مذاکرات مجلس شورای ملی ۴ شهریور ۱۳۳۳ نشست ۳۶

مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری هجدهم

تصمیم‌های مجلس مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری هجدهم

قوانین برنامه‌های عمرانی کشور مصوب مجلس شورای ملی

مذاکرات مجلس شورای ملی ۴ شهریور ۱۳۳۳ نشست ۳۶

روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران

شامل: کلیه قوانین مصوبه و مقررات - گزارش کمیسیون‌ها - صورت مشروح مذاکرات مجلس - اخبار مجلس - انتصابات - آگهی‌های رسمی و قانونی

شماره

شنبه ماه ۱۳۳۴

سال یازدهم

شماره مسلسل

دوره هجدهم مجلس شورای ملی

مذاکرات مجلس شورای ملی

مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره‏۱۸

جلسه: ۳۶

صورت مشروح مذاکرات مجلس روز پنجشنبه ۴ شهریور ماه ۱۳۳۳

فهرست مطالب:

۱- تصویب صورت مجلس

۲- بیانات قبل از دستور آقایان: صدر زاده، رئیس، دکتر امیر نیرومند، نورالدین امامی، دکتر افشار، محمد علی مسعودی

۳- طرح و خاتمه مذاکره لایحه اجازه پرداخت حقوق و هزینه کل کشور دو ماهه مرداد و شهریور و ارجاع به مجلس سنا

۴- تقدیم ۶ فقره لایحه به وسیله آقای وزیر جنگ

۵- تقدیم یک فقره لایحه به وسیله آقای وزیر راه

۶- بقیه مذاکره و تصویب گزراش کمیسیون دادگستری راجع به الغا ناشیه از اختیارات آقای دکتر مصدق

۷- تعیین موقع و دستور جلسه بعد- ختم جلسه

مجلس دو ساعت و یک ربع پیش از ظهر به ریاست آقای رضا حکمت تشکیل گردید.

۱- تصویب صورت مجلس

رئیس- صورت غائبین جلسه پیش قرائت می‌شود.

(به شرح زیر قرائت شد.)

غائبین بااجازه، آقایان: برومند، سلطان العلما، پیراسته، بیات ماکو، سلطانی، بزرگ‌نیا، امید سالار، محمد ذوالفقاری، عبدالرحمن فرامرزی، قوامی، خاکباز، حائری‌زاده، احمد صفایی.

غائبین بی‌اجازه- آقایان: هدی، احمد صفایی، تفضلی، سلطان‌مراد بختیار، حمید بختیار، تربتی، قرشی، پورسرتیپ، غضنفری، سعیدی، کدیور، شفیعی، شیبانی، دکتر آهی، مهندس اردبیلی، فرید اراکی، دکتر وکیل، دکتر عدل، تجدد، سالار بهزادی.

دیرآمدگان و زودرفتگان با اجازه-آقایان: حمیدیه ۴۰ دقیقه، افشار صادقی ۴۰ دقیقه، نراقی یک ساعت، عباسی ۱ ساعت و چهل و پنج دقیقه، کیکاوسی ۲ ساعت، ابراهیمی ۲ ساعت.

رئیس- آقای شوشتری نسبت به صورت مجلس نظری دارید بفرمایید.

شوشتری- بسم الله الرحمن الرحیم، در صورت مجلس عبارت چهل پل صحیح نیست چهارصد و چهل پل عرض کردم زیرا با تحقیق چهارصد و چهل پل از اسفند گذشته تا به حال در کشور ما متأسفانه به خرابی رفته است و برای ترمیم آنها باید فکری بشود واین قسمت در صورت مجلس بایستی اصلاح بشود چیزهای مختصر دیگری هم هست که خود آقایان ادیبند و بهتر از من واردند اصلاح می‌فرمایند غرضم از تصحیح صورت مجلس تکمیل آن بود که از مقام محترم ریاست و ساحت مقدس نمایندگان استدعا کنم راجع به سیل زده‌ها چه مانعی دارد مثل تمام دنیا چند نفر از نمایندگان محترم برای جلوگیری از بعضی حرف‌ها و تحقیق واقعی و آنچه که من عرض کرده‌ام که بفهمند، بدانند، تشخیص بفرمایند که تا چه اندازه صحیح بوده و به چه مقدار کمک اساسی به مردم باید بشود عده‌ای از نمایندگان محترم که وارد به این قبیل امور هستند تشریف ببرند و از نزدیک ببینند.

رئیس- این مربوط به صورت مجلس نیست.

شوشتری- برای تصحیح و تکمیل است که استدعا می‌کنم آقایان بروند و ببینند یک صورت جامعی بدهند و همه مردم بفهمند و مردم ببینند که وکلا مجلس کاملاً در نظر دارند.

رئیس- آقای نورالدین امامی.

امامی- اینجا یک اشتباه چاپی است غائبین با اجازه را بی‌اجازه نوشته‌اند. اصلاح بفرمایید.

رئیس- اصلاح می‌شود. آقای امیر نصرت اسکندری بفرمایید.

اسکندری- راجع به اجازه آقای مهندس اردبیلی قبلاً عرض کرده‌ام و اجازه خواسته‌اند.

رئیس- اغلب آقایان اجازه خواسته‌اند به کمیسیون رفته اصلاح می‌شود. آقای خرازی بفرمایید.

خرازی- در جلسه قبل که موضوع سیل‌زدگان اینجا مطرح بود بنده عرض کردم که اعلیحضرت همایون شاهنشاهی برای کمک به سیل‌زدگان پانصد هزار ریال مرحمت فرمودند و این رقم اشتباه بوده است یک میلیون ریال مرحمت فرموده‌اند تمنا می‌کنم اجازه بفرمایید اصلاح بشود.

رئیس- اصلاح می‌شود. آقای صدرزاده.

صدرزاده- یک اصلاحات عبارتی هست در صورت مجلس اصلاح می‌کنم می‌دهم به اداره تندنویسی.

رئیس- بسیار خوب، نظری نسبت به صورت مجلس نیست؟ (اظهاری نشد)

صورت مجلس جلسه پیش تصویب شد.

۲- بیانات قبل از دستور آقایان: صدرزاده، رئیس، دکتر امیر نیرومند، نورالدین امامی، دکتر افشار، مسعودی

رئیس- سه نفر از آقایان تقاضای نطق قبل از دستور کرده‌اند. آقای صدرزاده بفرمایید.

صدرزاده- بنده قبل از اینکه در آن موضوع اساسی که برای آن اسم نویسی کرده‌ام وارد بشوم مقدمه‌ای به عرض مجلس محترم می‌رسانم و آن این است که من در جلسه گذشته از جناب آقای ارسلان خلعتبری استدعا کردم در موضوع گرفتن سلاح از دست مردم تذکری بدهند، ایشان هم لطف کردند و تذکر مرا به طور اختصار به اطلاع مجلس رسانیدند ولی برای اینکه من این وظیفه‌ای را که در صلاح مملکت می‌دانم مفصل‌تر به عرض مجلس شورای ملی رسانیده باشم عرض می‌کنم. استان هفتم که موطن ما نمایندگان فارس هست و مورد علاقه تمام اهالی کشور است (صحیح است) از شمال به جنوب و از جهت شرق و از جهت غرب از سوابق ایام مسیر ایلات بوده این نکته را هم برای آنکه سوءتفاهمی نشود عرض می‌کنم که ایلات و عشایر هم مانند سایر افراد شریف این مملکت علاقمند به این آب و خاک هستند (صحیح است) و ما همان نوع احترامی را که برای غیر ایلیاتی‌ها قائل هستیم برای آنها هم البته قائل هستیم و خواهیم بود و از خداوند توفیق می‌خواهیم که آنها همیشه موفق باشند به این آب و خاک خودشان خدمت کنند در ایام قبل از مشروطیت این دسته‌جات و قبایل ناگزیر بودند سلاح به دست بیاورند و اغلب مزاحم یکدیگر می‌شدند و شاید در آن موقع هم که سلاح به دست می‌آوردند برای جلوگیری از تجاوز بوده است ولی رفته‌رفته این کار عمومیت پیدا کرد و افراد نابه‌کاری در میان آنها دارای سلاح شدند و تعدی و تجاوز به جان و مال مردم کردند (صحیح است) دولت‌های سابق یعنی قبل از مشروطیت این سیستم را داشتند که هر وقت یک قدرتی در یک جایی پیدا می‌شد به جای آنکه آن را بر جای خود بنشانند در مقابل او یک قدرت دیگری بوجود می‌آوردند و فلسفه‌اش این بود که دفع فاسد بافسد دست به تعدی زدند و مردم هم از فاسد و هم از فساد رنج می‌بردند تا اینکه دوره سلطنت اعلیحضرت رضا شاه فقید شد ایشان این رمز موفقیت را به دست آوردند که اصلاحات شروع نخواهد شد مگر به وسیله ایجاد امنیت و امنیت هم استقرار پیدا نخواهد کرد مگر از راه گرفتن سلاح از دست عشایر و افراد و تمرکز دادن در دست دولت (صحیح است) این کار هم یک اصل مسمی گویا باشد و قطع دارم جناب آقای وزیر جنگ که در اینجا حضور دارند این نکته را تصدیق بفرمایند کما اینکه در سابق هم تأیید کرده‌اند تمام این مفاخر و آثاری که از دوره شاهنشاه فقید مشاهده می‌کنیم اگر عرض کنم ناشی از آن امنیت بوده است خلاف نگفته‌ام ولی متأسفانه بعد از حوادث سوم شهریور آن حوادث شوم (تیمورتاش- یادی از سوم شهریور امروز بفرمایید چون امروز مناسب است) حوادث سوم شهریور که صدمات بی‌پایانی بر این مملکت وارد گردید از جهات مختلف باز سلاح به دست عشایر افتاد حوادثی که بعد از آن بر اثر بودن سلاح در دست مردم ایجاد شده است قابل انکار نیست من گمان نمی‌کنم هیچ یک از آقایان نمایندگان محترم این موضوع را انکار بفرمایند (صحیح است) که برای دولت و ملت صدمات زیادی از این راه بوجود آمد اخیراً دولت تیمسار سپهبد زاهدی موفق شده‌اند یک امنیتی برقرار کردند و این قابل انکار نیست (صحیح است) انصاف باید داد اما استقرار این امنیت، ثبات این امنیت، دوام این امنیت متوقف است بر اینکه سلاح از دست افراد گرفته شود و در دول متمرکز بشود این هیچ محل تردید نیست مادام که سلاح در دست افراد باشد به هیچ‌وجه مردم این مملکت روی آسایش نخواهند دید (صحیح است) زراعت، صناعت، حتی علم و معرفت هم پیشرفت نخواهد کرد ما از دولت تیمسار سپهبد زاهدی استدعا و تمنی داریم که برای استقرار امنیت در حال و مال یک اقدام اساسی برای گرفتن سلاح از دست افراد بنماید عجب‌تر این است که یک وقتی این سلاح در دست عشایر بود و حالا به ده‌نشین‌ها هم سرایت کرده است و به شهرستان‌ها هم سرایت نموده بنده در روزنامه اطلاعات پری شب خواندم که در آذربایجان یک شبکه کشف شده و مقداری سلاح در آنجا به دست آمده آخر آقایان توجه بفرمایید با بودن اسلحه در دست عشایر، دست افراد ده‌نشین، در دست مردم شهری چگونه ما می‌توانیم اطمینان به ثبات امنیت داشته باشیم پس اولین وظیفه‌ای که لازم است دولت تیمسار سپهبد زاهدی به آن عنایت داشته باشد و بر طبق آن عمل کند مسئله گرفتن سلاح از دست‏ مردم است و من خدا را به شهادت می‌طلبم در این تقاضا و اصراری که در این باب می‌کنم هیچ نظری جز صلاح و آسایش مردم ندارم و امیدوارم که این تذکر بی‌غرضانه من مورد توجه دولت واقع بشود این مقدمه‌ای بود که عرض کردم، اما راجع به اصل مطلب، دوره هیجدهم دو مطلب مهم در پیش دارد خیلی واضح است، یکی مسئله نفت است، جناب آقای جلیلوند همکار محترم حالا یک تذکری داده‌اند که دولت در امر عشایر و ایلات باید توجه بکند کاملاً هم این توجه به جا است ما که می‌گوییم قدرت در دست دولت باشد برای این است که همه افراد علی‌السویه از مزایا و مواهب مملکت بهره‌مند بشوند هیچ معنی ندارد که برادران عشایر ما از فرهنگ، از بهداشت محروم باشند و دولت هم نسبت به آنها توجهی نکند و این تبعیض را هر کسی قائل شود گناه عظیمی است. عرض کردم مجلس هجدهم با دو مطلب مهم مواجه است، یکی مسئله نفت است، مسئله دیگر را هم بعداً خواهم گفت اما مسئله نفت همه آقایان می‌دانند چنانچه خود آقایان هم شرکت داشته‌اند در این سال‌های آخر و مبارزه کردند من امیدوار هستم که خداوند به ما توفیق عنایت فرماید که در راه و جهتی که به صلاح ملت ستمدیده ایران است بر وفق قانون ملی شدن نفت بتوانیم این مشکل را حل کنیم ولی این مطلب مربوط به دو شرط است یکی اتفاق و صمیمیتی که باید بین نمایندگان ملت باشد، دوم مطالعه و دقت، چون این مسئله نفت یک مسئله کوچکی نیست جنبه فنی دارد، جنبه اقتصادی دارد، جنبه حقوقی دارد، جنبه سیاسی دارد، تمام این جهات باید در نظر گرفته شود و تحت مطالعه دقیق نمایندگان محترم واقع بشود، یک مطالعه دسته جمعی و دقیق بشود به هر حال من تذکر می‌دهم که بزرگ‌ترین مسائل مملکتی که آقایان با آن روبه‌رو هستند مسئله نفت است و باید کمال دقت و اهتمام را نسبت به انجام این امر بر وفق آمال و انتظارات و متناسب با مبارزات شرافتمندانه‌ای که ملت ایران کرده است بکنیم، مسئله دوم راجع به لوایح جناب آقای دکتر مصدق است (مسعودی- و باید لغو شود) این جمله را جنابعالی عجالتاً نفرمایید چون مقدمه را بنده گفتم مؤخرش را هم اجازه بفرمایید بنده بگویم که لغو نباید بشود من متأسفانه نمی‌دانم چه طور است که هر وقت راجع به این مسئله می‌خواستم صحبت کنم به یک محاظیری برخورد می‌کردم که وقت کافی به دستم نمی‌آمد و امروز مجبور شدم که در ضمن گرفتن وقت قبل از دستور مطالب خودم را عرض کنم، بنده هیچ غرض و مرضی در این کار ندارم کاری هم به مصدق السلطنه در موضوع این لوایح ندارم چون اینها مربوط به هم نیست و از هم جدا است و باید جدا بکنم من آنچه را می‌فهمم وظیفه دارم به عرض آقایان برسانم در میان ۱۲۰ نفر وکلا و نمایندگان من یک رأی دارا می‌باشم و آنچه را که بفهمم موافق وجدانم توضیح خواهم داد حالا مطلب را به عرض آقایان می‌رسانم آقایان در مقابل مسئولیتی که دارید هر جور که اقتضا می‌کند رأی می‌دهید در این دو جلسه بعضی از آقایان به خصوص آقای اردلان می‌فرمودند که برخلاف قانون اساسی بوده است و باید این را لغو کرد (اردلان: صحیح است) اولاً اظهار علاقه‌ای که آقایان نسبت به قانون اساسی ابراز می‌فرمایید موجب کمال خوشوقتی است البته در حفظ قانون اساسی سوگند یاد کرده‌ایم و باید آن را محترم بشماریم در این باب حرفی نیست اگر منظور از مجلس عبارت از این هیئت اجتماع نمایندگان است که در مقام خاصی و در وضعیت خاصی قرار دارند یعنی خودشان مطابق یک تشریفاتی که در آیین‌نامه است کمیسیون‌ها را تشکیل می‌دهند و آن را می‌گویند کمیسیون‌های مجلس اگر این است منظور، خودمان می‌بینیم و عمل کرده‌ایم و عمل کرده‌اید که مکرر تصویب بعضی از لوایح را برای اجرا و آزمایش به کمیسیون‌ها داده‌ایم و این خیلی واضح است که کمیسیون مجلس نیست بخشی از مجلس است از دوره دوم این سنت در مجلس جاری بوده است که اغلب لوایح را به عهده کمیسیون می‌گذارند و کمیسیون تصویب می‌کرد به موقع اجرا می‌گذاردند برای آزمایش و برای تصویب نهایی به مجلس می‌آمد در دوره پانزده (فرامرزی - با اجازه مجلس) با اجازه مجلس حالا می‌پرسیم به آنجا که اجازه مجلس آنجا هست در دوره پانزدهم مجلس که به ریاست فائقه جناب آقای سردار فاخر اداره می‌شده است چند فقره قوانین مالیاتی است که کمیسیون مالیه آنها را توصیه‏ کرده به موقع اجرا گذارده شده و خود حضرت ایشان هم دستور اجرا را صادر فرمودند که بعد از آزمایش بیاید به مجلس، کمیسیون دادگستری هم قوانین تصویب کرده است و آنها را دستور داده که برای آزمایش به موقع عمل گذاشته بشود و بعد بیاید به مجلس. این لوایح مصدق‌السلطنه هم به همان صورت است (شوشتری - خیر) اگر نبود (صفایی - جناب آقای صدرزاده برخلاف بوده است) عجله نکنید دارم بحث می‌کنم (همهمه نمایندگان، زنگ رئیس) (صفایی - برخلاف میل رفقا حرف نزنید).

