
ماده ششم- اتباع داخله می‌توانند استفاده‌های معموله که تاکنون از سوس به عمل می‌آورند ادامه دهند و این امتیاز به هیچ وجه مانع عملیات آنها نخواهد بود ولی عصاره‌گیری از علف مزبور به وسیله کارخانه‌جات با انقضای مدت مذکوره در ماده دوم منحصر به صاحبان امتیاز خواهد بود و دیگران از اقدام به آن ممنوع می‌باشند
رئیس- مخالفی ندارد؟ ماده هفتم قرائت می‌شود
(به شرح ذیل قرائت شد)
ماده هفتم- صاحبان امتیاز می‌توانند با اطلاع وزارت فوائد عامه و مطابق قوانین ایران برای اجرای موضوع این امتیاز به تشکیل شرکتی مبادرت نمایند مشروط بر این که هرگز شرکت مزبوره از هر حیث قائم‌مقام صاحبان امتیاز خواهد بود.
رئیس- آقای داور مخالفند؟
داور- بلی. بنده اینجا مخالفم با یک جمله. چون اگر مقصود ما از این (اطلاع) این است که وقتی می‌خواهند شرکت را تشکیل بدهند یک اطلاعی بدهد به وزارت فوائد این عیبی ندارد. ولی اگر باید وزارت فوائد عامه اجازه بدهد اجازه لازم نیست و مطابق قوانین شرکت‌ها که عجالتاً کمیسیون عدلیه مشغول نوشتن آن قوانین است و اجازه را هم لازم ندانسته است باید عمل کند. بنابراین ذکر این جمله را در اینجا بنده زاید می‌دانم.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب. (اجازه)
آقا سید یعقوب- این را که آقای داور فرمودند گمان می‌کنم ما نقصیر نداشتیم وزارت فوائد عامه هم تقصیر ندارد به جهت این که قانون شرکت‌ها هنوز نگذشته است
داور- پس از گذشتن.
آقا سید یعقوب- معلوم است قوانین شرکت‌ها و قوانین قضائی فوق این قوانین است وقتی که آن قانون آمد این هم تابع آن قانون شرکت‌ها خواهد بود.
رئیس- آقای ضیاءالواعظین. (اجازه)
ضیاءالواعظین- موافقم.
رئیس- آقای کازرونی. (اجازه)
کازرونی- موافقم.
رئیس- شاهزاده شیخ‌الرئیس. (اجازه)
شیخ‌الرئیس- موافقم.
رئیس- آقای نصرت‌الدوله. (اجازه)
نصرت‌الدوله- موافقم می‌خواستم توضیحی بدهم.
رئیس- آقا داور. (اجازه)
داور- بنده نخواستم اصراری کرده باشم و اهمیت فوق‌العاده داده باشم ولیکن وقتی که نوشته‌اند موافق قوانین بالطبیعه باید موافق ترتیبی که آن قوانین پیش‌بینی می‌کند رفتار شود اما ممکن است شما یک نفری را با یک شرکتی را علاوه بر آن قوانین متعهدش کنید به یک قانون دیگری چون آن قوانین که الان قسمت شرکت‌هایش تمام شده است و شاید تا چهارده یا پانزده روز دیگر طبع و بین آقایان هم توزیع شود و صورت قانون موقتی پیدا کند هیچ این تکلیف را معین نکرده است اجازه هم ضرورتی ندارد ولی اگر این جمله که اینجا نوشته‌اند تعبیر به یک اجازه بشود ممکن است با آن قوانین هم باز جمع بشود؟! یعنی بگویند گرچه این قوانین محتاج به اجازه ندانسته ولی شما که صاحب امتیاز هستید در امتیازنامه خود تعهد کرده‌اید که با اطلاع دولت باشد. حالا اگر مقصود اطلاع است که آقای مخبر بفرمایند فقط اطلاع است. و با این حال بازنوشتن آن فایده ندارد ولی اگر مقصود تحصیل اجازه است که همان طوری که عرض کردم باید حذف شود.
