مذاکرات مجلس شورای ملی ۴ اردیبهشت ۱۲۹۰ نشست ۲۳۹
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۴ اردیبهشت ۱۲۹۰ نشست ۲۳۹
صورت مشروح مذاکرات روز سه شنبه ۲۵ شهر ربیع الثانی ۱۳۲۹
مجلس سه ساعت و پنج دقیقه قبل از غروب به ریاست آقای مؤتمن الملک افتتاح شده در دو ساعت و پنجاه و پنج دقیقه رسماً منعقد گردید.
صورت مجلس روز شنبه ۲۲ را آقای معاضد الملک قرائت نمود.
(غائیبن جلسه قبل)
دکتر امیر خان- حاج معین‌الرعایا- آقای میرزا علی اکبر خان- دهخدا.
بدون اجازه غائب بوده- حاج آقا- حاج شیخ علی شیرازی- هر یک نیم ساعت از حضور در وقت مقرره تأخیر نموده‌اند.
رئیس- ملاحظاتی هست؟ (اظهاری نشد) راپورت کمیسیون عرایضی است قرائت می‌شود بدون مذاکره در آن رأی می‌گیریم.
(به عبارت ذیل قرائت شد).
عرایضه آقای آقا سید حسین نماینده کرمانشاهان راجع به تقاضای دو ماهمرخصی در کمیسیون عرایض و مرخصی مطرح مذاکره شده معزی الیه هم توضیحات لازمه که راجع به فوت پدر و مادرشان و پی ترتیبی امور خانواده ایشان در کرمانشاهان بود دادک تصویب نمود چهل و پنج روزه با ایشان مرخصی داده شود.
نیز سه عریضه دیگر از آقایان حاج مصدق الممالک- آقا سید عبدالحسین- حاج محمد کریم خان – به کمیسیون رجوع شده بود نمایندگان کمیسیون عرایض تصویب ننمود که سه نفر نماینده محترم از مجلس غیبت نمایند.
رئیس- اول رأی می‌گیریم از بابت مرخصی آقای آقا سید حسین که چهل و پنج روزه کمیسیون تصویب کرده است آقایانی که با این راپورت موافقند قیام نمایند (اغلب قیام کردند با اکثریت تصویب شد).
ثانیاً رأی می‌گیریم به مرخصی آقای حاج مصدق الممالک که کمیسیون تصویب نکرده است چه قدر تقاضا کرده بودید. حاج مصدق الممالک- بنده هم همین طور که آقای آقا سید حسین تقاضا کرده بود ند چهل و پنج روزه کرده ام که اجازه مرخصی بدهند که کمال ضرورت است .
رئیس- رأی می‌گیریم درباب مرخصی چهل و پنج روزه آقای حاج مصدق الممالک که کمیسیون رد کرد است آقایانی که با این راپورت کمیسیون عرایض موافق هستند قیام نمایند (اغلب قیام نکردند ) راپورت کمیسیون رد شد حالا رأی می‌گیریم به مرخصی آقای آقا سید عبدالحسین شما چند ماهه تقاضا کرده بودید.
آقا سید عبدالحسین- بنده دو ماهه تقاضا کرده بودم عرض هم دارم.
رئیس- رأی می‌گیریم به مرخصی دو ماهه آقای آقا سید عبدالحسین که کمیسیون تصویب نکرده است آقایانی که موافق هستند با راپورت کمیسیون قیام نمایند (اغلب قیام نکردند) راپورت کمیسیون رد شد.
حالا رأی می‌گیریم به مرخصی آقای حاج محمد کریم خان (چند ماهه تقاضا کرده اید).
حاج محمد کریم خان- بنده تقاضای خودم را پس می‌گیرم.
رئیس- آقای حاج شیخ الرئیس یک طرح قانونی پیشنهاد کرده‌اند خوانده می‌شود رجوع می‌شود به کمیسیون مبتکرات (از قرائت ذیل قرائت گردید).
پیشنهاد طرح قانونی من بنده علاوه بر نقطه نظر دیانت و ترویج آثار اسلامیت چون حفظ شعائر دینی و ظواهر مذهبی را در جریان امور سیاسیه هر ملتی قوی التأخیر می‌دانیم و هر قومی‌را که به قوانین دیانتی و وجهه روحانیت بیشتر متوجه باشند تدین را پیرایۀ بلکه سرمایه تمدن بدانند خوش وقت ترتین اقوام و ملل می‌شناسم الذا پیشنهاد می‌کنم با موافقت نمایندگان محترم که به وزارت جلیله جنگ اخطار والتزام قانونی بشود که با ملاحظه ترتیبات نظامی‌و رعایت لوازم اقتصادی برای عساکر دولتی به مناسبات لازمه از مبادی عالیه جمعی از اهل علم و صلاح را که قدرت حمل سلاح دارند انتخاب نمایند که پیش عساکر منصوره باشند و در سقر و حضر به علاوه اقامه صلواةو تعلیم سایر وظایف دینیه و اوقات مقرره و چوب جهاد و لزوم وطن خواهی و تکالیف راجعه به دفاع از استقلال مملکت را بآحاد و قشون اسلامی‌خاطرنشان نمایند و تحریص نمایند مؤمنین را به مقابله و مقاتله با دشمنان وطن عزیز (حاج شیخ الرئیس با پانزده نفر دیگر از نمایندگان).
رئیس- رجوع می‌شود به کمیسیون مبتکرات آقای آقا شیخ ابراهیم راجع به قانون استخدام بعضی اصلاًحاتی پیشنهاد کرده‌اند اگر مخبر کمیسیون موافق است که به کمیسیون رجوع می‌شود والا درقابل توجه بودن آن باید رأی بگیریم.
فهیم الملک- ضرر ندارد رجوع بشود به کمیسیون که در شور دویم با اصلاًحات دیگر راپورت داده شود.
رئیس- آقای معتمد التجار سئوالی داشتید از آقای وزیر امور خارجه بفرمائید.
معتمد التجار- از قرار مذکور دولت انگلیس خیال دارد در سر حدمکران عده قشون وارد کند خواستم از آقای وزیر امور خارجه سئوال بکنم که اطلاع دارند یا خیر در صورتی که اطلاع دارند این مطلب اصل دارد چه اقدامی‌فرموده‌اند.
آقای وزیر امور خارجه- در طرف بلوچستان از مدتی با این طرف ترتیب قاچاق اسلحه را بعضی افغانها و بعضی بلوچها به عمل می‌آوردند و در این باب از طرف دولت همه ساله برای جلوگیری آن اقدامات شده است و بعضی اوقات اردو فرستاده‌اند و بعضی اوقات مأمورین نظامی‌معین کرده‌اند و در این اواخر هم باز خبر رسید که قاچاق چیها مشغول کار هستند به حکومت سیستان و کرمان تعلیمات و بلکه اوامر اکید صادر شد که جلوگیری از این عمل بنمایند باردوئی هم که برای آن طرف معین کرده بودند تعلیمات داده شود که جلوگیری از این کار بکنند ولی البته بعد مسافتی که دارد راه کرمان و سمت بم و آنجاها با بلوچستان تا یک درجه معلوم است و قاچاق چیها یک قدری زیادتی کرده بودند خبر از لندن رسیده بود که یکی از کشتی‌های جنگی که در سمت عمان و آنجاها هست نفر از مأمورین نظامی‌انگلیسی را در آن حمل داده‌اند و در دریا هست که اگر قاچاق را در آن حدود یعنی سمت بلوچستان و آن جاها مرتکب بشوند جلوگیری کنند ولی این قشون به خاک ایران وارد نخواهد شد فقط در کشتی جنگی
انگلیس و بنادر فارس است چند کشتی جنگی هم دولت انگلیس در آنجا دارد و این عده را متضمن است ولی به خاک وارد نکردند در کشتی و در آن سمت هستند و نگران آن قاچاق‌ها می‌باشند از طرف دولت هم مأمورین به سمت بلوچستان می‌رود و اردو هم در صد جلوگیری هستند امید هست منجر به آنجاهائی نشود که اقدامی‌در آن سمت به عمل بیاورند و هنوز هم به خاک ایران وارد نکردند فقط در کشتی و در دریای فارس هستند.
معتمدالتجار- می‌خواهم بدانم مطمئن هستید که وارد نخواهند کرد یا خیر.
وزیر امور خارجه- اطلاعاتی که تا به حال بوده همین است که عرض کردم و در خصوص وارد کردن هم ذکری نشده است آنها هم هنوز به خاک وارد نکرده‌اند و اظهاری هم نکرده‌اند که قشون خود را وارد خاک مکران خواهند کرد بنده هم آن قدری که اطلاع دارم و وظیفه ام هست عرض کردم.
رئیس- آقای آقا میرزا احمد سئوالی داشتید از آقای وزیر امور خارجه.
آقا میرزا احمد- در باب جواهرات مشاهده مشرفه از چندی قبل شنیده می‌شود و در بعضی از روزنامه جات خارجه و داخله هم هست که شیخ الاسلام دولت عثمانی فتوی داده است که جواهراتی که در مخزنهای عتبات عالیات است آنها را بردارند بفروشند به مصرف بعضی از تعلیمات یا مریض خانه‌ها برسانند چون این جواهراتی و آن چیزهائی که در آنها مخزون است آنتی یک است و غالباً از ایرانی‌ها آورده‌اند و در آن مشاهده مشرف که یکی آنها نجف اشرف است و بزرگترین مشهدی است برای شیعه برای تبرک و میمت گذاشته‌اند حالا بنده سئوال می‌کنم از آقای وزیر امور خارجه که آیا دولت ایران راجع به این مطلب چه اقدامی‌کرده است دولت عثمانی او قبول نکرده است این فتوای شیخ الاسلام را و بر فرض قبول از طرف دولت ایران پرو تستی شده است یا نشده است.
وزیر امور خارجه- در این مسئله جواهرات مشاهد مقدسه اطلاعاتی که به رپوارت امور خارجه رسیده بود از بعضی مأمورین خودمان و بعضی اشخاص غیر رسمی‌بود یعنی از مأمورین خودمان در این خصوص بعضی اطلاعات رسیده ولی از اشخاص مختلفه هم اطلاع داده بودند و در این جا با سفارت کبری دولت عثمانی و صدارت دولت عثمانی در باب عالی مذاکره شده است و مطابق تلگرافی که اخیراً از سفارت دولت ایران از اسلامبول رسیده است دولت عثمانی از این مسئله منصرف شده است حالا به فتوای شیخ الاسلام رسمی داده یا نداده‌اند در خیال بودند یا نبودند عجالت که به طوری که سفارت صریحاً تلگراف کرده است که در این فقره به عالی مذاکره کرده‌اند دولت عثمانی از مسئله منصرف شده است.
رئیس- آقای آقا سید جلیل در مسئله قبرستان سئوالی داشتید از آقای وزیر امور خارجه
آقا سید جلیل- در جلسه گذشته آقای معتمدالتجار در خصوص قبرستان تبریز سئوالی کردند جوابی را که جناب آقای وزیر امور خارجه فرمودند بنده به نظرم هم چون می‌رسد که جناب وزیر این مسئله را چندان اهمیت نداده‌اند و بنده شخصاً این مسئله را خیلی اهمیت می‌دهم و اهالی آذربایجان به خصوص اهالی محله (امیر خیز) در این خصوص قریب هزار دویست کلمه تلگراف کرده‌اند و در این دو جلسه گذشت آقای وزیر امور خارجه فرمودند که این را مشیرالعلماء کرده بود هیچ هم چون چیزی نیست این قبرستان بوده است و تاکنون هم کسی تصرف نکرده است بنده می‌خواهم بدانم که جناب آقای وزیر امور خارجه در این خصوص چه اقدام مفیدی تا به حال کرده‌اند و چه نتیجه از اقدامات خودشان گرفته‌اند.
وزیر امور خارجه- شاید آن روز که این مسئله را بنده عرض کردم آقای آقا سید جلیل درست متوجه نبوده و امروز هم که صورت مجلس را خواندند باز درست گویا توجه نفرمودند والا بنده تصور نمی‌کنم با کمال اهمیت جواب نداده باشم و یک جوابی را بی اعتنائی عرض کرده باشم مثل این که در روزنامه (ایران نو) در جوابی که آن روز بنده به شاهزاده سلیمان میرزا دادم متاسفانه دیدم نوشته بودند که با بی اعتنائی جواب داده و حال این که بنده تمام آقایان نمایندگان را خیلی محترم و مقامشان را دارای احترام و بیاناتشان را هم اهم می‌دانم و جوابشان را هم خیلی اهمیت می‌دهم و این اظهارات را نمی‌دانم به چه حمل بکنم خصوص نیست به شاهزاده سلیمان میرزا که بنده علاوه بر همه اینها یک خلوص قلبی نسبت بایشان دارم اما در این مسئله (امیر خیز) بنده جوابی را که در آن روز عرض کردم در خصوص مشیر العلماء راپورتی بود که رسیده بود چنان چه اظهار کرده بودند حتی خود آقای مخبرالسلطنه هم تلگرافی را که مخابره کرده بودند و در وزارت امور خارجه حاضر است این طور سابقۀ امر را اطلاع داده‌اند و آنچه بنده کرده ام بیشتر این که یک وزیر امور خارجه یا وزیر مختاری مذاکره کنند گویا نباشد دیگر اهمیتی را بالاتر از این تصور نمی‌کنم این است که در این موضوع بالخصوص با سفارت دولت روس مذاکره کرده ام و تعلیمات متقضیه با ایالت آذربایجان از یک طرف و قونسول ژنرالی از طرف دیگر داده شده است این کاری بوده است که کرده ایم و به آنجا نوشته ایم و مسلم است مناط تحقیقات این است که اگر زمین فبرستان است را تصرف بکنند و نه دولت ایران می‌تواند هم چون تصدیق و تسلیمی‌را بکند و اگر قبرستان نیست که آن هم ایالت آذربایجان و قنسول گری که در آن جا هستند و الحاضریری مالایری الغائب می‌بینند و رسیدگی می‌کنند و رفع این مشاجره رامیان خودشان به آسانی می‌کنند مأمورین محلی برای همین مطالب است و بعد از این که این تعلیمات مقتضیه را داده ایم هنوز جوابی نرسیده است که بر طرفین معلوم شده است با این که این زمین قبرستان یا این که بر طرفین معلوم شده است که قبرستان نیست بعد از این که جواب رسید اگر چنان چه بخواهند در موقع به عرض و اطلاع آقایان می‌رسانم.
