مذاکرات مجلس شورای ملی ۷ بهمن ۱۲۸۸ نشست ۴۴

مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم

تصمیم‌های مجلس مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری دوم

درگاه انقلاب مشروطه

نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم

مجلس شورای ملی ۷ بهمن ۱۲۸۸ نشست ۴۴

مجلس شورای ملی ۷ بهمن ۱۲۸۸ نشست ۴۴

جلسة ۴۴

صورت مذاکرات یوم پنجشنبه پانزدهم شهر محرم الحرام ۱۳۲۸

مجلس دو ساعت و نیم قبل از غروب در تحت ریاست جناب مستشار الدوله منعقد گردید.

معاضدالملک صورت جلسه قبل را قرائت کردند.

رئیس ـ ملاحظه در صورت مجلس هست؟

وحیدالملک ـ تتمه و نتیجه استیضاح قرار شد به روز سه شنبه آتیه موکول شود.

معاضدالملک ـ روز سه شنبه آتیه را اول گفتند لکن بعد بعضی آقایان رد کردند و گفتند وقت را نمی‌شود تعیین کرد.

آقا شیخ علی ـ سابق می‌گفتند بعد از آن که نظامنامه داخلی درست از مجلس بگذرد در ترتیب جلسات مرتب می‌شود و یک هفته مهلت قرار دادند برای اجرا آن و قرار بود جلسات سه ساعت قبل از غروب تشکیل شود الان دو ساعت و نیم به غروب است.

رئیس ـ این راجع به صورت مجلس نیست خارج است.

لسان‌الحکما ـ بنده روز سه شنبه خوستار یک سئوال شدم از وزارت خارجه در باب قانون خروج تبعیت در صورت مجلس امروز نبود برای اینکه قانون مملکت است و مجلس هم باید مستحضر باشد و تمام ملت اگاه باشند که اگر تغییر قانون کسی بخواهد خود را متوسل به یک دولتی بکند همه کس را بشناسد و بداند.

رئیس ـ چند فقره استیضاح و سئوال خوانده شد و اینجا به هیئت رئیست داده شده ولی هنوز در مجلس خوانده نشده است برای اینکه بعضی از آنها ملاحظات داشت حالا آنها خوانده خواهد شد.

محمد هاشم میرزا ـ وزیر پست و تلگراف یک نفر مستشار خواست در صورت مجلس چند نفر نوشته شده است.

معاضد الملک ـ برای استخدام پست پنج نفر و برای تلگراف یک نفر یعنی یک نفر مباشر موقتی.

اسدالله میرزا ـ اسم مستشار ابدا نیست مستخدم است.

رئیس ـ موضوع مذاکرات امروز راپورت کمیسیون بودجه است و راپورت اداره مباشرت و محاسبات دو ماهه مجلس و بودجه مجلس است ولی قبل از آن لازم است به عرض برسانم که پریروز قبل از ظهر رؤسای کمیسیونها در هیئت رئیسه حاضر شدند و تا ظهر مشغول بودیم به ترتیب ساعات جلسات کمیسیونها برای اینکه کمیسیونها بتوانند مرتباً کار بکنند بدون اینکه اعضاء آنها معطل بمانند و به زحمت زیاد این صورت حاصل شده است ولیکن ممکن نمی‌شد که چهار جلسه علنی داشته باشیم با اجتماعات نمایندگان لهذا سه جلسه علنی قرار داده شد که روزهای شنبه و سه شنبه و پنجشنبه باشد و لیکن عوض سه ساعت به غروب مانده چهار ساعت به غروب مانده خواهد بود و روزهای یکشنبه مخصوص می‌ماند برای مجلس فوق العاده اگر داشته باشیم و اگر نداشته باشیم به همان اجتماعاتی که همه هفته میشده و علاوه بر این البته خاطر آقایان مسبوق است که به غیر از کمیسیونهای یازده گانه پاره‌ای کمیسیونهای فوق مرجوعات دیگر هم به شعبات می‌شود که اگر در عرض هفته یک کاری لازم باشد آنها بتوانند و حاضر باشند

و مشتعد باشند برای این کار حالا این صورت را می‌خوانیم و بعد طبع و توزیع خواهد شد که همه مسبوق باشند. (ذکاء الملک صورت مذکور را قرائت کردند) رئیس ـ در خصوص اعتبارنامه‌ها ترتیبی که می‌رسد همه آقایان مسبوقند که مواقف نظامنامه جدید باید این اعتبار نامه‌ها رجوع بشود به شعبات به ترتیب حروف تهجی صورت معین شده که نماینده شود و این کار خواهد شد ولی تا امروز بعضی کارها رجوع شده است در آن کمیسیون که سابق معین بود قبل از آن که این نظامنامه اجرا بشود از همان کمیسیون خواهش شد که این کارها را آنها تمام کنند حالا این راپورتی است که کمیسیون اعتبار نامه‌ها در خصوص اعتبار نامه جناب لواءالدوله داده است.(راپورت کمیسیون اعتبار نامه‌ها راجع به انتخاب لواء الدوله قرائت شد).

رئیس ـ از مخبر کمیسیون می‌خواهیم بدانیم رای کمیسیون چیست؟

فهیم الملک ـ علت اینکه کمیسیون رای خودشان را اظهار نکرده این است که ترتیبی تا یک انداره معلوم است لکن انتخاب این دو نفر را ره واسطه بعضی ایرادات باطل کردند و مجدداً قرار شد که انتخاب بکنند و در انتخاب درجه دوم پاره اشکالات وارد آمده که با قرعه انتخاب کردند و میگویند این مطابق قانون انتخابات است یعنی دو سه مرتبه رای گرفته شده است و انتخاب به عمل آمده است در کاغذ علیحده همان منتخبین می‌نویسند که ما اطلاع نداریم بعد شنیدیم قرعه کشیدند و خودشان معین کردند انتخاب ثانی که به حکم قرعه معین کردند میگویند پس از سه دفعه رای گرفتن اکثریت معلوم نشد بالاخره به قرعه لواء الدوله را معین کردند در این صورت در انتخاب درجه اول صحیح است ولی در درجه ثانی بعضی اشکالات هست و بیشتر اشکال به واسطه تعیین قرعه است حالا هر طور مجلس راس بدهد مطاع است.

محمد هاشم میرزا ـ خوب است توضیحاتی که لازم است از طرف کمیسیون در اینجا بشود و ببینیم که چه شده است.

وحیدالملک ـ عرض می‌شود کمیسیون جناب لواءالدوله را چند روز قبل از این خواست و از ایشان توضیحات شفاهی خواست و ایشان گفتند که در انتخاب درجه ثانی ترتیبش این بود که پاره‌ای اشکالات در کار بود و گویا یکی دو نفر آنها رشوه گرفته بودند که یکی دو نفر معین را از سیستان شش نفر معین بکنند و این ظاهر شد بعد انجمن نظار و آن شش نفر متحداً آمدند و حکم کردند که در درجه ثانی به قرعه انتخاب بشود جناب لواءالدوله خودشان اینطور گفتند ما هم از وزارت داخله بعضی توضیحات خواستیم آنها هم گویا تلگرافاتی کردند به بعضی محلها و آن توضیحات را به ما ندادند و نتیجه را هم به ما اعلان نکردند که چه شده گفتند سه چهار فقره تلگراف آمده است و پنج شش فقره کاغذ در خصوص شکایتی که در این انتخاب درجه ثانی رسیده است از دو نفری بوده است که در انتخاب درجه ثانی انتخاب شده بودند و بعد که معلوم شده است انتخاب آنها را باطل کرده‌اند و بعد قرار گذاشته بودند که به قرعه معین شوند و ناصر لشکر هم در یک تلگراف تصدیق می‌کند و از مجلس رای می‌خواهد که حالا در انتخاب درجه ثانی اشکالات پیدا شده به حکم قرعه معین کردیم که آیا این انتخاب صحیح است یا صحیح نیست گویا از مجلس جوابی نرفته است و خیلی جد دارد که راپورتش داده شود این بود که راپورتش داده شد.

