مذاکرات مجلس شورای ملی ۳ اردیبهشت ۱۳۴۰ نشست ۱۴
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری بیستم | تصمیم‌های مجلس | قوانین انقلاب شاه و مردم |
جلسه چهاردهم
روز یکشنبه ۳ اردیبهشت‌ماه ۱۳۴۰
مذاکرات مجلس شورای ملی
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز یکشنبه ۳ اردیبهشت‌ماه ۱۳۴۰
فهرست مطالب: ۱ـ تصویب صورت‌مجلس ۲ـ تقدیم چهار فقره سؤال بوسیله آقایان زنوزی‌ـ صالح‌ـ کاظم مسعودی‌ـ دکتر الموتی ۳ـ بیانات آقای رئیس دائر به ابراز تأسف از فوت مرحوم دکتر امیراعلم ۴ـ اعلام تصویب نمایندگی آقای مراد اریه پس از استرداد مخالفت آقای پزشکی ۵ ـ قرائت گزارش کمیسیون بودجه راجع به بودجه ۱۳۴۰ کل کشور ۶ ـ طرح و تصویب یک‌فوریت تبصره‌های غیرمالی بودجه ۱۳۴۰ کل کشور ۷ـ طرح گزارش کمیسیون بودجه راجع به بودجه ۱۳۴۰ کل کشور ۸ ـ معرفی آقای دکتر تقی علی‌آبادی به سمت معاونت وزارت فرهنگ بوسیله آقای وزیر فرهنگ ۹ـ تقدیم لایحه بودجه ۱۳۴۰ مجلس شورای ملی بوسیله آقای افخمی کارپرداز ۱۰ـ مذاکره در گزارش کمیسیون بودجه راجع به بودجه ۱۳۴۰ کل کشور ۱۱ـ ختم جلسه به عنوان تنفس
مجلس دو ساعت و بیست و پنج دقیقه قبل از ظهر به ریاست آقای رضا حکمت تشکیل شد
- تصویب صورت‌مجلس
۱ـ تصویب صورت‌مجلس
رئیس ـ صورت غائبین جلسه قبل قرائت می‌شود: (به شرح ذیل خوانده شد)
غائبین بااجازه ـ آقایان: سترگ‌ـ بهادری‌ـ دکتر اسدی‌ـ محمود ذوالفقاری‌ـ امیری‌ـ امیر عشایری‌ـ جلیلوندـ ایلخان‌ـ شیخ‌الاسلامی‌ـ صدر میرحسینی‌ـ طاهری‌ـ دیهیم‌ـ مشارـ قوامی‌ـ دکتر موسوی اصفهانی‌ـ شادلوـ مهندس هدایت‌ـ سعید مهدوی‌ـ دکتر الموتی‌ـ رامبدـ سنندجی‌ـ دکتر سعید حکمت‌ـ رشیدیان‌ـ دکتر اقبال‌ـ دکتر امین‌ـ بهبهانی‌ـ محمدعلی مسعودی
غائبین بی‌اجازه ـ آقایان: دکتر هدایتی‌ـ اعظم زنگنه
رئیس ـ نسبت به صورت‌مجلس نظری نیست؟ آقای ایلخانی‌زاده
ایلخانی‌زاده ـ در مذاکرات بنده یک قسمت که از خارج گفته بودم ثبت شده ولی آنچه را که از روی یادداشت قرائت کرده بودم آن را به کلی از صورت‌جلسه ترک کرده و ننوشته‌اند و در صورت‌جلسه نبود.
رئیس ـ یادداشت را به تندنویسی بدهید اصلاح می‌شود.
- تقدیم چهار فقره سؤال بوسیله آقایان: زنوزی‌ـ صالح‌ـ کاظم مسعودی‌ـ دکتر الموتی
۲ـ تقدیم چهار فقره سؤال بوسیله آقایان: زنوزی‌ـ صالح‌ـ کاظم مسعودی‌ـ دکتر الموتی
رئیس ـ آقای زنوزی
زنوزی ـ سؤالی است از دولت که تقدیم مقام ریاست می‌کنم.
رئیس ـ بدهید به جریان گذاشته می‌شود آقای صالح
صالح ـ در اظهارات بنده چند اشتباه مطبعه‌ای هست که با اجازه جنابعالی می‌دهم به اداره تندنویسی که اصلاح شود همانطور که خاطر مبارک مستحضر است از مسجدسلیمان چند روز است که متوالیاً تلگراف و تظلم می‌کنند بنده یک سؤالی در این خصوص و درباره بعضی از انتخاباتی که باقی مانده‌است تقدیم می‌کنم که مقرر بفرمائید به جریان گذاشته شود.
رئیس ـ بسیار خوب، آقای کاظم مسعودی
کاظم مسعودی ـ یک سؤالی از جناب آقای وزیر کار است که تقدیم می‌کنم.
رئیس ـ به جریان گذاشته می‌شود آقای دکتر الموتی
دکتر الموتی ـ سؤالی است از جناب آقای وزیر دارائی راجع به خرید فروشگاه فردوسی که تقدیم می‌شود.
رئیس ـ بسیار خوب آقای نعیمی اکبر
نعیمی اکبر ـ در جلسه گذشته روز پنجشنبه سی‌ام نام بنده جزء غائبین بااجازه ذکر شده در صورتی که بنده حاضر بودم.
رئیس ـ بدهید اصلاح کنند دیگر نظری نسبت به صورت‌مجلس نیست آقای دکتر اعتبار
دکتر اعتبار ـ یک کاغذی از اهالی همدان رسیده که این را عیناً تقدیم می‌کنم.
رئیس ـ بسیار خوب، دیگر نظری نسبت به صورت‌جلسه نیست اظهاری نشد صورت‌مجلس جلسه قبل تصویب می‌شود.
- بیانات آقای رئیس دائر به ابراز تأسف از فوت مرحوم دکتر امیراعلم
۳ـ بیانات آقای رئیس دائر به ابراز تأسف از فوت مرحوم دکتر امیراعلم
رئیس ـ خاطر آقایان محترم از فوت مرحوم دکتر امیراعلم مستحضر شده‌است و یقین دارم این قضیه مولمه موجب تأسف خاطر آقایان است (صحیح است، صحیح است) فقدان این مرد بزرگوار که دارای صفات حمیده و ملکات فاضله بود و مدتی هم سمت وکالت و نیابت ریاست مجلس را داشته بیشتر مورد تأسف است (صحیح است) از خداوند مسئلت می‌کنم روح آن مرحوم را غریق رحمت خود فرماید و به بازماندگان اجر جزیل عطا نماید.
- اعلام تصویب نمایندگی آقای مراد اریه پس از استرداد مخالفت آقای پزشکی
۴ـ اعلام تصویب نمایندگی آقای مراد اریه پس از استرداد مخالفت آقای پزشکی
رئیس ـ در جلسه پیش راجع به اعتبارنامه آقای مراد اریه مخالفتی شده بود و آقای پزشکی مخالفت کرده بودند و در همان جلسه هم پس گرفتند منتهی جلسه قبل اکثریت نداشت و حالا به هرحال تصویب آن اعتبارنامه را اعلام می‌کنم.
- قرائت گزارش کمیسیون بودجه راجع به بودجه ۱۳۴۰ کل کشور
۵ ـ قرائت گزارش کمیسیون بودجه راجع به بودجه ۱۳۴۰ کل کشور
رئیس ـ امروز بودجه مطرح است و مطابق آئین‌نامه البته مدت جلسه پنج ساعت خواهد بود و جلسات باید بلاانقطاع باشد، آقای نخست‌وزیر فرمایشی دارید؟
نخست‌وزیر ـ سؤالاتی که شده جواب آنها حاضر است ولی چون بودجه مطرح است به بعد موکول می‌شود.
رئیس ـ البته بعد جواب خواهید داد. آقای موسوی
موسوی ـ تلگرافاتی است که از خوزستان رسیده‌است تقدیم مقام ریاست می‌کنم.
رئیس ـ مانعی ندارد. به جریان گذاشته می‌شود. اکنون لایحه بودجه قرائت می‌شود
(به شرح زیر قرائت شد)
گزارش از کمیسیون بودجه به مجلس شورای ملی
برای آنکه آقایان نمایندگان محترم مجلس شورای ملی از جریان تنظیم بودجه کل کشور و اقدامات کمیسیون بودجه مستحضر شوند ناگزیر از ذکر مقدمه‌ای می‌باشد.
مقدمه
در طی شش روز که جلسات متوالی کمیسیون بودجه از صبح تا پاسی از شب ادامه داشت، با حضور هیأت دولت و اعضای کمیسیون بودجه، مطالعات و مباحثات بی‌سابقه‌ای در اطراف پیش‌بینی درآمد و هزینه‌های عمومی کشور و مقایسه با آنچه که در گذشته ملاک عمل بوده بعمل آمد و نظرات اصلاحی نمایندگان محترم رفع نقائص و جلوگیری از تفریط و تبذیر بیت‌المال ملت از یکطرف و توجه نخست‌وزیر و سایر وزراء در تشریح و توضیح برنامه‌های کار و نحوه مصارف عواید دولت، در محیط آمیخته با حسن‌تفاهم به جزئیات امور رسیدگی گردید.
چون تنظیم یک بودجه متعادل که از طرفی کلیه عواید و درآمد کشور در آن روشن و بارز باشد و از طرف دیگر کلیه هزینه و مخارج عمومی کشور در آن نمایان گردد مورد کمال علاقه نمایندگان محترم است و از آنجا که بهبود وضع و تأمین رفاه عمومی و حفظ منافع ملت مورد توجه خاص اعلیحضرت همایونی و مجلس شورای ملی و همچنین افراد ملت می‌باشد این بود که کمیسیون بودجه جهت وصول
به این هدف توانست آنچه را که به خیر و صلاح مملکت می‌باشد مورد بحث و مداقه قرار دهد.
