مذاکرات مجلس شورای ملی ۴ خرداد ۱۲۸۷ نشست ۲۷۹
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۴ خرداد ۱۲۸۷ نشست ۲۷۹
مذاکرات روز ۵شنبه ۲۷ شهر ربیع الاخر ۱۳۲۶ دارالشواری ملی
خلاصه مذاکرات جلسه قبل قرائت شد (اسامی غائبین جلسه قبل:
- ادیب التجار،
- آقا شیخ یحیی کرمانی،
- شمس الاطباء کرمانی.
رئیس- تلگرافی از قصر رسیده محض استحضار خاطر آقایان قرائت می‌شود.
قرائت شد اشعار داشت باینکه:
- دراین موقع که جناب مستطاب ثقةالاسلام آقای حاج سید محمد بطرف ایران عزیمت نموده‌اند یقین است که از جانب اهالی موجبات توقیر ایشان را بعمل آورده ودر فراهم آوردن لوازم احترامات ایشان خواهند کوشید که باعث امتنان اهل علم خواهد بود.
- نجل مرحوم حاجی میرزاخلیل.
رئیس- مسلم است در آن روزی که جناب آقا ورود خواهند کرد کمال احترام و توقیر مرعی خواهد شد و این هم لایحه ایست که از انجمن برادران دروازه قزوین رسیده محض اطلاع آقایان وکلاء محترم قرائت می‌شود.
قرائت شد قریب بمضمون ذیل:
- به ساحت مقدس مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه از آنجاییکه هر یک از افراد ملت که می‌تواند خدمتی بوطن نماید فریضه ذمه آنها است که از خدمت گذاری کوتاهی نکرده با جان و مال خود خدمات ملی را بتقدیم برساندودر معاونت اصلاح وزراتخانه‌ها همراهی نمایندعلیهذا متذکر خاطر وکلای محترم می‌شود که تا ادارات دولتی منظم نشود هیچ کاری بمجرای طبیعی خود جاری نخواهد شد اگرچه وزراء و بزرگان اوقات خود را مصروف بجهت اینکار کرده‌اند اما افسوس که بواسطه بعضی مواقع که رخ داده نتیجه دست نداده است لهذا استدعا می‌شود که یک هیئتی مرکب از دوازده نفر از ملت انتخاب نمایند که ادارات وزارتخانه‌ها را بوطر جدید تشکیل نموده و نظارت تامه داشته باشند واین هیئت نیز باید سیار باشند که در تمام دوایر دولتی سیر کرده مراقبت تامه بعمل آورند مستدعی است که بعرایض مزبوره توجه فرموده اگر مقرون بصواب است اجرا فرمایند.
مستشارالدوله – از اتفاق آراء ملت با بعضی از وکلای محترم خیلی تشکر می‌نماید این فکر واندیشه را در چندی قبل با خیلی از وکلا در کمیسیون رئیسه مذاکره شده واین کمیسیون فواید خیلی مهمی خواهد داشت پاره اشخاص هستند که قابلیت آن شغلی را که دارند ندارند و بعضیها هم هستند که خیلی قابلند ولی در مرتبه پستی واقع شده‌اند اما وزراء بواسطه نداشتن قانون آن اقتدار را ندارندکه تغییر و تبدیل بدهند لهذا اگر این اقتدار را بآن کمیسیون بدهند که از طرف مجلس مقدس این هیئت علاوه از تنظیمات اداره اشخاص را هم رسیدگی نموده هر کس باندازه لیاقتی که دارد کار رجوع شود ادارات خیلی منظم خواهد شد و بعقیده بنده وجود این کمیسیون منتج ثمرات مفیده خواهد بود.
آقا سید حسن تقی زاده – این کمیسیون که گفته شد بسیار خوب است اما نه رسمی است نه قانونی وتازه می‌خواهیم ایجاد نماییم پس باید اول لزوم او را بدانیم و احساس کنیم آن وقت در ترتیب آن مذاکره بشود امروزه احتیاج ما باین کمیسیون از پول هم بیشتر است این ادارات پوسیده که از سابق هست حتی خود وزیر هم نمی‌تواند آنهارا اصلاح نماید اما این کمیسیون بدون ملاحظه اصلاح می‌نماید و ادارات وزارتخانه‌های ما منظم شده چیزی که همیشه موجب شکایت ماست رفع می‌گردد اکثر اجزاء ادارات امروزه اجزاء واسطه هستندو با این اشخاص هم نمی‌شود مملکت را اصلاح کرد واصلاح آن ادارات هم اینطور که عرض شد یک پنجه آهنین و بازوی قوی می‌خواهد که بدون ملاحظه هر کس که از او کاری ساخته نیست اخراج کرده و اشخاصی را که می‌توانند از عهده کار برآیند سرکار بیاورندو بعقیده بنده اگر مجلس مقدس لزوم آنرا احساس می‌نماید باتفاق آراء رأی داده و بجهة اینکه این مسئله قانون شود از طرف اعلیحضرت هم اجازه داده شود که همانطور که از طرف مجلس ملی قوه داده می‌شود از طرف اعلیحضرت هم اجازه و قوه داده شود که این کمیسیون رسمی و قانونی شده و با آن پنجه آهنین که گفته شد مشغول اصلاح ادارات مملکت شوند.