رئیس- آقای صدرزاده وقت شما تمام شده است.

صدرزاده- آقایان اگر یک قدری تأمل بفرمایید بنده توضیح خواهم داد عیب در این است که آقایان تأمل بفرمایید (صفایی - دادن اختیارات از روی کره و اجبار بوده است) (خرازی - دادن اختیارات بر خلاف میل مجلس هفدهم بوده با چاقوکش این اختیارات را گرفته‌اند).

رئیس- آقای صدرزاده عرض کردم وقت تمام شده (صدرزاده - بنده بیاناتم تمام نشده) چه قدر وقت اضافه می‌خواهید؟

صدرزاده- ده دقیقه وقت می‌خواهم.

رئیس- آقای صدرزاده ده دقیقه وقت می‌خواهند که صحبت کنند آقایانی که موافقند قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد، بفرمایید.

صدرزاده- بی‌نهایت متشکرم از آقایانی که عنایت فرمودند ولی تمنی می‌کنم عرایضم را گوش بکنند رأی می‌خواهید ندهید ندهید رأی دست شما است من خیلی تعجب می‌کنم در صورتی که من یک رأی دارم و شما ۷۰ و ۰۰ رأی دارید (فرامرزی- ما به شما ارادت داریم با اینکه شما برخلاف اصول مشروطیت حرف می‌زنید برای ادامه صحبت شما رأی دادیم) مجلس شورای ملی برخلاف اصول مشروطیت رأ نداده (صفایی - داده است آقا) اجازه بفرمایید آقای صفایی مجلس شورای ملی اجازه داده این طور اجازه است که لوایحی تهیه و به مورد آزمایش گذاشته شود و بعد مجلس برای تصویب تقدیم شود این خودش یک قانون مخصوصی است که به توضیح ملوکانه هم رسیده است و تمام این قوانین که اینجا هست به این عبارت نوشته شده است که حسب اجازه که مجلس شورای ملی داده این لایحه را نوشته و مقرر شد که اجراء بشود. (ارباب - مجلس اجازه نداده است)

رئیس- آقای ارباب ساکت باشید.

صدرزاده- و آن لوایح را (همهمه نمایندگان) جناب آقای رئیس نمی‌گذارند صحبت کنم و تذکر نمی‌فرمایید؟

رئیس- آقایان عادت کنید به گوش دادن به بیانات ناطق این موضوع را عادت بکنید.

صدرزاده- در آن قانون می‌نویسد

لوایحی امضا می‌شود و پس از آزمایش برای تصویب تقدیم مجلس شورای ملی می‌شود این لوایح ۲۵۰ تا است که برای تصویب به مجلس شورای ملی فرستاده شده است آقایان حالا در اینکه صورت و کیفیتش چه طور است کاری ندارم این لوایح در دست اجرا است و دولت هم دارد اجرا می‌کند این لوایح را بایستی دقیقاً رسیدگی کنید با یک قیام و قعود که نمی‌شود ۲۵۰ لایحه مختلف الموضوع که راجع به شئون اقتصادی است، راجع به شئون فرهنگی است، راجع به شئون بهداشتی است، راجع بشئون مالی مملکتی است با یک قیام و قعود بدون اینکه توجه بشود بگوییم همه این لوایح لغو است (مسعودی- آقا توافق شده) خواهش می‌کنم اجازه بفرمایید جنابعالی خودتان جزو هیئت رئیسه هستید مراعات انتظامات را بفرمایید (یک نفر از نمایندگان - پیشنهاد شده است) آن پیشنهاد معنی ندارد جواب‌تان را می‌دهم. آقایان ۲۵۰ لایحه‌ای که گذشته است چند لایحه را برای استحضار آقایان تذکر می‌دهم که ملاحظه بفرمایید با یک قیام و قعود نمی‌شود همه را لغو کرد. (مسعودی - کاری نمی‌خواهیم بکنیم) اجازه بفرمایید من اگر ده روز وقت مجلس را بگیرم تا تمام حرف‌های خودم را نزنم محال است صرف‌نظر کنم هر کسی هر چه می‌فهمد باید بگوید این حرف‌ها چیست آنچه نظر خودم است باید بگویم. یکی راجع به بانک ساختمانی است (یک نفر از نمایندگان- بسیار لایحه خوبی است) مسائلی هست در بیرون راجع به بانک ساختمانی این بانک ساختمانی ار دو محل اداره می‌شده یک اراضی است در دست مردم است که بی‌بضاعت هستند و من البته جزئیات آن را نمی‌دانم این اراضی را بین ۶ هزار خانوار بی‌بضاعت و کارمندان بی‌بضاعت تقسیم کرده‌اند (داراب - تمام دعوی سر همین است) این اراضی را متری سه تومان به این اشخاص داده‌اند که قیمت آن را ده ساله دریافت کنند، یک عده‌ای در خارج می‌خواهند این اراضی را ببرند باز به متری ۵۰۰ تومان بفروشند آقایان آیا صلاحیت این کار را بکنید؟ (شوشتری - آن به قوت خود باقی خواهد بود) یکی از لوایح اساسنامه شرکت ملی نفت است این اساسنامه شرکت ملی نفت را که این همه درباره آن صحبت می‌کنی می‌خواهند با یک قیام و قعود از بین ببرند (محمودی - آن را ملت ایران نوشته است نه مصدق‌السلطنه) دیگری لایحه ازدیاد سهم کشاورزان است (ارباب - مسجدی است که روی زمین عصب ساخته شده است) چند میلیون کشاورز دارند از آن استفاده می‌کنند (اردلان - این را هم بفرمایید که ۳۱۲ میلیون اسکناس چاپ کردند) این لایحه تعلیق مجازات زندانیان است یک عده مردم بیچاره که در این سیاهچال‌های زندان‌ها بوده‌اند از این قانون استفاده کردند می‌خواهید آن را لغو بکنید؟ این لایحه مجازات تخریب وسایل مخابرات است، این لایحه خرید اراضی خالصه سیستان برای رعایا است، این لایحه حق تمبر است (همهمه وکلا) (رئیس - آقایان بگذارید صحبت بکنند) اجازه بدهید آقایان من می‌خواهم یک یک قرائت کنم یکی راجع به اجاره‌بها است این مستأجرینی که از دست موجرها به زحمت افتاده‌اند (داراب - ما نمی‌خواهیم اجازه بیشتری بدهیم).

رئیس- آقای داراب نظم مجلس را مراعات کنید.

صدرزاده- این اصلاحاتی است که در قانون آیین دادرسی مدنی شده ۵۰۰ ماده دارد هزاران حکم از دادگاه بخش و غیره روی این قانون صادر شده است، این لایحه ساختمان سد سفید رود است، این لایحه راجع به دفع آفات نباتی است این لایحه مربوط اشخاص سودپرست است که اراضی را احتکار می‌کنند و مالیاتی است بر اراضی و از آن سودطلب‌ها گرفته می‌شود، این لایحه را تصویب کرده است، این لایحه تعیین تکلیف اتباع بیگانه است که به مملکت ما وارد می‌شوند و بدون اجازه وارد نشوند، این لایحه راجع به معادن اختصاصی است، این راجع به دیوان دادرسی و بدون کیفر که ما وکلای عدلیه فریاد می‌کردیم بابا این محاکم بیجا است وحالا می‌خواهید با یک قیام و قعود از بین ببرید، این لایحه جلوگیری از اشخاص شرور و بدسابقه است (دولتشاهی - شرور و بدسابقه چیست؟)

رئیس- آقا ساکت باشید بگذارید خوف خودشان را بزنند چرا شلوغ می‌کنید نطق قبل از دستور که جز خود لایحه نیست چرا حرف می‌زنید در نطق قبل از دستور ناطق هر حرفی می‌خواهد بزند این وضع مجلس نیست آقای صدرزاده ده دقیقه وقت اضافی شما تمام شده است باقی را بگذارید برای بعد.

آقای صدرزاده گفتند یک اختیاراتی به کمیسیون‌ها داده شده و در دوره پانزدهم هم من امضا کرده‌ام باید بدانند که کمیسیون‌ها جزئی از مجلس است.

کمیسیون‌ها با عضویت ۱۲ نفر یا ۱۸ نفر از اعضای مجلس تشکیل می‌شود این اختیارات را می‌تواند مجلس به کمیسیون‌ها بدهد (صحیح است) ولی به یک فرد اختیارات قانون‌گذاری هیچ وقت نمی‌دهد (صحیح است، صحیح است) اگر می‌شود داد بنده استدعا می‌کنم دوره سومی است که افتخار اداره کردن مجلس را دارم یک اختیاراتی برای وضع قوانین ببنده بدهید آقایان هم تشریف ببرید و شش ماه استراحت کنید. من هر چه دلم می‌خواهد به نام قانون تصویب می‌کنم و امضا می‌کنم و اجرا می‌کنم.

این مخالف قانون اساسی است و الا ناصرالدین شاه هم همین کار را می‌کرد (صحیح است) چرا مردم مشروطیت خواستند؟ چرا آزادی خواستند؟ چرا جان دادند مجلس درست کردند؟ (صحیح است) برای اینکه یک فرد بتواند خودش قانون وضع کند، اجرا کند، حبس کند، بکشد هر کس را بخواهد بگیرد و دیکتاتوری کند (صحیح است، صحیح است)

کف‌زدن ممتد نمایندگان.

صورت مجلس دوره شانزدهم حاضر است من آن موقع هم این اظهار را کرده‌ام که هر کس بخواهد در این کشور دیکتاتوری کند من اول کسی هستم که دندانش را خرد می‌کنم اگر اختیار به افراد داده شود پس فلسفه و فایده اجتماع نمایندگان و تشکیل مجلس شورای ملی چیست؟ (صحیح است، احسنت) (کف زدن نمایندگان) آقای ارسلان خلعتبری بفرمایید.

ارسلان خلعتبری- نطق قبل از دستور است یا لایحه؟ بنده در لایحه ثبت نام کرده‌ام.

رئیس- ببخشید در برگ موافق و مخالف اسم نوشته‌اید و حالا نطق قبل از دستور است، آقای دکتر نیرومند بفرمایید.

دکتر نیرومند- بنده خیال نداشتم وقت گرانبهای مجلس را گرفته و مزاحم خاطر آقایان نمایندگان محترم بشوم ولی ملاحظات و مشاهدات این چند هفته گذشته در اصفهان و تماسی که با موکلین و مراجعین داشتم لازم دانستم مختصری از مشاهدات خود را به عرض آقایان محترم برسانم. فعلاً باید عرض کنم که در جلسه سه‌شنبه پری روز دوست و همکار محترم بنده جناب آقای خرازی راجع به احساساتی که مردم در مرکز برای روز ۲۸ مرداد ابراز داشتند اشاره فرمودند بنده می‌خواهم عرض کنم این احساسات بی‌سابقه و کم نظیر از طرف همه مردم در تمام مملکت به منصه ظهور رسیده و حق هم همین بود ملتی که مدت‌ها امنیت نداشت به امید روز بهتری زجر و سختی کشید متأسفانه بر خلاف انتظار بی‌نتیجه ماند و بر بدبختیش افزوده شد ملت نجیب ایران ملتی است باهوش، قانع، صبور پس از تحمل آن همه شداید به خواست خداوند بزرگ و تحت توجهات مدبرانه اعلیحضرت همایون شاهنشاه و فداکاری تیمسار سپهبد زاهدی نخست وزیر و سربازان رشید در روز ۲۸ مرداد تشخیص داد که باید به آن قضایا خاتمه بدهد لذا مردانه قیام کرد در نتیجه این جنبش قسمت دیگری به تاریخ پرافتخار ملت ایران افزوده شد. چون صحبت از احساسات بود صحنه‌ای را که روز ۲۸ مرداد شخصاً ناظر آن بودم به عرض آقایان محترم می‌رسانم شخص منحرفی از اکثریت جمعیت استفاده کرده می‌خواست منظور شوم خود را که پخش اوراق مضره به مملکت و ملت بود انجام دهد ولی اطفالی که نزدیک او بودند مانع عملیات او شدند با دست‌های کوچک خود او را می‌زدند و اطفال کوچک‌تر هم با دندان‌های خود بدن او را گاز می‌گرفتند حقیقتاً منظره‌ای دیدنی بود از اینجا است که می‌توان فهمید مهر شاهنشاه تا چه درجه در قلوب مردم از پیر و جوان، کوچک و بزرگ جای دارد.

و اما راجع به اوضاع و خواسته‌های مردم ولایات که نمایندگان محترم همه مستحضرند، همه مردم انتظار دارند که وکلای آنها به احتیاجات و خواسته‌های آنها توجه بیشتری بنمایند به خصوص بهبودی وضع بهداشت و فرهگ و اصلاح راه‌ها را از دولت خواستار شوند. مردم تصور می‌کنند این مطالب گفته نمی‌شود در صورتی که کراراً از آقایان وزرا و مسئولین مربوطه خواسته حتی خواهش می‌شود ولی متأسفانه به حرف و کاغذ بازی اداری تمام می‌شود گاهی هم برای انجام آن قول می‌دهند ولی عملی در کار نیست البته آقایان قول‌های خودشان را وفا نمی‌کنند و انجام نمی‌دهند اما ما که از طرف آنها به مردم قول داده‌ایم باید خجالت بکشیم مثلاً برای ساختمان درمانگاه و زایشگاه و سایر ساختمان‌های عام‌المنفعه دولت اعتباری منظور می‌نماید ولی به موقع پرداخت نمی‌شود که از اول سال شروع به ساختمان کنند چون اگر اول سال اقدام به این کارها بشود هر تومانی یک تومان اواسط سال تومانی ۷ ریال ولی در پاییز تومانی ۳ ریال بیشتر کار نمی‌شود و این ضرری است که به خزانه دولت وارد شده و ضمناً ساختمان ناقص در اثر برف و باران زمستان خراب و مجدداً سال بعد باید از نو اصلاح و شروع شود همین طور است تعمیر و آسفالت راه‌ها موقع تابستان اقدام نمی‌کنند و نزدیک زمستان هم که نمی‌شود کار کرد بنابراین یا به طور کلی ساخته نمی‌شود یا اگر قسمتی هم ساخته شود چون به موقع نبوده در اثر سرما و برف و باران خراب می‌شود.

مطلب دیگری خواستم عرض کم همان طور که دولت محترم جناب آقای خلعتبری فرمودند راجع به انتخاب آقایان استاندارها است دولت باید از هر جهت استاندار لایق و شایسته و طرف اطمینان انتخاب و اختیارات لازم با مسئولیت به او بدهد که بتواند در اصلاح و پیشرفت امور شهرداری‌ها و غیره شخصاً رسیدگی و عمل نماید محتاج به کاغذ بازی اداری به مرکز نشده و کارها معوق نماند مطلب لازم دیگری که به نظر بنده خیلی اهمیت دارد و مجبورم برای اطلاع و اقدام به مسئولین مربوطه تذکر بدهم این است که روزی برای مشایعت جناب آقای آیت‌الله شهرستانی به میدان طیاره رفتیم طیاره با عده‌ای مسافر از شیراز رسید هوا

گرم بود در تمام این محوطه یک محلی که سقف داشته باشد یا وسایل برای نشستن باشد نبود و همه مسافرین و مردم در زحمت بودن به اضافه آب خوراکی هم در آنجا پیدا نمی‌شد (نمایندگان- در همه جا پیدا نمی‌شود) حقیقتاً این وضعیت رقت بار است و امیدوارم دولت در این باب اقدامی بنماید مطلاب بسیار است ولی عجالتاً به عرایضم خاتمه می‌دهم و امیدوارم توجه بیشتری برای اصلاحات بشود و بقیه وقتم را با آقای نورالدین امامی داده‌ام اگر اجازه بفرمایید ایشان استفاده نمایند.

رئیس- آقای امامی بفرمایید.

