مذاکرات مجلس شورای ملی ۴ دی ۱۲۸۸ نشست ۲۶
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۴ دی ۱۲۸۸ نشست ۲۶
جلسة ۲۶
صورت مذاکرات یوم یکشنبه ۱۲ شهر ذی حجه الحرام ۱۳۲۷
مجلس دو ساعت قبل از غروب منعقد گردید.
عاضدالملک خلاصة جلسه قبل را قرائت کردند، چون در خلاصه نوشته شده بود وکیل الرعایا غایب بود.
وکیل الرعایا ـ با اینکه مجلس بنده را مأمور کاری کرد و به همان کار مشغول بوده‌ام باز حق دارد مجلس بنده را غایب بنویسد یا خیر.
رئیس ـ شما غایب نیستید اشتباهاً نوشته شده است.
حاجی شیخعلی ـ بنده می‌خواستم عرض تبریک به دو نفر نماینده که از طرف مجلس انتخاب شده‌اند عرض کنم امیدواریم از افکار آنها به نتیجه حسنه برسیم.
رئیس ـ موضوع مذاکرات امروز راپورت تلگرافی تبریز راپورت‌های کمیسیون اعتبار نامه‌ها کاغذ وزارت مالیه در خصوص تفاوت عمل خراسان و کاغذی است که از وزارت داخله رسیده امتیاز بلورسازی.
ذکاءالملک تلگراف تبریز را قرائت کردند).
آقا شیخ اسمعیل نوبری ـ اگر مجلس صلاح بداند یک تشکری از طرف مجلس از رؤسای قشون بنماید.
وکیل التجار ـ بیشتر لازم میدانم به واسطة قدری اطلاعات داخلی و خارجی که تحصیل شده است به وزارت جنگ تأکید شود که در قلع و قمع اشرار این طرف مثل اشرار شاهسون اردبیل تسامح نشود و حالا که اردوی بزرگی تشکیل شده و دولت مخارج می‌دهد این اشرار و رحیم خان را قلع و قمع نمایند که باز بعد از زمستان دچار زحمات آنها نشویم و گوش به استمهال آنها ندهند.
رئیس ـ آنچه بنده اطلاع دارم در جلسه امروزی وزراء قرار قطعی داده شده است در این باب.
وکیل الرعایا ـ حالا که وزرای مسئول داریم خوبست به خود آنها اعتماد نموده واگذار نماییم.
معاضدالملک ـ اسامی اعضاء کمیسیونی است که دیروز برای آن دو ماده نظامنامه انتخابات معین شد و بردند در آن اطاق استخراج آراء نمودند.(لسان الحکما ـ سلیمان میرزا ـ آقا شیخ اسمعیل صدیق حضرت ـ وحید الملک).
صدیق حضرت ـ چون بنده در کمیسیون عضویت دارم لذا از عضویت این کمیسیون استعفا می‌دهم.
تقی زاده ـ بنده هم چنانچه صدیق حضرت گفتند در دو کمیسیون عضویت دارم و از این کمیسیون استعفا می‌دهم.
معاضدالملک ـ پس آقای مرتضی قلیخان و فهیم الملک بر حسب اکثریت منتخب شدند.
رئیس ـ از این آقایان استدعا دارم هر چه زودتر رئیس و منشی خود را انتخاب نموده مشغول شوند.
وکیل التجار ـ استدعا دارم در موقعیکه اطلاع می‌دهند برای انتخاب کمیسیون هر کس بخواهد قبول کند که اظهار کندکه اسباب زحمت نشود.
تقی زاده ـ پس باید هر دفعه که انتخاب یک کمیسیون می‌شود عده زیادی اظهار بدارند که ما مشغول هستیم در فلان کمیسیون وکلا باید بدانند رفقای خودشان در کجاها مشغول هستند و اعضای کمیسیونها را بشناسند (در این موقع راپورت کمیسیون اعتبارنامه‌ها قرائت شد.)
رئیس ـ چون اظهار شده بود که در کمیسیون اعتبارنامه‌ها به اعتبارنامه این آقایان رسیدگی تام نشده به این جهت مجدداً احتیاطاً به آنها رسیدگی شد.
حاجی محمد اسمعیل کاشف ـ وقتی که بنده وارد شدم حضرتعالی در کمیسیون عالی رئیس موقتی بودید و معزز الملک منشی بود اعتبار نامه خودم را تقدیم کردم بعد از چند روز به من رد کردید نمی دانم چرا تأخیر شده است یا اینکه باید اگر هم لازم بود ملاحظه شود از دفتر بگیرند.
وزیرزاده ـ چون وقتی که دادند به معزز الملک معزز الملک به دفتر ندادند و به خودشان رد کردند پریروز دو مرتبه خواستیم از خودشان گرفتیم (در این موقع راپورت دیگر کمیسیون اعتبارنامه‌ها قرائت شد.)
حاجی سید نصرالله ـ این راپورت توضیح لازم دارد.
وحید الملک ـ چون نوشته است صدر الاسلام رأی خود را به حیدرمیرزا داده است لکن معلوم نیست حیدر میرزا رأی خود را بکی دادند یک رأی خود را بکی داده است.
وکیل الرعایا ـ این به عقیده بنده عیب ندارد برای اینکه در سه رأی به دو رأی اکثریت حاصل می‌شود و اینجا حیدر میرزا لابد رأی درباره خودش داده صدرالاسلام هم که درباره او رأی داده اکثریت حاصل می‌شود.
تقی زاده ـ این هم غلط است به موجب قانون انتخابات که در بین سه نفر از برای انتخاب یک نفر نباید رأی گرفت باید قرعه گرفته شود (در این موقع راپورت کمیسیون اعتبارنامه‌ها در خصوص وکلای کاشان قرائت شد.)