رئیس- این مطلب اساساً صحیح است و حال محض اخطار قرائت شد و مذاکره در این باب باید نمود که این کمیسیون چه باید بکند و حالا برای اینکه ذهن وکلا مسبوق باشد قرائت شده تا این که روز دیگر مطرح بشوددر اینکه این کمیسیون چه باید بکند جناب آقای دبیرالملک معاون وزارت داخله تشریف آورده‌اند برای توضیحاتی که جناب آقای حاجی امام جمعه از بابت کرمانشاهان و غیره خواسته بودند.
آقای حاج امام جمعه – از قرار راپورتهایی که از کرمانشاهان و غیره رسیده اولا نجفعلی خان نام منصورالملک هر چه خواسته است در اطراف سنقر و کرمانشاهان کرده است و همچنین قریب سه هزار سوار از کاکاوند در اطراف کرمانشاهان آنچه میخواسته‌اند کرده‌اند ولی از بسکه ما این حرفها را شنیده‌ایم دیگر این حوادث از اهمیت و حرفها از اثر افتاده است حال وزارت داخله در این خصوصها چه اقدامی کرده آقای معاون وزارتداخله توضیح بدهند.
دبیرالملک – این تخطیات عشایر کاکاوند بنهاوندو کرمانشاهان همیشه در این موقع می‌شد ه چون سابق استبدادی درآنجاها بود جلوگیری می‌شد و بیشتر باعث این تخطی مسئله پارسال شد که استعداد کافی در آنجانبود که درمقابل آن تخطی تنبیه کاملی از آنها بشود چون پارسال مؤاخذه از آنهانشده امسال هم اقدام کرده‌اند فعلا بظهیرالملک تلگراف شد که ظهیرالملک شهر واطراف شهر را منظم نموده و استعداد فراهم آورده از اشرار جلوگیری کنندوایشانهم تا یک اندازه شهر واطراف شهر را هم منظم کرده‌اند و عجالتاً ایل کاکاوند هم در اطراف کنکاور هستندو با ساری اصلانهم جنگی کرده و ساری اصلان جلوگیری کرده و تلگراف نموده تفنگ و غیره خواسته بودند و قرار شد از طرف وزارت جنگ حکم شده از کرمانشاه فرستاده شود و شاهزاده ظفرالسلطنه را هم که بقم وارد شده بودند بواسطه سردار معزز قدغن شد که توقف نکرده بروند ایشان هم فوراً بسمت کرمانشاهان حرکت کرده‌اند و فوج و سواری هم که برای شاهزاده ظفرالسلطنه معین شده از همان ابواب جمعی خودشان است که فوج خاصه است و سوار شاهسون بغدادی وجیره آنها هم قرار شده که از مالیات کرمانشاهان داده شود وگویا فوق و سوار هم فردا حرکت نماید با این ترتیبات امیدواریم که دیگر واقعه رخ ندهد و در این چهار روزه هم از ایل کاکاوند تخطی جدیدی ظاهر نشده است.
آقای حاج امام جمعه – اینکه گفتید استعداد نیست باید فرستاده شود این عذر است و باین قاعده باید ما دست خود را بروی دست بگذاریم و نگاه کنیم و منتظر بلیات باشیم در صورتی که خود کرمانشاه سوار دارد استعداد دارد چطور است که آنها نباید جلوگیری از این شرارتها بنمایند این منصورالملک که لقب از دولت دارد ولابد حقوق هم دارد او چرا باید املاک مردم را خراب کند که باید برایش استعداد فرستاد واینکه میگویید چنین و چنان استعداد فرستاده شده است آخر معلوم خواهد شد که تادو ماه دیگر هم استعداد فرستاده نشده.
دبیرالملک – انتظام هر جا بدو قسم حاصل می‌شود یکی از استعداد همانجا باید منظم کرد چنانچه ظهیرالملک قدری اقدامات کرده و قول داده است که آنجا را امن کند ویک اندازه هم امن شده و فعلا هم در طرف کنکاور هستند ساری اصلان هم با آنها نزاعی کرده واز قرار تلگراف گویا مختصر فتحی هم کرده و بسردار مکرم حاکم لرستان هم تلگراف شده که از اشرار جلوگیری نماید وانشاءالله بزودی امن ومنظم خواهد شد و یکی هم با استعدادی است که از مرکز فرستاده شود نظم حاصل می‌شود حال در اینجا هر دو قسم اقدام شده است.
آقای حاج امام جمعه – جواب مسئله دویمی که منصورالملک باشد که این تعدیات را نموده ندادید.
دبیرالملک – البته در این باب هم اقدام می‌شود.
رئیس- اینهم رقعه وزیر جنگ است که در همین خصوص رسیده است قرائت می‌شود.
قریب بمضمون ذیل قرائت شد:
- محضر مقدس مجلس شورای ملی
- در باب استعداد برای شاهزاده ظفرالسلطنه اظهار شده بود فوج مخصوص و سواره بغدادی که در اداره خودشان است ویک اندازه هم منظم است مأموریت داده شده بروند البته چون ابوابجمعی خودشان است زودتر خواهند رفت.