مرتضی قلیخان ـ این مطلب معلوم است که شش نفر وکیل درجه اول باید معین شوند و در درجه ثانی دو نقر نماینده معین شوند این دو نفر که از محلات معین شده‌اند بنده مسبوقم که بعد از اینکه رفته از گلپایگان که دو نفر انتخاب کنند از آنها و دو نفر هم معین شده است گویا معلوم است که در انتخاب اول طوری شده که غرض حکومت نبوده و حکومت به این جهت قرار داده که از محلات معین شود و بعد از اینکه نماینده محلات مراجعت کرده بودند قرار شده بود که به هم بخورد و اعلان کرده بودند که در ثانی بیاید در ثانی آنها رفته بودند به آنجا مذاکرات زیاد شده بود و با اکثریت تامه حاصل نشده بود و در دفعه دوم به حکم قرعه معین کرده‌اند بنده هم نمیدانیم که این قرعه به چه ترتیب شده است شنیدم که تساوی آراء شده است و این معینش این می‌شود ک هر کس رای برای خودش داده است و تصور نمی‌کنم که اکثریت نسبی هم حاصل شده باشد به این واسطه تلگرافات خیلی شدید شد در شکایت از این انتخاب و یکی از آنها تلگراف امام جمعه بوده است که خیلی مفصل بود و از آن جمله در ایران نو لایحه خیلی مفصلی که گویا نظر آقایان رسیده باشد شکایت خیلی زیادی از آن شخص که از محلات منتخب شده بود درج شده بود با این واسطه این شکایات که در مجلس رسیده از این جا وزارت داخله حکم کرده است که جدید انتخاب شود و از محلات مطلعیم که متجاوز از سی روز است که مشغول انتخاب هستند و هیئت نظار انتخاب کردند و دور نیست که منتخب درحه اول این چند روزن معین شده باشد پس خوب است در این باب یک تأملی بفرمائید ببینیم این انتخاب ثانی که می‌شود صحیح است و به چه قسم است قانونی هست یا نیست آن وقت در این باب آن وقت در این باب مذاکره شود.

فهیم الملک ـ آن طوریکه ذکر شده هیچ معلوم نکردند که تساوی آراء بوده اگر توضیح شده بود در دفعه سوم حق داشتند قرعه بکشند ولی این را هیچ قید نکرده بودند فقط میگویند اسباب اشکال شده و نتوانستند انتخاب بکنند اگر انتخاب درجه اولشان هم صحیح به عمل آمده است هر که را می‌خواهند انتخاب بکنند.

میرزا اسمعیل ـ حالا حق ندارند که درجه اول انتخاب کنند به واسطه اینکه قرعه صحیح نبودن است اما در خصوص اینکه قرعه صحیح نبوده است اشکالی نیست و آن دو نفر را هم نگذاشتند منتخب شوند حالا چرا نگذاشتند علتش معلوم نیست که چه بوده ولی خودشان میگویند نگذاشتند به اعتقاد بنده وقتی که انتخاب شد ولو شمربن ذی لجوشن هم باشد صحیح اس خود لواءالدوله هم می‌گوید دو نفر معین شده بود و آدمهای بدی بودند به این واسطه نگذاشتند پس از این قانون انتخابات برای چی است وقتیکه انتخاب نکنند وقتی که انتخا کردند نگذارند این هیچ صحیح نیست بر فرض که تساوی آراء هم باشد غلط است اما این قرعه هم محققاً صحیح نبوده است به واسطه اینکه این دو نفر اول منتخب شده بودند حالا منتهای مرتبه به عقیده بنده مجاس می‌تواند که درجه ثانی را دفعه دوم انتخاب کنند.

ارباب کیخسرو ـ عقیده بنده این است که مقرر بفرمائید این راپورت کمیسیون طبع شود و در میان نمایندگان توزیع شود و ایشان در این باب بررسی کنند و رای بدهند.

رئیس ـ اینجا چیزی نیست که محتاج به مطالعه باشد همین است که در درجه اول انتخاب صحیح شده و در درجه دوم به حکم قرعه شده است.

مؤتمن الملک ـ قرار بود به طریق مخالف و موافق باشد چون حالا ما نمیدانیم که معارض هست یا نیست اگر معاض هست باید بماند برای جلسه آتیه و اگر معارض نیست آن هم باید معلوم شود یعنی اگر بعضی اشخاص مخالف این راپورت باشند او را باید اول بگویند و معلوم شود که معارض هستند.

وکیل الرعایا ـ اگر کمیسیون یک راپورت قطعی داده بود آن وقت این ایرادهای مؤتمن‌الملک وارد بود اما چون کمیسیون هیچ معلوم نکرده است تکلیف را و فقط آن چیزیکه روی آن کاغذ بوده است آورده است روز این کاغذ و بنده عرض می‌کنم این ضرری است که به ملت زده شده است باید این آقا تشریف ببرند و انتخاب درجه ثانی تکمیل شود و دو مرتبه برگردند.

اسدالله میرزا ـ اینکه آقای مؤتمن الملک فرمودند معارضی هست یا نیست اصل این انتخاب را کسی صحتش را تصدیق نکرده و شکایت هم رسیده و در این باب هم گمان می‌کنم نباید مباحثه بشود خوب است بماند تا وکلا اطلاعات خود را تحصیل کند برای دفعه آتیه.

رئیس ـ باید این راپورت رجوع شود یه همان کمیسیون در ضمن آقایان نمایندگان هم تحقیقات لازمه را از خارج و وزارت داخله بکنند شاید پاره معلومات به دست بیاید که مطلب حل شود و رفع محظور بشود.

اسدالله میرزا ـ معمول در این موارد این است که از هر شعبه یک نفر معین بکنند که مجدداً رسیدگی بکنند در نظامنامه هم اینطور است که یک کمیسیون تحقیقی معلوم می‌شود و در آن کمیسیون تحقیق انتخابات از هر شعبه یکی می‌رود و رسیدگی می‌کنند.

رئیس ـ اما بنده اعتقادم این است مورد آن نرسیده است آن در صورتی است که کمیسیون یم رای قطعی بدهد ولی در خود مجلس یک مخالفتی ظاهر بشود در این صورت باید از هر شعبه یک نفر معین بشود و یک هیئت دیگری تشکیل بدهند برای رسیدگی اینجا هیچ دیگری تشکیل بدهند برای رسیدگی اینجا هیچ مخالفتی معلوم نیست کمیسیون آن چه فهمیده بدون آن که رای قطعی بدهد اینجا نوشته است و مجلس هم مخالفتی با آن چه کمیسیون نوشته است ندارد در این صورت اگر مجلس تصویب می‌کنند رجوع به همان کمیسیون شود.

اسدالله میرزا ـ کمیسیون حقش این است که رای خود را اظهار کند.

حاجی محمد اسمعیل کاشف ـ بنده عرض می‌کنم که اگر این لایحه دو مرتبه به کمیسیون رجوع شود غیر از آن که نوشته‌اند چیز دیگر نخواهند نوشت و گویا هیچ شبهة نباشد در اینکه به حکم قرعه شده است والا وقت تلف کردن هیچ صحیح نیست.

متین السلطنه ـ چون فرمودند که عجالتاً در این باب مباحثه نشود و انتخاب درجه اول صحیح است و درجه دوم ناقص است باید دو مرتبه انتخاب شود و عرض شده نه موافق است و نه مخالف خود را مجاز میدانم عرض کنم خوب است همانطوریکمه در سابق گفته شد درباره انتخابات کلیه کمتر مذاکرات شود برای اینکه هنوز داخل این مذاکرات مفصل نشده‌ایم بعضی مذاکرات می‌شود که به کلی مقام منبع وکلا حتی اشخاصیکه داوطلب هستند منزه می‌باشد بهتر این است حالا که رجوع به کمیسیون شده است آن کمیسیون تحقیقاتشان را بکنند و حتی المقدور که لازم است اطلاعات از خارج تحصیل کنند که انشاءالله وقتی که مذاکره شویم شروع کنیم برای دادن.