رئیس ـ در این خصوص رأی نمی‌گیریم غرض اطلاع آقایان بود و ژلاتین هم شده و به آقایان رسیده است روز سه شنبه رأی می‌گیریم (در این موقع مکتوب وزارت مالیه قرائت شد.)
رئیس ـ مقصود این است که این چند فقره که خوانده می‌شود اسباب تعطیل کار مأمورین دولت شده است این است که هیئت رئیسه اینها را نگاه داشته بود که پس از تشکیل کمیسیونها به کمیسیون هائی که راجع به آنهاست رجوع شود لکن معطل کردن نظامنامه به تأخیر انداخت علاوه تأخیر این قبیل مطالب در این آخر سال احتمال می‌رود مالیات را به زمین بزند.
محمد هاشم میرزا ـ اگر کمیسیونی در این باب تشکیل شود بهتر است و مقرر فرمائید در آن کمیسیون وزیر مالیه حاضر شده توضیحات لازمه بدهیم.
رئیس ـ حالا کمیسیون تشکیل نمی‌شود.
حاجی شیخعلی ـ صورت تفاوت عمل تمام ولایات و متعلقات خراسان پیش بنده است در صورت تشکیل کمیسیون بنده می‌آورم از روی آن عمل شود.
مصدق الممالک ـ تفاوت عمل دو قسم است یکی این است که جمع شده و راجع به اصل مالیات است و یکی آن است که در باب چوب و فلک و غیره گرفته می‌شود آنها باید موقوف شود و قسم اول گرفته شود.
رئیس ـ می دانید در مجلس سابق تفاوت عمل جمع شده و در همان اوقات یا دو ماه بعد یک میزی شد و بعد یک مقداری علاوه شده است وزارت مالیه می‌گوید دو چیز جمع شده است و آن ممیزی هر چه توانسته به تفاوت عمل افزوده است حالا باید دید که هر دو را مأمورین دولت باید بگیرند یا یکی از آنها را.
محمد هاشم میرزا ـ باید به کمیسیون رجوع شود.
رئیس ـ تشکیل کمیسیون و عدم تشکیل کمیسیون منوط برای مجلس است.
کاشف ـ این مسئله باید حتماً در کمیسیون مذاکره شود والا جزئیات بسیار دارد و اگر بنا شود در مجلس مذاکره شود باید از تمام جزئیاتش مذاکره بشود و وقت مجلس را تضییع می‌کند.
مرتضی قلیخان ـ تاریخ این عمل پیش من است در مجلس سابق چهار مسئله مهم رجوع به مجلس شد یکی مسئله تفاوت عمل بود که در خراسان ۷۰ هزار تومان به قلم آمده بود که اصل تفاوت عمل بود که بعد یک ممیزی شد و یک چیزی علاوه بر تفاوت عمل جمع شد و قرار شد در آن ممیزی تفاوت عمل سابق را منظور دارد ولیکن آن ممیزین هر دو را نوشتند که تفاوت عمل فلان قدر و ممیزی فلان مقدار بعد در مجلس این مسئله خیلی صحبت شد که یا هر دو گرفته شود یا همان تفاوت عمل یا ممیزی قرار بود مجلس در این باب یک قرار قطعی بدهد تأخیر افتاد تا مجلس مفصل شد لیکن حالا باید مجلس یک قرار قطعی در این باب بدهد.
وکیل التجار ـ تفاوت عمل چیزی است که در کتابچه جمع شده و چوب فلک جزء تفاوت عمل نیست درمسئله تفاوت عمل خراسان بنده درست در خاطر دارم که گفته می‌شد در آن مجلس که آنجاها که ممیزی شده است دیگر تفاوت عمل نیفزایند و به همان ممیزی اکتفا شود و باید ملتفت این نکته شد که تفاوت عمل که جمع شد آن چیزی است که حکام کل عمل می‌کردند نه آنکه حکام جزء عمل می‌کردند.
مؤتمن الملک ـ بنده یک عرضی دارم که اطلاعی نیست اساسی است و می‌خواهم بدانم یک مطلبی که وارد مجلس می‌شود مجلس چطور باید قبول و رد نماید مطالبی که وارد مجلس می‌شود خارج از سه قسم نیست یا فوری است یا وقت موسع دارد یا آنکه مجلس رد می‌نماید د رهر سه صورت باید مطلبی که وارد می‌شود و وزراء به مجلس می‌دهند باید خود وزراء هم حاضر باشند در صورتی که فوری باشد فوریت مطلب را اثبات نمایند و ثابت کنند که شور اول و دوم هم لازم ندارد آن وقت یک کمیسیون فوری منتخب شده به کمیسیون برود و نتیجه به مجلس بیاید حالا یک مطلبی که وارد شده است بعضی تصدیق می‌کنیم بعضی تکذیب می‌کنیم اگر وزیر حاضر بود ممکن بود به یک کلمه جواب بگوید بنده عرض می‌کنم هر مطلبی که پیشنهاد مجلس می‌شود وقتی که قرائت شود در مجلس که وزیر حاضر باشد.
فاتح الملک ـ این مسئله خیلی مهم است و به یک مجلس دو مجلس ختم نم یشود جزئیات زیاد و مذاکرات بسیار لازم دارد البته آن همه مذاکرات وقت مجلس را تضییع می‌کند و باید به کمیسیون رجوع شود.
