مذاکرات مجلس شورای ملی ۵ مهر ۱۲۸۶ نشست ۱۶۳
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۵ مهر ۱۲۸۶ نشست ۱۶۳
مذاکرات روز شنبه نوزدهم شعبان ۱۳۲۵ دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز پنجشنبه ۱۷ را آقا سید محمد تقی قرائت کردند.
شروع بقرائت قانون اساس شد پس از قرائت چند ماده لایحه از طرف انجمن سردارها بمجلس عرض شده باسواد عریضه که از طرف انجمن سردارها بحضور همایونی عرض کرده بودند قرائت کردند لایحه انجمن سردارها قرائت شد قریب باین مضمون:
- از انجا که در پیشرفت اساس مقدس مشروطیت خدمات لایقه طبقات نوکر را مدخلیت زیاد است و تشویق آنها مایه دلگرمی است از اینرو عرض می‌داریم که تا آخرین قدم همراهی خود را با این اساس مقدس اظهار داریم و اینک شاهد صدق دعواس خود را از مغاد عریضه که بحضور اقدس اعلی عرض کرده‌ایم ظاهر می‌داریم و از لحاظ مبارک امنای محترم ملت میگذرانیم و خدا را گواه می‌خواهیم که مقاصد باطنی ما همین است که عرضه داشته‌ایم و حصول اطمینان برادران خود را در این راه خواهانیم که از هر جهت مالا و جانا در پیشرفت این اساس مقدس کوتاهی نکنیم امضاء:
- آصف الدوله
- سپهدار
- علاءالدوله
- جلال الدوله
- معین الدوله
- وزیر مخصوص
- وزیر نظام
- سردار مفخم
- سردار منصور
- سردار فیروز
- امیر نظام
- بهاءالملک
- آجودان‌باشی
- امیر سیف الدین
- عمید السلطنه
- ضیاءالملک
- بهادر الدوله
- امیر اعظم
- قوام الملک
- سردار مخصوص
- نصرالدوله
- شجاع السلطنه
صورت عریضه ایست که از طرف هیئت سردارها بحضور همایونی عرض شده بود.
عریضه امناء بخاکپای همایونی قربان
- خاک پای جواهر آسای اقدس مبارکت شویم
- پر صغیر و کبیر وضیع و شریف عالی و دانی اظهر من الشمس است که تمام اعتبار و افتخار و شرف و دارایی غلامان از تصدق فرق فرقدان آسای اعلیحضرت همایونی ارواحنا فداء واین شجره طیبه است و حتی المقدور سعی و کوشش عموم خانه‌زادان دولت جاوید ایت این است ترتیبی که پنجاه شصت سال خود خان‌زادان و چندین سال آبا و اجداد غلامان زندگی کرده‌اند باقی بوده در ظل عواطف ظل‌اللهی و در مهد امن و امان استراحت کنیم بقای این ترتیب که عادت دیرینه عموم چاکران است نمی‌شود مگر در بقای قدرت و شوکت و ازدیاد نفوذ سلطنت اعلیحضرت شاهنشاهی خلد الله ملکه که امروز قدرت و شوکت سلاطین عظیم‌الشان روی زمین را می‌بینیم که بواسطه این اساس مقدس مشروطیت به این عظمت نائل شده‌اند حالا که این مسئله عقلا و نقلا مبرهن شد چه چیز غلامان را ملتزم به این عرایض کرده است اولا حق نمک خوارگی چندین ساله که خدای واحد شاهد است دیگر تاب و توانایی کتمان این مسایل نمانده به عبارت آخری کار به جان و کارد به استخوان رسیده این است در عالم خانه زادی از خاک پای اقدس مقدس همایونی ارواحنا فداء مستدعی می‌شویم که میانه خود و خدا مکنونات خاطر همایونی را بر خانه‌زادان مکتوم ندارید زیرا به دلایلی که عرض شد یوالله العلی المدرک المنتقم جز دولت‌خواهی و بقای همه چیز قبله عالم که بقای همه چیز خودمان است قصد و غرضی نداریم از دو شق یکی باید مجری شود اگر خانه‌زادان را خیرخواه و مسئول بقای این سلطنت میدانید چنانچه فردا فرد هم بخاکپای همایونی کرارا عرض کرده‌ایم قلب مبارک را باین اساس مشروطیت که نتایج معاونت و مساعدت با همچو اساس برای العین