مذاکرات مجلس شورای ملی ۴ مهر (میزان) ۱۳۰۱ نشست ۱۴۲
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
مجلس شورای ملی دوره چهارم تقنینیه
مذاکرات مجلس شورای ملی ۴ مهر (میزان) ۱۳۰۱ نشست ۱۴۲
جلسه ۱۴۲
صورت مشروح مجلس یوم چهارشنبه پنجم صفر ۱۳۴۱ مطابق چهارم میزان ۱۳۰۱
(مجلس سه ساعت قبل از ظهر به ریاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید) صورت مجلس یوم سه شنبه سوم میزان را آقای امیر ناصر قرائت نمودند.
رئیس- آقای حاج میرزا علی محمد دولت‌آبادی (اجازه)
حاج میرزا علی محمد - در جلسه گذشته آقای ارباب کیخسرو دو اعتراض فرمودند یکی آنکه آن دو نفر خبره محلی که جزو هیئت ممیزه هستند در دفعه اول آنها را مالک انتخاب کند و همچنین راجع به قسمت دوم یعنی در موقع تجدید ممیزی و بنده راجع به قسمت اول عرض کردم اگر بنا باشد آن دو نفر را مالک انتخاب کند آن وقت باید در هر قریه دو نفر به رضایت مالک انتخاب شود و این مسئله عملی نیست راجع به قسمت دوم عرض کردم به صرفه مالک تمام می‌شود زیرا اکثریت با مالک می‌شود و بکلی مقصود بنده را برخلاف نوشته‌اند.
رئیس- اصلاح می‌شود. آقای اقبال‌السلطان (اجازه)
اقبال‌السلطان - دیروز در موقعی که آقای سالار معظم اظهار کردند خوب است در موقع تجدید ممیزی هیئت ممیزین عوض شوند گمان می‌کنم بنده اشتباهاً گفتم اگر اینطور بشود صد هزار نفر ممیز لازم است و آن هزارش زیاد است و در لفظ اشتباه شده عوض صد نفر صد هزار نفر گفته‌ام.
رئیس- آقای مدرس (اجازه)
مدرس- در ماده شانزدهم که هیئت ممیزین را متعرض است بنده پیشنهادی کرده بودم و اسمی از آن برده نشده است.
رئیس- چون آن پیشنهاد قرائت نشد به این جهت اسم برده نشد. آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- راجع به اعتراض بنده که آقای دولت آبادی اظهار نمودند هم پریشب هم دیروز و هم امروز اشتباه فرمودند. بنده هیچوقت نگفتم دو نفر خبره محلی را در موقع ممیزی اول و همچنین دو نفر دوم را در موقع تجدید ممیزی مالک انتخاب کند که چهار نفر از طرف مالک انتخاب شود مقصودم این بود همان دو نفر را که در موقع تجدید ممیزی باید مالک انتخاب کند و اگر دولت مصمم است حتماً پنج نفر را خودش انتخاب کند دو نفر هم بر هیئت ممیزین در دفعه اول بیفزایند و آن دو نفر از طرف مالکین انتخاب شوند. مقصودم این بود که چهار نفر از طرف مالکین انتخاب شوند.
رئیس- این هم اصلاح می‌شود دیگر ایرادی نیست؟
(اظهاری نشد)
رئیس- صورت جلسه با این سه فقره اصلاح تصویب شد. راپُرت کمیسیون بودجه راجع به ساختمان گمرک دزداب مطرح است.
(راپُرت مزبور را آقای منتصرالملک به ترتیب ذیل قرائت نمودند)
- کمیسیون بودجه لایحه ۱۳۷۷۴ دولت را راجع به لزوم تأسیس بنای مختصر گمرکی در سرحد دزداب تحت مطالعه و دقت در آورده ماده واحده پیشنهادی دولت را تصدیق و برای تصویب مجلس شورای ملی ذیلاً عرض و پیشنهاد می‌نماید.
- ماده واحده- برای محصور نمودند مقداری از اراضی دزداب جهت تأسیس دفاتر گمرکی و ساختمان بنای موقتی برای اقامت مأمورین گمرکی آنجا مبلغ چهار هزار تومان اعتبار به وزارت مالیه داده می‌شود. (فیروز)
رئیس- آقای محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمد هاشم میرزا- بنده موافقم و پس از یک مخالفت عرایضم را عرض می‌کنم.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده هم موافقم.
رئیس- آقای آقا سید فاضل موافقند یا مخالف؟
آقا سید فاضل- موافقم
رئیس- آقای حاج میرزا مرتضی چطور؟
حاج میرزا مرتضی- بنده هم موافقم
رئیس- آقای حاجی میرزا علی محمد دولت‌آبادی
حاج میرزا علی محمد - بنده مخالفم
رئیس- بفرمائید.
حاج میرزا علی محمد- بنده نمی‌دانم مقصود از نوشتن این لفظ موقعی در اینجا چیست در صورتی که چهار هزار تومان در آنجا خرج می‌کنند دیگر این لفظ معنی ندارد و عقیده من این است که حذف شود.
رئیس- آقای محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمد هاشم میرزا- اولاً چون بطور قطع معلوم نیست چقدر خرج ساختن این بنا می‌شود و این چهار هزار تومان اعتبار است و چون جای مهمی است لازم است در آنجا جائی ساخته شود و این چهار هزار تومان هم خرجی نیست که آقایان بگویند برای ساختن بنائی در آنجا زیاد است. چون خیلی جای مهمی است باید این بنا ساخته شود و مخارج آن درست معلوم نیست نوشته شده است موقتی این یک جهت جهت دیگر این است که چون سرحد در سیر جاده است و حالا خط آهن از آنجا تجاوز کرده و به سراب آمده و تجار مال‌التجاره خود را عجالتاً با ماشین به دزدآب می‌آورند و اگر بنا بشود آن خط را جمع کنند مجدداً گمرک به سیر جاده می‌رود به این مالحظه نوشته شده است موقتاً.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- چنانچه شاهزاده محمد هاشم میرزا فرمودند سرحد در سر جاده است و با این حال بنای گمرک در دزداب بنده لازم می‌دانم و باید این عمارت در سرحد ساخته شود، اولاً با ساختن این بنا در دزداب مخالفم. ثانیاً به اسامی موقتی مخالفم وقتی بنا شد درست در آنجا نبائی بسازند دیگر موقتی و غیر موقتی یعنی چه؟ بنا براین بنده لکی مخالفم.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- همانطور که شاهزاده محمد هاشم میرزا توضیح دادند این عمارت به جهت گمرک ساخته می‌شود بودن گمرک در دزداب موقتی است زیرا چون خط آهن تا دزداب آمده عجالتاً مال‌التجاره مردم به آنجا می‌آید و نمی‌شود مال‌التجاره تجار در بیابان بماند و باید یک انبار برای ضبط مال‌التجاره‌ها و یک جائی برای اعضاء گمرک ساخته شود که بتوانند در آن بنشینند و مال‌التجاره‌ها را گمرک کنند تا ترتیب صحیحی به جهت گمرک سرحد و خط آهن داده شود و این هم چندان چیز مهمی نیست که این همه قابل گفتگو باشد.
رئیس- آقای کازرانی (اجازه)
آقا میرزا علی کازرانی- بنده با اصل بنا موافقم. لیکن خوب بود آقای وزیر تشریف داشتند.
رئیس- من تصور کردم مخالفید. حالا که موافقید باید بعد از یک مخالف صحبت کنید اگر مخالفید اظهار کنید.
آقا میرزا علی کازرانی- حالا هم راجع به محل اعتراض داشتم و عرض می‌کنم در همه جا معمول است و گمرک را در سرحد قرار می‌دهند و مخصوصاً گمرک نشان سر حد است که در هر کجا گمرک باشد همه آنجا را سرحد می‌دانند و کلمه موقت هم این اشکال را برطرف نمی‌کند که ما بگوئیم چون بنا موقتی است ساخته می‌شود سرحد بیست فرسخ عقب‌تر است و باید آقای وزیر مالیه تشریف بیاورند و توضیح بدهند که چرا عمارت گمرک را در سرحد نمی‌سازند و اینجا بنا می‌کنند که ما با اطمینان خاطر بتوانیم رأی بدهیم و تا توضیح داده نشود نمی‌توانم موافقت کنم.
رئیس- آقای آقا سید فاضل (اجازه)
آقا سید فاضل- آنچه معلوم می‌شود این مرکز مرکز خیلی مهمی است و تا اندازه‌ای گمرک بغداد را شکسته است زیرا اجناس که سابقاً به بغداد و کراچی و بصره می‌آمد حالا راه آهن هندوستان یکسر می‌آید به دزداب و چون غالباً مال‌التجاره با ماشین به آنجا می‌آید نمی‌شود اجناس مردم را در صحرا گذارد بعلاوه دزداب کم‌کم شهر خواهد شد و اگر هم مجدداً گمرک‌خانه به سرحد برود این ساختمان به جهت حکومت و سایر مأمورین دولت لازم است و حالا هم به جهت آسایش اعضاء گمرک و حاملین مال‌التجاره ساختن این بنا لازم است و باید به دولت اعتبار داد که این بنا را بسازد که هم مال‌التجاره‌ها محفوظ و هم اعضاء گمرک آسوده باشند.
رئیس- آقای آقا میرزا ابراهیم قمی (اجازه)
آقا میرزا ابراهیم - بنده معتقد نیستم چهار هزار تومان خرج یک گمرک موقتی بشود آنهم در یک محلی که پس از رفتن گمرک به سرحد بکلی بی‌نتیجه بماند و به عقیده بنده بنای گمرک در هر جا و هر سرحد است باید ساخته شود و اگر حتماً می‌خواهند در دزداب بسازند ممکن است با یک قیمت کمتری یک جای کوچکی بسازند یا یک خانه‌ای را اجاره کنند بعلاوه غالباً دیده‌ایم این قبیل مخارج که تصویب می‌شود درست در خرج آن ابداً نظارت نمی‌کنند. مثل جاجرود که در همین چند فرسخی واقع است و پانزده هزار تومان تصویب کردیم و سه هزار تومان بیشتر خرج نکردند چطور می‌توانیم مطمئن باشیم در دزداب که صد یا دویست فرسخ تا اینجا مسافت دارد این پول درست خرج بنا می‌شود؟ و دولت چگونه می‌تواند نظارت کند؟
رئیس- حاج میرزا مرتضی (اجازه)
حاج میرزا مرتضی- چون دزداب جای خیلی مهمی است و چندی است در آنجا شروع به ساختن عمارات نموده‌اند و رفته رفته ممکن است تمام جاهای مرغوب آن جا را به جهت ساختن خانه و عمارت بخروند و محل خوبی برای ساختن گمرک در آن جا باقی نماند بعلاوه چنانچه در لایحه هم نوشته شده این چهار هزار تومان فقط برای کشیدن چهار دیوار و ساختن چند اطاق می‌باشد نه اینکه بخواهند عمارت صحیحی در آن جا بسازند اقلاً چهل هزار تومان مخارج دارد. این بنا فقط به جهت رفع احتیاج است و من عقیده دارم چون باید گمرک در سرحد ساخته شود عبارت لایحه طوری اصلاح شود که به اسم بنای گمرکی نباشد و ممکن است لفظ گمرک برداشته شود و فقط به اسم ساختن بنا اعتبار داده شود.
