مذاکرات مجلس شورای ملی ۶ فروردین ۱۲۸۹ نشست ۷۱
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۶ فروردین ۱۲۸۹ نشست ۷۱
جلسة ۷۱
صورت مجلس روز یکشنبه ۱۵ شهر ربیع الاول ۱۳۲۸
مجلس دو ساعت نیم قبل از غروب آفتاب در تحت ریاست آقای مستشار الدوله تشکیل شد صورت مجس روز پنجشنبه را معاضد الملک قرائت کرد.
تلگرافی از طرف انجمن ایرانیان باد کوبه ساعدالوزاره در خصوص استقراض و حاضر بودن دادن اعانه و از رشت به توسط حاج میرزا خلیل رئیس بلدیه رشت به مجلس در خصوص داده تومانی دو هزار اضافه بر مالیات برای مصارف محلی و نیز تلگراف دیگر از انجمن ولایتی گیلان به توسط نمایندگان آنجا به مجلس در خصوص استقراض و از انجمن قزوین و از کردستان در این باب قرائت شد اسامی تلگرافاتی که در تبریک عید به دارالشورا رسیده بود معززالملک قرائت کرد.
رئیس ـ جزء دستور مذاکرات امروز بودجه نظمیه است و چون کمیسیون بودجه سایر ایالات و ولایات را به ملاحظاتی که کرده‌اند مجزا کرده‌اند حال بودجه ایالات و ولایات خوانده میشود بعد می‌رسیم به بودجه نظمیه ولایات و ایالات.
(راپورت کمیسیون بودجه راجع به بودجه ایالات و ولایات قرائت شد.)
رئیس ـ در کلیات باید یک دفعه مذاکره شود آقایانی که در کلیه این بودجه صحبت دارند بفرمایند.
حاج شیخ علی ـ از قرار معلوم بودجه هایی که از وزارت خانه‌ها پیشنهاد میشود به جهت چهار ماه گذشته است و آن چهار ماده گذشته چنانکه دیروز گفته شد صورت حساب است و بودجه آن است که در آن مخارج آتیه پیش بینی شده باشد و برای اینکه وقت ما به هدر نرود خوب است یا قرار بگذاریم که همین بودجه سال جاری باشد یا اینکه این صورتها را بگذاریم تصویب خواهد شد آن وقت این صورت را به دیوان محاسبات بدهند.
وکیل التجار ـ اساساً عرض می‌کنم کلیه باید این مسئله تفکیک شود که تکلیف این بودجه هائی که اینجا می‌آید بدانیم مثلاً در اینجا نوشته نظمیه ولایات بنده شخصا نمیدانم که مخارض نظمیه ولایات باید جزء بودجه عمومی و دولتی باشد یا آنکه جزء بودجه خود آن ولایات است که مخارج آن به عهده اهالی است و بنده اولاً عرض می‌کنم که اینها باید مجزا شود و دیگر آنکه چنانکه گفته شد اینها صورت جمع و خرج گذشته است و گذشته است اگر ما بخواهیم از آن صحبت کنیم گمان می‌کنم وقت ما را خیلی ضایع می‌کند و این را چنانکه گفته شد باید بگذاریم برای صورت حساب و بنده عقیده ندارم که بودجه قطعه به قطعه به مجلس بیاید باید این بودجه‌ها تماما بک دفعه به توسط وزارت مالیه به مجلس بیاید و ما اقلا بدانیم خرج ما چیست و دخل ما چیست و بدانیم که کسر داریم یا زیاد داریم و دیگر اینکه به اسم حکومت هر جائی را معین کردن صحیح نیست مملکت تجزیه شده است به چند ایالت و ولایات و ولایات می‌توانیم بگوئیم درجه اول و دوم دارد همین طور ایالات هم اول و دوم دارد باید ولایات درجه اول حاکم چه قدر معاون چه قدر همین طور اداره کابینه و باشماقچی و غیره آن وقتیک چند روزی وقت خودمان را صرف کنیم و برای ایالات و ولایات بودجه را باید قلم به مجلس بفرستند که ما بدانیم چقدر چه قدر تفاوت خرج دخل داریم یعنی اگر کسر داریم می‌توانیم بگوئیم که دست و بال ما تنگ است باید یک مقداری حکومت‌ها یا فرمانفرماها اگر ممکن است فداکاری بکنند و کمتر حقوق بگیرند و اگر کسر نداریم و دست و بال مان باز است ممکن است یا یک قدری ملاحظه آنها را بنمائیم و حقوق کافی به آنها بدهیم و به همین دلایلی که عرض کردم عقیده شخصی بنده این است که بودجه یک قلم باید به مجس بیاید که دیگر آن قدر دچار زحمات داخل مذاکرات جزئیات نشویم.
سید ابراهیم ـ از اینکه بودجه نظمیه و غیره را در این بودجه ایالات نوشته‌اند معلوم میشود که این برای سال آتیه است و اینکه اینجا نوشته‌اند مواجب چهار ماهه معلوم میشود در این صورت حساب است و دیگر اینکه می‌بینیم بعضی ولایات که جزء ایالات است در اینجا بعضی را جدا کرده است مثل اینکه سبزوار را از مشهد مجزا کرده‌اند و بعضی جاها را جدا نکرده‌اند در صورتیکه در بعضی جاها هنوز نظمیه تاسیس نشده است اگر نباید از ولایات جزء اسم برده شود چرا اینجا به علاوه ولایات کل از بعضی ولایات جزء هم اسم برده‌اند و اگر باید تفصیل داده شود چرا از امام ولایات جزء اسم برده نشده است مثلاً فارس چند ولایت نمره دوم دارد از قبیل نیریز و لارستان و بهبهان این مطلب را خوب است توضیح بدهند که بدانیم.
