مذاکرات مجلس شورای ملی ۵ آذر ۱۲۸۸ نشست ۸
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۵ آذر ۱۲۸۸ نشست ۸
جلسه هشتم صورت مذاکرات یوم شنبه سیزدهم ذیقعده ۱۳۲۷
مجلس چهار ساعت بعد ازظهر منعقد شد.
معاضد الملک ـ چون در صورت مجلس روز چهارشنبه بعضی ملاحظات شده بود و تصحیح شد لازم است به نظر آقایان وکلا برسد.
اسدالله میرزا ـ بلندتر بخوانید.
(معاضدالملک خلاصه مذاکرات یوم چهار شنبه را قرائت کرد.)
ادیب التجار ـ در صورت مجلس یک چیز از قلم افتاده و آن این است که در متمم نطق بنده راجع به تشکر از مجاهدین قزوین از قلم افتاده و عرض کردم آنها در موقع انقلاب خیلی زحمت کشیدند و در این راه بذل مال و جان کردند زخمدار شدند کشته شدند از آنها اسمی برده نشده است عرض دیگر اینکه آنروز عرض کردم باز هم عرض می‌کنم اگر بنا شود مجلس این طور دیر منعقد شود از کار عقب می‌افتیم .
حسنعلیخان ـ این مطالب که در صورت مجلس نوشته شده صحیح است ولی بعضی اسامی هم آن روز گفته شد آنها در صورت مجلس نبود.
رئیس ـ بلی چون می دانید آنچه را که از طرف هیئت رئیسه گفته شد و در آنها رای رگفته شد رسمیت دارد سایرین چندان رسمیت ندارد.
(معاضدالملک خلاصه مذاکرات پنجشنبه یازدهم را قرائت کرد.)
میرزا داود خان ـ می‌خواستم عرض کنم که در خلاصة مذاکرات آنچه بنده می‌بینم فقط عده وکلا را می‌نویسند و قانوناً باید اسامی غایبین را بنویسند تا روزنامه نویس‌ها هم بنویسند.
رئیس ـ صحیح است.
ذکاءالملک – بعضی تلگرافات تبریک رسیده است که صورت آنها از این قرار است:
- ( از بم ، عموم زرتشتیان بم)
- ( از رفسنجان ، عموم زرتشتیان رفسنجان)
- ( از رشت ، عموم زرتشتیان رشت)
- ( از قم ، زرتشتیان قم)( از رفسنجان ، رستم بن مرتضی قلیخان وکیل الملک)
- ( از همدان ، زرتشتیان همدان)
- ( از کاشان ، انجمن زرتشتیان کاشان)
- ( از دزفول ، عز الممالک)
- ( از بیرجند ، شوکت الملک)
- ( از کرمانشاهان ، آقای ظهیر الدوله)
- ( از کرمانشاهان ، حاج علی اکبر مجتهد)
- ( از ساوه ، مکتوب از انجمن ولایتی ساوه)
- ( از اسلامبول ، مستعان الملک)
- ( از آباده ، انجمن آباده)
- ( از کردستان ، هئیت کارگران و جمعی از اهالی کردستان)
در این وقت تلگراف زیر را ذکاءالملک قرائت کرد:
- از قصر به تهران توسط مجلس محترم عالی
- سایر بلاد توسط انجمن‌های ایالتی و ولایتی
- خدمت عموم آقایان عظام علمای اعلام و قاطبه ملت ایران دامت تأییداتهم
- کثرت سن و عدم معاشرت وعالم نبودن جناب آخوند ملا قربانعلی زنجانی به مصالح و مفاسد مملکت و اجتماع اشرار و مفسدین وطن فروش در اطراف ایشان موجب اغتشاش مملکت و اختلال اساس و مداخله اجانب و اعدام اسلام است و تفریق تمام مفسدین که دور ایشان را گرفته‌اند بر اولیای دولت و قاطبه مسلمین واجب فوری و اتباع احکام و آراء منسوبه به ایشان مطلقاً حرام است و اعتناء به آنها دشمنی به دین اسلام است اعاذ الله المسلمین عن ذلک.