رئیس- آقای محقق‌العلماء (اجازه)
محقق‌العلماء- بنده موافقم
رئیس- آقای آقا میرزا سید حسین خان نماینده بلوچستان
میرزا حسین سید خان- این گمرکی که می‌خواهند در دزداب بسازند حقش این است در مسیر جاده ساخته شود زیرا سرحد تا دزداب قریب به بیست فرسخ فاصله دارد و ساختن این بنا در دزداب بی فایده است.
رئیس- آقای محقق‌العلماء (اجازه)
محقق‌العلماء - بنده خیلی تعجب می‌کنم ما همه می‌دانیم سرحد بیست فرسخ دورتر از دزداب است چنانچه آقای میرزا سید حسین خان هم گفته و همه ما هم می دانیم این چهار هزار تومان برای ساختن عمارت کافی نیست و اقلاً چهل هزار تومان خرج دارد و آقایان هم کراراً فرمودند تصویب این چهار هزار تومان برای این است که جائی ساخته شود که مال‌التجاره تجار در صحرا ریخته نشود با این حال باز مخالفت می‌فرمایند و به عقیده بنده این یک چیزی نیست که ایراد داشته باشد.
رئیس- مذاکرات در این موضوع کافی است؟ (جمعی گفتند کافی نیست - بعضی اظهار نمودند کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به کافی بودن مذاکرات. آقایانی که مذاکرات را در این موضوع کافی می‌دانند قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- معلوم می‌شود کافی نیست. آقای سلیمان میرزا مخالفند؟
سلیمان میرزا- بلی
رئیس- بفرمائید
سلیمان میرزا- آقایان موافقین بعضی اینطور می‌فرمایند که چهار هزار تومان وجه قابلی نیست که یک بنائی به جهت گمرک ساخته شود. بعضی می‌فرمایند اراضی از دستمان می‌رود بعضی‌ها از مال‌التجاره صحبت می‌فرمایند بعضی‌ها از مرغوب بودن حمل صحبت می‌فرمایند. ما داریم تصدیق می‌کنم که بیست فرسخ یا دوازده فرسخ اراضی مملکت خودمان را از دست بدهیم.
محمد هاشم میرزا- چنین نیست ما نقشه داریم حدود مملکت مان روشن است.
سلیمان میرزا- اجازه بفرمائید. حرارت لازم ندارد. حرارت را در موقع رأی دادن و رد و قبول باید ظاهر ساخت.
گمرک را در کجا باید ساخت؟ البته همه می‌دانند در سرحد باید ساخت هیچوقت تصدیق نکرده‌ایم که گمرک در داخله مملکت ساخته شود. دزداب در داخله مملکت و چند فرسخ تا سرحد فاصله دارد. باید گمرک در مسیر جاده که سرحد است ساخته شود. ما باید در این موقع پرتست کنیم چرا کسی که حق نداشته است در مملکت ما خط آهن کشید. آیا اجازه گرفته است؟ امتیاز دارد؟ کی این اجازه و امتیاز را به او داده؟
یک نفر از نمایندگان- هیچکس
سلیمان میرزا- بنابراین حق نداشته است در خانه و مملکت ما خط آهن بکشد ما باید پروتست کنیم که خط آهن خود را جمع کنند اگر بنا بود در زمان فترت این خط آهن را تا کرمان می‌کشیدند ما بایستی بگوئیم گمرک در کرمان ساخته شود چرا که تا این خط آهن آمده!!!
این موضوع غریبی است بنده در این مسئله که چهار هزار تومان مبلغ مغتنابی است یا نیست و این مخارج موقتی یا دائمی است حرفی ندارم. بلی اگر بخواهند با چهار هزار تومان در محل گمرکی که سرحد است عمارت گمرکی بسازند بسیار خوب است. ولی به چه جهت ما در دزداب عمارت برای گمرک بسازیم؟ دزداب در داخله مملکت است و ساختن گمرک را در داخله تصدیق نکرده و نمی‌کنیم. و حتماً باید گمرک در سرحد ساخته شود. و باید در خصوص کشیدن این خط آهن در داخله مملکت رسماً پروتست کنیم که خط خود را جمع کنند.
در داخله مملکت ما بدون اجازه هیچکس حق هیچگونه مداخله ندارد. دولت در عوض اینکه این لایحه را به مجلس پیشنهاد کرده است که در دزداب عمارت گمرکی ساخته شود لازم بود پروتست می‌کرد خطی را که بدون سبب و جهت و بی اجازه ما در داخل مملکت ما کشیده‌اند جمع نمایند.
همانطور که حق کشیدن سیم تلگراف و سایر اقدامات را در داخله مملکت مستقل آزاد ایران ندارد حق کشیدن خط آهن هم ندارند این خود تجاوزی است و ما او را نمی‌شناسیم و باید جداً پروتست کنیم که تا فلان مدت خطوط خودشان را جمع کرده بروند به جای خودشان بنابراین بنده با ساختن گمرک در دزداب مخالفم. زیرا اگر ما اینجا گمرک بسازیم و در مسیر جاده که سرحد است گمرک را بنا کنیم مجبور می‌شوند خط آهن خود را از داخله ما جمع کرده و به سرحد برگردند. اصلاً شاید هیچ علامت و آثاری که دلالت کند بر این که دزداب مرکزی خواهد شد در آن جا‌ها باقی گذاریم و باید تمام علایم را محو و نابود سازیم و باید جداً گفت شما حق ندارید یک وجب در داخله مملکت ما مداخله بکنید. زیرا این تصاحبی است غاصبانه و باید هر چه زودتر این خط آهن جمع شود. و اگر غیر از این باشد یک تصدیق ضمنی است و هیچ ایرانی این مسئله را تصدیق نمی‌کند که حتی یک وجب در خاک او اقداماتی که بر خلاف مصالح و استقلال او است بشود. ما باید جداً این لایحه و این مطلب را رد کنیم و از دولت بخواهیم هر چه زودتر اقداماتی بکند که این خط آهن جمع شود.
رئیس- آقای مدرس پیشنهادی کرده‌اند قرائت می‌شود.
محمد هاشم میرزا- کافی بودن مذاکرات تصویب نشد که داخل در پیشنهادها بشویم.
رئیس- چون پیشنهاد ایشان راجع به دستور است بر سایر مذاکرات مقدم است.
(پیشنهاد آقای مدرس به شرح ذیل قرائت شد)
- بنده پیشنهاد می‌کنم مذاکره در راپُرت کمیسیون بودجه راجع به بنای گمرک دزداب بماند تا آقای وزیر مالیه برای توضیح حاضر شوند.
رئیس- (خطاب به آقای مدرس) توضیحی دارید بفرمائید.
مدرس- توضیح این مسئله واضح است و انصافاً این مسئله محل نظر است باید آقای وزیر بیایند و نظریات خود را در این باب اظهار کنند بعد داخل در مذاکره آن بشویم.
رئیس- رأی می‌گیریم. آقایانی که پیشنهاد آقای مدرس را قابل توجه می‌دانند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. راپُرت ۷۵ کمیسیون بودجه مطرح است.
(به شرح آتی قرائت شد)
(خبر از کمیسیون بودجه به مجلس شورای ملی)
- کمیسیون بودجه لوایح دولت را راجع به برقراری حقوق مفصله به عنوان شهریه تحت مطالعه و دقت در آورده ماده واحده ذیل را برای تصویب مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌نماید.
- ماده واحده- مجلس شورای ملی تصویب می‌نماید که وزارت مالیه مبلغ سیصد و هشتاد و هشت تومان و یک قران شهریه درباره اشخاصی که ذیلاً ذکر و در مقابل هر یک مقدار حقوق آنها مقرر است همه ماهه پرداخت نماید. (فیروز) میرزا احمد عضو دفتر گمرک آستارا بواسطه کبر سن و بیست و هشت سال خدمت ماهیانه هفتاد قران، میرزا اسدالله خان عضو اداره تحدید (بواسطه کوری و نابینائی) یکصد و پنجاه قران، اکبر فراش اداره مالیه کرمان (بواسطه کوری و نابینائی) شصت و پنج قران، میرزا صدرالدین خان الهی (در نتیجه خدمات علیل و ضعیف شده از ادامه خدمت محروم) سیصد و پنجاه قران (۳۵۰)، سید محمود دربازه‌بان کاشان (بواسطه کوری و نابینائی) پنجاه قران، خانم ابتهاج‌السلطنه چهارصد قران (۴۰۰ قران)، عیال و اولاد میرزا حسین نقاش از اول ابت ئیل تا مدت پانزده سال ماهیانه شصت قران (۶۰ قران)، میرزا رضاخان سررشته دار (بواسطه کوری و نابینائی) (۳۰۰ قران)، هوشنگ خان پسر علی خان قندهاری تا موقعی که مشغول تحصیل است (در موقع بمباردمان مجلس مقتول شده شصت قران (۶۰ قران)، سبیه حاجی ناظم تا موقعی که شوهر اختیار نکرده شصت و شش قران (۶۶ قران)، عیال رحیم خان پیشخدمت اداره تحدید تا موقعی که شوهر اختیار نکرده و دو نفر طفل صغیر تا سن ۱۸ سالگی بالسویه یک صد قران (۱۰۰ قران)، محسن خان پسر مصطفی خان پیشخدمت وزارت مالیه تا سن ۲۱ سالگی (۴۰ قران)، میرزا مهدی استشهاردی معلم سابق مدرسه سیاسی (بواسطه علت مزاج) پانصد قران (۵۰۰ قران)، دختر شاهزاده علی خان (علیله و عاجزه) پنجاه قران، یک عیال و دو دختر مرحوم شاهزاده علی خان تا زمانی که شوهر اختیار نکرده‌اند بالسویه صد و پنجاه (۱۵۰ قران)، عیال و صبایای نایب حسین ۳۰۰ قران، عیال مادام الحیوه دو نفر صبایای (امیرخان) مادام که شوهر اختیار نکرده‌اند بالسویه صد و پنجاه (۱۵۰ قران)، عیال مرحوم مدیرالسلطان تا موقعی که شوهر اختیار نکرده‌اند ۳۰۰ قران، دو نفر اولاد ذکور مدیرالسلطان تا سن ۲۱ سالگی هر یک ۱۵ تومان و سیصد قران، ورثه میرزا علی خان سورا و نسبه یکساله از قرار ماهی ۱۴۰ قران، ورثه علی قلی میرزا آژان یکساله از قرار ماهی ۱۴۰ قران، ورثه حسن بک آژان یکساله از قرار ماهی ۹۰ قران، ورثه ابوالفتح بیک آژان یکساله از قرار ماهی ۹۵ قران، ورثه حسن بک آژان نمره ۱۹ ماهیانه ۹۰ قران، ورثه قاسم خان آژان مدت ۳ سال از قرار ماهی ۹۰ قران، ورثه نبی خان آژان ۳ ماهه از قرار ماهی ۱۸۰ قران، ورثه عباس آژان یکساله از قرار ماهی ۹۰ قران، ورثه صدرالمعالی ۵ نفر (سهمی یک نفر از وراث صدرالمعالی که فوت گردیده به سایر ورثه منتقل می‌شود (۵۰ قران)
رئیس- آقای محقق‌العلماء (اجازه)
محقق‌العلماء- معروف است که می‌گویند وای که عزرائیل راه خانه‌ام را بلد شد. چند روز قبل اینجا چهل هزار تومان به جهت شهریه‌ها تصویب شد در صورتی که به عقیده من و جمعی از آقایان نمایندگان اغلب از آن شهریه‌هایی مورد بود حالا باید منتظر شد که ۴۰ هزار تومان دیگر هم اینطور خورده مخارج به مجلس بیاید. بنده با دادن پنج شش تومان به فلان شل یا فلان کور مخالف نیستم با دادن ده بیست تومان به ورثه فلان آژان که قریب ۴۰ سال خدمت کرده یا فلان سرباز که سی سال خدمت کرده و بالاخره در راه مملکت و وطن کشته شده است مخالف نیستم ولی می‌بینم به اسم آنها یک عهده تهاجم کرده و علی‌الاتصال در صدد گرفتن یک شهریه‌هایی می‌باشند. با این بی چیزی و بدبختی دولت که متصل باید بروند از خارجه استقراض کنند برا اینکه امور خود را تصفیه کنند و با این حال که معلمین یک ماه و دو ماه بواسطه نرسیدن حقوقشان می‌آیند اینجا متحص می‌شوند و با اینکه اعضاء وزارتخانه‌ها بواسطه نرسیدن حقوق اعتصاب می‌کنند و هکذا بدبختی‌های دیگر آن جا چهل هزار تومان تصویب کردیم اینجا هم چهل هزار تومان دیگر تصویب کنیم بنده مخالفم و مخالفتم را از این جا که هستم به تمام عالم می رسانم.
سهام السلطان منشی کمیسیون بودجه- چنانچه خود آقای محقق‌العلماء اظهار داشتند بعضی اشخاصی که در ادارات مشغول خدمت هستند و پس از مدتی خدمت به واسطه پیری یا علت مزاج یا فقر ورثه آنها دولت موظف است به آنها کمک و مساعدت نماید و چنانچه در این لایحه ملاحظه می‌فرمائید می‌بینید اشخاصی که در این لایحه نوشته شده تمام اشخاصی هستند که مدت‌ها در ادارات دولتی از قبیل مالیه و نظمیه و غیره مشغول خدمت بوده‌اند و بواسطه اینکه خود آنها پیر و علیل شده‌اند یا ورثه آنها مستأصل و پریشان شده‌اند دولت باید کمک‌های نقدی درباره آنها بنماید. بلی باید از شهریه‌هایی که بدون جهت به اشخاص داده می‌شود جلوگیری نمود ولی دولت باید از خود و اهل و عیال اشخاصی که در راه دولت خدمت نموده‌اند و زحمت کشیده‌اند نگاهداری بنماید. قانون استخدام هم در شرف تمام شدن است و البته وقتی قانون استخدام گذشت ترتیب حقوق تقاعدی مرتب خواهد شد اما تا وقتی که آن قانون نگذشته دولت مجبور است برای اشخاصی که خدمت کرده‌اند حقوق جزئی معین نماید و بنده هم گمان نمی‌کنم این اشخاص که در این جا نوشته شده و باید حقوق بگیرند اشخاصی باشند که بدون جهت به آنها حقوقی داده بشود بنابراین البته باید چیزی برای آنها تصویب نمود در ماده اول هم یک نقص عبارتی موجود است و بایستی اضافه شود یعنی بعد از کلمه مقدار کلمه (و مدت) باید اضافه شود زیرا اغلب این شهریه‌ها در مدت‌های مختلفه بایست پرداخت شود و بایست مدت و مقدار حقوق هر دو معلوم باشد
رئیس- آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- بعضی از اسامی که در این لایحه می‌بینیم سابقاً کمیسیون بودجه راجع به آنها راپُرتی مخصوص تهیه کرده بود و جدیداً در جزو این راپُرت مخلوط با یک عده کور و شل نموده‌اند بعضی‌ها هم اسامی شان در همان کتابچه شهریه بوده و حالا نمی‌دانم آن قانون شهریه درباره آنها مجری است و ثانیاً این شهریه‌ها برقرار می‌شود یا خیر؟ بعلاوه بنده نمی‌فهمم برقراری شهریه درباره این اشخاص از نقطه نظر عاجز بودن آنها است یا اینکه مستخدم دولت بوده‌اند؟ اگر از نقطه نظر استخدام دولت است که یکی دو ماه دیگر قانون استخدام از مجلس می‌گذرد و مطابق آن قانون درباره این اشخاص هم حقوق تقاعد برقرار خواهد شد و اگر از نقطه نظر عجز و بیچارگی آنها است که گمان می‌کنم در این شهر دارالعجزه باشد زیرا بنده بعد از حکومت آقا سید ضیاءالدین که به این شهر وارد شدم عجزه فقرا کمتر در خیابآن‌ها دیده می‌شدند و خوب است دولت حقوق دارالعجزه را کاملاً بپردازد و زیاد کند و این اشخاص را هم در آن جا جمع نمایند و به این ترتیب از عده فقرا بکاهند.
سهام‌السلطان- این اشخاصی که در این لایحه درباره آنها شهریه برقرار شده هیچکدام در کتابچه شهریه صاحب حقوق نبوده‌اند.
حائری‌زاده- عیال و اولاد نایب حسین کاشی در جزو کتابچه شهریه بوده.
سهام‌السلطان- نایب حسین زن و بچه متعدد دارد و این اشخاص آنها نیستند...
رئیس- آقای حاج میرزا عبدالوهاب (اجازه)
حاج میرزا عبدالوهاب - گرچه صحبت موافقین و مخالفین متصل تکرار می‌شود لکن بنده عرض می‌کنم یا ما پول داریم یا نداریم. اگر حقیقتاً پول داریم چرا امروز معلم و اداراتمان این بی پولی اعتصاب می‌کنند و مریض خانه و دارالعجزه تعطیل می‌شود و اگر پول نداریم این لوایح چیست که هر روز به مجلس می‌آید. به قول آقای حائری‌زاده این همه فقرا در کوچه‌ها ریخته‌اند و در هر خیابانی چند خانوار بی خرجی افتاده‌اند. دو روز دیگر زمستان می‌رسد و این‌ها تلف می‌شوند. خوب است اگر پول هست این اشخاص را نگاهداری نمایند و از این شهریه‌هائی که هر روز من غیر حق به مجلس آید جلوگیری نمایند.
رئیس- آقای دست غیب (اجازه)
حاج سید محمد باقر دست غیب- خوب بود آقایان این مخالفت‌ها و اظهارات را در موقعی که بودجه به مجلس می‌آید درباره اشخاصی که پانصد تومان هفتصد تومان حقوق می‌برند بفرمایند. بودجه وزارت فواید عامه که آمد به مجلس آقایان مخالفت نکردند ولی راجع به حقوق جزئی فلان فقیر مخالفت می‌کنند. اما راجع به این راپُرت به عقیده بنده نمی‌شود اساساً با آن مخالفت نمود به همان منطقی که آقای محقق العلماء مخالفت نمودند بنده به همان دلیل اظهار موافقت می‌نمایم. ایشان فرمودند چهل هزار تومان تصویب کرده‌ایم حالا هم باید چهل هزار تومان دیگر تصویب کنیم. بنده عرض می‌کنم این لایحه چهل هزار تومان فقط (۳۸۵) تومان است بعلاوه پس از آنکه ما آن چهل هزار تومان را تصویب کردیم برای این ۳۸۵ تومان چرا اینهمه وقت مجلس باید صرف شود و حال اینکه دقایق مجلس خیلی بیش از این‌ها ارزش دارد. گذشته از تمام این‌ها باید دید فلسفه شهریه دادن یا ندادن چیست؟ فلسفه شهریه دادن اگر ضعیف یا عاجز باشد معلوم است دولت در تمام دنیا مجبور است از ضعفا و فقرا دستگیری کند منتهی به اندازه قوه و استطاعت خود خصوصاً فقیری که بیست و هشت سال جزو مستخدمین دولت بوده و برای ملت خودمت کرده است و حالا که یک دختر فقیری دارد نباید گفت برو در دارالعجزه که در آن جا یک مشت مرد هست و نامحرم هست زندگی کن. این عبارت عبارت غریب است! همینطور نسبت به عیال نایب حسین که دولت کلیه اموالش را ضبط کرده حالا به حق یا ناحق ضبط شده است کاری ندارم. در هر صورت یک مدت مدیدی زندگانی کرده است و حالا نمی‌شود گفت در دارالعجزه برود و البته نباید از ماهی بیست تومان در حق آنها مضایقه نمود. بنابراین خوب است قلم به قلم خوانده شود و زودتر رأی داده شود.