خوشبختانه آسایشی که در سایه آرامش برای ملت ایران فراهم شده و این اصل کلی موجب تأمین خواسته‌های ملت و تعقیب برنامه‌های اصلاحی و پیشرفتهای اساسی شده و خواهد شد بخصوص نتایج نقشه‌های عمرانی که از سال ۱۳۳۲ به بعد پی‌ریزی شده وارد مرحله نهائی گردیده و اثرات آن در جهت بالارفتن سطح زندگی مردم به تدریج مشهود می‌گردد و امید می‌رود که با همکاری و همفکری قاطبه مردم کشور در رفع مشکلات و معضلات مملکتی توفیق خدمت به ملت نصیب گردد.
وضع بودجه کشور
بودجه کل مملکتی در سال ۱۳۴۰ که نموداری از پیشرفتها و تعقیب برنامه‌های اقتصادی و تولیدی می‌باشد به نظر آقایان نمایندگان محترم مجلس شورای ملی می‌رسد، برخلاف چند سال گذشته بودجه سال جاری برای اولین‌بار نه تنها در اثر صرفه‌جوئی و ازدیاد عواید مملکتی کسری ندارد بلکه این مشکل بزرگ که سالیان دراز گریبانگیر کشور بوده خوشبختانه از بین رفته و حتی با اضافه درآمدی به مبلغ ۱/۰۸۰/۴۶۷/۲۳۶ ریال پیش‌بینی شده‌است و دولت در نظر دارد که در سال جاری حدود دو هزار و پانصد میلیون ریال از محل صرفه‌جوئی که در تبصره ۱۵ پیش‌بینی شده‌است ازدیون خود را به بانک مرکزی پرداخت نماید و طبق توضیحات دولت در کمیسیون بودجه تصمیم چنین است این مبلغ برای کمک به طرحهای صنعتی و کشاورزی و عمرانی اختصاص داده شود. توفیقی که دولت در تقدیم بودجه سال جاری از لحاظ افزایش درآمد بدست آورده‌است و قطعاً مورد توجه خاص نمایندگان محترم خواهد بود اطمینان اجرای برنامه‌های عمرانی را کاملاً فراهم می‌سازد.
همانطوری که در مقدمه لایحه بودجه پیشنهادی دولت مطرح می‌باشد طرحهای مهم اساسی در زمینه‌های مختلف منظور نظر دولت قرار گرفته و در کلیه شئون مملکتی انتظار پیشرفت و ترقی مسلم و قطعی است.
دولت در نظر دارد با اجرای برنامه تثبیت اقتصادی و تقدیم قوانین و متناسب و مترقی از آن جمله قانون انتخابات و استخدام کشوری و تنظیم برنامه‌ای در زمینه افزایش تولید و تعقیب اقدامات برای توسعه صنایع و جلب سرمایه‌های خارجی و تشکیل انجمنهای شهر و اجرای قانون عمران دهات و اجرای برنامه اصلاحات ارضی و بسط و امنیت قضائی و تعمیم عدالت اجتماعی و فردی و فراهم کردن موجبات و وسائل تسریع در امور دادرسی به تأمین آسایش عمومی موفق گردد.
نحوه تنظیم بودجه کشور
خاطر نمایندگان محترم را نسبت به وضع بودجه سال جاری معطوف داشته اشاره می‌کند که این بودجه مانند بودجه سال ۱۳۳۹ براساس بودجه برنامه‌ای که دخل و خرج بنگاهها و شرکتهای دولتی و سازمان برنامه و درآمد نفت و سایر درآمد و هزینه در آن گنجانیده شده و جامعیت آن به هر کیفیت رعایت گردیده‌است و تمام جزئیات خرج و دخل مملکتی در این بودجه منظور شده‌است. برای توضیح این مطلب اضافه می‌کند که در بودجه برنامه‌ای وظایف و هدف هر دستگاه بطور وضوح روشن و مشخص می‌باشد و برای رسیدن به هدفهای مخارج پیش‌بینی شده به تفکیک انواع هزینه‌ها با توضیحات کافی مندرج است و این روش بی‌سابقه علاوه برآنکه برای هر فردی امکان رسیدگی و بررسی به جزئیات امر را دارد برای مدیران و مسئولین هر سازمان تکالیف قانونی پیش‌بینی شده و به سرعت می‌توان از نتایج اجرای برنامه‌ها مستحضر شد. بعلاوه این روش موجب می‌گردد که مجلس و دولت بتوانند با آزادی عمل بیشتری جزئیات مخارج را رسیدگی نمایند و از این گذشته برنامه کار دولت بجای ارقام کلی بر اقلام مستدل متکی می‌باشد و این خود بزرگترین توفیقی است که در تنظیم لایحه بودجه بدست آمده‌است. بطوری که در هر موقع می‌توان قسمتی از مخارج یا عواید کشور را تحت کنترل قرار داد و از نتایج آن مستحضر گردید.
لازم است تذکر داده شود بودجه‌ای که دولت به مجلس تقدیم نموده متجاوز از ده هزار برگ شامل ارقام و اقلام و اعداد جزء هر دستگاه دولتی می‌باشد و رسیدگی به این اقلام که مورد تقاضای دولت بود متضمن صرف وقت بیشتری بود و چنانچه کمیسیون می‌خواست لایحه دولت را به انتظار رسیدگی به جزء ارقام موکول نماید محتاج به وقت بیشتری بود و مسلماً در اجرای برنامه‌های دست اقدام و امور جاری مملکت وقفه‌ای روی می‌داد لذا رسیدگی به بودجه‌های تفصیلی مطابق آئین‌نامه مجلس به عهده کمیسیون بودجه محول گردید.
با اینکه مخارج مملکت از نظر هزینه عمومی و تعهدات دولت و مخارج اجتناب‌ناپذیر نسبت به سال ۱۳۳۹ معادل ۷۲۷۴۷۲۵۶۴ ریال اضافه شده معذلک با مراعات صرفه‌جوئی و امتناع از تعهدات جدید ساختمانی و سعی در افزایش درآمدها بودجه سال ۱۳۴۰ به نسبت قابل ملاحظه‌ای از سال گذشته چه از لحاظ خرج و چه از لحاظ درآمد اضافه پیش‌بینی شده‌است و در زیر خلاصه آن را به نظر نمایندگان محترم می‌رساند ـ جمع هزینه سال ۱۳۳۹ ۸۳۱۷۶۶۸۲۱۰۴ ریال
جمع هزینه سال ۱۳۴۰ ۸۸۰۹۶۹۴۵۷۶۴ ریال
جمع درآمد سال ۱۳۳۹ ۸۲۲۷۴۱۰۵۸۰۳ ریال
جمع درآمد سال ۱۳۴۰ ۸۹۱۷۷۴۱۳۰۰۰ ریال
هدف تنظیم بودجه و اثرات آن
در اینجا لازم است خاطر آقایان نمایندگان محترم را به این نکته متوجه سازد که پیشرفت هر کشوری منوط به ازدیاد تولیدات از طریق صنعت و کشاورزی می‌باشد. سیاست و توجهی که دولت در مورد تشویق مردم به سرمایه‌گذاری و ایجاد تأسیسات تولیدی و صنعتی و معدنی اتخاذ نموده و استقبال شایانی که مردم در این زمینه از خود نشان داده‌اند آینده امیدبخشی را نوید می‌دهد و امید می‌رود ظرف یکی دو سال آینده واردات چندین قلم از اجناس مورد احتیاج عمومی (بواسطه تولید کافی در داخل کشور که کفاف احتیاجات عمومی را کاملاً بدهد) از بین رفته و از این راه چندصد میلیون دلار ارز کشور صرفه‌جوئی گردد (تا پایان سال ۱۳۳۹ بالغ بر ۸۴۰۰ میلیون ریال معادل ۱۱۰ میلیون دلار صرفه‌جوئی ارز تخمین زده شده‌است) و برای اینکه آقایان نمایندگان متوجه این قبیل اقدامات شده باشند توضیح می‌دهد که تا پایان سال گذشته مبلغی متجاوز از پنج هزار و هشتصد و هفده میلیون ریال برای وامهای بزرگ صنعتی و معدنی (که مبلغ ۱۰۱۶۶۹۴۴۹۹ ریال آن برگشت شده‌است) در حدود ۳۸۱ میلیون ریال برای وامهای کوچک صنعتی و معدنی توصیه شده‌است که معادل ۴۶۴۰ میلیون ریال آن پرداخت و بقیه در جریان رسیدگی است که مبلغ ۳۸۸۲۷۰۵۰ ریال آن تا پایان سال ۱۳۳۹ برگشت شده‌است و این وامها در استانها و شهرستانها منشأ اثرات بسیار درخشان و شایان توجه بوده و موجب بالابردن سطح تولید و زندگی شده‌است. بطوری که تا به‌حال ۳۲۵ طرح بزرگ صنعتی و ۱۲۱۳ طرح کوچک تصویب و به مرحله اجراء درآمده‌است.
بعلاوه با جلب سرمایه‌های خارجی در حدود ۲۳۰ میلیون ریال خود قدم مؤثری در پیشرفت صنایع داخلی بوده و می‌توان بطور قطع یادآور شد که متجاوز از دوبرابر مبالغ فوق نیز سرمایه‌های راکد داخلی از طرف صاحبان صنایع در سالهای اخیر برای ایجاد مؤسسات تولیدی بکار افتاده که به نظر اینجانب از برجسته‌ترین اقدامات اقتصادی بشمار می‌رود.
سیاست دولت در اجرای برنامه تثبیت اقتصادی خود یکی از نکات قابل ملاحظه می‌باشد.
در امور کشاورزی نیز با اختصاص وامهای طویل‌المده و اصلاح بذر کشاورزی و توسعه سطح کشت و فروش تعداد زیادتری تراکتور و کمباین و آشناساختن مردم با استفاده از ماشین‌آلات کشاورزی و اقدامات لازم برای مصونیت زراعت از آفات مختلف و مبارزه با سن و دفع ملخ دریائی و مراکشی و همچنین حفظ و نگاهداری جنگلها و دفع آفات دامی نیز عملیات مؤثری خواهد بود که سطح تولید کشاورزی را به میزان قابل توجهی بالا برده و بالنتیجه درآمد ملی ترقی خواهد یافت.