حاج ملک محمد – سوار سنجابی قریب پانصد نفر وهمین طور سوار کلهر حاضر و اغلب سرکرده‌های آنها در شهر کرمانشاه هستند چند روز قبل عرض کردم که به ظهیرالملک تلگراف شود که اینها را حرکت دهند و بطور خوبی می‌تواند از سوار گلیائی و غیره جلوگیری نمایند میگویند استعداد نیست پس این سوارها چه چیز است.
دبیرالملک – آن سواری که گفته شد از آن جا فرستاده شده از همین سوار سنجابی است.
آقا میرزاسید علی نقی – امروز با جناب دبیرالملک خیلی صحبت در این باب شد و ایشان هم واقعاً خیلی اقدامات کرده‌اند چون در باب کرمانشاهان آنچه باید گفته شود آقایان فرمودند بنده زیاد عرض نمی‌کنم همین قدر عرض می‌کنم. (جن و ملک بر آدمیان گریه می‌کنند.) آنچه دراین یک ساله به اهالی کرمانشاهان گذشته خدا میداند واینکه ظفرالسلطنه از قم حرکت کرده‌اند یا خیر نمیدانم واگر حرکت نکرده باشند باید تأکید شود که زودتر حرکت نمایند و در این مدت یکسال آنچه تلگرافات کرده‌اند اگر دیده شود معلوم می‌شود چه صدمات به آنها وارد آمده اصلا حکومت کرمانشاهان نمیدانم چطور است که درست صورت تمیگیرد بهر نحوی هست باید زودتر شاهزاده ظفرالسلطنه حرکت نموده بروند و امورات آنجا را اصلاح نمایند اهالی کرمانشاه که یکسال است در اینجا متظلمند تاکنون بعرض آنها رسیدگی نشده است.
رئیس- یک مسئله دیگر در باب خلخال است که جناب حاج امام جمعه توضیح می‌خواهند.
آقا حاج امام جمعه – در این یک سال ونیم که وضع مملکت تغییر کرده اغلب جاها انقلاب پیدا شده اما این مسئله خلخال طوری است که من نمی‌توانم اظهار نمایم و قبیح میدانم و اگر هم بگویم آقای دبیرالملک خواهنند گفت استعداد نداریم و اقدامات می‌شود یک نفر عمیدالسلطان در خلخال چندین زن مسلمه را اسیر و بیست و سه ده را غارت کرده و چه صدمه‌ها وارد آورده است و این مسئله هم تازه نیست پنج ماه است حالا بفرمایید در این باب چه اقدام شده.
دبیرالملک – این قضیه کی رخ داده.
آقای حاج امام جمعه – این مسئله از اواخر وزارت داخله آصف الدوله است عرض کردم که از کثرت وقوع اینگونه وقایع اهمیت آن از میان رفته و چیزی که هست ما محتاج بیک کس هستیم آنهم نیست آخر این یکنفر را که ممکن است بطهران احضار نمایید و شرش را از اهالی خلخال کم کنید.
دبیرالملک – در باب خلخال همین طور که فرمودند از عمیدالسلطان و شکرالله خان تظلم نمودند شاهزاده ظفرالسلطنه گفت که آنجا را من امن می‌کنم حکومت و سوار وسرباز آنجا بمن سپرده شود بایشان وگذار شد وایشان هم نتوانستند باآن سواری که بآنجا فرستاده‌اند از عهده اینکار برآیند از اینجا تلگراف بمخبرالسلطنه شده است که از آنجا هم سوار و سرباز بفرستند بعلاوه تلگراف شده است که پنج دسته هم از فوج خمسه برود و امروز هم تلگرافی از مخبرالسلطنه آمده که اقدامات شده مقصود اینست که از طرف وزرات داخله کوتاهی نشده است.
آقای حاج امام جمعه – این که تقدیر می‌شود که این شرارت از پنج ماه قبل است تصور نشود که پنج ماه قبل یک اتفاق افتاده و حالا تمام شده است اینطور نیست بلکه هر روز یک واقعه دیگر رخ می‌دهد اما اینکه گفته شد سوار فرستاده شده و چهار نفر از آنها هم کشته شده و بقیه آنها در یک خانه هستند وابداً از خانه بیرون نمی‌آیند اما در باب اعتراض بوزارت داخله صحیح است وزارت داخله با قلم باید انتظام هر جا را از مأمورین خود بخواهد اما یک ایراد هست و مکررهم در این مجلس گفته می‌شود بواسطه ملاحظه از ظفرالسلطنه حکومت خلخال را باید بیکی از منصوبان ایشان بدهند که ابداً نمی‌تواند از عهده حکومت آنجا برآید حتی بنظام السلطنه هم این مسئله گفته شده عیب کار همین است.
دبیرالملک – حال استعداد از آذربایجان فرستاده شده و بجناب مخبرالسلطنه هم تلگراف شده امیدواریم بزودی اصلاح شود.
آقای حاج امام جمعه – بعقیده بنده تا بدواً بصواب دید جناب مخبرالسلطنه یک حاکم مقتدر برای آنجا معین نشود فرستادن استعداد فایده نخواهد داشت.