رئیس- آقای کازرانی (اجازه)
آقا میرزا علی کازرانی- این مسئله مسلم است که مخالفت مخالفین راجع به حقوق سه ماهه و شش ماهه ورثه آژان و فراش و غیره نیست زیرا این‌ها عیال و ورثه یک عده بیچاره و بدبخت هستند لکن همه می‌دانیم که ضم کردن این اشخاص با ابتهاج‌السلطنه‌ها یک فتح بابی است که نمی‌شود قبول نمود و مخالفت مان از این جهت است که من بعد هی لایحه مستمری و شهریه و حقوق تقاعدی و غیره است که به عناوین مختلفه به مجلس خواهد آمد. آقایان می‌فرمایند این اشخاص فقرا هستند و باید با آنها همراهی کرد. بنده عرض می‌کنم و دولت تصمیم نگرفته است که به فقرا اطعام بکند و خزانه را صرف امور خیریه نماید در صورتی که یک عده فقرائی هستند که به شکل حیوانات دو ماه و سه ماه زندگانی می‌کنند و علف صحرا می‌خورند و بعد هم به شهر بر می‌گردند و تمام هستی آنها را مأمورین دولت به غارت می‌برند در این صورت در تحت چه عنوان شهریه به مفت خواران می‌دهند؟ اگر بذل و بخشش است به عقیده بنده انسان وقتی دارد باید بذل و بخشش بکند ولی ما که چیزی نداریم و برای یک مقدار جزئی پول منابع و ثروت خودمان را رهن و همه چیز خودمان را در مخاطره می‌اندازیم تا یک امرار معاش بنمائیم. من نمی‌دانم هر روز یک لایحه خرج و هر روز یک لایحه مستمری و شهریه و حقوق تقاعدی و غیره که در مجلس مطرح می‌شود علتش چیست؟ و البته این ملت بدبخت این پول‌ها را برای این مخارج نمی‌دهند من از خدا می‌ترسم که این حرف را می‌زنم. من موافق میل و اراده ملت حرف می‌زنم و من وکیل ملت هستم اگر چه همه وکیل ملت اند من خودسر نیستم یاغی نیستم من تا مدتی که بر روی این صندلی نشسته‌ام از طرف ملت و به میل و اراده ملت حرف می‌زنم شما اگر گمان می‌کنید که ملت از این حرف‌ها راضی است مراجعه به افکار عامه نمائید فردا کتابچه مفقودالاثر مستمری به مجلس خواهد آمد و ما نمی‌توانیم اصلاً آن مخارج را بشناسیم و نمی‌توانیم تصویب نمائیم.
رئیس- لایحه مستمری جزو دستور است. آقای محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمد هاشم میرزا- عرایض بنده گفته شده است.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- آقای کازرونی می‌فرمایند باید مطابق میل و اراده ملت رفتار کرد. بنده عرض می‌کنم همان قسم که ایشان تقریر می‌کند ورثه یک آژانی که ۲۰ سال در راه دولت زحمت کشیده و مرده است نباید یک سال پنج تومان شهریه داد؟ ملت می‌گوید باید داد. خوب است در موقع رأی مطالعه کنید و هر کدام ناصحیح است رأی ندهید. به عقیده بنده تمام بجا و صحیح است. شما هر کدام را صحیح نمی دانید در موقعش رأی ندهید. از طرف مقام ریاست هم اعلام شد که نسبت به هر یک از این اقلام جداگانه رأی گرفته می‌شود. شما در آن وقت اظهار مخالفت بکنید نه این که تا یک چنین لایحه‌ای مطرح می‌شود به نام ملت و به نام فقرا یک بیاناتی بفرمائید و خودتان را یگانه وکیل ملت تصور نمائید. سایرین وکیل ملت نیستند؟ خیر این طور نیست من تصور می‌کنم اگر از شما خدمتگذارتر نباشند کمتر از شما هم نیستند. همه قسم خورده‌اند و هیچیک از ما‌ها نباید خودمان را از سایرین بهتر و دلسوزتر بدانیم و اگر شما وکیل ملت هستید بنده هم هستم سایرین هم هستند فرق نمی‌کند این راپُرت مرکب از یک عده اقلامی است که وقتی مراجعه فرمائید خواهید دید دو سه قلمش راجع به آژان است که چند سال خدمت کرده و آنوقت که کشیک ناموس بنده و شما را می کشیده است از پشت بام افتاده و مرده است. حالا برای یک سال در حق ورثه او ماهی چهار پنج تومان قرار داده‌اند شما برای این چند قلم اظهار مخالفت و حرارت می‌کنید در صورتی که در موقعی که چهل هزار تومان تصویب شد این قدر خودکشی و اظهار حرارت را نفرمودید. یک نفر بیست سال در یک اداره خدمت کرده خیانت هم نکرده است که مستوجب تنبیه باشد. امروز فلج و عاجز و بی نوا شده شاید دو سه سال دیگر هم بیشتر زنده نباشد و در این مدت ماهی چهار پنج تومان برای او تصویب کردن این قدر جزع و فزع ندارد. اگر می‌خواهید در دو سه قلم از این لایحه یک اعتراضاتی بکنید ممکن است ولی در موقع خودش بفرمائید واِلا گمان نمی‌کنم نسبت به نمایندگان و اعضاء کمیسیون بودجه یک نفر نماینده حق داشته باشد چنین بیاناتی بفرمایند. بنده این مطالب را از روی خیرخواهی عرض می‌کنم و بالاخره عرض می‌کنم آقای کازرانی بایست ملتفت باشند چه می‌فرمایند.
رئیس- رأی می‌گیریم که مذاکرات کافی است یا خیر؟ آقایانی که مذاکرات را کافی می‌دانند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- معلوم می‌شود کافی است. بیست هشت فقره رأی باید گرفته شود.
محمد هاشم میرزا- اگر تجزیه اش را کسی نخواهد گمان می‌کنم بشود با یک رأی گرفت.
رئیس- مشکل می‌دانم زیرا این اقلام را دولت یکدفعه پیشنهاد نکرده است بلکه هر یک در تحت یک لایحه بوده است منتهی برای این که اتلاف وقت نشود یک دفعه در تحت یک راپُرت تقدیم شده است پیشنهادی از آقا میرزا سید حسن کاشانی رسیده است قرائت می‌شود.
به مضمون ذیل قرائت شد.
- بنده پیشنهاد می‌کنم این لایحه تفکیک شود. اشخاصی که خدمت کرده و از عهده خدمت بر نمی‌آیند معین نمایند و اشخاصی که جزء مستخدمین نبوده‌اند تحقیق از حال آنها بشود اگر لازم شد فکری برای آنها بشود (حسین الحسینی کاشانی)
رئیس- توضیحی دارید؟
آقا میرزا سید حسن کاشانی- بنده مخالفم که در این لایحه استثنائاتی شده است که قابل اصلاح است نایب حسین کاشانی این قدر مردم را کشته و اموال مردم را برده است که از حساب بیرون است و هیچ کس هم پیدا نمی‌شود فکری برای آن مردم بنماید حالا ما برای ورثه خود نایب حسین شهریه برقرار می‌کنیم انصاف مقتضی این نیست که زن و بچه اشخاصی را او کشته از گرسنگی بمیرند ولی زن و بچه نایب حسین از دولت حقوق بگیرند. بعلاوه در این راپُرت نوشته است امیرخان در صورتی که امیرخان نیست اکبرخان است که هر روز درب بهارستان جلوی وکلا را می‌گیرد و شهریه می‌خواهد. بنابراین به عقیده بنده باید تفکیک شود تا آنها هم که قابل خدمت نیستند یک فکری درباره آنها بشود.
سهام‌السطان- این که آقا میرزا حسن می‌فرمایند خوب است تفکیک شود و اشخاصی که می‌توانند کار بکنند به آنها کار داده شود اگر در این صورت دقت بفرمایند تصدیق خواهند کرد که این اشخاص اشخاصی نیستند که داخل کار بشوند چند نفر از این‌ها به علت مزاج و کوری چشم و غیره قادر به کار نیستند و از کارافتاده‌اند بعلاوه چنانکه آقای رئیس هم فرمودند در این لایحه قلم به قلم رأی گرفته می‌شود و هر یک از آقایان نسبت به هر کدام از این اشخاص اظهاری داشته باشند ممکن است در موقع رأی اظهار مخالفت بفرمایند و اما در خصوص ورثه نایب حسین بنده هم تصدیق می‌کنم که خود نایب حسین شخص شریری بوده است و تعدیاتی هم به مردم کرده ولی ورثه و زن و بچه او که تقصیری نکرده‌اند و تعدی به کسی ننموده‌اند.
رئیس- آقای آقا سید فاضل (اجازه)
آقا سید فاضل- این پیشنهاد با آن ترتیب که مقام ریاست بیان فرمودند تحصیل حاصل است زیرا وقتی به مقام تجزیه برسد دیگر این پیشنهاد موقعیت ندارد و در موقع رأی آقایان ممکن است نظریات خودشان را اظهار نمایند. بعلاوه به این شهریه‌های جزئی در حق این اشخاص فقیر چیزی نیست که ما مخالفت نمائیم. مثلاً شاهزاده علی خان یک پیرمرد محترمی است که مدت‌ها به دولت خدمت کرده و اخیراً مرحوم شده یک دختر علیله دارد که ماهی پنج تومان در حق آن تصویب شده است برای عیال و اولاد میرزا حسین نقاش که در خدمت دولت در میان اردو فوت شده ماهی شش تومان بقرار شده این‌ها چیزهائی نیست که این همه اهمیت می‌دهند و همه این اشخاص مفلوک هستند که دولت و ملت برای آنها این وجه را تصویب بنماید و این که آقای محقق‌العلماء فرمودند ما چهل هزار تومان از بابت شهریه تصویب کردیم و این‌ها هم چهل هزار تومان تصویب می‌کنیم و مثلی هم فرمودند که عزرائیل راه خانه مرا پیدا کرده بنده هر چه حساب کردم دیدم چهل هزار تومان نمی‌شود مگر آنکه ده سال یا پانزده سال روی هم حساب کنند تا این که چهل هزار تومان بشود و از این که امروز پیشنهاد کرده‌اند سیصدی و هشتاد و شش تومان است در صورتی که بعضی از این‌ها هستند که حقوقشان تا سن بیست و یک سالگی است و بعضی تا موقعی که شوهر اختیار نکرده‌اند و بالاخره بنده در این پیشنهاد یک منطقی نمی‌بینم و عقیده‌ام این است همانطور که فرمودند علیحده رأی گرفته شود و تکلیف معلوم شود.
