مذاکرات مجلس شورای ملی ۵ دی (جدی) ۱۳۰۱ نشست ۱۹۷
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
جلسه ۱۹۷
صورت مشروح مجلس یوم چهارشنبه پنجم جدی ۱۳۰۱ مطابق هشتم جمادی‌الاولی ۱۳۴۱
مجلس دو ساعت قبل از ظهر به ریاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید.
صورت جلسه یوم ۳ شنبه چهارم جدی را آقای امیر ناصر قرائت نمودند.
رئیس- آقای آقا سید فاضل (اجازه)
آقا سید فاضل- بنده را جزء دیرآمدگان بی اجازه نوشته‌اند در صورتیکه به توسط کمیسیون از مقام ریاست استجازه کرده بودم.
رئیس- باید به کمیسیون مراجعه کرد. آقای داور (اجازه)
آقا میرزا علی اکبر خان داور- بنده خواستم تقاضا کنم راجع به نمایندگی آقای دانش از نیشابور و آقای لسان الملک از جهرم چون راپُرتشان حاضر و تقدیم مجلس شده است جزء اول دستور باشد.
رئیس- آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت‌الدوله- بنده در دستور عرضی ندارم. عرضم راجع به مسئله دیگری است.
رئیس- در دستور مخالفی نیست؟
آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت‌الدوله- بنده دیروز در خانه مجلس اجازه خواسته بودم که مسئله را به عرض آقایان برسانم و چون مسئله مهمی است خاطر محترم آقایان را جلب کنم ولی میل داشتم آقای وزیر مالیه هم تشریف می‌داشتند و سابقه‌ای در این مذاکره پیدا می‌کردند. در اصل بیست و دوم قانون اساسی که می‌نویسد «موردی که قسمتی از عایدات با دارائی مملکت منتقل یا فروخته می‌شود یا تغییری در حدود و ثغور مملکت لزوم پیدا می‌کند به تصویب مجلس شورای ملی خواهد بود» گاهی برای بعضی تولید اشتباه می‌شود زیرا در معنی صحیح دارائی دولت و تطبیق آن با عایدات شاید بعضی قائل به تغییر و تفسیر باشد. اصل موضوع اینکه (مطابق آن چه من شنیده‌ام) دولت مذاکره استقراضی به عنوان اوانس از بانک شاهنشاهی کرده و شاید مبلغی هم گرفته و در مقابل عایدات نفت جنوب را واگذار کرده یا وثیقه گذاشته است. گرچه این مسئله در وزارت مالیه و ادارات دولتی معمول بوده است که در مواقع احتیاج به بانک شاهنشاهی مراجعه می کرده‌اند و یک اوانس هائی می گرفته‌اند و محل هائی را عوض می داده‌اند و شاید هم در حدود عملیات یک ساله بودجه معامله از طرف وزارت مالیه با بانک شاهنشاهی ممنوع نباشد ولی بنده نمی دانم آیا می‌توان چنین معامله‌ای را بدون تصویب مجلس نمود و در مقابل یک عایدی از عایدات دولتی را مثل نفت جنوب به گرو داد یا نه. این مطلب امر مهمی است عایدات نفت جنوب از منابع مسلم و معتبر دولت است و گرو گذاشتن آن در مقابل یک فرض یا اوانس (به عقیده بنده) اگر پرداخت آن از بودجه یک سال تجاوز کرد انتقال است و گمان نمی‌کنم چنین معامله‌ای بدون تصویب مجلس صحیح باشد. ما در این مواد بخصوص باید خیلی دقیق باشیم ولو اینکه چنین معامله‌ای ممکن بود از محل دیگری بشود. ولی این محل بالاختصاص جالب توجه نمایندگان محترم باید باشد و ما باید همیشه ناظر باشیم معاملاتی که صورتاً عادی است ما را دچار اشکال نکنند و از طرفی هم بنده فرض می‌کنم که گرفتاری‌های جاریه ما و کارهای لوایح و قانونی که داریم و یک عده مسائل عمده سیاسی که از اول این دوره در نظر عموم آقایان بود و از نقطه نظر اقتصادی و ترقی صنایع و تجارت مملکت ما را مجبور به جلب سرمایه‌های آمریکائی و خواستن مستشارها در مالیه و رفرم کردن مالیه به دست آن‌ها بود که حقیقتاً یکی از مسائل عمده بود که مجلس تعقیب کرد و موفقیت یافت ولی ما باید بیدار باشیم و بدانیم که ممکن است از هر طرف و به هر وسیله با صورت هائی که در بدو امر قابل سوء ظن نیست و شاید نتوان آن را مخالف صلاح مملکت دانست راجع به نفت جنوب رفتار کنند و در عاقبت ترتیباتی اتخاذ نمایند که بکلی مسئله عایدات نفت جنوب عقیم بماند. بلی اگر حقیقتاً دولت ایران احتیاج به خرجی پیدا کند و بخواهد از آمریکا یاد دولت دیگری که نسبت به ایران نظر سیاسی نداشته باشد فرض کند البته بدون وثیقه و اطمینانی به دولت ایران قرض نخواهند داد و برای ما هم بهتر و سهل‌ترین و بی دردسرترین وثیقه‌ها عایدات نفت جنوب است. آقایانی که در کمیسیون خارجه بوده‌اند از ابتدای تشکیل کمیسیون می دانند که چه وحشت‌ها و ملاحظاتی داشتیم که در باب عایدات نفت جنوب چه اشکالاتی می‌خواستند تولید کنند و این عایدی برای ما عایدی آزادی است و تا امروز هیچگونه قیدی مثل قیود عایدات گمرک و سایر عایدات ما بر آن تعلق نگرفته و حقیقتاً این عایدی منظم و مرتب اروپائی است که مورد هیچگونه تردید و اشکال برای هیچ تاجری نمی‌تواند باشد و وثیقه گذاردن آن هم هیچ نوع الزام و احتیاجی در عملیات و نظارت ندارد. ما می‌خواهیم این عایدی را در دست داشته باشیم و حفظ کنیم و در مقابل ما دیگران هم می‌خواهند به هر نحوی که باشد آن را مقید به قیدی نمایند و من می‌ترسم از راه اوانس دادن به دولت ایران و قرار پرداخت آن را از عایدات نفت جنوب گذاردن قیدی را که از آن می پرهیزیم بدین محل معین و مهم ما بگذارند. به این ملاحظه خواستم اصل بیست و دوم را به حضور آقایان یادآور شوم و راجع به این مسئله مهم نظر آقایان را جلب کرده باشم و چون ممکن نبود در ضمن یک سئوال از وزیر مالیه اظهارات را بیان کرد لازم دانستم که مقدمتاً خاطر آقایان را متوجه کنم تا بعد از وزیر مالیه هم سئوال بنمایم و البته یقین دارم آقایان هم بهیچوجه تصدیق نخواهند کرد که این محل مقید به قیودی شود که اگر فردا خواستیم به توسط آن عایدی کار بکنیم نتوانیم. (صحیح است - صحیح است)
(راپُرت شعبه دوم راجع به نماینده نیشابور به شرح ذیل قرائت شد)
شعبه دوم در جلسه سه شنبه اول برج جدی به دوسیه انتخابات نیشابور رسیدگی کرده چون به جریان انتخابات اعتراض وارد ندید نمایندگی آقای میرزا محمد دانش را که به اکثریت شش هزار و یکصد و نود رأی از هشت هزار و دویست و پنجاه رأی از نیشابور انتخاب شده‌اند باتفاق آراء تصدیق می‌نماید. (مخبر شعبه علی اکبر داور)
رئیس- مخالفی ندارد؟
(گفته شد خیر)
رئیس- آقایانی که نمایندگی آقای دانش را از نیشابور تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(تماماً برخاستند)
رئیس- تصویب شد.