فهیم الملک ـ بنده می‌بینم که در اینجا سه مسئله پیش آمده است و به عقیده بنده اگر این طور بخواهیم داخل مذاکره جزئیات شویم گمان می‌کنم که تمام وقت این دوره تقنینیه صرف شود و نتیجه حاصل نشود کلیه بودجه مملکت باید یک اساس و یک میزان معینی داشته باشد و به طوریکه معلوم است باید یک سال یا دو سال قبل معلوم شود و از روی آن یک بودجه تعیین کنند در چهار ماه قبل قرار شد وزراء بودجه‌های موقتی را به مجلس بفرستند که آمده است گفته میشود که این بودجه هائی که آمده است قطعا خرج شده است یا خیر مقصود از تصویب شدن بودجه در مجلس نه این است که دولت کلا باید تمام آنها را اخراج کند بلکه مقصود این است که تصویب شده است دولت می‌تواند خرج کند ولی باید دیوان محاسبات موادی را که در مجلس تصویب شده است حوالجات آنها را ببیند و رسیدگی نماید آن وقت ببینند مخارجی که شده است مطابق آن تصویب است یا اینکه مطابق آن نیست اگر هست که تصویب می‌کند اگر نیست و به مصرفی که مجلس تصویب کرده است نرسیده قبول نمی‌کند پس باید گفت که باید به ما حساب بدهند به جهت اینکه این از وظیفه دیوان محاسبات است و از تکلیف مجلس خارج است و این بودجه‌ها که آنجا آمده است یک بودجه‌های تحمیلی است که معین شده است و وزراء معطل بوده‌اند که این در مجلس بگذرد و آنچه را که مجلس تصویب می‌نماید اساس بودجه آتیه قرار بدهند به این جهت این را فرستاده‌اند به علاوه هم خواستند که آنچه را خرج کرده‌اند به تصویب مجلس باشد و ما هم برای اینکه برای آتیه یک میزانی در دست داشته باشند رأی دادیم حالا اینها هم از آنها است و معین است که تمام اینها را به خرج نرسانیده‌اند فرضا اگر یک مقرری برای یک حاکم معین شده است بعد یک ماه که آن حاکم رفت او را خواستند یک ماه نایب الحکومه بوده بعد حاکم که رفت حالا رسیدن به این حساب که آیا در این مدت چه قسم بوده است این با دیوان محاسبات است که رسیدگی نماید و به وزارت مالیه بگوید که این حاکم در قلان مدت باید فلان مقدار حقوق را ببرد ما نباید داخل این مذاکرات شویم فقط مجلس باید یک میزانی را معین نمایند که آن مقیاس باشد برای خرج کردن به عقیده بنده هر قدر داخل مذاکرات شویم از مقصد به کلی دور می‌شویم به جهت اینکه تمام مدت ما صرف این مسئله خواهدشد و آن وقت هم که اینها صورت خواهند داد اگر بگوئیم که یک صورتی بیاورند که تمام آن را خرج کرده باشند این ممکن نیست به جهت اینکه فرستادن بودجه اصلا برای این است که ما در آن نظارت بنمائیم چنانچه میبینمی پیشنهاد هائی که کرده‌اند اغلب در آن اصلاحات شده است اما در خصوص نظمیه‌ها نظمیه‌های ولایات تخمینا معین شده و هر کدام در هر محلی که باشد یک عایدی برای آنها معین شده است این بود که کمیسیون صلاح ندانست داخل مذاکرات نظمیه‌ها شود که وزارت داخله باید صورت نظمیه‌های ولایات را بدهد به جهت اینکه در بعضی از نقاط نظمیه تشکیل نشده در آنجا هائی که هم تشکیل شده تفاوتهای عمده در آن مشاهده میشود مثلاً نظمیه آذربایجان سالی ۶۰ هزار تومان مخارج دارد و در آنجا تخمینا هیجده هزار تومان معین شده و این خیلی تفاوت عمده است و در هر جا در ترتیبات نظمیه و از برای مخارج آن از عایدات محلی کرده‌اند و الان هم مشغولند که مرسومات معین کنند صورت پلیس و غیره هم معین بود صورت آن را دادند به کمیسیون ولی از اول ماه صفر بعضی اضافات خواستند از حیث نفرات و غیره آنها را هم منظم کردیم و فرستادیم ولی نظمیه سایر ولایات چون منظم بود به کلی خارج کردیم و آنچه راجع است به ایالات و دفتر خانه آنها صورتش راجع به حکام است که باید معین نمایند فلان نقطه چند ماه حاکم داشته و چند ماه حاکم نداشته و تعطیل داشته‌اند با اینکه نداشته‌اند این عمل راجع به دیوان محاسبات است که باید تحقیق کند و آنچه را که دانست و تحقیق کرد رفتار نماید.
مصدق الممالک ـ در اینجا یک مطلب اساسی است که باید بدوا عرض کنم برای بنده توضیح بدهند ملتفت شویم اینهائی که آورده‌اند به مجلس میگویند بودجه است و بودجه چیزی است که در نظامنامه‌ها معین کرده است و از برای آن یک شور کافی دانسته است و اینها بودجه نیست در واقع بعضی ترتیبات وزارتخانه هاست و در اینها باید دو شور بشود به جهت پاره‌ای خصوصیات که در اینهاست چنانچه ماده ۶۲ از نظامنامه داخلی را قرائت می‌کند.(در این موقع ماده ۶۲ نظامنامه داخلی را قرائت کرد.)
رئیس ـ این خارج از موضوع است.
مصدق الممالک ـ خارج عرض نکردم این یک قانون مخصوصی است این بودجه نیست بنده می‌گویم باید دو شور بشود دیگر اینکه اینها که نوشته شده است در سه ماه آمده است به مجلس و آنجا نوشته‌اند که باید بدانند که چه اشخاصی هستند که چه قسم خدمتی کرده‌اند و اینها تا به حال مانده است به علاوه وزیر مالیه نظریات خود را باید یادداشت شده باشد و به علاوه مخارجی که زائد بر مخارج معمولی مملکت شده است یا لازم است بشود در مقابل آن مخارج محلی باید معین کنند همین قسم که در بودجه مثلاً تفاوتی برای حکومت آذربایجان معین شده است همین قسم باید تفاوت عمل آذربایجان هم معین شود و درمقابل آن بگذارند غرض اینکه تفاوت عمل یک محل معتبر است از برای تفاوت و خرجی که حالا پیدا شده است.