اتمام سدهای بزرگ از جمله سد کرج ـ سد سفیدرود در سال جاری و آینده و بهره‌برداری از آنها و سایر عملیات عمرانی و راهسازی و ایجاد شبکه‌های برق شهرستانها و تکمیل خطوط و ساختمان ایستگاههای بزرگ راه‌آهن و توسعه خطوط و آسفالت راهها و ایجاد راههای جدید و ساختمان پلهای بزرگ و مرمت راههای کشور و اقدامات مفیدی که در تکمیل وسائل ارتباطات در کلیه کشور بعمل آمده و نصب مراکز تلفن جدید خودکار و تأمین احتیاجات ضروری مردم پایتخت و شهرستانها و توجه به وضع زندگی روستائیان در دهات و تخصیص وامهای کوچک برای زارعین و کشاورزان خود قدمهای مفیدی خواهد بود که در سال جاری هدف اساسی دولت بشمار می‌رود بعلاوه توجه به امور بهداشتی و جلوگیری از بیماریهای واگیر
و سل و وبا و مالاریا و تهیه واکسنهای مختلف و ادامه فعالیتهای مؤثر در امور بازرگانی و تشویق مردم به صادرات از جمله مسائلی است که بخودی‌خود در وضع مردم تأثیر شایان و قابل توجهی خواهد داشت.
مراقبت در منع کشت خشخاش و جلوگیری از قاچاق تریاک و مواد مخدره خود از مسائلی است که مورد توجه دولت بوده و در آینده نیز مراقبت شدیدی در این خصوص معمول خواهد داشت.
واگذاری امر فرهنگ و بهداری به مردم و نظارت در این امور که بالمآل باعث می‌گردد آحاد و افراد کشور بتوانند به سرنوشت خود علاقه بیشتری ابراز دارند و همچنین دریافت شهریه از دانش‌آموزان متمکن و تخصیص آن به توسعه مدارس و کمک به معلمین و شاگردان بااستعداد و همچنین تعمیم تحصیلات اجباری ابتدائی و توسعه مدارس حرفه‌ای و تقلیل اعزام دانشجو به خارج و اختصاص اعتبار کافی جهت تقویت و توسعه دانشگاه شهرستانها از جمله نظرات مفیدی می‌باشد که در جلسات کمیسیون بودجه مورد بحث قرار گرفت و با تصویب و اصلاح تبصره‌های پیشنهادی در وصول به این هدف توفیق بدست خواهد آمد.
دولت نیز مجاهدت خود را نموده که در این امور با مردم تشریک مساعی کامل را مبذول داشته و با اختیاری که به مردم (انجمنهای شهر، انجمنهای بهداری، شوراهای فرهنگی) جهت وضع عوارض برای توسعه و بهبود این امور داده خواهد شد بدون آنکه از تعهدات دولت کاسته شود، راه وصول به دموکراسی واقعی و واگذاری فرهنگ و بهداری به مردم پی‌ریزی گردد. بعلاوه چون در سنوات اخیر بعد از تصویب قانون ترمیم حقوق کارمندان دولت تعدادی در حدود ۱۲۰۰۰ نفر از کارمندان که در طول خدمت کسور بازنشستگی را به مأخذ حقوق سابق می‌پرداختند بازنشسته شدند. هنگام بازنشستگی حقوق آنان تقریباً تا دوبرابر افزایش یافت و بدین‌ترتیب آنچه که در طی سالهای گذشته به صندوق پرداخته بودند، ظرف مدت یکسال به آنان مسترد شد و به همین علت صندوق بازنشستگی محتاج به کمک و مساعدت گردید با توجه به قانون مهندسین و تعداد کثیر بازنشستگان احساس می‌شود تقویت بنیه مالی این صندوق ضرورت تام دارد. راه‌حلی که به نظر دولت رسید این است که مبلغ ۱۵۰ میلیون ریال فعلاً از بودجه کل کشور به عنوان کمک منظور داشته و کسور بازنشستگی طبق تبصره ۲۹ دریافت گردد تا بدین طریق این مشکل نیز مرتفع گردد و کسانی که به افتخار بازنشستگی نائل می‌گردند از آینده خود مطمئن بوده و نگرانی از لحاظ دریافت حقوق مرتب خود نداشته باشند.
ترکیب کلی بودجه
برای اینکه آقایان نمایندگان محترم از تقسیم‌بندی بودجه مستحضر شوند فصول مختلف آن را بطور خلاصه توضیح می‌دهد.
فصل اول ـ بودجه درآمد وزارتخانه‌ها و ادارات کل و بنگاهها و شرکتهای دولتی.
فصل دوم ـ بودجه هزینه وزارتخانه‌ها و ادارات کل و بنگاهها و شرکتهای دولتی.
فصل سوم ـ بودجه درآمد و هزینه سال ۱۳۴۰ شرکتها و واحدهای سازمان مرکزی شرکتهای صنعتی و معدنی وزارت صنایع.
فصل چهارم ـ بودجه درآمد و هزینه سازمان برنامه.
فصل پنجم ـ درآمد و هزینه شرکت ملی نفت.
۱)ـ در قسمتهای درآمدهای مستقیم که شامل: مالیات بردرآمدـ املاک مزروعی‌ـ ارث‌ـ مستغلات‌ـ اراضی مبلغ ۴۵۷ میلیون ریال بیش از سال گذشته پیش‌بینی شده‌است.
۲)ـ در مورد مالیات غیرمستقیم که شامل:
مالیات نفت و بنزین‌ـ مالیات رسومات‌ـ حق تمبر و بارنامه‌ـ درآمدهای متفرقه مالیاتی مبلغ ۳۲۸ میلیون ریال بیش از سال ۱۳۳۹ (بدون آنکه نرخ مالیاتی افزوده شده باشد) پیش‌بینی شده‌است.
۳)ـ در مورد سهمیه دولت از درآمد نفت:
دولت برای ادامه کارهای تولیدی و عمرانی توانسته‌است میزان استحصال و استخراج نفت را افزایش داده و حداقل در حدود دویست و هشتاد میلیون دلار از این طریق درآمد تحصیل نماید که طبق تبصره ۴، قسمت اعظم آن برای کارهای عمرانی و تولیدی در اختیار سازمان برنامه قرار خواهد گرفت.
فصل دوم ـ بودجه هزینه‌های وزارتخانه‌ها و ادارات
کل و بنگاهها و شرکتهای دولتی براساس سال ۱۳۳۹ تنظیم شده‌است و حداکثر صرفه‌جوئی بعمل آمد ولی در جلسات کمیسیون به این نتیجه رسیدیم که نسبت به پیشرفت محصولات کشاورزی و تقویت توتون‌کاران و کارهای عمرانی کشور از قبیل توسعه بنادر و کشتیرانی و تأمین مخارج مقدماتی ذوب‌آهن (از محل صرفه‌جوئی) جرح و تعدیل مختصری در اقلام هزینه این قبیل سازمانها بعمل آید و بالنتیجه مبلغ پیش‌بینی اضافه درآمد دولت از ۱۹۲۰۲۰۱۴۳۶ ریال به ۱۰۸۰۴۶۷۲۳۶ ریال تقلیل پیدا نمود.
نسبت به اقلام شرکتهای تابعه وزارت صنایع و معادن و سازمان برنامه و شرکت ملی نفت مندرج در فصول ۳ و ۴ و ۵ طبق قوانین مصوبه که اجازه خرج و تحصیل درآمد داده شده، بودجه آن جمعاً و خرجاً بحساب آمده‌است.
اقدامات کمیسیون بودجه
در کمیسیون بودجه در تنظیم تبصره‌ها جرح و تعدیلی بعمل آمده‌است که بظور اختصار نکات برجسته آن بعرض نمایندگان محترم می‌رسد.
۱ـ بودجه‌های تفصیلی جزء که با بودجه کل به مجلس تقدیم شده بود تفکیک و رسیدگی جزئیات اقدام به عهده کمیسیون بودجه مجلس واگذار گردید.
۲ـ موافقتی که دولت در تصویب اضافه حقوق و رفع تبعیض حقوق کارمندان لیسانسیه اداری و اختصاص از یکهزار ریال تا میزان دوهزار و ششصد ریال به اشل پایه‌های اداری شده خود کمک مؤثری به تأمین درخواست کارمندان دولت می‌باشد. ۳ـ اختصاص ۳۳۰ میلیون ریال از درآمد عمومی کشور به معلمین و فرهنگیان نشان می‌دهد که آسایش و تأمین رفاه کارمندان و فرهنگیان در وجهه همت قرار گرفته‌است.
۴ـ در اثر مذاکراتی که در کمیسیون بودجه بعمل آمد قرار شد دولت تدابیری اتخاذ نماید که از نظر تأمین مسکن اقدامات مؤثری بعمل آید و بعضی از زمینهای خالصه یا موقوفه را برای تهیه خانه جهت فرهنگیان و کارمندان دولت اختصاص داده و از این ممر تا حدی مشکل مسکن آنان مرتفع گردد.
۵ ـ استفاده از حق لیسانس افسران و کمک به درجه‌داران و افراد کادر ثابت خدمت در ارتش و ژاندارمری به نوبه خود نشان می‌دهد که دولت نسبت به تأمین قوای انتظامی کشور توجه لازم را مبذول داشته‌است. ۶ ـ موافقت دولت در انحلال بعضی از دستگاهها و صرفه‌جوئی بودجه آنان از اقدامات برجسته کمیسیون بودجه می‌باشد.
۷ـ ممنوعیت دریافت حقوق بعضی از شاغلین آزاد از چند دستگاه دولتی.
۸ ـ جلوگیری از انتشار طبع نشریات گوناگون دولتی که مستلزم هزینه گزافی بود بعلاوه عدم تعهد جدید نسبت به توسعه و خرید چاپخانه‌های دولتی و وابسته به آن که از نظر صرفه‌جوئی رقم قابل ملاحظه‌ای عاید خواهد شد از اصلاحاتی است که در کمیسیون بودجه بعمل آمد.