(راپُرت شعبه دوم راجع به نماینده جهرم به مضمون آتی خوانده شد)
شعبه دوم به دوسیه انتخابات جهرم رسیدگی کرده پس از مطالعه اوراق شکایات اعتراضاتی را که بر انتخابات کرده بودند مهم ندیده نمایندگی آقای لسان‌الملک را که به اکثریت دو هزار و سیصد و چهارده رأی از سه هزار و رأی از جهرم انتخاب شده‌اند تصدیق می‌نماید.
رئیس- مخالفی ندارد؟
آقایانی که به نمایندگی آقای لسان‌الملک را از جهرم تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
راپُرت کمیسیون بودجه راجع به ورثه مرحوم مشیر رسائل مطرح است.
آقای تدین (اجازه)
تدین- بنده اساساً با این لایحه موافقم ولی با طرز پیشنهاد مخالفم و علت مخالفتم هم این است که دولت در این مورد خاص پیشنهاد کرده است که این مستمری منتقل به ورثه تومانی تومان پرداخته شود و عقیده بنده این است که این مسئله نباید اختصاص به ورثه مرحوم مشیر رسائل داشته باشد و دولت باید مطابق قانون وظائف رفتار نماید و آنچه که بعد از فوت صاحب مستمری قانوناً به ورثه منتقل می‌شود عموماً تومانی تومان بدهد. البته خاطر آقایان مسبوق است که در سنه قوی ئیل بعد از آنکه مجلس مقداری از مستمریات را تصویب کرد در نظر گرفت که این مستمریات حق دائمی برای اشخاص نباشد و از این نقطه نظر قانون وظائف را وضع نمود. در این قانون مخصوصاً قید شده است که مستمریات قانونی بعد از فوت صاحبش تا مدت پانزده سال به ورثه اش منتقل می‌شود و بعد از انقضاء مدت پانزده سال بکلی قطع می‌شود. بعد در متمم ترتیبات دیگری نوشته شد و حتی الامکان سعی بعمل آمد که مقدار مستمری بعد از فوت صاحبش کسر شود و ترتیبی که در متمم قانون وظائف نوشته شد این بود مستمری بعد از فوت صاحبش اگر از پانصد تومان تجاوز نکند نصف آن را دولت ضبط کند نصف دیگرش را تا مدت پانزده سال در حق ورثه برقرار کنند. اگر از پانصد تومان تجاوز کرد یعنی از پانصد و یک تومان تا هزار تومان را در عمل مجری می داند به این طریق که پانصد تومان اول را نصف و پانصد تومان دوم را سه قسمت می‌کنند و نصف از پانصد تومان و یک ثلث از پانصد تومان را در حق ورثه تا مدت پانزده سال برقرار می‌کنند و از هزار و یک تومان تا هزار و پانصد تومان پانصد تومان سوم را چهار قسمت نموده سه ربعش را ضبط و یک ربع آن را تا مدت پانزده سال درباره ورثه برقرار می‌کنند و از هزار و پانصد و یک تومان تا دو هزار تومان پانصد تومان چهارم را دولت پنج قسمت نموده چهار خمس آن را ضبط و یک خمسش در حق ورثه تا پانزده سال قرار می‌گردد. بنابراین اگر کسی هزار تومان مستمری داشته باشد بعد از فوتش نصف پانصد تومان اول و ثلث پانصد تومان ثانی را به ورثه اش می‌دهند و بقیه را دولت ضبط می‌نماید. نسبت به مستمری مرحوم مشیر رسائل هم همینطور رفتار شده است: اصل مستمری مرحوم مشیر رسائل پانصد و بیست تومان بوده و دولت نصف پانصد تومان اول را که دویست و پنجاه تومان باشد به اضافه ثلث بلاکسر بیست تومان (که جزء پانصد تومان دوم است و شش تومان می‌شود) مطابق قانون وظائف در حق ورثه مشیر رسائل برقرار نموده و چنانکه ملاحظه می فرمائید دویست و پنجاه و شش تومان مستمری برایشان نوشته‌اند. عقیده بنده این است که پس از این همه کسر و حذف مطابق متمم قانون وظائف آنچه به ورثه منتقل می‌شود چون مدت هم محدود و تا پانزده سال بیشتر نیست دولت بایست بلااستثناء تومانی تومان بپردازد. این چه ظلمی است نسبت به اشخاص می‌شود یا اینکه یک مرتبه دولت پیشنهاد کند که عموم وظائف قطع شود و اگر مجلس صلاح دید قطع کند. یا اینکه عموم را که مطابق قانون این همه حذف و کسر و بلاها بر سرش می‌آورند تومان تومان بپردازند. من نمی دانم چه سبب دارد که یک مقدار حقوق‌ها را تومانی دو ریال و یک مقدار را تومانی پنج قران دولت پیشنهاد کرده است و در این موضوع بخصوص به نظر لطف نگاه کرده و تومانی تومان پیشنهاد نموده است. بنده مخالف با پرداخت این حقوق نیستم زیرا علاوه بر آنکه قانوناً باید تومانی تومان پرداخته شود ورثه مرحوم مشیر رسائل حقیقتاً هم مستحقند ولی بنده عرض می‌کنم که باید رعایت قانون وظایف بشود و بنده نمی دانم این عقیده خود را چطور پیشنهاد کنم. به عقیده بنده باید به دولت اطلاع داده شود که بطور عموم پس از فوت صاحبان مستمریات قانونی مطابق قانون وظائف آنچه به ورثه منتقل می‌شود تومانی تومان بپردازند. در عین اینکه با پرداخت این حقوق به ورثه مرحوم مشیر رسائل کاملاً موافقم.
رئیس- آقای محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمد هاشم میرزا- با اینکه یک قسمت از فرمایشات آقای تدین را کاملاً تصدیق می‌کنم ولی عرض می‌نمایم چون موضوع خیلی مهم است نمی‌شود به دولت یک مرتبه نوشت که تمام مستمریات را تومان تومان بدهند و این مسئله منوط به یک طرح قانونی است که در مجلس آمده و مطرح شود. به هر جهت چون ورثه مرحوم مشیر رسائل بی نهایت بی چیزند بهتر این است عجالتاً این مستمری را تصویب نمائیم و سابقه‌ای در مجلس بگذاریم زیرا در سال اقلاً دویست هزار تومان راجع به این موضوع به دولت ضرر می‌خورد.
(جمعی گفتند مذاکرات کافی است)
مخبر- برای اینکه می‌بینم تذکری که آقایان تدین دادند تقریباً قابل توجه تمام آقایان شده است.