آقا سیدحسن تقی زاده – بنده در باب خلخال غرضی نمی‌کنم ولی همینقدر برای اینکه وکلاو معاون وزارت داخله بیشتر از واقعات مطلع باشند عرض می‌کنم که در عرض این پنجماه حوادث و واقعات ناگواری که درخلخال روی داده و بر اهالی آنجا وارد آمده در هیچ جا وارد نیامده عمیدالسلطان و برادرش کاری کرده اند که اگر اقدامی نشود خلخال مثل شهرهای بابل و غیره از میان می‌رود واسمی از او فقط باقی خواهد ماند و اگر عده تلگرافات خلخال را از هشت ماه قبل باین طرف نگاه کنید خواهید دانست تقریبا از هزار متجاوز است و ما هر روز منتظریم که یک واقعه تازه رخ دهد تا در او صحبت کنیم همینقدر عرض می‌کنم محض رضای خدا بیایید ازمذاکرات رسمی بگذرید وفکری برای اصلاح آنجا بنمایید تا وزیر داخله معین شود یا نشود شما که معاون وزارت داخله هستید اقدامی بکنید و اگر صلاح است سهام‌الدوله که مأمور بآذربایجان شده او را مأموریت دهید که همین طور که می‌رود آنجا را منظم نموده و برود تا عمیدالسلطان و برادرانش در آنجا هستند منظم نخواهد شد و هر چه زودتر باید اقدامی برای اصلاح آنجا بشود.
اسدالله میرزا – بنده می‌خواستم عرض کنم که خواهند گفت ما اسباب نداریم یا اینکه پول نداریم صحیح است ولی اکثر این انقلابات تقصیر اولیای امور است و بنده ثابت می‌کنم درهر موقعی که یک انقلاب مختصری شد و تلگرافها کردند وگفته شد که تا زود است جلوگیری شود و ممکن بود که با یک حاکم اصلاح شود معهذا اقدام نشد تا اینکه کار بجایی می‌رسد که با هزار و پانصد سوار نمی‌توانند جلوگیری نمایند در مسئله کرمانشاهان با این اهمیت نباید بی حاکم باشد وخیلی لزوم دارد جوابدادند که همین دو روزه معین می‌شود و خواهد رفت همین طور بمسامحه گذشت واز آنطرف هم از ظهیرالملک که یک اندازه انتظام آنجا را فراهم آورده بود سلب اقتدار کردندو بعد هر چه تکلیف شد گفتند بمن ربطی ندارد تا کار کرمانشاهان باینجا رسیده که ملاحظه می‌فرمایید همین طور در مسئله خلخال هفت ماه است که تلگرافات متظلمانه کرده‌اند و بدو امر خیلی جزئی بود و با بیل جلوگیری می‌شد و حالا با بیل هم نمی‌شود گذشت.
آقا شیخ حسین – اینکه معاون وزیر داخله گفتند وزارت داخله غیر از قلم و کاغذ کار دیگری نمی‌تواند بکند بنده عرض می‌کنم تکلیف دیگری دارد اولا اگر خدای نخواسته پاکتی رسید که در جوف او چیزی بود قبول نکنند و ثانیا باید ملاحظه از احدی نکنند و وزیر امروز باید قانونی باشد و موافق قانون رفتار کند چنانچه عالم هم باید قانونی باشد یعنی عالم باید خود را مقید بقانون شرع و وزیر خود رامقید بقانون مملکت نماید پس باید وزیر داخله بدون ملاحظه مطابق قانون هر کس را لایق میداند مأموریت و حکومت دهد تا اینکه او هم موافق قانون رفتار نماید.
وکیل التجار – مسئله خلخال یکسال است و این عمیدالسلطان اول عمیدالملک بوده بعد او را ترقی داده و فرستادند در اطراف رشت شروع بشرارت کرد و بعد در خلخال بنای شرارت را گذاشت و مخصوصا در این سه ماه آخری چه صدمه وارد آورد با این ترتیب چرا باید باو عمیدالسلطان گفته شود و نباید بیوک‌خان یاغی دولت را عمیدالسلطان اسم بردهمینقدر تلگراف شود که بیوک خان را گرفته و بفرستید در آن صفحات آدمهایی هستند و فوراً او رادستگیر نموده و ورانه می‌دارند.
دبیر الملک – صحیح است کسیکه اینطور شرارت می‌کند باید از شرافت امتیازات دولتی محروم باشد واینکه گفته شد عمیدالسلطان بجهت شناسایی بود اما درباب تلگراف باید اقدام درامور از روی ترتیب باشد و گفته شد که در این باب بجناب مخبرالسلطنه تلگراف شده است.
حسن علیخان – کلیتا عرض می‌کنم که وزرا تاکنون معنی مسئولیت را نهفمیده‌اند زیرا میگویند ما غیر از قلم و کاغذ چیزی دیگر نداریم معنی مسئولیت این نیست که هر وقت ملت و مجلس بحرانی کند آنهابیایند یک اظهاری بکنند وبروند اگر اینطور باشد که مجلس برای هر جزئی (انترپلاسیون) توضیح بخواهند هیچ کار پیشرفت نخواهد کرد وزیرداخله نباید همیشه منتظر بشود که مجلس از او رفع اغتشاشات را بخواهد او بیاید یک جواب داده از سر خود رفع کند در صورتیکه هر چه در مملکت واقع می‌شود اول باید وزیر داخله اطلاع پیدا نموده واقدام کند توپ می‌خواهد بفرستد تفنگ می‌خواهد بفرستد واگر حرفی دارد بیاید صحبت کند و ثابت نماید چنانچه وزیر داخله فرانسه دریک مسئله شش ماه با وکلا طرف شد و عاقبت پس از شش ماه حقانیت خود را ثابت نمود و وزراء ما از مجلس ترس دارند و میخواهندکلی و جزئی امور باطلاع ودستورالعمل مجلس باشد این است که هیچکار پیشرفت نمی‌کند تا وزراء امورات راجعه بخودشان را با کمال قوت قلب و اطمینان اقدام ننمایند هیچ امری پیشرفت نخواهد کرد.