میرزا داوود خان ـ بنده توضیح می‌خواستم که در باب جناب لواءالدوله چطور شده است بعد از اکثریت تام در درجه دوم انتخاب شده است.

فهیم الملک ـ نسبت به کلیه رای دهندگان توضیح شده است که ۴۶۰ رای بوده و این نسبت به کلیه رای دهندگان حوزه انتخابیه است.

تقی زاده ـ برای اینکه به کمیسیون خودش نفهمیدم و با کمیسیون صحبتی نشده و کمیسیون خودش منتقل به یک مطلب تازه نشده و مثل این است که به مجلس نیامده باشد دوباره می‌رود و همانرا می‌نویسند دیگر این آیت که بعضی راپورتها چاپ می‌شود و بعضی چاپ نمی‌شود و آن چه را که وزارت داخله می‌کند بایستی اول بکند ویکی این است که کمیسیون تحقیق خودشانرا در این جا ننوشته است و اگر مطابق نظامنامه عمل نمائیم کمیسیون‌ها هم البته باید رای خودشانرا بنویسند و دیگر اینکه به خود کمیسیوون رفتن هیچ ثمری ندارد خوب است چاپ نشود بعضی راپورت کمیسیونها چاپ نمی‌شود اگر وزارت داخله تحقیقاتی خواهند کرد بهتر است اما در مسئله لواءالدوله این را که میرزا داوود خان گفتند صحیح است برای این که در خوانسار گمان کلی می‌رود که در تمام مواضع اکثریت تام داشته باشد برای اینکه تمام رای دهندگان خونسار چهارصد و هفتاد نفر بوده است و چهار صد و شصت و یک نفر از آنها رای داده است و از گلپایگان مثلاً صدو بیست نفر رای داده‌اند و در کمره هم همین قدرها یک قدری کمتر و گمان نیست همچو که از اعتبار نامه معلوم می‌شود بنده روز اول گمان می‌کردم تمام ولایات خمسه بیشتر از هشتصد نفر رای دهنده داشته باشند و رای دهندگان سه ولایت هم خیلی است مثلاً خونسار را گفته که چهارصد نفر رای داده‌اند معلوم می‌شود همه این رای‌ها بیشتر از نهصد یا هزار نبوده است بنده که حدس زدم یک صد و بیست و هشت رای به او داده شده باقی را گویا ننوشته‌اند و از اینجا وقتیکه قیاس می‌کنم ۵۰۰ رای داده شده در این صورت اکثریت تام حاصل شدها است و خودش هم مدعی است که در حوزه اکثریت تام شده است و این را نظامنامه انتخابات هم تصدیق می‌کند برای این که آنجا در ماده آن ولایتی که سه نفر منتخب درجه اول دارد از شش نفر که بالا بیاید ممکن نیست که به قرعه در آنجا معین بشود ولی اساساً معلوم است که اگر از شش نفر بالا باشد شاید تساوی پیدا شود به خاطر می‌آید که چندین دفعه متوالیاً همانطور دو نفر به دو نفر تقسیم کرده بودند پیش خودشان همین طور گفته شد در انتخابات درجه اول اکثریت حاصل شده است آنها را بر هم زده‌اند به مجرد شکایت وزارت داخله حق ندارد که اساس انتخاب را بر هم بزند.

فهیم الملک ـ یک جای دیگر هم صحیح نیست عده کلیه رای دهندگان فقط مال خونسار معین است و قید می‌کند که چهارصد و هفتاد رای بوده‌اند و چهار صد و شصت نفر رای داده‌اند در باب اکثریت تام که آقای تقی زاده گفتند معلوم نیست اکثریت تام داشته یا نداشته فقط مال خونسار معین است که انتخاب شده‌اند یک جای دیگر هفده نفر و یک جای دیگر به همان سمت یک نفر وکیل که اول آمده است معین شده‌اند و حاضر شده‌اند و مشغول انتخاب شده‌اند و در باقی کلیه رای دهندگان هیچ معلوم نیست.

ابوالقاسم میرزا ـ بنده می‌خواستم این را عرض کنم لواءلدوله آن روز که به کمیسیون امد گفت دو نفر تقریباً هم متحد شده بودند چند دفعه رای دادند و در حق خودشان رای دادند و با این جهت بود که به قرعه معین کردند.(در این موقع ماده بیستم نظامنامه انتخابات معین شد).

وکیل التجار ـ مقصودم ایراد نیست می‌خواهم یاد آوریری کنم بعد از این مطلبی که پیشنهاد می‌شود برای این است که آن چه تحقیقات لازم است کمیسیون بکند بعد نتیجه‌ای که از تمام تحقیقات حاصل می‌شود پیشنهاد بکند مثلاً در مسئله اینکه آیا این چهارصد و شثت و یک رای با آن رای‌های دیگر از جاهای دیگر بوده است و در حوزه اکثریت تام بوده است یا نبوده است این را باید کمیسیون تحقیقات کرده باشد چنانچه گفته شد احتمال کلی می‌دهد که اکثریت تام باشد و انتخاب این یکی مسلم باشد آن دو نفر را باید معین کنند و حالا بنده این مباحثه را با یک راپورت پنهانی عرض می‌کنم آن طور که لازم است نوشته شده است و هر چه مباحثه بشود زیادی میدانم و لازم میدانم که اگر صلاح میدانند به همین کمیسیون رجوع شود تا تحقیقات خودشان را بکنند و یک راپورت خوب زبان دار بدهند یا اگر ترتیب دیگر لازم بدانند راجع به بعضی تحقیقات ممکن است که آراء حوزه را معین بکنند چند بوده است و آیا در این شخص به خصوص اکثریت تام حاصل شده است یا خیر اگر شده است محتاج به انتخاب ثانوی نیست و اگر نشده است دو نفر انتخاب کنند در هر صورت مذاکره را بنده عجالتاً لازم نمیدانم.

میرزا مرتضی قلیخان ـ لازم است بنده دو مطلب را توضیح بدهم یکی از بابت تجدید انتخاب درجه اول از قراریکه معلوم می‌شود شکایت زیادی از اطراف رسیده است به وزارت داخله و در باب انتخابی که آنجا شده است و آن چه شکایتی که اظهار کرده بودند به بعضی ملاحظات که در کار بودهاست آن طوریکه مطابق با قانون باشد به عمل نیامده است و الان هم باید انتخاب ثانی تمام شده باشد دیگر بنده از انتخاب گلپایگان و خونسار و کمره اطلاعی ندارم فقط همان مطلبی بوده که از بابت محلات عرض کردم و یک مسئله دیگر از بابت اکثریت تامه حوزه بنده اطلاع دارم اکثریت تامه نبوده است به واسطه اینکه در محلات عده رای دهندگان خیلی بیشتر از آنجا هاست.

رئیس ـ گمان نمی‌کنم بیشتر از این مذاکره لازم باشد اما تکلیف این کار معین نشده است برای اینکه اگر به کمیسیون رجوع بکنیم آن تحقیقات که باید بشود کی باید بکند هر نفری از نمایندگان نمی‌توانند با وزارت داخله یا با گلپایگان طرف بشوند و مشغول کار شوند لابد باید خودشان را حاضر کنند و تحقیقات خودشان را بنمایند اینکه بنده گفتم ارجاع به کمیسیون شود برای این است که آنها یک سابقه در کار دارند و این را به طور تحقیق معین نموده و راپورت می‌دهند.