۹ـ تعیین وضع مشمولین خدمت سربازی که مازاد بر احتیاجات ارتش شناخته می‌شود و صدور برگ معافیت دائم آن یکی از اقدامات سودمندی است که برای همیشه بلاتکلیفی جمعی از جوانان کشور را مرتفع خواهد نمود. ۱۰ـ جلوگیری از تفریط و تبعیضاتی که در گذشته در اعطای پاداش به عده‌ای از کارمندان بعمل می‌آمد و محدودیت آن مسلماً نارضایتی‌هائی که در این زمینه در بین کارمندان دولت بوجود می‌آید از بین خواهد برد.
بالاخره پیشنهاد و تصویب چند تبصره اصلاحی که از طرف کمیسیون بودجه پیشنهاد و مورد موافقت دولت گردید محصول کوششی است که اعضای کمیسیون بودجه مبذول داشته و امید می‌رود با تأیید این گزارش از طرف نمایندگان محترم مجلس شورای ملی توفیق خدمت بیشتری نصیب گردد.
در پایان معروض می‌دارد که لایحه بودجه مملکتی در تاریخ ۱۳۳۹/۱۲/۲۷ به مجلس شورای ملی تقدیم گردید و به علت تعطیلات اول سال مجلس در تاریخ یکشنبه ۲۰ فروردین‌ماه ۱۳۴۰ در کمیسیون مطرح و از آن پس طی شش روز که جلسات آن متوالیاً از ساعت هشت و نیم تا یک بعدازظهر و از چهار تا نه بعدازظهر با حضور آقایان نخست‌وزیر و وزراء و مدیر کل بودجه تشکیل گردید و پس از بررسی کامل کمیسیون بودجه توانست وظیفه‌ای را که قانون اساسی طبق اصل ۱۹ و ۲۷ و آئین‌نامه داخلی طبق ماده ۳۹ بر عهده اعضای کمیسیون بودجه محول ساخته‌است به نحو شایسته‌ای انجام دهد
و پس از تصویب تبصره‌ها در کمیسیون بودجه تبصره‌های مربوطه را به کمیسیون‌های دارائی، برنامه، فرهنگ، کشور، نظام، کشاورزی، راه، استخدام، بهداری، گمرکات و انحصارات، بازرگانی، صنایع و معادن ارجاع و کمیسیون‌های مزبور تبصره‌های مربوطه را مورد بررسی و تصویب و تنقیح قرار داده و مجدداً در جلسه چهارشنبه ۴۰/۱/۳۰ در کمیسیون بودجه مطرح و نسبت به ماده واحده و تبصره‌های اصلاح‌شده رأی نهائی اخذ گردید و اینک ماده واحده بودجه که شامل ۵۴ تبصره می‌باشد و جمع درآمد آن بالغ بر ۸۹۱۷۷۴۱۳۰۰۰ ریال است و جمع هزینه آن بالغ بر ۸۸۰۹۶۹۴۵۷۶۴ ریال است جهت تصویب مجلس شورای ملی تقدیم می‌دارد.
مخبر کمیسیون بودجه ـ مهندس عبدالله والا
قانون بودجه سال ۱۳۴۰ کل کشور
ماده واحده) ـ بودجه برنامه‌ای سال ۱۳۴۰ کل کشور که از حیث درآمد اعم از عمومی و اختصاصی و بنگاهها و شرکتها و سازمانهای دولتی در پنج فصل به ضمیمه کلیه بودجه‌های تفصیلی به مبلغ ۸۹۱۷۷۴۱۳۰۰۰ ریال و از حیث هزینه ۸۸۰۹۶۹۴۵۷۶۴ ریال تصویب و اجازه داده می‌شود:
الف) ـ وزارت دارائی درآمدهای پیش‌بینی شده برای سال ۱۳۴۰ منظور در فصل اول را وصول و کلیه حقوق و مزایای قانونی کارمندان و خدمتگزاران جزء و هزینه‌های مستمر و غیرمستمر وزارتخانه‌ها و ادارات و بنگاههای دولتی و سایر مصارف منظور در فصل دوم را در حدود مجموع اعتبارات مصوبه با رعایت کامل مقررات و مفاد تبصره‌های منظوره در این قانون پرداخت نماید.
ب)ـ درآمد و هزینه سازمانها و بنگاههای منظوره در فصل سوم و چهارم و پنجم طبق قوانین مربوطه قابل اجراء است.
تبصره‌هائی که اجرای آن محدود به دوره عمل سال مالی ۱۳۴۰ خواهد بود
تبصره ۱)ـ بودجه برنامه‌ای سال ۱۳۴۰ وزارتخانه‌ها و ادارات و کلیه مؤسسات دولتی به شرح مندرج فصل دوم پس از رسیدگی و تصویب کمیسیون بودجه قابل اجراء خواهد بود.
مادام که بودجه‌های تفصیلی سال مزبور به تصویب کمیسیون بودجه نرسیده براساس جمع اعتبارات مصوب بودجه سال ۱۳۳۹ به شرط اینکه از حدود اعتباری که ضمن بودجه سال ۱۳۴۰ منظور شده تجاوز ننماید قابل پرداخت خواهد بود.
تبصره ۲)ـ نقل و انتقال در داخل فصول هر برنامه به استثنای مواد یک و مشروط به اینکه حداکثر از صدی ده اعتبار هر ماده تجاوز نکند با موافقت وزارت دارائی و از فصلی به فصل دیگر یا از برنامه‌ای به برنامه دیگر یا از ردیفی به ردیف دیگر با موافقت وزارت دارائی و تصویب کمیسیون بودجه مجلس شورای ملی عملی خواهد بود.
تبصره ۳)ـ به وزارت گمرکات و انحصارات اجازه داده می‌شود به منظور تسریع در امر خرید قند و شکر و غله مواد دخانیه و چای در حدود اعتبارات مصوب سال ۱۳۴۰ از بانک ملی ایران با موافقت وزارت دارائی وام دریافت نموده تا آخر سال مالی ۱۳۴۰ نسبت به واریز آن اصلاً و فرعاً اقدام نماید.
تبصره ۴)ـ ماده اول قانون برنامه هفت‌ساله دوم مصوب بیست و هشتم اسفند ۱۳۳۶ به شرح زیر اصلاح می‌گردد:
در سال ۱۳۴۰ از کل عواید نفت که به خزانه‌داری کل پرداخت می‌شود سهم سازمان برنامه پنجاه و پنج درصد و سهم شرکت ملی نفت ایران هم ارز بیست میلیون دلار و باقیمانده سهم وزارت دارائی خواهد بود ارز مورد نیاز سازمان برنامه را بانک ملی به نرخ خرید در اختیار آن سازمان خواهد گذارد.
تبصره ۵)ـ به وزارت دارائی اجازه داده می‌شود چنانچه درآمدهائی غیر از محلهای مندرج در بودجه بدست آید تا حدود دو هزار و دویست و ده میلیون ریال به بودجه وزارت جنگ و ژاندارمری کل کشور اضافه نموده و بقیه اضافه درآمد احتمالی به مصرف سایر هزینه‌های ضروری دولت خواهد رسید و بودجه تفصیلی اعتبارات موضوع این تبصره به تصویب کمیسیون بودجه باید برسد.
تبصره ۶)ـ وزارت کشاورزی می‌تواند مبلغ چهار میلیون ریال از اعتبار مصوب خود جهت سهمیه دولت ایران در کمیته اقتصادی و کشاورزی پیمان مرکزی به منظور تأسیس مرکز تعلیمات ماشینهای کشاورزی و حفاظت خاک منطقه کرج پرداخت نماید.
تبصره ۷)ـ به وزارت دارائی اجازه داده می‌شود اولاً مبلغ نود و یک میلیون ریال بابت بقیه سهمیه دولت در سرمایه
بانک رهنی ایران را پرداخت و ثانیاً مبلغ دوازده میلیون ریال بقیه سود سهام سال ۱۳۳۸ وزارت دارائی را در بانک رهنی ایران طبق ماده واحده قانون مصوبه ۲۳/۲/۱۳۳۲ بابت قسمتی از سرمایه پرداخت نشده بانک مزبور محسوب گردیده‌است از طرفی در حساب بودجه عمومی کشور بنام دریافتی از بابت سود سهام سال ۱۳۳۸ بانک رهنی ایران و از طرف دیگر بحساب سرمایه پرداختی وزارت دارائی به بانک مزبور جمع و خرج نماید.
تبصره ۸)ـ دولت مکلف است در عوض اراضی که اداره کل هواپیمائی کشوری برای ایجاد و توسعه فرودگاهها به تصرف درآورده از اراضی دولت که بهای آن معادل قیمت عادله در تاریخ تصرف آن اراضی باشد به صاحبان آن اراضی پس از احراز مالکیت واگذار نماید و چنانچه صاحبان اراضی مذکور حاضر به قبول عوض نباشند قیمت عادله را در ظرف پنجسال در پنج قسط مساوی از سال ۱۳۴۱ پرداخت نماید وزارت دارائی مبالغ مورد نیاز را در بودجه‌های سنواتی منظور و پرداخت خواهد نمود.
تبصره ۹)ـ وزارت دارائی مجاز است از محل اعتبار هزینه‌های پیش‌بینی نشده پیشنهاد وزارت خارجه و تصویب هیأت وزیران حقوق و عوارض گمرکی و مالیات متعلقه به کارشناسانی که برطبق موافقتنامه‌های موجوده بین دولت شاهنشاهی و سایر کشورها برای اجرای برنامه‌های کمکهای فنی به ایران می‌آیند تأدیه نماید.
تبصره ۱۰)ـ دولت مجاز است نسبت به عوار و حقوق گمرکی لکوموتیو و واگن و واگنهای باری و لوازم راه‌آهن و وسائل راهداری و راهسازی که توسط وزارت راه یا بنگاه راه‌آهن که در سال ۱۳۴۰ از خارج خریداری و وارد شود تخفیف دهد.
تبصره ۱۱)ـ به وزارت دارائی اجازه داده می‌شود برای جبران خساراتی که بر اثر زلزله به اهالی شهرستان لار وارد آمده از دریافت مالیات بردرآمد مستغلات سال ۱۳۳۸ آن شهرستان موضوع ماده ۹ قانون اصلاح مالیات بردرآمد مصوب تیرماه ۱۳۳۷ صرفنظر نماید.