رئیس- رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای میرزا سید حسن. آقایانی که قابل توجه می‌دانند قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه نشد رأی می‌گیریم به فقره اول
حاج میرزا عبدالوهاب- بنده هم پیشنهادی تقدیم کرده‌ام
رئیس- آقای حاج میرزا عبدالوهاب پیشنهاد کرده‌اند آن‌هائی که حقوقشان تا ۱۰ تومان است یک دفعه رأی گرفته شود ولی این ترتیب قانونی نیست و باید جدا جدا رأی بدهند. رأی می‌گیریم به فقره اول. میرزا احمد عضو گمرک آنها را ماهیانه هفت تومان. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. رأی می‌گیریم به قسمت دوم. میرزا اسدالله خان عضو اداره تجدید ماهیانه پانزده تومان. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام نمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. فقره سوم اکبر فراش اداره مالیه کرمان ماهیانه شش تومان و نیم. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام نمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. فقره چهارم. میرزا صدرالدین خان الهی ماهیانه سی و پنج تومان
تدین- بنده سئوالی دارم
رئیس- بفرمائید
تدین- چون به این ترتیب راپُرت به مجلس آمده است و بنده نسبت به اغلب این اشخاص اطلاعاتی ندارم به این جهت ناچارم این سئوال را بنمایم. آیا در مورد این اشخاص که رأی گرفته می‌شود بنده ذیحق هستم توضیحی بخواهم یا خیر؟
رئیس- در موقع کلیات می‌بایستی توضیحات بخواهید
تدین- عرض کردم چون سابقه نداشته است که یک راپُرت چند قلمی به مجلس پیشنهاد شود.
رئیس- با وجود این بسته به رأی مجلس است اگر اجازه می‌دهند بفرمائید.
تدین- بنده می‌خواستم توضیح بدهند اینکه در اینجا نوشته است میرزا صدرالدین خان در نتیجه خدمات علیل و ضعیف شده و از ادامه خدمت محروم است آیا در کجا خدمت کرده است.
وزیر مالیه- حکیم الهی مرحوم و فامیل او را همه می‌شناسند میرزا صدرالدین خان هم یکی از اولادهای اوست که بیست سال است در اداره مالیه خدمت می‌کند و حالا دیگر مبتلا به یک مرضی شده است که دیگر نمی‌تواند کار کند و خیلی مستأصل و پریشان است این بود که استدعا شد حقوق درباره او برقرار شود.
رئیس- آقای حاج سیدالمحققین پیشنهاد کرده‌اند بیست و پنج تومان داده شود توضیحی دارید بفرمائید.
حاجی سیدالمحققین- عرضی ندارم. مقصود همین بود که پیشنهاد کرده‌ام.
رئیس- آقای مخبر کمیسیون قبول می‌کنند؟
نصرت‌الدوله- بنده نمی‌توانم اظهار رأی بکنم آقای وزیر تشریف دارند و توضیح می‌دهند.
رئیس- رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای سیدالمحققین که عوض ۳۰ تومان ۲۵ تومان داده شود.
آقایانی که قابل توجه می‌دانند قیام فرمایند.
(عده‌ای قیام نمودند)
رئیس - قابل توجه نشد.
رأی می‌گیریم به ۳۵ تومان.
آقایانی که به این مبلغ رأی می‌دهند قیام فرمایند.
(اکثر قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
فقره پنجم (به مضمون ذیل قرائت شد)
سید محمود دروازه‌بان کاشان بواسطه کوری و نابینائی ماهیانه پنج تومان
رئیس- رأی می‌گیریم به فقره پنجم.
آقایانی که تصویب می‌فرمایند قیام فرمایند.
(اکثر قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. فقره ششم
(به شرح ذیل قرائت شد)
- خانم ابتهاج‌السلطنه ماهیانه ۴۰ تومان.
رئیس- آقایانی که فقره ششم را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(عده‌ای قیام نمودند)
رئیس- تصویب نشد.
قسمت هفتم (از قرار ذیل خوانده شد)
- عیال و اولاد میرزا حسین نقاش از اول ایت ئیل تا مدت پانزده سال ماهیانه شش تومان.
رئیس- آقایانی که فقره هفتم را تصویب می‌کنند قیام نمایند
(عده کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
فقره هشتم (به شرح ذیل قرائت شد)
- میرزا رضا خان سررشته دار به واسطه کوری و نابینائی ماهیانه سی تومان
رئیس- آقایانی که فقره هشتم را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اکثر قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
فقره نهم
(اینطور قرائت شد)
هوشنگ خان پسر علیخان قندهاری تا موقعی که مشغول تحصیل است (در موقع بمباردمان مجلس مقتول شد) ماهیانه شش تومان.
رئیس- آقایانی که قسمت نهم را تصویب می‌کنند قیام نمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. فقره دهم
(به مضمون ذیل خوانده شد)
- صبیه حاجی ناظم تا موقعی که شوهر اختیار نکرده ماهیانه شش تومان و شش قران.
رئیس- آقای کازرونی (اجازه)
آقا میرزا علی کازرونی - می‌خواستم بفهمم حاج ناظم چکاره بوده است؟ کی بوده است چه خدمتی کرده است؟ کی مرده است؟ واِلا بر سبیل اطلاق رأی دادن که منطقی نیست اگر ممکن است توضیح بدهند.
مخبر - راپُرتی که قبلاً دولت داده بود در آنجا به شرح حالش نوشته شده و در این راپُرت که خلاصه نوشته شده است درست متذکر نشده و بنده هم خاطرم نیست ولی در راپُرت سابق کمیسیون هست اگر آقایان همراه داشته باشند ممکن است مراجعه فرمایند.
(راپُرت سابق به مضمون ذیل قرائت شد)
نظر به اینکه حاج ناظم پدر حسینخان وکیل باشی سوار نظام مرحوم شده و دختری دارد که کفیل و وسیله معاش ندارد به رعایت سوابق خدمات مرحوم مشارالیه حقاً نگاهداری مشارالیها برعهده دولت است تا موقعی که قانون مندرجات مأمورین نظامی از تصویب شورای ملی بگذرد مطابق اصولی که سابقاً معمول و ثلث حقوق مستوفی در حق ورثه برقرار می‌شده است تصویب ماده واحده ذیل را پیشنهاد و تقاضای می‌نماید.
رئیس - رأی می‌گیریم به قسمت دهم که شش تومان و شش قران است.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام نمایند.
(اکثر قیام نمودند)
رئیس - تصویب شد.
فقره یازدهم (به ترتیب ذیل خوانده شد) عیال رحیم خان پیشخدمت اداره تحدید تا موقعی که شوهر اختیار نکرده و دو نفر طفل صغیر تا سن ۱۸ سالگی بالسویه ماهیانه ده تومان.
رئیس- اگر قسمت ۱۱ را تصویب می‌کنید قیام فرمائید.
(عده کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. فقره دوازدهم
(به شرح ذیل قرائت شد)
محسن خان پسر مصطفی خان پیشخدمت وزارت مالیه تا سن ۲۱ سالگی ماهیانه چهار تومان
مدرس- بنده پیشنهاد می‌کنم تا سن ۲۰ سالگی داده شود.
رئیس- بنده پیشنهادی ندیده‌ام
مدرس- الآن می‌نویسم و تقدیم می‌کنم.
رئیس- آقای تدین (اجازه)
تدین- بنده با پیشنهادی که الآن آقای مدرس می‌خواهند تقدیم کنند مخالفم و برای این هم اجازه خواستم و اجازه بنده محفوظ است.
رئیس- آقای مدرس پیشنهاد فرموده‌اند که بیست و یکسال ۲۰ سال شود.
آقای مدرس (اجازه)
مدرس- بنده عرض می‌کنم هیچ فلسفه ندارد که سن ۲۱ سال باشد ممکن است ۱۵ سال ۲۰ سال باشد ولی چون این بیست و یک سال صرف تقلید است خوب است بنویسند بیست سال، بیست و پنج سال و بیست و یکساله فلسفه ندارد.
رئیس- آقای تدین (اجازه)
تدین - آقای مدرس اظهار کردند که بیست و یکسال فلسفه ندارد بنده هم عرض می‌کنم دلیل ندارد بیست سال شود ولی در این مجلس اگر خاطر آقایان باشد در چند مورد راجع به ورثه از طرف دولت پیشنهاد شده است و سن را بیست و یکسال قرار داده‌اند بعضی موارد هم کمتر بوده ولی عرض من هوشنگ خان پسر علی خان قندهاری است که در اینجا قید شده تا موقعی که مشغول تحصیل است و مدت آنهم هیچ معلوم نیست و ما ماهی شش تومان تصویب کردیم ولی در موضوع مصطفی خان پسر پیشخدمت وزارت مالیه که ماهی چهار تومان دارد می‌گوئیم بیست و یکسال زیاد است و باید بیست سال شود در صورتی که این اعتراض درباره هوشنگ خان بیشتر وارد بود که مدت از برای آن قرار بدهند زیرا ممکن است بگوید تا سن سی سالگی من مشغول تحصیل هستم تمیز این که این شخص مشغول تحصیل است یا نیست با کی است؟ بنابراین چون در قانون استخدام هم سن را تا بیست و یک سالگی پیش بینی کرده‌اند و زمان فارغ‌التحصیلی هم همان بیست و یک سال است به این جهت عقیده بنده این است که همان بیست و یک سال باشد بهتر است بعلاوه جای دوری نخواهد رفت که دولت در مدت یک سال ماهی چهار تومان علاوه بدهد.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- از نقطه نظر حقوق نیست که ما می‌گوئیم بیست سال باشد ممکن است بیست و دو سال بدهند بیست و پنج سال بدهند این پیشنهادی که شده است از این نقطه نظر است که یک اصل تقلیدی را بر هم بزنیم و بگوئیم ما بیست و یکسال را میزان سن نمی دانیم اگر آقای تدین می‌گویند بیست سال کم است بفرمائید بیست و پنج سال باشد مخالفت در یک سال زیادی نیست بلکه باید اصول بیست و یکسالگی را بر هم زد.
رئیس- رأی می‌گیریم به قابل توجه بودن پیشنهاد آقای مدرس.