آقاسید جلیل- چون فعلا در آن جا مشغول بناگی هستند و هیچ از اقدامات خودشان دست نکشیده‌اند و این مسئله را هم هم در تبریز خیلی اهمیت می‌دهند مثل این که چنان چه عرض کردم در این خصوص هزار و یک صد یا دویست تلگراف با آن امضاء متعدد کرده‌اند بنده می‌خواستم اهمیت این مسئله را در نظر آقای وزیر امور خارجه جلوه بدهم که این خیلی اهمیت دارد زیرا که این زمین قبرستان مسلمین است و حسیات اهالی آذربایجان در این گونه امور خیلی به شدت غنیان دارد از این جهت بنده از آقای وزیر امور خارجه خواهش دارم که در این مسئله اهمیت فوق‌العاده داده و نتیجه از این مذاکرات و اقدامات خودشان بگیرند.
رئیس- آقای ارباب کیخسرو چهار فقره سئوالی داشتید از آقای وزیر امور خارجه خوب است تمامش را یک دفعه بفرمائید که جوابش را بفرمایند و داخل در دستور بشویم.
ارباب کیخسرو- یک فقره از این سئوالات درباب مناقشات سر حدی دولت عثمانی با دولت ایران است که چندی است به عنوان مناقشات عشایری یک زد و خوردی در بین بوده است در این باب خواستم از آقای وزیر امور خارجه سئوال بکنم چه ترتبی داده‌اند که جلوگیری از این کار بشود و بعد از این دیگر اسباب زحمتی فراهم نیاید مسئله دویم اگر چه موقعش گذشته است یعنی در ضمن استقراض ترتیبی برای آن در نظر گرفته‌اند ولی بنده باز هم لازم می‌دانم سئوال کنم که حقوق سفراء و کارگذاران دولتایران که در ممالک خارجه هستند از طرف دولت چند وقت است که نرسیده و در رسانیدن حقوق آنها چه اقدامی‌کرده‌اند چون آنها نماینده دولت هستند و باید خیالات آنها را در این باب آسوده کرد تا بتوانند با آسایش خاطر اعتبارات دولت را حفظ کنند مسئله دیگر دو باب تبعه خارجه است که در دو اثر دولتی و علاوه بی تذکر در این جا هستند و چندی قبل خود آقای وزیر امور خارجه اظهار فرمودند که باید ترتیبی برای آنها داد که در این باب اسباب زحمت ادارات دولتی نشوند در این باب خواستم سئوال بکنم و ببینم ترتیبی که هیئت دولت در این باب اتخاذ کرده‌اند که اسباب زحمت نشود چیست مسئله دیگر از قراری که شنیده می‌شود بعضی از اتباع خارجه که بدون تذکر یا با تذکر برای مقاصد ناصحیحی به اینجا می‌آمدند باز وارد می‌شوند خواستم ببینم آقای وزیر امور خارجه در این باب اطلع دارند یا خیر و کلیتاًچه ترتیبی را اتخاذ کرده‌اند که از ورود کلیه اتباع خارجه کاملا وزارت امور خارجه مسبوق بشود و بداند کی وارد می‌شود و کی خارج می‌شود تمنا دارم جواب این چند فقره سئوالات بنده را بفرمایند.
آقای وزیر امور خارجه- در باب مناقشات سرحدیه آقایان می‌دانند که چهار سال زیادتر است که این مسئله در حدود محل مذاکره و مناقشه است کمیسیون هم تشکیل شد و اعزام شد به سرحد برای رفع این مناقشه و به واسطه اتفاقاتی که هم در خاک عثمانی و هم در خاک ایران در این
چند سال واقع شده نتیجه که مطلوب بود در این باب با سفارت عثمانی و پای مالی در این مذاکره داخل شدیم بالاخره قرار بر این داده شد که یعد از ورود جناب احتشام‌السلطنه به سفارت اسلامبول که سمت ریاست کمیسیون را هم خواهند داشت با اطلاعات و سابقه که دارند و این باب داخل مذاکره شده تا این که به رفع مناقشات انشاءالله موقعیت حاصل شود و در باب حقوق سفراء و مأمورین بنده این جا خجالت می‌کشم عرض کنم که چه قدر مانده است و چه قدر باقی است آن را رجوع می‌کنم به اداره محاسبات وزارت امور خارجه و اگر اطلاعاتی بخواهند تحصیل کنند در آنجا موجود است در باب اتباع خارجه که در خدمت دولت هستند اینها البته دو طورند یکی آن قسمتی است که با رضایت و اطمینان و اعتماد دولت متبوعه خودشان داخل خدمت هستند آنها البته محترمند و مشغول در کار خودشان می‌باشند و دولت ایران هم از خدمت آنها فایده می‌برد بعضی یک و تو کی بوده‌اند که شاید در این اواخر پیدا شده‌اند که به رضایت دولت متبوعه خودشان داخل شده‌اند و علاوه بر این که طرف اعتماد دولت خودشان نیستند طرف اعتماد داخله هم نیستند آنها را در هر نقطه که وزارت امور خارجه اطلاع به هم رسانده است به آن اداره که آن اشخاص در آنجا مستخدم هستند اطلاع داده و اخطار کرده است آنها هم به وظیفه خودشان عمل کرده‌اند و آنها هم معدود قلیلی بوده‌اند که به واسطه اقداماتی که به عمل آورده رفعشان شده است و اگر هم یکی دو تا باشند شاید محل اعتقاء نباشد اما در باب اشخاصی که بی‌تذکره وارد می‌شوند در این مسئله هم می‌دانید که سرحدداران روس در باب تذکره کمال استقامت را دارند و کمال اهمیت را می‌دهند و کمال مراقبت را دارند و این که در این اواخر یک مقداری به طور بی تذکر و بدون سند رسمی‌وارد شده‌اند در موقع انقلاب در رولسیون بود و البته در تمام ممالک این طور اتفاقات می‌افتد ولی بعد از رفع انقلاب رولسیون سرحدداران طرفین البته به وظایف خودشان مشغول شده‌اند و تعلیمات صحیح هم داده شده است که با رعایت تذکره صحیح و همان طوری که از پیش قانون تذکره معمول و مجری بود که اگر تذکره صحیح نداشته باشند باید برگردانند مراقبت داشته باشد و از آن طرف هم همین طور کمال اهمیت را به تذکره می‌دهند و بالخصوص هم در چندی بیشتر از قفقاز در این باب اظهاری شده که فرستاده شده است که مراقب نظم این فقره باشند و نگذارند اشخاصی که بدون تذکر هستند وارد شوند و به وزارت داخله هم در این باب اطلاع داده شده است که از طرف خودشان هم به مأمورین سرحدی تعلیمات بدهند و وزارت خارجه اقدام کرده است.
ارباب کیخسرو- اولاً در مسئله منافشات مقصود این بود که حالا چون موقع طغیان ایل است قبل از به روز فسادی یک ترتیبی بدهند که باز یک خبر نامناسبی از سد در مسئله سفراء مأمورین دولت ایران در خارجه هم سئوال بنده در باب رسانیدن حقوق آنها بود و جواب صحیحی نه فرمودند که چه خیالی برای رسانیدن به آنها کرده‌اند در باب تبعه خارجه هم مقصود بنده این‌هائی نبود که رسماً داخل کار هستند بلکه مقصود آنهائی بود که مجهول هستند و سئوال آخر بنده مخصوصاً در باب اشخاصی بود که شنیده ام جدیداً وارد شده‌اند می‌خواهم بدانم که در این باب چه اطلاعی دارند.
وزیر امور خارجه- برای حقوق سفراء یک مقدار حقوق به طوری که در لایحه که از طرف وزراء پیشنهاد شده است یک وجهی از استقراض یعنی صد هزار تومان منظور شده است و یک مقدار زیاد دیگر که باقی می‌ماند در هیئت وزراء مذاکره شده و قرار داده‌اند که به اقساط و تدریج از سایر عایدات دولت بپردازند و بنده به اسم وزارت خارجه از آقای ارباب خیلی تشکر می‌کنم که این مسئله را متذکر شده‌اند و امیدوارم که از طرف هم قطارهای ایشان هم مساعدت در پیشرفت این فقره بشود که از مهمات مملکتی به شمار می‌آید و برای حفظ یلتیک و مقاصد مملکت حاجت به این نیست که بنده عرض می‌کنم که رعایت حال سفراء و مامورین دولت در خارجه چه قدر اهمیت دارد و در باب چندی بیشتر هم بداره نظمیه و امنیه اطلاع داده‌ام که اگر اشخاصی وارد بشوند بدون تذکره و ترتیب صحیحی یا مظنون باشند بعضی مسائل فوراً سئوال بکنند و به نام و نشان پیشنهاد بکنند نه اگر معلوم و محقق شد وزارت امور خارجه به وظایف خودش بپردازد این مسئله را تکرار کرده‌ام ولی هنوز او وزارت داخله در این خصوص به وزارت امور خارجه اطلاعی نشده است.
رئیس- آقای ادیب‌التجار دو فقره سئوال داشتند ولی چون مسئله مهمتری هم هست خوب است بماند به آخر جمله دستور امروز لایحه استقراضیه و لایحه مخارج.
سلیمان میرزا- این بیان نامه‌ای است که شعیه پارلمانی فرقه دموکرات خواسته‌اند که بدون کم و زیاد در این جا خوانده شود تا این که عقیده شعیه پارلمانی در این خصوص معلوم باشد (به عبارت ذیل قرائت شد).
(بیان نامه شعیه پارلمانی فرقه دموکرات ایران).
در این موقع که یکی از مهمترین مسائل امروزه مطرح مذاکرات مجلس شورای ملی گردیده شعیه پارلمانی فرقه دمکرات ایران لازم دانست به موجب این بیان نامه نظریات خود را در آن خصوص پیشنهاد مجلس بنماید مقدمۀ اخطار می‌شود که فرقه دموکرات ایران در مسائل مالیه از جاده عملی خارج نشده بر ضد استقراض‌های تجارتی که خالی از هر گونه شرایط سیاسی باشد نیست بلکه در حالت کنونی مملکت دخول سرمایه خارجی را در داخله مملکت اسباب گشایش امور اقتصادی و تجارتی دانسته از اهم مسائل مملکتی می‌داند و حتی تصدیق می‌نماید که یک استقراض خارجی تجارتی برای اصلاحات اساسی و تسهیل پیشرفت امور دولتی از فرایض شمرده می‌شود و نظر به همین نکته است که این استقراض حالیه با آن که به کلی هم خالی از شرایط سیاسی نیست ضدیتی ندارد و با مسلمیت این که فرقه دموکرات ایران با اساس این استقراض مخالفتی نارند از ذکر مراتب ذیل ناگریز است مهمترین تکالیف پارلمان که هر مملکت مشروطه همانا نظارت در امور مالیه خصوصاً در محل صحت مخارج می‌باشد در حقیقت فرق عمده ما بین ممالک هستید و مشروطه در همین مسائل مالیه ظاهر می‌شود در ممالک هستید مالیه مملکت ملک یک شخص و یا اشخاص معدوده است ولی در ممالک مشروطه مالیه مملکتی دخل ملی محسوب می‌شود میزان و محل و صحت مخارج را پارلمان که نماینده ملت است معین می‌نماید بعد از آن که محل‌های اخذ مالیه و محل‌های خرج آن از روی قانون پارلمانی شد باید اطمینان کامل برای ملت حاصل شود که دخل ملی به مخارج ملی از روی نقشه پارلمانی می‌رسد نظارت و تفتیش و حساب‌کشی پارلمانی باید به قسمتی مضبوط و محکم باشد که یک دینار در دخل و خرج ملی حیف و میل نشود در حقیقت اولین وظیفه ما این است که اصول نظارت و تفتیش را به قسمی محکم بکنیم که کلیه مناقذ دست بردهای غیر قانونی را بر مالیه ملت مسدود کنیم پس از این مقدمات داخل موضوع شده اظهار می‌داریم که پول این استقراض اگر چه از حیث مقدار اهمیتی ندارد ولی اهمیت تاریخی به هم رسانیده یک موقع بزرگی را دارا شده است به همان نسبت یک مسئولیت مخصوص را از جانب نمایندگان ملت بخود جلب می‌نماید شعیه پارلمانی فرقه دموکرات لازم می‌دارند که وجوه این استقراض در محل‌هائی که فقط متضمن اصلاحات اساسی و تکمیل تأسیسات مملکتی است با یک نقشه نظارت عملی که ضمانت صحت آن مخارج را نماید صرف شود در این صورت اساساً مخالف پرداخت هر گونه حقوق عقب‌افتاده مستخدمین دولتی و هر گونه مخارجی که از روی بودجه تصویبی مجلس نبوده و هیچ نظارت و تفتیش در آن نشده از محل این استقراض می‌باشد و فرضا ترتیب نظارتی را که در لایحه ذکر شده تصویب کنیم فقط نظارت برآن مبلغی تعلق خواهد گرفت که از برای مخارج آتیه منظور شده و مبلغ خطیر دیگری که برای پرداخت حقوق عقب افتاده و با وجوهی که به طور مساعده گرفتند و بدون کنترل خرج شده تقاضا شده است تعلق نخواهد گرفت نظر به ملاحظه فوق‌الذکر پیشنهاد ذیل با نهایت توقیر تقدیم مجلس شورای ملی می‌شود لایحه استقراض بر لایحه تعیین و تشخیص محل‌های خرج مقدم شود و لایحه تعیین و تشخیص محل‌های خرج و نقشه نظارت تفتیش معوق بماند تا بعد از ورود متخصص مالیه و امنیه که از آمریکا و اروپا خواسته شده‌اند تا به شور و صواب دید آنها لایحه خرج و تفتیش که متضمن اصلاحات اساسی مملکتی است و ضمانت تکمیل امنیت مملکت را بنماید با یک نقشه نظارت علمی‌پیشنهاد مجلس شورای ملی بشود.