وحیدالملک ـ آقایان به خوبی میدانند که در بودجه‌ها باید همان قسم که مخارج را معین می‌کنند محل خرج را هم معین نمایند بنده دو سئوال دارم یکی از معاون وزارت داخله یک سئوال از مخبر کمیسیون اول از معاو وزارت داخله سئوال
می‌کنم که آیا در وقت نوشتن بودجه وزیر مالیه را هم داخل شور در نوشتن بودجه کرده‌اند یا خیر که وزارت مالیه هم ملاحظه خرج و دخل را بنمایند یا خیر.
معاون وزارت داخله ـ در جلسه پریروز عرض کردم وزارت مالیه به موجب یک صورت متحد المال که به تمام وزارت خانه‌ها نوشتند و به وزارت داخله هم رسید که صورت مخارج دائمی و مخارج لازمه خود را بدهند به وزارت مالیه و اگر صورت ندهند وزارت مالیه یک دینار به هیچ اسم به آنها نخواهد داد وزارت داخله لازم دانست که رقعه وزارت مالیه را معتبر بداند لذا صورت مخارج خودش را نوشت و در این صورت بنده تصدیق دارم که مخارج نظمیه در بعضی از ولایات بیش از آن است که نوشته شده است لکن چون صورت نداشتیم از مخارج آنها این را نوشتیم لکن در بعضی از نقاط هم هیچ تاسیس نشده است لکن معلوم است آنچه در اینجا نوشته شده است و خرج نشده است عرض کردم از باب این بوده است که چهار ماه قبل نوشتیم به ملاحظه اینکه اگر بعد تاسیس شود از روی همین زمینه عمل شود و این یک اعتباری برای وزارت خانه‌ها بود و آنچه خرج نشده است معلوم است وزارت مالیه و دیوان محاسبات تحقیقات می‌کند و نیمدهند و از آنها هم در چیزی که خرج نشده مطالبه نخواهد شد این بدیهی است بنده هم جدی ندارم در اینکه همین تصویب شود وزارت داخله می‌تواند صورت آنچه مخارج کرده است تا به حال به مجلس بفرستند.
اسدالله خان ـ بنده در جلسه گذشته اصرار داشتم که اینها به طور صورت حساب بیایند برای اینکه ترتیب محاسبات بودجه اگر باید عمل کنم آن وقت باید ۱۶ ماه بعد به مجلس بیاید به این جهت بنده اصرار داشتم نه به طور محاسبات بودجه بلکه به طور صورت حساب یک وزارت خانه به مجلس بیاید امروز بنده می‌بینم اگر بخواهیم از روی این ترتیب معمول شود اسباب اشکال خواهد شد برای اینکه در بعضی از نقاط نشده است در جاهائی هم که مخارج شده است متفاوت است با این صورت پس اگر صورت حساب به ما ندهند در سه ماه بعد می‌توانیم این صورت را تصویب کنیم که این میزان خرج شده باشد اما یک مسئله اساسی که آقای مصدق الممالک گفتند خیلی قابل توجه است که باید تفاوت عملها منظور شود این خیلی صحیح است.
فهیم الملک ـ در اوائل امر تحقیقاتی که ما کردیم معلوم شد سه چهار ماه قبل وزارت مالیه یک لایحه متحد المالی به تمام وزارت خانه‌ها نوشته که صورت تمام مخارج خودشان را به مجلس بفرستند و تمام فروعات و هر چیز به هر اسم و رسم می‌گرفتند باید جزو عایدات خود محسوب دارند و یک قسمت دیگر که معاون گفت که صورت مخارج لازمه را گفتند بنویسید غرض از مخارج لازمه لوازم کار بوده است که یک مرتبه آن مخارج میشود مثلاً از قبیل میز و صندلی و غیره و معلوم است از اینها نمی‌شود چیزی کسر گردد اما در خصوص سایر مخارج دائمی از قبیل مواجب اجزای دفتر و اعضاء آن را ببینیم آیا میشود کسر کرد حالا کمیسیون که مقداری کسر کرده در بودجه‌های سابق هم مذاکره می‌شد در این خصوص در صورت به نظر میامد یکی آنکه از فقرات کسر شود در این صورت حقوق نفرات باید داده شود یکی آنکه از حقوق نفرات کسر شود در آن صورت از حقوق آتیه آنها باید متدرجا پس گرفته شود در هر حال غرض این است که پس از تصویب مجلس باید از همین رو وزارت مالیه به حساب آنها رسیدگی نماید.
کاشف ـ در جلسات سابق خیلی مصر بودم که کار به طوری که باید بگذرد نمی‌گذرد به آن سرعت مطلوبه و می‌گفتم به اطاق بزرگ که رفتیم بهتر خواهد شد متاسفانه می‌بینم که از روزی که به این اطاق آمده‌ایم می‌بینیم کار پیش نمی‌رود در آن اطاق دو بودجه گذشت بودجه وزارت جنگ و بودجه عدلیه و در اینجا یک بودجه همین قسم مانده است بنده عرض می‌کنم یک روز بودجه به سنه تصویب شود و در خصوص اینکه بعضی میگویند وزارت داخله صورت بدهد بنده صحیح نمیدانم به جهت اینکه معلوم است چیزی خرج نشده گرفته نخواهد شد و اینکه گفته شد که باید مقابل این مخارج باید بر عایدات افزوده شود یا آنکه محل آن را معین کنند این از وظیفه مجلس خارج است و با دولت است و یک عرض دیگر هم دارم در خصوص چیزیکه آقای متین السلطنه فرمودند راجع به اینکه مطابق نظامنامه داخلی ممکن است بعضی نطقهای کوچک را سر جای خود بنمایند بنده هم همین استدعا را می‌کنم به جهت این که این جا که امدیم مجبور به طول کلام می‌شویم.