حاج میرزا آقا حسین زاده – این بیوک خان در چند سال قبل باز درخلخال شرارت و قتل وغارت می‌کرد و حکومت اردبیل با سهام الدوله بود از تبریز تلگراف کردند بسهام الدوله او را دستگیر نموده و به تبریز فرستاد ودوسال حبس بود حالا هم بعقیده بنده بهتر این است که مأموریت این کار بسهام الدوله داده شود که او را دستگیر کرده و بفرستد و آنجا را منظم کند.
آقای حاجی امام جمعه – اگر چه ما وزیر داخله نداریم ولی همان طور که گفته شد کارهای راجع بآن وزیر را از آن وزارتخانه و مدیر آن که شما هستید باید بخواهیم امروزه از هر چیز مقدم تر تحصیل امنیت است و یک راه تحصیل امنیت این است که هر واقعه در هر جا اتفاق می‌افتد فوراً تلگرافخانه راپورت آنرا بدهد خوب است در این مراقبت تامه بعمل آید که راپورت وقایع را تلگراف خانه خیلی زود برسانند.
مؤتمن الممالک – در باب سوار کاکاوند عیب کار این است که ما از سرحدات و نقشه مملکتی درست اطلاع نداریم اصلاح را بطور اکمل از فقا می‌خواهیم مثلامیگویند سواره کلهر برود که دوازده فرسخ فاصله دارد و حال آنکه اولا این ایل کاکاوند منتهی اگر بتوانند از میان خود سیصد سوار انتخاب نمایند اینکه گفته می‌شود سه هزار نفر است بی اصل است وثانیا راه اصلاح این استکه بسواره خزل وساری اصلان تلگراف شود جلویگری نمایندودر آنجاها از این قبیل استعداد خیلی حاضر است.
رئیس- وقتی که مسئله مذاکره می‌شود هر کسی رأی ارد اظهار نماید در مسئله کرمانشاه پرسیده شد کسی حرفی دارد گفتند خیر بعد مسئله خلخال مطرح شد دوباره بازارکرمانشاهان صحبت می‌شود این ترتیب صحیح نیست در هر موضوعی که مذاکره می‌شود آنچه راجع بآنموضوع است در آنوقت باید گفته شود از مسئله کرمانشاهان گذشتیم صحبت در خلخال بود.
آقا سید حسین – همین طور که گفته شد کاکاوندها حرکتی کرده اندوسوارهای خزل ازآنها جلوگیری کرده ساری اصلانهم اقدامی نموده زد و خوردی با آنها کرده و جلوگیری نمودوآنها اینقدرها قوه ندارند واین قدرها هم اهمیت ندارند و بهمان ساری اصلان و سوارهای خزل تأکید شود جلوگیری خواهند کرد.
رئیس- در باب کاشان هم جناب آقا سید حسین توضیحی می‌خواستند.
آقا میرزا سید حسین – در خصوص کاشان مقصود این بود معتضدالسلطنه وقتی که وارد آنجا شد انجمن ولایتی آنجا را منفصل نمود و حال مدتی است که اهالی کاشان از دست او شاکی ومتظلمند و پانزده روز هم دکاکین را بسته تعطیل عمومی نمودند آیا در اینخصوص چه اقدامی شده است.
دبیرالملک – بمعتضدالسلطنه تلگراف شد و احضار شده که بایید و از جانب او نایب الحکومه در آنجا باشد تا اینکه تحقیق و رسیدگی شود از این که تقصیر او چه بوده است.
احسن الدوله – تمام اینمذاکرات از قبیل ضرب زید عمر است جز لفظ نتیجه دیگری ندارد آخر این اقدامات راکه میگویند شده پس چرا در یکجا ظهور وبروز ندارد.
آقا شیخ محمد علی – خیلی مذاکرات شد همین قدر گفته می‌شود که اقدامات مجدانه شد و خواهد شد و ما تاحال از این لفظ چیزی نفهمیده‌ایم آقای احسن الدوله اظهار صحیحی کردند آخر باید این اقدامات یک نتیجه داشته باشد.
رئیس- برای این همه مذاکراتی که می‌شود باید اساسی ترتیب داد و اساس آنهم همان نظامنامه وزارت داخله و حکام است که نوشته شده مادام که این نظامنامه مجری نشود و ادارات حکومتی منظم و اداره نشود همه روزه این قبیل شکایات از حکام خواهدشد.
پس باید اقدام کرد که این نظامنامه مجری شود تااینکه مجلس مشغول اینگونه مذاکرات نگردد.