آقا میرزا مرتضی قلی خان- بنده اولاً عرض می‌کنم که این استقراض با این اندازه‌ها اهمیت ندارد به جهت این که این استقراض یلتیکی نیست استقراض تجارتی است و قرض تجارتی دولت همیشه خیلی بیش از اینها خواهد کرد و آن قدر اهمیت ندارد و اما این تقاضائی که از
طرف آقایان شده است در این لایحه استقراض بر لایحه استقراض بر لایحه مخارج مقدم شده بنده هم مساعده و آقایان خودمان هم مساعدت و موافقت خواهند کرد به جهت این که اول هم در باب تقدم این و تا آخر آن مذاکره نبود و مخالفی نداشت فقط آقای رئیس به ملاحظه این که خواستند اول مخارج معین شود بعد در مقابل آن استقراض بشود ولی در این که اول لایحه استقراض خوانده شود و بگذرد بعد مخارج تصویب بشود هیچ محل نظر و گفتگوئی نیست ولی به شرط این که لایحه استقراض خوانده شد لایحه تفتیشیه و مخارج با هم به مجلس شور و مذاکره بیاید و این که فرمودند تا زمان رسیدن مستخدمین امریکائی معوق بماند این خارج از ترتیب می‌شود برای این که نظرات آنها را که نباید داخل در اصل مطلب کرد یعنی نظرات آنها در موقع تفتیش است و در ضمن عمل همان مقصود عمل می‌آید و مخارج با نظرات آنها خواهد شد و تمام مقاصد به عمل می‌آید و مخالفتی نمی‌نماید پس با این جهت بنده هم این تقاضا را که امروز لایحه مخارج در صورتی که هیئت وزراء حاضر باشند و موافقت نمایند تصویب می‌کنم.
وزیر امور خارجه- مسلم است که اتفاق مجلس بر این امر بشود وزراء هم همراه و موافقند ولکن از این مسئله که لایحه تفتیش بماند تا این که مستخدمین امریکائی بیایند این یک قدری اسباب تأخیر می‌شود برای این که همه نمایندگان می‌دانند و اطلاع دارند که این استقراض که می‌شود برای مصارف فوری است که دولت پیشنهاد می‌کند و نمایندگان ولایات و بعضی نقاط شاید بیشتر از وزراء اطلاعات داشته باشند و می‌دانند که آن چه لازم است این است که فوری اقدام در امنیت نقاط بشود اساس این استقراض برای این مسئله از طرف دولت پیشنهاد شده است پس در این صورت لایحه استقراض که گذشت عجالتاً صورت کنترل و تفتیش آن هم از هیئت کمیسیونی که کابینۀ دولت تشکیل داده است پیشنهاد کرده‌اند و امروز فرستاده‌اند و فردا در کابینه وزراء قرائت خواهد شد به مجلس خواهد آمد و بنده تصور می‌کنم این مأمورین خارجه که امروز ما داریم و صحت عمل شان هم مخفی نیست و به ترتیبات مملکتی بصیرت و اطلاعات کافی پیدا کرده‌اند و محل اعتراض هم نیست عملیاتشان در هیئت دولت محل تمجید بوده است نظریاتشان به قدری کافی و محل اعتماد برای ما نمی‌تواند بود که این مخارجی را که لازم است با همین کنترل به عمل بیاورند برای این که مسلم است مستخدمین که وارد خواهند شد تا یک مدتی که ترتیب داخلی این جا که معمول است باید اطلاع پیدا کنند و تا آن اطلاعات را حاصل بکنند شاید خیلی اتفاقات حاصل بشود که اسباب تأسف بشود پس نمی‌توان این را معطل آن کار کرد و چون از پیش هم هیئت دولت متفق بوده‌اند و دستور العملش را هم ترتیب داده‌اند و تقدیم مجلس خواهند کرد و تصور می‌کنم مخارجی که لازم است و دولت پیشنهاد کرده است اگر به همان ترتیب به انجام برسد برایهیئت دولت و نمایندگان مجلس ایرادی نماند.
فهیم الملک- فرقی که یک مسئله مهمی‌مثل استقراض متفق علیه آقایان می‌شود واقعاً خیلی مورد تمجید و تشکر است و همان طوری که فرمودندبرای این که ترتیب قانونی به عمل آمده باشد بنده هم تقاضا می‌کنم که لایحه مخار را به کمیسیون عودت بدهند که مجدداً با حضور وزراء و سایر آقایان مطرح مذاکره شده نظرات ثانوی در آن شده و راپورت جدید داده شود و در این قسمت آخر پیشنهاد شاهزاده سلیمان میرزا یاد آوری می‌کنم که لایحه تفتیش گویا تهیه شده است او را باید حتی الامکان جلو‌انداخت و منتظر آمدن مأمورین نباید شد برای این که خواهند آمد و هر چه بکنند در مرکز خواهند بود و این لایحه تفتیش که ترتیب می‌شود فقط برای مرکز نیست برای ایالات و ولایات هم خواهد بود و در آنجاها باز محتاج خواهم بود به مأمورین سابق اروپائی که الان هم داریم زیرا که آنها اطلاعات خارجه هم دارند و مشغول هم هستند و ضمناً عرض می‌کنم که این جا نظر فقط به تفتیش این جزئی وجه نیست بلکه یک اساس اساسی است که برای کلیه مخارجات دولتی فراهم می‌آوریم حالا آن لایحه اصل استقراض را مطرح مذاکره خواهند فرمود و بنده هم استدعا می‌کنم در آخر آن این یک ماده اضافه شود (ماده پیشنهادی ایشان به عبارت ذیل قرائت شد).
ماده واحده- وجوه استقراض در بانک باقی خواهد بود تا وقتی که لایحه راجع به خرج آن و لوایح تفتیشیه از تصویب مجلس شورای ملی بگذرد.
رئیس- این جا دو مسئله هست یکی این که آقای سلیمان میرزا پیشنهاد کردند که این مسئله بماند تا وقتی که مستخدمین امریکائی بیاید یک تقاضا هم از طرف آقای میرزا مرتضی قلی خان شد که مخبر هم موافقند با آن تقاضا و آن این است که وجوهی که تصویب می‌شود که استقراض بکنند در بانک شاهنشاهی بماند تا وقتی که لوایح تقنینیه آن از مجلس بگذرد حالا آقای سلیمان میرزا شما در آن تقاضای خودتان باقی هستید یا این که مسترد می‌دارد و این تقاضای ثانوی را قبول دارید؟
سیلمان میرزا- بنده در تقاضای خودم باقی هستم.
رئیس- پس دیگر داخل مذاکره نمی‌شویم در خاطر آقایان هست که در جلسه گذشته قرار شد که لایحه را که راجع به مخارج است قبل از لایحه استقراضیه مطرح مذاکره قرار بدهیم و حالا تقاضا شده است که به کسی بشود پس باید رأی گرفته شود و در این که لایحه استقراض را اول بخوانیم و در آن رأی بگیریم بعد مخارج را مطرح مذاکره قرار بدهیم.
فهیم الملک- آن لایحه را تصور می‌کنم که در صورتی که تقاضا شد به کمیسیون برگردد قهرآباید برگردد به کمیسیون دیگر محتاج بر این نخواهد بود.
رئیس- کمیسیون تقاضا می‌کند که لایحه مخارج برگردد به کمیسیون حالا چه باید کرد.
(گفتند باید لایحه استقراض خوانده شود).
باید همین طور بماند تا راپورت کمیسیون برگردد پس باید رأی گرفته شود پس آقایانی که موافق هستند در این که لایحه استقراضیه قبل از لایحه مخارج مطرح مذاکره بشود قیام نمایند (اغلب قیام کردند) با اکثریت ۴۳ رأی تصویب شد حالا در کلیات لایحه استقراض مذاکره می‌شود.
سیلمان میرزا- بنده چنان که قبلا عرض کردم با اساس یک قرض خارجی تجارتی مخالف نیستم حرف ندارم ولیکن چون هر قرض محل خواهد بود از برای یک مخارجی و ممکن است وقتی که آن لایحه خرجش پیشنهاد شود نظریات در آن فرق بکند عرض می‌کنم که اساساً همان طور که عرض کردم با یک قرض خارجی از برای اصلاًحات اساس موافق بودم اما متأسف هستم با این که یک قرض بکنیم و آن را به مصارف حقوق عقب افتاده برسانیم حالا اگر لایحه خرج همان لایحه خرجی بشود که به کمیسیون عودت داده شده است که قرض بشود بنده محققاً مخالفم و تصویب نمی‌کنیم که ما یک قرض بکنیم و بدهیم به حسابهای گذشته و بهتر این می‌دانم که حسابهای گذشته را از محل‌هائی که در مقابلش هست و وصول نشده است بپردازند و این قرض را از برای مخارج اساسی که تکمیل امنیت را دائر دارند در هر صورت از طرف وزارت باید توضیح داده شود که آیا نظریات هیئت دولت بر این است که پس از این که این استقراض شد چنان چه یک ماده اش هم این بود به مصارف گذشته صرف خواهد شد یا این که به مصارف آتیه در صورتی که به مصارف گذشته صرف خواهد شد عرض کردم که آن را ممکن است از محل‌هائی که داریم بپردازیم و تا توضیح هم داده نشود بنده نمی‌توانم عقیده خودم را عرض کنم.
افتخارالواعظین- در مقام مباحثه و مذاکره این لایحه استقراض ممکن است که چند نظر پیدا بشود چیزهائی را که بنده یاد داشت کرده ام چون چنین استنباط می‌کنم که مجلس شورای ملی تمام متفق هستند درباره این استقراض مثل این که سابق هم که ترتیب این استقراض را وزیر مالیه سابق مرحوم صنیع الدوله به مجلس عرضه داشت اغلب نمایندگان بلکه می‌توانم بگویم بالاتفاق این جا تصویب شد و حتی روزی هم که مواد آن جمله شقاوت آمیز واقع شد همان روزی بود که به کمیسیون قوانین مالیه آمده بود و لایحه این استقراض را به تصویب کمیسیون قوانین مالیه رسانیده بود و همه آقایان تصدیق خواهند داشت و از این جهت بنده در آن قسمت اول از یاد داشت خودم را لازم نمی‌دانم عرض کنم به جهت این که بدیهی است که هیچ کس نمی‌تواند بگوید که امروزه برای دولت ما یک استقراض به این ترتیب صحیح لازم نیست به چه جهت ترتیب به این ترتیب که دولت ایران هفت کرور قرض داشته است به بانک در صدی هفت نزول می‌داده است حالا دولت می‌خواهد دوازده کرور از بانک شاهنشاهی قرض کند و هفت کرور آن را عوض قرض سابق بدهد و پنج کرور دیگر برای دولت می‌ماند در حالتی که نزول صدی هفت صدی پنج می‌شود و صدی دو فایده دولت است و وثیقه هم که دولت برای آن هفت کرور همان وثیقه را از برای آن دوازده
کرور هم معین کرده است بدون این که چیزی در آن وثیقه افزوده شود یعنی از عایدات گمرک جنوب این مطلب بعد از این که مصارف لازمه اداری گمرک موضوع شود در یافت می‌کند پس از نزول این جا صدی دو برای دولت فایده است و دیگر این که اقساطی هم که می‌داده است دولت برای این هفت کرور بعین همان اقساط را بدون دیناری علاوه بلکه قدری کمتر می‌دهد از برای استهلاک این استقراض دوازده کروری پس در اقساط هم چیزی زیاد نشده بلکه قدری هم کمتر شده است و در مدت حالا دولت اگر چه این مدت را زیادتر کرده است ولی مشروط به این شرط است که تا پنج سال دولت ایران حق ندارد این قرض را بپردازد ولی بعد از پنج سال دولت اگر بخواهد تمام این استقراض را به بانک شاهنشاهی بپردازد بتواند پس از برای دولت یک قرض تجارتی بدون این که شرط پولتبیکی داشته باشد با نزول صدی پنج که بهتر از این ترتیب و آسان تر از این ممکن نیست و اگر بگوئیم در استقراض مطلقاً لازم نیست که شاید بعضی آقایان عقیده‌شان این باشد و بنده گمان نمی‌کنم کسی مطلع باشد و این حرف را بگوید پس معنیش آن وقت این است که خرید اسلحه از برایمان لازم نیست تأسیس قشون لازم نیست تأسیس امنیه از برای حفظ امنیت طرق لازم نیست تأسیس اداره ژاندارمری از برای ما لازم نیست و صاحب منصبانی که برای این کار خواسته‌ایم لازم نیست بالاخره استخدام مستخدمین سوئدی لازم نیست پس امروز برای دولت جهت بعضی تنظیمات و تأسیساتش یک مبلغی پول لازم است که آن پول را باید به مصرف برساند تا این که بتواند مرتباً مالیاتهای عقب افتاده ولاوصول خودش را از اطراف و جوانب وصول کند و به مصارف جاریه عادیۀ خودش برساند و اگر کسی بگوید که ممکن است این مصارف را از مالیات گرفت و داد بنده عرض می‌کنم که ممکن است به جهت این که در سال گذشته مبالغی از مالیات دولت در محل باقی مانده است و امروز باید دولت یک قوه فوق‌العاده منظمی از برای خودش تحصیل بکند تا بتواند با آن وسیله آن مالیاتهای عقب افتاده سنه ایتئل و امسال خودش را عاید دارد و به مصارف جاریه عادیه خودش برساند پس این استقراض به این ترتیب امروزه از برای ما لازم است دویم ممکن است کسی بگو ید استقراض امروز از برای ما لازم است ولی این قدر کم است و کفاف احتیاجات ما را کاملاً نمی‌دهد بنده هم این را تصدیق می‌کنم که امروزه از برای دولت ما یک قرض صد کروری لازم است ولی امروز اگر کسی بگوید که این قرض پنج کروری را بگیرید و به مصارف احتیاجات لازمه امروزه خود برسانید و منتظر باشید که یک قرض کلی صد کروری بکنید بنده به ایشان جواب عرض می‌کنم که خوب است عوض گفتن یک محل قرض صد کروری با شرایط صحیح و نزول صد پنج ارائه