تقی زاده ـ این مسئله به عقیده من هیچ راجع به مجلس نیست و از ابتدای مجلس گذشته هم بنده چه در مجلس علنی چه در کمیسیون گفتم که نباید به مجلس بیاید تفاوت عمل و ممیزی ما یک چیز است در سال گذشته که بودجه از مجلس گذشت هشت کرور تفاوت بودجه بود که قلم به قلم نوشته بود یکی از قلمها هشتاد هزار تومان تفاوت عمل قاینات و سیستان بودکه بنان السلطنه جمع کرده بود لکن تفاوت عمل ولایات را درست معلوم نکردیم برای اینکه صورت دادن آن با مستوفی‌ها بود و آنها صورت در دست ندارند فقط صورت صحیحی کهداده شد از کرمانشاهان و یزد داده شد و صورتی که مستوفی اصفهان نوشته بود می‌بایست یک چیزی هم دولت دستی به اصفهان بدهد غرض این است اگر ممیزی و تفاوت عمل یکی است البته باید داده بشود و اگر دو چیز است که نقیض یکدیگر است معلوم است خود وزیر مالیه نباید بگیرد وقتی وزیر مالیه دید یک چیزی زیاده از اندازه به عهده رعایا وارد آمده است نباید بگیرد و حوزه انجمن ایالتی و ولایتی یک از تکالیف مهمه اش همین است وقتی در آنولایت یک چیزی علاوه و زاید از اندازه بر رعایا تحمیل شده است تخفیف می‌خواهد و با وزارت مالیه مذاکره می‌کند و وزارت مالیه هم رأی انجمن ایالتی و ولایتی را مناط باید بداند بنده گمان نمی‌کنم این چیزی باشد که به مجلس بیاید و به موجب آن ماده قانون اساسی لازم باشد وزیر به مجلس بیاید.
ناصرالاسلام ـبنده تأیید می‌کنم فرمایش مؤتمن الملک را که در قرائت این قبیل لوایح باید وزیر یا معاون وزیر در مجلس حاضر باشد و چون این قبیل لوایح از هر وزارت خانه به مجلس می‌آید از قبیل لایحه وزارت معارف و غیره و تمام اینها محتاج به تشکیل کمیسیون است و اگ بخواهید بگذاریم که آن نظامنامه از مجلس بگذرد موجب تعطیل امور است پس خوب است مواد راجعه به تشکیل کمیسیون را به مجلس آورده قرائت شده رأی گرفته شود و کمیسیونها تشکیل شود و این مطالب به کمیسیون رجوع شود.
افتخارالواعظین ـ بنده در ممیزی خراسان اطلاعات درست دارم سه سال آصف الدوله ممیزی نمود ۶۰ هزار تومان به دولت داد در صورتیکه هر سال قریب ۸۰ هزار تومان عمل می‌کرد و در ممیزی هم بی اعتدالی خیلی شده است مثلاً قرائیکه آب زیاد و عمل زیاد داشته است صاحبان آنها به دویست تومان سیصد تومان رشوه آنها را از ممیزی معاف داشته و در سنه گذشته هم یک مختصری شد و هم تفاوت عمل را گرفته و هم ممیزی را حالا هم رعایای خراسان نمیگویند ما تفاوت عمل را نمی‌دهیم میگویند یا تفاوت را بگیرید یا ممیزی را و یک نفر از مستوفیان صحیح متدین امین درست آقامیرزا احمد خان مستوفی است که رسیدگی کرده است و در صورت صحیح از تفاوت عمل ممیزی دارد اگر اجازه میفرمائید آن صورت از او گرفته شود و در مجلس بیاید.
رئیس ـ از این مذاکرات معلوم می‌شود سه رأی حاصل شده است یکی آنکه به کمیسیون رجوع شود یکی آنکه آقای مؤتمن الملک گفتند با حضور وزیر قرائت شود یکی آنکه آقای تقی زاده گفت راجع به خود وزیر مالیه است و با انجمن ایالتی خراسان باید مذاکره نمایند حالا آقایان یکی از این سه رأی را اختیار کنند.
وکیل الرعایا ـ بنده قبول دارم اظهاری را که تقی زاده فرمودند که با انجمن ایالتی خراسان باید مذاکره کنند و آن به موجب ماده (۹۱) است از قانون انجمنهای ایالتی و ولایتی که حکمش در آنجا است و وزیر مالیه هم خودش با آنها مذاکره کند و تضییع وقت مجلس نشود و باز هم می‌گویم که آن چیزی که جمع شده است همان تفاوت عمل است که حکام کل عمل کرده‌اند نه آنکه حکام جزء عمل می‌کردند.
کاشف ـ ما نمی‌توانیم در مجلس از سوء اعمال مأمورین جزء دولت صحبت کنیم و از این قبیل کارها زیاد است تا اگر بنا شود تمام در مجلس بیاید و در جزئیاتش ما مذاکره کنیم وقت مجلس تضییع می‌شود و لازم است که ما نظامنامه داخلی را تمام کنیم که کمیسیونها تشکیل شود و این مطالب به کمیسیون رجوع شود و اگر لازم است وزیری هم توضیح بدهد که وقتی نتیجه به مجلس آمد آنقدر مذاکره لازم نداشته باشد وقت مجلس تضییع نشود.
محمد هاشم میرزا ـ در این خصوص مذاکرات زیاد است تا وزیر تشریف نیاورند در مجلس و جواب ایرادات و توضیحات را ندهند تکلیف معلوم نمی‌شود.
اسدالله میرزا ـ مذاکرات خیلی مخلوط شده است بنده عقیده‌ام این است که مذاکرات لازم و کافی شده است و آراء مجلس در سه شق دور می‌زند یکی رأی آقای تقی زاده است که وزیر مالیه با انجمن ایالتی خراسان باید در این باب صحبتی نماید خیلی صحیح است یکی هم رأی مؤتمن الملک است یکی هم رأی این است که کمیسیون تشکیل شود که به کمیسیون برود حالا باید رأی گرفت.