- محمد کاظم الخراسانی
- عبدالله المازندرانی
رئیس ـ تلگرافی هم از سمنان قریب به مضامین سایر تلگرافات رسیده است و این نظامنامه داخلی مجلس شورای ملی است و سه مرتبه قرائت خواهد شد یک مرتبه خوانده می‌شود بدون مباحثه و بعد از قرائت اول دو مرتبه دیگر باید قرائت شود.
(موتمن الملک نطقی کردند لکن به واسطه اینکه فوق العاده آهسته نطق می‌فرمودند مسموع نشد.)
رئیس ـ عقب افتادن نظامنامه خیلی کارهای ما را عقب انداخته چون امروز موادی که راجع به انتخاب کمیسیون هاست خوانده می‌شود که قرائت اول باشد.
موتمن الملک ـ بنده عقیده‌ام این است که باید ۲۴ ساعت قبل از وقت قرائت شود برای اینکه هر ماده یک سابقی دارد یک لاحقی تتمه نظامنامه که می‌آید همه مربوط به یکدیگر است ما باید تمام آن مواد را در نظر داشته باشیم به علاوه هر کس هر جا ایرادی دارد یادداشت نماید و ما بین هر قرائت یک فاصله داشته باشد.
رئیس ـ می دانید این نظامنامه حاضر نبود چون آقایان اصرار داشتند که اول این نظامنامه بگذرد لذا کمیسیونی که برای تصحیح معین شده بودند که دیروز که جمعه بود از صبح حاضر شده تا یک ساعت به غروب مانده زحمت کشیدند و به عجله فوق العاده چاپ نمودند که به هر یک از وکلا یک نسخه داده شود اینکه می فرمائید باشد دو سه روز تا متمم نظامنامه چاپ شده برسد خیلی صحیح است لکن بعضی از آقایان چون عجله دارند در کارکردن و تصور می‌کنند هر طور باشد باید کارکرد و حال آنکه اینکارها مربوط است به یکدیگر مخصوصاً به حصول پاره مطالب پریروز چیزی عرض کردم باز هم تکرار می‌کنم کار کردن مجلس تصحیح لوایح قانونی است که از طرف وزارتخانه‌ها باید برسد و هنوز هم که وزراء معین نشده بودند انشاءالله بعد از تعیین وزراء و رسیدن لوایح قانونی تا یک درجه مربوط است به پروگرام آنها و تا دیروز و پریروز کابینه نبود تا پروگرامی باشد. عجالتاُ این نظامنامه حاضر است چنانچه صلاح بدانید قرائت شده و مشغول مذاکره شوید والا به قرائت اکتفا فرموده امشب امعان نظری بشود و از برای مباحثه بماند از برای مجلس دیگر.
تقی زاده ـ فرمایشات موتمن الملک را تا یک درجه تصدیق می‌کنم و می‌گویم همانطور که آن روز آنجا گفته شد نباید به حرف مردم کار کرد بلکه باید از روی قانون کار بکنیم این را باید دانست که مجلس برای کار است نه کار از برای مجلس کار برای مجلس نباید پیدا کرد ما برای دولت کار می‌کنیم هر وقت دولت با ما کار دارد اظهار می‌دارد و ما هم می آئیم اینجا مشغول می‌شویم و هر وقت کار ندارد می‌نشینیم در خانه‌های خودمان حالا همانطور که رئیس فرمودند صحیح است بعضی آقایان می گویند مجلس باید کار بکند بنده این اعتقاد را ندارم که آنها به حرف مردم وظایف خود را ترک بکنند مجلس برای این نیست که به اردبیل قشون بفرستد یا حقوق بدهد همین طور که در میان کوچه‌ها وکلا را می‌گیرند و می گویند در خصوص سمنان چه اقدامی کردند و به فلان جا قشون فرستادند یا خیر و حال آنکه کارهای مملکتی را جزاً وکلاء دولت باید انجام بدهد مجلس یک چیزی است که دولت خودش درست می‌کند و می‌گذارد در خانها که هر وقت لازم بشود خبر کند که بیایند و