بدهید به دولت قرض داده شود آن وقت بنده قطع دارم که تمام نمایندگان آن قرض را تصدیق خواهند کرد سوم این که ممکن است کسی بگوید استقراض لازم است ولی نه از خارجه بلکه از داخله آنجا هم بنده عرض می‌کنم این بسیار خوب حرفی است لیکن به شرط این که از داخله بنمائید که یک کسی بدون شرط یک قرض صدی پنج بدهد اول کسی که آن قرض را تصویب می‌کند بنده خواهم بود ولی خوب است عوض گفتن ارائه بدهد که از فلان کس یا فلان محل می‌دهد چهارم می‌شود که کسی بگوید که استقراض لازم است ولی باید ملاحظه کرد که به چه مصارف می‌رسد و ترتیب تفتیش آن چه شکل خواهد بود گویا بنده و تمام آقایان مؤتلفه بلکه تمام نمایندگان مجلس شورای ملی هم در این عرض بنده متغقند بلی ما این عرض را نمی‌کنم که قرضهای سابق نباید بفهمیم به چه مصارف رسیده و به دست کی به مصرف رسید این قرض را بنده در صورتی تصویب می‌کنم که به آن تأسیسات و اصلاًحات و مصارف فوریه ضروریه دولت برسد یا تفتیش صحیح ولی فقط این نکته را یاد آوری می‌کنم که برای دولت همین پنج کرور پول است و آن بیست کرور و ۲۴ کرور عایدات دیگر دولت پول نیست وظیفه فرد فرد نمایندگان است که در مصرف این پول بلکه در تمام عایدات دولت سعی بکند که به مصارف صحیحه لازمه فوری برسد و با تفتیش صحصح هم به مصرف برسد پس ما این جا این دو قرار را نباید منحصر بوجه این استقراض بکنیم مثل این که بنده که یکی از وکلای ملت هستم عرض می‌کنم که عموم برادران ایرانی بنده بدانند که از ابتدای دولت جدید تا کنون که این جا ایستاده ام هیچ بنده نمی‌دانم که عایدات دولت ایران چه قدر بوده است و به چه مصرف رسیده است و تفتیش چه شکلی شده است بلکه می‌توانم ادعا بکنم که اگر این احتمامی‌را که در مصارف این استقراض و تفتیش این قرض یا خرش می‌دهیم که ما این که وظیفه ما این است که همیشه این احتمام را در کلیه مال دولت به خرج بدهیم اگر تا به حال می‌دادیم حالا تقریباً یک کرور قید یا دو کرور قید یا دو کرور پول‌های نفله شده در خزانه دولت ما بود پس قرض لازم است ولی بنده هم کاملا با این عقیده شریکم و تمام نمایندهگان مجلس شورای ملی هم احساساتشان این است که باید مجلس بداند که این پول به چه مصرف می‌رسد و بعد هم کی تفتیش خواهد کرد و به دست کی به مصرف خواهد رسید و اما این که حضرت والا شاهزاده سیلمان میرزا فرمودند مشروط به مصارف داده شده گذشته مصرف نشود عرض می‌کنم دوبیست و بیست هزار تومان از این وجه را کابینه آقای مستوفی الممالک و صد و بیست هزار تومانش را کابینه آقای سپهدار اعظم که مجموعاً می‌شود سیصد و بیست هزار تومان گرفته‌اند و به مصرف رسانیده‌اند ولی بنده قطع دارم برحسب تحقیقاتی که خود بنده کرده ام که این پول‌ها در یک مواقعی خرج شده است مثل این که آن پنجاه هزار تومانی که برای مصارف قشون فارس داده شده است در یک موقعی داده شده است که اگر در آن موقع داده نمی‌شد ضرر از برای دولت ایران شاید به‌اندازه منصور بود که با هیچ پول ممکن نبود آن را جبران کرد پس تمام این پول‌ها به مصارفی رسیده است که نهایت فوریت و ضرورت و لزوم را داشته است پس این مثل این است که طاق این اطاق خراب شده است نگویند صد تومان برای تعمیر این اطاق بده و من می‌دانم که اگر این صد تومان خرج نکنم این طاق پائین می‌آید و دو هزار تومان خسارت به دولت وارد می‌آید آن وقت مبلغ این صد تومان را ندهم تا این طاق پائین بیاید و این عمارت خراب بشود و این ده هزار تومان ضرر به دولت برسد برای این که این صد تومان را ندهم این ابداً صحیح نیست برای این که دولت دید اگر آن پنجاه هزار تومان را برای قشون فارس حواله ندهد و نمی‌داد ضررهائی برای دولت و ملت ایران منصور بود که با هیچ پول جبران نمی‌شد و دیگر بنده عرض می‌کنم که چه فرق ما بین مخارجی که شده است و مخارجی که باقی است و باید بشود می‌باشد امروز قشون و نظمیه و امنیه در ولابات حقوق عقب افتاده خودشان را بعضی جاها هفت ماهه بعضی جاها پنج ماهه طلب کارند از دولت و آن طوری که کابینه حساب کرده است گویا قریب نه صد هزار تومان طلب آنها می‌شود هیئت دولت از مجلس شورای ملی در خواست کرده است که یک کرور این پول به مصارف پس افتاده آنها برسد این حقوق آنها را شاید از این یک کرور تسویه کنند کمیسیون قوانین مالیه آن یک کرور را تصویب نکرده است گویا دویست سیصد هزار تومان یک مبلغی را تصویب کرده است بنده عرض می‌کنم اگر شما حقوق عقب افتاده نظمیه و امنیه و قشون سالخوی ولایات و ایللات را تسویه کنید اعم از این که به یک کرور تسویه کنید یا به دو تومان بنده نمی‌دانم آن اختیارش با هیئت دولت است اگر آنها را تسویه نکند آن وقت یک جمع گرسنه مسلحی را در تمام ولایات برخلاف دولت دارید که دولت باید تمام این پنج کرور را خرج بکند و به یک عده بدهد که در مقام اسکات آنها بر آمده بنده با اسلحه گرسنه این جا ایستاده ام عوض این که مرا ساکت کنید مرا به شرارت وا بدارید برای این که از این پول به من داده نشود بله مجلس شورای ملی باید صواب و صلاح مملکت را در نظر داشته باشد و بگوید من فلان قدر به هیئت دولت اجازه می‌دهم که فرض بکند و بعد این قرض را برای مصارف اساسی نه عادی برای مصارف اساسی مقرری مملکت خرج بکند اگر یک وقتی لازم می‌داند که سیصد هزار تومان از این را به آن حقوق عقب افتاده بدهد برای این که تمام این پنج کرور بیهوده خرج نشود آن وقت ما نباید هیئت دولت را مجبور بکنیم که این سیصد هزار تومان نباید استقراض بشود و در مصارف صحیحه هم صرف بشود بنده می‌دانم که تمام مجلس و هیئت مؤظفه بلکه اکثریت و اقلیت همه در این مسئله موافقند واحدی مخالفت ندارد.
رئیس- بنده به اظهار عقیده که آقای افتخار الواعظین فرمودند عرضی ندارم ولی در ضمن لفظی فرمودند که گویا می‌خواستند تلقین بکنند.
وحید الملک- وقتی که بنده اجازه گرفتم برای استقراض در مقابل آن لایحه مخارجی بود که از طرف دولت پیشنهاد شده بود آقایان البته تصدیق خواهند کرد که در هر جای دنیا معمول است که اول لایحه مخارج را پیشنهاد می‌کنند و می‌بینند که چه نوع مخارجی را دارند و چه نوع کسری دارند آن وقت محل از برای آنها پیدا می‌کنند بنده هم که برای استقراض نظریاتی داشتم به همان ملاحظه بود که آن لایحه مخارج پیشنهاد بشود و در آنها تفقید
بشود آن وقت ما همه به بینیم که آیا اهمیت آن تقاضا دارد که ما یک هم چون قرض را بکنیم یا این که ندارد ولی بنده چه طور مذاکره بکنم در یک استقراض در صورتی که هیچ مواد مخارج معلوم نیست یک تقاضائی شده است از طرف کمیسیون قوانین مالیه که برگردد به کمیسیون یک تجدید نظری در آن بشود با شور و صوابدید متخصصین این کار دوباره پیشنهاد مجلس شورای ملی بشود بنده هیچ نمی‌دانم که آیا تغییری در این مواد مخارج داده خواهد شد یا خیر برای این که اگر آن مواد مخارج ثابت باشد بنده هم در همان نظریات و عقیده که تا حالا تحصیل کرده ام ثابت خواهم بود و اگر آن مواد تغییر خواهد کرد شاید نظریات بنده هم مخالف شود و هیچ رأی در این موضوع استقراض ندارم و یقین دارم پیشنهاد شاهزلده سیلمان میرزا هم از همان نقطه نظر بود و از این نظر نبود که فوراً این لایحه مخارج برگردد به کمیسیون و لایحه استقراض به میان بیاید بنده هیچ کس را نمی‌بینم در این مجلس اشاره به طرف دست چپ که بتواند در این طرف مجلس رأی بدهد چه جواب آقایان وزراء را بدهد چه نظریات در این مسئله داشته باشد چه جواب آقای افتخار الواعظین را بدهد یا این که مواد مخارج را درست بفهمد و مواد تفتیشیه را در هیچ جای دنیا رسم نیست که یک لایحه دخلی چه استقراض اول پیشنهاد به واسطه وزیر مالیه و آن وقت مخارج این بشود بنده این را به کلی مخالف می‌دانم پس خودم را در این موضوع موقوف می‌کنم تا وقتی که لایحه مخارج از کمیسیون مجلس بیاید و موضوع مذاکره شود آن وقت نظریات خودم را عرض می‌کنم پس حالا به هیچ وجه من‌الوجوء که حضرت والا خواند با یک استقراض که خالی از هر گونه شرایط سیاسی باشد چنان چه گفته شد همراه هستم و حتی بر ضد این استقراض هم نیستم ولی در صورتی که مخارج آن را بدانم و مواد تفتیشیه او را هم بدانم بنده به کلی بر ضد یک استقراض هستم که وجوه آن استقراض به محل‌هائی صرف بشود که موجب تکمیل تأمینات مملکتی نیست بنده یقین دارم که کلیه آقایان چه در این جا و چه در خارج می‌خواهد که یک ترتیباتی به میان بیاورند و یک نقشه کشیده شود که تکمیل تأمینات مملکتی بشود در صورتی که آن نقشه کشیده نشده است و آن ترتیبات معلوم نیست و چه نظریاتی گفته شود پس بنده استدعا می‌کنم که یک طوری بشود که در آن وقت ما بتوانیم در آن مذاکره بکنیم و از روی یک وجدان صحیحی رأی در آن موضوع بدهیم ولی با این ترتیبی که هست من نمی‌توانم نه اظهار عقیده بکنم و نه رأی در آن بدهم.
متین‌السلطنه- بنده کم کم دارم می‌فهمم برای مسئله استقراض چه پیش می‌آید به نظر بنده این پیش آمد خیلی غریب می‌آید برای این که بتوانیم مخارج را بدانیم ترتیبی از طرف هیئت رئیسه پیشنهاد شد که شاید قابل تمجید بود و آن این بود که صورت مخارج اول خوانده و تصویب شود و بعد بر طبق آن لایحه استقراض مطرح شود و بعد از طرف آقایان فرقه دموکرات پیشنهاد شد که لایحه استقراض جلو بیفتد و لایحه مخارج بماند.
وحید الملک- هم چون نیست.
بعد در ضمن آن بیان نامه هم اشاراتی شد که برای بنده باز اشکالاتی فوق‌العاده پیش آورد و از آن جمله در همان آتی که تصدیق می‌کنند که همراه هستند یا قرضهای تجارتی باز در همان بیان نامه اظهار می‌کنند که این استقراض هم خالی از شرایط سیاسی نیست و بنده این را جداً تکذیب می‌کنم و گمان می‌کنم که هم چون چیزی نباشد و روی هم نمی‌فهمم که این نظریات چگونه این جا تفاوت کرده است آن طوری که آقای وحید الملک می‌گویند نمی‌دانم مقصود چیست از ابتدای تشکیل این مجلس همه ماها می‌دانیم که از برای پیش بردن کارهای این دولت و از برای راه‌انداختن ادارات یک فرضی لازم بود این یک مطلب تازه نیست که به مجلس آمده است مدتها اینجا مذاکره شد و ابتدا از طرف کابینه آقای مستوفی الممالک پیشنهاد شد و همه متفق بودیم و اساساً بنده منکری در این ندیدم و تمام همراه بودیم و تصور می‌کردیم که اگر یک هم چون پیشنهادی از طرف وزراء بشود بالا تفاق رای خواهیم داد حالا معلوم می‌شود که عقاید تغییر کرده است و علاوه بر این که تغییر کرده است می‌بینم که صمیمیت هم در کار نیست و این مطلب را هم برای مملکت خیلی خطرناک می‌بینم و تصور می‌کنم که بایستی اگر ما بخواهیم چرخ‌های ادارات مملکت را بهتر از گذشته راه بیندازیم باید با یک خوش قلبی در این جا با هم همراهی بکنیم یعنی هیچ وقت تصور نکنیم که ممکن است به واسطه این نوع تمویضات یک نفعی از برای مملکت عاید شود بالاخره این استقراض را خواهم کرد و این مصارف را تصویب خواهیم کرد و آن ممکن است همان طوری که آقای افتخار الواعظین فرمودند وقتی بشود که برای هر صد تومانی پنجاه هزار تومان دولت ضرر کند و حالا چون هنوز تردیدی برای ما حاصل است و درست نمی‌دانم که رأی آقایان در این باب چیست این است که در این موقع بیش از این عرض نمی‌کنم و امیدوار هستم که آن (۴۳) رأی که حاصل شد در این که لایحه استقراض را مقدم بداریم آن یک رأی مقدماتی بوده است که منافاتی به آن قراری که داده بودند که لایحه مخارج را مقدم بر لایحه استقراضیه بدارند نداشته باشند چنان چه امیدوار هستم بالاخره اتفاق حاصل بشود چنان چه از طرف هر دو حزب گفته شد.