آقا سیدحسن تقی زاده – آنچه در این مدت از وزارت داخله توضیح خواسته شد در باب حکومت وغیره تماما بی نتیجه بوده درخصوص انتظام ادارات حکومتی که گفته شد گمانم این است که بعد از چندین ماه وزیر داخله جدیدی بمجلس خواهد نوشت که یکمدتی میخواهدتا این قانون را مجری بداریم و چند ماه مهلت می‌خواهد و عممده بدبختی ما اینست که هر چه شکایت می‌شود از حکام است و باز صدای یکنفر وکیل هم در عقب حاکم بلند می‌شود فوراً آن حاکم را احضار کرده حاکم دیگررا بجای او میفرستندو هر چه که آن حاکم سابق کرده این دیگری بدتر از آن خواهد کردوقتی حاکمی که تغییر داده شود و ابداً مجازات نبیند و برود آسوده بنشیند دیگری که بجای او می‌رود یقین است چه خواهد کرد عقیده بنده این استکه اگر شما بخواهید مملکت منظم شود این ترتیب را معمول بدارید که حاکم خواه مقصر و خواه غیر مقصر او راتغییر ندهند و اگر تغییر می‌دهند بطهران آورده بعد از ثبوت تقصیر مجازات بدهند هر گاه این ترتیب معمول نشود هیچوقت ولایات منظم نخواهد شد این تغییر حکام هم مثل تغییر کابینه است که برای تشفی قلب خودمان کابینه اول را عزل کرده کابینه جدیدی روی کار می‌آوریم در حالتی که از همان روز اول آن کابینه مشغول خرابی بوده‌اند ولی بعد از مدتی وقتی که خرابی آنها ظاهر شد آن وقت عذر آنها را می‌خواهیم و این تغییر حکام هم از همین قبیل است و آن حاکمی را که می‌فرستند آنچه می‌خواهد می‌کند و آنچه که باید از مردم بگیرد گرفته بعد او را عزل میکنندومردم آن ولایت محض تشفی قلب و از اینکه تنفسی بکنند از عزل آنحاکم خوشحال میشوند و بعد از چند روزی حاکم دیگری می‌رود باز مشغول همان ترتیبات می‌شود پس اگر می‌خواهید مملکت شما منظم بشود حاکمی که خیانت او ثابت شد او را محازات داده بعدها رجوع خدمتی باو نشود تا اینکه عبرت سایرین گرددد.
وکیل التجار – بنده عرض می‌کنم همان طور که مختصر آنرا آقای تقی زاده گفتند نباید فقط از عزل حاکم خوشحال شد واز اعمال او صرف نظر کرد باید حاکمی که خیانت نمود او را در تحت استنطاق آورده بعد از ثبوت تقصیر مجازات داد و در جراید اعلانا نوشت که این شخص چنین خیانتی کرده تا اینکه عبرت و باعث تنبه دیگران شود واگر از طرف رعایا برخلاف شکایت شد آن هم رسیدگی بشود و بمجازات خود برسند تا اینکه بعدها عرض خلاف نکنند اگر این ترتیب در باره یکنفر مجری شود بعدها حکام تکلیف خودشان را میدانند.
دبیرالملک – در این مسئله جواب داده شد که معتضدالسلطنه را احضار نمودیم بعد از تحقیق و ثبوت خیانت البته مجازات خواهد دید و نایب الحکومهفعلا باشد تا اینکه حکومتی از برای آنجا معین شود وانجمن ولایتی آنجا را هم گفتیم که تشکیل و مرتب نمایند.
صدرالعلمای نطنزی – خیلی عجب دارم از اینکه میگویند او را خواسته‌ایم تا تحقیق شود در صورتیکه شراره ظلم این شخص بهمسایگان هم سرایت کرده وهمه میدانند که درخصوص نایب حسین مأمورین حکومت چقدر خرابیها وتعدی بر اهالی کاشان نمودند با اینحال میگویند که نایب الحکومه از جانب او باشد تا اینکه او بیاید تحقیق بشود.
آقا میرزا ابوالحسن خان – بنده اعتراض دارم وقتی که وزیری را احضار بمجلس می‌نمایند فقط برای توضیح خواستن مسائل معینه است نه اینکه بعد از آمدن هر کس هر چه می‌خواهد بدون اینکه قبل از وقت اطلاع بدهد بپرسد منتهی اگر کسی در باب آن سؤالات معینه اطلاعی دارد می‌گوید نه اینکه از موضوع خارج شود بنده عرض می‌نمایم کار ما از بنیان خراب است و ما در صدد آرایش و نقش ونگار آن هستیم شما غیر از معاون وزیر داخله وزیر امور خارجه را هم خواسته‌اید که توضیحات بدهد و حال مدتی است که در اینجا نشسته و همه منتظرند که توضیحات ایشان را بدانند و بنده قلبم در تزلزل است پس خوب است حالا از وزیر امور خارجه توضیحات خواسته شود.
رئیس- شاید از برای آن وقت پیدا نکنیم درباب تنکابن هم آقا میرعماد توضیحات خواسته بودند.
آقا میرعماد- در چندی قبل آقای تقی زاده از وزیر داخله در چند چیز توضیحات خواسته بودند در موضوع کرمانشاه و کردستان وشیراز وغیره و یکی هم در باب تنکابن بود که وزیر داخله گفتند حکومت برای آنجا معین کردیم پسر وبرادر سپهداررا هم احضار کردیم و پسرش همین روزها خواهد آمد حال مدتیست می‌گذرد و هیچ اثری پیدا نشد جز آنکه امیراسعد در آنجا در صدد ساختن قلعه و جمع آوری قورخانه و ذخیره است حال کار بآن نداریم می‌خواهم بدانم حکومتی که برای آنجا معین شد می‌رود یا نه.