مخبر- گاهی می‌شود در بعضی مواد که شاید عقیده مخبر موافق با عقیده مخالفین باشد ولی مخبر از نقطه‌نظر کمیسیون باید دفاع کند در اینجا همان طور که آقای داور فرمودند مقصود اجازه وزارت فوائد عامه نیست بلکه وقتی کلمه قوانین را گفت مقصود تطبیق آن شرکت است با قوانین جاریه حالا چه آن قوانین باشد که در کمیسیون عدلیه هست و در شرف تصویب شدن است و چه سایر قوانین پس وقتی که با قوانین مصوبه مطابقت پیدا کرد. البته وزارت فوائد عامه هم اجازه می‌دهد و اگر مطابقت نکرد اجازه نخواهد داد و الّا اگر با قوانین جاریه مطابقت کرد وزارت فواید عامه نمی‌تواند به میل خودش اجازه ندهد.
رئیس- آقای شریعت‌زاده. (اجازه)
شریعت‌زاده- موافقم
رئیس- ماده هشتم قرائت می‌شود.
(به شرح آتی خوانده شد)
ماده هشتم- ماشین آلات و ادوات مربوطه به این کارخانه‌جات برای مدت این امتیاز در موقع ورود به خاک ایران پس از اجرای تفتیشات لازمه از تأدیه حقوق گمرکی معاف خواهند بود و برای استفاده از این معافیت صاحبان امتیاز باید صورت آلات و ادواتی را که می‌خواهند وارد نمایند قبلاً به وزارت فوائد عامه تقدیم دارند تا بر طبق آن احکام لازمه به عهده اداره گمرک صادر شود.
رئیس- آقای ضیاءالواعظین. (اجازه)
ضیاءالواعظین- عرضی ندارم.
رئیس- آقای مشار اعظم. (اجازه)
مشار اعظم- بنده تصور می‌کنم با آن قانونی که مطرح بود و گذشت این ماده دیگر مورد نداشته باشد مگر این که به اختصار متذکر همان قانون بشوند.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب. (اجازه)
آقا سید یعقوب- من نفهمیدم که آقای مشار اعظم چه ایرادی کردند. در هر صورت ایرادشان غیر وارد است بلی یک لایحه قانونی تقدیم مجلس شد و به مجلس آمد برای تشویق اهالی مملکت و ارباب صنایع راجع به وارد کردن ماشین آلات. البته هر جائی که دستمان برسد این حرف را می‌زنم که دولت برای تشویق اهالی و زیاد کردن ماشین آلات این اسباب‌ها را از دادن حق گمرک معاف نماید. ولی آن راجع به ماشین‌های زراعتی بود و این راجع به ماشین‌های صنعتی است.
بعضی از نمایندگان- راجع به ماشین‌های صنعتی هم هست.
آقا سید یعقوب- بسیار خوب. ولی وقتی که این لایحه به کمیسیون آمد همچو قانونی از مجلس نگذشته بود قصاص قبل از جنایت که نباید کرد. حالا اگر آن قانون عمومیت دارد و شامل این ماده هم می‌شود می‌توانیم در کمیسیون راجع به این موضوع صحبت کنیم ولی ماهم ناچار بودیم برای ترویج صنایع موافق همان حسی که شما داشتید و ما هم داشتیم این ماده را بنویسیم.
رئیس- پیشنهاد آقای ارباب کیخسرو قرائت می‌شود.
بنده پیشنهاد می‌کنم ماده هشتم از قسمت و برای استفاده الی آخر حذف شود.
رئیس- ارسال می‌شود به کمیسیون ماده نهم (این طور قرائت شد)
ماده نهم- از روز به کار افتادن یکی از کارخانه‌جات مذکور در ماده سوم تا مدت پنج سال مواد مربوطه به گیاه سوس که در کارخانه‌جات مزبوره تهیه شده باشد در موقع خروج از ایران از تأدیه حقوق گمرکی معاف خواهند بود.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب.
آقا سید یعقوب- موافقم.
رئیس- آقای داور.
داور- موافقم.
رئیس- مخالفی ندارد؟
(گفتند- خیر)
رئیس- ماده دهم. (به طریق ذیل خوانده شد)
ماده دهم- صاحبان امتیاز یا شرکت قائم‌مقام آنها موظفند که حقوق دولت را یک سال بعد از تأسیس هر یک از کارخانه‌جات خود همه ساله ۳ درصد عملکرد کارخانه را قبل از آن که هیچ گونه خرجی از آن کسر شده باشد یاده یک عادیات خالص سالیانه آن را به دولت علیه کارسازی دارد ولی هرگاه در آتیه مالیات‌های قانونی وضع شود که به این کارخانجات اطلاق شده میزان آن از سه درصد یا ده درصد مذکور در فوق تجاوز نماید صاحبان امتیاز فقط ملزم به تأدیه مالیات مزبور خواهند بود.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب.