سلیمان میرزا- توضیح دارم.
رئیس-
نسبت به نطق شما سو تفاهمی شده است بفرمایید.
سلیمان میرزا- بعضی مطالب فرمودند که در موقع جواب آنها را خواهم عرض کرد حالا فقط بعضی سوءتفاهمات شده است که لازم می‌دانم عرض کنم که اگر پیشنهادی از طرف اقلیت شده است که لایحه خرج برگردد به کمیسیون و لایحه استقراض مقدم باشد دائر بر آن نبود که این مطلب همین امروز مطرح مذاکره شود بالطبع وقتی که لایحه خرج برگشت با آن شرایطی که بنده پیشنهاد کردم که مأمورین متخصصین امریکائی یک نقشه بکشند و بعد ما رأی بدهیم بالطبع عقیده بنده این بود که لایحه استقراض هم امروز مطرح مذاکره نشود مؤید این مطلب هم همان پیشنهادی است که آقای وحید الملک کردند که گمان می‌کنم روی میز مقام ریاست گذاشته شده باشد و ابداً با آن پیشنهاد و استقراض و رأی مخالف نیستم.
رئیس- برای توضیح کافی است.
محمد‌هاشم میرزا- چون بعضی از آقایان تصور می‌فرمایند که هیچ مخالفی نخواهد داشت و این مطلب از بیدیهیات خواهد بود و بنده این را از نظریات می‌دانم و لابدم عرض کنم این مذاکراتی که می‌شود در کابینه سابق یا اسبق این مذاکره بوده این دلیل بر صحت عمل نمی‌شود اگر صحیح نبوده در آن کابینه و آن کابینه و کابینه اول هم صحیح نبوده فرق نمی‌کند در هر وقت کابینه که بده است صحیح نبوده است و عقیده کسی که صحیح بوده است آن وقت و حالا صحیح است پارسال در ابتدائی که آمده بودیم در مجلس شورای ملی این پیشنهاد قرض شد ولی ما ابداً اطلاع از بودجه و از ترتیبات مملکت نداشتیم و بالاخره قرار شد داخل در مذاکره اش شوند و در کابینه دوم هم داخل مذاکره شدیم و این که آقایان فرمودند رأی داده شده بنده تصور می‌کنم رأی داده نشده باشد اگر رأی گرفته شده بود امروز در مجلس چه می‌کرد اما این که بعضی آقایان می‌فرمایند دچار خیلی مشکلات خواهیم شد و به بعضی محظورات خواهیم افتاد از تعویق این کار گویا در اول مشروطه هم این گفتگوها بوده است یک وقتی آقای حاج امام جمعه فرمودند که در مجلس سابق هم یک مرتبه وزراء آمدند گفتند اگر یک قرض نشود تا پنج روز دیگر یک امری واقع می‌شود و رشته امور را هم گسبخته می‌شود این حرفها سابق بروجرد ما هم شده است در زمانی که ما از نمایندگان هم شده ایم باز شنیده ایم این را برای بنده باز هم این دلیل قطعی نخواهد بود حالا بنده عرض می‌کنم که اگر چیزی را احساس کردند به هیئت وزراء که یک استقراض لازم است و بعد بیاورند این را بنده از وظایف کمیسیون بودجه می‌دانم نه از وظایف کمیسیون قوانین مالیه مگر در شرایط استقراض که در شرایط آن نظریات خودش را بکند و بعد در کمیسیون بودجه ببینیم آیا این مهماتی که برای وزراء پیش آمده است می‌توانیم رفع بکنیم یا نمی‌توانیم بلکه یک نماینده عقیده اش این باشد که آن بودجه را که آوردند به مجلس از بابت مخارج آن بعضی زیادتی‌ها نوشته شده است من باب شاهد حال یک فقره‌اش عرض می‌کنم در باب شاهرود بسطام که ده هزار تومان مالیات دارد ۳ هزار تومان مخارج عالیه اش را نوشته‌اند یک کسی اگر عقیده اش این باشد که این مخارج زیاد باشد و کمتر از این باید خرج نشود یا اگر نماینده عقیده اش لین باشد در کمیسیون بودجه که پنج کرور شاید محتاج بدو کرور هم نخواهد بود از این مطالب خیلی است که خارج از موضوع شاید باشد عرض نمی‌کنم و هیچ نماینده نمی‌تواند مورد سرزنش باشد هر نماینده می‌تواند نظریاتی داشته باشد ولی بدون این که به کمیسیون بودجه بیاید بدون این که مصارفش را معین بکنیم
نمی‌توانیم اول استقراض بکنیم و بعد مصارفش را پیدا بکنیم خیر این نمی‌شود باید تمام دقایق ملاحظه شود بعد از آن که معلوم شد این پنج کرور محل حاجت دولت است بنابراین آن وقت ما حاضریم هستیم که اگر نتوانستیم چاره بکنیم مجبور بشویم با استقراض‌ها از هر قبیل استقراض باشد بله با استقراض تجارتی که ضدیت نداریم دور نیست اگر یک استقراض تجارتی و اقتصادی صد کرور دویست کروری باشد برای احداث راه آهن و راه‌انداختن چرخ‌های مملکت مخالفتی نداریم ولی برای این جزئیات در صورتی که احتمال می‌دهم که ممکن باشد از همین مملکت چاره بشود جهتی ندارد بدون دیدن عموم و بدون این نظریات ما قبول بکنیم این هم که بعضی از آقایان اول فرمودند از بدیهیات است که این را لازم داریم و بعد فرمودند من که یک نفر از نمایندگان هنوز از بودجه مملکت کاملاً اطلاع ندارم با وجودی که چندین وقت است آمده‌ام و هفت ماه در کمیسیون بودجه بوده‌ام ولی بنده که یک نفر از نمایندگان هستم اطلاع دارم همین بودجه است که نوشته و به دست تمام ماها داده‌اند و همه اطلاع داریم و می‌بینیم این قدر بی ترتیب نوشته شده است که نمی‌توانیم تسویه بکنیم تو که تصویب میکنی این استقراض را میدانی این چاره جوئی می‌شود یا نه بنده تا ترتیب این را ندانم داخل در تصدیق و تکذیب استقراض نمی‌شوم.
معاون وزارات داخله- شاهزاده سلیمان میرزا و شاهزاده محمد‌هاشم میرزا بعضی مذاکرات کردند که آنها خیلی اسباب تأثر بنده که معاون وزارات داخله هستم گردید فرمودند که مخالف هستم که حقوق پس افتاده مستخدمین داده بشود بنده در جواب سر کار والا عرض می‌کنم که خوب است مساعدت بکنید که حقوق پس افتاده مامورین دولت داده شود زیرا که هفت هشت ماه بلکه قریب یک سال است که در بعضی نقاط حقوق امنیه و نظمیه نرسیده است و از وزارت خارجه هم سئوال شد آقای وزیر خارجه هم اظهار کردند که چند سال است که حقوق سفرای خارجه نرسیده است و شاید مسبوق باشید که این انقاتب اخیر خراسان هم به واسطه نرسیدن حقوق آنجا بود چه طور فتوی می‌دهید که امروز دولت با این احتیاجی که با استقراض دارد مساعدتی به او در خصوص استقراض نشود بنده عرض می‌کنم الان متأسفانه در کرمانشاهان شاهرود بسطام قزوین و همدان و اغلب ولایات و ایالات مستخدمین متحصن‌اند و من هم حق می‌دهم به آنها زیرا که چندین ماه است حقوق به آنها نرسیده است و همین طور هم که فرمودند یک عده اشخاص گرسنه مسلح هستند که حکومت محلیه نمی‌تواند از آنها جلوگیری بکند قریب پنج ماه است که حقوق با جزاء وزارت داخله نرسیده است اینها مستخهدمین و رنجبران مملکت حساب کنید و تصویب بکنید که این پول به آنها برسد در مجلس شورای ملی مخالفت کردن با این که حقوق آنها نباید برسد بنده هیچ ملتفت نیستم که برای چیست در ترتیب تفتیش اگر نظریاتی دارید بفرمائید و کمیسیونی معین بکنید برای تفتیش نه این که اساسا در یک موقعی که قائمه استقلال به امنیت مملکت بسته است شما با اساس استقراض این طور مخالفت بفرمائید مخصوصا از فرقه محترم دموکرات هم خواهش می‌کنم که در این موقع ضدیتی نکنند بلکه مساعدتی بکنند که چرخ دولت به کار بیفتد.
رئیس- مذاکرات در کلیات کافی است (گفته شد کافی نیست) پس ده دقیقه تنفس داده می‌شود و بعد مذاکره می‌شود.
مجددا مقارن غروب جلسه تشکیل شد.
رئیس- مذاکرات در کلیات استقراض است ولی قبل از این که شروع به مذاکرات بشود لازم می‌دانم که بعضی مطالب را به عرض مجلس برسانم چند روز قبل هم این جا عرض کردم هر مطلبی هست باید علنی باشد تا این که همه مطلع بشوند و آن مطلب این است که چند روز قبل تلگرافی از تبریز رسیده بود به نمایندگان آذربایجان که در موقع استقراض شما باید ضدیت بکنید و حتی طوری باید ضدیت بکنید که در موقع رأی از مجلس خارج بشوید که عده برای رأی گرفتن کافی نشود و بنده علاوه بر این که این مسئله را خلاف مشروطیت می‌دانم خلاف ترتیب هم می‌دانم راضی نخواهم شد که در تحت ریاست بنده در مجلس شورای ملی یک هم چون بی نظمی‌وقوع بعدا بکند این بود که امروز با رئیس فرقه دموکرات که بیشتر از ایشان از وکلاء آذربایجان هستند مذاکره کردم و گفتم من هم چون استنباط کردم که در موقع رأی دور نیست که نمایندگان از مجلس بیرون بروند و بنده هرگز به این مسئله راضی نخواهم شد ایشان در جواب گفتند که تمام نمایندگان آذربایجان جزء فرقه دموکرات نیستند بلکه یک عده شان هم جزء هیئت موتلفه هستند بنده با ایشان گفتم که چون اکثر آنها جزء فرقه دموکرات هستند و شما هم رئیس آن فرقه هستید به شما این مطلب را می‌گویم که شما به آنها حالی بکنید که این بی نظمی‌واقع نشود گفتند خیلی خوب ولی حالا که شما از من این ترتیب را خواهش می‌کنید خوب است که از رئیس هیئت مؤتلفه هم همین طور یک خواهش بکنید که آنها هم یک نوع مساعدتی کنند که اسباب اختلال نظم در مجلس فراهم نشود این بود که از رئیس هیئت مؤتلفه آقا میرزا مرتضی قلیخان این خواهش را هم نمودم و در هیئت رئیسه این طور مذاکره گردید که چون لایحۀ که از بابت مخارج به مجلس بیاید اسباب اختلاف نظر است و اختلاف نظر آقایان هم از تلگرافی است که از آذربایجان رسیده و دور نیست اسباب بی نظمی‌در مجلس شود بهتر است که لایحه استقراض را مقدمتاً به مجلس بیاوریم و یک ماده هم به آخر آن اضافه بکنیم به این ترتیب که بعد از این که اجازه داده شد که دولت قرض بکند تا قراری درباب مخارج داده نشده است و صورت مخارج به تصویب مجلس نرسیده است و مخارج تفتیشیه از مجلس نگذشته است دولت مجاز نیست که یک پول از این استقراض را تصرف کند به این ترتیب بنده متقاعد شدم که اگر به مجلس بیایم اسباب بی نظمی‌در مجلس فراهم نخواهد شد چرا برای این که امروز برای استقراض رأی می‌دهیم ولی دولت حق این که با این پول دست بزند نخواهد داشت تا سر فرصت سه چهار روز دیگر رؤسای احزاب بنشینند و یک قرار دادی در باب صورت مخارج و تفتیش بگذارند این بود که آمدیم به مجلس که به این ترتیب لایحه استقراض بگذرد ولی بنده خیلی تأسف می‌خورم که با این ترتیب نشد یعنی یک اظهاری از طرف آقای سلیمان میرزا شد و یک اظهاری هم آقا میرزا مرتضی قلیخان کردند و در هیئت رئیسه که موافق بودند در اینجا مخالف شدند و بعد که مذاکره شد هم چون معلوم شد یک سوءتفاهمی‌شده است حالا سوءتفاهم بوده است یا نبوده است کاری به آن نداریم ولی از حالا اخطار می‌کنم که نمایندگان آذربایجان هستند نه نماینده انجمن آذربایجان اگر بخواهند به مدلول تلگراف انجمن رفتار بکنند بنده یک دقیقه در این کرسی ریاست نخواهم نشست مطلب بنده این بود که عرض شد و حالا داخل می‌شویم در مسئله استقراض.