بنشینند و رأی بدهند که فلان کار بشود یا خیر دیگر ما نباید از آنها سؤال کنیم چرا نمی‌آیید بپرسید شاید کاری نداشته باشند در این صورت بنده خیلی لازم می دانم چنانچه در نظامنامه سابق ما نوشته شده است لوایح قانونی که باید پیشنهاد مجلس بشود اقلاً دو هفته قبل باید چاپ شده بین وکلا توزیع شود که موضوع بحث را قبل از وقت بدانند تا مطلب خام نشود و پخته تر و کاملتر از مجلس بیرون بیاید این است که خیال می‌کنم سه دفعه قرائت شود و بین هر قرائتی اقلاً پنج روز فاصله باشد ولی حالا یک چیزی که داریم که مطالعه لازم ندارد و همه کس از وکلا مطالعه کرده و حاضرند برای رأی دادن در چهار ماده قانون انتخابات است که همه کس خوانده دیکر نمی‌توانند بفرمایند مطالعه نکرده‌ایم که در قانون اساسی نوشته شده
است و به ملاحظاتی درانفصال و غیاب مجلس شورای ملی بر خلاف آن عمل شد حالا خوب است در مجلس مطرح شده از مجلس بگذرد و تقدیم حضور آقای نایب السلطنه بشود که پس از صحه شدن صورت قانونیت یابد.
حسنعلیخان ـ بنده تصدیق می‌کنم فرمایش آقای موتمن الملک را در اینکه مطالبی که باید در مجلس موضوع مذاکرات بشود اقلاً بیست و چهار ساعت قبل از وقت به وکلا داده شود که دقت نظر کرده باشند و اینکه سه دفعه در مجلس خوانده شود صحیح است ولی این ترتیب هم در همین قانون که نوشته شده قید شده است ولی یک مسئله می‌خواستم عرض بکنم جهت اینکه نظامنامه امروز به مجلس آمده چیست عرض می‌کنم که پریروز در اینجا از طرف هیئت رئیسه قرار شد چند کمیسیون انتخاب بکنند و آن چند کمیسیونها را هم برای این لازم داشتند که امروز یا فردا هیئت وزراء به مجلس معرفی خواهند شد و آن ساعتی که وزراء به مجلس آمدند شروع به کار مجلس خواهد شد و اگر به این ترتیب ما بخواهیم نظامنامه داخلی را یک هفته یا دو هفته عقب بیندازیم ممکن است در صورتی که یک قانون داشته باشیم بنده همچو تصور می‌کنم که نظامنامه سابق ما را مجلس نسخ کرده و کنار گذارده است و ابداً به آن نظامنامه رفتار نمی‌شود پس یک هفته یا ده روز مجلس نمی‌تواند بی نظامنامه منعقد شود بدون اینکه ترتیب داخلی خودش را مرتب کند و آن روز عرض کردم که فوق العاده تا چهار پنج روز مجلس را صبحها منعقد نمائید و ترتیب داخلی خود را بدهید چون این قانون راجع به تنظیمات مجلس است و راجع به قانون مملکتی نیست که لازم باشد در مجلس علنی عمومی بگذاریم در مجالس خصوصی موضوع بحث قرار می‌دهیم و اگر این کار را بکنیم دیگر در جلسات عصر تعطیل نخواهد شد و باید موضوع بحث مجلس هم همیشه قبل از وقت معین باشد این فقط یک چند ماده است که چاپ شده و بیرون آمده حالا عرض می‌کنم اگر این نظامنامه را تصور می فرمائید تا یک هفته دیگر تمام می‌شود بنده گمان می‌کنم تمام نخواهد شد و این یک ماه بیشتر طول خواهد کشید ویک مدت زیادی لازم خواهد داشت و گمان هم نمی‌کنم این نظامنامه به زوردی حاضر شود و اگر بنا شود تمام اینها یک مرتبه به مجلس بیاید باز هم مدت زیادی لازم خواهد داشت آن قوانینی که همیشه به مجلس می‌آید راجع به مملکت است یعنی قوانینی است که قانونی را برمی دارند و یک قانون دیگر به جای او