سید فاضل- خیر قابل توجه نشده است و بنده بکلی مخالفم.
نصرت‌الدوله- به هر جهت بهتر این است که عجالتاً راجع به مستمری ورثه مرحوم مشیر رسائل رأی گرفته شود بعد آقای تدین راجع به تذکری که دادند پیشنهادی بنویسند اگر قابل توجه اکثریت مجلس شد با دولت در کمیسیون مذاکره می‌شود تا تکلیفی معین گردد.
رئیس- رأی می‌گیریم به این لایحه که قرائت شد. آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید خواهند داد.
(آقایان امیر ناصر و مستشارالسلطنه استخراج نموده به طریق ذیل نتیجه حاصل شد)
عده حضار اعلان نشده. ورقه سفید ۶۰ ورقه کوبد ۵، امتناع ۳
رئیس- با اکثریت شصت رأی تصویب شد.
ماده واحده راجع به شهریه میرزا مهدی اشتهاردی مطرح است. (بشحر آتی قرائت شد)
ماده واحده- وزارت مالیه مجاز است که از شانزدهم برج سنبله تا آخر حوت هذه السنه ماهی پنجاه تومان شهریه درباره آقای آقا میرزا مهدی اشتهاردی بپردازد.
رئیس- آقای محقق‌العلماء (اجازه)
محقق‌العلماء- از اول افتتاح مجلس که این لوایح شهریه‌ها آمد بنده بیان مخالفت خود را کرده‌ام و حالا هم تا آخر که این لوایح روی هم گذاشته شده باز هم مخالفم. یک جا داد می‌زنند که دولت ندارد و باید استقراض کند آخر منبع این پول دادن‌ها از دو جا بیشتر نیست یا اینکه باید خانه فروخت و آورد داد یا آن که باید تحمیل به رعایا و فقراء و ضعفا کرد که آن بیچاره‌ها بروند کتیرا و هیزم جمع کنند و بفروشند وقتی که جمع شد ماهی پنجاه تومان به این و آن بدهند. بنده با تمام قوا مخالفت خود را با این شهریه‌ها اظهار می‌کنم خود می دانند.
مخبر- بنده قطع دارم که اگر آقای محقق العلماء سابقه‌ای به موضوع شهریه آقای اشتهاردی داشته هیچ اظهار مخالفت نمی‌کردند. یک دفعه دیگر این راپُرت از کمیسیون بودجه به مجلس آمد و هیچ اشکال و گیری در تصویبش نداشت جز اینکه در این موقع از بنده توضیحی خواستند و چون ناخوش بودم نتوانستم جواب عرض کنم واِلا میرزا مهدی اشتهاردی شخصی است ادیب و فاضل و زحمت کشیده و حالا چندی است گرفتار مرض عصبانی شده حال رعشه و تشنج او را از کار انداخته به این مناسبت دولت پنجاه تومان پیشنهاد کرده است در حق ایشان برقرار شود و اگر حضرتعالی مخالف با کلیه مخارج بودید و مجلس هم موافقت می‌کرد و هیچ مخارج لازم را دولت نمی‌پرداخت این مخالفت مورد نداشت ولی در این جا تصور می‌کنم آقای محقق العلماء هم موافقت خواهند کرد فقط توضیحی می‌خواهم عرض کنم: در این راپُرتی که داده شده چنانکه ملاحظه می فرمائید از شانزدهم برج سنبله نوشته است تا آخر حوت هذه السنه پس از این از طرف دولت مراسله به کمیسیون رسید که مضمونش را الآن می‌خوانم.
مجلس مقدس شورای ملی
آقای میرزا مهدی اشتهاردی که از فضلاء و متجاوز از دوازده سال در مدرسه علوم سیاسی مشغول تدریس صرف و نحو و ادبیات و منطق بوده‌اند و در این مدت محصلین از وجود ایشان استفاده کامل نموده‌اند و نیز در مدرسه قزاقخانه مشغول به تدریس بوده که جمعاً از مدرسه سیاسی و قزاقخانه ماهی یک صد تومان حقوق داشته‌اند، لیکن دو سال است مبتلا به مرض عصبانی شده و اخیراً ایشان را از اشتغالات فکری منع نموده‌اند چون مشارالیه جز حقوق مدرسه راه معاشی ندارد و رعایت حال ایشان لازم است لهذا وزارت امور خارجه ماده واحده ذیل را پیشنهاد می‌نماید. ماده واحده- نظر به رعایت حال آقای میرزا مهدی اشتهاردی معلم سابق مدرسه سیاسی مجلس شورای ملی ماهی پنجاه تومان حقوق تقاعد درباره مشارالیه تصویب می‌نماید. حالا به عقیده بنده اصلاحش دو صورت دارد: یکی اینکه در لایحه نوشته شود تا موقعی که قانون استخدام معلمین از مجلس می‌گذرد این شهریه در حق او برقرار شود دیگر آنکه به طرز پیشنهاد دولت تا موقع رفع نقاهت و تجدید قدرت او به تدریس در مدرسه رأی داده شود و بنده گمان می‌کنم تا موقعی که قانون استخدام معلمین از مجلس بگذرد به اصول نزدیکتر است و گمان می‌کنم رفقا کمیسیون بودجه هم با این نظریه موافقت نمایند و در این صورت تقاضا دارم اصلاح به این ترتیب شود که از شانزدهم برج سنبله تا موقعی که قانون استخدام معلمین از مجلس شورای ملی بگذرد
(گفته شد مذاکرات کافی است)
رئیس- مذاکرات کافی است؟
(جمعی گفتند کافی است)
(مجدداً راپُرت مزبور با اصلاح پیشنهادی مخبر قرائت گردید)
ماده واحده- وزارت مالیه مجاز است که از شانزدهم برج سنبله تا موقعی که قانون استخدام معلمین از مجلس شورای ملی می‌گذرد ماهی پنجاه تومان شهریه درباره آقای آقا میرزا مهدی اشتهاردی بپردازد.
(پیشنهاد آقای کازرونی را به مضمون ذیل خواندند) بنده پیشنهاد می‌کنم که در خصوص شهریه آقای اشتهاردی اینطور اصلاح شود: از برج سنبله تا گاهی که رفع مرض از ایشان بشود. (کازرونی)
رئیس- آقای کازرونی (اجازه)
آقای میرزا علی کازرونی- بنده گمان می‌کنم تنها شهریه‌ای که به جا و به موقع در مجلس برقرار شده است این مورد است ولیکن من چون معتقدم که باید همیشه استفاده از وجود این قبیل اشخاص عالم و فاضل نمود پیشنهاد کرده‌ام که تا زمان رفع مرض از ایشان این شهریه پرداخته شود و هر وقتی رفع مرض از ایشان شد بیایند و مشغول تدریس شوند. این مختصر توضیح بنده.