هشترودی- اولاً بنده این را عرض می‌کنم که در این مجلس بنده نمایند تمام ایران هستم نه اهالی آذربایجان تنها چون بنا به یکی از مواد قانون اساسی که نوشته شده که از هر ولایتی یک نفر از این جا وکیل تمام ملت است و بنده هیچ وقت ملاحظه مملکتی را به ملاحظه آذربایجانی تنها مقابله نخواهم کرد این که راجع به این مطلب آمدیم بر سر استقراض بنده خودم شخصاً نه از روی خدا نکرده یک خدشه قلبی که مرا وادار بکند به بعضی چیزها که او را از روی یک مختصر و آن چه غرض و لجاجت و فلان باشد ابدا را می‌دانم خودم را و وجدان خودم را هیچ از این جهت صحبت نخواهم کرد و این صحبتم راجع به شرع بدین و آئین و عقیده خودم است منتها ناقص فهمیده‌ام آن راجع به نقصان خودم است و نباید که نقصان بنده مانع بشود از این که من بگویم عقیده‌ام ناقص است حالا چون بنده خود را ناقص نمی‌دانم عقیده‌ام را هم ناقص نمی‌دانم ولی شاید نقصانی بوده است من اطراف مطلب را نفهمیده‌ام این است که بنده از پیش در این باب باز در این یک چیزی نوشته‌ام که تمام هم همان است اگر یک جائی که شاید به ذهن خود بر بخورد که آقایان بفهمند و ایراد کنند آن را در آخر عوض می‌کنم رای در استقراض فرع دانستن دخل و خرج و بودجه مملکت است بنده که یکی از نمایندگان ملت هستم و می‌خواهم یک قرضی اگر چه خیلی جزئی هم باشد در این جا این را توضیحاً عرض می‌کنم چون بعضی از آقایان گفتند این فرض چیزی نیست و چندان اهمیتی ندارد بنده به سمت وکالت خودم و به سمت نمایندگی خودم از طرف ملت خیلی اهمیت می‌دهم این قرض را ولو آن که خیلی جزئی هم باشد بر گردن ملت بار کنم به حکم عقل و شرع و قانون تا دخل و خرج ملت را ندانم و احتیاج ایشان را نسبت به این قرض نفهمم نمی‌توانیم رأی خودم را اظهار کنم و چون تا به حال نه تنها بنده بلکه تمام نمایندگان به طور تحقیق از بودجه مملکت اطلاع ندارند به عقیده بنده و هر کس هم اطلاع دارد بیاید
بعد از بنده در این کرسی نطق می‌نماید بنده را تکذیب بکنند که خیر بنده از بودجه مملکت اطلاع دارم و از اول افتتاح مجلس مقدس همیشه اصرار در دادن بودجه مملکت داشته‌ایم ولی متأسفانه بودجه صحیحی به مجلس مقدس نیامده علیهذا نسبت به خودم رأی دادن را در این استقراض منافی عقل و شرع و وکالت خودم دانسته چنان چه سابقاً رأی نداشته حالا هم ندارم و این را بنده توضیح می‌دهم یک قسمی‌خورده‌ام که تا بودجه مملکت را نفهمم در خصوص استقراض و پول رأی ندهم شاید هم رأی نداده ام و بعضی چیزهای جزئی که خیلی آن چیزها را که لازم و مستحق دانسته‌ام رأی نداده‌ام و در مخارج که پیشنهاد شده و مباحثه شد اگر چه بنده خیلی از آنها را لازم نمی‌دانم و بر فرض لزوم باز نمی‌توانم اظهار رأی نمایم به همین دلیل که عرض شد زیرا که ملت می‌تواند ایراد بکند و بگوید که بر فرض لزوم آن مخارج شاید دخل مملکت کافی بود و احتیاج به قرض نداشت تو چرا کورکورانه رأی دادی آن وقت من که وکیل هستم از جواب ایشان عاجز هستم مگر این که در ظرف چند روزه بودجه صحیحی بدهند و بنده را قانع کنند به لزوم استقراض و عدم کفایت بودجه و تنها این هم کافی نخواهد بود مگر این که هیئت تفتیشه صحیحی تشکیل شود برای رسیدگی به مخارج لازمه چنان چه در لایحه کابینه سابق همین شرط شده بود آن وقت می‌توانم اظهار رأی نمایم این که نوسته شده است و تقدیم هم می‌کنم که همین طور بنویسند و در اواخر هم عرض می‌کنم بنده خودم شاید از همه بیشتر دلم بسوزد برای مملکت و از آنجائی که مرا مطوئن نکرده‌اند که بودجه مملکت کمتر است از خرج یا زیادتر است اطلاع هیچ ندارم لهذا یک قرضی را که با این ملت فلک‌زده می‌خواهند وارد کنند بنده نمی‌توانم رأی بدهم و از مجلس هم بیرون نخواهم رفت در مجلس هم می‌نشینم و رأی نمی‌دهم.
حاج امام جمعه- این جا چند مطلب داریم سه مطلب داریم و این مطالب به هم خطا نشود بهتر است اول مطلبمان این است که به بینیم ما امروز به واسطه پاره مشکلات و احتیاجات و شدت آنها و به واسطه ضیق مالیه محتاج یک وجهی هستیم یا نیستیم این یک مطلبمان است و گمانم این است که ما محتاج پول هستیم و یک پولی لازم داریم این را اگر ما خودمان که این جا نشسته ایم و نماینده ملت این مملکت هستیم تصدیق نکنیم تمام این مملکت و سایر ممالک این را تصدیق خواهند کرد که ما امروز محتاج یک فرضی هستیم اگر ما خودمان بگوئیم که این را نمی‌دانیم گمان این است که ما در دنیا خودمان را مفتضح کرده ایم و اگر نگوئیم که ما مشکلاتی داریم و دولت قادر نیست به حل آن مشکلات مگر به واسطه این پول این را هم منکر بدیهبات شدیم یک بدیهی را انکار کرده ایم به نظر بنده اشکال در سیمی‌است هیچ اشکال نباید کرد در این که امروزه ما ضیق مالیه داریم و محتاج پول هستیم خصوصاً اشخاصی که در مرکز هستند یعنی در تهران هستند و جزئیات امور را می‌دانند تشکیل کننده مثلاً اگر در آذربایجان انجمن آذربایجان تا یک درجه از این مطلب مسبوق نباشد هیچ ضرر ندارد به جهت این که جزئیات این جا را شاید مسبوق نیستند اما ما که این جا هستیم و مسبوق هستیم و می‌دانیم امروزه چه حال دارد شدت احتیاجات خودمان را هم می‌دانیم که چه قدر است و اگر این را انکار کنیم گمانم این است یک قدری به ما برخورد اشکالی که هست این جا است بنده سابق هم این مسئله عنوان شد شاید نظرآقایان هم باشد همین که این مسئله اینجا عنوان شد باز همین عرض را کردم و آن این است که باید طوری قرار بدهیم که این پول به درد احتیاجات مملکت صرف بشود و یک قدم با این پول در اصلاًحات مملکت بر داریم و این را یقین باید بدانیم که اگر این پول را ما اصلاًح مملکت صرف کردیم و یک قدم برداشتیم بعد از آن استقراض هم شامل سایر استقراض‌های سابقه باشد و این وجوهاتی که در این دوسال برای ما آمده است اگر این طور خرج کنیم و با این پول یک قدم به سوی اصلاًح بر نداریم یقین دارم که برای ما دیگر استقراض نیست و یک عاقبت و خیلی خواهیم داشت حالا اصل اشکال در این جا است و این که به نظر قاضی بنده رسیده است این است نه این که تصور بفرمائید که بنده به آقایان وزراء اطمینان ندارم خیر شهدالله کمال اطمینان را به یکی یکی آقایان این کابینه دارم و اکثریت مجلس هم اعتماد کامل را دارد به آنها چیزی که اطمینان ندارم این بی علمی‌خودمان است این را اطمینان ندارم و اعتقادم این است تا ترتیب رساندن وجه به مصارف معینه قبلا از روی علم مرتب نشود و نقشه صحیح آن پیش از وقت کشیده نشود امکان ندارد وجوهات به طور صحت به مصرف خود برسد مثلاً از جمله مخارج معینه وزراء سه کرور مخارج قشون است مسلم است این وجه را وزراء به دست خودشان به افراد قشون نخواهند داد بلکه به وسائل و وسایط عدیده باید برسانند و تا طرق رساندن آن وجه علمی‌و از روی نقشه صحیح نباشد امکان ندارد به طور مقصود به همان مصرف برسد مثلاً هر کس در عالم خودش از خودش کسی را امین تر نمی‌داند و بنده گمان می‌کنم که اگر من مفتش این کار باشم یقین دارم از عهده اش بر نمی‌آیم چیزی که بنده فکر کرده ام اگر آقایان تصویب بفرمایند آن چه به نظر بنده در رفع این محظور شدید یعنی در طریق محفوظ شدن این وجه از حیف و میل و رسیدن آن به مصارف مقصود می‌رسد این است که دولت در سال مبلغی داده مستخدمین امریکائی را اجیر کرده است برای امثال این موارد است که قبلا نقشه مصارف و راه رساندن وجه به مصارف را از روی علم و بصیرت تعیین کرده و طریق حیف و میل را مسدود دارند و بدیهی است همین که راه رسانیدن به مصرف علمی‌و از روی بصیرت شد وحیف ومیل نمی‌شود و اگر هم بشود خیلی کمتر خواهد شد فرضاً همین مصارف را که کابینه معین کرده است مجلس تصویب نماید و آمریکائی بخواهد این وجه را در این مصارف مصرف نماید بنده می‌گویم راه خرج را آنها بهتر می‌دانند این اشتباه نشود در این پیشنهاد که وزراء کرده‌اند برای مخارج و خرج قشون است بنده به شدت تصدیق دارم بنده هم می‌گویم باید به قشون صرف شود نباید به امنیه صرف شود به نظمیه صرف شود ولی این که ما می‌گوئیم که مفتش یا کمیسیون تفتیش قرار بدهیم و تفتیش از خودمان بکنیم بنده نمی‌توانم مطمئن بشوم نمی‌گویم العاذباالله خیانت می‌کنند نمی‌توانیم مطمئن شویم که از روی تفتیش علمی‌تفتیش شده باشد چون آنها راه و چاه رسانیدن را به علم معین می‌نمایند محققاً کمتر حیف و میل خواهد شد در اصل استقراض هم به گمان بنده بودن آنها اسباب تسهیل زیادی خواهد بود و در شرایط و غیر با اطلاع آنها و علم آنها مثمر ثمرات کثیره خواهد شد و از قرار معلوم تا یک ماه مستخدمین می‌رسند اگر در تصویب این قرض یک ماه مجلس و وزراء صبر و تامل نمایند چندان ضرری نخواهد داشت و اگر پاره مخارج خیلی فوری در این یک ماه دولت لازم داشته باشد ممکن است باز یک صد هزار یکصد و پنجاه تومان دیگر از بانک گرفته به مصرف رساند چنان چه تقریباً سیصد هزار تومان گرفته‌اند و پس از رسیدن آمریکائی تصویب استقراض با استحضار آنها بشود.