دبیرالملک – آن حاکمی را که برای آنجا معین شده بود چنانچه خودتان هم اطلاع دارید استعفا داد و نمی‌رود و هنوز کس دیگری برای حکومت معین نشد و از اینکه امیراسعد تا حال نیامد چون محتاج بقوه و استعداد بوده که او را بیاورند واین هم بعضی اشکالات و موانع داشت ازاین جهت مأموری برای آوردن او فرستاده نشد و از برای تعیین حکومت و تأمین آنجا در کمیسیون داخله یک روزی مذاکره می‌کنیم آنچه که صلاح و صوابست بزودی اقدام خواهد شد و حکومت صحیحی برای آنجا معین می‌شود که زودتر برود (قرار شد که این مطلب یک روزی در کمیسیون داخله مذاکره و نتیجه گرفته شود.)
رئیس- بر حسب اظهار آقای مستشارالدوله در جلسه قبل جناب وزیر امور خارجه احضار شده‌اند بجهت توضیحات پیله سوار و حال مدتی است تشریف آورده‌اند.
مستشارالدوله – چند روز قبل در باب قضیه ناگوار پیله سوار که یک نفر صاحب منصب روسی با شش نفر سالدات مسلح بعنوان این که اسبی از آنها باین طرف گذشته بود بخاک ایران وارد شده بیجهت یکی دو نفر از رعایای ایران را کشته بود بعد گویا چند نفر از شاهسونها بحمایت کسان خود برآمده با آن صاحب‌منصب و سالداتها نزاع کرده آن صاحب منصب و دو نفر سالدات مقتول شده بمحض وقوع این قضیه جمع کثیری از عساکر منظم روس وارد خاک ایران گشته گمرکخانه و چند قریه را نهب وغارت کرده و آتش زده جمعی را مقتول نموده بودند در این باب از جناب وزیر امور خارجه توضیح خواستیم از راپورتهای سالار موقر و حکومت اردبیل و غیره توضیحاتی دادندو عده اقدامات و توضیحات ثانوی فرمودند بعد معلوم شد مبصرالملک قونسول بادکوبه را برای تحقیقات محلیه مأمور کرده بودند که از روی صحت و دقت راپورت بدهند این بود راپورتی که ایشان داده بودند در جلسه قبل قرائت شد لازم بود که این مسئله کشته شدن یک نفر صاحب منصب که یکی دو نفر از رعایای ایران را کشته و خود هم کشته شده در همان حال طبیعی محدود مانده مثل وقایع سرحدی که در سنوات سابقه اتفاق می‌افتاد بهمان ترتیب سابق بترتیب کمیسیون اصلاح می‌شد ولی متأسفانه از قرار معلوم یک نفر سردار روسی با دو سه هزار قشون منظم بسرحد ایران آمده و التیماتم محتوی تکالیف شاقه بفرمانفرمای آذربایجان نوشته و از سیم ماه مه تا نهم مدت قرار داده بطوری که پس از رسیدن تلگراف بفرمانفرمای آذربایجان بدون معطلی اگر جواب ندهند آن مدت تمام مید و آن صاحب منصب در اتمام حجت که نوشته اظهار می‌دارد که اگر اقدامات نشود من بی رحمانه بخاک ایران وارد شده چنین و چنان خواهم کرد یعنی باز بجهت یکنفر رعایای بیچاره ایران را از اطفال و نسوان کشته ودهات را خواهیم سوزانید و حال آنکه این ترتیب موافق هیچ قانونی نیست که بواسطه یکنفر مقصر و حال آنکه مقصر هم نبوده و در مقام مدافعه برآمده زیرا که بدواً تجاوز از صاحب منصب و سالدات روسی شده بر فرض تقصیر هم باز هیچ قانونی همچنین کاری را تجویر نمی‌نماید جای کمال تعجب و تاسف است که از طرف دولت دوست همجواری که حسن مناسبات و روابط اتحادیه آن تاکنون موجب امتنان واطمینان بوده این قسم اقدامات جابرانه تجویز بشود علاوه بر عهود ثابته واصول جاریه اتحادیه موفق هیچ عدل وانصاف نیست که درحق رعایای مظلوم بیطرف ایران از اطفال و نسوان از طرف دولتی که بشئونات استقلالیه دولت ایران با نظر دقت واعتنا باید نگاه شود این قسم رفتار شود البته جناب وزیر امور خارجه خواهند فرمود که در این باب چه اقدام فرموده و در استرداد حقوق زایله ایران از جان و مال چه قرار داده‌اند همین قدر بطور خلاصه عرض می‌کنم که نسبت بقومی که در عروق حمیت از خون اسلامیت وایرانیت جاری است و در باره مملکتی که از قوای حیاتیه او هنوز رمقهای چند باقی است که از آن رمقها یکی حس ملی است چنین رفتار خلاف قانون تجویز نتواند شد.
وزیر امور خارجه – اطلاعات واخبارات همان طور که جناب مستشارالدوله گفتند رسیده است واز بدو امر تاکنون مشغول مذاکره بوده‌ایم و بجاهای لازمه مذاکره شده و فعلا هم مشغول اقدامات هستیم لکن فعلا از دادن توضیحات متعذرم انشاءالله باز هم اقدامات لازمه بعمل آمده روز دیگر توضیح کامل خواهم داد البته این اظهار پذیرفته است.