نورالدین امامی- ساعت ۴/ ۵ صبح در هوای لطیف تبریز مردمان وطن‌پرست تبریز استراحت کرده بودن که صدای خوفناک غرش توپ و بمب طیاره دولتی که ادعای آزادی خواهی می‌کردند روز سوم شهریور ایران را به لرزه درآورد (نراقی- معنی بی‌طرفی این است، حفظ بی‌طرفی است) مردمانی که اعلام کرده بودند که ما بی‌طرفیم ما فقط آزادی و استقلال می‌خواهیم نه چیزی می‌دهیم در کشوری بی‌طرف که هر کس در خانه خودش در کار خودش تحت لوای شاهنشاه بزرگ کبیر ایران زندگی می‌کرد (صدرزاده- درود بر آذربایجان و آذربایجانی) (احسنت) درود بر تمام ایرانی و خون پاک ایرانی، عرض کنم صدای طیاره‌ها بلند شد شهرهای ایران را بمباران کردند زن‌های فقیر و بچه‌های صغیر زیر بمب رفتند مگر ما چه می‌خواستیم؟ ما چه گفته بودیم؟ حق این بود که امروز یادی از شهیدان روز سوم شهریور از طرف نمایندگان مجلس شورای ملی ایران بشود نسبت به این عمل دولت آزادی‌خواه که برای آزادی می‌جنگید، بیست میلیون مردم این مملکت هر چه می‌کشند از اثر آن روز است، وضع بد اقتصادی ما اثر آن روز است، وضع بد بهداشت ما وضع بد فرهنگ امروز مردم ما نتیجه آن روز است پادشاه محبوب ما را با غل زنجیر از وطن خودش بردند و آن هم نتیجه آن روز است (صحیح است) این بود که خواستم امروز یادی از آن روز شوم و خطرناک در مجلس ایران با حضور نمایندگان ایران بشود (بسیار خوب، احسنت).

رئیس- آقای دکتر افشار بفرمایید.

دکتر افشار- وظیفه خود می‌دانم که قسمتی از گزارش چند هفته‌ای را که در کنفرانس بین‌المللی کار بوده‌ام به عرض همکاران محترم برسانم. به طوری که اغلب آقایان اطلاع دارند دفتر بین‌المللی کار مهم‌ترین و مسن‌ترین و مؤثرترین تشکیلات بین‌المللی است که از جامعه ملل سابق باقی مانده است در رأس این دفتر که فعالیت مداوم آن واقعاً قابل تحسین است مدیرعاملی قرار دارد که تحت نظر هیئت مدیره انجام وظیفه می‌کند قسمتی از اعضای این هیئت مدیره از طرف دولت‌ها و سازمان‌های کارگری وکارفرمایی کشورها مستقیماً تعیین می‌گردند و دوره عضویت دولت ایران که سه سال قبل انتخاب شده بود امسال به پایان رسید ولی نماینده کارفرمایان ایران که او هم مدتش تمام شده بود مجدداً برای ۳ سال انتخاب شد، در حدود هفتاد کشور عضویت سازمان بین‌المللی کار را پذیرفته‌اند و معمولاً هر سال کنفرانسی از نمایندگان و مشاورین کلیه دول عضو و سازمان‌های کارگری و کارفرمایی آنان تشکیل می‌گردد و در خصوص مطالبی که در دستور کنفرانس قرار داد و پیشنهادهایی که طبق اساسنامه سازمان برسد بحث می‌کند و تصمیم می‌گیرد در وقایع این کنفرانس‌ها برنامه کار هیئت مدیره را تعیین می‌کند و نسبت به فعالیت گذشته تشکیلات بین‌المللی کار اظهار نظر می‌نماید و برای آتیه ارائه طریق می‌کند فعالیت اصلی کنفرانس بین‌المللی کار به توسط کمیسیون‌های مخصوصی انجام می‌گیرد، یکی از این کمیسیون‌ها کمیسیون تصمیمات است که سهم مهمی در تعیین برنامه هیئت مدیره دارد و قطعنامه‌هایی تهیه و برای تصویب به کنفرانس پیشنهاد می‌کند این قطعنامه‌ها پس از تصویب کنفرانس برای اجرا به هیئت مدیره ابلاغ می‌شود. کمیسیون‌های دیگری از طرف کنفرانس مأمور اجرای مطالب دیگری می‌شوند که جزء دستور قرار دارد و در نتیجه بحث ممکن است منجر به پیشنهاد طرح قرارداد و یا توصیه‌نامه بین‌المللی بشود چند کمیسیون دیگر مأمور تنظیم برنامه کار کنفرانس و رسیدگی به اعتبارنامه نمایندگان و غیره می‌شود این بود خلاصه‌ای از سازمان بین‌المللی کار و کنفرانس کار و گزارش کار آنها. اما سی و هفتمین کنفرانس بین‌المللی کار در روز دوازدهم خرداد شروع شد علاوه بر قطعنامه‌هایی که طبق مقررات قبل از افتتاح کنفرانس پیشنهاد شده بود و گزارش مربوط به فعالیت کمک‌های فنی این موضوعات هم جزء دستور بود: ۱- گزارش مدیر کل ۲- مسائل مالی و بودجه‌ای ۳- اطلاعات و گزارش‌های راجع به اعمال قراردادها و توصیه‌نامه‌ها ۴- تعلیم و تربیت حرفه‌ای کارگران علیل ۵- کوچ کارگران در داخل کشورهایی که از لحاظ اقتصادی توسعه نیافته‌اند ۶- ضامن اجرایی نقض قراردادهای کار ۷- مرخصی با استفاده از حقوق.

در این کنفرانس اداره کمیسیون تصمیمات که ابتدا سی و دو دولت عضویت آن را داشته‌اند و نمایندگان کارگران هشت مملکت و کارفرمایان هشت کشور عضو آن بودند و جمعاً دارای ۴۸ عضو اصلی بود به این جانب محول شد یعنی به اتفاق آراء برای این کار بنده را انتخاب کردند پس از چند جلسه که کمیسیون تصمیمات به کار خود ادامه داد اظهار نظر نسبت به کمک‌های فنی و تعیین روش آلتی آن به همین کمیسیون محول گردید و تعداد دول عضو از ۳۲ به ۳۶ افزایش یافت و اعضای اصلی بالغ بر ۵۴ نفر گردید، توجه به اختلاف سلیقه و تفاوت عقیده اعضای کمیسیون که از سیاست‌های مختلف پیروی می‌کردند و جز بلوک‌های متضاد بودند نشان می‌دهد که تا چه حد انجام کار مثبت و اخذ نتیجه کافی و قطعی در این کمیسیون دشوار بود با این همه جمیع گزارش‌های کمیسیون تصمیمات و کمک‌های فنی با وجود بحث‌های شدید به اتفاق آرا از طرف کمیسیون تصمیمات تصویب گردید و کنفرانس کلیه گزارش‌ها و قطعنامه‌های این کمیسیون را بدون هیچ تغییر تأیید نمود و رسماً از اینجانب تقدیر کرد یکی از همین قطعنامه‌ها راجع به مدت کار بود و قطعنامه‌های دیگری هم راجع به ایجاد جریان بین‌المللی سرمایه برای بسط اقتصادی کشورهایی که به اندازه کافی توسعه نیافته‌اند. جریان مذاکرات و طرز وصول به نتایج مطلوب در صورت جلسات کمیسیون و صورت مذاکرات کنفرانس مضبوط است و آقایانی که علاقمند هستند می‌توانند با مراجعه به وزارت کار و مرور مدارک مذکور از کم و کیف جزئیات نیز اطلاع حاصل کنند (داراب - ساعت کار چه قدر تعیین شده؟) ساعت کار را قرار گذاشتند که هیئت مدیره به تمام دنیا پیشنهادهایی بفرستد که مطالعه بکنند چه طور ممکن است مدت کار را تقلیل داد بدون اینکه در میزان تولید نقصانی ایجاد شود و بدون اینکه از لحاظ اقتصادی در کشورها ایجاد اشکال بشود این مسئله‌ای است که اصولاً کمیسیون قبول کرد و فرستاد برای هیئت مدیره که تمام کشورها مطالعه بکنند بنابراین اصل قضیه قبول شده است و این مطلب مورد مطالعه قرار گرفته است، اساساً در کلیه فعالیت‌های کنفرانس بین‌المللی کار سه صفت سیاسی اجتماعی و اقتصادی آشکار است و برای اینجانب نهایت خوشوقتی است که از پشت تریبون کنفرانس بین‌المللی کار در سالنی که بیش از هزار نفر از طبقات متفاوت مردم عالم و از نقاط مختلف دنیا حضور به هم رسانیده بودند برای بار دوم (بار اول در سال ۱۹۵۲ همین مطلب را بنده گفته بودم) به اطلاع جهانیان رسانیدم که پیشقدم تحول اجتماعی ایران و پیشوای حقیقی مردم این مملکت شخص اعلیحضرت همایون محمد رضا شاه پهلوی است اوست که با تقسیم املاک خود راه سعادت ملت و طریق افزایش محصول مملکت و منبع قدرت و مقاومت اقتصادی کشور را نشان داده است (صحیح است) در اینجا باید به اطلاع آقایان برسانم که دنیا به این کار با نظر احترام می‌نگرد و رئیس کنفرانس بین‌المللی کار با بیان ادیبانه‌ای این اقدام را تجلیل کرد و در صورت جلسه کنفرانس هست، آقایان همکاران محترم افسوس که معرکه میدان عوام‌فریبی این فکر را تحطئه کرده‌اند و از ایجاد یک منبع جدید و عظیم ملی که در افزایش قدرت و مقاومت کشور ما می‌توانست اهمیت فوق‌العاده داشته باشد جلوگیری کردند و ارز و قرضه را خوردند و در آخر کلام به ماشین چاپ اسکناس پناه بردند و کشور را به طوفان حوادث سپردند که بخت ایران این بار هم بلند است.

دکتر بینا- احسنت.

رئیس- آقای محمد علی مسعودی.

محمدعلی مسعودی- بنده از آقای دکتر افشار متشکرم که پنج دقیقه وقت خودشان را به بنده لطف فرمودند تذکری داشتم که از حضور جناب وزیر اقتصاد خواستم استدعا کنم که به دولت تذکر بدهند، در مورد سیلی که در تمام نقاط ایران آمده از جمله دماوند این کمک‌هایی که می‌شود عبارت است از پتو، ذغال و اینها ظرف چند روز از بین می‌رود. کمک اساسی به نظر بنده بایستی۶۰ - ۷۰ تراکتور برای تمام قسمت‌های سیل‌زده فرستاده شود که زمین‌هایی که دایر بود و بایر شد آنها را فوراً شروع کنند به تراکتور زدن و دایر کنند که یک نتیجه‌ای را برای رعایا مترتب باشد والا این کمک‌هایی که می‌شود هیچ اثری از نظر رعایای محل و مالکین مترتب نیست و هیچ نتیجه‌ای گرفته نخواهد شد آرد قند را می‌خورند و هیچ نتیجه‌ای برای مردم نخواهد داشت به نظر بنده باید فوراً اکیپ‌های مجهزی تشکیل بشود. شرکت ملی نفت الان مقداری تراکتور دارد که بنده می‌دانم در انبار گندم گذاشته‌اند خاک می‌خورد، ارتش مقدار زیادی تراکتور دارد، چیزهای دیگر دارد، تمام این دست‌ها یکی است تمام مربوط به دولت و برای ایران است (صحیح است) نباید این‌طور تشریفات قائل بشوند بنده اطلاع دارم تراکتور می‌خواهند از شرکت نفت بگیرند چهل کاغذ باید نوشته شود کاغذبازی‌ها را کنار بگذارید خود وزرا و آقای رئیس‌الوزرا خودشان می‌گویند که باید به این وضع خاتمه داد. آن وقت خودتان بدترید، یک مطلب دیگر هم می‌خواستم تذکر بدهم به جناب آقای صدرزاده که بنده سه دوره افتخار همکاری با ایشان را دارم و خیلی به ایشان نزدیک و هیچ اختلاف اصولی هم ندارم در دوره شانزدهم یک روز بنده را در کریدور گرفتند با حال عصبانی فلان‌کس دیگر اصلاً توی تهران ماند اینکه مجلس نشد، اینکه عملی نشد، هر روز یک عده چاقوکش محیط ارعاب و تهدید ....

صدرزاده- خواهش می‌کنم بنده این فرمایش را نفرمایید

محمدعلی مسعودی- به خدای متعال عین حقیقت است چون آدم منطقی هستند ممکن است حالا یادشان نباشد ولی یادشان خواهد آمد و تصدیق هم خواهند کرد بنده نمی‌گویم که در باره نفت این حرف را زدند در موارد دیری بود که می‌ریختند شلوغ می‌کردند (صدرزاده- هیچ وقت) همان روزی بود که ریختند اینجا حالا آن خاطرات را باید نمی‌آورم همه آقایان شاهدند (تیمورتاش- از این خاطرات زیاد داریم) می‌خواهم بهتان عرض بکنم همه شاهد و ناظر بودید با چه وضعی این اختیارات گرفته شد و به چه صورتی درآید بیانات آقای سردار فاخر که واقعاً موجب افتخار و مباهات نمایندگان بود (صحیح است) امروز به همه چیز خاتمه داد ولی بنده این یک کلمه را عرض می‌کنم راجع به لغو اصولی قوانین مصدق ما این را لغو کردیم لغو هم می‌کنیم اما برای اینکه آن لوایح که مورد علاقه دولت است اجرا شود مثل بانک ساختمانی که بی‌جهت پیراهن عثمان شده است و پیشنهادی هست که توافق شده در کمیسیون دادگستری، یک پیشنهادی با موافقت دولت جناب آقای صدرزاده (صارمی- بخوانید آقای مسعودی) ملاحظه می‌فرمایید بی‌جهت این مطالب را پیراهن عثمان می‌کنند و در گوش می‌خوانند. پیشنهادی شده است در تبصره یک که دولت مکلف است لوایحی که ادامه اجرای آنها را ضروری می‌داند ظرف ۱۵ روز به مجلس تقدیم نماید لوایح مزبور به کمیسیون‌های مکلفند ظرف ۲ ماه لوایح مزبور را مورد رسیدگی و اظهار نظر قرار دهند مقررات فعلی لوایح تقدیمی دولت تا اظهار نظر کمیسیون‌ها موقتاً قابل اجرا می‌باشد لوایحی که به این ترتیب مودر اصلاح و تصویب کمیسیون‌ها قرار می‌گیرد تا تصویب نهایی مجلسین قابل اجرا خواهد بود (صدرزاده - همان خلائی که آقای نقابت فرمودند ایجاد می‌شود) هیچ خلایی ایجاد نمی‌شود منتهی دولت را مکلف خواهد نمود که کار بکند (داراب - آن ۱۵ روز چه می‌شود) عمل می‌کنند همه‌اش قابل اجرا است اینها دروغ است که می‌گوید بانک ساختمانی را دولت لازم ندارد دروغ می‌گویند، دولت هر کدامش را که تشخیص بدهد بهش احتیاج دارد به قوت خودش باقی خواهد ماند و اجرا می‌شود تا موقعی که در مجلس تصویب بشود دولت خودش حاضر شده در کمیسیون دادگستری آقای ارسلان خلعتبری و آقای دکتر شاهکار بودند آقایان دیگر هم بودند همه نشستیم این خبر را تصویب کردیم ما چرا بی‌جهت قبل از اینکه مطلع شویم که چه بوده است، قبل از اینکه اطلاع کافی نداشته باشیم که جریان از چه قرار بوده بیاییم خلاف آن را بگوییم بنده مقصودم از این تذکر آقای صدرزاده این بوده که هیچ خلائی ایجاد نشده و تمام آن لوایحی را که دولت تشخیص بدهد که ضرورت دارد هیچ وقفه‌ای درش پیدا نمی‌شود بنابراین دیگر موردی پیدا نمی‌کند که ما اینجا بیاییم یک چیزی برخلاف اصول و سنت و مشروطیت بگوییم.

۳- طرح و خاتمه مذاکره لایحه اجازه پرداخت حقوق و هزینه کل کشور بابت دو ماهه مرداد و شهریور و ارجاع به مجلس سنا

رئیس- وارد دستور می‌شویم لایحه دو دوازدهم مطرح است. قبل از اینکه وارد آن بشویم بنده باید دو نکته‌ای که در این دو دوازدهم هست به آقایان نمایندگان تذکر بدهم در این ۲ دوازدهم دو قلم اضافه شده مربوط به فروردین امسال و اسفند سال گذشته در ۲ دوازدهم مطابق ماده ۱۳۵ آیین‌نامه نمایندگان نمی‌توانند اظهار عقیده بکنند بنابراین دولت هم نمی‌تواند هیچ لایحه الحاقی و خرج اضافی بدهد اینجا دو اضافه دارد یکی ۵۱ میلیون راجع به ژاندارمری است که ۱۰۲ میلیون برای تمام سال گذاشته‌اند و ۵۱ میلیون برای شش ماهش گنجانده‌اند و در ۲ دوازدهم هیچ چیز نمی‌شود علاوه کرد این را ممکن است مثل اضافه اعتبار وزارت جنگ اگر بودجه به زودی به مجلس نمی‌آید ضمن لایحه جداگانه بخواهند و خواهش می‌کنم مخبر کمیسیون بودجه و رئیس کمیسیون هر روز جلسه تشکیل بدهند و این بودجه مملکتی را هر چه زودتر به مجلس بیاورند که ما هر ماه محتاج یک دوازدهم دو دوازدهم نباشیم بنابراین لازم است دولت به طور لایحه علی‌حده بیاورد. یکی هم صد و پنجاه هزار ریال در ماه راجع به مجلس سنا است که اضافه شده است این را هم مجلس سنا بودجه‌شان را داده‌اند و قریباً در مجلس مطرح می‌شود آن هم در اینجا مورد ندارد ماده ۱۳۵ برای روشن شدن ذهن آقایان در اینجا قرائت می‌شود چون واقعاً میدان صحبت برای آقایان در ۲ دوازدهم نیست و هیچ گونه پیشنهادی نمی‌توانند بدهند و هیچ‌گونه ماده الحاقیه چه از طرف دولت و چه از طرف نمایندگان در موقع مذاکرات راجع به ۲ دوازدهم مجاز نخواهد بود.