مؤتمن الملک ـ از فرمایشات آقایان معلوم می‌شود اظهارات آقای تقی زاده را منافی با حرف بنده یافته‌اند و این طور نیست تقی زاده فرمودند این عمل اصلاً با وزیر است بنده عرض کردم تا وزیر نباشد نمی‌شود در این باب صحبتی کرد و ممکن است وقتی وزیر آمد به او بگوئیم که این لایحه را مجلس نمی‌پذیرد و با خودمان است چنانچه رأی تقی زاده است پس منافاتی ندارد رأی بنده با رأی ایشان و بنده عرض می‌کنم از این قبیل لوایح هم باز هست از قبیل لایحه وزارت معارف که خودش حاضر نیست و مادام که حاضر نشده نمی‌شود مطرح کرد.
وزیرزاده ـ بنده تأیید می‌کنم فرمایش آقای مؤتمن الملک را و می‌گویم ما نمایندگان ملتیم نه وکلای وزراء که یکی ایراد کند یکی از ما عوض وزیر جواب بگوئیم باید خود وزیر مالیه یا غیر آن در موقع قرائت لایحه حاضر باشد.
منتصر السلطان ـ بنده تأیید می کنمن فرمایش آقای مؤتمن الملک را و عرض می‌کنم مادام که وزیر نیامده است نمی‌شود این لایحه را قرائت کرد.
رئیس ـ این رأی را هم نمی‌شود داد که هیچ کاغذی از وزراء نمی‌شود بدون حضور آنها در مجلس قرائت شود شاید یک کاغذ اطلاعی باشد یا یک امر جزئی باشد لازم نیست حضور وزراء در آنها و الا اگر بنا شود در تمام جزئیات حاضر باشند این امورات و مشکلات زیاد امروزه مملکت تمام معطل می‌ماند.
ناصرالاسلام ـ بنده باز هم تأیید و تأکید می‌کنم عرض خودم را که مواد نظامنامه راجعه به تشکیل کمیسیونها باید به مجلس بیاید.
فاتح الملک ـ بنده عرض می‌کنم چون آخر سال است و اینکه ما می گوئیم این مطالب راجع به ما نیست مخالف با اتفاق ما است با وزراء و به این ترتیب هیچ کاری از آنها پیشرفت نمی‌کند و مالیات زمین می‌ماند و الزام امور الآن تشکیل کمیسیون و ارجاع این گونه امور به کمیسیون و آمدن وزیر است در کمیسیون برای توضیح دادن.
تقی زاده ـ اولاً یکی از این آراء که تشکیل کمیسیون است بنده زیاد می دانم باید اولاً بدانیم این مطلب را مجلس پذیرفت یا خیر اگر مطلبی را مجلس قابل توجه دانست آن وقت می‌شود به جائی رجوع کرد و ممکن است نپذیرد مثل بعضی کاغذها که آدم می‌خواند می‌بیند که نتیجه ندارد و دور می‌اندازد پس نمی‌شود هر مطلبی را رجوع به کمیسیون کرد و اینکه جناب مؤتمن الملک فرمودند خیلی صحیح است لیکن لازم نیست بعد از آنکه سه سال مجلس جلسات بی ترتیب داشت بگوئیم این یک روز هم بالای تمام آنها خوب است حالا جواب نوشته شود به وزیر مالیه که اولاً باید قانوناً تشریف بیاورید با لایحه به مجلس تشریف نیاوردید و بعد هم بنویسید حالا که نیامدید رأی مجلس هم فلان است نه اینکه یک روز وقت مجلس تلف شده یک روز دیگر هم تلف کنیم و از وزیر وعده بخواهیم که تشریف بیاورند و این مذاکرات بی نتیجه بماند پس از این مذاکرات باید رأی مجلس معلوم باشد و اینکه اسدالله میرزا فرمودند راجع به مجلس است و باید به مجلس بیاید و یک ماده از قانون انجمنهای ایالتی و ولایتی را در جواب ایشان می‌خوانم در این موقع ماده (۹۱) را قرائت کردند این ماده حق به انجمن‌ها می‌دهد و آن چیزهائیکه امروز گرفته می‌شود به موجب قانون نیست قانون آن است که از مجلس گذشته باشد اینکه گرفته می‌شود الآن معمول است پس اگر یک چیزی اضافه گرفته شود می‌تواند وزیر مالیه به تصویب انجمن ایالت خراسان به موقع اجرا گذارد پس باید نوشت که به موجب این ماده می‌بایست بدانید که این وظیفه خودتان وانجمن است چرا به مجلس فرستادید و اگر راجع به مجلس می دانید باید خودتان حضور داشته باشید.
مرتضی قلیخان ـ بنده هم عقیده‌ام این است که وزیر یا معاون آن ابید حضور داشته باشد و فوریت و عدم فوریت را ثابت کنند تا زود در مجلس مطلب قطع گردد و توضیحات لازمه بدهد و اما آنکه گفته شد چند ماده از نظامنامه راجع به تشکیل کمیسیونها قرائت شود از مجلس بگذرد و نظرتان هست آن روز در مجلس گفته شد باید مرتب در مجلس خوانده شود و رأی گرفته شود پس بهتر این است که به وزیر نوشته شود که وقتی لایحه به مجلس می‌نویسید باید خودتان حاضر باشید و اینکه آقای تقی زاده فرمودند که به موجب ماده ۹۱ راجع به وزیر و انجمن است خیلی صحیح است و این قسم جواب نوشته شود در اقع همراهی با وزیر شده و زود مطلب می‌گذرد و آن هم در دو ماده می‌تواند ختم کند مطلب را.