رئیس- آقای آقا سید فاضل (اجازه)
آقای سید فاضل- بنده دیگر مذاکرات را کافی و غیر لازم می دانم ولی محض تذکر به آقای کازرونی عرض می‌نمایم این مسئله در کمیسیون مذاکره شده و بعد از مذاکرات زیاد به این ترتیب رأی دادند چون خیلی از شهریه‌ها موکول به قانون استخدام شده و قانون استخدام که گذشته اینطور بهتر است که شهریه این شخص که کمال استحقاق را دارد تا زمان گذشتن قانون استخدام خصوص معلمین پرداخته شود و این پیشنهاد از نقطه نظر اینکه سوابق آقای اشتهاردی فوق العاده قابل تقدیر و هفده سال است در مدرسه سیاسی و قبل از آن هم ده سال در مدارس ملی تدریس کرده و می‌کنند بی موقع است.
رئیس- آقایانی که این پیشنهاد را قابل توجه می دانند قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- تصویب نشد.
رأی می‌گیریم به خود ماده ترتیبی که مخبر کمیسیون اصلاح کرده‌اند.
آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید خواهند داد.
(استخراج آراء بعمل آمده از عده حضار یک ورقه کبود و یک ورقه بی امضاء و شصت و هفت ورقه سفید علام قبول داده شد)
رئیس- به اکثریت شصت و هفت رأی تصویب شد.
آقای قمی (اجازه)
آقای میرزا ابراهیم خان قمی- لایحه سابق که قرائت شد مشتمل بر چهار فقره بود یکی راجع به ورثه مشیر رسائل و یکی هم راجع به اشتهاردی و دیگری راجع به عباسقلی خان منتظم‌الملک است که چون خیلی پریشان و فقیر است تقاضا می‌کنم آنهم امروز جزء دستور شود.
رئیس- آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت‌الدوله- تقاضایی که آقای قمی می‌کنند راجع به لایحه‌ای است که یک قسمت آن راجع به مشیر رسائل بود و گذشت و لایحه شهریه اشتهاردی جداگانه بود و بنده تقاضا می‌کنم لایحه راجع به امراض حیوانات جزء دستور شود.
رئیس- آقای قمی! جنابعالی تقاضای تقدم می‌کنید؟
آقا میرزا ابراهیم قمی- بلی
رئیس- آقایانی که تقاضای آقای قمی را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
(فقره سوم لایحه مزبوره قرائت گردید)
ماده واحده- مجلس شورای ملی تصویب می‌نماید که ماهی ۲۵ تومان درباره عباسقلی خان منتظم‌الملک از تاریخ تصویب برقرار و پرداخته شود تا موقعی که قانون استخدام به موقع اجراء گذاشته شود و پس از آن مشمول قانون تقاعد مستخدمین دولت خواهد بود.
رئیس- مخالفی نیست؟
(گفته شد خیر)
رئیس- رأی می‌گیریم به این لایحه.
آقایانی که تصویب می‌نمایند ورقه سفید خواهند داد.
(استخراج آراء بعمل آمد)
رئیس- به اکثریت پنجاه و هفت رأی تصویب شد.
آقای سهام‌السلطان (اجازه)
سهام‌السلطان- عجالتاً عرضی ندارم.
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- این لایحه که امروز مطرح شد دارای چهار ماده بود یکی قسمت راجع به مشیر رسائل دیگری راجع به عباسقلی خان و دو قسمت دیگر باقی مانده است یکی از این‌ها راجع به ورثه یک نفر مستخدم مجلس است که مرحوم شده و پسر او را باید به مدرسه گذارند که تحصیل کند و تصور نمی‌کنم مخالفی در این باشد زیرا یک نفر مستخدم که مدتی زحمت کشیده و مطابق قانون تقاعد ده تومان در حق اولادش آنهم برای تحصیل برقرار کنند چیزی نیست. دیگری راجع به دو پسر بهادرالسلطنه است خودش هر چه بوده من نمی دانم ولی چون برای خرج تحصیل است و مطابق ماده ۵۱ است و اگر این دو مورد بماند مدت‌ها در کمیسیون خواهد ماند این است که تقاضا می‌کنم در این دو قلم رأی گرفته شود تا این سه طفل به مدرسه بروند و نتیجه و ثمرش در آتیه عاید ما شود.
رئیس- آقای شیخ الاسلام اصفهانی هم همینطور پیشنهاد کرده‌اند.
مخبر- ممکن است هر دو در تحت یک ماده پیشنهاد و یک مرتبه با ورقه رأی گرفته شود.
رئیس- ممکن است همینطور پیشنهاد کنید که دو مرتبه قیام و قعود یک مرتبه با ورقه رأی گرفته شود.
مخبر- بنده همینطور پیشنهاد می‌کنم رأی گرفته شود.
رئیس- رأی می‌گیریم به ده تومان خرج تحصیل پسر میرزا حسن خان مستخدم سابق مجلس.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
نسبت به بیست تومان شهریه برای اولاد بهادرالسلطنه تا سن بیست سالگی مخالفی نیست؟
آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- بنده مجبورم در این جا راجع به این پیشنهادی که در خصوص اولاد بهادرالسلطنه شده و در مجلس شورای ملی مطرح است بعضی اطلاعاتی که دارم عرض کنم که، بهادرالسلطنه یکی از عاملین قوای اسمعیل آقای سمیتقو بوده است و عده‌ای از اشرار را دور خود جمع نموده متجاوز از یک کرور به اهالی سقز و دهات اطراف این شهر خسارت وارد آورده با قوای ملی طرف شد و مقداری از ژاندارم‌ها در دست او اسیر شدند و آن‌ها را تماماً کُشت و بنده ناچارم این مسائل را متذکر شوم دیگر آقایان مختارند.
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- در قانون استخدام اگر آقایان فراموش نفرموده باشند ماده‌ای هست که به این مورد بر می‌گردد: نوشته هر کس محکوم شد محکومیت راجع به خود اوست و محکومیت آن شخص راجع به دیگران نیست و بر طبق قانون عدل و انصاف نمی‌شود تقصیر دیگری را به گردن کس دیگر بگذارند. این شخص خودش مقصر است بچه‌های او چه تقصیری کرده‌اند. ما می‌خواهیم بچه کوچک را تربیت کنیم که این تقصیر از او سر نزند و اگر ما به این فلسفه قائل باشیم که هر کس بد است بچه او را نباید تربیت کرد هیچوقت رو به ترقی نمی‌رویم. باید اطفال را نوعی تربیت کرد که بعد از این انشاءالله اشخاص خادمی برای آتیه این مملکت بشوند. از آقایان استدعا می‌کنم که در این خصوص موافقت بفرمایند و برای هر یک ماهی ده تومان را تصویب نمایند که آن‌ها مشغول تحصیل شوند.
رئیس- آقایانی که تصویب می‌کنند تا سن بیست سالگی بیست تومان به دو نفر اولاد بهادرالسلطنه داده شود قیام فرمایند.
(غالب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
رأی می‌گیریم به مجموع این دو شهریه با ورقه. آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید خواهند داد.
(استخراج آراء بعمل آمده از عده حضار پنجاه و سه ورقه سفید و شش ورقه کبود و هشت رأی امتناع اخذ شد)
رئیس- به اکثریت پنجاه و سه رأی تصویب شد. لایحه اعانه ارومیه می‌ماند برای بعد از تنفس.