حاجی آقا ـ یک مقدار از عرایض بنده را کاشف فرمودند که شخص خسته میشود از این اندازه طول مطلب و بنده تصور می‌کنم این طول مطلب به واسطه مطالعه نکردن ماست اگر مطلبی که مطرح میشود قبل از وقت درست مطالعه کرده باشیم حالا اسباب طول کلام نخواهد شد اما در خصوص بودجه که گفته میشود طول کشیده است این تقصر وزراء نیست آنها چهار ماه پیش فرستاده‌اند این بودجه را به مجلس و مجلس نیاورده‌ایم تقصیر آنها نیست و این که گفتند جمع و خرج راجع به دولت است درست است لکن بزرگترین وظیفه مجلس معادل میزان جمع و خرج مملکت است مگر این که من نمیدانم چه شده که بودجه دو وزارت خانه گذشت و بودجه وزارت داخله این طور گیر کرده در صورتی که بودجه وزارت داخله هم گذشته و این یک جزء از آن بودجه است اگر به واسطه خرج نکردن است معلوم است آنها نخواهند گرفت چیزی را که خرج نکرده‌اند به علاوه ما یک کنترل باید به تمام وزارت خانه‌ها داشته باشیم که از وظایف مخصوص مجلس است بنده می‌گویم اگر بنا شود این جزئیات را تکرار کنیم غیر از تضییع اوقات مجلس نتیجه نخواهد داشت و بنده عرض می‌کنم با این همه مکررات باز به همین بودجه رأی خواهیم داد و یک قدری هم مانع پیشرفت کار اسمی است که برای این گذاشته‌ایم که بودجه است و این طور نیست این یک مخارجی است و بودجه جمع و خرج مملکت است باید این را تصویب کرد و صحبت را در اساس بودجه که به مجلس می‌آید باید نمود.
رئیس ـ باز می‌بینیم صحبت اساسی نمی‌شود و خارج از موضوع صحبت میشود.
وکیل الرعایا ـ موضوع این است که بودجه از مجلس بگذرد یا خیر بنده مخالفم با آنها که میگویند نباید بگذرد بنده می‌گویم اساس زندگانی ما ملتزم به امنیه است اگر امنیت نداشته باشیم هیچ چیز نداریم حالا آنها که میگویند نباید از مجلس بگذرد بنده می‌گویم وزیر چه می‌کند چه قسم به آنها حقوق بدهد آن طور که خودش پیشنهاد کرده است که از برای فرمانفرمای آذربایجان بیست و چهار هزار تومان با آن طور که شما میگوئید با آن طوریکه بعد تصویب خواهید کرد چه قسم باید به آنها حقوق بدهد فرض کنید امروز دو نفر فعله می‌خواهید برای شما کار کند به بنده میگوئید دو نفر فعله برای ما بیاور آن فعله می‌خواهد روزی یک تومان بگیرد شما می‌خواهید روزی دو قران بدهید یک نفر باید بین این دو را که پنج قران است بگیرد و بر همان قرار تمام نماید. اما این که گفته شد ما اگر دخل داشته باشیم می‌توانیم خرج کنیم اگر نداشته باشیم نمی‌توانیم جواب آنهائی که آن روز که نشستند و گفتند باید پنج کرور به وزراء اعتبار داده شود برای چه این رأی را اظهار می‌دارید به جهت این بود که می‌دانستید کسر دارید پس با وجود این ملاحظه که در سابق کرده بودید لازم دانستید به آنها اعتبار داده شود و بنده لازم میدانم که از برای حکام یک اصولی در حقوق آنها باید اتخاذ شود که حقوق مثلاً فرمانفرمای آذربایجان و فارس و کرمان و خراسان فلان قدر و شهرهای نمره دوم و سوم فلان قدر بعد برویم سر این که اینها چه وقت داخل خدمت شده‌اند و از چه تاریخی باید حقوق بگیرند بنده تصور نمی‌کنم یک وزیری مخارجی که نشده است مطالبه نماید و این اظهارات اسباب این میشود که آن قدرت را از آنها سلب می‌کند در صورتی که این پول را هم به آنها خواهید داد.
شیبانی ـ بنده هم گر چه موافقم لیکن عرض می‌کنم اگر بخواهیم ملاحظه توافق جمع و خرج را بنمائیم این نمی‌شود بنده عرض می‌کنم اگر تفاوت عمل ولایات را درست جمع نمایند و ضبط کنند کسر نخواهیم داشت.
تقی زاده ـ بنده به قاعده موافق و مخالف مخالفم و اینکه گفته میشود خارج از موضوع می‌شویم بنده می‌گویم باید بودجه برگردد به وزارت خانه‌ها و اینکه گفته میشود بی ترتیبی امور از خودمان است این را باید یک قدری تعمق کرد و پی برد که این بی ترتیبی از بی ترتیبی وزارتخانه است و عدم موافقت آنها با اصول مشروطیت و به امور پارلمانی است به طوریکه هر کدام آنها اقدامی می‌کنند بدون اطلاع سایرین آنها و آن وقت باید به مجلس بیاید در صورتیکه مجلس و وزارت خانه مثل دو چرخ کالسکه است تا چرخ جلو نگردد چرخ عقب نمی‌گردد مادام که وزراء با ما همراهی نکنند کار پیشرفت نمی‌کند وزراء باید صورت جمع و خرج را بگویند چیست و بگویند فلان تاسیس تازه را می‌خواهیم بنمائیم و فلان قدر مخارج لازم دارد این نمی‌شود که یک مرتبه نمی‌شود در ضمن بودجه وزارت داخله برسیم با اینکه سد اهواز را هم می‌خواهیم ببندیم و فلان قدر خرج دارد حالا می‌بینیم دولت می‌خواهد یک ششصد هفتصد هزار تومانی علاوه بر بودجه نماید از برای تاسیس امنیه در چند ولایت و این