وحیدالملک ـ بنده متاسفانه می‌گویم که گاهی جملات شدیده به کمیسیون می‌شود گاهی از اوقات راپورتها را زیاد مفصل می‌بینند که رجوع می‌شود به انجمن ولایتی و امثال آنها گاهی از اوقات راپورتها را بی زبان می‌پندارند ولی اگر وکلای محترم تشریف بیاورند در کمیسیون اعتبارنامه و یک قدری طرف بشوند با بعضی ولایات آن وقت خواهند دید بعضی تقلب‌ها و وسوسه‌ها پیدا می‌شود در کار و ما زیاد که کنج کاوی می‌کنیم میبینیم که انجمن هم داخل می‌شود یک قدبی زیادتر داخل می‌شویم میبینیم پارتی‌های مختلف که همه می‌خواهند وکیل برای مجلی مقدس بشوند داخل هستند هر چه ما راپورت می‌خواهیم از وزارت داخلاه بر خلاف آن از مجلس می‌آید مثل این که از فارس چند تلگراف از آن روزی که راپورت تقدیم مجلس شده است آمده است و هیچ کدام جواب صحیحی نیامده است همین طور در همین مطلب خود بنده سه چهار دفعه مستقیماً به ضیاءالسلطان که در وزارت داخله است تلفنن کردم و خود او هم در این کار هست او هم چندین تلگراف کرده است و هیچ جواب نیامده است از آن طرف خود ناصر لشکر می‌گوید که در آنجا بعضی اقدامات کرده است و می‌خواهند من خلع بشوم و بعضی پارتیها تشکیل شده است که اگر بخواهیم در راپورت ذکر کنیم خیلی مفصل می‌شود و از طرف دیگر می‌بینیم این اعتبار نامه که دارد درجه اولش صحیح است انتخاب درجه ثانی با نظامنامها انتخابات درست نمی‌آید کمیسیون که نمی‌تواند از خودش اظهار عقبده کند و بگوید که خیر این به حکم قرعه شده است صحیح نیست و موافقت ندارت یا نظامنامه انتخابات ما اگر می‌گفتیم تا صحیح است دیگر لازم نبود راپورت به مجلس بدهیم اولاً اینکه اطلاع ما صحیح است و این انتخابات درجه ثانیش صحیح نیست ولی از ما خواهش می‌شود که راپورت این را باید بعضی اقدامات بشود که راپورت بدهیم و دیگر اینکه خود لواءالدوله هم بعضی اظهارات کرد که گفتنش اینجا صحیح نیست و تجدید در این کار بوده است با وجود این کمیسیون اعتبارنامه تشکیل شد و الان هم بعضی چیزهای ناتمام در کمیسیون هست اگر وکلای محترم رضایت ندارند این کار رجوع به شعبات شود کمیسیون همچو جدیتی ندارد که رسیدگی به اینطور کارها بکند.

رئیس ـ یا باید ختم کرد این مسئله را یا باید ارجاع به همان کمیسیون شود یا طبع و توزیع می‌شود و آقایان هم اطلاع پیدا می‌کنند.

فهیم الملک ـ بنده عقیده‌ام این است که بفرستید به کمیسیون تا عقیده خودش را بیان کند.

مؤتمن الملک ـ نه فقط باید عقیده خود را بیان بکند بلکه باید اقداماتی هم که لازم است بکند.

تقی زاده ـ بنده می‌خواهم عرضی بکنم ارجاع به کمیسیون یعنی چه پس چرا اول این کار را نکرده که این قدر وقت مجلس را تضییع نکرده باشیم.

فهیم الملک ـ این که چند روز معوق مانده بود به واسطه این بود که ترتیب جدید داده شود و کمیسیون کار بکند حالا مجدداً چند روزی در کمیسیون می‌ماند.

رئیس ـ در ضمن مذاکره از تعیین وقت جلسه‌های کمیسونها شد دیروز رؤسائی که در اینجا تشریف داشتند ملاحظه کردند که به یک زحمتی این وقت‌ها معین شد و در همه این ملاحظات را فرمودند ملاحظه هیئت رئیسه را نفرمودند و حال آن که در هیئت رئیسه کار و زحمت بیشتر است تا سایر کمیسیونها و اگر بنا باشد که اعضای هیئت رئیسه در کمیسیونها مشغول باشند فقط یک نفر تنها خواهم ماند و این هم مناسب نیست و از عهده مشاغل هیئت رئیسه در کمیسیون هم یک نفر نمی‌تواند برآید خصوص در این اوقات که نظامنامه جدید می‌خواهد به موقع اجرا بیاید و هنوز هم اسباب آن فراهم نشده است و خیلی مراقبت می‌خواهد این کار را به این مناسبت بنده تکلیف می‌کنم از هیئت رئیسه در این کمیسیونها هر کدام عضویت دارند مجلس معاف بدارد و عوض آنها اشخاصیکه در یک کمیسیون عضویت دارند انتخاب کنند.

تقی زاده ـ این تکلیف روز اول شد و قبول نشد و بنده گمان می‌کنم اگر نظامنامه داخلی به موقع اجرا بیاید زحمتها کم می‌شود اولش تأسیس دارالانشاء و به کار چسبیدن کمیسیون عرایض و ثانیاً همیشه باید هیئت رئیسه در مجلس باشد اگر هم می‌روند باید خیلی دیر تشریف ببرند.

رئیس ـ اینها همین طور است وقتی که می‌بینیم کمیسیون عرایض هر قدر که مراقبت کند در کار خودش و علاوه بر عرایض مطالب دیگری هم هست در هیئت رئیسه که خیلی کار می‌خواهد و این که اینجا روز اول گفتگو شد و قبول نشد مقصود همه این ترتیبات این است که کار به خوبی از پیش برود و حال می‌بینیم که نمی‌رود برای اینکه از هیئت رئیسه به غیر از آقای معاضد الملک که خواهش کردند در دو کمیسیون باشند سایرین در دو کمیسیون عضو هستند دیگر هیچ وقت نمی‌ماند که رئیس یا نایبشان رئیس یا منشی‌ها در هیئت رئیسه بتوانند دو ساعت مشغول کار باشند حالا یک ساعت یا دو ساعت از شب رفته می‌رود و غالباً شبها سه از شب رفته می‌رود آن یکی دو ساعت اول شب کافی نیست و کمان من این است که اگر این ترتیب را مجلس اصلاح نکند خیلی مشکل است.

میرزا اسمعیل نوبری ـ عقیده‌ام این است که نمی‌توانند هیئت رئیسه لازم است باشند مثلاً معززالملک باید در کمیسیون نظام باشد و آقای ممتاز الدوله در کمیسیون عدلیه باشد اگر حاجی سید نصرالله هم نباشد عیبی ندارد به جهت اینکه عوض او را داریم آقای شیخ اسمعیل هستند و از قوانین شرع اطلاع دارند ولی عوض آقای ممتاز الدوله را در عدلیه و عوض آقای معززالملک را در نظام نداریم.

میرزا مرتضی قلیخان ـ بنده با این مطلب چندان اشکالی نمی‌بینم که قابل مذاکره باشد به واسطه اسن که آن روز عصر مطلب گذشت و مذاکره شد حالا وقت پیدا کردند برای هیئت رئیسه است و ایشان همیشه باید مشغول کار باشند و هر چه کارشان کمتر باشد باز کار دارند و این کمیسیون‌ها که معین شده است و اعضاء رئیسه در کمیسیونها منتخب شدند ممکن است که اگر در یک کمیسیونی که دوازده نفر هستند یکی از اعضای رئیسه که کاری دارد داخل بشود در کار خودش در این صورت بنده تصور می‌کنم که اگر به همین طوریکه خواهد شد نقص در کار هیئت رئیسه پیدا نخواهد شد و همیشه سه چهار نفر مشغول کار خواهند بود بهتر این است که همین جا ختم نمائیم.

افتخارالواعظین ـ بنده عرض می‌کنم در واقع اساس مجلس را هیئت رئیسه مرتب می‌کنند ولی باید این نکته معم را فراموش نکرد که در انتخاب هیئت رئیسه در کمیسیونها کمال مداقه شده است و یک ملاحظه خیلی دقیقی شده است مثلاً معززالملک محققاً باید در کمیسیون نظام باشد و آقای حاجی سید نصرالله و ممتاز الدوله باید در کمیسیون عدلیه باشند و آقای ذکاءالملک باید در کمیسیون معارف باشد و ممکن نیست که مجلس عذر آقایان هیئت رئیسه را قبول کند باید کار بکنند مثل اینکه کمیسیون عرایض از شنبه تا شنبه دیگر مشغول کار هستند.