می‌گذارند یا یک قانون تازه وضع می‌کنند پس اگر یک روز هم یا چند روز در آن قوانین تأخیر بشود یک ترتیبی مردم دردست دارند ولی مجلس ما نمی‌تواند بکلی بی قانون باشد و این قسمتی که الآن ما حاضر کرده‌ایم و به مجلس داده شده است مخصوصاً یک قسمت خیلی مهم این نظامنامه است که راجع به کمیسیونها است و بنده تصور می‌کنم از فردا یا پس فردا که وزراء معرفی می‌شوند از همان روز چند کمیسیون لازم خواهیم داشت که شروع به مذاکرات قانونی بکنیم و باید این جزء از نظامنامه از مجلس بگذرد تا رأی بدهیم که کمیسیونها تشکیل بشود و به ترتیب نظامنامه قدیم نمی‌توانیم تشکیل بدهیم به جهت اینکه در نظامنامه می‌گوید مجلس باید از بین خودش کمیسیونها را انتخاب کند ولی در این نظامنامه ما تمام وکلا را قسمت کرده‌ایم به دوائر و از میان آن دوائر باید کمیسیونها انتخاب بشوند پس عقیده بنده این است که صبحها یک چند روزی به مجلس خوبست تشکیل بشود واین قانون را تصحیح نمایند.
حاجی محمد اسمعیل کاشف ـ مادام که این نظام نامه از مجلس نگذشته خوب است به همان نظام نامه رفتار شود که یک نظام نامه در دست داشته باشیم و این نظام نامه جدید هم که نوشته شده ملاحظه بکنید و یک روز یا دو روز قبل از وقت مطالعه کنیم.
فاتح الملک ـ چون انتخاب کمیسیونها لازم است و از روی نظام نامه از مجلس به زودی بگذرد و اگر میفرمائید به آن نظام نامة سابق رفتار شود تا این نظام نامه تمامش حاضر شده به مجلس بیاید و از مجلس بگذرد.
متین السلطنه ـ بعضی از وکلا تعجیل در کار دارند در صورتیکه عجله با صحت کار مناسب نیست چون این چند فصل راجع به انتخاب کمیسیونها ممکن که هئیت رئیسه مقرر بفرمایند فردا صبح یک جلسه خصوصی تشکیل بشود و این چند فصل بگذرد فردا عصر کمیسیونها انتخاب شود.
مرتضی قلیخان ـ این معلوم است که تمام مردم توجه به مجلس دارند که ببینند نظم مجلس ما چه قسم خواهد بود و اینو وکلا که در مجلس نشسته‌اند کارها را از روی قانون درست خواهند کرد یا بدون رویه اقدام خواهند کرد و بنده عرض می‌کنم آنچه آقای مؤتمن الملک گفتند در نهایت صحت است و هیچ محل گفتگو نیست و قطعاً باید همانطور رفتار کرد اینکه یکماه طول می‌کشد میگویند اگر شخصی یک ماه کاری را طول بدهد و از روی ترتیب و صحت کار بکند بهتر است تا عجله بکند و کار از روی رویه نشود از بابت اینکه کمیسیونها را از روی نظام نامة سابق انتخاب کنیم جوابش را آقای حسنعلیخان گفتند این مشعر بر اینستکه کمیسیونها بعد از ده روز دیگر باید منفصل شده دوباره تشکیل شود یا اینرا باید قبول کرد یا نکرد اما جلسات خصوصی صبح را بنده معتقد هستم مگر در کارهای خصوصی ولو قانون داخلی مجلس باشد باید در مجلس علنی قرائت شود و رای گرفته شود و هیچ بنده معتقد به مجلس سری نیستم.
وکیل الرعایا ـ در ضمن مذاکرات یک اشاره شد که ما باید در خانه خودمان باشیم تا ما را در مجلس بخواهند این یک چیزی است که در مملکت انگلیس ملحوظ می‌شود اما اینجا باید وکلاشان همیشه کار بکنند.
رئیس ـ از موضوع خارج است.
وکیل الرعایا ـ می‌خواستم عرض کنم که مملکت ما آنقدر مجال ندارد که وکلا در خانه بنشینند.