رئیس ـ جمعی از آقایان اجازه خواسته‌اند و بی اندازه مذاکره شده است در هر سه این مطالب لازم است حالا رأی بگیریم اول در این که در مجلس باید مذاکره شود یا به خود وزارتخانه رجوع شود یعنی به موجب آن ماده وزیر مالیه با تصویب انجمن هر قسم صلاح دانستند عمل کنند بعد از اینکه دراین دو ماده رأی گرفتیم آن دو شق را هم رأی خواهیم گرفت.
وکیل التجار ـ این مسئله اشتباه شده است قدری باید واشح شود که تفاوت عمل با ممیزی یک چیز است یا آنکه ممیزی علاوه بر تفاوت عمل است معلوم می‌شود بر بعضی از آقایان درست مطلب معلوم نیست.
رئیس ـ جای اشتباه نیست یک دفعه تفاوت عمل جمع شده است و یک مرتبه هم در ممیزی یک چیزی علاوه شده است و باید یکی از این دو عمل شود.
مؤتمن الملک ـ این مطلب را نمی‌شود رأی گرفت یا به طوری که آقای تقی زاده فرمودند که جز، تکالیف ما نیست شاید بعد دانستیم که جزء تکالیف ما است پس اگر بناست اول رأی بگیریم که باید به مجلس بیاید یا خیر شاید پس فردا وزیر مالیه آمد و ثابت کرد جزء تکالیف ما هست آن وقت خلاف رأی مجلس رفتار شود غلط است پس باید فوری در امری رأی گرفته نشود.
تقی زاده ـ اینکه آقای مؤتمن الملک فرمودند مثل این است که ما این کاغذ را نخوانده‌ایم لیکن ما این کاغذ را خواندیم و مطلبش را هم فهمیدیم این مسئله مثل این است که بگوئیم از یک دکان یک تومان گرفته شود و یک مرتبه بگیرند بعد یک فراش دیگر هم رفت یک چیزی گرفت حالا باید هر دو را بگیرند یا خیر معلوم است یکی هم غلط است در اینجا می گویند یک دفعه ممیزی شده است و آن جمع شده جزو بودجه شده و چون مجلس به بودجه رأی داده است به آن هم رأی داده است و دادن آن قانونی شده است دیگر چیزی که علاوه شده است معلوم است غلط است و من می‌گویم این اول نباید به مجلس بیاید چرا به مجلس آمده است ثانیاً اینکه به موجب فانونی که نوشته‌ایم به انجمن ایالتی واگذار شده است این قبیل اختیارات دیگر آنکه در اینجا باید رأی داد که وزیر مالیه هر وقت شما دیدید از محل چیزی را که باید بگیرند دو مرتبه گرفته و دیدید غلط است گرفتن یکی از آنها اختیار دارید که یکی را بگیرید و آن غلط را معاف دارید.
مؤتمن الملک ـ ممکن است در یک موضوع در دو قانون دو ماده مختلفه دیدیم یافت شود چنانچه در انتخابات دو ماده مختلفه دیدیم یافت شد و اسباب جلب توجه مجلس گردید اینک می گوئید واضح است که یکی باید گرفته شود یا حق وزیر مالیه است که خودش به تصویب انجمن ایالتی قطع و فصل نماید برای ایشان واضح است شاید برای بنده واشح نباشد و لازم است تأمل کنم پس نمی‌شود فوری در یک مطلب رأی داد و باید درست اطراف مطلب را تأمل کرد و رأی گرفت.
ناصر الاسلام ـ بنده باز هم تأکید می‌کنم تشکیل کمیسیون را و اگر کمیسیون تشکیل نشود به مجلس بیاید چون تمام آقایان از ترتیب تفاوت عمل ایالات و ولایات اسباب تضییع وقت
مجلس شده نتیجه هم حاصل نمی‌شود پس باید کمیسیون تشکیل به آنجا رجوع شود و نتیجه به مجلس بیاید.
وکیل التجار ـ بنده عرض می‌کنم اگر تأمل فرمائید می‌یابید که این دو مرتبه نیست.
هاشم میرزا ـ این یک مسئله جزئی نیست که به یک مجلس ختم شود اقلاً یک ماه مذاکرات لازم دارد در مسئله چاپارخانه سمنان و دامغان که عبارت از دو خرابه است به مذاکره یک مجلس اکتفا نشد در اینجا که مسئله ۸۰ هزار تومان نقد و چند هزار خروار جنس است چطور می‌شود به یک مجلس اکتفا شود.
اسدالله میرزا ـ اینکه می گویند قابل توجه نیست این طور نیست وقتی که لایحه از طرف وزیری به مجلس آمد قابل توجه است به علاوه این مسئله کسر ۸۰ هزار تومان از بودجه است چطور می‌شود به یک کلمه ختم کرد در کمیسیون مالیه هم سابقاً اظهار شده در هر حال آمدن این مطلب به مجلس لازم است و اینکه گفته می‌شود که هر مطلبی از طرف وزیری اظهار می‌شود باید وزیر حاضر باشد این طور نیست در صورتی که از طرف مجلس لایحه به وزیری پیشنهاد شودهمین طور است حتماً وزیر یا معاون باید حاضر باشند در مطالبی که از طرف وزیری به مجلس پیشنهاد می‌شود مجبور نیست وزیر حضور داشته باشد اگر مجلس حضور وزیر را لازم دانست می‌گوید از برای دادن توضیحات بیاید لکن در اینکه هر وقت وزیری لایحه می‌فرستد باید خودش هم بیاید باید این را رأی گرفت و در مطلب فوری است یا غیر فوری باید رجوع به کمیسیون شود مطلب دیگری است و مطلب را باید مختلط در هم نکرد باید از هم تجزیه کرد.