آقایانی که قابل توجه می‌دانند قیام فرمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه شد. این یکی می‌ماند برای روز یکشنبه فقره سیزدهم قرائت می‌شود.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
- میرزا مهدی اشتهاردی معلم سابق مدرسه سیاسی بواسطه علت مزاج ماهیانه پنجاه تومان
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب - باید لااقل آقای وزیر یا آقای مخبر برای اطلاع توضیح بدهند که مقصود از علت مزاج چه چیز است واِلا همینکه می‌گویند علیل است و علت مزاج دارد بنده نمی‌دانم چرا برای او پنجاه تومان معین کرده‌اند و عرض می‌کنم اشخاصی که مجاناً برای ملت قدم بر نداشته‌اند و هیچ برای مردم خدمت نکرده‌اند و در مدرسه هم بوده‌اند حقوق گرفته در اداره هم اگر بوده‌اند حقوق گرفته‌اند حالا که قدری کسالت پیدا کرده‌اند ما چطور می‌آئیم برای آنها حقوق قرار بدهیم و به قول آقای حائری‌زاده شل و کورشان هم بکنیم. این اساس برای او صحیح نیست و من نمی‌دانم چرا باید پنجاه تومان برای او قرار بدهند بنابراین پیشنهاد می‌کنم بیست و پنج تومان باشد.
رئیس- آقای تدین (اجازه)
تدین - آقای آقا سید یعقوب یک وقت موافقت می‌کنند درباره اشخاص که به مملکت خدمت کرده‌اند و مستخدم دولت بوده‌اند و البته باید رعایت حال آنها را هم کرد ولی یک دفعه می‌فرمایند کسی که خدمت کرده در ازای خدمت خود مزد گرفته پس بنابراین زاید بر آن حقوقی که در زمان خدمت می گرفته است نباید چیزی داده شود. میرزا مهدی اشتهاردی یک نفر از فضلای طلاب قدیم ا ست و از معلمین ادبیات عربی امروزه است محل و مسکنش هم در چندی قبل در مدرسه صدر جلوخان مسجد شاه بود شخصی است فاضل، ادیب و زحمت کشیده و چندین سال است که معلم ادبیات مدرسه سیاسی است در آن جا منطق و نحو و صرف و معانی بیان را ایشان تدریس می‌نمودند. متأسفانه در یک موقعی ایشان مبتلا شدند به مرض عصبانی که در نتیجه آن مرض مجبور بوده‌اند لاینقطع موهای سبیل و ریش خود را بکنند و هر قدر هم معالجه کردند نتیجه نبخشید. و بقدری این مرض شدت پیدا کرده که اطباء ایشان را از معاشرت و تدریس ممانعت کردند و الآن نمی‌توانند به تدریس اشتغال نمایند و حقوقی را هم که برای تدریس می‌گرفته‌اند در حدود صد و بیست تومان بوده و در نتیجه مرض عصبانی و ضعف مزاج طبعاً از تدریس ممنوع شدند واِلا سن ایشان مقتضی از برای تقاعد نیست و خودشان هم مایل هستند در صورتی که معالجه بشوند تدریس نمایند و حقوق بگیرند ولی متأسفانه مزاج با ایشان مساعدت نمی‌کند و در نتیجه زحماتی که ایشان کشیده و مبتلا به مرض شده‌اند این پنجاه تومان چیزی نیست که به یک معلم ادیب دانشمند داده شود.
رئیس- دو فقره پیشنهاد شده است.
به یکی بیست و پنج تومان و دیگری سی تومان.
اول- رأی می‌گیریم به بیست و پنج تومان.
آقایانی که این پیشنهاد را قابل توجه می‌دانند قیام نمایند.
(عده کثیری قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه شد.
فقره چهاردهم
(به مضمون ذیل قرائت شد)
- دختر شاهزاده علیخان علیله و عاجزه ماهیانه پنج تومان
رئیس- آقایانی که این قسمت را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اکثر قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. فقره پانزدهم
(به شرح ذیل قرائت شد)
- یک عیال و دو دختر مرحوم شاهزاده علیخان تا زمانی که شوهر اختیار نکرده‌اند بالسویه ماهیانه پانزده تومان.
رئیس- آقایانی که قسمت پانزدهم را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. فقره شانزدهم (به شرح آتی قرائت شد)
- عیال و صبایای نایب حسین ماهیانه سی تومان
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- از مجلس شورای ملی تقاضا می‌کنم در این مسئله که الآن عرض خواهم کرد با بنده مساعدت و همراهی کنید و آن این است که چرا دولت بی مناسبت و بر خلاف قانون اساسی اموال نایب حسین را در کاشان ضبط کرده است. اصل شانزدهم قانون اساسی می‌گوید که مال هیچکس را به عنوان مجازات و سیاست نباید توقیف کرد جلو چشم ما مال مردم را به عنوان اینکه یاغی گری کرده‌اند توقیف کرده‌اند. بنده با این ترتیب مخالفم زیرا بر خلاف نص صریح قانون اساسی است چرا مال نایب حسین را ضبط کرده‌اند و باید همان مال خودش را به او بدهند که ما بیائیم در مجلس شورای ملی برای اولاد اشرار حقوق برقرار کنیم و یک خرجی هم برای دولت زیاد کنیم و باید اموال آنها را به آنها بدهند که محتاج نباشند....
مخبر کمیسیون- از برای اینکه اظهارات آقای آقا سید یعقوب با قانون اساسی تطبیق کند باید اول مالی از برای نایب حسین ثابت بکنند وقتی که مالی برای او ثابت کردند آنوقت فرمایش ایشان مورد دارد و آنچه تا کنون شنیده شده است نایب حسین از خودش مالی نداشته است در این صورت اقدامی که درباره او شده است بر خلاف قانون نیست اموالش متعلق به مردم بوده است منتهی او بواسطه دزدی و غارتگری آنها را جمع کرده است و در هر صورت نایب حسین از خودش چیزی نداشته و خوب هم نیست در اینجا بگوئیم نایب حسین از خودش ثروت داشته است زیرا کسی که مال مردم را بدزدد آن مال تعلق به او نخواهد داشت و قانون اساسی هم درباره آن مال مجری نیست اما اگر آقای آقا سید یعقوب می‌خواهند درباره شهرهی آنها مخالفت بفرمایند ممکن است به شکل دیگری تعبیر کنند و بگویند دولت یک چیزی از همان مال هائی که ضبط کرده است و صاحبش معلوم نشده است به آنها رد کند و دیگر شهرهی به آنها ندهند زیرا شهریه آنها را به یک قسم بیکاری عادت می‌دهد پس خوب است یک تیکه ملکی به آنها بدهند تا بروند عقب رعیتی و شاید در این مسئله بعضی‌ها هم با آقای آقا سید یعقوب موافقت کنند ولی امروز بعد از بر طرف شدن نایب حسین و ماشاءالله که البته حقشان بود از بین بروند و یک خانواده فقیری دارند و اولاد صغیر او هیچوقت گناه نکرده‌اند دولت نمی‌تواند آنها را بگذارد از گرسنگی بمیرند. به این جهت پیشنهاد شهریه می‌کند و تصور می‌کنم اگر شهریه آنها را تصویب کنیم ضرری ندارد اما اگر راه ارتزاق بهتری برای آنها پیدا کنیم بهتر است و هر وقت آن راه را در نظر گرفتیم ممکن است دولت این شهریه را قطع کند.
رئیس- آقای دست‌غیب (اجازه)
حاج سید محمد باقر دست‌غیب- بنده موافقم
رئیس- آقای تدین (اجازه)
آقا سید محمد تدین- بنده مخالفم با اینکه در مجلس رسماً برای ورثه نایب حسین شهریه معین شود ولی مخالف نیستم یک ترتیب دیگری که عملی تر باشد دولت اگر بتواند در نظر بگیرد ولی از نقطه نظر پیش آمد و اقداماتی که دولت نسبت به ضبط اموال او کرده و حضرت والا هم اشاره کردند که او از خودش مالی نداشته است و هر چه داشته مال مردم بوده است. بنده عقیده‌ام این است وقتی دولت ببیند یک یاغی و متمرّد باعث زحمت دیگران است و مال مردم را می‌چاپد و آنها را می‌کشد از نقطه نظر حفظ حقوق افراد مملکت ناچار است دفع شر آن یاغی را نماید و به همین جهت است که دولت قوای تأمینیه برای خودش درست می‌کند که در مورد احتیاج دفع این گونه مظالم را بکند محل این مخارج هم مالیات عمومی است و مردم هم که مالیات می‌دهند در مرحله اول برای حفاظت جان و مال و عرض و ناموس خود می‌دهند نایب حسین کاشانی و ماشاءالله خان گویا جای انکار نباشد که فوق‌العاده به مردم زحمت و اذیت کردند و مقدار زیادی اموال تجار و غیر تجار را سرقت کردند اما دولت که مجبور می‌شود دفع این اشرار را بکند دیگر حق ندارد اموالی که در حیطه تصرف یک مشت اشرار است به عنوان خالصه ضمیمه املاک خودش بنماید بنده با این اصل مخالفم زیرا این اصل از اصول دوره استبداد است. در دوره مشروطیت نمی‌شود این اقدامات را نمود. در صورتی که دولت دفع شریک دزد شریر را از مردم کرد چرا باید اموالی را که آن دزد غارت کرده است جزو خالصه قرار دهد. وقتی اموالی را که یک دزد شریری از مردم گرفته دولت ضبط کند چه فایده برای مردم بدبخت خواهد داشت؟ دولت بعد از اینکه آن ظالم را از بین برد باید اموال او را حفاظت کند ولی حفاظت غیر از ضبط است. باید اعلان کند صاحبان حقیقی اموال را بخواهد و هر کدام از روی اسناد و مدارک توانسته حقانیت خود را ثابت کنند اموال آنها را مسترد نماید ولی فعلاً دولت یک شریری را از بین برده و اموال او را خودش ضبط کرده است و این یک عمل غیر عادلانه است. دولت باید اموال مردم را از یاغی‌ها گرفته و به دست صاحبان آن بدهد نه اینکه خود ضبط کند. بنده با این اصل مخالف هستم و تصور می‌کنم تمام آقایان هم با این عقیده موافق باشند زیرا دفع هر شریری از مردم در مرحله اول لازم و واجب است ولی پس از دفع او باید اموال را به صاحبانش مسترد کرد ولی اگر یک اموالی ماند که صاحب حقیقی اش معلوم نشد البته تکلیف دیگری باید از برایش معین کرد به مصرف امور خیریه و بریه رسانید. بنده از نقطه نظر اخلاقی نمی‌توانم خودم را حاضر کنم که چهار طفل صغیر یک چنین شخصی هم گرسنه بمانند ولی از طرف دیگر نباید ا ین را هم از نظر محو کرد که همین نایب حسین و ماشاءالله خان و امثال آنها از وقتی که یک مشت مردم بیچاره را کشتند چه صدماتی بر اطفال صغار مقتولین وار آوردند. و ما اطفال آن مقتولین را که در تحت شکنجه و فشار این اشرار واقع شده‌اند بکلی از نظر دول کرده‌ایم و هیچ نمی‌دانیم چقدر از ورثه آن اشخاص مقتولین امروزه گدائی می‌کنند و به نان شب محتاجند. آن وقت برای ورثه یک شریری در مجلس یک سابقه می‌گذاریم و شهریه برقرار می‌کنیم.