( رئیس توسط زنگ نطق او را قطع کرد )
وکیل الرعایا ـ تعیین لوایحیکه به مجلس باید بیاید به عهدة شخص رئیس است.
ناصر الاسلام ـ چند مرتبه گفته شده که نظامنامة داخلی نسخ شده است بنده هیچ تصور نمی‌کنم نسخ نظامنامة داخلی مجلس از چه راه است در صورتیکه ان نظام نامه از مجلس گذشته و به صحت همایونی موشح شده اینرا نمی‌توانیم بگوئیم به عقیدة بنده چون این نظامنامه طول دارد از مجلس بگذرد باید کمیسیونها تشکیل شود تا آن نظام نامه از مجلس بگذرد.
مؤتمن الملک ـ بنده می‌خواستم عرایض سابق خود را تکرار کنم ولی مقصود عمل این است که ما اینجا نشسته‌ایم و غرضمان تأمینات و تنظیمات مملکت است اگر نتوانیم نظم مجلس را بدهیم چطور می‌توانیم یک مملکت را منظم نمائیم اگر در قوانین بخواهیم مسامحه بکنیم و بدون مطالعه و ملاحظه بگذرانیم معلوم می‌شود از سایر لوایحیکه راجع به قوانین است تسامح خواهیم کرد اینکه میگویند این قانون سه مرتبه خوانده شود مرتبه اول باید تمام قرائت شود بدون اینکه مباحثه نمایند و در قرائت سوم رای بکیرند هسچ نمی‌توان در یک چند ماده رای داد در صورتیکه سایر مواد را ندیده باشیم و لو راجع به کمیسیون باشد.
لسان الحکماء ـ بنده می‌خواستم اول در این موضوع عرض کنم ولی مجبور شدم اولاً یک مطلبی که راجع به فرمایش آقای مؤتمن الملک بود عرض کنم که اینطور نیست به جهت اینکه در(رکلمانها) همیشه افزوده می‌شود ممکن است همیشه تا پنج ماده از نظامنامه را رای داد و اینکه فرمودند هر فصل مؤخر اغلب مربوط به فصل مقدم است شاید منفصل باشد چنانچه در(رکلمانهای )سال اتیه اروپا وقتی ملاحظه نمائیم اغلب با سال گذشته فرق دارد پس می‌توانیم مواد راجعه به یک مطلب را در مجلس آورده رای بدهیم و در موقع ضرورت استثنا می‌کنیم و اینکه فرمودند سه مرتبه قرائت شود و بیست و چهار ساعت قبل از آمدن به مجلس بین وکلا توزیع شود صحیح است برای اینکه وکلا یک دوره ملاحظه نمایند و اذهانشان مسبوق باشد.
حاجی سید نصرالله ـ اعتقادم این شده است که مجلس عجالتاً در این موضوع بقدر لزوم صحبت کرد و این را هم باید دانست که از برای مجلس غذائی غیر از این تهیه نشده است مطلب این است که مشغلة مجلس جز تصحیح قوانین نیست حالا باید رای داد که بعد از بیست و چهار ساعت باید قرائت شود یا همین روز قرائت شود.
آقای تقی زاده ـ مطلب همین است که آقا فرمودند باید زود رای گرفته شود ولی در اثنای مذاکرات بعضی اشتباهات می‌شود که باید رفع آنها را کرد که آن اشتباهات در اذهان جای گیر نشود بنده تصدیق می‌کنم تمام فرمایشات آقای مؤتمن الملک را که باید تا آخر خوانده شود مقصود ایشان این است که وقتیکه مادة پنجاهم را خواندیم و سه دفعه مذاکره کردیم باید مواد سابقه در نظرمان باشد مطلب دوم این بود که فوریت مجبور کرد ما را که این چند ماده راجعه به انتخاب کمیسیون را آوردیم کمیسیون برای این است که اگر از وزارتخانه‌ها یک چیزی برسد راجع به کمیسیون خودش بشود هنوز وزارتخانه نداریم تا کمیسیون راجع به آن وزراتخانه را لازم داشته باشیم و کمیسیون فوری هم لازم نداریم اگر کمیسیون فوری هم لازم داشتیم از روی همان نظامنامه چنانچه آقای ناصرالاسلام گفتند عمل می‌کردیم من هیچ فوریتی نمی‌بینم شاید بیست روز بگذرد و چیزی راجع نشود هر وقت کار پیدا شد آنوقت فوراً انتخاب می‌کنیم و چنانچه ناصرالاسلام گفت نظامنامة سابق نسخ نشده است آنوقت هم رای دادیم برای تغییر یک ماده اش و عمل کردیم بنده
عرض می‌کنم وقتی کار نداریم مجلس هم لازم نداریم بلکه می‌گویم که نباشد این آمدن و نشستن و این طور حرفها را طولانی زدن ضررش بیشتر است از آنکه در خانه بنشینیم و کار نکنیم و آنروز بیاییم که کار حاضر شده داشته و مطالعه هم کرده باشیم.