فهیم الملک- قسمت اول فرمایشات آقای حاج امام جمعه تماماً واضح است و محتاج به هیچ دلیل و برهان نیست اما برای اطلاع خاطر شریفشان در قسمت اخیر فرمایشاتی که فرمودند مذاکراتی که در کمیسیون درباب تفتیش شده است لازم است آنها را کاملا عرض کنم نه این بود که کمیسیون ما هیچ نظر نداشت به ورود مستخدمین آمریکائی که در راه هستند بلکه آنها را هم خیلی در نظر داشتند بلکه قسمتی که در کمیسیون مذاکره بود گمان می‌کرد که شروع با این کار می‌کند و تا حالا شاید آنها هم رسیده بودند و مشغول بودند اما آن طوری که فرمودند ما درست راه کار را نمی‌دانیم یعنی شاگرد کار هستیم و معلم نیستیم بنده یقین دارم که آقایانی که در این جا هستند همه جور اطلاعات دارند و لیکن در ترتیب تفتیش بنده یقین دارم که در این مجلس پنج نفر نیست که بتوانند بنشینند یک ترتیبی برای تفتیش بنویسند.زیرا که این نه در مملکت ما معمول بوده است و نه مدرسه برای این کار بوده که این کار تحصیل بشود ما امروز کسی را که تعریف می‌کنیم که مفتش خوبی است یک خرجی را می‌رود می‌بیند یک قسمتش را قبول می‌کند یک قسمتش را رد می‌کند آن هم معلوم است که راجع به حساب گذشته است و حال این که تفتیش این نیست که در حساب گذشته رسیدگی کنند یک قسمتش را رد یک قسمتش را قبول کنند تفتیش این است که در ضمن عمل تا آخر عمل تفتیش شود نه این که یک مأموری برود ببیند این خرج را کردها یا نکرده است این تفتیش نیست ترتیب اداره چیزی است که خودش باید باید تفتیش باشد محاسبات اداره طوری باید باشد که تفتیش در ضمن و بشود حالا یک محاسباتی که هیچ اساس ندارد چه طور در او تفتیش بشود فرض بفرمائید یک پولی بدهید به مأموری صد هزار تومان که به مصرف برساند بعد یک مفتشی هم بفرستند که برود تفتیش بکنند باید یک دفتری به دست مفتش بدهند و یک ترتیبی از برای تفتیش او معین بکنند والا هیچ ممکن نیست که آن مفتش برود درست بتواند تفتیش بکنند باید دستور العمل به آن مأمور هم داده شود که اداره خودت را باید به فلان طور نگاهداری دفاتر خودت را به فلان طور نگاهداری بعد این مأموری که برای تفتیش می‌رود از روی دفاتر باید به آنها ترتیب تفتیش را گفت و این ترتیبات تاکنون در اینجا معمول نبوده است می‌فرمایند که باشد تا امریکائی‌ها بیایند آنها که بیایند اعجاز برای ما نخواهند کرد و نمی‌توانیم در حق آنها اعجاز قائل شویم آنها یک اشخاصی هستند عالم و اطلاع هم دارند از مملکت خودشان و یقیناً تصدیق خواهند فرمود که اگر مقایسه شود اوضاع مالیه ایران با دولتی که نزدیک ایران است کار به امریکا نداریم که خیلی که راست می‌توانیم بگوئیم که ایران از روی دول اروپائی که نزدیک بوده
است اساس انتظامات خودشان را از آنجا گرفته‌اند ترتیبات اداری و اغلب کارهائی را که ملاحظه بفرمائید مخصوصاً آن چه راجع به محاسبه است خیلی شبیه است به ترتیبات اروپائی اگر یک مأمور اروپائی وارد شود این جا ممکن نیست که تا دو ماه دیگر مشغول کار بشود باید مدتی بماند تا اطلاع کامل پیدا کند تا بداند چه طورباید این جا را اداره کرد می‌فرمایند مفتش عرض می‌کنم که آن که تازه وارد می‌شود باید بفهمد تقلبات این جا را مفتش یعنی چه یعنی کسی که تفتیش بکند تقلبات و حرکات سوء اداری را باید جلوگیری کند ترتیب تفتیش برای آنها معین کند باید آنها بفهمند تا از برای تفتیش معین بکند حالا این راجع است به اروپا تا چه رسد به امریکا اساساً ترتیبات آنها از تفتیش و غیره به کلی مخالف است با ترتیب اروپائی کلیه قوانین و ترتیبات آنها مخالف است با ترتیب اروپائی بودجه ندارند مسئولیت وزراء ندارند یک ترتیبات مخصوصی دارند بعضی مالیاتهای مستقیم که در بعضی جاها دارند آنجا ندارند اداره ثبت اسناد که ما در این جا داریم آنجا هیچ ندارند یک هم چون مستخدمی‌باید بیاید در ایران و کار بکند و ما هیچ متوقع نخواهد بدون این که اطلاعات از ترتیبات این جا پیدا کند او می‌تواند در اندک زمان تهیه ببنند که ما از آن آسوده باشیم حالا ما نظر امریکائی‌ها را این جا در دست نداریم و نمی‌دانیم ولی مأمورین اروپائی که فعلاً در خدمت ایران هستند آنها خوب مطلع هستند اداره گمرک ما همه مطلع هستند که خوب اداره است یکی از ادارات منظم ایران است که ما هیچ اداره بهتر از او نداریم از نظم و ترتیب هیچ وزارت خانه و اداره شده ترتیب اداره گمرک نیست عایدات آن سال به سال رو باز دیاد است و ترتیباتش معین و تفتیشاتش معین دخل و خرجش معین اطلاعاتی را هم که این مامورین دارند از ایران به قدر کفایت است به قدر این که شاید تا دو سال دیگر هم مامورین جدیدی این میزان اطلاع را پیدا نکنند و خرج ودخل مملکت را هم آنها خوب مطالعند چه آن که از خارج اطلاع پیدا کرده‌اند و چه به واسطه خودشان مدتی متصدی امر صندوق داری و خزانه داری بوده‌اند اطلاع حاصل کرده‌اند و حالا مستدمینی که از امریکا می‌آیند دو سه نفر از آنها مامور خزانه هستند و دو نفر آنها برای مالیات مستقیم هستند اینها در مرکز هستند و حالا بر فرض این که ما فرض بکنیم که آنها به محض آمدن در مرکز بنشینند و مشغول کار بشوند و خیلی خوب هم می‌توانند در چند روز مطلع شوند و معایب و نواقص کار را دانستند و در این مملکت به طور صحیح ترتیب تفتیش را فراهم کنند ولی در مرکز هستند تفتیش آنها که در مرکز نیاید باشد باید در ولایات باشند در محل‌های دور باید تفتیش کرد که پول می‌رسد یا نمی‌رسد تفتیش که ما این جا در نظر داریم همین که ببینیم وجوه در همان محلها مصرفی که تصویب می‌کنیم می‌رسد یا نمی‌رسد واضح تر عرض کنم اگر گفته می‌شود در فلان محل ماهی پنج تومان یا شش تومان به سرباز داده شود ببینیم به او داده می‌شود یا نمی‌شود یا آن عده در آنجا هست یا نیست برای کار چه خواهید کرد باز برای این کار باید رجوع به مأمورین اروپائی دیگر کرد اگر این مأمورین را هم تازه بخواهیم بیاوریم گذشته از این که این اسباب تعویق کار می‌شود آنها هم یک مدتی باید کار بکنند که اطلاعاتی حاصل کنند تا بتوانند به خوبی از عهده وظیفه خودشان بر آیند الان هم هیئتی که برای تفتیش تعیین شده است به طوری که در راپورت کمیسیون ملاحظه فرمودید قید شده است که هرگز مرکب باشد از ۱۴ نفر که ۷ نفر آنها مستخدمین اروپائی باشد که فعلا در تهران هستند و ۷ نفر از ایرانی‌هائی که در وزارت خانه‌های مختلفه تعیین می‌شود بعد آنها نظام نامه و موادی که راجع به ترتیب تفتیش می‌نویسد که در ولایات هستند به موقع اجرا گذاشته شود که به توسط مامورین که از این جا مامور می‌شوند باید مدتی با اروپائیان کار بکنند و راه را یاد بگیرند بعد مشغول کار شوند در صورتی که امروز امریکائی‌ها می‌آیند این جا یک دستوری برای کار بگذارند باز ناچاریم بگوئیم به توسط این مامورین اروپائی که در ولایات داریم به موقع اجرا بگذارید یا این که بگوئیم که باز باید یک عده دیگری از امریکا وارد کنیم برای این که بروند در ولایات و ایالات و آنها را اجرا کنند و البته تصدیق می‌فرمایند که چه قدر مدت لازم دارد از برای این کار این مسئله به مجلس بیاید و از مجلس بگذرد و آنها را بخواهیم و این تعویق شما نتیجه اش چه خواهد شد و این ترتیب تفتیش که فعلا دولت در نظر دارد و مشغول هستند عرض کردم این وجه استقراض از یک نقطه نظر خیلی اهمیت دارد ولی تفتیش چهار پنج کرور چندان مطلبی نیست و این قدر چیز مهمی‌نیست و اگر فرض کنید که ده کرور برای مخارج قشونی تحصیل شود قرار گذاشتید که ۳ کرور آن را از وجه استقراض بدهند و ۷ کرور را از مالیه مملکت چه فایده خواهد داشت که در ۳ کرور تفتیش بکنیم و در ۷ کرور تفتیش بکنیم باید تمام ده کرور را تفتیش بکنیم و هم چنین سایر عواید مملکت را که به مصارف این مملکت برسد آنها را هم باید تفتیش بکنیم تا این که بتوانیم نتیجه از تفتیش ببریم والا اگر هم خودمان را مصروف این بکنیم به این که در یک قسمت تفتیش بکنیم در یک قسمت تفتیش نکنیم این هیچ فلیده نخواهد داشت لایحه که بنویسند در کمیسیون هیئتی تفتیشیه ملاحظه خواهند فرموده می‌نویسند که هیئتی در مرکز به همین شکل که مرکب شده‌اند معین شوند برای کلیه عواید مملکت و در ایلات و ولایات به توسط همان مأمورین اروپائی که در نقاط دیگر هستند به موقع اجرا بیاورند و در نقاطی که مامورین اروپائی نیست از قبیل نقاط مرکزی مملکت در این جا با هم مامورین اروپائی سیار بفرستند و معلوم است اروپائی‌هائی که چند سال است در ایران هستند و در کار هستند و نکات عمده تفتیش را می‌دانند اینها بهتر می‌توانند تفتیش بکنند این کار در همان محلها و در هر نقطه باشد فرق نمی‌کند و دقیقناً اگر به خود آن آمریکائی‌ها تکلیف بکنید که یک وجهی می‌خواهیم ما استقراض بکنیم و در آن مخارج می‌خواهیم تفتیش بکنیم شما یک ترتیب تفتیش از برای مخارج بدهید که این وجوه به مصارف حقیقی خودش برسد یقیناً به ما خواهند خندید که ما معجزه نمی‌توانیم بکنیم و باید یک مدتی بمانیم تا اطلاعات پیدا بکنیم (مسیو نژ) یکی از اشخاص مدیر و اداره کن بود در مملکت خودش مسبوق هستند پنج سال این جا بود تا توانست یک اداره گمرکی دائر کند حالا اینها هم یک مرتبه چه می‌توانند بکنند علم دارند عمل را هم در جای خودش دارند اما در جائی که آنها هیچ اطلاعی ندارند نمی‌توانیم از آنها یک مرتبه یک چنین توقعی بکنیم بنده عرض نمی‌کنم که آنها بالاخره هیچ کاری برای ما نمی‌کنند خیلی کار می‌کنند خیلی هم استفاده خواهیم کرد از آنها لیکن این که آن کار را بگذاریم تا آنها بیایند این توقعی است که بی نتیجه خواهد بود نهایت نظری که می‌فرمایند چون در ایران نداریم اشخاصی که علم این کار را داشته باشند این را تصدیق داریم که این قبیل اشخاص نیستند و لیکن هستند اشخاصی که اطلاع دارند و می‌توانیم به آنها واگذار کنیم که این کار را بکنند چنان چه حالا گذشته از این که گمرک یک اداره مرتبی است در وزارت خارجه یک عملی بود راجع به عمل عواید وزارت خارجه عایدات تذکره و پارۀ عایدبهای دیگران یک ترتیب تفتیش از دوسال قبل در اینها دادند به توسط همین مامورین اروپائی سرحدات که عایدات آن بنده عرض می‌کنم به واسطه این تفتیش در دو سال قبل به این ترتیب به توسط همین مامورین اروپائی شده و آن از دیاد عایدی به واسطه تفتیش صحیحی است و به واسطه این است که این تفتیش در دست اشخاص صحیح و لایق بوده است که عایدات زیاد شده است همین اداره گمرک صورت آن را بخواهید ببینید که نتیجه هفت سال قلبشان تا امروزه چه بوده است این تفاوت از راه این است که آن وقت اطلاع کامل نداشتند به قدر امروز بعد از آن که اطلاعتشان بیشتر شد این نتیجه را بخشید حالا امروزه می‌دانید دولت احتیاج بودجه دارد و قرض کردن هم می‌دانید برای هیچ دولتی ننگ نیست برای این که هر دولتی که با به دایره تجدد گذاشت در ابتدای کار ناچارم از قرض کردن خواهد بود به جهت این که تأسیسات جدیده و اصلاًحات جدیده اساسی محتاج به خرج خواهد بود فرض بفرمائید یک تاجری اگر بخواهد تجارتی بکند باید بدواً یک مخارجی بکند و کار را راه بیندازد تا بعد فایده و نتیجه بود هیچ نمی‌تواند تاجر بگوید اول منافع خود را مشتریها بیاورند به من بدهند تا این که بعد من سرمایه را که جمع کردم و دخل کردم آن وقت مال التجاره به شما بدهم هیچ هم چون چیزی نمی‌شود همین طور است حال یک دولتی که باید دایره تجدد می‌گذارد تا چند سال دیگر باید قرض بکند تا بودجه خودش را ترتیب بدهد و ضمناً سعی بکند عواید خودش را مقابل بکند با مخارج
این مذاکره می‌شود که بودجه مملکت ما هنوز نمی‌دانیم این چیزی نیست که ماندانیم این معین است و روی کاغذ گذاشته‌اند و می‌دانیم جمع بیست و پنج کرور و خرج بیست و هفت کرور یا سی کرور در هر حال یک مبلغی خرج اضافه است اما این را هم می‌دانیم این سی کرور یا بیست و هفت کرور خرج این یک مبلغی است که حتماً باید خرج شود ولی در مقابل آن بیست و پنج کرور دخل فعلاً یک چیز موهومی است زیرا که می‌بینیم در یک فارس تنها در پارسال از بابت مالیات ششصد هزار تومان باقی است از خراسان یک قدری باقی است و هنوز تمام وصول نشده است لرستان و بروجرد هنوز وصول نشده است و هم چنین در جاهای دیگر آیا می‌خواهیم به بینیم که در این تغییر حمل از ایتئیل به تنگوزئیل یک تغییر کلی و طبیعی در ایران شده است که حالا یک اقداماتی بکنند و یک قوائی فراهم بیاورند در نقاط مختلفه که به واسطه آن قوا بتوانند جلوگیری از اشرار بکنند و جلوگیری از اغتشاشات بعضی الوار و اشرار که چند سال است مالیات را نداده‌اند و گمان می‌کنند که اگر هر سال این کار را بکنند از دادن مالیات آسوده خواهند بود بشود در صورتی که اگر یک پولی بود و دولت بدواًیک قوائی تهیه کرده بود یقین است که این اغتشاشات فراهم نمی‌شد حالا هم دولت اگر این اقدامات را فراهم بیاورد شاید مالیات خودش را وصول کند و اگر این استقراض را بکند بدتر خواهد شد از پارسال باز در پارسال یک سرمایه به دست دولت بود که در هر موقع خرج کرد امسال آن هم نیست تصور بفرمائید که اگر این وجهی را که دولت در سنه ایتئیل متفرقه خرج کرد اگر یک مرتبه به دست دولت می‌آید می‌توانستند یک استعدادی قبلا در آن نقاط حاضر داشته باشند محتاج به این خرج فوق‌العاده نبوده و نتیجه هم می‌گرفتند در صورتی که حالا می‌بینیم پول رفته و اثری هم باقی نگذاشته است زیرا هیئت دولت همه منتظر بودند هر جا یک صدائی باشد میشد به خیال می‌افتادند که به زحمت زیاد وجهی برای تهیه وسایل جلوگیری فراهم می‌کردند معلوم است اگر قبلا پنجاه هزار تومان می‌بایست خرج شود شاید در موقع گرفتاری صد هزار تومان دو برابر یا سه برابر خرج میشد این مسلم است اگر یک وجهی دولت تهیه کرده بود که به آن می‌توانست آن اردوئی که برای شیراز کاشان فرستاده بود نگاهداری کند و حقوق آنها را بدهد و آن قشون را آنجا نگاه به دارد البته محله یهودیها را سرباز دولتی نمی‌چاپند و آن اسباب فراهم نمی‌شد این مسلم است که اگر رودخانه آبی را هر روز بخواهند یک تل آهک جلو آن بریزد تمام آن آهک صد هزار خروار هم باشد هدر می‌رود و جلو آن آب بند نمی‌آید در صورتی که اگر یک مرتبه یک پولی خرج بکنند و یک سدی ببندند شاید صد خروار بیشتر آهک نخواهد پول زیادی هم خرج نمی‌شود و هم جلو آن آب را بند کرده‌اند و این محل تردید نیست پارسال تا حالا ممکن بود اگر دولت پول حاضر می‌داشت این پولهائی را که داده‌اند و خرج کرده‌اند و بالاخره نتیجه مطلوبه را هم نگرفتند به نصف یا به ثلث او که خرج نکنند این نتیجه را بگیرند و حالا که نکردند این طور شد حالا هم نظر دولت به همین مسئله است که از حالا که ابتدای بهار است استعدادی حاضر بکنند معلوم است اغتشاشات همیشه در موقع گرفتن مالیات به روز می‌کند و باید در این نقاط مختلفه مخصوصاً آنجاهائی که مالیاتشان را نداده‌اند استعدادی حاضر بکنند که مالیات را بگیرند اگر این استعداد را حاضر نکنند مسلم است مالیات امسال هم مثل پارسال خواهد شد آن وقت لازم نیست بفرمائید بیست و پنج کرور عایدات داریم بفرمائید سی و پنج کرور بفرمائید پنجاه کرور وقتی که نباشد وصول شود بفرمائید هزار کرور این صورت بودجه که آورده‌اند این یک چیزی است که همه می‌دانیم که در این بودجه چیست و در این بودجه چه نوشته‌اند و چه وصول می‌شود و چه وصول نمی‌شود عنوان دیگری اگر بشود این دیگر تجامل واضحی است یک چیزی را می‌بینیم و می‌گوئیم نمی‌بینیم این چراغ را می‌بینیم روشن است و می‌گوئیم روشن نیست اگر برای تفتیش است ترتیب تفتیش هم آن طوری که فرمودند برای اول کار است و تصدیق هم بفرمائید که اینها فعلا بهتر از کسانی هستند که تازه موارد خواهند شد اگر مطلب دیگری است بنده نمی‌دانم.