حاجی سید نصرالله ـ با تجربه معلوم کردیم معنی کار کردن این است که از اول آفتاب از منزل بیرون می آئیم و از مطرح مذاکرات هیچ جلسه مستحضر نیستیم عضویت کمیسیون را قبول کردیم آن وظایفی که باید در هیئت رئیسه انجام بدهیم نمی‌دهیم نه در کمیسیونها می‌توانیم کار بکنیم نه در هیئت رئیسه برای رئیس مانعی اگر اتفاق بیافتد که نمواند در مجلس حاضر بشود بنده آقای ممتاز الدوله از مطرح مذاکرات آن مجلس هیچ مسبوق نیستیم.

حاج شیخ علی ـ بنده عرض می‌کنم یک قدری تکلیف شاق است و چون محتاج است کمیسیون نظام به معززالملک در کمیسیون عدلیه با آقای ممتاز الدوله و کمیسیون معارف به ذکاءالملک می‌شود ایشان را مستثنا نکرد ولی بعضی را باید مستثنا کرد.

وکیل التجار ـ کار هر قدر زیاد شد و بنای کار کردن که شد ما باید به منفعت نگاه کنیم نه به چیزهائی که دیگران میگویند و گمان می‌کنم که هیئت رئیسه هم می‌تواند در کمیسیونها کار بکند.

وکیل الرعایا ـ بنده تصور می‌کنم ما باید به منفعت نگاه کنیم نه به چیزیکه دیگران میگویند اگر بخواهیم هیئت رئیسه را تقسیم بکنیم در کمیسیونها این است که کار دیگری مانع کار دیگری می‌شود عقیده بنده است این پیشنهادی که از طرف هیئت رئیسه می‌شود صحیح نیست و چندان یک منفعت بزرگی نیست اگر بخواهیم هیئت رئیسه را تقسیم بکنیم میان کمیسیونها آن که کار دیگری از کار دیگری نگاه نمی‌دارد او را آن کار خالق است کار مخلوق نیست و اگر هیئت رئیسه را بخواهند تقسیم بکنند اعضایش را او هم از کار می‌افتد و این قوه که در مرکز است از کار می‌افتد و بنده آن خلاف منفعت آن روزمان می‌بینم ولی اساساً منکر نظامنامه نیستم و آن این است که این روزها نمی‌توانند هیدت رئیسه مشغول دوکار باشند تا اینکه یک قدری ترتیب بهتر بشود و از کارها آگاهتر بشوند ناچارم که آن قسمت آخر مقصود خودم را عرض کنم آن احاطه را که یک نفر رئیس که سه سال است در مجلس کار می‌کنند و آن اعضائی که باید در کمیسیون عرایض کار بکند لکن بعد از آن که یک سال از عمر مجلس گذشت اعضائی که هیئت رئیسه هستند قدری از کارها انطورکه باید آگاه می‌شوند و حالا اگر نتوانند به تمام کارها برسند نقص اعضای محترم نیست لکن چه کنند دو ماه است که مشغول کارند و بنده مقرم که این تکلیفی را که هیئت رئیسه می‌کنند یک چیز دیگری هم هست و آن این است که ما همه یکی هستیم و برای یکی کار می‌کنیم در هر یک از اطاقها که تقسیم می‌شوند آن اشخاص هم کار خودشان را می‌کنند.

اسدالله میرزا ـ بنده عقیده‌ام این است که هیئت رئیست یک حق دارند که در اینجا غفلت شده است ما در نظامنامه نوشته‌ایم و هیئت رئیسه یک وظایفی دارند گمان می‌کنم که سهل است و بیشتر از وظایف سایر کمیسیونها است ما بنا بر ماده قانونمان نمی‌توانیم بگوئیم در کمیسیون دیگر مجبورند باشند خوب است الان در همین مسئله ملاحظه شود آن اقایانی که در دو کمیسیون هستند عوض ایشان در یک کمیسیون انتخاب کنیم.

رئیس ـ این مذاکرات تا همن جا کافی است اگر بقیه در این مذاکرات باشد در روز یک شنبه که روز احتیاجات مخصوص آقایان است مذاکره خواهد شد.(راپورت کمیسیون در خصوص حقوق افخم الدوله قرائت شد).

رئیس ـ این مطلب راجع است به اینکه بعضیها قبل از خروج قانون متوفیات مرحوم شده‌اند این در یک ماده مطرح است که این قانون از چهاردهم ربیع الاول هزار و سیصد و بیست و چهار معمول شده و بهد شامل خواهد بود این مسئله را اگر مواجب افخم الدوله را مجلس تصویب کند در ضمن یک لایحه دیگری وزارت مالیه در این باب نوشته و رای قطعی خودش را داده است بنده گمان می‌کنم این کار رجوع بشود به کمیسیون قوانین مالیه به این ترتیب اگر تصویب می‌کند مجلس و در مسئله افخم الدوله خود آن مطلب را که در آن مطلب را که در آن باب وزارت مالیه لایحه داده تصویب کرده است که آن قوانینی که ناقص است قبل از قانون متوفیات مجلس قبول کند ولی آنهائی که هیچ فرمان صادر نشده است آنها را قبول نمی‌کند و نظر کمیسیون قوانین مالیه در این باب لازم است و باید تکلیف این مسائل در آنجا معین شود اگر مجلس تصویب می‌کند رجوع بکنیم به همان کمیسیون قوانین مالیه.(از کمیسیون بودجه راپورتی قرائت شد ایضاً راپورت دیگر).

رئیس – در این باب رای مجلس چیست؟

اسدالله میرزا ـ گمان می‌کنم یک چیزی زا که مسبوق نیستیم و اطلاع ندازیم نمی‌توانیم رای بدهیم.(ایضاً راپورت دیگر از کمیسیون بودجه قرائت شد).

میرزا مرتضی قلیخان ـ عرض می‌کنم این غیر از مطلب اول است معلوم می‌شود اولادی برای این نیست فقط یک عیال است و اگر آن عیال هم هر قدر استحقاق داشته باشد بیش از صد تومان نمی‌شود به او داد عقیده‌ام این است چون کمیسیون بودجه در اینجا تصویب کرده است اگر مجلس تصویب بکند ضرر ندارد.

وکیل التجار ـ استدعا می‌کنم به وزارت مالیه از کمیسیون یاد آوری بشود که تحقیق کند که دارائی داشته یا نداشته و امورشان چطور می‌گذرد که پس از تحقیقات رأی داده باشیم.

فهیم الملک ـ کمیسیون بعد از دقت‌های خود رأی داده است که این شرح نوشته است.

وکیل الرعایا ـ بنده می‌خواستم عرض کنم یک نفر لشکر نویس بمیرد و چیز نداشته باشد و لیکن ما چون می‌خواهیم همه بدانند که ما چقدر حاضریم در همراهی با آنها این صد تومان را هم دادیم والا همه میدانند که در عوض لشکر ما لشکر نویس داشتیم.

مصدق الملک ـ باید معین شود ترتیب این زن به چه قسم است اگر زنی است که قابل شوهر باشد که هیچ قابل رعایت نیست شاید یک سال دیگر شش ماه دیگر شوهر بکند.

میرزا داوود خان ـ همین طور که آقای وکیل الرعایا اظهار داشتند حقوق باید به اشخاصی داده شود که فقیر باشند من این را اطلاع دارم مرد متمولی بوده است و حقوقی که به عیال او رسیده است خیلی است.

ابوالقاسم میرزا ـ مواجبی که از هر اداره دارند کمیسیون نوشت به وزارت مالیه بعدها راپورت که می‌دهد استحقاق را هم معین بکند که کمیسین بتواند توضیحات خودش را بدهد که در مجلس مذاکره شود و به خوبی بگذرد.

آقا میرزا احمد قزوینی ـ این راپورت آخری با راپورت ما بعدش هیچ فرقی ندارد این را هم واگذار کنی که آقایان تحقیق بکنند اگر استحقاق دارد داده شود و اگر ندارد به کلی مقطوع شود همانطور که آقای میرزا داوود خان فرمودند.