باید یک مرتبه به مجلس وزراء برود بعد از آنکه تمام آنها متفق شدند آن وقت باید به مجلس بیاید و این هم مسلم است که یک مرتبه ما نمی‌توانیم از تهران تا لار و خرم آباد را در تحت ترتیب صحیح بیاوریم چون ده کرور خرج لازم میشود پس باید از تهران شروع شده سالی یک دو نقطه را به اینطور تحت انتظام بیاوریم حالا آنجا نوشته شده است حکومت آذربایجان ماهی بیست و پنج هزار تومان به توابع آن سالی قریب صد هزار تومان میشود به همین ترتیب چهار نقطه مهم دیگر قریب یک کرور مخارج ایالات فقط هست با ایالات خیلی میشود آن وقت جواب میگویند که آن روزی رأی مجلس به یک کرور اظهار داشتند با آن تفصیلات که می‌دهند این مطلب راجع به جنگ نیست راجع به داخله است و یکی از وکلا گفت این ترجمه فارسی دارد جمع و خرج است نه بودجه و صحیح گفت بلکه می‌توان گفت این یک صورت حساب است و یکی از وکلا گفت که مخارج نظمیه آمده است لکن بنده یک چیزی تصور می‌کنم و بهتر میدانم گر چه در نظر اول شاید خیلی سبک به نظر بیاید لکن تصور می‌کنم اگر تعمق نمایند خیلی مفید واقع شود و آن این است که مخارج حکام را هم وزراء محلهای صحیح پیدا کرده با یک آبرومندی به مجلس بیاورند و یکی از این محله در نظر بنده است و تصور می‌کنم که از همان محل مواجب آن است که از سال نو باید شروع شود به جمع آوری این تفاوت عملها جزو کیسه دولتی خواهد آمد و یکی از مطالبی که لازم است بگوئیم مثل مخارج امنیه است این است که از برای چهار ماهه حکومت آذربایجان نوشته شده است هشت هزار تومان این داده شده است یا خیر دیگر آنکه باید صورت جمع و خرج کلا در وزارت مالیه صورت داده شده باشد و از برای اصول جدید و مشروطیت ترتیبات جدید هم لازم است نه اینکه بگویند یک عده دور هم بنشینند و روزی صد عریضه را جواب توی حاشیه بنویسند این قبیل امور را باید به طوریکه در سایر جاها معمول است عمل نمایند.
فهیم الملک ـ اینکه تقی زاده فرمودند خوب بود وزراء دور هم می‌نشستند و ترتیبی در ادارات می‌دادند در پروگرام آنها تاسیس ادارات جدید بود و اینک آنها این صورت را نوشتند برای این بود که مجلس به آنها گفت صورت بدهید پول آنها داده نخواهد شد و آنچه راجع به تاسیس است که میگویند تاسیس نشده آنها هم مخارج چیزی که تاسیس نشده ننوشته‌اند فقط تهران است که نوشته شده و در باقی مطالب که باید جمع و خرج کلا به مجلس بیاید و بودجه‌ها تماما در اول سال به مجلس بیاید با آقای تقی زاده همراه هستم.
رئیس ـ این پیشنها یک مرتبه خوانده میشود و رأی می‌گیریم چنانچه تصویب شد رفع تمام اختلافات خواهد شد.(پیشنهاد قرائت شد قریب به این مضمون:
- پیشنهاد میشود آنچه از بودجه‌های موقتی که به مجلس آمده است عودت داده شود و صورت حساب به مجلس داده شود دو صورت به وزارت مالیه بدهند.
رئیس ـ هر کس این پیشنهاد را تصویب می‌کند قیام نماید.
(با اکثریت پذیرفته شد با ۳۹ رأی بودجه موقتی مجلس قرائت شد راپورت کمیسیون محاسبات نیز قرائت شد.)
مرتضی قلیخان ـ این کتابچه که خوانده شد از طرف کمیسیون محاسبات و اداره مباشرت است و چند روز مذاکره کردیم و تمامش ازروی کمال صرفه جوئی نوشته شده است کمیسیون محاسبات مجبور است که تشکر از زحمات اداره مباشرت بنماید ترتیب نمی‌شد چشم از آنها برداشت و لازم میداند از ارباب مخصوصا تشکر نماید و چند مورد است که کمیسیون محاسبات نظری داشته اشاره شده است سایر مواد صحیح است لکن از طرف مستخدمین از قلت مواجب شکایت شده است باید در حق آنها مرحمتی شود و ده دست لباس هم از برای سرایداران معین نمایند.
ارباب کیخسرو ـ اظهاراتی که مخبر محترم کمیسیون محاسبات درباره اداره مباشرت فرمودند اداره به وظیفه خودش عمل کرده است و همین قدر اداره خوش وقتی دارد که اقدامات و اعمالش مطبوع واقع شده است اما در خصوص تقدیم بودجه مجلس سه ماه است نوشته شده و حاضر است لکن چون پاره‌ای ملزومات برای اداره مجلس لازم بود و خریده نشده بود تصور کردم که آنها هم خریده شود که در جزو بودجه آنها نوشته نشود و وقتی که اداره مباشرت شروع به کار کرد مجلس هیچ نداشته است و تمام لوازمات تهیه شده است دیگر آنکه نظر اداره به این بوده است که بعضی ترتیبات که از سابق بوده که انعام و غیره به مستخدمین جزء از قبیل قراش و غیره داده می‌شد موقوف باشد و این نمی‌شد مگر آنکه حقوق کافی به آنها داده شود و سر هر ماه هم به آنها برسد که بهانه به دست آنها نیاید تعارفی نگیرند و بدوا عرض میکن عین صورتی را که به آن عمل شده است لکن در آتیه هر قسم بودجه مجلس در مجلس تصویب شود از آن قرار معمول خواهد شد.