(در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت مجدداً تشکیل گردید و آقای امیر ناصر لایحه مساعدت به اهالی ارومیه را به شرح آتی قرائت نمودند)
ماده ۱- مبلغ پانصد هزار تومان به دولت اعتبار داده می‌شود که به ترتیبی که مقتضی دانند بطور قرض به مالکین و اهالی غارت زده ارومیه و سلماس و سولدوز و انزاب و یک قسمت از قراء خوی که قادر به آبادی املاک خود نباشند پرداخته شود که از تاریخ اول میزان ۱۳۰۳ در ظرف دو سال به چهار قسط به دولت مسترد گردد.
ماده ۲- معادل چهار هزار خروار غله به زارعین و دهاقین نقاط مذکوره فوق مستقیماً و یا بواسطه مالکین برای بذر و معیشت مجاناً و بلاعوض داده شود باستثنای اشخاصی که قادر بر آبادی املاک خود هستند.
ماده ۳- کلیه مالیات‌های مستقیم صفحات ارومیه و سلماس و سلدوز و اتراب و یک قسمت از قراء خوی از این تاریخ تا سه سال تخفیف داده شده و مطالبه نخواهد گردید.
ماده ۴- وزارتین داخله و مالیه مأمور اجرای مواد فوق هستند..
رئیس- باید یک شور بشود یا دو شور؟
آقای محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمد هاشم میرزا- در موقعی که دولت این پیشنهاد را به مجلس نمود این طور مذاکره شد که در مقابل این مساعدتی که به اهالی ارومیه و غیره می‌شود املاک آن‌ها را به وثیقه بگیرند و به این ترتیب رأی داده شد. و بنده نمی دانم این چطور خواهد شد. مثلاً باید یکی را مجانی پول بدهند چون چیزی ندارد که وثیقه بگیرند و از دیگری باید وثیقه گرفته شود و بالاخره به عقیده بنده اینطور اسباب اشکال می‌شود این است که بنده پیشنهادی کرده‌ام که در موقع خودش به عرض خواهم رسانید و خوب است این وجه یا پانصد هزار تومانی را که وجه عمده‌ای است ترتیبی بشود که در آتیه عندالقدره مثلاً در چند سال دیگر تأدیه نمایند و املاک آن‌ها در این مدت به وثیقه گذارده شود و راجع به تقسیم اینطوری که نوشته شده (به ترتیبی که دولت مقتضی داند) مجمل می دانم و عقیده ندارم در این گفتگو بشود.
رئیس- آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- در این جا اگر دقت شود در ماده یک نوشته شده که قرض به اهالی داده می‌شود در صورتی که راجع به جنس این طور نوشته نشده و مخصوصاً در این قسمت در کمیسیون و هیئت وزراء مطرح شد و رأی دادند که این پانصد هزار تومان به عنوان قرض است و البته وقتی قرض شد یک اطمینان و وثیقه‌ای در مقابل وجهی که داده می‌شود از آن‌ها گرفته خواهد شد و گمان می‌کنم چون در قانون ذکر شده است و کلمه قرض هم هست دولت ناچار است برای وصول قرضش از املاک و دارائی رعایا از مستقلات و غیره به عنوان وثیقه بگیرد و تصور نمی‌کنم محتاج به کلمه دیگری باشد که در این قانون نوشته شود و همان کلمه قرض که نوشته شده کافی است و این که شاهزاده محمد هاشم میرزا فرمودند پانصد هزار تومان وجه عمده‌ای است بنده هم تصدیق دارم که اگر اعانه باشد خاصه با وضع امروزی ما وجه عمده‌ای است از آن طرف فراموش هم نباید کرد این نقاطی که حالا به آن‌ها این قرضه داده می‌شود حاصلخیز ترین نقطه آذربایجان و مالیات نقدی آن با این بر صد هزار تومان و مالیات جنسی اش قریب ششصد هزار خروار است و در تمام این مدت دیده نشده که مالیات ارومیه و آن صفحات بقایا پیدا کرده و لاوصول مانده باشد و امروز قطع نظر از همه چیز باید این را در نظر گرفت که با وضعیت حاضره دیناری از این مالیات‌ها وصول نخواهد شد و لازم است از طرف دولت مساعدت‌هایی بشود.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- موقعی که راجع به این پیشنهاد مذاکره می‌شد قسمت عمده سبب تأخیر این لایحه این بود که ترتیبی باید اتخاذ شود برای اینکه این قرضه‌ها از هر حیث طرف اطمینان باشد. وقتی که لایحه به کمیسیون برگشت چون دید نمی‌تواند راه حلی برای این کار پیدا کند موکول به نظر مجلس کرد و عقیده بنده این است که نسبت به هر یک از این مواد اصلاحی بشود بهتر است و اگر اصلاح نشود بنده شخصاً در رأی دادن مرددم در خصوص جنس قسمت پائیز کاره آن از موقعش گذشته و فقط گندم بهاره می‌توانند بکارند از این جهت آن مقدار از جنس پائیزه باید حذف شود. البته نمایندگان آذربایجان بهتر اطلاع دارند و به اوضاع آن حدود باصرند از این جهت این قسمت اساسی در این پیشنهاد باید منظور شود تا نگرانی رفع گردد و آن به عقیده من این است که اعتبار به دولت داده شود ولیکن در تحت نظر شخص آمریکائی که برای اصلاح مالیه آذربایجان به آن حدود می‌رود تقسیم شود و با بعضی از نمایندگان آذربایجان هم که در این خصوص گفتگو کردیم اظهار نمودند این ترتیب بهتر است و بنده پیشنهادی هم در این موضوع کرده‌ام.
رئیس- آقای آقا سید فاضل (اجازه)
آقا سید فاضل- در کمیسیون بودجه موقعی که این لایحه مطرح بود بنده در مذاکرات شرکت کرده در رأی دادن هم شریک بودم ولی در طرز تقسیم نظریات مختلف است و بنده پیشنهاد کرده‌ام علی الظاهر این آمریکائی که مأمور اصلاح مالیه آذربایجان است نظری در این امر داشته باشد و مسئله جنسی را هم باید توصیف کنند و دو هزار خروار بدهند و اگر بنا باشد این دو ماده هم تصویب شود باید در مقابل قرض وثیقه در دست دولت باشد و فرمایشات شاهزاده محمد ولی میرزا هم مجموعاً امیدبخش نبوده و عبارت دولت هم که نوشته (به ترتیبی که مقتضی می داند) وثیقه نمی‌شود و رفع نگرانی نمی‌کند. خلاصه اولاً باید در مقابل این پول وثیقه‌ای باشد ثانیاً در تحت نظر آمریکائی مأمور مالیه صفحه آذربایجان توزیع شود.
مخبر- برای اینکه سوء تفاهمی نشود لازم است عرض کنم موقعی که پیشنهادها به کمیسیون بودجه رسیده بود موضوع یکی از آن‌ها این بود که این مسئله در تحت نظر مأمورین آمریکایی باشد و بنابراین که کمیسیون بودجه تکلیف خود را دخالت در طرز تقسیم ندانست در راپُرت چیزی قید نشد ولی در صورتی که آقایان بخواهند در این موضوع تصمیمی اتخاذ شود اهمیتی نخواهد داشت.