وکیل التجار ـ من می‌خواستم عرض کنم که نظامنامة داخلی آنقدر وقت برای قرائتش لازم نیست بعضی لوایح قانونی مفصل راجع به مملکت وقت خیلی می‌خواهد برای مداقه و ملاحظه و گذشتن از آن اینقدر مباحثه در این مسئله لازم نیست ما اگر کمیسیون تشکیل بدهیم و هر ساعت لازم است مشغول بشویم و اینها هم هر وقت حاضر شدند مراجعه می‌کنیم و آنوقت در حق او رای می‌دهیم و نباید تا تمام حاضر نشود خوانده شود خلاصه این است که این را حالا باید خواند و باید قرائت اول قرار داد یا اینکه بگوئیم هر قدر بیرون آمد بعد از ۲۴ ساعت مطرح قرار دهیم.
رئیس ـ عجالتاً خواندن امروز اهمیتی ندارد بعضی از آقایان میگویند وقتی می‌توانیم در نظامنامه ملاحظه کنیم که تمام نظامنامه نوشته شده باشد حالا هرکس رای دارد در این باب اظهار بدارد و بایستد(غالب اهل مجلس به واسطة ایستادن رای خود را اظهار داشتند.)
میرزا اسمعیل نوبری ـ بنده عرض می‌کنم باید با ورقه رای گرفت.
رئیس ـ چهار ماده از قانون اساسی مربوطه به انتخاب است یکی آن است که وقتی شصت و دو نفر از وکلای تهران حاضر شدند مجلس افتتاح شده و شروع در مطالب می‌کنند یکی هم مسئلة انتخاب طبقات است که در آن دوره هم بر ضد همین ترتیب شکایات زیاد از ولایات رسیده بود که چرا تهران که دارای مثلاً چهارصد هزار جمعیت است باید دارای شصت نفر وکیل باشد و آذربایجان که دارای سه کرور جمعیت است دوازده نفر وکیل باید داشته باشد یا خراسان که دارای فلان هزار جمعیت است دوازده نفر وکیل داشته باشد و در آن موقع که قرار تجدید انتخابات شد چون در اغلب ممالک اغتشاش بود یا گرفتاریهای دیگر داشتند نمی‌توانستند در این باب متفقاً رای بدهند این بود که از تمام ولایات در این باب وکالت مطلقه به انجمن ایالتی آذربایجان داده شد که با مرکز و هیئتی که در آنجا مشغول مذاکره بودند مذاکرات نمایند و هر قسم قرار دادند معمول شود انجمن ایالتی آذربایجان هم در اینجا مذاکرات زیادی با مرکز کرد و قراری داد که در آنوقت غیر از آن ترتیب ممکن نبود حالا لازم است که آن قرار داد و مواد به مجلس بیاید و در این باب اخذ رای بشود و چون در همان موقع هم قرار شد هر چه قرار دادند و عمل کردند موقتی باشد تا افتتاح مجلس و اینکه آقای تقی زاده اشاره فرمودند راجع به همان است حالا خوبست آقایان مراجعه بکنند که حاضر باشند تا در مجلس آتیه مطرح شود(در این موقع رئیس حرکت کرد و مجلس یکربع قبل از غروب ختم شد.)