اسدالله خان ـ در تأییدات نواب و الا عرض می‌کنم این مسئله مثل تخفیف نیست که لازم نباشد به مجلس بیاید تخفیف این است که مثلاً یک قریه که پانزده تومان باید بدهد به واسطه علتی در یک سنه نمی‌تواند بدهد می‌رود به انجمن ثابت می‌کند که نباید بدهد انجمن به وزارت مالیه می‌گوید در محل فلان مبلغ کسر کرده است و باید به صیغه تخفیف معاف شود و این تفاوت بودجه است و کلی است باید به مجلس بیاید و در خصوص تفاوت عمل و ممیزی هم بنده در وزارت مالیه دیده‌ام که خیلی خلاف شده است مثلاً در دهاتی که اطراف تهران است از دو فرسخی و سه فرسخی خیلی ملاحظه شده است و حال که بدو مشرطیت است و مردم منتظر نمایش عدل و داد و مساوات هستند باید در تمام این بی اعتدالیها یک اعتدال و مساوات اتخاذ شود.
مؤتمن الملک ـ اینکه اسدالله میرزا فرمودند نباید وزیر بیاید مجلس در موقعی که لایحه پیشنهاد می‌کنم به موجب این ماده از نظامنامه داخلی که در دست است باید هر وقت لایحه می‌دهد حاضر باشد در مجلس (در این موقع ماده نظامنامه داخلی را قرائت کردند) از این قانون عقل مقتضی است که وزیر باید برای اینکه ادله که در دست دارد اظهار نماید.
اسدالله میرزا ـ اینکه جنابعالی می فرمائید به موجب قانونی سات که نوز از مجلس نگذشته است و منبعد باید در مجلس قرائت شود و رأی گرفته شود تا قانونیت پیدا کند و ممکن است این ماده پذیرفته نشود و تغییر نماید لکن چیزی که بنده عرض می‌کنم از روی قانون اساسی است که در دست ماست و به علاوه عقل اقتضا نمی‌کند که وزیر از برای هر مطبب جزئی که به مجلس اظهار می‌کند خودش حاضر شود در مجلس در این صورت که از برای هر جزئی مجبور به آمدن در مجلس باشد آن وقت نباید متوقع بود که امورات پیشرفت نماید.
رئیس ـ حالا خوب است یک کمیسیون منعقد کرد این مطلب به آنجا رجوع شود.
مؤتمن الملک ـ آن روز گفته شد در اینجا که مطالبی که از طرف وزراء پیشنهاد می‌شود باید به طور لایحه قانونی نوشته شود و قرار شد از طرف مجلس نوشته شود و نوشته نشد.
رئیس ـ از طرف مجلس نوشتیم لکن وزیر مالیه جواب نوشت لایحه قانونی نباید وزارت مالیه از برای آوردن نقره بنویسد در موقع ضرب سکه از برای ترتیب ضرب سکه وزارت مالیه لایحه قانونی خواهد نوشت و فرستاد.
مؤتمن الملک ـ لایحه قانونی لازم نیست قانون مملکتی باشد ممکن بود همان قسم که آقای صدیق حضرت پیشنهادات کرد نوشته شود (گفتند صحیح است).
رئیس ـ من هر یک از دو طرف که حرف می‌زنند صحیح است می‌شنوم حالا از برای آمدن و توضیح دادن وزیر به قیام و قعود رأی می‌گیریم هر کس رأی دارد که وزیر لازم است بیاید و توضیح بدهد و قیام نماید.
رئیس ـ به اکثریت ۳۲ نفر آمدن وزیر مالیه رأی داده شده در این موقع ذکاءالملک مکتوب وزارت داخله در باب تیمچه کتابفروشی‌ها را قرائت کرد.
وزیرزاده ـ وزارت داخله خوب است که بداند سلطنت ما سلطنت ملی است و آنچه هم به اسم خالصه دولتی است باید از این عنوان خارج شود و متعلق به عموم ملت است و باید این تیمچه هم راجع به بلدیه شود.
صدیق حضرت ـ خوب است رأئی که الآن دادیم در همین ماده مراعات کنیم.
وکیل التجار ـ چون ضمناً نوشته بود که لایحه هم جوفاً ارسال شده است خوبست آن لایحه هم قرائت شود و به عقیده بنده نمی‌شود چیزی که در عوض وجه اعانه داده شده است جزء اموال بلدیه شود.
مرتضی قلیخان ـ این وجهی که گرفته شده است دولت از برای مصارف لازمه گرفته است و به هیچ وجه راجع به بلدیه نیست دراین صورت بایداین تیمچه هم به دولت برسد به هیچ وجه راجع به بلیده نیست.
حاج شیخعلی ـ بایداین تیمچه هم به همان مصارفی که وجوه اعانه رسیده است برسد.
صدیق حضرت ـ خیلی غریب است که حالا که وزارت داخله این اظهار را کرده است برای اینکه یک ماه است این به دولت واگذار شده است و اداره مالیه تصرفات کرده و ترتیبات صحیح در این باب داده است و راجع به بلیده نیست.
رئیس ـ چون ظاهراً بلیده اظهاری کرده است به این جهت وزارت داخله کسب تکلیف کرده است.
تقی زاده ـ اگر بنا است که این طور کاغذها بدون حضور وزیر خوانده شود آن کاغذ اولی گناهی نکرده بود.
اسدالله میرزا ـ آنکه گفته‌اند وزیر حاضر باشد در لایحه قانونی سات و حالا چنانچه عرض کردم اگر بنا شود در کارهای جزئی هم وزراء در مجلس حاضر شوند کارها نمی‌گذرد.