در دول معظمه اروپ مشاهده می‌شود صافی و همراه فرمایند و در جهر اخفا بدست هیچیک از صغیر و کبیر که شاید هم ندانند و نفهمند حرکت و تصدی که می‌کنند برخلاف این اساس و صلاح نام نیک و اقدامات قبله عالم است باید ابدا قصد و اقدام روحانی نفرمایند زیرا که به تمام کتب آسمانی و بتاج و تخت پادشاه با اقتدار قسم است که رفتنی‌ها رقته است و آنچه هم باقی مانده بااین وضع حالیه خواهد رفت و هیچ ننگی برای خانه‌زادان که سالها نمک دولت را خورده و همه چیزمان از سلطنت قاجاریه است بدتر و بالاتر نمی‌شود که چشم باز و گوش شنوا و پای توانا به بینیم که قبله مقصود و کعبه معهود متزلزل بلکه معدوم شود اگر در خاطر قبله عالم این عرایض غلامان به اغراض نفسانیه جلوه‌گر شود متفقا عاجزانه مستدعی هستیم که فدویان را از مسئولیت خارج دانند و بهیچوجه من الوجوه اطلاق اسم نوکری نفرمایند و این عریضه بعد از خیالات بسیار و تاملات بیشمار اخرالدوائی است که برای ایفای تکلیف بنظر خانه‌زادان رسیده عرض شد و صراحه عرض می‌کنیم به خدای احد واحد ابواب چاره از هر طرف مسدود است و سلطنت چندین هزار ساله در تلف چاکران صحیح است که نمک پرورده دودمان سلطنت و پشت در پشت خانه‌زاد دولت جاوید آیتیم اما در اینکه زاده این وطن و شریک این آب و خاکیم شکی و حرفی نیست والله اگر باز قدر قلیلی اغفال در اقدام اصلاح کار شود از شاه و گدا هیچ کس صاحب هیچ چیز نیست آنچه در چاره کار بعقل فدویان رسیده این است که مقرر شود تمام وزرای مسئول در یک مجلس حاضر شوند و از وکلای مجلس محترم شورای ملی هم قدر معتد به بیایند باحضور چاکران تکالیف کلی و جزئی را که دیگر راه عذر و حرف برای هیچکس نماند معین کنند باین معنی که تکالیف عموم از شاه و گدا معلوم و محدود شود و آنچه نتیجه آرا عموم شد اعلیحضرت همایونی هم دستخط و امضا کنند به این معنی که دیگر در راه ترقی مملکت و مساعدت در پیشرفت صلاح عموم و اساس مشروطیت حرفی نگفته و رایی نهفته نماند و هر کس بخیال خود انگشتی نتواند برساند و اگر اعلیحضرت را غیر از آنچه عرض شد رای و میلی باشد صریحا عرض می‌کنیم بطور حتم از نوکری و چاکری مایوس باشید که بغیر از وطن پرستی و ملت دوستی و اطاعت مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه تکلیف و خیالی دیگر نداریم و قبله عالم را بمقتضی میل و صلاح خود وگذار خواهیم کرد امر امر بندگان اعلیحضرت اقدس قدر قدرت همایونی ظل اللهی خلدالله ملکه و سلطانه.
سواد دستخط اعلیحضرت همایونی در جواب عریضه امنای دربار:
- مجلس مشروطیت را شاهنشاه مرحوم به ملت مرحمت فرمودند و بعد هم ما خودمان امضای مشروطیت را فرمودیم و از آن وقت تا حال هم کمال همراهی و تقویت را داشته و داریم و مجلس را موجب سعادت و نیکبختی و ترقی دولت و ملت میدانیم مجلس را خودمان به ملت داده و از خودمان است و شما هم پیرو این عقیده و این مسلک باید باشید و حالا که شماها برای خدمتگذاری دولت و ملت حاضر شده‌اید چه بهتر اسباب کمال خوشوقتی است و ما هم انشاءالله نهایت همراهی و مجاهدت و تقویت را خواهیم نمود و شما هم برای خدمتگذاری بدولت و ملت باید همیشه حاضر باشید و به همین طوری که استدعا کرده‌اید در باب مجلس و وزراء با وکلا بنشینند و شماها هم حاضر شوید و در رفع این اقدامات و نظم مملکت گفتگو نمائید و قراری بدهید.