آقا سید یعقوب- موافقم
رئیس- آقای داور.
داور- موافقم.
رئیس- آقای یاسایی. (اجازه)
یاسایی- اینجا بطور تردید نوشته شده است که حق دولت عبارت است از سه صدم عادیات بدون این که مخارج کسر شده باشد یاده یک عادیات خالص و تردید در این قضیه موجب زحمت صاحب امتیاز خواهد بود و اگر ده یک عادیات خالص را مجزا پیشنهاد می‌کردند یا این که سد ۳ از عادیات را بدون کسر مخارج مجزا پیشنهاد می‌کردند هم تلکلیف صاحب امتیاز معلوم بود و هم تکلیف دولت ولی چون به طور تردید نوشته شده همیشه یک اختلافاتی بین دولت و صاحب امتیاز تولید می‌شود زیرا هرکدام به صرفه خود نگاه می‌کنند مثلاً یک مرتبه صرفه صاحب امتیاز در ایناست که سه صدم بدهد بدون کسر مخارج و صرفه دولت این است که ده یک بگیرد بعد از وضع مخارج و یا بالعکس و به عقیده بنده خوب بود کمیسیون یک قسمت آن را قبول می‌کرد.
مخبر- در اینجا اختیار با دولت است و صاحب امتیاز هم قبول کرده است که دولت هر کدام را اختیار کرد بپردازد البته مخلوط که نمی‌توان گرفت بنابراین هر کدام را که دولت قبول کند صاحب امتیاز می‌پردازد.
رئیس- ماده یازدهم (این طور خوانده شد)
ماده ۱۱- عادیات خالص عبارت است از کلیه عمل کرد کارخانه پس از وضع مخارج لازمه اداری و قیمت مواد اولیه و وجوه لازمه برای تعمیر و مرمت کارخانه. انتخاب ۳% عادیات غیر خالص یا ۱۰% عادیات خالص به اختیار دولت است
رئیس- مخالفی ندارد.
(گفتند- خیر)
رئیس- ماده دوازدهم (به این مضمون قرائت شد)
ماده دوازدهم- صاحبان امتیاز مکلفند که برای محاسبات کارخانه خود دفاتر منظمی ترتیب داده و همه ساله صورت‌حساب (بیلان) دخل و خرج خود را به دولت علیه تقدیم دارند به علاوه مفتشین دولت که دارای حکم کتبی باشند می‌توانند در موقع لزوم قبل از آن که صورت‌حساب (بیلان) محاسبات کارخانه تهیه شده باشد به دفاتر صاحبان امتیاز مراجعه نموده در صورتی که در آن سال دولت اخذ ۱۰% عادیات خالص را تصمیم نموده باشد مبالغی که خارج از میزان مذکور در ماده (۱۱) به خرج منظور شده باشد حذف نماید.
رئیس- مخالفی ندارد. (اظهاری نشد)
رئیس- ماده سیزدهم (به طریق آتی قرائت شد)
ماده سیزدهم- انتقال این امتیاز به هر نحوی از انحناء به اتباع خارجه یا شرکت‌های خارجی ممنوع و موجب الغای امتیاز خواهد بود ولی در صورتی که موافق ماده (۷) شرکتی تشکیل شود اتباع خارجه هم می‌توانند تا چهل و نه درصد از اسهام شرکت مزبوره خریداری نمایند.
رئیس- آقای عدل‌الملک (اجازه)
عدل‌الملک- بنده عرض می‌کنم آن چهل و نه درصدی را که کمیسیون فوائد عامه در نظر گرفته البته یک منظوری داشته است و به عقیده بنده این فاصله کوتاه آن منظور را تأمین نمی‌کند و بنده عقیده‌ام این است که چهل درصد یا چهل و سه درصد باشد برای این که در اقلیت و اکثریت با هم تماس نکنند.
رئیس- آقای داور (اجازه)
داور- بنده تصور می‌کنم نظری را که کمیسیون داشته است کاملاً تأمین شده برای این که نصف به علاوه یک سهام دست ایرانی‌ها است و مقصود حاصل است.