رئیس ـ چهل روز است مجلس تشکیل شده است و اگر انصاف بدهیم کاری نکرده‌ایم و به همین ملاحظه است این یک تیمچه ایست که مشیر السلطنه داده است وزارت داخله می‌خواهد تصرف کند وزارت مالیه می‌گوید مال دولت است و از مجلس تکلیف خواسته‌اند این مطلب غامضی نیست که لازم باشد وزیر حاضر بشود.
افتخار الواعظین ـ این یک اعانه است و صاحب اعانه به دولت داده است ربطی به بلدیه ندارد.
ارباب کیخسرو ـ رأی بنده رأی اسدالله میرزا است باید بیکار نکرد وزراء را.
سلیمان میرزا ـ بنده هم می‌خواهم عرض کنم همین قسم که رئیس فرمودند ۴۰ روز است مجلس تشکیل شده است و کاری نکرده‌ایم و اگر ملاحظه کنیم کارهای خودمان را به اعشاری نمی‌رسد بلکه به درجه صفری است ببینید ما روزی (۳۳۳ ر۳) که می‌گیریم چه کرده‌ایم در مقابل به قدر ۳۳ دینار کار نکرده اگر از ما بپرسند که چه کرده‌اید باید از خجالت عرق کنیم و تمام برای این است که در جزئیات سخت گیری می‌کنیم اگر بنا شود به این طور پیش برویم کاری از پیش نخواهیم برد بلکه بنا شود در هر جزئی وزراء را حضار کنیم آنها هم از کار باز می‌مانند.
نوبری ـ بنده تأیید می‌کنم اسدالله میرزا را که باید در جزئیات و کلیات فرق گذاشت و می‌گویم بین آن کاغذ وزیر مالیه که او را رأی دادیم حاضر شود.
حسنعلیخان ـ بنده هم می‌گویم این لایحه وزارت مالیه مهم است و غیر از لایحه وزارت داخله است لکن این را هم تصدیق می‌کنم که نواب والا مبالغه کرد که به قدر سه تومان و فلان قدر کار نکرده‌ایم بنده می‌گویم از روز انعقاد مجلس تا به حال به قدر مقدور کار کرده‌ایم بنده خودم روزی ۱۰ ساعت کار کرده‌ام این را هم می‌گویم که باید نظامنامه بگذرد و اینکه وزراء در همه لوایح باید به مجلس بیایند و آنها حق دارند بگویند شما نظامنامه خودتان را هنوز تمام نکرده‌اید و استدعا دارم این قسم از لوایح را در کمیسیون رئیسه نگذارند و اگر صلاح بدانند صبح‌ها یک مجلس خصوصی منعقد نمایند و این قبیل لوایح در آنجا خوانده شود و به اندک وقتی مبالغی از مطالب می‌گذرد.
مؤتمن الملک ـ آنچه من گفتم راجع به شخص وزیر مالیه نبود بلکه راجع به تمام وزراء بود که هر وقت یک مطلبی دارندو می‌فرستند خودشان هم باید بیایند حالا اگر بشنوند وزراء که مجلس در لایحه وزیر مالیه حضور وزیر مالیه را لازم دانست و در لایحه وزیر داخله حضور او را صلاح ندانست می‌رنجند و تمام وزراء در یک ترتیب داخل هستند و اینکه حسین علی خان فرمودند من همراه نیستم من می‌گویم ما به قدر (۳۵ ر۰) هم کار نکرده‌ایم آن کاری که کرده‌ایم چیست یک نظامنامه نوشته‌ایم آن هم ترجمه است و اینکه می گوئید که وزراء اظهاری نمی‌کنند برای این است که نظامنامه ما نگذشته است بنده می‌گویم یک روزی وزراء آمدند در اینجا و گفتند پروگرام ما این است و یکی از وظایف ما را خواستند موقتاً (۶) (۷) ماه از ما بگیرند و بودجه‌ها را هر قسم صلاح می دانند معین کنند ما حق خود را از دست ندادیم گفتند پس یک کمیسیون موقتی
تشکیل شود که بودجه را اصلاح و تصویب نمایند در اینجا یک کمیسیون انتخاب کردیم و چند روز است تشکیل شده است و همه روزه از چهار ونیم به غروب مانده حاضرند اعضای کمیسیون و یک بودجه هم به مجلس نیامده است اگر بودجه خودشان را ننوشته بودند چرا گفتند که نوشته‌ایم وکمیسیون موقتی خواستند اگر نوشته‌اند چرا نمی‌فرستند کار نکردن مجلس نه اینکه تقصیر مجلس است تقصیر وزراء است مجلس مهیا است برای تصفیه اموری که از طرف وزراء می‌رسد و همه روزه وزراء باید یک غذائی به مجلس تهیه نمایند.
وکیل التجار ـ حرف حرف را می‌کشد یک سهوی شده است که مسئله تیمچه به مجلس آمده است و حالا به این حرفها و تکرارها کشیده است خوب است قدری از تکرار احتراز کنیم و نتیجه بگیریم.
اسدالله میرزا ـ بنده در جزء ثانی حرف مؤتمن الملک حرفی ندارم لکن در جزء اول آن حرف دارم اول گفتند در رأئی که تقی زاده فرمودند با اینکه اذهان مسبوق بود رأی گرفته نشود آن وقت در خصوص یک مسئله جزئی تیمچه می گویند که رأی باید گرفت در خصوص یک تیمچه باید وزیر بیاید توضیح بدهد با این مشاغل وزراء اگر بنا شود در هر امر جزئی بیایند توضیح بدهند کار از پیش نمی‌رود به علاوه رأئیکه گرفته می‌شود باید مطلب سه مرتبه قرائت شود تا وکلا به مطلب را حاضر باشند و فکر کرده باشند آن وقت رأی گرفته شود و اگر بناست رأی گرفته شود من نمی‌گذارم.