مستشارالدوله- رسول محترمی فرستاده‌اند و اجازه خواسته‌اند که به مجلس بیایند حالا بیایند یا عصر؟
آقا میرزا محمود خوانساری- عقیده بنده اینست که همین حالا بیایند و این اوراق هم چاپ شده بهمه جا منتشر شود.
آقا سید حسن تقی زاده- هر مطلبی را در موقع خودش باید گفت در این عریضه که بحضور همایونی عرض کرده‌اند استدعای تاسیس مجلس کرده‌اند که در آن مجلس رفع اختلافات مملکتی را بکنند این ترتیب خیلی خوبست ولی این قسم مجلس از وظیفه آنها خارج است امرا و سرداران باید بنشینند و در امورات عسگری مشورت کنند اما ترتیب قوانین حق مجلس شورای ملی است به آنها ربطی ندارد.
آقا میرزا ابوالحسن خان- این فرمایش آقای تقی‌زاده خیلی صحیح است ولی آنها را هم باید از این اقدام تبریک گفت همین حالا هم بیایند خیلی خوبست.
حاج امین الضرب- عقیده بنده هم اینست که همین الان بیایند.
حاجی امام جمعه- گمانم اینست که این مسئله اسباب مسرت عموم ملت گردید در شرع هم مقرر است که خیرالخیر ما کان عاجله بهتر بهتر این است که رای بدهید همین الان بیایند
اطلاع داده‌اند که بیایند تلگرافی از خوی رسیده بود قرائت شد قریب باین مضمون:
- حضور محترم وکلای عظام مجلس مقدس جهه شکایت اهل خوی از فدوی خدا گواه است که خلاف است مکرر عرض کرده‌ام که مدت یکسال است اهل خوی بفدوی پیچیدگی می‌کنند گاهی اهالی ماکو را محرک می‌شوند گندم انبار را بردند نزدیک بود که خانواده ما را خراب نمایند گاهی ایل میلان را که حافظ سرحد هستند ریختند چاپیدند گاهی نزد اولیای ملت و دولت بنده را خلاف کار قلم می‌دهند آخرالامر اردو تشکیل داده بر سر ایل میلان ریختند آنها هم استعداد فراهم آورده دفاع نمودند غالب شدند چند نفر آنها را گشتند و چند نفر از صاحب منصبان و سرباز را گرفته خواستند انتقام بکشند نگذاشتم قریب سه کرور ضرر در این مدت وارد آوردند قورخانه و توپخانه دولت را داغون کردند عرایض زیاد است فعلا مملکت با دولتی است یا ملتی در هیچ کدام نباید باین طور رفتار شود اینکه طریقه مشروطه نیست در مشروطه همه باید مساوی باشند
- اقبال السلطنه
حاج امام جمعه- می‌خواهیم از این تلگراف توضیح بکنیم اینکه نوشته آمدند در ملک ماراست است چون تاسه فرسخی خوی ملک اینها است و چنین گمان می‌کند همین قدر که ملک آنها شد باید تمام رعایا عبید ورز خریدشان باشند و هر حکم که بکنند باید مجری شود و می‌گوید که به ببینید اردوی خوی در خاک کی بوده اینهم راست است که در ملک آنها بوده ولی باید دانست که اردو برای چه بود برای رفع ظلم ودفع از قتل و غارتی که می‌کردند اما اینکه می‌گوید توپ و توپخانه را ضبط کردند بکی دادند بخارجه دادند یا بسرباز برای امنیت که رعایا را از ظلم آسوده دارند تمام کارهای ایران از اول تا حال همین طور باشتباه کاری بوده او هم خیال کرده که بیک تلگراف بمجلس اسباب اشتباه فراهم آورده آسوده می‌شود در صورتیکه چهار صد نفر مسامان را کشته و بموجب راپورت هایی که می‌رسد الان اطفال بی پدر و زنهای بی شوهر تمام ریختند بخوی در کوچه و بازار آه و ناله آنها جگر سنگ را کباب می‌کند و هرگاه دستگیری اهل خوی نباشد تمام از فقر و گرسنگی هلاک می‌شوند.
حسنعلی خان- باید چاره کرد حالا می فرمائید چه باید کرد
حاج امام جمعه- کی است در فکر ما که تا راه چاره را بگوئیم.