(قسمتی از ماده ۱۳۵ به شرح زیر خوانده شد.)

هیچ‌گونه پیشنهاد یا تبصره یا ماده الحاقیه چه در حین تقدیم از طرف دولت و چه در موقع مذاکرات از طرف نمایندگان راجع به دوازدهم بودجه مجاز نخواهد بود و موقع طرح آن هم بعد از توضیحات مختصر پیشنهاد کننده و جواب مختصر یک نفر مخالف اخذ رأی به عمل خواهد آمد.

رئیس- بنابراین دولت نمی‌تواند خرج ضافه پیشنهاد کند و در این بحثی که خواهیم کرد و این رأیی که خواهیم گرفت این دو قلم مجری است.

شوشتری- بنده طبق همین ماده اخطار نظامنامهای دارم.

رئیس- ماده واحده قرائت می‌شود

(به شرح زیر قرائت شد.)

ماده واحده- به وزارت دارایی اجازه داده می‌شود حقوق و کمک و مزایای کارمندان و خدمتگزاران و مصارف مستمر و غیرمستمر وزارتخانه‌ها و ادارات و بنگاه‌های دولتی و سایر مخارج کشور را بابت مرداد و شهریور ماه ۱۳۳۳ در حدود دو دوازدهم اعتبارات سال ۱۳۳۲ و با رعایت مقررات و مصوبات سال مزبور کمیسیون بودجه و سایر قوانین و مقررات مالی و همچنین دو دوازدهم اعتبار کمک به سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی منظور ردیف ۷۲ صورت شماره ۲ پیوست لایحه بودجه پیشنهادی سال ۱۳۳۳ کشور و اعتبار بودجه مجلس سنا به مأخذ دو دوازدهم بودجه سال ۱۳۳۱ ......

رئیس- این قسمت حذف می‌شود و قسمت بعدی به جای خود می‌ماند.

(بقیه ماده واحده به این شرح قرائت شد.)

.... «با رعایت مقررات مربوطه از درآمد عمومی کشور پرداخت نماید اعتباراتی که در بودجه سال ۱۳۳۲ کمتر از دوازده ماه منظور شده به مأخذ ماهیانه قابل استفاده خواهد بود ....

رئیس- پیشنهادی برای کفایت مذاکرات رسیده.

درخشش- اجازه می‌فرمایید آقای رئیس.

صدرزاده- هنوز صحبتی نشده که کفایت باشد یا نباشد.

رئیس- آقای مهدی ارباب اجازه خواسته‌اند.

دکتر شاهکار- بنده سؤالی از دولت دارم راجع به برق تهران که تقدیم می‌کنم.

مهدی ارباب- لوایح دو دوازدهم به طوری دور تسلسل پیدا کرده است که مانع اصلاحات اساسی کشور است و از طرفی هم نمی‌شود تصویب نکرد برای اینکه آخر ماه است حقوق کارمندان دولت و ضروری است که پرداخت شود اما الان ماه شاید بیشتر وقت نداشته باشیم که بتوانیم کارهای ساختمانی فرهنگ را انجام دهیم وزارت فرهنگ وضع بدی به خود گرفته دو دوازدهم نمی‌تواند ساختمان‌های خود را تمام کند (نادعلی کریمی- سه سال در کرمانشاه ساختمان نیمه‌تمام مانده) دارو در اکثر نقاط نیست وزیر بهداری بسیار آدم با حسن‌نیتی است ولی با دو دوازدهم می‌تواند دارو و پزشک به ولایات برساند با این حوادث غیرمترقبه و خراب شدن راه‌ها با دو دوازدهم چه طور جناب آقای وزیر راه ساختمان راه‌ها و ترمیم راه‌ها را موفق می‌شود و یک نگرانی است که در آتیه ممکن است رابطه شهرها با هم قطع به واسطه خرابی راه‌ها در زمستان هم نمی‌شود راه‌سازی کرد استدعای بنده از کمیسیون بودجه این است که اولین وقت خود را صرف این کار بکند و بودجه کشور را بیاورد تا وضع فرهنگ و بهداشت و راه از این صورت بیرون بیاید یا به طور ساده وجود دارد تکلیف بودجه این سه وزارتخانه را معین کنید و بیاورید و به تصویب برسانید تا اینکه آقایان بتوانند کار کنند و ما بتوانیم از آنها کارهایی را که دارید کنیم یک استدعای دیگری دارم که یک معلم جغرافی در بعضی از وزارتخانه‌ها استخدام کنید تا بدانند جاسک کجاست، بندرعباس کجا است، میناب کجاست، قشم کجاست جه احتیاجاتی دارند.

مشایخی- اجازه بفرمایید بنده به عنوان مخبر کمیسیون بودجه توضیح عرض کنم.

رئیس- راجع به کمیسیون.

مشایخی- بله.

رئیس- بفرمایید.

مشایخی- (مخبر کمیسیون بودجه) بنده تصدیق می‌کنم .....

نادعلی کریمی- جناب آقای مشایخی راجع به این بودجه فرهنگ کردید بفرمایید که چرا کسر کردید.

مشایخی- بنده تصدیق می‌کنم تصویب یک دوازدهم اصولاً بر خلاف است و غالباً مضر است چرا؟ برای اینکه تصویب یک دوازدهم فقط اجازه بفرمایید هزینه‌های مستمر و جاری و هیچ‌گونه خرج عمرانی و آبادانی واصله که مورد علاقه ملت ایران است مورد توجه نمایندگان مجلس شورای ملی است دو دوازدهم نمی‌شود و تصدیق می‌کنم که با تصویب یک دوزادهم و تکرار تصویب آن یک خرج‌هایی که در مملکت برای ساختمان‌ها شده همان خرج ساختمان‌ها از بین می‌رود هدر می‌رود یک کارهایی است که فصلی است این راه‌سازی که باید در یک زمان معین انجام شود با یک دوزادهم نمی‌شود و سیستم یک دوازدهم

در مواقع اضطراری است و موقع اضطراری هم همان وقتی است که بودجه به تصویب نرسیده ناچار حقوق مستخدمین کشور باید با تصویب یک دوازدهم پرداخت بشود شما حق دارید که از کمیسیون بودجه بخواهید بودجه را تصویب بکند نه تنها بنده که مخبر کمیسیون بودجه هستم تمام اعضای کمیسوین بودجه هم همین علاقه را دارند که بودجه را به مجلس برسانند اما یک مطلب مهمتر است و قابل توجه ملاحظه بفرمایید مهم‌ترین وظیفه مجلس نظارت در دخل و خرج مملکت است مجلس است که باید عواید را تصویب بکند و مخارج را هم نظارت بکند و بودجه‌ای متناسب با وضع مالی واقصادی کشور تنظیم بکند که از آن بودجه مملکت هم بهره‌مند شود بودجه‌ای که دولت داده است به مجلس رقم خرجش نسبت برقم دخل افزایش فوق‌العاده دارد و درآمد چندین میلیون کسر دارد (عمیدی نوری- چندین صد میلیون) ببخشید چندین صد میلیون کسر فاحش دارد اگر کمیسیون بودجه این گزارش را تنظیم کند و عین بودجه دولت را تصویب بکند من قطع دارم که مجلس به تصویب چنین بودجه‌ای مطلقاً رأی نخواهد داد (عمیدی نوری - برش گردایند آقا) از این نقطه‌نظر قبل از تعطیلات کمیسیون بودجه بلافاصله شروع به کار کرد و از هیئت دولت هم در یک جلسه دعوت کرد تمام آقایان وزرا تشریف‌فرما شدند یک جلسه طولانی و مفصل در اطراف اوضاع عمومی مملکت و اینکه باید بودجه متعادل به مجلس داده شود بحث شد آقایان وزرا قبول کردند که بروند بودجه تفصیلی و بودجه‌های جزء خودشان را با رعایت حد امکان صرفه‌جویی تنظیم کنند و به مجلس بدهند ما در نظر داریم که بعد از دریافت بودجه‌های تفصیلی با توجه به وضع عمومی مملکت بودجه نسبتاً متعادل البته نه صددرصد متعادل تهیه کنیم و گزارش آن را تقدیم مجلس کنیم مادام که دولت و وزرا بودجه‌های تفصیلی خودشان را به کمیسیون بودجه نداده‌اند کمیسیون بودجه نمی‌تواند منویات نمایندگان محترم را اجرا کند بودجه‌ای نیست که یک رقم درآمد و یک رقم خرج به طور کلی به مجلس بدهد (شمس قنات‌آبادی- بودجه را رد کنید) باید بودجه‌های تفصیلی به مجلس بیاید و رسیدگی بشود حقوق مستخدمین صحیح است که بایستی پرداخته شود ولی باید کارهای عمرانی هم بشود (صحیح است) بند سه بودجه که دولت داده است بودجه حقیقی همان است زیرا مربوط به راه‌سازی و بهداشت و سایر امور عام‌المنفعه و عمرانی است و در بودجه بند دو هیچ چیز نیست بنابراین بنده از آقایان وزرای محترم که حضور دارند تمنی می‌کنم مخصوصاً به آقایان دوستان و رفقای خودشان بفرمایند که هر چه زودتر بودجه‌های تفصیلی خودشان را به کمیسیون بودجه بدهند تا بتوانیم رسیدگی کنیم و گزارش آن را به مجلس بدهیم و مادام که این صورت نرسیده است کمیسیون بودجه قادر به تهیه گزارش نیست و او اینکه باز هم بیایند تقاضای دو دوازدهم بکند یک نکته‌ای را باز هم ناچارم عرض کنم و به عرایضم خاتمه می‌دهم اساس فساد بودجه سال جاری مملکت مربوطه به بودجه خلاف واقعی است که بر اثر قانون اختیارات مصدق تصویب شد ما آن بودجه متعادلی که می‌گویند مصدق تصویب کرده است رسیدگی کردیم خلاف واقع بوده تصویب بودجه و رسیدگی به آن از مختصات مجلس شورای ملی است و هیچ قدرتی نمی‌تواند و حق ندارد اختیارات مجلس شورای ملی را به دستگاه دیگری تفویض کند نتایج تفویض اختیارات تصویب بودجه خلاف واقع است که در تمام اوضاع اقتصادی و مالی و همه دستگاه‌های کشور فسادی ایجاد کرده است.

رئیس- آقای مخبر چرا کمیسیون بودجه این نواقصی را که در کار بوده به من گزارش نداده است شما به من گزارش بدهید البته باید بودجه تمام وزارتخانه‌ها به کمیسیون بیاید اگر نیاید از دولت خواسته شود.

مشایخی- گزارش می‌دهیم.

دکتر شاهکار- آقای مخبر خواهش می‌کنم عوض نطق اعداد بیاورید.

مشایخی- عرض کردم که باید دولت بودجه تفصیلی را بیاورد.

عبدالرحمن فرامرزی- دو دوازدهم را تصویب نکنید تا بودجه‌های تفصیلی را بیاورند.

عمیدی نوری- حقوق مستخدمین که نمی‌شود عقب بیفتد.

عبدالرحمن فرامرزی- باید دو ماه عقب بیفتد تا دولت مجبور شود بیاورد.

رئیس- آقای فرامرزی ساکت باشید آقای وزیر اقتصاد ملی بفرمایند.

وزیر اقتصاد ملی (دکتر شادمان)- با ترتیبی که در قسمت اخیر ماده ۱۳۵ آیین‌نامه داخلی مجلس است که در اینجا قرائت شد آنچه در این لایحه اخیر که ماده واحده آن تقدیم شده است اضافه است یکی راجع به مخارج فوق‌العاده مجلس سنا است و دیگری راجع به نصف اعتباری که خواسته شده است برای ژاندارمری کشور این را مجزی می‌کنیم (رئیس - بسیار خوب) و نظر به اینکه مدتی است گذشته است و مبنای مطالبی که آقایان در اینجا می‌فرمایند صحیح است و از نظر دولت هیچ قصوری و تقصیری نشده است و بنده هم مبلغ این خواهم بود به هیئت دولت که از نظر دولت تسریع کافی بشود و خواهشمندم حالا که این دو قسمت را از ماده واحده‌ای که تقدیم شده است مجزی می‌کنم آقایان لطفاً موافقت بفرمایند که این دو دوازدهم مرداد ماه و شهریور ماه تصویب بشود و چون آنچه راجع به ژاندارمری است پولی است که بایستی از طرف دولت ایران پرداخته شود تا بتوانیم از تمام تجهیزات جمیع وسایلی که به ژاندارمری می‌دهند استفاده بکنیم (شوشتری - لایحه جداگانه بیاورید) (صارمی - به ضیمیه اعتبار وزارت فرهنگ) (ارباب - به ضمیمه وزارت بهداری و راه) آنچه از نظر دولت (مشایخی- محل اعتبارش را تعیین کنید) ضرورت داشته باشد که مجزا از سایر قسمت‌ها تقدیم شود هر چه زودتر تقدیم خواهد شد و بنده یقین دارم آقایان تصویب خواهند فرمود.

رئیس- دو دوازدهم با حذف این دو قسمتی که خود آقای وزیر اقتصاد ملی هم توضیح دادند و قبول کردند برای اظهار نظر مشورتی به مجلس سنا فرستاده می‌شود بعداً رأی نهایی می‌گیریم.

درخشش- بنده یک عرضی دارم اجازه می‌فرمایید؟

صدرزاده- بنده در این لایحه به عنوان موافق نام‌نویسی کرده بودم نباید صحبت می‌کردم؟

رئیس- بنده که توضیح دادم در یک دوازدهم به موجب ماده ۱۳۵ یک مخالفت صحبت می‌کند و بعد باید رأی گرفته شود بفرمایید آقای وزیر جنگ.

۴- تقدیم شش فقره لایحه به وسیله آقای وزیر جنگ

وزیر جنگ (سرلشکر هدایت)- وضعیت ساختمان‌های ارتش و الزامی که برای بعضی از واحدها که تغییر جا می‌دهند بایستی محل‌هایی ساخته بشود وزارت جنگ را مجبور کرده است که در این موضع یک بررسی کافی بکند و بایستی که با شرکت‌هایی وارد مذاکره بشود و برای ساختمان‌های ارتش اقدامی بکند چون این عمل مستلزم این بود وزارت جنگ و وزارت دارایی برای سال‌های بعد بر طبق بودجه‌ای که تقدیم می‌کنند تعهد بکنند واین تعهد بدون مجوز قانونی میسر نبود این است که ضمن یک ماده واحده‌ای بنده استدعا کردم که این تعهد هزینه را اجازه بفرمایید دوم یک مستخدم خارجی داریم در اداره تسلیحات ارتش اهل چکسلواکی است که سال‌ها است در این اداره خدمت می‌کند حالا برای ادامه خدمت او لایحه‌ای تقدیم و استدعای تمدید کرده‌ایم حکومت نظامی ۴ نقطه‌ای که قبلاً به تصویب مجلس رسیده بود چون موعد قانونی آن خاتمه پیدا کرده و حکومت نظامی در آن چهار نقطه تمدید شده لوایحش بر طبق قانون تقدیم مجلس می‌شود.

رئیس- لوایح وزارت جنگ به کمیسیون‌های مربوطه فرستاده می‌شود.

درخشش- ۵۳ نفر از آقایان نمایندگان محترم طرحی را امضا کرده‌اند که بعد از لایحه‌ای که در دستور است بلافاصله لایحه فرهنگی‌ها در دستور قرار بگیرد (صحیح است).

رئیس- ۱۵ نفر امضا کنند با رأی مجلس کافی است آقای وزیر راه.

۵- تقدیم یک فقره لایحه به وسیله آقای وزیر راه

وزیر راه (سرلشکر گرزن)- در زمان تعطیل تابستانی مجلس شورای ملی تصویب نامه‌ای راجع به معافیت ادوات راه‌آهن از پرداخت عوارض و حقوق گمرکی صادر شد که به منظور تحصیل مجوز قانونی در این مورد لاحیه‌اش تنظیم شده و تقدیم مقام ریاست می‌شود.

رئیس- به کمیسیون دارایی و بودجه فرستاده می‌شود.