حاجی میرزا رضاخان ـ در سی سال قبل از این وقتی که میرزا محمد علیخان لشکر نویس بود و نظام الملک وزیر لشکر بود این شخص ارباب معاون السلطان بود و بنده در این باب اطلاعات کامله دارم این شخص دارائی نداشته و عیالش هم اولادی ندارد و تحقیقاتی هم شده حالا مجلس مختار است.

اسدالله میرزا ـ گمان می‌کنم بعضی مذاکرات هیچ لازم نیست بشود که ملاحظه در باره خدمات او باید یک چیز منظور کرد و حکماً نباید بگوئیم که نباید داد یا اگر می‌دهیم رحم می‌کنیم این مذاکرات چه ربطی دارد ما اینجا نشسته‌ایم نظارت می‌کنیم که پول بی جا داده نشود بنده عقیده‌ام این است که این با اولی فرق دارد به جهت این که در مسئله اول تحقیقات کردیم که اولاد ذکور دارد و آیا این پولی که می‌دهیم برای تحصیل آنها کافی است ولی در این مسئله گمان می‌کنم که یک عیال بیشتر نیست و نظریات وزیر مالیه کافی است و رأی خود را داده است ما هم رأی بدهیم که این صد تومان داده شود.

تقی زاده ـ این راپورت که گفتند مختصر باید نوشت این اعتقاد را ندارم باید راپورت تمام آنها را بنویسند این مثل مسئله وزراء می‌شود که اگر اعتمادی دارید ما تصویب کردیم هر قدر مفصل تر و با دلایل و براهین باشد بهتر است و حال این که ما هم اطلاعی نداریم و حقوق خدمت هم در ایران نیست و اینکه می گویند رأی کمیسیون محترم است البته کمیسیون محترم است ولی ربطی به مطلب ندارد و این مسئله اساسی است وزراء می گویند به ما اعتماد دارید هر چه ما می گوییم تصویب کنید و هر کس هر چه می‌گیرد می‌خورد و به بازماندگان آن‌ها چیزی نمی‌دهند مجلس به آنها می‌دهد و به چهارصد تومان یک زن فقیر بیچاره نمی‌تواند زندگانی کند بنده می‌خواهم تکلیف بکنم و طرح کنم که ما باید چشم بسته رأی بدهیم که وزیر مالیه لابد تحقیقاتی کرده است وقتی که من هیچ اطلاع ندارم ک آن فقیر است با غنی چطور مذاکره کنم و رأی بدهم این مطلب مباحثه پرداز نیست ما باید اطلاع پیدا کنیم از فقر و غنای او.

رئیس ـ از این قبیل خیلی هست باید تکلیف معلوم شود.

وکیل الرعایا ـ اولا اساساً منکر اینکه این صد تومان را بدهیم نیستم این رأی من است اما یک چیز اساسی هست که آن باید معلوم شود و آن این است که یک تهمتی به ملت زده شده است که ملت خادم داشته است این ملت خادم نداشته است تا شش ماه قبل بلکه اغلب اینها خادم خودشان بودند و هیچ حق خدمتی بر ملت نداشتند لشکر نویس بوده است و اگر ثابت نیست من لشکری ایران را می‌توانم ثابت بیاورم که بعضی از اینها به ما خدمت نکردند ولیکن امروز ما برای خاطر این که رحم کرده باشیم به یک پیرزن و این را راجع به خدمت او نکرده باشیم بنده حاضرم که رأی بدهم و آنچه بنده شنیده‌ام چیز زیادی هم ندارد و این مطلب بزرگی نیست مجلس شورای ملی باید از تمام مملکت نگاهداری کند ولی اگر در ازای خدمت بخواهیم بدهیم عرض می‌کنم ممکن نیست که آنقدر دارائی نداشته باشد که یک نفر عیال او بخواهد زندگانی کند.

وزیرزاده ـ بنده کلیه مخالف نیستم که چون دارای بضاعت فوق العاده است چیزی داده نشود ما باید میزان استحقاق را بسنجیم یعنی وزارت مالیه باید تحقیقات بکند اگر یک پیرزنی از یک شوهری مانده باشد که در عهد استبداد بوده و حرکات زشت کرده این ربطی به عیال او که مستأصل است ندارد میزان استحقاق را وزارت مالیه معین کرده به مجلس پیشنهاد کند البته مجلس هم آن قسمی که لازم است تصویب می‌کند.

فهیم الملک ـ تصور می‌کنم هیچ وقت مجلس نباید بگوید که اشخاصی که سابقاً خدمت کرده‌اند به دولت چیزی نباید در صورت استحقاق برای اعقاب آنها منظور داشت ما باید شخصشان را منظور بداریم به همان طور که معمول بوده است و مجلس باید مراعات حقوق خدمات آن شخص را بکند حالا یا خوب یا بد باید طوری شود که بازماندگان آنها حفظ شوند امروز ملت و مجلس برای امیدواری اشخاصی که مستخدمند و حالا در ادارات دولتی هستند باید مراعات حقوق آن را بنمایند وزارت مالیه بعد از آنکه تحقیقات کرد این طور رأی داده است که این مقدار منظور شود آن طوری که آقای مصدق الممالک گفتند کمیسیون که نمی‌تواند برود آن تحقیقات را بکند مجلس از برای این است که حقوق مردم را حفظ کند و باید پاس حقوق خدمتگذاران را منظور داشت.

میرزا اسمعیل نوبری ـ به اعتقاد بنده هر قدر مذاکره بشود این راپورتها که خوانده شده است دو قسم است یکی این است که خوادنه شدن تمام اعضای مجلس آن را مسبوق می‌شد و می‌تواند آن را رأی بدهند بعضی‌ها هیچ مسبوق نیستند کمیسیون راپورتی داده او می‌تواند در بین مذاکرات مسبوق شود و اگر قانع شد فوراً رأی می‌دهند و اظهار می‌کنند که قانع شدیم این مطلب با سابق فرقی ندارد آن قسمی را که وکلا مسبوق نیستند باید تحقیقات خارجی بکنند در مملکت یک دینار و صد هزار تومان را تفاوت نمی‌کند مجلس چنانچه که صد هزار تومان مسئول است در یک دینار هم مسئول است.

لسان الحکما ـ چون رئیس فرمودند که راپورتها زیاد است عرض می‌کنم به موجب نظامنامه هر راپورتی که به مجلس می‌آید باید طبع و توزیع بشود مخصوصاً مجلس شورای ملی است که از ترتیب آن مسبوق بشویم و از روی هوا حرف نزنیم اگر ۲۰ فقره هم هست باید آن را روی کاغذ بیاوریم یا ژلاتین و یا به چاپ معمولی و قبل از وقت به نمایندگان بدهند تا از روی یک عقیده ثابت و اطلاع مشورت بکنند.

رئیس ـ این کار لازم بود که مجدداً بشود در خصوص اینها وزارت مالیه هر روز اصرار می‌کند که ما باید ترتیب این کار را بدهیم چون اینها مرحوم شده‌اند و وراث آنها باید تکلیفشان معلوم شود حالا اگر می‌خواهید همه اینها طبع و توزیع می‌شود ولی به یک شرط که هر کس هر تحقیقی می‌خواهد بکند که آن روزی که مذاکره می‌شود نگویند که باید تحقیقات کرد حالا همین طور یکی یکی خوانده می‌شود برای اینکه مسبوق باشند و بعد طبع و توزیع می‌شود.

شیخ اسمعیل هشترودی ـ عرض می‌کنم که این حقوق را که از اول به صدر الاسلام داده می‌شد یا برای فضل است به به ازای خدمت شخصی فقیر است لابد است دولت بدهد یا مستخدم است

حالا این را یک قانون کلی بنده نمی دانم که چه عرض بکنم ولی البته این حقوق را رعیت بیچاره شده فلکزده می‌دهد و این هم وقتی می‌شود که اهم از این باشد یک چیزی که بیشتر از این لازم است قشون است مثلاً فرض بفرمائید قشون برای ما لازم است و ما برای همین اینجا نشسته‌ایم که قشون خود را منظم کنیم.