افتخار الواعظین ـ اینکه گفته می‌شود ما کار نکرده‌ایم صحیح است قدری هم تقصیر خودمان است برای اینکه رئیس انعقاد مجلس را سه ساعت قبل از غروب اعلان می‌کند و ما دو ساعت به غروب حاضر می‌شویم غروب هم مجلس ختم می‌شود باید سه ساعت به غروب حاضر شویم.
مؤتمن الملک ـ اینکه بنده گفتم رأی گرفته شود مجبور نیستند به حرف من عمل کنند و حالا رأی بگیرند البته باید تأمل شود لکن مطلب ثانی که در خصوص تیمچه فرمودند در قانون نوشته شده است بودجه با مجلس است دیگر نوشته نشده است اگر صد تومان است با مجلس است اگر صد دینار است با مجلس نیست و من هم در خصوص آمدن وزراء نگفتم باید هر روز اینجا باشند لکن برای همین است که بیاید به مجلس.
لسان الحکما ـ اینجا یک اشتباهی شده است در صورتی که لایحه قانونی به مجلس فرستاده شده باشد باید وزیر یا معاون حاضر باشند در مجلس اما گاهی اشکالات قانونی پیدا می‌شود در آن صورت لازم نیست وزیر به مجلس بیاید از قبیل اشکالی که چند روز قبل بین بلدیه و مالیه پیدا شده بود.
وزیرزاده ـ اگر بنده هم مراعات ترتیب را نکرده‌ام معذرت می‌خواهم برای این است که ترتیب از دست رفته در مذاکرات اینکه گفته شد مجلس کار نکرده مجلس کار کرده است همه روزه از صبح آمده و تا پاسی از شب کار کرده‌ایم و اگر از طرف وزراء چیزی نرسیده است تقصیر مجلس نیست.
حسین خان نواب ـ این تیمچه که گرتفه شد برای مصارف تهران نبوده برای مصارف فوتی مملکت بوده خوب است نوشته شود که چنانچه وزارت مالیه اسناد او را گرفته ضبط کرده است و ترتیبات صحیحه هم در این باب داده منافع آن را به خرج دولت بیاورد و خودش را جزء املاک ملت محسوب می‌دارد.
مرتضی قلیخان ـ آن لایحه که راجع به تفاوت عمل است و مسئله ۸۰ هزار تومان از بودجه است معلوم است که باید به مجلس بیاید و وزیر مالیه هم باید حاضر باشد اما در باب تیمچه یک راپورتی وزارت داخله نوشته و باید به همان مضمون که از کمیسیون چند روز قبل در خصوص منازعه بلدیه و مالیه شده بود به وزارت داخله جواب نوشته شود.
رئیس ـ آن لایحه هنوز به مجلس نیامده است صورت خواسته‌ایم از عایدات بلیده بعد از آمدن صورت آن لایحه در مجلس قرائت می‌شود.
شیخ ابراهیم زنجانی ـ یک موضوع که مطرح شده تمام کنید بعد از آن در موضوع دیگر داخل شوید این ترتیب مذاکره نیست.
ناصر الاسلام ـ بنده تصدیق می‌کنم حرف آقای نواب را باید تیمچه جز مالیه محسوب شود ربطی به بلدیه ندارد.
نواب ـ خیلی اشخاص هستند که به واسطه اینکه اثاثیه سلطنتی پیش آنها بوده و حیف و میل شده است و حالا مشغول انتقال بعضی املاک اطراف تهران هستند به دولت در عوض آن اثاثیه که تفریط کرده‌اند اگر بنا شود آنها را بلدیه تصرف کند خیلی زیاد می‌شود باید مطلع باشید که اثاثیه سلطنتی راجع به تمام ملت بوده است و اینها هم که عوض آنهاست تمام ملت از آن منتفع شوند پس ربطی به بلدیه ندارد و متعلق به دولت است.
رئیس ـ حالا باید در این باب رأی گرفت.
نواب ـ این رأی لازم ندارد وجوهی هم که به وزارت مالیه رسیده است همین حال را دارد در هر مصرفی که آنها رسیده اینها باید برسد و اینها هم عوض پول داده شده.
آقا سید محمد رضا ـ اگر بناست رأی بگیرند خوب است اول از بلدیه توضیحات بخواهید برای اینکه آنها هم یک مستمسکی لابد در دست دارند و ظاهراً متمسک به آن ماده قانون بلدیه هستند که املاک شهریرا جزء بلدیه محسوب می‌دارد.
متین السلطنه ـ بنده دارم تصدیق می‌کنم فرمایشات سلیمان میرزا را به واسطه ترتیب مذاکرات امروز با سایر ایام یک اندازه کار کردیم و امروز ترتیب به کلی بر خلاف است و این دو جهت دارد یکی نگذشتن نظامنامه داخلی یکی آن مطالبی که مطرح می‌شود اذهان آقایان مسبوق نیست چنانچه در نظامنامه نوشته شده باید مطالب ۲۴ ساعت قبل طبع شده و بین وکلا توزیع شود که مطالعات خودشان را نموده اذهانشان مسبوق باشد حالا در این مسئله اگر لازم می دانید طبع و توزیع شود و اگر ختم شده است رأی بگیرید در این موقع رئیس بدون اینکه جلسه آتیه یا موضوع مذاکرات آن را تعیین نماید برخاست و مجلس نیم ساعت از شب گذشته ختم شد.