تبصره ۱۲)ـ به وزارت دارائی اجازه داده می‌شود تا حدود مبلغ بیست میلیون ریال از محل مانده اعتبارات سنواتی وزارت فرهنگ که فهرستهای آن در خزانه‌داری کل باقی و در سالهای مربوطه پرداخت نگردیده به منظور واریز اسناد حسابهای سنواتی تا قبل از سال ۱۳۳۶ وزارت نامبرده طبق فهرستی که از طرف اداره کل حسابداری وزارت فرهنگ صادر می‌گردد به حساب صندوق بازنشستگی و به سایر حسابهای ذیربط خزانه پرداخت و واریز نماید مشروط به اینکه در سالهای بعد از آن اعتبارات استفاده نشده باشد.
تبصره ۱۳)ـ مبلغ دو میلیون و نیم دلار پرداختی از محل پذیرفته نفت جهت اجرای طرح کارخانه کودشیمیائی که به موجب بند (ب) قانون مصوبه در ۱۳۳۷/۱۱/۲۵ اعطاء گردیده به حساب سرمایه بنگاه پتروشیمی (بنگاه کود شیمیائی) منظور خواهد گردید.
تبصره ۱۴)ـ مانده اعتبارات سال ۱۳۳۸ کمیسیون‌های سرحدی منظوره در ردیف ۲۴ قانون بودجه سال مزبور در سال ۱۳۴۰ قابل تعهد و مصرف می‌باشد.
تبصره ۱۵)ـ به وزارت دارائی اجازه داده می‌شود از محل مازاد درآمد سال ۱۳۴۰ و سایر صرفه‌جوئی‌های بودجه کل کشور تا حدود دو هزار و پانصد میلیون ریال از قروض دولت به بانک مرکزی را پرداخت و همچنین موظف است برای تقلیل بهره بقیه وامهای مزبور ترتیب لازم را بدهد.
تبصره ۱۶)ـ تنخواه گردان خزانه‌داری کل در سال ۱۳۴۰ مانند سال گذشته سه هزار میلیون ریال تعیین می‌شود.
تبصره ۱۷)ـ به وزارت انحصارات و گمرکات اجازه داده می‌شود دستگاههای فرستنده بی‌سیم و لوازم فنی مورد نیاز وزارت پست و تلگراف که در سال ۱۳۴۰ وارد کشور می‌شود ترخیص و حقوق و عوارض گمرکی لوازم مربوطه را در حساب مخصوصی نگاهداری و در بودجه سال ۱۳۴۱ جمعاً و خرجاً منظور دارد.
تبصره ۱۸)ـ اعتبار انتخابات دوره بیستم قانونگذاری مجلس شورای ملی موضوع ردیف ۱۳۹ بودجه سال ۱۳۳۹ کل کشور تا خاتمه انتخابات دوره بیستم مجلس و انتخاب ۱۵ نفر سناتورهای انتخابی قابل تعهد و پرداخت خواهد بود.
تبصره ۱۹)ـ موعد تسلیم اظهارنامه‌های مالیاتی موضوع ماده ۳ قانون اصلاح مالیات بردرآمد مصوب خرداد ۱۳۳۹ برای سال ۱۳۳۹ استثنائاً تا آخر مرداد می‌باشد.
تبصره ۲۰)ـ به وزارت دارائی اجازه داده می‌شود مبلغ یکصد میلیون ریال در سال ۱۳۴۰ از محل اضافه درآمد عواید عمومی کشور برای تأمین مخارج ذوب‌آهن در سال مذکور
تخصیص داده و به سازمان ذوب‌آهن پرداخت نماید که طبق آئین‌نامه مربوطه به مصرف برساند.
تبصره ۲۱)ـ به وزارت راه اجازه داده می‌شود مانده عوارض بنزین و گازوئیل که تا آخر سال ۱۳۳۹ وصول شده به مصرف آسفالت شهرستانها برساند.
تبصره ۲۲)ـ به وزارت انحصارات و گمرکات اجازه داده می‌شود لوله و متعلقات سازمان آب تهران را که در سال ۱۳۴۰ وارد کشور می‌شود ترخیص و حقوق و عوارض گمرکی لوازم مزبور را تا مبلغ بیست میلیون ریال در حساب مخصوص نگاهداری و در بودجه سال ۱۳۴۱ جمعاً و خرجاً منظور دارد.
تبصره ۲۳)ـ از این تاریخ تا دو ماه دولت مکلف است شرکت سهامی معاملات خارجی را منحل نماید. وزارت بازرگانی موظف است در ظرف شش ماه پس از انحلال گزارش تصفیه آن را به کمیسیون‌های بازرگانی و بودجه مجلس شورای ملی برساند ضمناً کلیه هزینه‌های جاری شرکت تا تاریخ انحلال از محل درآمد شرکت قابل پرداخت است.
تبصره ۲۴)ـ به وزارت کشاورزی اجازه داده می‌شود مطالبات ورثه بوشهری را از بابت بهای زمین کنسولگری انگلیس در اهواز براساس ارزیابی زمین مزبور از طرف کمیسیون مقرر در ماده ۱۶ قانون سازمان برنامه از محل وجوه وصولی هفتاد و پنج درصد موضوع بند (ب) ماده ۱۰ قانون فروش خالصجات پرداخت نماید.
تبصره ۲۵)ـ به وزارت گمرکات و انحصارات اجازه داده می‌شود که مبلغ پنجاه میلیون ریال برای تکمیل ساختمان و تجهیز بیمارستان گمرک در اهواز از بانک بیمه ایران به عنوان وام دریافت و در ظرف مدت پنج سال از محل صدی بیست حق بیمه مستهلک نماید.
تبصره ۲۶)ـ دولت مجاز است نسبت به تکمیل و اتمام ساختمانهای نیمه‌تمامی که موقوف ماندن آنها موجب زیان خزانه دولت می‌شود اعتبار لازم از محل اضافه درآمدها موضوع تبصره پنج بودجه کل کشور با تصویب کمیسیون بودجه تأمین پرداخت نماید.
تبصره‌هائی که اجرای آن تا موقعی که لغو نگردیده به قوت خود باقی است
تبصره ۲۷)ـ دولت در نقل و انتقال اعتبار حقوق و مزایای کارمندان وزارتخانه‌ها که به سایر دستگاههای وابسته به دولت منتقل می‌شوند مجاز خواهد بود.
تبصره ۲۸)ـ شهرداریها مکلفند به مدلول ماده ۲۲ قانون فرهنگی مصوب ۱۲۹۰ و ماده هشتم قانون تعلیمات اجباری مصوب ۱۳۲۲ طبق نظر شورای فرهنگ شهرستان عوارض مخصوصی به استثنای ارزاق عمومی برای کمک به تأمین مخارج آموزشی ابتدائی پیش‌بینی و برای تصویب به انجمن شهر پیشنهاد نماید تا پس از تصویب انجمن یا قائم‌مقام آن طبق آئین‌نامه‌ای که شورای عالی فرهنگ تصویب می‌نماید زیر نظر شورای فرهنگ شهرستان به مصارف تعلیمات ابتدائی به همان شهرستان منحصراً برسد.
شهرداری مکلف است عواید حاصله از این عوارض را در حسابی خارج از بودجه شهرداری نگاهداری نماید.
تبصره ۲۹)ـ از اول سال ۱۳۴۰ مأخذ کشور بازنشستگی کارمندان رسمی کشور و خدمتگزاران جزء و رانندگان و تلفنچی‌ها که حقوق پایه و درجه آنها به ده هزار ریال می‌رسد صدی ده و در مورد کارمندانی که بیش از ده هزار ریال حقوق دریافت می‌دارند صدی دوازده خواهد بود.
تبصره ۳۰)ـ پانصد ریالی که خدمتگزاران دادگستری و ثبت کل به استناد ماده ۴ قانون اصلاح قانون هزینه‌های دادگستری و ثبت مصوب سوم بهمن ۱۳۳۴ و آئین‌نامه مربوط به آن از محل مازاد درآمد دادگستری و ثبت به عنوان کمک دریافت می‌دارند در مورد احتساب کمک جنسی از اول سال ۱۳۳۹ جزء حقوق ثابت آنها قلمداد می‌شود.
تبصره ۳۱)ـ از اول سال ۱۳۴۰ به حداقل، وسط و حداکثر اشل حقوق پایه کارمندان لیسانسیه اداری (شاغل خدمت) مقطوعاً به شرح زیر اضافه می‌شود:
پایه سه اداری یکهزار ریال
پایه چهار اداری یکهزار و ششصد ریال
پایه پنج اداری یکهزار و هشتصد ریال
پایه شش اداری یکهزار و نهصد ریال
پایه هفت اداری دوهزار و پانصد ریال
پایه هشت اداری دو هزار و یکصد ریال
پایه نه اداری دو هزار و ششصد ریال
پرداخت تفاوت بالا موکول به تأمین اعتبار بودجه‌های مربوطه می‌باشد.
تبصره ۳۲)ـ وزارت فرهنگ می‌تواند در هر یک از شهرستانها که لازم بداند به منظور جبران کسر حقوق دبیران و آموزگاران و سایر هزینه‌های مدارس و ایجاد مدارس حرفه‌ای حداقل شهریه به شرحزیر اخذ نماید.
دوره اول دبیرستان ماهیانه یکصد ریال
دوره دوم «» یکصد و پنجاه ریال
دوره عالی و دانشگاهها ماهیانه چهارصد ریال
آئین‌نامه طرز دریافت و میزان شهریه و اجرای از طرف شورای دانشگاه و شورای عالی فرهنگ هر یک نسبت به مؤسسات مربوط به خود تهیه و تصویب خواهد شد. دانش‌آموزان بااستعداد بی‌بضاعت طبق تشخیص شورای فرهنگ هر شهرستان و در مورد دانشجویان بی‌بضاعت طبق تشخیص شورای دانشگاه و همچنین دانش‌آموزان مدارس حرفه‌ای از پرداخت شهریه معاف خواهند بود.