فهیم الملک ـ بنده در جلسات سابق عرض کرده‌ام که دولت در سال یک جمع دارد یک خرج یک عایدات دارد که عبارت از جمع است یک مصارفی دارد که عبارت است از خرج وزارت خانه‌ها و حکام و پارلمان و غیره و کمیسیون بودجه را معین می‌کند برای اینکه کلیه جمع و خرج را ملاحظه نمایند این است که وزارت خانه‌ها و مخارج اثاثیه سلطنتی و غیره را به توسط وزارت مالیه به این کمیسیون می‌فرستند که این ملاحظه را بنمایند و او نظریات خود را می‌نمایند و کمیسیون هیچ فرقی بین مخارج مجلس و مخارج یک وزارت خانه نمی‌گذارد و تصور می‌کند که این بودجه باید برود به وزارت مالیه و از آنجا ارجاع به کمیسیون بودجه شود و این بودجه مجلس این سیر قانونی نکرده و به کمیسیون بودجه نیامده است و اگر نیاید به کمیسیون بودجه معلوم میشود یک مخارج دیگری سوای مخارج مملکتی منظور شده است دیگر آنکه این اجزا با اجزا سایر ادارات ابدا فرق ندارد تصور می‌کنم که رئیس یک اداره وزارتخانه با رئیس اداره مجلس مثلاً باید مساوی حقوق بگیرد و مدیر یک شعبه در یک وزارت خانه در حقوق باید مساوی باشد با مدیر شعبه مجلس دیگر آنکه دو صورت داده‌اند یکی آن است که اداره مباشرت داده است یکی آن است که کمیسیون محاسبات داده است آنچه کمیسیون محاسبات صورت داده است باید به مجلس بیاید.
مرتضی قلیخان ـ فرمایشات فهیم الملک وقتی صحیح بود که کمیسیون محاسبات چه کمیسیون و اینکه گفتند کمیسیون محاسبات باید به وزارت مالیه اطلاع بدهد صحیح است لکن نه به این طور که میگویند در این ماه مخارج دو هزار تومان است تصویب می‌کنید یا خیر فقط وزارت مالیه باید اطلاع داشته باشد که مخارج مجلس در سال چه قدر و جزو جمع و خرج بیاورد و آنچه اشاره به بی ترتیبی این راپورت کردند این طور نیست این اداره مباشرت به هیئت رئیسه پیشنهاد کرده است از آنجا به کمیسیون محاسبات رجوع شده و کمیسیون به مجلس پیشنهاد کرده است نظامنامه اداره مباشرت هم که راجع به تکالیف اعضاء است از طرف اداره مباشرت به کمیسیون پیشنهاد شده و طبع و توزیع شده است.
متین السلطنه ـ بنده اولاً مسترد می‌دارم آن جزء عرض خودم را که به محل نطق بیایند و ثانیاً بنده فرقی بین بودجه با سایر بودجه‌ها نمی‌بینم و اینکه رفته باشد از طرف اداره مباشر ت به کمیسیون محاسبات او را مصون نمی‌دارد از اینکه به کمیسیون بودجه نرود و اگر بخواهیم اقتباس از سایر ممالک بکنیم خواهیم یافت که مخارج پارلمان دنیا می‌رود به کمیسیون بودجه بعد از آنکه به وزارت مالیه رفته باشد و پیشنهاد می‌کنم که به اظهار آقای فهیم الملک رأی گرفته شود.
میرزا ابراهیم خان ـ بنده مخالفم با مخبر می‌خواهم بپرسم تعیین یک هیئتی به اسم مباشرت و محاسبات برای چیست تصور می‌کنم تعیین یک هیئت به اسم محاسبات در حکم کمیسیون بودجه است و وقتی از طرف نمایندگان هیئتی منتخب می‌شوند بنده فرقی بین آنها نمی‌بینم که صلاح نمیدانم یا خبر چیزی را که لازم است خیلی زود بگذرد و طول نکشد و چیز دیگری می‌بینم که تقاضا می‌کنم زودتر بودجه مجلس بگذرد به این جهت که طوری آنها در تحت نظم و مشع آمده‌اند که به علاوه این حقوق چیزی برای آنها نمی‌رسد و عرض می‌کنم هیئتی که باید تمام اوقات خود را صرف خدمت نماید باید صوری لوازم آسایش آنها را فراهم کرد که به هیچ وجه محتاج نباشند و می‌خواهم تقاضا کنم که یک عشر بر کلیه حقوق آنها افزده شود.
وکیل الرعایا ـ اولاً بنده تصور نمی‌کنم موقع تقاضای کمیسیون بودجه گذشته است و در خصوص اینکه به حقوق مستخدمین افزوده شود شما نظرتان به جائی است که چشمتان می‌بیند در صورتیکه اگر یک اضافه بدهیم صد هزار تومان تفاوت بودجه حاصل خواهد شد به جهت اینکه در تمام ادارت این اضافه را تقاضا خواهند کرد و این مخالف با مسلکی است که یک ساعت پیش اظهار گردید نمی‌توانیم بیش از این حق ندارند این را میگوئیم که بیش از این نمی‌توانیم بدهیم.
وکیل التجار ـ ماده ۱۶ و ماده ۱۳۷ از نظامنامه داخلی را قرائت کرد مشعر بر اینکه بودجه مجلس را اداره مباشرت معین کرده به کمیسیون محاسبات می‌دهد بدون اشاره به اینکه به کمیسیون بودجه با وزارت مالیه اظهار دارند.
رئیس ـ مذاکرات در کلیه بودج مجلس کافی است حالا رأی می‌گیریم در اینکه داخل شور مواد شویم هر کس تصویب می‌کند قیام نماید.(اکثریت حاصل شد.)
سلیمان میرزا ـ می‌خواستم عرض کنم این ماده که در سایر بودجه‌ها قید شده است اینجا هم قید شده است یا خیر که از حقوق نمایندگان آنها که حقوق دولتی دارند کسر میشود یا خیر.
مرتضی قلیخان ـ این نباید آنجا قید شود وقتی که در مجلس صحبت شد و رأی داده شد و قانونی شد آن وقت میشود در آن صحبت کرد ولی کمیسیون حق نداشت در این باب اقدامی نماید.
وکیل الرعایا ـ اینکه مخبر گفت حق او نبود صحیح است ولی برای ما که نمی‌خواهیم رأی بدهیم لازم است بدانیم اگر بنا شود آن موضوع شود در این صورت نمی‌توانیم رأی بدهم.
مرتضی قلیخان ـ بنده خیلی تعجب می‌کنم که مخصوصا وادار می‌کنند که شما خلاف قانون نمائید یک کمیسیون که مرکب از شش نفر است چطور می‌تواند قانون وضع کنند و اینکه میگویند نمی‌توانیم رأی بدهیم محتاج به رأی نیست رأی داده شده است و این قانون نوشته خواهد شد و به مجلس خواهد آمد غرض این است که مربوط به کمیسیون محاسبات به هیچ وجه نبوده است.