(اکثر پذیرفتند.)
حسینقلی خان نواب – از قرار راپورتی که مأمور ایران داده بود یکصد و هفتادو پنجهزار تومان باهالی پیله سوار خسارت وارد آمده و خسارت گمرکخانه هم هوز معین نشده باید این نکته را هم جناب وزیر در نظر داشته باشند که در این باب هم اقدامات بنمایند.
آقا میرزا ابوالحسن خان – اولا نمیدانم جناب وزیر امور خارجه برای توضیح دادن چرا متعذر شدند و دیگر اینکه یک نفر صاحب منصب دولت همجوار دوست حق ندارد بیک نفر فرمانفرمای دولتی اینطور پروتست کند و این خارج از قانون است باید از طرف وزارت امور خارجه آنجا این مسئله بوزارت امرو خارجه ما پرتست شود بنده که یکی از وکلاء و افراد ملت هستم پروتست می‌نمایم که این پروتست جنرال خارج از قانون بوده.
آقا سید حسن تقی زاده – آن توضیحات که وکلا از بابت نهب و قتل وغارت از جناب وزیر امور خارجه می‌خواستند و فرمودند که نمی‌توانم توضیح دهم بنده نمی‌خواهم ولی آنچه که بر سر آن بیچاره‌ها وارد آمده برای این است که هم درد بشوند با آن کسانی که اینگونه مصائب بر آنها وارد آمده آنچه خواسته‌اند کرده‌اند واسم این بیچاره‌ها را وحشی ودزد گذاشته‌اند که هر قدر صدمه بآنها وارد آمده بگویند برای تنبیه و سیاست بوده دولت ترانسوال که بهمین اسم از میان رفت و بعد استقلال پیدا کرد حالا این خبر را بشنود میداند حق با این بیچاره‌ها است حالا آنها اگر از هیچ جا امید ندارند اما از عالم ناامید نیستند زیرا در عالم هست جایی که حق را از باطل جدا نماید و قانون اسلام هم نمی‌تواند این مطلب را تحمل نماید که این طور ظلم بر یک جماعتی وارد شود و باید یک محکمه را معین کرد تا تحقیق نمایند و معلوم شود که حقانیت با ما بوده واین ظلم بی اندازه بدون جهت بر این جماعت واقع شده تا این که نگویند یک جمعی متمدن آمدند و یک عده وحشی را سرکوبیدند و تنبیه کردند حالا اگر شمشیر تند وزیر امور خارجه تندو تیز نیست قلم ایشان باید باشد و مظلومیت ما را بتمام عالم مدلل و ثابت دارد و امید است که شمشیر ایشان هم موافق قانون بین الدولی تیز باشد وامید است که از تعدی و تجاوز بی حد جلوگیری کرده آنها را از خاک ما خارجه نمایند.
(در این موقع صدای احسنت از حاضرین بلند شد.)
آقای حاج امام جمعه – مطلب را آقایان گفتند بنده هم یک کلمه می‌گویم این مسئله خیلی بر من اثر کرده است زیرا که این همسایه ما همیشه اظهار همراهی و دوستی با ما کرده است و علاوه ادعای عدالت نموده است چند نفر از قشون آنها که می‌آیند سکورس بخاک ما تخطی نموده واز ماها می‌کشند و دو سه نفر هم از آنها کشته میشوند و فوراً جمعی دیگر آمده پنجاه و دو نفر از ما را می‌کشند معهذا صاحب‌منصب آنها می‌گوید که باید ترضیه از ورثه این سه نفر مقتول خواسته شود و دیه داده شود اما بهیچ وجه از پنجاه و دو نفر ما صحبت نمی‌شود گویا ما را آنها جزو بشر نمیدانند آیا ممکن است این مسئله را قبول کرد.
وزیر امور خارجه – امیدواریم با روابط و اتحادی که بین دولتین است انشاءالله این مسئله بزودی اصلاح شده و موجب ترضیه خاطر طرفین گردد.
مستشارالدوله – بنده نمی‌خواستم داخل جزئیات شوم چون آقای نواب اشاره از خسارات وارده نمودند لهذا عرض می‌کنم که این خسارات آنی وحالی بوده است حالا باید خسارات دیگر بواسطه اینکه خانه‌های آنها را آتش زده‌اند و متواری شده‌اند و از بابت زراعت و غیره چقدر ضرر بآنها وارد آمده و خواهد آمد باید معین و مذاکره شود.
وزیر امور خارجه – بطوری که عرض شد انشاءالله توضیحات خود را در این خصوص در مجلس دیگر عرض خواهم کرد.
رئیس- اینمطلب را جناب وزیر امور خارجه در مجلس دیگر توضیح خواهند داد پریروز در اینجا قرارشد جناب وزیر مالیه بیایند در باب آن حوالجاتی که داده‌اند توضیح بدهند حالا نوشته‌اند که صورت سؤالات را مشروحاً بنویسند تا ایشان بدفاتر رجوع کرده و بتوانند صحیحاً توضیح بدهند موضوع مذاکره روز شنبه هم همان بودجه نظمیه است.
(مجلس پانزده دقیقه بغروب مانده ختم شد.)