رئیس- آقای کازرونی (اجازه)
کازورنی- بنده تصور می‌کنم قسمت اول ماده که نوشته شده است انتقال این امتیاز به اتباع خارجه جایز نیست گمان می‌کنم کافی باشد و اگر مقصود این است که سایر اتباع ایران هم می‌توانند سهام این کمپانی را بخرند و در منافع و مضارش سهیم باشند این را که در ماده هفت ذکر کرده است بنابراین دیگر استثناء لازم نیست و همین قدر کافی است که نوشته شود. انتقال این امتیاز به اتباع خارجه جایز نیست.
مخبر- وقتی که این قبیل امتیازات داده می‌شود نگرانی سیاسی در آن نیست و علت این که وزیر فوائد عامه این قید را کرده است بنابر معمول است و برای این است که در این مملکت یک جریان افکاری پیدا شده که می‌گویند شرکت‌ها باید همه‌اش ایرانی باشد در صورتی که اینجا موضوع امتیاز نه زمینی است نه راه آهنی است بلکه فقط یک کارخانه می‌آورند اینجا ورب- سوس درست می‌کنند و البته تصدیق می‌فرمائید که ممکن است خارجی‌ها هم در آن شرکت کنند و نمی‌دانم این چه فکری است که در ایران پیدا شده است که می‌خواهند سرمایه خارجی‌ها در ایران بیاید در تمام دنیا سعی می‌کنند که پول‌های سایر ممالک به آنجا برود ولی در ایران تمام سعی می‌کنند که پول‌های خارجی به ایران نیاید و این چهل و نه درصد را که قرار گذاشته‌اند برای این است که اکثریت سهام در دست خارجی‌ها نیفتد ولی لازم است سرمایه آنها هم به ایران بیاید و به کار بیفتد.
(جمعی گفتند- مذاکرات کافی است)
رئیس- پیشنهاد آقای کازرونی قرائت می‌شود.
(به این نهج خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم که از کلمه ولی الی آخر حذف شود.
رئیس- ارجاع می‌شود به کمیسیون ماده ۱۴ (به طریق ذیل قرائت شد)
ماده چهاردهم- هرگاه اختلافاتی راجع به مواد این امتیازنامه بین دولت علیه و صاحبان امتیاز تولید شود در صورتی که مقامات صلاحیتداری وجود نداشته باشند موضوع اختلاف به دو نفر حکم که یکی از طرف وزارت فوائد عامه و دیگری از طرف صاحبان امتیاز تعیین خواهد شد مراجعه می‌شود. حکمین مزبور قبل از شروع به رسیدگی حکم ثالثی را انتخاب می‌نمایند رأی حکمین و در صورت عدم توافق نظر آنها رأی حکم ثالث قطعی خواهد بود و به موجب حکم هیئت وزراء عظام به موقع اجرا گذارده می‌شود.
رئیس- آقای شیروانی (اجازه)
شیروانی- بنده از این قانون استفاده می‌کنم و راجع به محاکمه بین دولت و مردم چند کلمه عرض می‌کنم. در کمیسیون هم هروقت از این قبیل چیزها می‌آمد و ماده راجع به محاکمه مطرح می‌شد بنده با این طریق محاکمه‌ها مخالف بودم. در مملکت ما متأسفانه هنوز یک مقام صلاحیتداری برای محاکمه بین مردم و دولت وجود ندارد. اخیراً گویا از یک ماده اصول محاکمات حقوقی استفاده کرده‌اند و آن هم اجرا نمی‌شود زیرا آن ماده اجازه می‌دهد که تمام مسائل را عدلیه رسیدگی کند ولی اگر یک صلحیه خواست یک نفر عضو دولت را احضار کند تشریف نمی‌آورد در اینجا به عقیده بنده مسئله حکم یک چیز مجملی است برای این که به طرفین اجازه می‌دهد که هر کدام یک نظر حکم مجانی بلاحقوق و بی‌وظیفه انتخاب کنند و آن حکمی که از طرف صاحب امتیاز معین می‌شود می‌خواهد حقوق صاحب امتیاز را حفظ کند. ولی از دولت می‌ترسد زیرا آن کسی که حکم می‌شود یک وقتی دراین مملکت یا وزیر بوده است یا معاون یا این که داخل در ادارات بوده است و البته مقام خودش را حفظ می‌کند والبته اگر آدم متدینی که باشد در موقع حکمیت سکوت می‌کند و آن که از طرف دولت انتخاب شده است مسلماً حقوق دولت را حفظ خواهد کرد و آن ثالث هم تقریباً بینابین است و هر وقت بخواهیم قلم دست بگیریم و حساب کنیم می‌بینیم حقوق دولت حفظ می‌شود ولی طرف صاحب امتیاز ملاحظه نمی‌شود و در عمل هم همین طور بوده است. زیرا دو سه تا کمپانی را همین طور از بین برده‌اند که حالا نمی‌خواهم در آن باب صحبت کنم و چند تای آنها هم پائین جلوی چشم شما {دفبله} می‌دهند و متحصن شده‌اند به واسطه همین حکمیت که من نمی‌دانم از روی چه اصولی است و بنده در کمیسیون در مورد یکی از قوانین دیگر بود که پیشنهاد کردم تا یک مقام صلاحیتداری برای محاکمه بین مردم و دولت تأسیس نشده است. بنده معتقدم محکمه تمیز که بالاترین محاکم است و یک قدری وزن دارد و آن محکمه مرجع تظلمات بین مردم و دولت باشد و من محکمه تمیز را اصلح می‌دانم و حکم را موثر نمی‌دانم.