آقا میرزا فضلعلی آقا- چاره این کار این است که امرا حال که حاضر شدند وقتیکه آمدند اقدام و شروع در اصلاح این مفاسد نمایند بیک جائی شروع کرده یکی را تنبیه و سیاست کنند تا عبرت دیگران شود.
حاج محمد اسمعیل آقا- از هیئت مصلحه که از آذربایجان رفته بود خبری نرسید.
حاج امام جمعه- از آن روز که فرمانفرما نوشته بود جمعی از آذربایجان و یکهده هم از طرف ماکو بیایند و یک نحو اصلاحی بدهند هنوز خبری نیامده همین قدر میدانم که ماکو و خوی آتش گرفت.
حاجی محمد اسماعیل آقا- گمانم این است که اگر این هیئت مصلحه بروند و اصلاحی بدهند و بعد از آن رسیدگی بخسارات وارده بشود بهتر باشد (در این موقع هیئت امرا و سرگردگان و رجال که بالغ بر پانصد نفر بودند بایک بشاشت و انبساط فوق العاده ورود بمجلس مقدس نموده عموم وکلای عظام هیئت محترم را از این همت غیورانه تهنیت کفتند حضرت حجه الاسلام آقای سید عبدالله مجتهد با بیان غرائی ورود آنها را تبریک فرمودند.
آقاسیدمحمد تقی هراتی- لایحه که از طرف مجلس در تبریک و تهنیت آنها اظهار شده قرائت نمودند بدین مضمون:
- کمال تشکر و امتنان را اعضای مجلس مقدس ملی شیدالله ارکانه اصاله و از طرف عموم ملت و کاله از حسن اقدامات مردانه و احتمامات مجدانه امراء عظام و رجال بافر و احتشام دولت علیه ایران و از عرایض خالصانه صادقانه که در اصلاح امور و نظام جمهور بسده سنیمه ملو کانه در حفظ وطن عزیز و وقایه سلطنت مقدسه اسلام و استحکام اساس مشروطیت مشروحا معروض داشتند و از شرف صدور دستخط مبارک اعلیحضرت شاهنشاه اسلام پناه خیر خواه مشروطه بخش در انجاح مقاصدشان که اساس ترقی ملک و ملت است داریم ورودشان را بمجلس مقدس تبریکات خالصانه وادعیه صمیمانه تقدیم مینمائیم و از درگاه حضرت احدیت جل شانه استدامه توفیق و تایید آنها را در تقویت اساس مشروطیت و مساعدت در موجبات آسایش عموم ملت و اهالی مملکت مسئلت مینمائیم نواب و الا امیر اعظم شرحی از نتایج اتحاد و اتفاق و بذل جهد و مساعدت خود و اهالی انجمن را با بیانی شیرین و مفصل اظهار داشتند حاج میرزاعلی آقا و آقاسیدحسن تقی زاده و آقا سید علینقی و آقای حسام الاسلام و حاج محتشم السلطنه هر یک در کمال فصاحت و بلاغت نطقی دلنشین و موثر نمودند
و آقای حاجی امام جمعه چنین تقریر نمودند:
- بسم الله الرحمن الرحیم
- الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا آقایان همه شما میدانید امروزه چه صدمات بزرگ بشخص من و وطن عزیزم وارد آمده و میاید خاطرم در نهایت پریشان و افسرده و خودم پژمرده هستم لکن در این ساعت که شماها که بزرگان مملکت و سران و سرداران و هیئت دولت هستید باینمجلس محترم ملی وارد شدید و یگانگی و اتحاد خود را با ملت و هیئت وکلا اظهار نمودید باندازه از این ورود و اظهارات شماها که دلیل حسن عاقبت و علانیه نیکبختی و خیریت مستقبل امور این مملکت و ملت است و بروز این اتحاد نامه حقیقه خوشنود و مسرور شدم همه مصائب شخصیه وارده از نظرم رفته افسردگی ها و پژمردگی ها زایل گردید انشاءالله بیاری خداوند در سایه این اتحاد و اتفاق امیدواری توان حاصل کرد که دین مقدس اسلام محکم و برقرار و سلطنت چندین هزار ساله ایران استقلال و استقرار یافت ای شاهزادگان عظام ای وزرا و امرا و سرداران و بزرگان ایران که همه حاضر هستید آیا انصاف است با بودن شماها اجانب بخاک ما طمع نمایند شما ایرانیان غیرت دارید حمیت دارید دین دارید چه شد غیرت شماها کجا رفته حمیت و تعصب و دینداری شماها آیا ایران وطن عزیز و مملکت چندین هزار ساله ما نیست آیا پدران و گذشتگان ما دفین این خاک نیستند چرا باید با وجود شما همسایه بخاک ما تازد خون برادران ما ریزد زبهار اشکم درد اطفال را سر بردارد کو غیرت کو حمیت کو دین اسلام و غیرت مسلمانی غیرت کنید حمیت کنید حمیت کنید