۶- بقیه مذاکره و تصویب گزارش کمیسیون دادگستری راجع به الغای لوایح ناشیه از اختیارات آقای دکتر مصدق

رئیس- گزارش کمیسیون دادگستری راجع به الغای لوایح اختیارات مطرح است آقای خلعتبری.

عبدالصاحب صفایی- یک عرایضی هم بنده داشتم طبق ماده ۸۷ یک مقدار عرایض بنده تحریف شده بود قربان.

خلعتبری- خیلی متشکرم در اصلاح ادبی که فرمودید عرض کنم در بیانات روز گذشته نسبت به آقای وزیر راه که بنده گفتم گوش وزیر راه را باید کشید اولاً گوش کشیدن یک اصطلاح ادبی است و مطلع است از مسئولیت خواستن است از کسی آقای سرلشکر گرزن در زمان جنگ متصدی راه‌آهن سرتاسری ایران بودند رئیس ستاد ارتش بوده‌اند یک مرد بی‌نظر و بی‌غرضی است (صحیح است) (عمیدی نوری- آقای وزیر راه مورد احترام همه هستند) (شوشتری- گوش‌شان هم به دست نمی‌آید) در این بیان به هیچ وجه قصد اهانت به ایشان نبود و راجع به کارهای مربوط به راه و وزارت راه البته حساب‌شان حساب جداگانه است عرض کنم بنده این مسائل را که خدمت آقایان عرض می‌کنم برای اینکه مفصل نباشد و وقت کافی باشد روی کاغذ نوشتم عرض کنم خواهش می‌کنم موافقین و مخالفین استماع بفرمایند سعی کرده‌ام با بی‌نظری کامل آنچه را که استنباط بنده بود روی کاغذ بیاورم والا باید یک ساعت در اطرافش صحبت بکنم.

در کمیسیون دادگستری با این گزارشی که تنظیم شده آقای دکتر شاهکار و بنده مخالف بودیم اصولاً تحصیل اختیارات از مجلس دوره ۱۷ امری خلاف مصلحت بوده و همیشه خواهد بود و دولت سابق را به سمت تهیه لوایح سوق داد و وزرا را غرق و

مشغول تهیه قوانین کرد و مجلس با این عمل خود را ضعیف کرد و منشاء مجلس هفدهم و سقوط دولت سابق اگر توجه شود همین امر است در صورتی که قانون زیاد ثمری ندارد در همان موقع هیچ کاری نبود که دولت بخواهد بکند و قانون مانع باشد و اصلاحات اداری و اقتصادی و اخلاقی که پایه ترقی مملکت است بدون قوانین جدید امکان داشت و اکنون هم اگر این دولت بخواهد اقدامات اساسی برای اصلاحات بکند هیچ قانونی نیست که مانع آن باشد مثل اینکه دولت سابق لایحه قانونی برای ساختن سد سپیدرود وضع کرد این دولت با تصویب‌نامه ساختن سد غارستاق مازندران را تصویب کرد که موجب تشکر وکلا و عامه مردم مازندران گردید. در زمان شاه فقید قانونی گذاشت راجع به اعمال نفوذ که اگر اجرا شود بسیاری از جریانات صورت عادی به خود خواهد گرفت و منافع خصوصی قطع خواهد شد و متنفذین نمی‌توانند با دلالی و اعمال نفوذ به دولت و مؤسسات دولتی تحصیلاتی کنند پس وجود یا عدم وجود قانون مفید و مانع هیچ کاری نیست به همین جهت است نسبت به لوایح قانونی دولت سابق نباید تعصب و احساسات خاصی داشت بیشتر آن قوانین قبلاً سابقه مطالعه داشته دولت سابق نتیجه مطالعات سال‌ها را به صورت لایحه قانونی درآورده است باز به همین علت بود که من و آقای دکتر شاهکار موافق با این گزارش نبودیم زیرا این گزارش به کلی قوانین سابق را لغو می‌کند بدون اینکه تکلیفی برای لوایحی که فعلاً مورد اجرا است و مفید است معین کرده باشد ۱- مثلاً مطابق لایحه قانونی جدید به حقوق قضات دادگستری اضافه شده این اضافه هم آن قدر دارای اهمیت نیست زیرا همه رؤسای ادارات دارایی ولایات به عناوین مختلف از قضات بیشتر حقوق و مزایا دارند اما الان دو سال است هزارها خانواده کارمندان قضایی با حقوق جدید خود زندگی کرده و اگر تکلیف آن در این گزارش معلوم نشود زندگی آنها مختل خواهد گردید از طرفی بعضی از لوایح دیگری هست که هر گاه تکلیف آن در این قانون معین بشود باز رعایت تزلزل هزارها خانواده خواهد گردید که از آن جمله است ۲- لایحه بانک ساختمانی که دولت اراضی زیادی را که چندین میلیون متر است به بانک ساختمانی واگذار و بانک ساختمانی آن را به هزاران اشخاص فروخته و در روی آن اراضی هزارها خانه ساخته شده و فعلاً موضوع آن نمی‌تواند بلاتکلیف باشد یا قانون عمران که بیست درصد از سهم مالک گرفته به مصرف امور عمرانی می‌رسد اگر این امر متوقف شود در این سال درآمدی وصول نخواهد شد و این سهمیه از میان خواهد رفت بنابراین مصلحت آن است حال که معلوم است تصمیم اکثریت مجلس بر الغا لوایح قانونی دولت سابق است لااقل فکری شود که این مسئله باعث ایجاد نگرانی نشود و دولت را هم دچار موانعی نکند.

بدیهی است تجدید نظر در این لوایح که آزمایشی است به نوبه خود لازم است زیرا در بسیاری از موارد دقت ومطالعه به عمل نیامده که حتی برخلاف اصول و برخلاف مصلحت است و مفید هم نیست در مورد اضافه حقوق قضات مطالعه کافی نشده فاصله حقوق رتبه‌های پایین و بالا زیاد است در صورتی که باید این فاصله نزدیک‌تر شود یعنی به نفع اشخاصی که در رتبه‌های پایین هستند تعدیل گردد و همین طور کارمندان اداری دادگستری نیز باید بر حقوق‌شان افزوده شود زیرا آنها هم از چرخ‌های مؤثر دستگاه دادگستری می‌باشند به بعضی از قضات ظلم شده یعنی رتبه‌های تصویب‌نامه آنها از آنها گرفته شده و چون در موقع خود تقاضای ترفیع نکرده‌اند هر کدام چند رتبه از دست داده‌اند و حقوق قضاتی که در نقاط بد آب و هوا خدمت می‌کنند کمتر از سابق شده از آن طرف بر ضرر مردم مقرراتی در لایحه قانونی جدید وضع شده که یکی از موارد مهم آن اضافه کردن هزینه دادرسی است این دو برابر کردن هزینه هشتاد درصد از موارد اصابت به مردم بی‌بضاعت می‌کند که باید برای افراز و حصر وراثت و دعاوی نفقه و امثال آن به دادگاه‌ها مراجعه نمایند دولت باید این مخارج را یا حذف کند یا کم کند همین‌طور است مسئله حق‌الثبت که هیچ علت نداشته دو برابر شود.

مسئله دیگری برای نمونه ذکر می‌کنم و آن این است که سابقاً در مسائل مالیاتی مرجع شکایت قضایی وجود داشت ولی لوایح دولت سابق این مرجع شکایت را از میان برداشت و اگر ادارات مالیه تمام هستی یک نفر را ببرند و مال هر کس را که بخواهند توقیف کنند هیچ کس به محکمه نمی‌تواند مراجعه کند و فقط کمیسیون‌های اداری رسیدگی می‌کنند در صورتی که به هر کسی باید حق شکایت به محکمه داد و این عمل یعنی داشتن مرجع قضایی برای امور مالیاتی هم به نفع دولت است هم به نفع مردم سلب این حق از مردم برگشتن به عقب است و اگر مردم ندانند که در اختلافات مالیاتی به دادگاه مراجعه کنند به فعالیت‌های اقتصادی و تولیدی اطمینان نخواهند داشت و از مزاحمت‌های بعضی از مأمورین مصون نخواهند ماند پس حذف دیوان دادرسی سابق که قضات و دادیاران آن بسیار خوب انجام وظیفه می‌کردند اشتباه و بر ضرر مردم بود. لایحه استقلال کانون وکلا سال‌ها تحت مطالعه بوده و تصویب آن جلو رفتن محسوب می‌شود و نمی‌توان آن را لغو نمود و به عقب برگشت از جمله لوایح قانونی مضر لایحه مطالبات غیرمالیاتی دولت است این یک قانون عجیبی است برخلاف قانون اساسی است زیرا در مورد مطالبات غیر مالیاتی دولت و دعاوی متقابل مردم کمیسیون‌های اداری باید رسیدگی کنند در صورتی که تأسسیس عدلیه به موجب قانون اساسی ترقی و جلو رفتن بوده ولی این عمل به عقب برگشتن است مخصوصاً در این لایحه قید شده که کمیسیون اداری مقید به رعایت قوانین و اصول نیست من همان موقع که این قانون وضع و بعد اصلاح شد با عده‌ای از قبیل آقایان ابوالفضل لسانی و دکتر عمید دعوت شده بودیم که نسبت به مسئله غرامت مربوط به شرکت سابق نفت مطالعاتی کنیم وقتی من مواجه با این لایحه شدم دیدم عیب بزرگی دارد فوراً نامه به آقای دکتر مصدق و آقای نقوی رئیس کمیسیون مزبور نوشتم و تذکر دادم که دولت از یک طرف میزان غرامت به دادگاه بدهد و شرکت نفت نیز مدعی است که در ایران به محاکم نمی‌تواند رجوع کند و اشخاصی که این لایحه را تهیه کرده‌اند فکر نکرده‌اند که دولت ایران باید عرض حال خود را برای تعیین میزان غرامت و مطالبات خود به یک کمیسیون اداری بدهد و شرکت سابق نفت هم دعوای متقابل خود را باید در همان کمیسیون طرح کند و شرکت نفت ممکن است ترجمه این لایحه قانونی را به دادگاه رم و توکیو بدهد و ادعا کند که در ایران نمی‌تواند به دادگاه‌ها برای ادعای خود رجوع کند و از طرفی کمیسیون اداری هم طبق لایحه قانونی مقید به رعایت قانون نیست و آن وقت وکلای دولت در دادگاه‌های خارجه چه جوابی دارند بدهند آقای دکتر نقوی به فاصله چند ساعت به من تلفن کرد که آسوده خاطر باشید نگرانی برطرف شد و قانون اصلاح خواهد شد بعد از چند روز قانون اصلاح شد ولی خود لایحه قانونی لغو نگردید و اصلاح آن به این صورت بود که ماده واحده تنظیم و مقرر شد که لایحه مطالبات غیر مالیاتی دولت شامل اتباع خارجه نباشد و این هم غلط بود زیرا خارجی نمی‌تواند از اتباع داخلی مزایای بیشتری داشته باشد (عمیدی نوری - و آقای دکتر مصدق نداد) این مطالب به عرض آقایان نمایندگان رسید تا معلوم باشد نسبت به لوایح قانونی دولت سابق ایرادات زیادی هست که در کمیسیون‌های مربوطه باید دقت شود و مخالفت من با گزارش کمیسیون دادگستری بدان جهت است که در صورت الغا کلیه لوایح دولت سابق یک وضع بلاتکلیفی پیش می‌آید که مصلحت نیست و لوایح مفید بلااجرا می‌ماند پس باید بین این دو صورت جمع نمود و راه حلی پیدا کرد و آن راه حل این است که مجلس شورای ملی در ضمن الغا لوایح مقرر دارد که لوایح قانونی مورد بحث موقتاً یعنی تا چند ماه قابل اجرا باشد و دولت آن مقدار از لوایح را که لازم می‌داند به کمیسیون‌های مختلف مجلس در ظرف مدت معینی تقدیم کند و چون مجلس وقت شور کلیه آن لوایح را ندارد مصلحت است به کمیسیون‌های خود اجازه تصویب لوایحی را که دولت تقدیم می‌کند بدهد و اگر کمیسیون‌ها بعضی از لوایح دولت را قبول نکردند آن لایحه یا هر قسمتی که قبول نشد موقوف‌الاجرا بماند و این راه حلی است که باید در نظر گرفته شود. این راه حل در کمیسیون مذاکره و بحث شده است و اگر آقایان این راه حل را در نظر بگیرند این راه حل غیرمفیدی نیست و اگر این راه حل را در نظر نگیرند بنده از لحاظ سوابقی که در امور قضایی دارم و از نظر مصلحت عرض می‌کنم مصلحت این است که مجلس شورای ملی در ضمن تصویب این گزارش این پیشنهاد را مصمم به قبول باشد والا هم به ضرر دولت است و هم به ضرر مملکت.

مطلب دیگری که می‌خواستم عرض کنم موضوع تبصره سوم این گزارش است که آقای عبدالصاحب صفایی پریروز توضحی دادند و توضیح‌شان انتظار دارم مورد توجه مجلس واقع بشود هیچ مجلسی در این تاریخ نمی‌تواند نسبت به مجلس بعدی نسبت به عمل آن سلب اختیار کند بنده هم فرمایشات آقای صفایی را تأیید می‌کنم در موقع رأی دادن توجه بفرمایند آقایان که رأی به قسمت اول بدهند به اتفاق رأی می‌دهیم و آقایان یقین بدانند که بنده در اینجا تا آنجا که بتوانم به مصلحت صحبت می‌کنم در این مورد رأی خودشان را بدهند و مصلحت جمع بین این دو راه است (صحیح است).

رئیس- پیشنهاد کفایت مذاکرات رسیده قرائت می‌شود.

(به شرح زیر قرائت شد.)

پیشنهاد می‌کنم پس از بیانات یک موافق و مخالف مذاکره در کلیات کافی است.

مهدی ارباب.

عمیدی نوری- اجازه می‌فرمایید بنده توضیحی بدهم.

رئیس- آقای ارباب صبر بفرمایید تا مخبر کمیسیون توضیح بدهد، آقای عمیدی بفرمایید.

عمیدی نوری (مخبر کمیسیون دادگستری)- جناب آقای خلعتبری یک مطالعه اجمالی در لوایح دکتر مصدق نمودند که با تشریحی که اینجا فرمودند نمایندگان محترم توجه فرمودند که وقتی اراده قانون‌گذاری به دست یک نفر آمد حتی اگر تذکر هم بدهند که این غلط است جلوش را نمی‌گیرد بنابراین این یک اصل ثابتی است ولو کار صحیحی هم از یک فرد انجام شده باشد عمل یک فرد نمی‌تواند صحت داشته باشد و آن را بگوییم قانون فرمودند که من گفتم به آقای دکتر مصدق

که چرا شما آمدید مرجع قضایی را که دعاوی غیر مالیاتی از مردم گرفتید و باید که یک کمیسیون تشکیل می‌دهیم و مطالبات غیر مالیاتی را آن کمیسیون هر چه داد عمل شود و این از نظر مراجع بین‌المللی بد است که شما می‌خواهید غرامت مطالبه بکنید این حرف منطقی بود اعتراض قانونی بود به دکتر مصدق او آمد چه کار کرد. سرش یک قانون وضع کرد که این لایحه‌ای خلاف اصل برای اتباع خارجه شد. یک شخصی به نام مقنن دکتر در حقوق با پنجاه سال ادعای آزادی خواهی وقتی یک ایراد اصولی به او تذکر دادند یک غلط اندر غلط دیگری تصویب کرد یعنی رفع کاپیتولاسیون ایجاد کرد. گفت آن مردمی که من می‌گیریم برای اتباع داخله است اما خارجی‌ها مصون باشند بنده تعجب می‌کنم که ما معتقد باشیم که یک چنین شخصی این جور اراده‌های غیر قانونی و ناصحیح و خلاف اصولی خودش را به نام قانون آمده در مملکت اجرا کرده است امروز ما بیاییم از او تجلیل کنیم اما همان طور که جناب آقای خلعتبری فرمودند این مطلب در کمیسیون مورد توافق واقع شد و جناب آقای مسعودی مخصوصاً این تبصره‌ای که مورد توافق واقع شد خواندند اینکه ما خواستیم تشریح کنیم ذهن آقایان روشن شود که این قدمی که برداشته می‌شود هم از نظر اصول است یعنی لوایحی را لغو می‌کنیم که خلاف قانون اساسی و خلاف مصلحت می‌دانیم عمل مصدق هم برای این حقوق مکتسبه‌ای نظیر بانک عمرانی که جناب آقای صدرزاده فرمودند و همان بیست درصدی که فرمودند و همه علاقه دارند مورد قبول واقع شود اینجا هیچ نظر خاصی نیست این را دیگران می‌زنند برای اینکه حیثیت مجلس هجدهم را ببرند برای اینکه حکومت فاسدی را که دارند و با اعلامیه پراکنی که بر علیه مجلس هجدهم می‌کنند می‌خواهند آن نظریه را اجرا بکنند والا مجلس هجدهم می‌خواهد یک قدم اساسی بردارد و بگوید این عمل بر خلاف قانون اساسی بوده و هم برای آن لوایح مفید نیز به صورت غیرقانونی بود به صورتی در بیاید که مجلس شورای ملی یعنی مقام صالحش تصویب کند اجازه داده می‌شود که اینها اجرا بشود و به لوایح در کمیسیون رسیدگی بشود و تمام بشود این بود که من خواستم به نام مخبر کمیسیون عرض کرده باشم حضور همه آقایان که نظر طرفین با نظر آن آقایانی که معتقدند که بایستی لغو شود و هم نظر کسانی که می‌خواهند تفکیک بشود این هر دو نظر تأمین است بنابراین اگر آقایان رأی بدهند که مواد را تصویب بفرمایند این یک کار اصولی است (نراقی - پس با پیشنهاد آقای خلعتبری موافقید؟)

رئیس- آقای ارباب در کفایت مذاکرات بفرمایید.