تبصره ۳۳)ـ در اجرای قانون مصوب چهارم خرداد ۱۳۳۹ موضوع مالکیت دولت بر اموال ضبطی متجاسرین آذربایجان و کردستان و پرداخت خسارات مربوطه به دوره متجاسرین به وزارت دارائی اجازه داده می‌شود نسبت به فروش املاک ضبطی مزبور اقدام و از حاصل فروش املاک فوق خساراتی را که طبق قانون مذکور رسیدگی و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید بپردازد.
تبصره ۳۴)ـ نمایندگی سهام دولت در بانک ساختمان با وزیر دارائی و دو نفر دیگر به انتخاب هیأت وزیران می‌باشد.
تبصره ۳۵)ـ از اول خردادماه ۱۳۳۹ به افسران حاضر خدمت ارتش و ژاندارمری کل کشور فارغ‌التحصیل دو ساله و سه ساله دانشکده افسری اعم از داخله و خارجه ماهیانه دو هزار ریال به عنوان حق لیسانسیه تأدیه خواهد شد.
تبصره ۳۶)ـ از اول خردادماه ۱۳۳۹ به کلیه درجه‌داران و افراد کادر ثابت حاضر به خدمت ارتش و ژاندارمری ماهیانه ششصد ریال به عنوان جیره نقدی پرداخت خواهد شد.
درجه‌دارانی که از جیره جنسی استفاده می‌کنند جیره نقدی نخواهند گرفت.
تبصره ۳۷)ـ به وزارت جنگ اجازه داده می‌شود معادل تمام حقوق ستوان سوم معلول عباس محسنی را مادام‌العمر به مشارالیه پرداخت نماید.
تبصره ۳۸)ـ وزارتخانه‌ها و سازمانهای دولتی بدون استثناء بیش از مبلغی که در بودجه تفصیلی اجازه مصرف ارز داده شده نمی‌توانند وجهی بارز مصرف نمایند.
تبصره ۳۹)ـ شهربانی کل کشور مجاز است در برابر تعویض و صدور هر برگ گواهی‌نامه رانندگی جدید پلاستیکی (اعم از شخصی و غیره) مبلغ سی ریال از صاحبان آن اخذ و وجه مذکور را به حساب مخصوص در خزانه کل متمرکز نماید.
تبصره ۴۰)ـ اجازه داده می‌شود که از اول فروردین ۱۳۴۰ درجات چهارگانه رانندگان مساوی درجات تلفنچی شده و وزارتخانه‌ها و سازمانهای دولتی می‌توانند در صورت وجود اعتبار مابه‌التفاوت حقوق رانندگان مربوطه را پرداخت نمایند.
تبصره ۴۱)ـ کارمندان وزارتخانه‌ها و بنگاهها و سازمانهای وابسته به دولت و شهرداریها نمی‌توانند در آن واحد از مقررات و مزایای دو قانون استخدامی استفاده نمایند ولی مجاز هستند که هر یک از مقررات استخدامی را بخواهند انتخاب نمایند.
تبصره ۴۲)ـ دولت موظف است هزینه‌های اجرای قانون اصلاحات ارضی و مخارج نقشه‌برداری و تقسیم املاک و اراضی را علاوه بر مخارج تقسیم خالصجات از محل صدی بیست و پنج موضوع بند الف ماده ۱۰ قانون فروش خالصجات تأمین و پرداخت نماید و همچنین بانک کشاورزی ایران قیمت املاک و اراضی را که هیأت عالی اصلاحات ارضی برطبق مقررات قانون تعیین می‌نماید از محل وجوه وصولی ۷۵ درصد موضوع بند (ب) ماده ۱۰ قانون فروش خالصجات به ترتیب مقرر در قانون اصلاحات ارضی در مقابل خرید املاک و اراضی به مالک پرداخت نماید در صورتی که صدی بیست و پنج موضوع بند الف ماده ۲۰ قانون فروش خالصجات کفایت هزینه‌های مربوط به قانون اصلاحات ارضی را ننماید می‌توان از محل درآمد صدی هفتاد و پنج موضوع بند (ب) قانون فروش خالصجات نیز هزینه‌های مربوط به قانون اصلاحات ارضی را تأمین و پرداخت نمود.
تبصره ۴۳)ـ وزارت بهداری مجاز است درآمدهای احتمالی مؤسسات خود را بطور کلی براساس قانون دانشگاه دریافت و بر طبق آئین‌نامه‌ای که به تصویب هیأت وزیران می‌رسد به مصرف برساند.
تبصره ۴۴)ـ در اجرای قانون واگذاری امور بهداری به مردم انجمنهای بهداری مجازند عوارضی به منظور تکمیل و تجهیز و توسعه و دایر نگاهداشتن مؤسسات درمانی هر شهرستان (جز بر ارزاق عمومی و اجناس صادراتی) با موافقت انجمن شهر و در صورت فقدان انجمن با موافقت وزارت کشور از طریق شهرداری وصول و وجوه وصولی عیناً به حساب انجمن بهداری منظور خواهد شد که برابر مقررات انجمن بهداری به مصرف مزبور می‌رساند.
تبصره ۴۵)ـ از مشمولین خدمت سربازی که طبق قوانین مربوطه سرباز بلامانع تشخیص داده شوند چنانچه مازاد بر احتیاج ارتش وجود داشته باشد با قرعه‌کشی تعداد مازاد آن را تعیین و در قبال صدور برگ معافیت از خدمت دوره زیر پرچم از مازاد مشمولین دیپلمه به بالا مبلغ دوهزار ریال و از مازاد مشمولین عادی مبلغ یکهزار ریال اخذ و به درآمد عمومی منظور خواهد شد و نحوه اجراء طبق آئین‌نامه‌ای خواهد بود که توسط وزارت جنگ تنظیم و به تصویب هیأت دولت خواهد رسید.
تبصره ۴۶)ـ صرف هزینه برای طبع و نشر هرگونه مجله و نشریه تبلیغاتی منتشر از طرف وزارتخانه‌ها و بنگاهها و شرکتهای وابسته به دولت و مؤسساتی که با سرمایه دولت اداره می‌شوند ممنوع است این قبیل مؤسسات می‌توانند به منظور استحضار عامه از اقدامات و عملیات خود و همچنین راهنمائیهای لازم اداره کل تبلیغات و انتشارات را مأمور انجام این وظیفه نمایند نشریات فنی و قانونی از این قاعده مستثنی است.
تبصره ۴۷)ـ به کلیه کارمندان و مأمورین دولت و بنگاهها و شرکتهائی که با سرمایه دولت اداره می‌شوند علاوه بر حقوق و مزایائی که ماهیانه دریافت می‌دارند نمی‌توان معادل بیش از یکماه حقوق و مزایا در سال بنام پاداش و حق‌الزحمه وجهی پرداخت نمود مگر در موارد استثنائی با تصویب هیأت دولت.
صدی دو رقم پاداش مذکور در ماده ۳۹ قانون مالیات بردرآمد سال ۱۳۳۵ شامل وصولی‌هائی که مربوط به مالیاتهای بانکها و شرکتهائی که با سرمایه دولت اداره می‌شوند و همچنین مالیات مقاطعه‌کاران و مشابه آنها که حسابداریهای مربوطه در موقع پرداخت مالیات را کسر می‌کنند نمی‌باشد و آنچه وصول می‌شود طبق آئین‌نامه‌ای که به تصوی هیأت وزیران خواهد رسید از طرف وزارت دارائی مصرف خواهد شد.
تبصره ۴۸)ـ نمایندگی سهام دولت در بانک کشاورزی به عهده وزیر کشاورزی و دو نفر دیگر از وزیران به انتخاب هیأت وزیران خواهد بود.
تبصره ۴۹)ـ وزارتخانه‌ها و ادارات دولتی و کلیه سازمانه و شرکتها و بنگاهها و بانکها که تمام یا قسمتی از سرمایه آن متعلق به دولت است نمی‌توانند به عنوان حق‌المشاوره پاداش ـ کارمزد بطور روزانه‌ـ هفتگی‌ـ ماهانه‌ـ سالیانه به صاحبان مشاغل آزاد از قبیل وکلای دادگستری‌ـ مهندسین‌ـ مشاورین فنی که از یکی از این دستگاهها موظفاً وجهی دریافت می‌کنند وجه دیگر پرداخت نمایند.
تبصره ۵۰)ـ هیچیک از مؤسسات و ادارات و بنگاههای مستقل دولتی اعم از اینکه به طریق بازرگانی یا غیر آن اداره شوند و هیچیک از بانکها یا شرکتهائی که به نحوی از بودجه دولت کمک می‌گیرند اجازه ندارند اقدام به تأسیس یا توسعه چاپخانه بکنند و از انجام هرگونه سفارشی غیر از کارهای اختصاصی خود ممنوع می‌باشند.
تبصره ۵۱)ـ از این تاریخ کلیه کارمندان دولت می‌توانند با داشتن سی سال سابقه خدمت که لااقل بیست و پنج سال آن را شاغل بوده باشند تقاضای بازنشستگی نمایند و چنانچه قبل از حصول حدنصاب مذکور مایل به ادامه خدمت نباشند می‌توانند با دریافت مبلغی معادل دوبرابر کسور بازنشستگی پرداختی از خدمت دولت کناره‌گیری نمایند.
تبصره ۵۲)ـ در هر مورد که احتیاج به خرید اراضی و ابنیه برای ایجاد یا توسعه مؤسسات فرهنگی برحسب تشخیص هیأت دولت احراز گردد وزارت فرهنگ مجاز است اراضی و ابنیه مورد نیاز را طبق قانون مربوط به تملک زمینها برای اجرای برنامه شهرسازی مصوب خرداد ۱۳۳۹ خریداری نماید.
تبصره ۵۳)ـ دولت مکلف است در تخصیص اعتبارات به احتیاجات کشاورزی حق تقدم داده و ضمناً برای اعطای وام به زارعین تسهیلاتی در اخذ وثیقه معمول و آئین‌نامه مربوطه را در مدت سه ماه برای تصویب به کمیسیون مشترک کشاورزی مجلسین تسلیم دارد آئین‌نامه مذکور پس از تصویب کمیسیون مشترک کشاوررزی مجلسین قابل اجراء می‌باشد.