رئیس- آقای داور (اجازه)
داور- بیانات نماینده محترم راجع بدعاوی است که مردم بر دولت دارند و بنده هم با آن قسمت کاملاً موافق هستم و تمنی می‌کنم یک توجهی به آن بکنند و یک کاری بکنند بلکه در این مجلس این کار به کلی خاتمه پیدا کند و من بعد در ایران یک امنیت قضائی از طرف دولت باشد یعنی وقتی که یک کسی که با دولت سروکار دارد بالاخره مثل اغلب اشخاصی که با دولت سروکار داشته‌اند نشوند و به روز سیاه نیفتد و از طرف دولت هم در این خصوص مشغول هستند و خود بنده هم با آقای معاون عدلیه مشغول تهیه یک لایحه قانونی هستیم یعنی ایشان یک لایحه قانونی ترتیب دادند و تقدیم مجلس می‌کنند ولی راجع به قسمت حکمیت بنده تصور می‌کنم که اگر یک ترتیبی را پیش بگیریم که نه فقط با دولت بلکه اگر تمام دعاوی بترتیب حکمیت حل شود بهتر است و باید سعی کرد که حکمیت را ترویج کرد تا این که مردم گیر محاکم نیفتد نه این که بنده بخواهم از محاکم تنقید کرده باشم خیر محاکم هم خوب هستند ولی وقتی که یک عده ده پانزده نفری که به چند محکمه تقسیم می‌شوند و بایستی رسیدگی به تمام دعاوی مردم این شهر بکنند طبیعتاً کارها دچار به طوء جریان می‌شود و مردم بایستی سال‌ها معطل شوند تا کارشان تمام شود در صورتی که به ترتیب حکمیت کار به سهولت و آسانی و زود تمام شود و یک قسمت دیگر از محسنات حکمیت این است که حکم و قاضی را خود آن اشخاصی که با هم دعوی دارند تعیین می‌کنند و بهترین قاضی آن قاضی است که خود شخص معین کند. پس به طور کلی وقتی که شخص این عقیده را داشته باشد راجع به دولت به طریق اولی باید این کار را کرد برای این که قضات از طرف دولت وظفند البته کسی این تصور را نمی‌کند. اما اگر کسی برخلاف حق به ملاحظه طرفداری دولت خواست حق کسی را پایمال کند و یک حکمی بدهد البته آن کسانی که مأمور دولت هستند بیشتر در تحت فشار هستند.