ارباب مهدی- بعضی موارد و موضوعاتی است که به قدری روشن‌بین است که به عقیده بنده محتاج به مذاکره نیست اصول حکومت پارلمانی را همه بهتر از بنده می‌دانید این نیست که یک مجلسی از تمام کشور ایران از تمام ملت ایران انتخاب بشوند و بیایند در اینجا و اختیارات خودشان را بدهند به دست یک نفر (مکرم - همه انتخاب نشده بودند نصف بود) و آن یک نفر هم طبیعی است ممکن است که یک شب ضعف اعصاب پیدا کند، یک روز مریض بشود، یک روز علیل بشود (شوشتری - هر روز مریض بود) نمی‌تواند قانون قاطع کلی برای همه تصویب بکند من تعجب می‌کنم با بالین که با خط درست روی و تابلو بزرگ نوشته‌ایم و شاورهم فی‌الامر تمام این موضوعات را می‌گذاریم زیر پا اگر بنا بشود یک نفر را بیاورد و به او اختیار بدهند پس این بودجه تشکیل مجلس، این حکومت پارلمانی برای چه تحمیل به ملت ایران می‌شود؟

رئیس- راجع به پیشنهاد کفایت مذاکرات بفرمایید.

ارباب- بنابراین این فکر مسلم است که نمی‌شود به یک نفر اختیار داد تا حکومت فردی بکند با این حکومت پارلمانی که ما متکی به او هستیم و افتخار به او داریم بنابراین مذاکرات کافی است و من یک نامه‌ای که از رئیس مجلس وقت همان موقع به آقای دکتر مصدق نوشته است دو فراز آن را با اجازه آقایان می‌خوانم و این نامه آیت‌الله کاشانی است.

رئیس- مربوط به پیشنهاد کفایت مذاکرات نیست.

ارباب- خود آیت‌الله کاشانی صریحاً نوشته‌اند که شما وقتی که در ادوار گذشته مخالفت می‌فرمودید با یکی از کارهایی که مخالف شئون کشور است نباید اختیار بخواهید بنابراین این مطلب خیلی روشن است اگر کارهای دکتر مصدق در جریان است باید همان طوری که پیش‌بینی شده است لوایح آن را دولت خودش بیاورد و آنچه را مجلس و دولت مصلحت می‌داند در مجلس تصویب بشود تا صورت قانونی به خود بگیرد و اگر آنچه هم مفید باشد روی اختیارات که با آن تفصیل گرفته‌اند و وضع شده باشد با اینکه مفید باشد همان‌طوری که عرض کردم مثل مسجدی است که روی زمین غصبی ساخته شده باشد هر امر مفیدی را باید مجلس اتخاذ تصمیم بکند (صحیح است).

رئیس- آقای شوشتری.

شوشتری- باز هم بسم الله الرحمن الرحیم، اتفاقاً برخلاف نظر آقای ارباب بنده مذاکرات را کافی نمی‌دانم زیرا مطالبی اینجا گفته شده است که آن مطالب را اصولاً باید رد کرد آقا اسم مسجد را می‌برند یا نمی‌دانند یا متوجه نیستند باید بنده تشریح کنم که رسول اکرم صلی الله علیه واله و سلم در یکی از این غزوات وقتی که به مدینه منوره مراجعت فرمودند منافقین مسجدی ساخته‌اند که در قرآن مطرح است به نام مسجد ضرار رسول اکرم (ص) امر فرمود به جهت جلوگیری از تفریق بین مسلمین این مسجد را خراب کنند اما پیغمبر نفرمودند اگر قبلاً آنجا نماز خوانده‌اند نماز آنها درست نیست توجه فرمودید جناب آقای صدرزاده باید عملی که اگر ما متکی هستیم به قانون اساسی می‌گوییم پایه عمل غلط است این پایه عمل غلط هر قدر اعمال به صورت زیبا و با قدی رعنا در آن جلوه کند آن هم غلط است پایه ندارد ما چه می‌گوییم؟ ما می‌گوییم برخلاف قانون اساسی و برخلاف مصلحت مردم امری شده خواه ۲۷۰ تا باشد پانصد تا باشد اینها باید برود، قبل از مشروطیت قوانین استبدادی حکومت می‌کرد مشروطیت شد مجلس شد به تدریج قوانین وضع کردند آقا عوارض ملغی می‌شود مثلاً پسته یک من ۵۰ تومان اگر در خروارش ۲ تومان می‌دادند برای شهرداری‌ها این باید ملغی بشود؟ اما فلان امر اضافه بشود اینها می‌آید در مجلس مطالعه می‌شود مجلس در این اختیار دادن آزاد نبوده و به علاوه برخلاف قانون اساسی بود اینها باید تشریح بشود موضوع اراضی که شما مثل زدید حضور مبارک جنابعالی و حضرت محترم سردار در این مجلس من تشریح کردم ۳۰۰ میلیون متر اراضی بود نه ده میلیون متر خدا شاهد است آقای صدرزاده در میان‌شان مفاسدی هم هست این مفاسد (صدرزاده - همیشه بوده است) آقا دست دولت نباید بسته بشود بانک ساختمانی به جای خودش کار خودش را بکند این وزرا باید لوایح را بیاورند باید تشریح بشود البته به شما ارادت دارم شما غرض ندارید اما امری که مبنایش غلط بود لاتزن و لاتنصدق اگر کسی زن دیگری را عقد کند به صورت عقد مگر اباحه می‌آورد؟ اصل این قوانین حرام بوده است اصل این قوانین برخلاف مشروطیت بوده باید برود و دولت وظیفه خودش را انجام بدهد.

رئیس- رأی گرفته می‌شود به کفایت مذاکرات آقایان موافق قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد، پیشنهاداتی رسیده چون مشابه است همه قرائت می‌شود آنکه جامع‌تر است نسبت به آن رأی گرفته می‌شود. پیشنهادها قرائت می‌شود. (پیشنهاد آقای سرمد به شرح زیر قرائت شد.)

پیشنهاد می‌کنم ماده واحده زیر و تبصره ذیل آن به جای ماده واحده اختیارات دکتر مصدق گذارده شود:

ماده واحده- کلیه مقرراتی که آقای دکتر مصدق به عنوان لوایح قانونی و با اتکا اختیارات مأخوذه از دوره هفدهم مجلس شورای ملی تنظیم و به جریان گذاشته است از لحاظ مخالفت با قانون اساسی و اصول قانون‌گذاری پس از انقضا ۱۵ روز از تاریخ تصویب این ماده لغو و بلااثر شناخته می‌شود.

تبصره- دولت مکلف است در ظرف ۱۵ روز از تاریخ تصویب این قانون آنچه از مقررات مذکور را مورد احتیاج می‌داند برای تصویب مجلس شورای ملی تقدیم نماید.

لوایح تقدیمی دولت با تصمیم نهایی مجلسین قابل اجرا خواهد بود. صادق سرمد

رئیس- پیشنهاد دیگری قرائت می‌شود.

(پیشنهاد به شرح زیر قرائت شد.)

پیشنهاد می‌کنم تبصره زیر به جای تبصره ۱ گزارش کمیسیون قوانین دادگستری مطرح و تصویب شود.

تبصره ۱- دولت مکلف است هر یک از لوایحی را که ادامه اجرای آنها را ضروری می‌داند ظرف ۱۵ روز به مجلس تقدیم نماید.

لوایح مزبور به کمیسیون‌های مربوطه مجلس ارجاع می‌شود کمیسیون‌ها مکلفند ظرف دو ماه لوایح مزبور را مورد رسیدگی و اظهار نظر قرار دهند. مقررات فعلی لوایح تقدیمی دولت تا اظهار نظر نهایی کمیسیون‌ها موقتاً قابل اجرا می‌باشد.

لوایحی که بدین ترتیب مورد اصلاح و تصویب کمیسیون‌ها قرار بگیرد تا تصویب نهایی مجلسین قابل اجرا خواهد بود.

صارمی، دکتر افشار، محمد علی مسعودی، سید مهدی پیراسته (نراقی- امضای بنده را هم بگذارید) (دکتر شاهکار - یکی هم هست که ۵۰ امضا دارد.)

رئیس- پیشنهاد دیگری قرائت می‌شود.

(به شرح زیر قرائت شد.)

مقام شامخ ریاست مجلس شورای ملی‏

پیشنهاد می‌نمایم تبصره ذیل به ماده واحده و مصوبه کمیسوین دادگستری افزوده شود.

تبصره- دولت مکلف است در ظرف ۱۵ روز کلیه لوایحی را که مورد حاجت خود بداند به مجلس شورای ملی پیشنهاد نماید.

مندرجات لوایح مزبور باید در ظرف ۲ ماه در کمیسیون‌های مربوطه مجلس طرح و مورد رسیدگی و اظهار نظر واقع گردد و بلافاصله تا تصویب قطعی مجلسین قابل اجرا خواهد بود. ضیاءالدین نقابت‏ (کریمی- مال آقای سرمد جامع‌تر بود).

محمدعلی مسعودی- پیشنهاد آقای دکتر سعید حکمت عین همان پیشنهاد

کمیسیون دادگستری است.

رئیس- یک پیشنهادی در حضور آقای وزیر دادگستری در کمیسیون دادگستری وزارت کار و وزیر مشاور مورد بحث قرار داده شد و گمان می‌کنم آنجا معتبر است یک مرتبه دیگر قرائت می‌شود و روی آن بحث می‌شود.

(تبصره پیشنهادی آقایان صارمی، دکتر افشار، محمدعلی مسعودی مجدداً به شرحی که گذشت قرائت شد.)

سرمد- بنده مخالفم با این پیشنهاد قسمت اول با دوم تناقض دارد.

رئیس- آقای صارمی (سرمد- پیشنهاد بنده راجع به اصل ماده بود ولی این راجع به تبصره است)

محمدعلی مسعودی- آقای رئیس حق دارند از پیشنهاد مشابه یکی را که به نظر شما باشد انتخاب کنند اختیار کنند مقصود حل کار است. (عبدالرحمن فرامرزی- شما حل را مشکل می‌کنید)

رئیس- آقای صارمی.

صارمی- عرض کنم جناب آقای سرمد توجه بفرمایید یک تبصره‌ای تنظیم شده است که به جای گزارش کمیسیون دادگستری گذاشته شود و آن تبصره به این صورت اصلاح بشود به طوری که جناب آقای سردار فاخر فرمودند این را با مشاوره و تبادل نظر کلیه اعضای کمیسیون دادگستری و هیئت دولت بررسی شده و مطالعه شده و این تبصره تصویب شده که به نظر آقایان می‌رسد (فرامرزی - اول بخوانید) (ناطق - پیشنهاد را به شرح سابق قرائت کردند) در این قسمت که تهیه شده است منظور نظر این است که لوایحی که حقیقتاً مفید بوده است و تصویب شده و فعلاً هم اجرا می‌شود به نحوی باشد که قبل از اینکه در مجلس به طور نهایی تصویب بشود قابل اجرا باشد تا همان طور که نظر جناب آقای وزیر دادگستری هم بود ایجاد اشکالی برای دولت نشود و خلائی هم ایجاد نشود. (صدرزاده- یعنی هم لغو بشود هم نشود) اجازه بفرمایید آن اشکالی ندارد ممکن است توهمی برای آقایان ایجاد بشود که ما گفتیم این لوایح را در ظرف ۱۵ روز دولت به مجلس بیاورد و به کمیسیون‌ها برود در اینجا هم ذکر کردیم که از تاریخی که دولت لوایح را به مجلس می‌دهد قابل اجرا خواهد بود که به این ترتیب برای تصویب به کمسیون‌ها می‌رود مقررات فعلی دولت تا اظهار نظر نهایی کمیسیون‌های موقتاً قابل اجرا خواهد بود اگر دولت علاقمند است روز اول می‌آورد و آقایان وزرا هم که می‌گویند لوایح‌شان حاضر است و اگر نتوانستند باز هم اشکالی پیدا نمی‌کند برای اینکه این را که مجلس شورای ملی تصویب می‌کند این قانونی است که باید برود در سنا وقتی در مجلس سنا تصویب شد به صورت قانون در می‌آید آن وقت قابل اجرا می‌شود و اجرایش از روزی است که در مجلس سنا تصویب می‌شود و این قانون تاریخ تصویبش محققاً بعد از ۱۵ روز خواهد بود و از این جهت دولت فرصت دارد و می‌تواند بیاورد (داراب- اگر نتوانست دولت بیاورد چه می‌شود؟) (عبدالرحمن فرامرزی- آقا جنابعالی می‌شوید دولت.)

رئیس- صحبت بین‌الاثنین نفرمایید.

صارمی- دولت خودش می‌گوید که لوایح حاضر است در اولین جلسه می‌تواند بدهد درش بحثی نیست نتیجتاً اینکه با این تبصره‌ای که پیشنهاد شده است چندین نظر مراعات خواهد شد اولاً لوایحی که ضروری بوده است به مجلس تقدیم می‌شود و این لوایح می‌رود به کمیسیون‌ها و مورد رسیدگی و اظهار نظر قرار می‌گیرد و ممکن است وضع این لوایح طوری باشد که نظر اصلاحاتی لازم داشته باشد که با آن اصلاحات اجرا می‌شود به تمام کمیسیون‌های مربوطه می‌رود و ارتباط با غالب کمیسیون‌ها پیدا می‌کند که به طور کلی می‌توان گفت که کلیه آقایان در تصویب و اظهار نظر در این لوایح شرکت خواهند داشت اگر این لوایح تا دو ماه در کمیسیون‌ها تصویب شد به همان ترتیب که تصویب شده تا تعیین تکلیف نهایی که در مجلس معطل می‌شود قابل اجرا خواهد بود و تا موقعی هم که این لوایح در کمیسیون‌ها تصویب نشده است با این تذکری که در اینجا داده است که مقررات فعلی لوایح دولت تا مدت ۲ ماه که کمیسیون‌ها اظهار نظر کنند این لوایح قابل اجرا خواهد بود بنابراین جای هیچ‌گونه اشکالی باقی نخواهد ماند.

داراب- دولت را مکلف کنید که آن چیزی را که لازم دارد بیاورد.

رئیس- آقای داراب رعایت آیین‌نامه را بکنید اگر مطلبی دارید بعد بفرمایید.

صارمی- بعضی‌ها ممکن است تصور بکنند کلیه لوایح را کلیه لوایح ممکن نبود ممکن است لوایح بسیار مضری وجود داشته باشد که نتوانیم اجرا کنیم بنابراین برای جمع بین نظریات مختلف این پیشنهاد شده است.

رئیس- آقای سرمد.

سرمد- اولاً بنده تابع نظر آقایان همکاران هستم اصولاً این یک امر الزامی است لکن ترتیب کار بهترش این است که پیشنهادات به ترتیب نوبت قرائت بشود، فرضاً هم یکی برد دیگری قابل ترجیح باشد آن باید با مشورت عموم باشد همین طوری تلقی بشود نه اینکه این کامل‌تر است این جامع‌تر است مثل اینکه درست به نظر نمی‌رسد حالا البته تشخیص این موضوع وقتی می‌شود که در پیشگاه افکار آقایان این مقایسه به عمل بیاید پیشنهادی که بنده دادم مأخوذ از نظریات اکثریت آقایان بود که در جراید هم منعکس شد از این نظر بود که آقایانی که معتقدند بایستی در مقابل لایحه اختیارات یک ژست اصولی گرفت تأمین بشود و برای دولت هم در وسط این کار تا تصویب اجازه مجلس اشکالی پیش نیاید پیشنهادی که بنده کردم اولاً در خود اصل ماده هم بنده نظر دادم زیرا در اصل ماده مطرح است چون برخلاف قانون اساسی بود ما الغاء کردیم این معنایش این است که مصدق‌السلطنه یک قوانینی وضع کرده است که برخلاف قانون اساسی است از لحاظ اختیار مخالف اصول قانون‌گذاری بوده و این نوع عمل قانون‌گذاری مخالف قانون اساسی است (شوشتری- بنویسید بالملازمه مخالف بوده) بالملازمه را نباید گذاشت در پیشنهاد قید شده کلیه مقرراتی که آقای دکتر مصدق به عنوان لوایح قانونی و به اتکای اختیارات مأخوذده از دوره هفدهم مجلس شورای ملی تنظیم و به جریان گذاشته است از لحاظ مخالفت با قانون اساسی و اصول قانون‌گذاری پس از انقضای ۱۵ روز از تاریخ تصویب این قانون لغو و بلااثر شناخته می‌شود، این ۱۵ روز فرصت داده شده برای اینکه دولت بتواند لوایحی را که مفید می‌داند به مجلس تقدیم نماید و این قسمت هم به موجب این تبصره اجازه داده شده و تعیین تکلیف هم برای لوایح تا تصویب نهایی مجلسین شده است.