رئیس- آقای معتمدالسلطنه (اجازه)
معتمدالسلطنه- بنده در ماده ۲ عرضی دارم و فعلاً عرض ندارم.
رئیس- آقای دست‌غیب (اجازه)
حاج سید محمد باقر دست‌غیب- اولاً لازم است عرض کنم مخالفت با یکی دو ماده مستلزم مخالفت با اصل لایحه نیست و در این مواد هم بدیهی است کسی مخالف با اعانت نسبت به اهالی ستمدیده ارومیه و حوالی آن نیست و گمان نمی‌کنم حتی یک نفر مخالف هم در مجلس باشد. مخالفتی هم که حالا بنده دارم راجع به کمک به اهالی آن سامان نیست بلکه با طرز تقسیم آن است و مخصوصاً با عبارت: به ترتیبی که مقتضی می داند. نمی‌فهمم آن ترتیبی را که دولت مقرر خواهد داشت بعد به مجلس می‌گوید یا خیر اگر به مجلس اطلاع داده نشود بنده مخالفم نه اینکه بگویم خدای نخواسته دولت افراط یا اعمال نظری در این قضیه می‌کند خیر! بلکه تجربه اینطور گواهی می‌دهند که اگر بدین نحو یعنی به ترتیبی که دولت مقتضی می داند تصویب شود طبعاً تفریط هائی خواهد داشت زیرا دولت به عنوان دولتی نمی‌تواند داخل در جزئیات این خرج شود و ظاهراً این جمله این است که به مأمور خودش می‌گوید فلان خرج را بکن یا فلان پول و جنس را تقسیم کن از کجا ما به مأمور دولت از قبیل حاکم و پیشکار مالیه و غیره که در آذربایجان است اینقدر حسن ظن داشته باشیم که بتوانیم تصدیق کنیم مطابق واقع تقسیم می‌کند. بنا علیهذا بنده با این جمله مخالفم زیرا ممکن است مطابق حق عدالت این جنس و پول تقسیم نشود و به محتاجش نرسد و بالعکس ممکن است به کسانی که مستحق نیستند داده شود و در نتیجه به آن بیچاره که واسطه و طرفدار و نفوذ ندارد چیزی داده نخواهد شد. این است که بنده عقیده دارم این لفظ را باید برداشت و مجلس باید در این موضوع تصمیمی اتخاذ کند و نظریاتی اعمال نماید که این پول به مستحقین داده شود و اعمال نفوذ و شخصیات در این کار اثر نکند و پیشنهاد می‌کنم از طرف مجلس دو نفر مأمورین امر مهم شده بروند جنس و نقد را تقسیم و به مستحقین برسانند.
رئیس- آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- بنده سئوال‌هایی از آقای مخبر داشتم و چون حالا تشریف ندارند می‌گذارم تا ایشان برای جواب حاضر شوند.
رئیس- آقای مستشارالسلطنه (اجازه)
مستشارالسلطنه- بنده تصور می‌کنم آقای دست‌غیب قائل شدند به اینکه مجلس شورای ملی مستقیماً در وظایفی که راجع به او نیست و مختص دولت است دخالت نماید. اگر در اصل تقسیم ایرادی دارند ممکن است نظریات خود را اظهار بفرمایند ولی در دادن آن به اشخاص اگر بخواهیم اعمال نظری نمائیم هم دولت دچار مشکلات خواهد شد و هم اسباب بطوء. جریان امور مجلس شورای ملی از چندی به این طرف مجبور شد همراهی و مساعدتی به یک قسمت ویران مملکت بنماید و بر طبق همین نظریه رأی داد که مقداری پول و جنس به اهالی و مستحقین آن حدود داده شود و بعد از طرف دولت هم مراجعه به نمایندگان آذربایجان شد و حالا باید در اسرع اوقات این وجه به آن‌ها برسد. اما اینکه فرمودند این قدر حسن ظن به مأمور دولت که به آذربایجان اعزام می‌شود نداریم خیلی اسباب تحسر و موجب تأثر است که به مأمورین دولت این قدر ظنین باشیم زیرا ما خیلی زیادتر از این مبلغ را به دست آن‌ها می سپاریم و آن‌ها البته از هر حیث محل اطمینان دولت و دولت هم متعهد مجلس و نمایندگان و اگر این نظریات را بخواهیم قائل شویم مقصود اصلی ما حاصل نخواهد شد. بنده عقیده‌ام این است هر چه زودتر این مقدار پول و جنس به آن‌ها داده شود که اولاً آذوقه آن‌ها را تأمین کرده از فلاکت و عسرت حاضره خلاصشان کند و ثانیاً برای آنکه آن‌ها بتوانند هر چه زودتر کشت و زرعی نموده و مطابق نظریه شاهزاده محمد هاشم میرزا و آقای حاج شیخ اسدالله هر چه زودتر این قرض برگردد به خزانه دولت و به تصور بنده مجلس شورای ملی حاضر نیست و نباید رأی شرکتی در این کار بکند و محتاج به فرستادن مأمور مخصوص هم از طرف مجلس گمان نمی‌کنم باشد.
رئیس- آقای حاج سیدالمحققین (اجازه)
حاج سیدالمحققین- بنده موافقم اگر اجازه می فرمائید عرض کنم.
رئیس- بعد از یک مخالف.
ارباب کیخسرو- اجازه می فرمائید بنده عقایدم را عرض کنم؟
رئیس- بفرمائید.
ارباب کیخسرو- این جا فاصله زیادی از دیروز تا امروز می‌شود. دیروز آقای وزیر مالیه بدون اینکه کسی سئوالی کنند اظهار داشتند فلان مأمور پنجاه هزار تومان اختلاس کرده است فقط راپُرتی دادند و نتیجه معلوم نشد! راپُرت هم که برای مملکت پول نخواهد شد! در این صورت اگر یک نماینده خیلی خوشبین هم نسبت به مأمور دولت باشد گمان می‌کنم بعد از نطق آقای وزیر مالیه حق داشته باشد ظنین و بدبین باشد و این محل اعتراض نیست. بنده خواستم ببینم بطوریکه کمیسیون درک کرده نظریه رئیس مالیه هم در این مسئله دخالتی داشته یا خیر؟ زیرا نباید فراموش کرد که به موجب قانون مصوبه مجلس نظریات ایشان هم در این موضوع باشد شریک باشد. اگر با نظر ایشان بوده دیگر جای نگرانی باقی نیست تا فکر کنیم و بنویسیم «به ترتیباتی که دولت مقتضی بداند» زیرا البته وقتی گفتیم نظریه دولت یعنی نظریه وزارت مالیه و در این صورت مسلماً نظر رئیس مالیه هم باید دخیل باشد. بعلاوه، مطالبی که بنده عرض می‌کنم راجع به جاهای دیگر است: اولاً دولت در این جا قبول می‌کند پانصد هزار تومان بپردازد. باید فهمید محلی برای پرداخت این وجه در نظر گرفته یا نه؟ ثانیاً بنده هم قسمتی را که آقای حاج شیخ اسدالله اظهار کردند و در آن وقت آقای مخبر با شاهزاده سلیمان میرزا مشغول صحبت بودند و ملتفت نشدند اکنون تأیید می‌کنم: یک قسمت از این جنسی که معین کرده‌اند راجع به بذرکاری است و از موقع پائیزه کای آن گذشته فقط قسمتی که باقی می‌ماند بذر بهاره است و باید آن قسمت بذر پائیزه از این مقدار موضوع شود سئوال دیگری که می‌خواستم عرض کنم اینکه مأخذ صحیح این بخشش سه ساله مالیات چیست و باید مأخذ آن از نقدی و جنسی معین شود. آیا این برایت به دست کمیسیون آمده و آقای مخبر می‌توانند توضیحی در این خصوص بدهند که رویهمرفته چه مبلغ می‌شود یا نه؟ در قسمت دیگری هم که مذاکره شد خوب است معین شود تکلیف چیست. در اینکه این پول که به طور قرضه داده می‌شود باید با تحصیل اطمینان باشد حرفی نیست حالا تحصیل اطمینان یا اطمینان شخص است یا در مقابل تأمین. در هر حال هر چه هست تحصیل اطمینان ضرور است ولی اگر همینطور به شکل کلی «بطوری که دولت مقتضی بداند» باشد فردا ممکن است کسی این پول را پس ندهد آن وقت دولت چه خواهد کرد؟ استدعا دارم مخبر به این عرایض توجه فرموده هر کدام را جواب حاضر دارند بفرمایند.