آقا شیخ ابراهیم زنجانی ـ این در تمام بودجه‌ها بود نمیدانم در اینجا چرا نیامده است.
دکتر اسمعیل خان ـ این خیلی صحیح است بنده یک ماه قبل پیشنهاد کردم این جا محل ندارد این بودجه مجلس نیست صورت حساب گذشته است و اگر لازم میدانند از هیئت رئیسه درخواست شود آن طرح به مجلس بیاید.
تقی زاده ـ اینکه گفته شد صورت حساب مجلس این را منتظر نبودیم که صورت حساب بدهند چون ترتیب مجلس بهتر است از هر وزارتخانه مرتبی به این جهت منتظر بودیم که بودجه مجلس در اول سال به مجلس آمده باشد اما در خصوص و کلا بنده برخلاف هستم برای اینکه اشخاصی که داخل خدمت دولتی می‌شوند مثل این است در یک معدن طلا وارد شده‌اند روز به روز ازدیاد مواجب دارند حقوق تقاعد دارند اولادشان بعد از خودشان حقوق می‌برد در این صورت اگر حقوق او جزو مواجب او محسوب شود یک تحمیلی به او نشده است اما وکیل مجلس این مواجب را مادام که وکیل است می‌برد ممکن است بعد هم وکیل بشود به علاوه اضافه مواجب هم ندارد حقوق تقاعد هم ندارد بلکه اگر بگویند صد تومان هم کم است صد و پنجاه تومان به آنها داده شود شاید بنده هم تصویب کنم به جهت آنکه روسای ادارات صد تومان داده شود به آنها برای آنکه ممکن است از رباست باز ترقی کند و حقوق زیادتر ببرد لکن وکیل دیگر اضافه حقوق ندارد ممکن است بعد از یک دوره انتخابیه مجددا هم انتخاب شود در این صورت یک جزئی حقوق داشته است باید به او برسد.
متین السلطنه ـ بنده از اشخاصی هستم می‌گویم بین نمایندگان سایرین فرقی نیست آنها هم حقوق دیوانشان باید جزو مواجبشان محسوب شود میگویند یک نفر مامور دولتی بعد از چند سال حقوق تقاعد بگیرد یک نفر نماینده فرمودند اگر خیانب نکنند اضافه حقوق نخواهند بود بنده عرض می‌کنم یک نماینده در صورت عدم خیانت بهتر می‌تواند ترقیات کامل نماید و اینکه می‌فرمایند حقوق دیوانی نماینده به او داده شود این صحیح نیست در اینکه حقوق پانصد تومان صد و پنجاه تومان شاید بنده هم هم رأی باشم لکن یک حقوقی به ماها همگی داده شود این غلط است.
لسان الحکما ـ این مذاکرات حالا بی موقع است قانون این مطلب را به کمیسیون مبتکرات آمده به مجلس خواهد آمد و آن وقت ممکن است در این باب همه قسم مذاکره نمود.
رئیس ـ مذاکرات در این باب مطلب کافی است حالا باید در ماده اول رأی بگیریم.
وکیل التجار ـ تمام بودجه یک ماده است.
رئیس ـ همین طور است حالا رأی می‌گیریم که به تمامی بودجه یک رأی گرفته شود.
مرتضی قلیخان ـ اینها پنج ماده بیشتر نیست و چون پاره‌ای اصلاحات دارد پنج رأی گرفته شود.
وکیل التجار ـ در باب نمایندگان رأی گرفته شده دیگر نمی‌شود تجدید رأی کرد.
دکتر اسمعیل خان ـ این را هم بدانند آقایان که به این بودجه مجلس عمل شده است و تمام را کمیسیون مباشرت داده است برای تمام یک رأی داده شود.
رئیس ـ چون در باب حقوق نمایندگان در مجلس سابق همین قسم عمل شده است به این جهت به قیام و قعود رأی می‌گیریم.
ارباب کیخسرو ـ در ابتدای این مجلس هم رأی گرفته شود.
در این موقع پیشنهادی از بعضی از وکلا قرائت شد به این مضمون:
- چون اغلب از نمایندگان محترم از خارج آمده‌اند و در تهران خانه ندارند لهذا ماهی یک صد تومان کفایت مخارج آنها را نمی‌کند پیشنهاد می‌کنیم در صورتیکه نمایندگان محترم تصویب فرمایند مقرری نمایند را از ماهی یک صد و پنجاه تومان قرار بدهند.
- خیابانی ـ ابو القاسم میرزا ـ معتمد التجار ـ فاتح الملک ـ عبدالحسین ـ ابراهیم ـ وحید الملک ـ معین الرعایا ـ میرزا آقا رضا ـ محمد حسین الموسوی ـ مصدق الممالک.
دکتر اسمعیل خان ـ چیزی را که بعضی امضاء کرده‌اند و یکی از آنها خود بنده هستم تصور می‌کنم وقتی میشود رأی داد که آن بودجه‌ها که به مجلس می‌آید قلم نکشیدن را بر روی آنها نمی‌گذاریم شما ملاحظه کنید امروز که آمده‌ایم اینجا نشسته‌ایم یک جلسه وقت مجلس را تمام کرده‌ایم نتیجه اش چه شده غیر از اینکه مذاکره در بودجه مجلس و اینکه خودمان ماهی صد تومان را صد و پنجاه تومان بریم کاری کرده‌ایم ببینید این چه اثر خواهد داشت بنده به هیچ وجه تصویب نمی‌کنم امضاء خودم را پس می‌گیرم و به این قلت و ضیق مالیه روا نیست ماهی صد و پنجاه تومان گرفتن نمایندگان.
افتخارالواعظین ـ موافق ماده ۶۰ از نظامنامه اصلاحاتی که از طرف نمایندگان میشود بدوا در قابل توجه بودن آن باید رأی گرفته شود.