«دولت مکلف است در ظرف ۱۵ روز از تاریخ تصویب این قانون آنچه از مقررات مذکوره را مورد احتیاج می‌داند برای تصویب به مجلس شورای ملی تقدیم نماید لوایح تقدیمی دولت تا تصویب نهایی مجلسین قابل اجرا خواهد بود»

در پیشنهادی که آقای صارمی فرمودند با رعایت همین اصل مطلب قابل توجه در آن این است که معلوم نیست که این تبصره‌ای که ایشان پیشنهاد کرده‌اند به کدام ماده واحده می‌خورد چون ماده واحده‌ای که متن کار است و آن تبصره را به او الحاق کردن او حکایت از الغا و کان لم یکن شناختن از آن تاریخ می‌کند بنابراین اینکه می‌گوید تا دو ماه دیگر دولت مکلف است لوایح را بیاورد تکلیف این دو ماه چیست؟ بعد اشکال دیگری که دارد این است که این طور آقایان نظر دارند و شاید علت تغییر این پیشنهاد این بوده است که اصلاحات کمیسیون‌ها قابل اجرا و در حکم قانون باشد بنده شخصاً با این عمل مخالفم زیرا این به منزله همان حکومت فرد است این کمیسیون درست است که کمیسیون دادگستری است درست است که تخصص فنی دارد ولی باز افراد معدودی هستند که مجلس نمی‌شوند کمیسیون می‌تواند اصلاحات و نظریات خودش را بدهد بعد گزارش خودش را بدهد و بیاید به مجلس پس بنابراین آنچه مناط عمل و اجرا می‌تواند باشد تصمیم نهایی مجلسین است و در پیشنهاد بنده این نظر تأمین شده است که بین تاریخ الغا و تاریخ اخبار دولت هیچ خلاء و فترتی بوجود نمی‌آید بنده فکر می‌کنم که اگر آقایان واقعاً در تصمیم‌شان جدی هستند و جدیدتر باشند حرف‌های گذشته‌شان را کم نکنند و فراموش نکنند الغا اختیارات دکتر مصدق از نظر ژست اصولی، برای حفظ ژست اصولی مشروطیت یک امر حتمی است تردید در آن هم به عقیده بنده تردید در صلاحیت خود شخص است این نظر برای تعیین وظیفه یک وکیل پارلمان است برای حفظ پرستیژ یک کسی است که معتقد بوده است که حکومت نایب علی‌اکبرخان نباید باشد و باید این مجلس باشد و باید آقایان روبروی این تابلو بنشینند و بگویند و شاورهم فی‌الامر این گفتگو ندارد تعصب و احساسات را باید کنار گذاشت البته ممکن است یک قواعدی برای نظریات یک فرد برای پیشنهاد خود باشد اما یک مطلبی بود که ما نخواستیم که با رعایت این امر و با یک احساساتی دست دولت را در پوست گردو بگذاریم و یک حقوقی هم که برای افراد قائل شده است و یک سوءتفاهماتی هم که برای پاره‌ای اشخاص است این تأمین نشده باشد بنابراین با مشورت خود آقایان این طور در نظر گرفتیم که یک فرصتی به دولت بدهیم که دولت هم با نظارت و ارائه طریق آقایان آنچه مصلحت می‌داند بیاورد به مجلس بدهد بالنتیجه آنچه الغا شده شناخته می‌شود آن چیزی است که دولت از لوایح سابق منها می‌کند و این منظوری است که برای همه آقایان با یک اکثریت بیشتری تأمین می‌شود و به این ترتیب به این کار خاتمه داده می‌شود و البته اگر بنا بشود که ما نظر مجلس را تابع نظر کمیسیون کنیم به عقیده بنده این ماجرا تمام نمی‌شود به این لحاظ بنده با پیشنهاد آقای صارمی از چند لحاظ مخالفم، یکی اینکه ماده واحده این پیشنهاد معلوم نیست، یکی اینکه این تبصره به آن ماده اگر وصل شود تناقضی دارد و فترت پیدا می‌شود و معلوم نیست تکلیف فترت چیست (صارمی- فترت پیش نمی‌آید) چرا متن تبصره این است که از این تاریخ الغا می‌شود و دولت مکلف است لوایحی را که اجرای آنها را لازم می‌داند در ظرف همان مدت ۱۵ روز همان ۱۵ روزی که بنده به رعایت او گفتم بگذارید در ختم تاریخ ۱۵ روز لغو کنید.

رئیس- ۱۵ روز از تاریخ تصویب است این قانون باید به مجلس سنا برود به توشیح برسد بیش از ۱۵ روز طول خواهد کشید و در ۱۵ روز هم آقایان وزرا مکلفند که لوایح را بیاورند.

سرمد- نظری به ۱۵ روز نیست نظر به مبدا تقدیم لوایح بعد از تصویب این قانون است هر مدتی که برای تصویب و انجام تشریفات

قانون طول بکشد ما جزء آن مدت حساب نمی‌کنیم این است که بنده معتقدم در عین حال که این مقررات لغو می‌شود تا تقدیم آن به مجلس معتبر است و فترتی حاصل نمی‌شود و بعد از تقدیم به مجلس هم تا تعیین تکلیف نهایی باز معتبر و قابل اجرا خواهد بود.

رئیس- آقای سرمد توضیحات شما از ۱۵ دقیقه بیشتر طول کشید (سرمد- لازم است که بنده توضیح عرض کنم.)

رئیس- آیین‌نامه اجازه نمی‌دهد.

سرمد- حالا بنده عقیده‌ام این است همان‌طوری که مصدق‌السلطنه یک نفری وضع کرد یک نفری هم نباید الغا بفرمایید و باید با نظر مجلس باشد.

رئیس- آقای مخبر بیاناتی دارید بفرمایید.

عمیدی نوری- عرض کنم اینجا همه آقایان در اصل موافق هستیم باید راه حل پیدا کنیم جناب آقای خلعتبری توجه بفرمایید که راه حل را پیدا کنیم که کار تمام بشود آقایان این مسئله را به آن توجه دارید که هم الغا بشود و هم خلاء حاصل نشود برای کارهای مثبتی که در کشور است (صدرزاده- یعنی هم بشود هم نشود) پیشنهاد آقای صارمی که یک عده از آقایان با توافق دولت در اینجا دادند به نظر بنده یک ابهامی دارد بنده خواستم عرض کنم می‌گوید دولت مکلف است لوایحی که ادامه اجرای آنها را ضروری می‌داند، این اعم است که این آنچه خودش ضروری تشخیص می‌دهد یعنی یک اختیار جدیدی است که با این عبارت کلی به دولت داده می‌شود و حال آنکه منظور ما چیز دیگری است ما می‌خواهیم بگوییم از آن مقرراتی که تا به حال طبق آن اختیارات بوده از آنها آنچه لازم می‌داند ادامه اجرایش را (جناب آقای وزیر دادگستری هم تشریف دارند آقای دکتر شاهکار هم توجه بفرمایند) می‌گوید لوایحی که ادامه اجرای آن را ضروری می‌داند این کلی است یعنی یک لوایحی از دکتر مصدق و یا یک لایحه جدیدی که الان ممکن است خود دولت بیاورد و بگوید که من این را پیشنهاد می‌کنم چون ضروری است این است که بنده می‌خواستم برای روشن شدن مطلب یک جمله‌ای هم بهش اضافه کنیم بگوییم دولت مکلف است از مقررات موجود فعلی دستگاه‌های کشور لوایحی که ادامه اجرای آن را ضروری می‌داند این تصریح بشود که فردا یک سوءاستفاده‌ای نشود و یک اختیاری در اختیار نباشد این را بنده با ذکر این جمله موافق هستم که قبول بکنیم دولت مکلف است از مقررات موجود فعلی دستگاه‌های کشور (صارمی - ما قوانین دکتر مصدق را در نظر داریم بنویسیم) دولت مکلف است از لوایح دکتر مصدق لااقل این را ذکر بکنید.

رئیس- دولت مکلف است مقرراتی که فعلاً مورد عمل است نه یک چیز خارج.

قنات آبادی- این هم صحیح نیست خلاف قانون اساسی است.

عمیدی نوری- به هر حال اگر به طور کلی بگوییم دولت مکلف است لوایحی که ..... این خیلی کلی است (قنات‌آبادی - همه‌اش خلاف قانون است) (کریمی - قانون اساسی را اقلاً مستثنی کنید، قوانین جاری قانون اساسی هم هست) منظور لوایح مصدق است (کریمی - پس بنویسید) اما آن مطلبی که آقای سرمد گفتند و توجه دادند که خلائی حاصل می‌شود این را می‌شود با یک پیشنهاد اصلاحی رفع کرد آقای سرمد طوری لایحه‌شان تنظیم شده است که علاوه بر اشکالی که جناب آقای رئیس فرمودند مفهوم مخالفش این است که این قوانین و مقررات صحیح بوده منتهی پس از ۱۵ روز لغوش می‌کنیم عبارتش این است که بعد از ۱۵ روز ملغی است یعنی چه یعنی تا تاریخ ۱۵ روز صحیح بده و مجلس می‌خواهد بعد از ۱۵ روز ملغی کند آقای سرمد این عبارت صحیح نیست طور دیگر بکنید یعنی در ذیل ماده بگوییم این قانون بعد از ۱۵ روز قابل اجرا است چون تاریخ وضع قانون با مقنن است می‌تواند مقنن تصویب بکند از حین تصویب قابل اجراست و هم می‌تواند بگوید ۱۵ روز بعد ممکن است جنابعالی یک تبصره پیشنهاد بفرمایید که اجرای این قانون ۱۵ روز بعد خواهد بود (سرمد- در خود قانون باشد چه عیب دارد؟) شما می‌فرمایید که تا ۱۵ روز دولت لایحه بدهد خود دولت هم حاضر است لوایحش را بدهد بنابراین چرا مدت قائل بشویم اگر هم قائل شدیم نه با این عبارت یک جمله در ذیل اضافه بفرمایید که بعد از ۱۵ روز اجرا بشود اگر در یک تبصره‌ای ذکر بفرمایید که اجرای این قانون تاریخش ۱۵ روز بعد است اشکال جنابعالی هم رفع می‌شود این است که بنده عقیده دارم پیشنهادی که آقایان دارند با اصلاح این جمله بنده هم قبول می‌کنم.

صدرزاده- بنده اخطار نظامنامه‌ای دارم.

رئیس- طبق چه ماده‌ای؟

صدرزاده- چون این آیین‌نامه دوباره اصلاح شده است ماده‌اش راجع به حضور وزرا در مجلس است نمی‌دانم ۱۱۶ یا ۱۱۳ است اجازه بفرمایید توضیح بدهم.

رئیس- بفرمایید.

صدرزاده- ماده ۱۱۳ آیین‌نامه است بنده می‌خوانم «در غیر مواردی که طرح قانونی مربوط به امور داخلی مجلس باشد باید به وزیر مسئول اطلاع داده شود که خود یا معاون او در جلسه علنی حاضر شود و مذاکرات در حضور او به عمل آید و اظهار عقیده نماید در صورت عدم حضور وزیر یا معاون او صاحبان طرح حق دارند او را مورد اخطار قرار دهند (فرامرزی- دولت خودش اینجا نشسته است) من یک بخشی از این لوایح را خدمت آقایان عرض کردم در آن لوایح مال دارایی بود اقتصاد بود راجع به ارتش بود در صورتی که تنها آقای وزیر دادگستری اینجا تشریف دارند.

رئیس- اولاً آقایان وزرا مسئولیت مشترک دارند کما اینکه ۲ دوازدهم را آقای وزیر اقتصاد ملی به مجلس دادند ثانیاً بنده این موضوع را شخصاً عقیده دارم از امور داخلی مجلس شورای ملی است یک عمل خلاف قانون اساسی شده باید لغو و کان لم یکن بشود و دولت برود هر چه می‌خواهد بکند وظیفه نماینده این است که روز اول کان لم یکن بکند دولت هم اگر احتیاج داشت به مجلس لایحه می‌آورد تقدیم می‌کند اگر این عمل می‌شد دیگر حقوق مردم ۲ سال از بین نمی‌رفت چون نمی‌کند حالا این راه حل پیداشده است والا بنده عقیده‌ام این است که به طور قطع کان لم یکن بشود (صحیح است).

قنات آبادی- نمی‌شود به دولت اجازه داد که یک آن به این لوایح عمل بکند این راه حل نیست.

عبدالرحمن فرامرزی- اجازه می‌فرمایید؟

رئیس- آقای فرامرزی بچه عنوان می‌خواهید صحبت کنید.

عبدالرحمن فرامرزی- مخالف پیشنهاد هستم مخالف پیشنهاد آقای سرمد.

رئیس- پیشنهاد آقای سرمد که رأی گرفته نمی‌شود پیشنهاد آقای صارمی که جامع‌تر است به همان رأی می‌گیریم حالا بفرمایید.

عبدالرحمن فرامرزی- عرض کنم اینکه می‌گویند یک دیوانه سنگی توی چاه می‌اندازد و صدها عاقل نمی‌تواند دربیاورد همین است یک مجلسی از صدر تا ذیل مخالف یک عملی است و نمی‌تواند این عمل را ملغی بکند مثل اینکه حق با دکتر مصدق بوده شما وقتی یک لایحه‌ای که معتقد هستید برخلاف اصل مشروطیت بوده یک آدمی، هم قانون می‌گذارنده، هم اجرا می‌کرده، هم می‌بسته، هم می‌گرفته، هم در داخله این کار را می‌کرده، هم در خارجه می‌کرده، اگر این عمل صحیح بود چرا مشروطه کردند محمدعلی میرزا هم همین کارها را می‌کرده (صحیح است) اگر خلاف مشروطیت است خلاف قانون است بحث ندارد پیشنهاد یعنی هی پیشنهاد می‌دهید و دست دولت را در پوست گردو می‌گذارید مگر شما قیم دولتید اگر لازم دارد خودش چشمش هشت تا لوایحش را می‌آورد خواهش هم می‌کند شب و روز پشتش را می‌گیرد به تصویب می‌رساند و اجرا می‌کند اگر لازم ندارد به شما چه مربوط است؟ (داراب- مملکت به هم می‌خورد) تا به حال که شما نیامده بودید مملکت به هم نخورد حالا اگر اجرا نشود مملکت به هم می‌خورد اینها شوخی است این عملی که دکتر مصدق کرده از لحاظ قانون اساسی که سهل است چون قانون اساسی ممکن است یک قسمت‌هایش واجب‌التغییر باشد مقصود اصل مشروطیت است قانون اساسی را ممکن است لازم باشد تکمیل کنند عوض بکنند عمل ایشان مخالف اصل مشروطیت است مخالف حق پارلمانی است این قانون از ساعت اول ملغی است و حرف هم در اطرافش زدن غلط است پیشنهاد دادن غلط است طرح دادن غلط است این ملغی است یا دولت لازم دارد یک قسمتی از لوایح را یا لازم ندارد اگر لازم ندارد به ما چه مربوط است که عمل بکنیم (عبدالصاحب صفایی- آقای فرامرزی صحبت دولت نیست صحبت حقوق مکتسبه مردم است) (داراب- حقوق مردم در خطر است) اما اگر وکلایی عقیده دارند که یک مطالبی از این قوانین یا از این لوایح باید اجرا بشود برای حفظ حقوق مردم طرح جداگانه‌ای به دهن (دکتر شاهکار- پنجاه سال طول می‌کشد) پنج هزار سال طول بکشد حالا ۲ سال دکتر مصدق آمده این کارها را کرده فرض کنیم ۲ سال دیگر یک قوانین دیگری می‌گذارند که اگر الان به هم بزنیم دنیا به هم می‌خورد قضیه این نیست قضیه این است که ما اعتراض به شخص داریم (داراب- ما نداریم ما به هیچ وجه نداریم ما نظر به منافع عموم داریم.)

رئیس- آقای داراب ساکت باشید به شما تذکر می‌دهم.

داراب- با این حرف‌ها حقوق مردم از بین می‌رود.

رئیس- آقای داراب ساکت شوید به شما تذکر دادم بعد به شما اخطار می‌کنم.