مخبر- در موضوع جلب نظر مستشار مالیه جواب منفی است زیرا وقتی این لایحه پیشنهاد شد و کمیسیون بودجه در مرحله اول تصویب نمود مستشار نیامده بود.
یکی از نمایندگان- در مرحله ثانی آمده بود.
مخبر- اما در مرحله ثانی کمیسیون بودجه داخل در جزئیات این لایحه نشد و رأی اولی خودش را تصویب کرد و البته بنده هم تصدیق دارم که مطابق قانونی که خود ما گذرانده‌ایم و باید ناظر اجرای آن باشیم البته جلب نظر مستشار لازم است و اما در قسمت جنسی که آقای ارباب فرمودند بنده با شاهزاده سلیمان میرزا مذاکره می‌کردم و ملتفت نبودم خیر این طور نیست، و بنده ملتفت فرمایشات آقای حاج شیخ اسدالله شدم ولی چون در ماده اول بوده و مسئله نقدی است و همان موقعی هم که مذاکره می‌کردیم در موضوع پیشنهادی بود برای نزدیک شدن به این نظریات آقای ارباب. حالا هم پیشنهادی تقدیم شده است اگر آقایان صلاح بدانند کمیسیون از دولت تقاضا کند که جلب نظر مستشار مالیه را بکند و نمی‌شود در این موضوع هم مخالفتی کرد برای اینکه قانون مصوبه همین مجلس ما را مقید به این قید کرده است.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب - عرضی ندارم.
رئیس- آقای محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمد هاشم میرزا- چون روزنامه رسمی در مجلس نیست گاهی اتفاق می‌افتد که بعضی مطالب مهم که پیش می‌آید هر چه می‌خواهند به هر نحو که مسائل هستند می‌نویسند. بنده مقصودم این بود که این وجه به آن‌ها برسد آنوقت حضرت والا نسبت مخالفت به بنده می‌دهند ولی بر خود آقایان پوشیده نیست. بنده اظهار مخالفت نکردم بلکه عرض کردم به لفظ مقتضی بداند نباید اکتفا کرد و همان طور که آقای ارباب فرمودند با مذاکرات دیروز و امثال و نظایر آن با گرفتاری هائی که دولت دارد یک تحویلدار ماهی چهل تومان که شصت هزار تومان می‌برد و وزیر مالیه هم هیچ نمی‌گوید که با او چه کرد و چه مجازاتی داد. همان اشخاص غیر از یکی شان در مالیه با قید که صورت حساب‌های خراسان را تصدیق کردند در صورتیکه ده هزار تومان برات بانک بوده و ابداً وقت خود را صرف نکرده‌اند که جمع و خرج کنند این اشتباه‌ها در اعضاء مالیه اتفاق می‌افتد و با این صورت چگونه می‌شود یکمرتبه رأی بدهیم و به همین جهت است که عرض می‌کنم با کمال موافقت و دلسوزی که در این قضیه داریم که به آن‌ها رعایت بشود. باید هم آسایش آن‌ها را در نظر بگیریم و هم حفظ مالیه دولت بکنیم و چنانچه آقای ارباب گفتند باید بدانیم محل یک کرور از کجا شده و همچنین مسئله مالیاتی را هم که به آن‌ها تخفیف داده می‌شود باید بدانیم چقدر است. راجع به مستشار مالیه هم در این جا مذاکره شد البته اگر با اطلاع او باشد بهتر است و امیدوارم اگر به کمیسیون برگشت کسب نظر مالیه هم بشود و مثل آن دفعه در کمیسیون معطل نگردد و زود بگذرد.
رئیس- آقای سیدالمحققین (اجازه)
حاج سیدالمحققین- بنده و نمایندگان آذربایجان عموماً با این لایحه موافقیم و دلیلی هم غیر از سابقه اطلاع آقایان وضعیت اسفناک ارومیه و سلماس نداریم و هر پیشنهادی در این باب بکنند با آن مخالفتی نداریم. کمیسیونی که در دربار تشکیل شده بود و آقایان نمایندگان آذربایجان هم در آن جا بودند بنده هم بودم تمام اصلاحاتی که آقایان می‌فرمایند مذاکره شد. این وجه را هم دولت قرض خواهد کرد و ظاهراً از همان وقت هم داخل مذاکره شد. اما راجع به نظارت رئیس مالیه عقیده‌ام این است که مذاکره لازم ندارد زیرا بعد از آنکه به موجب قانون مصوب مجلس مستشار در امور مالی نظارت دارد البته در این جا هم ناظر خواهد بود و عرض می‌کنم هر اصلاحی هم که آقایان بفرمایند ما قبول می‌کنیم. از طرفی هم شور در کلیات تمام شده و آنچه تحت شور است ماده اول است و اشکال آقای ارباب و آقای حاج شیخ اسدالله راجع به ماده دوم است و اظهارات شاهزاده محمد هاشم میرزا به ماده سوم بر می‌گردد. حالا اگر آقایان پیشنهادهائی دارند باید در زمینه همان ماده تقدیم نمایند.
رئیس- شور در کلیات هنوز تمام نشده است.
سهام‌السلطان- از ظهر خیلی گذشته اگر اجازه می فرمائید بقیه مذاکرات بماند برای جلسه بعد
رئیس- می‌خواهید بقیه مذاکرات بماند برای فردا؟
(جمعی تصدیق کردند)
رئیس- دستور فردا: اولاً بقیه مذاکرات در این لایحه که مطرح بود. ثانیاً لایحه راجع به حفظ الصحه حیوانات، ثالثاً بقیه بودجه عدلیه.