منتصرالسلطان ـ بنده صد تومان را هم زیاد میدانم به جهت اینکه مملکت استطاعت ندارد ما بودجه وزارت داخله را رد کردیم به جهت اینکه قدری زیاد روی شده بود بنده هیچ تصویب نمی‌کنم این زیاد شما را.
سید حسین اردبیلی ـ بنده موضوع پیشنهاد را طوری می‌بینم که آنهائی که امضاء هم کرده‌اند نمی‌توانند رأی بدهند این پیشنهاد دو صورت دارد یک نقطه نظر حفظ خارج است اگر بخواهیم از این نقطه نظر تصور کنیم ممکن است از تمام حقوق چشم بپوشیم لکن اگر ملاحظه اصل مطلب را بخواهیم کرده باشیم در این صورت چیز زیادی نیست برای اینکه نمایندگانی که از اطراف آمده‌اند و مخارج زیاد دارند در این صورت کم است و این پیشنهاد لازم است لکن اینکه اثرات خارجی این پیشنهاد چه قسم خواهد بود آن را ملاحظه کنیم صلاح نبود پیشنهاد شود.
وکیل الرعایا ـ اولاً گمان می‌کنم یک اشتباهی شده در این مسئله که گفتند حقوق دیوانی جزء مواجب محسوب شود برای اینکه آنکه ما گفتمی حقوقش جزء مواجب محسوب شود آن است که در سال شش هزار تومان حقوق می‌برد آن وقت یک کاری که رجوع میشود گفتم ماهی دویست یا صد تومان از او کسر شود این راجع به آن نیست که یک جزئی حقوق دارد اما در خصوص رد و قبول این پیشنهاد یقین است که رد خواهد شد نظر به این که یک قدری هم باید فداکاری برای ملت کرد و ضیق مالیه هم اجازه نمی‌دهد اگر یک روزی مالیه مملکت اجازه داد آن روز ممکن است تصویب کنیم که بیشتر داده شود.
کاشف ـ بنده کلیه این مذاکرات را زیاد میدانم رأی گرفته شود.
رئیس ـ در قابل توجه بودن این پیشنهاد رأی می‌گیریم هر کس قابل توجه میداند قیام نماید.
رئیس ـ برای اینکه حقوق نمایندگان از قرار ماهی صد تومان داده شود رأی می‌گیریم هر کس تصویب می‌کند ورقه سفید خواهد انداخت رأی گرفته شد عده حضار ۶۳ ورقه سفید ۴۸ ورقه آبی ۳ امتناع ۱۲.
اسامی تصویب کنندگان:
تربیت ـ ابراهیم خان ـ رئیس ـ سید نصر الله ـ میرزا احمد ـ فاتح الملک ـ معزز الملک ـ معتمد التجار ـ حاجی محمد کریم خان ـ ممتاز الدوله ـ ذکا الملک ـ معاضد الملک ـ صدرالعلما ـ مرتضی قلیخان ـ میرزا رضا خان ـ شیبانی ـ اسدالله الله میرزا ـ سید حسین اردبیلی ـ تقی زاده ـ دکتر امیر خان ـ قوام الاسلام ـ ناصر الاسلام ـ فهیم الملک ـ حکیم الملک ـ دکتر اسمعیل خان ـ وکیل الرعایا ـ لسان الحکما ـ طباطبائی ـ ابوالقاسم میرزا ـ میرزا داوود خان ـ سید جلیل ـ وکیل التجار ـ حاجی شیخ علی خراسانی ـ نوبری ـ حسن علی خان ـ میرزا اسد الله خان ـ شیرازی ـ سید حسین کزازی ـ سید ابراهیم ـ وزیر زاده ـ ارباب کیخسرو ـ افتخار الواعظین ـ شیخ رضا ـ سید محمد رضا ـ موتمن الملک ـ محمد هاشم میرزا ـ شیخ ابراهیم زنجانی ـ عز الملک.
اسامی رد کنندگان:
حاجی میرزا آقا نجات ـ سلیمان میرزا.
رئیس ـ قسمت اول با اکثریت تصویب شد حال در قسمت دوم راجع به تفاوت حقوق رئیس ماهی صد تومان رأی می‌گیریم کسانیکه تصویب می‌کند ورقه سفید خواهند انداخت.(رأی گرفته شد.)
معاضد الملک ـ عده حضار ۶۳ ورقه سفید علامت قبول ۵۰ ورقه آبی ۱ امتناع ۱۲.
اسامی رد کنندگان:
نجات.
اسامی تصویب کنندگان:
دکتر اسمعیل خان ـ ابو القاسم میرزا ـ مرتضی قلیخان ـ سلیمان میرزا ـ دکتر امیر خان ـ شیخ علی ـ افتخار الواعظین ـ موتمن الملک ـ معاضد الملک ـ وکیل الرعایا ـ سید نصر الله ـ متین السلطنه ـ معین الرعایا ـ محمد کریم خان ـ کاشف ـ مصدق الممالک ـ منتصر السلطان ـ میرزا احمد ـ حاجی شیخ علی ـ اسد الله میرزا ـ سید ابراهیم ـ ادینه محمد خان ـ عز الملک ـ شیبانی ـ تقی زاده ـ فاتح الملک ـ حسن علی خان ـ وکیل التجار ـ ارباب کیخسرو ـ وزیر زاده ـ سید جلیل ـ معتمدالتجار ـ اسدالله خان ـ حاجی اقا ـ میرزا داوودخان ـ فهیم الملک ـ حکیم الملک ـ ادیب التجار ـ شیخ رضا ـ طباطبائی ـ ممتاز الدوله ـ قوام الاسلام ـ معزز الملک ـ محمد هاشم میرزا ـ تربیت ـ نوبری.
رئیس ـ موضوع مذاکرات روز سه شنبه بقیه بودجه مجلس راپورت کمیسیون فوائد عامه راجع به امتیاز طلاشوئی مرحوم حاجی میرزا ابراهیم آقا قانون ثبت اسناد.(گفتند قانون قبول و تکمیل بروات تجارتی است.)
رئیس حرکت کرد مجلس یک ساعت از شب گذشته ختم شد.