(بعضی از نمایندگان - مذاکرات کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به فقره شانزدهم عیال و صبایای نایب حسین.
آقایانی که فقره شانزدهم را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- تصویب نشد. قسمت هفدهم (اینطور قرائت شد)
- عیال امیرخان مادام‌الحیات و صبایای او مادامی که شوهر اختیار نکرده‌اند بالسویه ماهی ۱۵ تومان.
رئیس- آقای آقا میرزا سید حسن (اجازه)
آقا میرزا سید حسن کاشانی - امیر خان در اداره قشونی مستخدم است و به اندازه‌ای که بتواند کفاف عیال و صبایای خود را می‌کند لیکن اکبر خانی پسر نایب حسین عیال علویه دارد که از ملک خود نایب حسین ۳ دانگ پشت قباله‌اش می‌باشد و تمام علماء کاشان هم نوشته‌اند هیچکس اسم او را نمی‌برد و کمیسیون عرایض را هم خسته کرده است و هر روز درب مجلس مزاحم وکلا است عیال امیر خان مستحق نیست و اگر می‌خواهید شهریه را برقرار کنید باید در حق این ضعیفه برقرار نمائید یا اینکه ملکش را به او بدهید.
مدرس- رأی می‌گیریم به قسمت هفدهم.
آقایانی که این قسمت را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(چند نفری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
(قسمت هیجدهم به ترتیب آتی قرائت شد)
- عیال مرحوم مدیرالسلطان تا موقعی که شوهر اختیار نکرده ماهی سی ۳۰ تومان
رئیس- آقایانی که این قسمت را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. قسمت نوزدهم (به شرح ذیل خوانده شد)
- دو نفر از اولاد ذکور مدیرالسلطان با سن بیست و یکسال هر یک پانزده تومان
مخبر- آقای مدرس مجدداً پیشنهاد می‌کند سن بیست سال باشد چون در مجلس قابل توجه شده این دفعه بنده قبول می‌کنم.
رئیس- رأی می‌گیریم به سی تومان برقراری در حق اولاد مدیرالسلطان تا سن بیست سالگی. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(غالب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. قسمت بیستم به تفصیل خوانده شد.
ورثه میرزا علی خان سور انسیه ۱ ساله از قرار ماهی ۱۴ تومان
حاجی میرزا عبدالوهاب - خوب است این کلمه که بعد از اسم میرزا علیخان نوشته شده به فارسی نوشته شود.
رئیس- رأی می‌گیریم. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(غالب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
جزء بیست و یکم (به این ترتیب قرائت شد)
- ورثه علی نقی میرزا آژان ۱ ساله از قرار ماهی ۹ تومان و نیم
رئیس- اگر این قسمت را تصویب می نمائید قیام بفرمائید.
(عده کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. جزء بیست و دوم (به شرح ذیل خوانده شد) ورثه حسن بیک آژان یک ساله از قرار ماهی نه تومان
رئیس- آقایانی که این قسمت را تصویب می‌کنند قیام بفرمایند.
(جمع کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. فقره بیست و سوم (از قرار ذیل قرائت شد) ورثه ابوالفتح بیک آژان یکساله از قرار ماهی نه تومان و نیم
رئیس- این قسمت را هم اگر تصویب می‌فرمائید قیام بفرمائید.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند) رئیس- تصویب شد. قسمت دیگر (این شکل قرائت شد) ورثه حسن بیک آژان شماره ۱۹ ماهیانه نه تومان
رئیس - رأی می گیریم به قسمت بیست و چهارم
یک نفر از نمایندگان- باید مدت هم علاوه شود
مخبر- این هم باید یکساله باشد
رئیس- در پیشنهاد دولت برای سایرین مدت معین شده ولی برای این قسمت معین نشده
وزیر مالیه- برای این چند نفر همه یکساله پیشنهاد شده است.
رئیس- این را هم یکساله رأی می‌گیریم.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(عده کثیری از نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. قسمت بیست و پنجم
(بشرح آتی قرائت شد)
ورثه نبی خان آژان ۳ ماهه از قرار ماهی هیجده تومان
رئیس - رأی می‌گیریم برای برقراری ماهی هیجده تومان در حق ورثه نبی خان آژان ۳ ماهه.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام بفرمایند.
(عده کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. قسمت بیست و ششم
(این طور قرائت شد)
ورثه قاسم خان آژان مدت ۳ سال از قرار ماهی نه تومان
رئیس- آقایانی که قسمت بیست و ششم را تصویب می‌کنند قیام بفرمایند.
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. قسمت بیست و هفتم.
(به ترتیب ذیل قرائت شد)
- ورثه عباس آژان یک ساله از قرار ماهی ۹ تومان
رئیس- آقایانی که این قسمت را تصویب می‌کنند قیام بفرمایند.
(غالب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. قسمت بیست و هشتم
(به شرح ذیل قرائت شد)
- ورثه صدرالمعالی پنج نفر (سهمی یک نفر از وراث صدرالمعالی که فوت کرده به سایر ورثه منتقل می‌شود) از قرار ماهی پنج تومان
رئیس- آقایانی که قسمت ۲۸ را تصویب می‌کنند قیام بفرمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
درباره ابتهاج‌السلطنه جمعی پیشنهاد کرده‌اند سی تومان مادام‌الحیات داده شود.
(آقای منتصرالملک پیشنهاد را به مضمون ذیل قرائت نمودند)
- مقام منیع ریاست محترم مجلس مقدس دامت شوکه
- چون در موقعی که چهل تومان شهریه خانم ابتهاج‌السلطنه مطرح بود اغلب از آقایان نمایندگان از وضعیت حالیه ایشان بی اطلاع بودند لهذا امضاء کنندگان که از حال ایشان مستحضریم و رعایت صرفه دولت را هم هیچوقت از نظر محو نمی‌کنیم این استعانت را لازم دانسته و مبلغ سی تومان شهریه درباره ایشان پیشنهاد می نمائیم.
سلیمان میرزا - بنده یک سئوال نظامنامه‌ای دارم.
رئیس- بفرمایید.
سلیمان میرزا- یک پیشنهادی از طرف دولت بود و مجلس رد کرد و علت و دلیل را هم در موقع رد نمی‌پرسند. ما هم حق پیشنهاد بودجه نداریم به عقیده بنده این پیشنهاد برخلاف نظامنامه است. اگر آقای وزیر مجدداً پیشنهاد بکنند ما می‌توانیم بپذیریم آقا وکلا حق ندارند مجدداً پیشنهاد کنند.
وزیر مالیه- راجع به خانم ابتهاج السلطنه شاید بعضی از حال ایشان مسبوق بودند و شاید بعضی چهل تومان را زیاد دانسته‌اند سی تومان را هم هیئت دولت قبول می‌کند.
رئیس- راجع به مطلبی که شاهزاده فرمودند بنده یک قدری تردید دارم.
مدرس- ما تردید نداریم و پیشنهاد کردن ۳۰ تومان صحیح است.
رئیس- در آن باب اگر در آتیه لازم باشد باید مطالعه بفرمائید بعد رأی بدهید.
آقا چون حالا آقای وزیر قبول می‌کنند تردیدی نیست رأی می‌گیریم به این پیشنهاد (مادام‌الحیات از قرار ماهی سی تومان)
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام بفرمایند.
(غالب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. نسبت به کلیه لایحه با ورقه باید رأی گرفته شود ولی اگر آقایان موافق باشند بماند برای بعد از تنفس (در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت مجدداً تشکیل گردید)
رئیس- پیشنهادی از طرف آقای مستشارالسلطنه شده قرائت می‌شود
(به مضمون ذیل قرائت شد)
- بنده پیشنهاد می‌نمایم در راپُرت نمره ۷۵ کمیسیون بودجه چند فقره از شهریه‌ها مدت معین نشده است مدت آن فقرات معین و سپس اخذ رأی بشود.
(مستشارالسلطنه) مخبر- گویا دو فقره بیشتر نیست و برای تعیین مدت هم مخالفی نیست.
رئیس- از فقره اول تا فقره ششم مدت معین شده فقره هشتم همینطور فقره دهم مدت ندارد و همچنین فقره سیزدهم. هر چند فقره سیزدهم هنوز تصویب نشده و چهاردهم هم مدت ندارد و باید مادام‌الحیات نوشته شود....
مستشارالسلطنه در اینکه این قسمتی است از حقوق تقاعدی و باید مادام‌الحیات بشود عرضی ندارم ولی درباره هوشنگ خان نمی‌شود مادام‌الحیات قائل شد.
مخبر- راجع به این فقره سن را بیست سال معین می‌کنیم در فقره هفتم هم که عیال و اولاد میرزا حسین نقاش است نوشته شده است از اول ایت‌ئیل تا پانزده سال باید بعد از ایت‌ئیل تاریخ گذاشت از اول ایت‌ئیل ۱۳۰۱
رئیس - آقای محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمد هاشم میرزا- در موضوع هوشنگ خان چون در کمیسیون توضیحاتی دادند که پدرش در موقع بمباردمان مجلس مقتول شده ما برای رعایت خدمت او یک تفاوتی منظور داشتیم که مادام‌التحصیل باشد و در این موقع مخصوصاً نخواستیم بیست سال باشد...
رئیس- آقای آقا سید فاضل (اجازه)
آقا سید فاضل- بطوریکه شاهزاده محمد هاشم میرزا می‌فرمایند بیست سال آخر تحصیل نیست و بر فرض از پانزده سالگی بخواهد تحصیل کند پنج سال کافی نیست که تحصیلات خود را تمام کند و در کمیسیون خواستیم تقدیر کنیم از عملیات پدرش بدین لحاظ بنده پیشنهاد می‌کنم تا سن بیست و پنج سالگی باشد.