رئیس- مذاکرات در کلیات کافی نیست؟
وحیدالملک- خیر کافی نیست (بعضی گفتند کافی است ).
رئیس- رأی می‌گیریم با این که مذاکرات کافی است یا خیر آقایانی که مذاکرات را کافی می‌دانند قیام نمایند(با اکثریت ۳۸ رأی تصویب شد).
رئیس- حالا رأی می‌گیریم در این که داخل در مواد بشویم آقایانی که تصویب می‌کنند قیام نمایند (اغلب قیام نمودند).
رئیس- با اکثریت (۴۰) رأی تصویب شد راپورت شعبه پنجم راجع به نماینده کروس جزء دستور امروز است و باید رأی گرفته شود.
(راپورت مزبور به مضموتی که در جلسه سابق خوانده شده بود قرائت شد).
افتخار الواعظین- چنان چه نظام نامه انتخابات به نظر مبارک آقایان رسیده است آنجا یک قیدی دارد که بنده آن قید را با راپورت شعبه مخالف می‌دانم در نظام نامه انتخابات می‌گوید مستخدمین نظامی‌برای و بحری که مشغول خدمت باشند آنها از انتخاب شدن محروم هستند معلوم می‌شود اگر کسی از اهل نظام دولت او را مأمور کرده باشد مثلاً ساخلو باشد در بوشهر اگر این جا انتخاب بکنند معلوم است مطابق این ماده و این قید البته انتخاب او صحیح نخواهد بود اما اگر کسی داخل در مأمورین نظامی‌است ولی داخل در خدمت نیست یعنی مأور محلی نیست مثلاً یک کسی سر تیپ فوج است خودش و فوجش از طرف دولت امروز مأور نیست به این که در یک محلی ساخلو باشد یا این که مرخص باشند خودش و فوجش در منزلشان مشغول خدمت نظامی‌نباشند موافق آن قیدی که در نظام نامه هست اگر انتخابش کنند انتخاب او صحیح خواهد بود حالا این جا باید فهمید که سالار الملک که سرتیپ یک فوجی است آیا در موقع انتخاب از طرف دولت مأور هم بوده است و از طرف وزارت جنگ با او مأموریتی داده شده و در سر خدمت بوده که انتخاب شده اگر این طور است البته انتخابش باطل است و اگر چنان چه از طرف وزارت جنگ به یک سمتی مأموریت نداشته است فقط سرتیپ بودن را با این که مرخصی باشد و در خانه خودش باشد بنده او را کافی از برای بطلان انتخاب او نمی‌دانم و باید تحقیق کرد که مأور بوده است یا خیر.
حاج عزالممالک- این جا باید دانست مقصود از محروم بودن او همین است که داخل در مدت نظامی‌بوده است از وزارت جنگ در همین خصوص سئوال شد وزارت جنگ این طور نوشته در جواب که سرتیپ بود و حالا هم هست بعد خود سالار الملک شرحی نوشته بود و تقاضا کرده بود که در این باب در شعبه حاضر شود توضیحاتی بدهد و مطالب خودش را بگوید و رسیدگی شود او که حاضر شد در حضور خود او صحبت شد و اقرار کرد که فوج کروس در تحت اداره او نیست فقط چیزی که او می‌گفت که از طرف او یک نفر سرتیپ با فوج به مأموریتی داشته است بوده است و در موقع انتخاب او سرتیپ آن فوج را به کردستان برده است و فقط همان طور که فوج در خانوادگی او بوده است همان طور در اداره او بوده است و گفت در این خصوص تصدیق از وزارت جنگ هم دارم و خواهم فرستاد و امروز آن تصدیق را فرستاده و بنده عرض خواهم کرد و بعد رأی مجلس در این خصوص قاطع خواهد بود.
(تصدیق وزارت جنگ به مضمون ذیل شد).
آقای سالار الملک به طوری که در جواب مجلس شورای ملی نوشته شده جناب عالی سر کردۀاین فوجید ولی دو سال است طهران هستید قانیایان سر تیپ سرباز و یا فوج مامور کردستان و سر خدمت بوده و جناب عالی در (آکنی وتیه) نبوده اید شهر ربیع الثانی (از طرف وزیر جنگ امیر اعظم).
حالا معلوم است که این ماده ترجمه شده از قانون اروپا است و گمان نمی‌کنم که این جا این سرتیپ باشد فوج هم در اداره اش باشد و داخل در نظام نباشد آن جا نمی‌دانم هم چون ترتیبی هست یا نیست اگر نبود که می‌شود انتخابش کرد اگر هست نمی‌شود انتخابش کرد محققاً این فوج در اداره او بوده است و او خودش سرتیپ در (آکتی ویته) نظامی‌تصور نمی‌کرده است و سرتیپی که از طرف وزارت جنگ مأمور بوده است در محل مأموریت می‌گوید من طهران بوده ام و سرتیپ دیگری سر کرد کی آن فوج را کرده است و در اداره من نبوده حالا بسته به رأی مجلس است.
شعبه پنجم عقیده داشت که چون داخل در نظامی‌بوده و یک فوجی هم در اداره او بوده است آن داخل در نظام است و به موجب ماده سوم و چهارم نظام نامه انتخابات با اتفاق حاضرین شعبه رأی به بطلان انتخاب او دادند.
حاج آقا- عرض دارم.
رئیس- مخالف هستید.
حاج آقا- خیر سئوالی داشتم اگر جواب بدهند.
رئیس- سئوال بفرمایند.
حاج آقا- عرض می‌کنم این راپورتی که داده‌اند مطابق سئوالی که شده و از طرف وزارت جنگ جواب نوشته شده است هم چون می‌فهمند که این شخص در خدمت نظامی نبوده چون بعضی
مناسب هست که داخل در خدمت نبوده و نیستند اگر این ترتیب بوده است و داخل در خدمت نبوده مثل سرتیپ‌های سابق که خارج از فوج می‌گفتند این هیچ مانع انتخاب او نخواهد بود باید اعتبار نامه اش را صحیح دانست.
رئیس- این سئوال نیست.
حاج آقا- بلی سئوال می‌کنم به این طوری که مخبر محترم شعبه بیان کردند من واقعاً نفهمیدم که این سرتیپ است و فوج دارد یعنی مواجب بگیر دولت است با آن که منصب او افتخاری است اگر منصب افتخاری باشد نمی‌شود جزو نظامش دانست.
حاج عزالممالک- البته مناسب افتخاری مانع از انتخاب کسی نیست چنان چه خیلی‌ها هستند که صاحب منصب نظامی‌بوده‌اند ولیکن در موقع انتخاب صاحب منصب نظامی‌نبوده اد در شعبه این طور رأی داده شده و مدال شد که اداره کردن یک فوجی لازم نیست که سرتیپ همراه باشد مثل این است که داخل در خدمت است.
رئیس- گمان می‌کنم مذاکرات در این باب کافی باشد یک اعتبار نامه دیگری هم هست چون عده کافی نیست می‌خواهم آن وقت هر دو را رأی می‌گیریم اگر مخالفی بود طبع و توزیع می‌شود.
(راپورت شعبه پنجم به عبارت ذیل قرائت شد).
در تاریخ بیست و پنجم شهر ربیع الثانی ۱۳۲۹ شعبه پنجم چند جلسه متوالی در تحت ریاست آقای معززالملک منعقد گردیده در خصوص اعتبار نامه میرزا لقمان کلیمی‌که از طرف کلیمیان شیراز- کاشان- اصفهان- همدان- انتخاب شده مداقه لازمه نموده چون انتخاب علل متنوعه در نظام نامه انتخابات مطرح به یک درجه یا در درجه نیست و از طرف کلیمیان تهران نیز میرزا عزیز الله انتخاب شده صورت مفصل انتخاب کلیمیان ذیلا به عرض مجلس می‌رساند انتخاب میرزا لقمان از نقاط مفصله با اکثریت ۲۸۳ رای همدان تاریخ پنجم حوت با اکثریت نامه ۹۷ رای اصفهان ۱۵ شوال با اکثریت ۳۳ رأی کاشان ۲۲ صفر ۱۳۲۸ با اکثریت ۱۱۱ رأی میرزا عزیزالله با انتخاب کلیمیان طهران با اکثریت دویست و هفت رأی پس از مذاکرات لازمه در تحقیقات از رئیس شعبه انتخابات وزارت داخله چون میرزا لقمان نسبت به میرزا عزیزالله اکثریت آراء دارد و در نظام نامه تصریح به انتخاب دو درجه نیست شعبه پنجم با اکثریت آراء صحت نمایندگی میرزا لقمان را تصدیق و موکول به رأی مجلس مقدس می‌نماید.
رئیس- اول رأی می‌گیریم به راپورت شعبه پنجم راجع به نماینده کروس چنان چه ملاحظه فرمودید شعبه پنجم تصویب نکرده است انتخاب نمایندگی او را آقایانی که موافق هستند با راپورت شعبه قیام نمایند(با اکثریت تصویب شد).
راپورت شعبه
رئیس- حالا رأی می‌گیریم به راپورت شعبه پنجم راجع به نماینده کلیمیان اگر مخالفی نیست.
حاج شیخ اسد الله- بنده مخالفم .
رئیس- پس باید طبع و توزیع شود.
حاج شیخ اسد الله- بنده استرداد می‌کنم مخالفت خود را.
عزالملک- بنده مخالفم.
رئیس- پس همان طبع و توزیع می‌شود دستور سه جلسه تعیین می‌شود دستور پنج شنبه ۲۷ راپورت کمیسیون بودجه راجع به ورثه مورل – لایحه استقراض دستور شنبه ۲۹ راپورت ک بودجه راجع به امتداد سیم به گلپایگان و خونسار و محلات قانون ثبت اسناد سه شنبه دوم جمادی الاولی شور دوم قانون استخدام لوایح تشکر به نجف اشرف آقا میرزا احمد فرمایشی دارید بفرمائید.
آقا میرزا احمد- بعد از تنفس آقای رئیس بعضی فرمایشات فرمودند و در آخر فرمایشاتشان یک اخطاری به وکلای آذربایجان قبل از وقت فرمودند چون بنده یکی از وکلای آذربایجان هستم لازم دانستم که کلمه عرض کنم این که فرمودند تلگرافی از آذربایجان آمده است صحیح است تلگرافی رسیده در روزنامه هم درج شده است ولی در رسیدن یک هم چون تلگرافی نمی‌شود گفت که وکلای آذربایجان هم عمل خواهند کرد وکلای آذربایجان خودشان مسبوق هستند و می‌دانند که هرچه بر طبق عقیده شخص خودشان باشد که لازمه وکالت است عم بکنند و عمل خواهند کرد چه موافق باشد آن عقیده شخصی با عقیده اهل آذربایجان چه مخالف باشد بلکه می‌خواهم عرض کنم که تخصیص به یک ولایت مخصوص ندارد وکلای سایر ولایات هم اگر یک وقتی آنها عقیده در مطلبی داشته باشند و آن عقیده مخالف باشد با عقیده اهالی آن ولایتی که از آنجا انتخاب شده‌اند آن وکلا یا بر طبق عقیده خودشان رأی خواهند دادیا از وکالت استعفاء می‌دهند وکلای آذربایجان اگر چه غالبشانبلکه تمامشان مخالف بوده‌اند به این استقراض به این ترتیبی که دارد می‌گذرد ولی هیچ وقت خیال نداشتند از مجلس خارج بشوند بنده سراغ ندارم یک نفر از وکلا را که خیال داشته باشد از مجلس خارج بشود و در این مقام هم نیستم که تصدیق کنم یا رد کنم خارج شدن از مجلس را که خلاف قانون است مخالف نظام مجلس است یا موافق نظام مجلس است درصورتی که بعضی اشخاص عالم هم دفاع از این مطلب کردند و فرمودند خلاف نظم نیست و خلاف قانون هم نیست مثل مرحوم صنیع الدوله که ایسادند و علناً فرمودند که این مخالف با نظامات مجلس نیست و از مجلس بیرون رفتند حالا کار به آن مسئله نداریم ولی نمی‌دانم چه شد که کاسه و کوزه تمام به سر وکلا آذربایجان شد و این اخطار را بنده قصاص قبل الجنایه می‌دانم و هیچ راجع به وکلای آذربایجان شده باشد که ما بیرون می‌رویم بعداً آقای رئیس این اخطار را بکنند.
رئیس- عرض می‌کنم که بنده اولاً اخطار نظام نامه نکردم که از نظم خارج شده‌اید و چون اطمینان به من نداده بودند قبل از رفت که این اتفاق خواهد افتاد این بود که اعلام کردم که این اتفاق نیفتد مقصود این است که سوء تفاهمی‌نشده باشد اخطار نظام نامه نبوده است اخطار نظامنامه بوده عرض می‌کردم برای این که از دایره نظم خارج شده‌اید اخطار می‌کنم این اخطار عین اعلام بود.
(در این موقع رئیس حرکت کرد).
(و مجلس یک ساعت و ربع از شب گذشته ختم شد).