شیروانی- قاضی مأمور نیست
داور- بنابراین طریق حکمیت خیلی خوب ترتیبی است و در عمل هم دیده شده است و خود دولت می‌گوید که غالباً حکم‌ها خود من را محکوم کرده‌اند و مخصوصاً خود بنده یک وقت دریک مرافعه بین یکی از تجار و وزارت جنگ حکم بودم و بنده وزارت جنگ را محکوم کردم و هیچ طوری هم نشد. بنابراین باید اصل حکمیت را قبول کرد و در موقعی که بنده در کمیسیون نفت عضویت داشتم آنجا یک چیزی را تذکر دادم و طرف توجه آقایان هم شد حالا هم آن را می‌خواهم تذکر بدهم تا رفع نگرانی آقای شیروانی می‌فرمایند این اشخاصی که اینجا هستند حکمیت کار اینها را به این جا رسانیده است در صورتی که حکمی در بین نبوده است. این اشخاص متخصص که بر دولت ادعا دارند مرجع نداشتند و وقتی شما مرجع را معین کردید کار درست می‌شود و باید یک کاری کرد که عملی بشود. در چه صورت عملی می‌شود؟ در صورتی که اگر اشخاصی که با دولت طرفیت دارند بگویند ما می‌خواهیم به حکمیت رجوع کنیم دریک مدت معینی طرفین مجبور باشند حکما را معین کنند و الّا ممکن است صاحب امتیاز با دولت اختلافی پیدا کند و به دولت اخطار کند که این مسئله محل اختلاف است بیایند بنشینند و این کار را خاتمه دهید با این که دولت به او اطلاع بدهد و آن وقت دولت حکم خود را معین نکند و صاحب امتیاز گیر بیفتد بالعکس صاحب امتیاز معین نکند. بنده در این موضوع در کمیسیون نفت هم عرض کردم و همه موافقت کردند و طرف توجه هم شد این است که حالا هم تذکر می‌دهم و آقای مخبر هم می‌توانند در کمیسیون اصلاح نمایند. باید این طور باشد که وقتی می‌خواهند حکم تعیین کنند باید یک مدتی را معین کنند که در مدت یک ماه یا دو ماه هر طور صلاح دانستند حکم کنند و اگر در آن مدت یکی از طرفین حکم خود را معین نکرد حق با طرف دیگر باشد به این ترتیب که وقتی صاحب امتیاز به دولت یا دولت به صاحب امتیاز اخطار کرد که باید در مدت یک ماه یا دو ماه حکم خود را معین نمائید (معمولاً که مدت آن دو ماه است) آن وقت طرفین حکم خود را معین کنند و آنها بنشینند و قضیه را ختم کنند و وقتی که دولت یا کمپانی حکم خود را در ظرف مدت معینه نفرستادند مثل این است که تصدیق حق دیگر را کرده باشد. بنابراین بترتیب قضات حکمیت کار به سهولت می‌گذرد بدون این که به محکه تمیز مراجعه شده و چندین سال معطل نشوند و قضیه در مدت معین که منتها دو ماه باشد ختم می‌شود.
(جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی است
بعضی گفتند- کافی نیست)
رئیس- رأی می‌گیریم به کفایت مذاکرات آقایان موافقین قیام نمایند
(اکثر برخاستند)
رئیس- معلوم می‌شود کافی است. پیشنهادها قرائت می‌شود.
(به این طریق خوانده شد) بنده پیشنهاد می‌کنم عبارت ذیل از ماده حذف بشود: (مقامات صلاحیتداری وجود نداشته باشد)
نصرت‌الدوله- بنده پیشنهاد می‌کنم این عبارت از ماده ۴ حذف شود: در صورتی که مقامات صلاحیتداری
وجود نداشته باشد. ارباب کیخسرو
رئیس- پیشنهادها ارسال می‌شود به کمیسیون. ماده ۱۵
مشار اعظم- بنده پیشنهادی دارم
رئیس- بفرستید به کمیسیون ارسال می‌شود. ماده ۱۵ قرائت می‌شود: (به این مضمون قرائت شد)
ماده الحاقیه- برای به دست آوردن علف اصل‌السوس رضایت مالکین اراضی شرط و به عهده صاحبان امتیاز است که ترضیه مالکین اراضی را به عمل آورند.
رئیس- آقای شیروانی (اجازه)
شیروانی- بنده نمی‌دانم به چه مناسبت ماده الحاقیه نوشته‌اند خوب است همان ماده ۱۵ باشد.
رئیس- ماده پانزده خوانده بود. آقای عدل‌الملک (اجازه)
عدل‌الملک- اینجا بطور مطلق نوشتن که رضایت مالکین را تحصیل کنند این ترتیب خیلی مشکل است برای این که به محض این که مالکین احساس کردند از این محل می‌شود یک استفاده کرد خیلی مشکل است که رضایت آنها به عمل آید بنده پیشنهاد می‌کنم که یک راه حلی تعیین و یک حدی برای مالکین معین نمایند.
رئیس- آقای داور (اجازه)
داور- بنده گمان می‌کنم که اگر بطرز عادله یا یک همچو چیزی بنویسند بهتر است.