رئیس- پیشنهاد بفرمائید. راجع به دیگران چه شد؟
مخبر- راجع به اولی مقصود مادام‌الحیات است همینطور میرزا اسدالله خان و همچنین اکبر خراش و سایر فقرات که ذکر نشده فقط همان هوشنگ خان است باقیمانده...
رئیس- آقای آقا سید فاضل پیشنهاد کرده‌اند برای هوشنگ خان تا سن بیست و پنج سالگی برقرار شود.
مخبر- قبول می‌کنم.
رئیس- در این باب مخالفی نیست.
آقای تدین (اجازه)
تدین- اگر ما در اینجا قائل شویم که جمله (مشغول تحصیل) ذکر شود دیگر نمی‌توانیم قائل شویم تا سن بیست و پنج سالگی برقرار شود مگر اینکه جمله تا موقع تحصیل را حذف کنیم و اینکه در جاهای دیگر تا سن بیست و یکسالگی معین می‌کنند یکی از ادله اش این است که چون طفل شش سالش تمام شد به مدرسه می‌رود شش سال دوره ابتدائی و شش سال دوره متوسطه و سه سال هم دوره عالی این پانزده سال و با آن شش سال بیست و یک سال می‌شود و در سن بیست و یکسالگی فارغ‌التحصیل خواهد شد در اینجا هم اگر از بابت خرج تحصیل داده می‌شود باید تا بیست و یک سالگی داده شود و اگر در باب کشته شدن پدرش است آنوقت جمله مشغول تحصیل را باید حذف کرد.
رئیس- آقای آقا سید فاضل (اجازه)
آقا سید فاضل- معلوم است تحصیل من المهد الی اللحد است نهایت مسائلی که آقای تدین فرمودند راجع به مدارس است که تازه تشکیل داده‌اند واِلا تحصیل علوم حقیقی من المهد الی اللحد است و در اینجا هنوز یک مدارس مرتبی نداریم که تا سن ۲۱ سالگی اطفال فارغ التحصیل شده و از مدرسه بیرون بیایند بنده از نقطه نظر خدمات والد این شخص که مرحوم قندهاری باشد پیشنهاد کردم تا ۲۵ سالگی باشد آقای مخبر هم قبول فرمودند انشاءالله مجلس هم موافقت خواهد کرد.
مخبر - تکلیف بنده قدری مشکل شده است از یک طرف با اظهار آقای آقا سید فاضل موافقت می‌کنم و از طرف دیگر مسئله هم که آقای تدین می‌فرمایند از نقطه نظر امثال و نظایر قابل توجه است. به عقیده بنده در این مورد باید دوره تحصیل را حذف کنیم که جاهای دیگر دچار اشکال نشویم در هر صورت از نقطه نظر مراعات این آدم و از نقطه نظر این که پدرش در بمباردمان مجلس مقتول شده یقین دارم کمیسیون بودجه بیشتر از ما موافقت داشته باشد حالا بین این دو نظر را هر کدام از آقایان تعیین می‌کنند بنده قبول می‌کنم.
رئیس- رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای آقا سید فاضل
تدین- بنده پیشنهاد کرده‌ام جمله مشغول تحصیل حذف شود.
(آقای منتصرالملک پیشنهاد آقای تدین را به مضمون ذیل قرائت نمودند)
- مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی
- بنده پیشنهاد می‌کنم که جمله مشغول تحصیل حذف شود.
رئیس- (خطاب به آقای آقا سید فاضل) جنابعالی ۲۵ سالگی را مسترد می‌دارید؟
آقا سید فاضل- خیر ۲۵ سال باشد اما عنوان تحصیل برداشته شود.
رئیس- رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای تدین. آقایانی که این پیشنهاد را قابل توجه می‌دانند قیام بفرمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه شد.
رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای تدین آقای سید فاضل.
آقایانی که پیشنهاد ایشان را قابل توجه می‌دانند قیام بفرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه نشد. اقلامی که بلاتکلیف مانده است و باید از این راپُرت موضوع شود یکی فقره ششم است که ده تومان کسر شده یکی هم همین هوشنگ خان است که می‌ماند برای بعد و یکی هم فقره دوازدهم است که چهار تومان است و دیگر پنجاه تومان میرزا مهدی اشتهاردی است که ۳۰ تومان پیشنهاد شد و دیگر پنجاه تومان حقوق خانواده نایب حسین است که ۴۵ تومان می‌شود.
وزیر مالیه- در موضوع محسن خان پسر مصطفی خان که ایرادی نیست فقط در موضوع سن ۲۰ سال پیشنهاد شد آنرا هم دولت و کمیسیون قبول می‌کند.
رئیس- باید رأی بگیریم به فقره دوازدهم برای برقراری در حق محسن خان پسر مصطفی خان پیشخدمت وزارت مالیه تا سن ۲۰ سالگی.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام بفرمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
وزیر مالیه- راجع به هوشنگ خان هم اکثر آقایان موافقت بفرمایند تا سن ۲۰ سالگی نوشته شود بنده قبول می‌کنم.
رئیس- رأی می‌گیریم به مبلغ شش تومان ماهیانه تا سن ۲۰ سالگی برای هوشنگ خان.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام بفرمایند.
(غالب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. رأی می‌گیریم به راپُرت کمیسیون بودجه باستثنای سه قلم به مبلغ دویست و هشتاد و سه تومان و یک قران.
مخبر- اقلام باقی مانده یکی پنجاه تومان برای میرزا مهدی اشتهاردی است که بر می‌گردد به کمیسیون دو تا هم راجع به نایب حسین کاشانی چهل و پنج تومان یک ده تومان هم از بابت تفاوت حقوق خانم ابتهاج السلطنه مجموعاً ۱۰۵ تومان می‌شود.
رئیس- رأی بگیریم به دویست و هشتاد و سه تومان و یک قران.
آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید واِلا ورقه کبود خواهند داد.
(اخذ و استخراج آراء بعمل آمد و به ترتیب ذیل حاصل شد).
- عده حضار ۷۳ نفر،
- ورقه سفید علامت قبول ۶۶
- ورقه کبود علامت رد ۴،
- امتناع ۴
رئیس- عده حضار ۷۳ به اکثریت ۶۶ رأی تصویب شد.
آقای نظام‌الدوله اجازه خواسته‌اند راجع به نفت شمال اظهاراتی بکنند. قبلاً بفرمایید از کی سئوال دارید؟
نظام‌الدوله- بنده دو ماه قبل پیشنهادی راجع به نفت شمال کردم حالا خواستم ببینم آن پیشنهاد مطرح شده است یا خیر.
رئیس- سئوال بفرمایید.
نظام‌الدوله- ده ماه قبل شرحی نوشتم و تقدیم مقام ریاست کردم و امروز یک لایحه از طرف کمیسیون که راجع به مسئله تشکیل شده بود به دست بنده رسیده خواستم ببینم آن پیشنهادی که بنده کردم مطرح شده است یا خیر؟
ارباب کیخسرو- راجع به چه بوده؟
نظام‌الدوله- عقیده بنده این بود که اگر در تمام امورات در ایران متخصص باشد در امور نفت و این امتیاز یک متخصص در ایران نیست و اگر بخواهند نظامنامه تدوین کنند و یک قراردادهایی با کمپانی‌های خارجه بکنند چون در تحت نظر متخصصین نیست ممکن است در آتیه به اشکالاتی بر بخوریم. بنده پیشنهاد کردم که کمیسیون در این خصوص یک نظریه اتخاذ کند.
رئیس- کمیسیون مبتکرات باید جواب بدهد.
حاج میرزا مرتضی مخبر کمیسیون مبتکرات - چنین پیشنهادی به کمیسیون نیامده که مطرح شود.
رئیس- پیشنهاد آقای نظام‌الدوله باید برود به کمیسیون که جدیداً انتخاب شده. جلسه آتیه فردا ۳ ساعت و نیم قبل از ظهر دستور اولاً قرائت راپُرت کمیسیون عرایض ثانیاً لایحه مستمریات.
محمد هاشم میرزا- اگر اجازه بفرمائید راجع به کمیسیون انتخاب عرض دارم.
رئیس- قبلاً باید معلوم شود دستور را تصویب می‌کنید یا نه؟ به دستور اظهاری نیست؟
حائری‌زاده- خوب است سئوالات هم جزو دستور شود و به آقایان وزراء تذکر داده شود که برای جواب حاضر بشوند.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده در ۳ هفته قبل دو سئوال کردم یکی از وزارت علوم و یکی از وزارت مالیه چون روز پنجشنبه را برای مسائل متفرقه معین فرموده‌اند آقایان وزراء هم باید فردا تشریف بیاورند و جواب بنده را بدهند مخصوصاً راجع به غلامرضای شهریار و ساوجبلاغ هر روز به کمیسیون عرایض می‌رسد. سئوالی هم راجع به اداره ارزاق دارم که باید آقای وزیر مالیه جواب دهند اگر حاضرند حالا جواب دهند و اگر حاضر نیستند فردا تشریف بیاورند.
رئیس- به آقایان وزراء اطلاع می‌دهم فردا که روز مسائل متفرقه است و سئوالات است تشریف بیاورند.
آقای محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمد هاشم میرزا- چون در جلسه قبل راجع به کمیسیون انتخابات مذاکره شد می‌خواستم عرض کنم که کمیسیون انتخابات امور اولش تمام شده و یک قسمت دیگر که راجع به مسئله حوزه‌بندی است باقی مانده چون می‌خواستم به نظر آقایان برسد آن را چاپ کردیم و خدمت آقایان فرستاده شده و هنوز کسی مبادرت به جواب نکرده باز هم عرض می‌کنم خوب است آن‌هائی که علاقه‌مندند قانون انتخابات زودتر بگذرد به کمیسیون تشریف بیاورند و عقایدشان را در خصوص حوزه انتخابیه بفرمایند واِلا در هفته دیگر بدون حضور آنها نظریات خودمان را به عرض مجلس می‌رسانیم.
رئیس- آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده - بنده عرض دیگری بغیر از این که آقای آقا سید یعقوب فرمودند دارم زیرا راپُرت کمیسیون عرایض مربوط به آقایان وزراء است و برای جواب سئوالات باید تشریف بیاورند.
(مجلس نیم ساعت بعد از ظهر ختم شد)
مؤتمن‌الملک