در اینجا اکثر مجلس بگریه در آمده صداها بگریه بلند شد سپهدار برخاسته بگفت تا قطره خون در بدن داریم نمی‌گذاریم کسی یکوجب از خاک ما ببرد با جان و مال و همه هستی در راه ملت حاضریم سایر بزرگان نیز همین را اظهار کردند
حاج سید عبدالحسین شهشهانی- بسم الله الرحمن الرحیم خداوند تبارک و تعالی انسان را از تمام طبقات مخلوق برگزیده و بلطیفه غیبیه الهیه‌اش اختصاص بخشیده و بتفضلات کامله‌اش خلعت خلافت بر وی پوشانیده و این انسان را وقتی انسانش توان گفت که طریق عقل و علم پیماید و بوظایف انسانیت خویش عمل نماید و هر گاه طریق هوا پیمود و بموافقت سباع و بهایم اطاعت غضب و شهوت نمود چنانچه گفته‌اند. جان گرگان و سگان از هم جداست اضر مخلوقات و اشر افراد طبقات است الحمدلله رب العالمین که در این روز مبارک به امید دیرینه و به آرزوی سی ساله خود خود نائل شدم و این مجمع بزرگ و انجمن سترک را که روح روان این ملت و منتخبین و برگزیدگان از علماء و امرا و اعیان و اشراف این مملکت است به وجه اتحاد و صورت وحدانیه انسانیت مشاهده نمودم زیرا که در سی و دو سال قبل این واقعه را در عالم رویا به کیفیتی خاص دیده بودم و همواره آرزومندانه مترصد و منتظر بروز و ظهورش بودم و اکنون بتمام آقایان و بزرگان خود از علماء و امراء و اعیان عرضه می‌دارم که هیئت جامعه ملیت که دارای لطیفه غیبیه وحدانیه الهیه انسانیت و مزین بخلعت برازنده خلافت است من حیث المجموع انسانی را ماند که قابل تمام ترقیات کونین و تجلیات و سعادت نشاتین بوده باشد پس افراد ملت که بمنزله اعضاء و قوای این انسانیت کامله‌اند هرگاه بنظر عقلائی و وجه وجدانی و مساعدت لطیفه غیبیه در طریق اتحاد و حفظ حقوق ملیت بنهایت رافت در نوع پرستی بیگانگی و همدستی قدم زنند و اتحاد ورزند بمنتها درجه عزت و بزرگی که از نتایج انسانیت کامله است خواهند رسید و چنانچه بطور مخالفت خود سری و خود رائی نمایند و هر یک بطریق مخالفت دیگران بهوای نفس و شیطان سلوک نمایند حیوان عجیبی را ماند که هر یک از اعضاء و جوارحش بشکلی ماند و هریک بخلاف دیگری حرکتی نماید پس او را اجانب و اغیار که بیدار و هشیارند از گوشه و کنار تسخیرش نمایند و در حوائج خود بحمالی و بارکشی بدارند و لذا بر همه ما واجب و لازم است که راه عقل و علم پوئیم و یکدل و یکجهت آنچه صلاح و صواب این هیئت جامعه بوده باشد بگوئیم و بعمل آوریم خداوند بر اتحاد ما سبب ترقیات دنیا و آخرت ماست بیفزاید و صل الله علی محمد و آله.
آقا میرزا فضلعلی آقا- اگرچه مناسب این بود که ایه و حدیثی عنوان نموده نطقی نمایم لیکن چون وقت تنگ است بیک شعر و چند کلمه اکتفا می‌کنم
- بیا که نوبت صلح است و آشتی و عنایت
- بشرط آنکه نگوئیم از گذشته حکایت
و لله‌الحمد که امروز اتحاد ملت بسرحد کمال رسید لازم است که بعد از این دست بهم داده انشاءالله تعالی از این اتحاد نتیجه حاصل کرده نگذاریم که خللی وارد آید.
مجلس ختم شد.