تبصره ۵۴)ـ چنانچه انحصار دخانیات ایران و سازمان چای علاوه بردرآمد منظور در بودجه کل کشور اضافه درآمدی تحصیل نماید می‌تواند تا میزان سی درصد از درآمد مزبور را برای توسعه و بهبود کشت چای ـ توتون و خرید مواد اولیه و افزایش عملیات بهره‌برداری و تولیدی اختصاص داده وجوه لازم را از وزارت دارائی دریافت نماید.
گزارش از کمیسیون قوانین دارائی به مجلس شورای ملی
کمیسیون قوانین دارائی در جلسه ۲۸ فروردین‌ماه ۱۳۴۰ با حضور آقای وزیر دارائی و آقای معاون وزارت دارائی تبصره‌های ۳، ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۲، ۲۴، ۲۹، ۳۲، ۳۳، ۳۹، ۴۲، ۴۴، ۴۵ بودجه سال ۱۳۴۰ کل کشور را مطرح و مورد رسیدگی قرار داده پس از مذاکرات مفصل با توضیحاتی که آقای وزیر دارائی در هر یک از تبصره‌ها بیان داشتند بصورت خبر کمیسیون بودجه تصویب و اینک گزارش آن را به مجلس شورای ملی تقدیم می‌دارد.
مخبر کمیسیون قوانین دارائی، دکتر حسن متین
گزارش از کمیسیون برنامه به مجلس شورای ملی
کمیسیون برنامه مجلس شورای ملی در جسه ۱۳۴۰/۱/۲۸ با حضور نماینده دولت تبصره ۴ بودجه سال ۱۳۴۰ کل کشور را مورد رسیدگی قرار داده و عیناً تصویب نمود اینک گزارش آن را تقدیم می‌دارد.
مخبر کمیسیون برنامه ـ دکتر الموتی
گزارش از کمیسیون فرهنگ به مجلس شورای ملی
کمیسیون فرهنگ در جلسه پنجشنبه ۱۳۴۰/۱/۳۰ با حضور نمایندگان وزارت فرهنگ و وزارت دارائی تبصره‌های ۲۸ و ۳۲ و ۵۲ بودجه سال ۱۳۴۰ کل کشور را مورد رسیدگی قرار داد نسبت به دو تبصره ۲۸ و ۵۲ عیناً نظر کمیسیون بودجه را تأیید کرد و در تبصره ۳۲ بعد از جبران کسر حقوق جمله (دبیران و آموزگاران) را حذف نمود و بعد از جمله به شرح زیر جمله (از اول سال تحصیلی آتی) را اضافه نمود اینک گزارش آن را به مجلس شورای ملی تقدیم می‌دارد.
مخبر کمیسیون فرهنگ ـ مهندس جفرودی
گزارش از کمیسیون کشور به مجلس شورای ملی
کمیسیون کشور در جلسه دوشنبه ۱۳۴۰/۱/۲۸ با حضور آقایان وزراء کشور ـ بهداری تبصره‌های ۲۸ و ۳۵ و ۳۶ و ۴۱ و ۴۴ بودجه سال ۱۳۴۰ کل کشور را مورد رسیدگی قرار داد و نظر کمیسیون بودجه را عیناً تأیید اینک گزارش آن را تقدیم می‌دارد.
مخبر کمیسیون کشور ـ گرکانی
گزارش از کمیسیون نظام به مجلس شورای ملی
کمیسیون نظام در جلسه ۲۸ فروردین‌ماه ۱۳۴۰ با حضور نماینده دولت تبصره‌های ۳۵ و ۳۶ و ۳۷ و ۴۵ بودجه سال ۱۳۴۰ کل کشور را مورد رسیدگی قرار داده و تصویب نمود اینک گزارش آن را در تأیید خبر کمیسیون بودجه سال ۱۳۴۰ کل کشور را مورد رسیدگی قرار داده و تصویب نمود اینک گزارش آن را در تأیید خبر کمیسیون بودجه تقدیم می‌دارد.
مخبر کمیسیون نظام ـ آزمین
گزارش از کمیسیون کشاورزی به مجلس شورای ملی
کمیسیون کشاورزی ضمن دو جلسه ۲۹ و ۳۰ فروردین‌ماه ۱۳۴۰ با حضور آقایان وزراء دارائی و کشاورزی و مدیرعامل بانک کشاورزی به لایحه بودجه سال ۱۳۴۰ کل کشور و تبصره‌های ۳۳ و ۴۲ مربوط به امور کشاورزی رسیدگی نموده‌است گرچه وقت کافی نبوده ولی چون بودجه پیشنهادی بودجه برنامه‌ای بوده و درآمد و هزینه هر کاری معین و مشخص شده بود و این کمیسیون هم موارد و موادی که دولت را مجاز به کمک و رفع نیازمندیها و دردهای عمومی و اجتماعی و اقتصادی طبقه کشاورزان و زارعین مملکت که به تصدیق تمام اولیای امور خواه مسئولین گذشته و خواه مسئولین فعلی مملکت ۸۰% جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و همچنین با تشخیص متخصصین فن اقتصاد و بصیر در فن اجتماع پایه و اساس پیشرفت و ترقی هر کشور باید از آنجا شروع شود دیده نشد لذا اعضاء کمیسیون کشاورزی مجلس به فکر چاره‌جوئی برآمدند و هر کدام با تجربیات سالیان دراز خود در امر کشاورزی و اطلاع کافی از وضع زندگی و طرز کار آن طبقه پیشنهادات و نظریات خود را در چهار دیواری همین حدود و محصور
همین لایحه با توجه به تمام مشکلات و مضیقه مالی دولت دو تبصره که بهیچوجه هزینه اضافی هم ندارند و وزراء دارائی و کشاورزی هم با کمال حسن‌نیت اصولی بودن آن را قبول فرموده‌اند تهیه و پس از تصویب کمیسیون کشاورزی به شرح زیر تقدیم مقام محترم مجلس شورای ملی می‌نماید و از نمایندگان محترم مجلس که همیشه در بیانات مفصل و شیوا و شیرین خودم به عنوان نطق قبل از دستور کردن دردهای عمومی زارعین کشور بیان می‌کنند و این تمام فصاحت و بلاغت خود را برای تشرح و تذکر و روشن کردن دردهای عمومی زارعین کشور بیان می‌کنند و این طبقه زحمتکش را از تمام نعمتها و خدمات اجتماعی و مالی و فرهنگی و بهداشتی محروم می‌دانند و قسمت عمده آن را فاقد وسائل و لوازم اولیه زندگی می‌دانند استدعا دارد نمایندگان محترم با تصویب این دو تبصره که اعضای کمیسیون کشاورزی بعد از تأمل بسیار برای سال مالی ۱۳۴۰ عملاً ثابت فرمایند که به اتفاق آراء طرفدار بهبود وضع زندگی و رفاه حال زاعین این کشور و ازدیاد تولید مواد اولیه غذائی و صنعتی می‌باشند البته آقایان نمایندگان محترم توجه می‌فرمایند در این دو تبصره برای دو موضوع اصلی و اساسی که به حال زارعین در درجه اول اهمیت واقع است جاده‌های فرعی دهات و کمک مالی و مستقیم به زارعین بدون اخذ وثیقه ملکی از طرف بانک کشاورزی توجه کامل و دقیق مبذول شده‌است.
و ضمناً تبصره‌های ۳۳ و ۴۴ عیناً تصویب گردید.
تبصره ۱ـ بانک مرکزی ایران ملکف است ۴۰% از اعتباراتی که به رشته‌های کشاورزی و صنعت و تجارت تشخیص داده می‌شود در اختیار بانک کشاورزی ایران برای وامهای کشاورزی بگذارد بانک کشاورزی ایران مکلف است ۶۰% مبلغ مزبور را برای وام دادن بدون وثیقه ملکی به کشاورزان و به زارعین و دامدارانی اختصاص دهد که در محل زراعت یا دامداری دائماً ساکن باشند.
بانک کشاورزی می‌تواند به زارعین در مقابل وثیقه گرفتن محصول وام برای امور کشاورزی بدهد.
تبصره ۲ـ وزارت راه مکلف است ۳۰% از وجوه حاصل از عوارض بنزین و گازوئیل را به مصرف ساختن راه بین شهرستانها و مراکز بخشها برساند.
مخبر کمیسیون کشاورزی ـ مهندس کیا
گزارش از کمیسیون راه به مجلس شورای ملی
کمیسیون راه در جلسه دوشنبه ۱۳۴۰/۱/۲۸ با حضور آقای وزیر راه تبصره‌های ۸ و ۱۰ و ۲۱ بودجه سال ۱۳۴۰ کل کشور را مورد رسیدگی قرار داد و تبصره ۱۰ مصوب کمیسیون بودجه را عیناً تصویب کرد و در تبصره ۸ بعد از کلمه فرودگاهها جمله (تصرف کرده‌است) به جمله (به تصرف دارد) و در تبصره ۲۱ بعد از کلمه آسفالت عبارت (شهرستانها برساند) به عبارت (خیابانهای شهرهائی که در امتداد شاهراهها واقع شده برساند) تبدیل و به این صورت تصویب نمود و اینک گزارش آن را به مجلس شورای ملی تقدیم می‌دارد.
مخبر کمیسیون راه ـ کیهان یغمائی
گزارش از کمیسیون امور استخدام به مجلس شورای ملی
کمیسیون امور استخدام در جلسه ۲۹ فروردین‌ماه ۱۳۴۰ با حضور آقای وزیر دارائی به تبصره‌های سال ۱۳۴۰ کل کشور ارجاعی از کمیسیون بودجه رسیدگی درنتیجه تبصره ۲۷ را با اصلاحاتی به شرح زیر تصویب و تبصره‌های ۲۷ـ ۳۱ـ ۴۰ـ ۴۷ـ ۴۹ـ ۵۱ گزارش کمیسیون بودجه را عیناً تأیید نمود اینک گزارش آن را تقدیم می‌دارد.