آقای محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمد هاشم میرزا- لایحه کبریت سازی آذربایجان که مدتی قبل مطرح بود و برای اصلاحات به کمیسیون برگشت راپُرتش حاضر شده و چندان مذاکره هم ندارد. در پنج دقیقه خواهد گذشت و یکی هم مسئله گِل سرخ که سالی صد هزار تومان از دولت اجاره می‌کنند و این هر چه تأخیر بیفتد ضرر دولت است و تا اول تابستان باید حاضر شود. در تابستان اسباب زحمت است لهذا بنده تقاضا می‌کنم اگر آقایان موافق باشند این دو لایحه جزء دستور شود.
رئیس- آقای حاج نصیرالسلطنه (اجازه)
حاج نصیرالسلطنه- بنده می‌خواهم در موضوع لایحه ارومیه عرض کنم با این نظری که آقای ارباب اظهار نمودند و آقای مخبر هم تأیید کردند با وضع قانون که در قضایای مربوطه به مالیه جلب نظر مستشار بشود بنده عقیده دارم که راه عملی آن این است که نظریه‌ای که دولت در این لایحه اتخاذ نموده است به مستشار ارجاع شود بعد از آنکه با او تبادل افکار شد داخل مذاکره شوند.
رئیس- آقای ارباب در این باب پیشنهادی کرده‌اند هنوز رأی گرفته نشده اگر تصویب شد ارجاع می‌شود.
مخبر کمیسیون بودجه- بنده می‌خواستم در دستور جلسه آتیه لایحه حفظ الصحه حیوانات مقدم باشد چون چندان وقتی لازم ندارد و شاید لایحه ارومیه اگر مطرح بشود تمام وقت مجلس را تصرف کند.
معاون وزارت داخله- آقای رئیس‌الوزراء تقاضا کرده‌اند که لایحه معلمین مدرسه حقوق هم جزء دستور شود.
رئیس- در این با مخالفی نیست؟ (اظهاری نشد) پس در مرتبه رابع خواهد بود. آقای نجات (اجازه)
آقای میرزا محمد نجات- بنده چند ماه قبل از وزارت داخله سئوالی کرده بودم اگر حاضرند لایحه عرض کنم. چیزی نیست و خیلی مختصر است.
سهام‌السلطان- برای جلسه بعد وقت خیلی گذشته.
رئیس- آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- در همین موضوع بنده با کفیل وزارت داخله مذاکره کردم که مدتی است اهالی لشت نشاء یک مسئله جزئی را تقاضا می‌کنند که مسائل راجع به انتظامات رسیدگی شود. چون نماینده حاج امین‌الدوله در آن علاقه مهمی دارد و گویا در امور آن جا دخالت می‌کند. در روزی که استیضاح در مجلس می‌شد یکی داد و فریاد می‌کرد که یک نفر کشته شد و هیچکس نیست در آن جا رسیدگی کند. خوب است وزارت داخله در آن جا مأمور یا نایب الحکومه معین کند که دیگر این قبیل اغتشاشات پیش نیاید وسائل حقوقی که دارند به محاکم صالحه رجوع و رسیدگی کنند و امر انتظامات را هم به مأمور وزارت داخله در آن جا مأموری نداشته باشد و مالک در کارهای آن‌ها دخالت کند کار ناصحیحی است مقصود بنده این است که بدانم تاکنون در این باب اقدامی شده یا خیر؟
معاون وزارت داخله- اینکه تاکنون برای لشت نشاء حاکم معین نشده است برای این است که امثال لشت نشاء خیلی است و اگر بنا باشد برای این نقاط کوچک حاکم معین شود بودجه سنگین خواهد شد و اگر مأمور غیر موظف هم فرستاده شود خود آن مأمور بیشتر برای مردم اسباب زحمت خواهد شد و علاوه بر این لشت نشاء نزدیک شهر است و در تحت نظر حکومت کل گیلان است و اگر وقایع فوق العاده روی دهد یا از طرف حکومت گیلان و یا از جانب وزارت داخله مأمور می‌رود چندی است چند نفر اهالی لشت نشاء شکایاتی می‌کنند که مباشر به مردم تعدی کرده تلگرافاتی هم برخلاف اظهار آن‌ها از محل رسیده و طور دیگر نوشته و گویا شکایت آن‌ها اصلی ندارد و در هر حال شکایتی شده و باید تعقیب شود حاکم هم آن جا نیست بودجه هم ندارد که نایب‌الحکومه فرستاده شود و اگر هم بی حقوق فرستاده شود بیشتر اسباب زحمت است این است که در نظر گرفته‌ایم یکی را که بی طرف باشد مأمور کنیم برود و رسیدگی کند ببینند مأخذ شکایات چیست و راپُرت دهند. ضمناً هم دستورالعمل داده شده که آن جا به وظایف حکومتی اقدام نماید و برای رفع شکایت متظلمین هم اگر اعتباری که بعدها به وزارت داخله داده می‌شود کافی بود که به لشت نشاء و سایر جاهای نظیر آن جا مأمور بفرستند البته اقدام خواهد نمود.
رئیس- آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- من خیلی ممنون و متشکرم از وزارت داخله که مأمور فرستاده‌اند ولی نمی‌توانم اظهارات ایشان را بپذیرم. برای چه آن جا نماینده دولت لازم ندارد؟ مگر این‌ها جزء مردم این مملکت نیستند؟ شکایت شان عالم را گرفته حتی به من که یک نفر غریب هستم مکرر مراجعه کرده‌اند در روزنامه‌ها به ما فحش می‌دهند که چرا به حرف‌های ما گوش نمی‌دهید و چرا یک نفر مأمور وزارت داخلی نمی‌فرستید حق هم دارند.
میرزا محمود نجات- بنده نفهمیدم چطور شد که به بنده اجازه ندادند در صورتی که همین سئوال را داشتم و ایشان بعد از بنده همین سئوال را کردند ولی چون مقصود حاصل نشد در جلسه بعد اگر آقای معاون وزارت داخله تشریف بیاورند همین سئوال را تجدید می‌کنم.
رئیس- آقای معتمدالسلطنه (اجازه)
معتمدالسلطنه- نسبت به حقوق تقاعدی کمال الوزاره اشتباهی شده است و دولت پیشنهاد کرده که در کمیسیون بودجه قدیم است خواستم از مقام ریاست تقاضا کنم مقرر فرمایند راپُرت این قضیه تقدیم مجلس شود.
رئیس- آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- اجازه‌ای که بنده خواسته بودم راجع به نطق اولیه شاهزاده نصرت‌الدوله بود چون من این طور فهمیدم که ایشان در ضمن نطق شان فقط به مسئله نفت جنوب اهمیت دادند که هنگام وثیقه تا تأمین آن باید رعایت رضایت مجلسی را بنماید. بنده خواستم بطور کلی عرض کنم که دولت مباشری است از طرف مجلس و مباشر خواه خرج و خواه قرض را باید به نظر صاحبخانه برساند. در هر صورت دولت باید در تمام موارد این کار را بکند نه تنها در مورد نفت جنوب که ایشان فرمودند.
(مجلس یک ساعت و یک ربع پس از ظهر ختم شد)
رئیس مجلس- مؤتمن‌الملک