فهیم الملک ـ موافق قانون متوفیات هر کس فوت شود نصف حقوق او را بورثه او باید داد در صورتی که سیصد تومان داشته باشد و این بیچاره گنهکار شده است که هشتصد تومان داشته است بعد از فوتش وزیر مسئول صد تومان تصویب کرده است و اگر او تصویب نمی‌کرد شاید ما بیش از اینها را معین می‌کردیم.

عزالملک ـ بعد از اینکه قانون متوفیات داریم بنده این مذاکرات را زیادی می دانم.

رئیس ـ اینکه وزارت مالیه اینها را فرستاده است به مجلس به جهت اینکه نقدش بیشتر از پانصد تومان و جنس هم بیشتر از ده خروار است بعضی از آنها را کمیسیون تصویب کرده است حالا موکول است برای مجلس.

افتخارالواعظین ـ بنده استدعا می‌کنم که اولاً عرض بنده را خوب توجه کنند و پیشتر از این به مستخدمین و مأمورین دولت گفته می‌شد که شما چرا مخالفت می‌کنید می‌گفتند برای اینکه بازماندگالن ما بعد از ما مضطر و پریشان نباشند و این را سبب قرار م یدادند برای خیانت خودشان امروز که مجلس شورای ملی می‌خواهد به مأمورین بفهماند که فرقی بین خادم و خائن هست و در کمال امانت باید مأمورین دولت خدمت بکنند و قوت لا یموت به آنها خواهد رسید و کسان او را پرستاری خواهند کرد یعنی هر کس باید برای دولت خدمت کند بداند که دولت کسان و اهل و عیال او را نگاهداری خواهد کرد و الا این احدی از روی صداقت خدمت نخواهد کرد و بنده هم عرض می‌کنم یک کسی خدمت نکرده یا کرده باید به ملت فهماند که او را حفاظت می‌کنیم منتهی خدمت آن زمان طوری بود که اگر به بنده هم رجوع می‌شد بنده همانطور خدمتمی کردم باید اهل و عیال آنها را مثل اهل و عیال خودمان پرستاری بکنیم و بعد از اینکه وزیر مالیه و کمیسیون تصویب کردند خوب است مجلس هم تصویب نماید صد تومان ما را هم گدا نخواهد کرد.

رئیس ـ مذاکره این مطلب ختم شد اینها را طبع و توزیع خواهیم کرد.

تقی زاده ـ طبع و توزیع هم فایده ندارد بنده نمی دانم فقیر است با خیرالان این مباحثه که شد باید در اصل باشد ما در اصل مباحثه نکردیم که آیا باید به بازماندگان مستخدمین چیزی منظور داشت یا خیر و در ماده یک شخص به خصوص تا نفهمیم فقیر است یا غنی نمی‌توانیم رأی بدهیم.

رئیس ـ وزیر مالیه نوشته است ولی باید راپورت مشروح داده شود قانون متوفیات در حق آنهایی که ۸۰۰ تومان حقوق دارند هیچ ملاحظه غنی و فقیر را نکرده است.

فهیم الملک ـ کمیسیون بیش از این نمی‌تواند تحقیقات بکند که بنویسد صغیر است یا فقیر است وزیر مسئول این مسئله را قبول کرده است و کمیسیون هم تصویب کرده و به مجلس آمده است حالا مجلس هر چه رأی دارد اظهار نماید (راپورت متضمن لایحه وزارت مالیه از کمیسیون بودجه در خصوص حقوق نایب باقرخان مستخدم سابق مجلس قرائت شد.)

رئیس ـ در این باب بنده گمانم این است که هیچ به تحقیق دیگری محتاج نیستم.

فهیم‌الملک ـ می دانید این را بردند باغ شاه و این نایب باقر خدمت کرده و همه آقایان میدانند که اینجا کار می‌کرد وخیلی زحمت کشید و بعد که بردند او را در باغ شاه هفت هشت ماه در آنجا محبوس بود و هیچ چیزی ندارد و خودش وقتی که آمد بیرون مبتلا به فلج شد و حالیه وزارت مالیه پانزده تومان در ماه برای او تصویب کرده که در حقش برقرار شود درکمیسیون ماهی پنج تومان اضافه بر این مبلغ تصویب شد.

رئیس ـ همه می دانند مراتب استحقاق نایب باقر را در این باب رأی می‌گیریم.

تقی زاده ـ حرفی ندارم و تصدیق می‌کنم باید رأی گرفته شود.

وکیل‌التجار ـ بنده فقط پیشنهاد می‌کنم که معین بکنید که از چه تاریخ باید داد.

وکیل الرعایا ـ اینجا یک اضافه که گفته شد می‌خواهم عرض کنم که قبل از آنکه مجلس را به توپ ببندند خانه او را چاپیدند و غارت کردند و اشخاص مخصوص فرستادند و هر چه داشت بردند کسی که خیلی سخت زندگی کرد چه در حبس چه در غیر حبس او بوده است و بعد هم زندگانی که با عیال خود گذران کنند برای او نمانده است و خیلی به سرعت گذرانیده است کمتر مثل این در ایران دچار صدمات شده این هم چیز زیادی نیست به جهت اینکه او اگر با این فلج گرفتار نمی‌شد خیلی کارها می‌کرد که بیش از این عایدش می‌شد این جوان رشید قابلی است.

اسدالله میرزا ـ من فقط یک چیزی از کمیسیون می‌پرسم آیا این پول کفایت خرج او را می‌کند یا نمی‌کند.

فهیم الملک ـ بلی می‌کند.

شیخ اسمعیل هشترودی ـ بنده در باره این شخص هر چه فهمیده‌ام که تحقیق کرده‌اند و بنده هم به تحقیق آنها اطمینان دارم خیلی فقرا هستند و از گرسنگی می‌میرند و شاید مالیات خودمان را به این مصرفرسانیم فقر هم مناط نیست می‌خواهیم بدانیم دولت استطاعت دارد این خرجها را بکند یا ندارد اول این را ثابت بکنند بعد هر چه ملاحظه دارد بکند وانگهی فقر را ملاحظه کردن دولت استطاعت ندارد باید ملاحظه اهمش را کرد و الا من نه درباره این شخص حرف دارم نه درباره کسان دیگر.

کاشف ـ بنده بر ضد این نیستم که بیست تومان یا زیادتر بدهند ولی این مطلب قانونی است که چیزی که وزیر مالیه به مجلس پیشنهاد کند می‌تواند مجلس اضافه بکند یا خیر (اغلب گفتند بلی).

رئیس ـ رأی می‌گیریم به طوری که کمیسیون بودجه تصویب کرده است که به باقرخان فراشباشی مجلس ماهی بیست تومان داده شود قیام نماید (تصویب شد) (راپورت کمیسیون بودجه در خصوص حقوق میرزا حسن پیش خدمت مجلس سابق قرائت شد).

ارباب ـ بنده عرض می‌کنم این فعلاً مستخدم است و فعلاً حقوقی هم می‌گیرد در دارالانشاء نایب باقرخان هیچ نمی داند.

فهیم الملک ـ در این باب خیلی مذاکرات شد و گفت من می‌توانم منشی گری نمایم از برای او بیست تومان معین کردند و از برای این گفتند مواجب یک نفر پیش خدمت اگر می‌تواند کاری بکند به هر وقت توانست که خودش کاری پیدا کند و امورش منظم شد دیگر حقوقی به او داده نخواهد شد ولی به شرط اینکه موظف نباشد.

محمد هاشم میرزا ـ این شخص پایش کلوله خورده است.

میرزا مرتضی قلیخان ـ هر دو مثل هم هستند و باید تصویب بشود به جهت آنکه این شخص علاوه بر اینکه تمام مدت مجلس خدمت کرد در همان روز بمباردمان هم آنقدر حرارت داشت که روز آخر هدف گلوله شد و سه دفعه تا کنون پای او را بریدند و باز هم مریض شد رفته است گفتند باید بریده شود آقای دکتر اکبر خان مطلع هستند و بنده هم پیش ایشان شفاعت کردم که پای او را اصلاح کنند.