رئیس- آقای طهرانی (اجازه)
طهرانی- بنده با آقای عدل‌الملک موافقم زیرا وقتی که صاحب امتیاز مجبور باشد رضایت مالکین را جلب کند اخلاق ما ایرانی‌ها این است که اگر دیدیم یک چیزی طرف توجه است اگر قیمتش یک تومان باشد ده هزار تومان قیمت روی آن می‌گذاریم. بنده عقیده‌ام این است که اول استرضای خاطر صاحب ملک را جلب نمایند اگر استرضای خاطر ملک به عمل نیامد اینجا جای تعیین حکم است که یک نفر حکم مالک معین کند و یک حکم هم صاحب امتیاز و هر قیمت عادله را که حکمین معین کردند صاحب امتیاز مکلف است به مالک بدهد و الّا این ترتیب ضرر برای صاحب امتیاز است و پیشرفت هم نخواهد کرد.
رئیس- شور اول تمام شد. باید رأی گرفت به شور دوم. آقایانی که شور دوم را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد برای اطلاع خاطر آقایان عرض می‌کنم که لایحه تفریغ بودجه سنه گذشته مجلس رسیده است به کمیسیون محاسبات ارسال می‌شود جلسه آتیه روز سه‌شنبه.
حاج میرزا عبدالوهاب- روز سه‌شنبه وفات است.
رئیس- روز چهارشنبه (جمعی از نمایندگان گفتند- روز پنجشنبه)
رئیس- با چهارشنبه آقایان مخالفند رأی می‌گیریم به این که جلسه روز چهارشنبه باشد آقایانی که تصویب می‌کنند قیام نمایند.
(عده معدودی قیام نمودند)
رئیس- تصویب نشد. جلسه آتیه روز پنجشنبه. دستور:
اولاً- خبر کمیسیون بودجه راجع به بودجه مملکتی.
ثانیاً- لایحه عوارض بلدی.
ثالثاً- خبر کمیسیون بودجه راجع به مستمری دکتر کوپن. آقای آقا میرزا شهاب.
آقا میرزا شهاب- قانون استخدام کشوری مستخدمین مجلس را مشمول آن قانون نمی‌کند ولی در یک ماده از قانون می‌نویسند که قانون استخدام آنها را هیئت رئیسه تصویب شده و از مدتی هم که قانون استخدام کشوری تصویب شده است دو سال می‌گذرد و مستخدمین مجلس بلاتکلیف هستند و گمان می‌کنم به موجب ماده ۷۰ قانون استخدام باید همان قانونی که از تصویب هیئت رئیسه گذشته است به مجلس پیشنهاد شود و دیگر محتاج به رفتن به کمیسیون نیست از این جهت اگر آقایان صلاح بدانند این ماده قانون اجرا شود و همان قانون را به مجلس پیشنهاد نمایند.
رئیس- آقای شیروانی (اجازه)
شیروانی- مطابق رأی مجلس همان قانون آمد به کمیسیون تجدیدنظر در نظامنامه داخلی و دیروز تمام شد و راپورت آن عنقریب تمام می‌شود.
رئیس- آقای سلطان العلماء (اجازه)
سلطان‌العلماء- بنده می‌خواستم راجع به حقوق ورثه مرحوم مستشار دفتر عرض کنم جزء دستور شود
رئیس- در هر جلسه یک کار نوعی و یک کار شخصی بکنید بهتر است پیشنهادی از طرف آقای زعیم رسیده است قرائت می‌شود.
(به این مضمون خوانده شد)
پیشنهاد می‌کنم راپورت کمیسیون تجدیدنظر در قانون انتخابات جزو دستور آتیه پنجشنبه شود.
رئیس- مخالفی ندارد.
(اظهاری نشد)
رئیس- در درجه چهارم گذاشته می‌شود. آقای ضیاء‌الملک (اجازه)
ضیاء‌الملک- بنده تقاضا می‌کنم لایحه استخدام یک نفر بیطار فرانسوی برای سرم‌سازی جزء دستور شود.
رئیس- دستور خیلی سنگین است. می‌ماند برای بعد.
(مجلس ۳ ربع ساعت بعد از ظهر ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی- مؤتمن‌الملک
منشی- علی اقبال‌الممالک
منشی- معظم‌السلطان