فرامرزی- یکی را بانک ساختمانی دعوت کرده، یکی را کانون وکلا بهش صحبت کرده یک عده راجع به حقوق‌شان صحبت کرده‌اند هر کسی یک جایی گیر است جار و جنجال می‌کند اگر دولت لوایحی لازم دارد خودش می‌آورد (دکتر شاهکار- آقا مگر باید به همه چیز حمله کرد به استقلال کانون وکلا حمله نکنید حقوق اشخاص را نمی‌شود از بین برد)

رئیس- آقای دکتر شاهکار بنشینید به شما تذکر می‌دهم اینجا مجلس است مگر گود زورخانه است که هر کس هر کار دلش خواست بلند شود و بگوید این دفعه به شما اخطار می‌کنم.

فرامرزی- اگر باید این لوایح لغو شود دولت باید قانون را بیاورد و شما تصویب کنید (صحیح است، احسنت) و اگر نیاورد و موضوعی مورد نظر بود شما هم می‌توانید طرح بدهید.

رئیس- اینجا جای بحث و شور است آقای وزیر دادگستری بفرمایید.

عبدالصاحب صفایی- قربان بنده یک پیشنهادی دارم.

رئیس- پیشنهاد سکوت قبلا آقای صدرزاده دادند و رد شد دیگر نمی‌شود تکرار کرد.

وزیر دادگستری (اخوی)- فرمایشات آقایان غالباً در اصول نزدیک به هم است و اختلاف کلی نیست همه ما آنچه سعی می‌کنیم برای حفظ حقوق مردم است این علاقه‌ای که به قانون اساسی است برای حفظ حقوق مردم است این اشکالاتی که در وضع قانون‌گذاری آقایان می‌کننند برای حفظ حقوق مردم است دولت هم اگر نظری در این کار دارد باز برای حفظ حقوق مردم است اشکالی که در این لوایح است از حیث صورت است از حیث طرز وضع است که به این کیفیت اجازه داده شده و به این کیفیت لوایحی وضع شده این صورت صحیح نیست این صورت را باطل می‌کند چون با قانون اساسی موافق نیست اما در ماهیت این مواد که برای حفظ حقوق مردم است قبلاً در قوانین نظیرش بوده است مقدماتی داشته و لوایحی قبلاً داده شده بود که در کمیسیون‌های مجلس شورای ملی مورد بحث و مذاکره و مطرح بود بنابراین از حیث مواد چیزهایی است که برای حفظ حقوق مردم لازم است دولت به این قسمت‌ها نظر دارد که آنچه که مربوط است به حفظ حقوق مردم کیفیتی پیش نیاید که حقوق مردم تضییع بشود (صحیح است) والا از حیث صورت همه موافقند که این صورت مطابق قانون اساسی نیست و آقایان در نظر دارند از این جهت لغو کنند (قنات‌آبادی- دولت از مجرای غیر قانونی نمی‌تواند حفظ حقوق مردم را بکند یک شهر و دو نرخ که نمی‌شود، اگر اختیارات خلاف قانون بوده همه لوایح ناشی از آن خلاف قانون است و شما نمی‌توانید به این عمل بکنید دولت به استناد چه می‌خواهد عمل بکند نمی‌تواند بکند جرم است) (شوشتری- قانون نبوده است) دولت در نظر دارد آنچه که می‌کند با نظر مجلس شورای ملی باشد (کریمی- احسنت) اینکه در کمیسیون دادگستری توافق شد برای این بود که این مواد با موافقت مجلس شورای ملی باشد فقط یک موضوع است که موجب اختلال است که بنده عرض می‌کنم تشکیلات وزارت دادگستری از بین نرفته است مثلاً وقتی می‌فرمایید دیوان کیفر از بین رفته دیوان دادرسی از بین رفته پرونده‌ها جزء صلاحیت محکمه دیگری شده است اگر این لوایح را شما لغو کنید حق این است که برگردیم به لوایح سابق و اینها بعد از تصویب باید از سر به صورت جدید برگردد این یک وضعیت فوق‌العاده‌ای ایجاد می‌کند این را با اجازه مجلس شورای ملی در نظر و گفته شد موادی که لازم است تقدیم بشود تا به تصویب مجلس شورای ملی برسد اجرا بشود که خلائی ایجاد نشود (قنات‌آبادی- مجلس شورای ملی نمی‌تواند چنین کاری بکند.)

رئیس- آقای قنات‌آبادی ساکت باشید.

داراب- بنده اجازه صحبت خواستم به عنوان موافق صحبت کنم.

رئیس- به چه عنوان می‌خواهید صحبت کنید آئین‌نامه را بخوانید شما که آیین‌نامه را نمی‌دانید اینجا مکتب‌خانه که نیست هر کس بخواهد صحبت کند تبصره یک بار دیگر قرائت می‌شود.

(به شرح زیر خوانده شد)

پیشنهاد می‌کنم تبصره زیر به جای تبصره ۱ گزارش کمیسیون قوانین دادگستری مطرح و تصویب بشود تبصره ۱ دولت مکلف است هر یک از لوایح مذکور در فوق را که ادامه اجرای آنها را ضروری می‌داند ظرف ۱۵ روز به مجلس تقدیم نماید لوایح مزبور به کمیسیون‌های مربوطه مجلس ارجاع می‌شود کمیسیون‌ها مکلفند ظرف دو ماه لوایح مزبور را مورد رسیدگی و اظهار نظر قرار دهند مقررات فعلی لوایح تقدیمی دولت تا اظهار نظر نهایی کمیسیون‌ها موقتاً قابل اجرا می‌باشد لوایحی که بدین ترتیب مورد اصلاح و تصویب کمیسیون‌ها قرار می‌گیرد تا تصویب نهایی مجلسین قابل اجرا خواهد بود.

دکتر افشار، صارمی، محمدعلی مسعودی‏

رئیس- یک توضیحی بنده می‌دهم آقایان توجه بفرمایند اولاً ماده واحده به طور کلی اختیارات را کان لم یکن می‌کند یعنی مجلس به طور کلی آن اختیارات را لغو می‌کند دولت می‌تواند در ظرف ۱۵ روز که این قانون برای رفتن به مجلس سنا و برای توضیح در جریان تصویب است لوایح ضروری را برای تصویب به مجلس پیشنهاد کند و مجلس هم می‌تواند آنها را به کمیسیون‌ها بفرستد و اجازه به کمیسیون بدهد برای تصویب واین مخالف هیچ وضعیتی نیست، اصل الغای اختیارات است که در این ماده واحده ذکر شده که دولت دچار اشکالات نشود خیلی به مورد است به این پیشنهاد حالا رأی می‌گیریم (نقابت- اصل ماده را هنوز مطرح نکرده‌اید تبصره را دارید مطرح می‌کنید) آقای نقابت این یک پیشنهاد اصلاحی است اگر اصلاح شد و مجلس قبول کرد آن وقت اصل ماده مطرح می‌شود.

عبدالصاحب صفایی- بنده طبق ماده ۱۷۴ پیشنهاد دارم.

رئیس- شما رأی سکوت می‌خواهید بدهید.

عبدالصاحب صفایی- نخیر پیشنهاد را حضورتان تقدیم کردم ملاحظه بفرمایید اگر رأی سکوت قبول نشد نماینده می‌تواند این پیشنهاد را بکند.

رئیس- آیین‌نامه را آقایان نمی‌خوانند این ماده راجع به رأی استیضاح است سه جور رأی است رأی سکوت، رأی امنیت و رأی منفی.

صفایی- ماده ۱۷۴ به طور مطلق است.

رئیس- مال استیضاح است بخوانید خواهش می‌کنم شما که اهل مطالعه هستید انواع رأی و تصمیمات در مورد استیضاح.

صفایی- ماده ۱۷۴ مطلق است استیضاح که به شعب نمی‌رود.

رئیس- رأی گرفته می‌شود به پیشنهادی که قرائت شد.

قنات آبادی- بنده مخالفم.

رئیس- چند مخالف که نمی‌تواند صحبت کند؟ آقای شوشتری و آقای فرامرزی صحبت کردند.

عمیدی نوری- یک بار دیگر قرائت بشود.

رئیس- آقایان توجه بفرمایید یک بار دیگر قرائت می‌شود.

(به شرح سابق خوانده شد)

شوشتری- آن کلمه لوایح را بردارید مقررات بگذارید اگر لایحه بگذارید قانون است.

رئیس- لایحه با قانون دو تا است آقایانی که با این پیشنهاد موافقند قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد یک پیشنهادی از آقای مهندس جفرودی رسیده که حالا بعد از این تبصره لزومی ندارد حالا قرائت می‌شود و محتاج به اخذ رأی نیست.

(به شرح زیر خوانده شد)

تبصره ۲- لوایح قانونی ناشی از اختیارات که مربوط به تأسیس بانک ساختمانی و مؤسسه نقشه‌برداری می‌باشد به قوت خود باقی است.

جفرودی، تیمورتاش، قباد ظفر

رئیس- این دیگر محتاج نیست دولت وقتی خودش خواست مورد عمل قرار خواهد داد.

شوشتری- پیشنهاد بنده چطور شد؟

رئیس- پیشنهاد شما کجا است؟

شوشتری- آنجا داده‌ام.

رئیس- شما ۱۵ روز را بیست روز کرده‌اید مجلس ۱۵ روز را قبول کرده است چون گزارش کمیسیون دو تبصره دیگر دارد که آقایان پیشنهاد تجزیه کرده‌اند که باید به آنها جدا جدا رأی بگیریم پیشنهاد تجزیه‌ای است که آقای دکتر شاهکار کرده‌اند که مجلس باید قبول کند و محتاج به توضیح هم نیست حالا ماده واحده با این تبصره اصلاحی قرائت می‌شود و رأی می‌گیریم بعد هم پیشنهاد تجزیه مطرح می‌شود یک پیشنهادی هم آقای رضایی داده‌اند به عقیده بنده محتاج نیست برای اینکه ۱۵ نفر وکیل یا ۴۰ نفر هر پیشنهادی بخواهند بکنند می‌توانند حالا پیشنهاد ایشان قرائت می‌شود.

(به شرح زیر خوانده شد.)

پیشنهاد می‌کنم این جمله به پیشنهاد علاوه شود.

همچنین در صورتی که چهل نفر از آقایان نمایندگان مجلس تقاضای ارجاع هر یک از این لوایح را به کمیسیون‌های مربوطه بنمایند به ترتیب مذکور عمل خواهد شد.

محمود رضایی‏

رئیس- بنده گمان نمی‌کنم این وارد باشد هر وقت در مجلس ۱۵ نفر یا چهل نفر بخواهند طرحی را مطرح کنند می‌توانند.

رضایی- اجازه بفرمایید که توضیح بدهم.

رئیس- بفرمایید.

رضایی- بنده با اجازه آقایان پیشنهادم را مجدداً می‌خوانم بعد توضیح می‌دهم.

بنده پیشنهاد کردم این جمله‌ای که حالا قرائت می‌کنم به این تبصره اضافه بشود.

«همچنین در صورتی که چهل نفر (تیمورتاش- ۱۵ نفرش بکنید) چشم ۱۵ نفر از آقایان نمایندگان مجلس تقاضای ارجاع هر یک از این لوایح را به کمیسیون‌های مربوطه بنمایند به ترتیب مذکور عمل خواهد شد» (نراقی- طرح بفرمایید) تفاوت طرح این است که شما وقتی که طرح می‌دهید این باید در مجلس مطرح شود و بعد از تصویب مجلس اجرا شود اینجا یک نگرانی برای بعضی از آقایان نمایندگان پیدا شده است که ممکن است بعضی از این لوایح که مفید به نظر می‌رسد دولت آنها را در ظرف ۱۵ روز به مجلس ندهد بنابراین وقتی در ظرف ۱۵ روز نداد اینها دیگر اجرا نخواهد شد متوقف می‌ماند نظر این است که وقتی ۱۵ نفر از آقایان نمایندگان تقاضا کردند این لوایح به کمیسیون برود تا تعیین تکلیف از طرف مجلس آن لوایح اجرا بشود (صفایی- آقای رئیس یک اجازه‌ای به بنده بدهید والله دو دقیقه بیشتر حرف نمی‌زنم).

رئیس- این پیشنهاد وارد نیست آقای اردلان بفرمایید.

اردلان- بنده متأسفم یک چیزی را که همه موافق بودند یواش یواش می‌خواهید آن را بکنید هیچ، مثل معروفی است که یک کسی بار شیشه داشت یک کسی آن را چوب زد و پرسید این چیست؟ صاحب بار گفت اگر یک چوب دیگر بزنی هیچ، دولت هر چه دلش می‌خواهد می‌آورد ۱۵ نفر از وکلا هم هر چه می‌خواهد می‌آورند پس بگویید هیچ بنده عقیده‌ام این است باید ماده واحده را با تبصره یک مجلس تصویب بکند دولت برود لوایح ضروریش را بیاورد دولت چرا یک سال است نمی‌آورد ۱۵ روزه هم بی‌خود مهلت می‌دهید هر چه دلش می‌خواهد می‌آورد نباید ما اجازه بدهیم که یک چنین کاری پیش بیاید.

رئیس- رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد آقای رضایی آقایانی که موافقند قیام فرمایند (عده کمی برخاستند) تصویب نشد، بنابراین رأی گرفته می‌شود به ماده واحده.

مهندس جفرودی- بنده پیشنهاد دادم که به کمیسیون برود.

رئیس- نمی‌شود چنین پیشنهادی داد افراد نمی‌توانند پیشنهاد کنند دولت یا مخبر کمیسیون می‌توانند تقاضا کنند، ماده واحده قرائت می‌شود.

(به شرح زیر خوانده شد.)

ماده واحده- کلیه لوایح آقای دکتر محمد مصدق ناشیه از اختیارات حاصله از ماده واحده مصوب مرداد ماه ۱۳۳۱ و ماده تمدیدی آن مصوب بهمن ماه ۱۳۳۱ چون برخلاف قانون اساسی بوده ملغی است.

رئیس- آقایانی که موافق این ماده هستند قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد.

صدر زاده- بنده اخطار نظامنامه‌ای راجع به رأی دارم فقره سه از ماده ۱۵۱ است در تمام لوایح قانونی که مالیات یا عوارضی را برقرار یا مالیات و عوارضی را ملغی می‌کند با ورقه رأی گرفته شود.

رئیس- بنده خیلی متأسفم اولاً به لایحه مالی که اول رأی گرفته نمی‌شود چون باید قبلاً به مجلس سنا برود و بعد رأی گرفته شود ثانیاً این لایحه مالی نیست یک مقرراتی را مجلس دارد لغو می‌کند چه ربطی به لایحه مالی (صحیح است) (چند نفر از نمایندگان- به تبصره یک هم رأی بگیرید) به تبصره‌ای که پیشنهاد شده و آقایان رأی دادید احتیاجی ندارد یک بار دیگر رأی بگیریم.

نقابت- به تبصره که رأی دادیم دیگر برای چه رأی بدهیم.

رئیس- من هم گفتم حالا تبصره ۲ قرائت می‌شود.

(به شرح زیر خوانده شد.)

تبصره ۲- هر کس با ایجاد هر گونه وسایلی از مجلسین تقاضای تفویض اختیارات قانون‌گذاری بکند به حبس مجرد از ۲ تا ۱۰ سال محکوم می‌شود.

رئیس- برای این تبصره تقاضای تجزیه شده توجه بفرمایید یک بار دیگر قرائت می‌شود.

(به شرح سابق خوانده شد)

کریمی- خلاف قانون اساسی است مقام ریاست نباید اجازه بدهد که اصلاً مطرح شود.

رئیس- اینکه پیشنهادی یا تبصره‌ای دو بار یا سه بار قرائت می‌شود برای توجه آقایان است مجدداً قرائت می‌شود

(به شرح سابق خوانده شد.)

مهندس جفرودی- این تبصره معنی ندارد.

رئیس- آقایانی که با این تبصره موافقند قیام فرمایند (عده کمی برخاستد) تصویب نشد (ارباب- هیچ یک از آقایان رأی ندادند من رأی دادم) خوب آقایان مختارند که رأی ندهند یا رأی بدهند. تبصره ۳ قرائت می‌شود.

(به شرح زیر خوانده شد.)

تبصره ۳- هر یک از نمایندگان مجلسین که اختیارات قانون‌گذاری را به شخص یا دولتی تفویض کند مادام‌العمر از حق انتخاب مجلسین محروم خواهد شد.

رئیس- آقایانی که با این تبصره موافقند قیام فرمایند (عده کمی برخاستند) تصویب نشد پس رأی گرفته می‌شود به مجموع ماده واحده و تبصره ۱ یعنی یک ماده و یک تبصره آقایانی که با ماده واحده و یک تبصره موافقند قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد فرستاده می‌شود به مجلس سنا. ۷- تعیین موقع و دستور جلسه بعد- ختم جلسه

رئیس- جلسه را ختم می‌کنیم جلسه آینده روز یکشنبه خواهد بود و دستور لایحه فرهنگیان. (مجلس نیم ساعت بعد از ظهر ختم شد)

رئیس مجلس شورای ملی- رضا حکمت