وکیل الرعایا ـ گفته شد عجالتاً خدمت می‌کند بنده هم می دانم که خدمت می‌کند ولی ممکن است که یک وقت نخواهید یک آدم با دو چوب وارد مجلس بشود این بیچاره یک زندگانی تمام عمر خود را به ماهی پانزده تومان فروخته است و در حقیقت یک چوان رعنائی بوده است و یک پا ندارد و بالاخره دیگر پا نخواهد داشت.

فاتح الملک ـ اگر یک چنین موقعی مساعدت نشود در چنان موقعی هیچ کس اعتماد نمی‌کند و باید اینجا خدمت نماید من هم آنچه شنیده‌ام این بیچاره‌ها تا آخر اینجا بوده‌اند و باید در چنین مواقع به این اشخاص همراهی کرد که برای بعضی روزها کار بکنند.

ارباب ـ انیکه عرض کردم برای این بود که اطلاع دارم از ترتیب او که فرقی ما بین او و نایب باقرخان نیست (لایحه وزارت مالیه قرائت شد).

رئیس ـ وزارت مالیه پانزده تومان تصویب کرده است کمیسیون بودجه ده تومان که با لباس دوازده تومان می‌شود حالا رأی می‌گیریم چون هیئت وزراء پانزده تومان تصویب کرده‌اند اول آن را رأی می‌گیریم از غره محرم هر کس تصویب می‌کند قیام نماید. (۲۵ نفر از ۴۷ نفر قیام نمودند).

رئیس ـ طرح قانونی که وکیل الرعایا پیشنهاد کرده است آقایان اطلاع پیدا کرده‌اند یا خیر.

اسدالله میرزا ـ به کمیسیون مبتکرات باید رجوع شود (رئیس اجاره ۱۰ دقیقه تنفس دادند) (مجدداً چون رئیس حاضر نبودند در تحت ریاست نایب رئیس دوم ممتاز الدوله مجلس تشکیل شد) (از طرف اداره مباشرت لایحه مبنی بر اینکه سه باب اطاق فوقانی و سه باب تحتانی که جزؤ مجلس شده و لایحه دیگر در خصوص نظامنامه اداره مباشرت به غایت خوب قرائت شد).

ارباب ـ اولاً در مسئله محاسبات آنچه قانوناً باید اداره مباشرت عمل کند صورت محاسبات را به کمیسیون محاسبات باید بدهد اما اینکه پیشنهاد مجلس شده است برای این است که زودتر ملاحظات خود را بکنند یکی اینکه در بودجه مجلس بودجه نداشته است اداره مباشرت هرچه به نظرش رسیده است به هیئت رئیسه تقدیم داشته است مسئله دوم چون شخصاً بنده تنها مشغول این کار بوده‌ام مستدعیم که این مطلب زودتر از مجلس بگذرد مسئله سوم در باب نظامنامه محاسبات مخصوصاً بنده تقاضا می‌کنم که آنچه ضمیمه آن نظامنامه شده است که اداره مباشرت لازم دانسته و بعد از این هم ماه به ماه صورت محاسبات اداره مباشرت و در همان نظامنامه محاسبات هم آنچه نوشته شده است که سالی یک مرتبه کمیسیون محاسبات باید خلاصخ صورت خود به کمیسیون محاسبات بدهد.

دکتر اسمعیل خان ـ کمیسیون محاسبات مدتی است از برای این کار حاضر بوده است تا حال شروع نکرده است مطابق بودجه که تعیین شده است برای محاسبات تقریباً دستور العملی نوشته شده است تقدیم مجلس شد.

وکیل التجار ـ محض استحضار وکلای محترم عرض می‌شود برای تمام شعب مستخدمینی که اینجا هست لازم است که دستور العملی نوشته شود که در تحت یک نظم صحیحی رفتار نمایند آن مستحفظینی هستند که الآن اینجا درب بهارستان هستند الآن ده نفرند و چون نمی‌توانند که آن طور که لازم است مواظبت کنند عده آنها را علی الحساب به ۲۴ نفر نوشته شده است و شبها هم از اول شب تا صبح بیدار هستند و کشیک می‌دادند و مواظب واردین و خارجین هم هستند خیلی او را مباشرت لازم می داند که اینها در تحت نظارت خود مجلس باشند و حقوق آنها را خود مجلس بدهد یعنی مستخدم خود مجلس باشند.

وکیل الرعایا ـ بنده اساساً لازم می دانم که مستخدمین که اینجا لازم است اینها را از هم تفریق بکنیم برای اینک سه چهار نفر از آنها همیشه اینجا حاضر باشند باید بگوئیم که آن بیست وچهار نفر حاضر باشند.

ممتاز الدوله ـ اینها چند فقره است از طرف اداره مباشرت اینجا رسیده است صورت محاسبه ذیحجه و ذیقعده را اگر لازم می دانید رجوع به کمیسیون شود اول نظامنامه اداره مباشرت و میزان بودجه مجلس است لازم می دانید که به این کمیسیون رجوع شود کسی اعتراضی ندارد (گفتند به کدام کمیسیون) (گفته شد به کمیسیون بودجه).

ارباب ـ به موجب نظامنامه داخلی تعیین مستخدمین به عهده هیئت رئیسه تقنینیه است و اداره مباشرت لزوم این را پیشنهاد کرده است در صورتی که هیئت رئیسه در اینجا همراه بشوند مشغول مذاکره شویم.

اسدالله میرزا ـ گویا در نظامنامه نوشته شده است که عده مستحفظ بسته برای شخص رئیس است و آن روز هم دراین باب مذاکره شد و گمان می‌کنم در این باب هیچ رأی مجلس لازم نیست و این مذاکرات که کسی باشد یا نباشد تمام این‌ها بسته برای خود رئیس است و یک عده را که لازم می دانند از برای حفاظت این عمارت باید از اداره وزارت جنگ بخواهند آنها هم در تحت حکم رئیس مجلس خواهند بود.

ممتازالدوله ـ پس این مسئله هم راجع می‌شود به جناب رئیس.

وکیل التجار ـ اینکه گفته شد از وزارت جنگ خواسته شود مقصود این نبوده است که جزء مستخدمین مجلس باشند و آن عده که برای مستحفظی خواسته شده است آن غیر از این است آنها را باید وزارت جنگ بدهد و حقوق آنها در جزو بودجه مجلس خواهد بود.

میرزااحمد ـ آنچه که در نظامنامه نوشته شده است این است که این عده جزء این نظامی است و با خود وزارت جنگ است که هر قدر لازم است ده نفر یا بیست نفر بدهد ربطی به مجلس ندارد حقوق اینها هم با خود وزارت جنگ است.

اسدالله میرزا ـ گمان می‌کنم که در اینجا اشتباهی شده باشد مقصود از مستحفظین به مرکز کسی است که سلاح بر می‌دارد آن در تحت حکم وزارت جنگ است و اگر کسی است که سلاح بر نمی‌دارد آن را سرایدار باید بگوئیم یا کسی دیگر و جزو مجلس خواهند برد.

ممتازالدوله ـ چند چیز را رد یک ورقه نوشتن تولید اشکالات می‌کند مثل اینکه در اینجا دو مسئله نوشته شده است مسئله اول قرار شد به کمیسیون رجوع شود و مسئله دوم در هیئت رئیسه می‌رود و حالا می‌رود در هیئت رئیسه و مذاکره می‌شود بعد به طوری که لازم است به مجلس می‌آید روز شنبه بطوری که جناب رئیس فرمودند چهار ساعت قبل از غروب جلسه علنی منعقد می‌شود و طرح مذاکرات آن روز مذاکره در خصوص دو ماده نوزده و شصت و دو قانون انتخابات و راپورت کمیسیون اعتبارنامه‌ها راجع به نمایندگان کاشان مذاکره آخری راجع به مناقشات بین بلدیه و مالیه است.

(مجلس نیم ساعت از شب گذشته ختم شد).