تبصره ۲۷ـ نقل و انتقال کارمندان دولت از یک وزارتخانه به وزارتخانه دیگر و سازمانهای وابسته به دولت از تاریخ تصویب این قانون ممنوع است.
انتقال کارمندان دولت به وزارتخانه‌های فرهنگ و بهداری با محل حقوقی مربوط از سایر وزارتخانه‌ها و سازمان دولتی مجاز است.
مخبر کمیسیون امور استخدام ـ مهندس بهبودی
گزارش از کمیسیون بهداری به مجلس شورای ملی
کمیسیون بهداری با حضور آقای وزیر بهداری به تبصره‌های بودجه سال ۱۳۴۰ کل کشور ارجاعی از کمیسیون بودجه رسیدگی و درنتیجه تبصره ۴۴ عیناً تصویب و تبصه ۴۳ را به شرح زیر اصلاح اینک گزارش آن را تقدیم می‌دارد.
تبصره ۴۳ـ وزارت بهداری مجاز است درآمدهای احتمالی مؤسسات خود را بطور کلی برطبق آئین‌نامه‌ای که به
پیشنهاد و تصویب هیأت وزیران می‌رسد دریافت و به مصرف برساند.
مخبر کمیسیون بهداری ـ دکتر دفتری
گزارش از کمیسیون گمرکات و انحصارات به مجلس شورای ملی
کمیسیون گمرکات و انحصارات در جلسه ۲۸ فروردین‌ماه ۱۳۴۰ با حضور نمایندگان دولت تبصره‌های ۱۰ و ۱۷ و ۲۲ بودجه کل کشور را رسیدگی نموده تبصره‌های ۱۷ و ۲۲ را عیناً تصویب و تبصره ۱۰ را به شرح زیر اصلاح و اینک گزارش آن را تقدیم می‌دارد.
تبصره ۱۰ـ دولت مجاز است نسبت به عوارض و حقوق گمرکی لکوموتیو و واگن و واگنهای باری و لوازم راه‌آهن و وسائل راهداری و راهسازی که توسط وزارت راه یا بنگاه راه‌آهن که در سال ۱۳۴۰ از خارج خریداری و وارد می‌شود تخفیف دهد به نحوی که میزان تخفیف از سال گذشته کمتر نباشد.
مخبر کمیسیون گمرکات و انحصارات ـ موسوی ماکوئی
گزارش از کمیسیون بازرگانی به مجلس شورای ملی
کمیسیون بازرگانی در جلسه ۲۸ فروردین‌ماه ۱۳۴۰ با حضور آقای وزیر بازرگانی تبصره‌های ۷ و ۱۵ و ۲۳ لایحه بودجه سال ۱۳۴۰ کل کشور را مورد رسیدگی قرار داده و به شرح خبر کمیسیون بودجه تصویب اینک گزارش آن را تقدیم می‌دارد.
مخبر کمیسیون بازرگانی ـ اژدری
گزارش از کمیسیون صنایع و معادن به مجلس شورای ملی
کمیسیون صنایع و معادن در جلسه ۲۹ فروردین‌ماه ۱۳۴۰ با حضور آقای وزیر صنایع و معادن تبصره‌های ۱۳ و ۲۰ لایحه بودجه سال ۱۳۴۰ کل کشور را مورد رسیدگی قرار داده و به شرح گزارش کمیسیون بودجه تصویب و اینک خبر آن را تقدیم می‌دارد.
مخبر کمیسیون صنایع و معادن ـ قاسم مسعودی
رئیس ـ پیشنهادی رسیده‌است که قرائت می‌شود (به شرح زیر قرائت شد)
- پیشنهاد می‌نماید تبصره‌های بودجه که صورت بودجه‌ای ندارد با یک‌فوریت مطرح گردد.
- دکتر صاحب‌قلم‌ـ مهندس دهستانی‌ـ معرفت‌ـ حسن مصطفوی‌ـ گرکانی‌ـ شادمان و چند امضای دیگر
رئیس ـ مخالفی با این پیشنهاد نیست (اظهاری نشد) رأی گرفته می‌شود آقایانی که با این پیشنهاد موافقند (جمعی از نمایندگان ـ یکمرتبه دیگر قرائت کنند) (پیشنهاد بار دیگر به شرح سابق قرائت شد) آقای جلیلی بفرمائید توضیح بدهید.
جلیلی ـ البته آقایان توجه دارند که لوایح و طرحهائی که به مجلس می‌آید به دو صورت است لوایح مالی و غیرمالی، لوایح مالی خودش فوریت دارد و به کمیسیون می‌رود و برمی‌گردد و در جلسه طرح می‌شود و بحث می‌شود، تصویب می‌شود یا رد می‌شود ولی لوایح غیرمالی یا طرح غیرمالی جنبه دوشوری دارد (صحیح است) اینها می‌آید به مجلس بعد می‌رود به کمیسیون در کمیسیون نظر داده می‌شود می‌آید به مجلس پیشنهاد داده می‌شود اصلاح می‌شود برمی‌گردد باز در کمیسیون رسیدگی می‌شود باز می‌آید به مجلس بعد تصویب می‌شود.
بنابراین چون لایحه بودجه لایحه مالی هست و بایستی که برنگردد به کمیسیون و طبق آئین‌نامه به کمیسیون هم برنمی‌گردد تبصره‌هائی اینجا هست که اینها رفته‌است به کمیسیون‌های مربوطه خودش بعد در کمیسیون بودجه تصویب شده یا بالعکس رفته‌است به کمیسیون دارائی و برگشته‌است به کمیسیون بودجه و اگر ما در اینجا این فوریت را تصویب بکنیم اینها جنبه یک‌شوری به خود می‌گیرد (صحیح است) و بصورت مالی درمی‌آید و دیگر به کمیسیون برنمی‌گردد. این بود استدعای بنده که توجه بفرمائید که یک تکه بودجه مالی نباشد و یک تکه‌اش غیرمالی و وقت تلف نشود.
رئیس ـ آقای فخرطباطبائی (جمعی از نمایندگان ـ مخالفی نیست)
فخرطباطبائی ـ بنده عرضی ندارم.
رئیس ـ رأی گرفته می‌شود به این پیشنهادی که صحبت کردند آقایانی که موافقند قیام کنند (اکثر برخاستند) تصویب شد آقای مهندس والا مخبر کمیسیون بودجه بیانی دارید بفرمائید.
مهندس والا (مخبر کمیسیون بودجه)- در این گزارش دو سه غلط چاپی و دو سه افتادگی دارد که استدعا می‌کنم اجازه بفرمائید بنده عرض کنم و تصحیح شود. یکی تبصره ۳۱ است که پایه ۸ اداری بجای ۲۶۰۰ ریال نوشته شده‌است ۲۱۰۰ ریال و در تبصره ۳۴ بعد از بجای دو نفر دیگر، دو نفر دیگر از وزراء بوده‌است و در چاپ افتاده (صحیح است) به اضافه در ردیف ۶۳ بودجه کل کشور قسمت صنایع و معادن اشتباهاً بجای ۶۶۶ و ۱۶۱ و ۵۸ ریال ۸۵ میلیون چاپ شده‌است اینها باید اصلاح شود.
رئیس ـ اشخاصی که در برگ موافق و مخالف نام‌نویسی کرده‌اند راجع به بودجه، به ترتیب صحبت می‌کنند آقای مهندس مقدم بفرمائید.
مهندس رحمت‌الله مقدم ـ آقایان نمایندگان: بطور یقین بزرگترین آرزوی همه ما این است که در یک مملکت آزاد زندگی کنیم و کوشش همه ما اینست که افراد ملت ایران بتواند از یک زندگانی شرافتمندانه و آزاد که شایسته بشر است بهره‌مند گردند و هیچکس از لحاظ غذا و لباس و مسکن نگرانی نداشته باشد (صحیح است) و در روزهای پیری و ازکارافتادگی از حمایت اجتماع برخوردار باشد و همه از نعمت آزادی بهره‌مند شویم.
آزادی که امروز از حقوق مسلم ماست ـ ثمره کوششها و تلاشهای آزادمردان این کشور بوده‌است که جان و هستی و زندگانی خود را در راه تحصیل آزادی از کف دادند تا بالاخره توانستند با برقراری حکومت مشروطه به دوران خودسری و استبداد خاتمه دهند ـ مجلسی که امروز سرنوشت مملکت و مردم را در دست دارد و یکی از ارکان مشروطیت است به قیمت ایثار خون و فداکاری نسلهای گذتشه بدست آده و برای ما به یادگار مانده‌است.
درود فراوان به ارواح کسانی که در راه کسب آزادی و حریت در ایران شربت شهادت نوشیدند و در این راه پرمشقت از هیچ فداکاری و کوششی فروگذار نکردند ـ ملت ایران هیچگاه فداکاریهای این رادمردان را از یاد نخواهد برد.
در اینجا لازم می‌دانم به منظور قدردانی از مردمی که در انتخابات تابستان در میاندوآب مردانه در مقابل فشار دولت اقبال ایستادگی کردند و از دادن جان مضایقه نکردند درود بفرستم.
برای نیل به آزادی بشریت راه سخت و ناهمواری را طی کرده‌است که از یکطرف آکنده از فداکاریها و محرومیتها و از طرف دیگر مشحون از خونخواریها و قساوتها بوده‌است ـ خوشبختانه در عصر ما کوششها و تلاشهای بشر با صدور اعلامیه حقوق بشر به نتیجه مدونی رسیده و پیشوایان دول بزرگ به نمایندگی از طرف ملل متبوعه خود در جنگ جهانی اخیراً اعلام نمودند که برای تحقق اعلامیه حقوق بشر از هیچگونه مجاهدتی فروگذار نخواهند نمود و خون میلیونها افراد بشر که در راه کسب آزادی ریخته شده بوده به نتیجه رسید.
اعلامیه جهانی حقوق بشر در مقدمه خود می‌گوید ـ از آنجا که شناسائی حیثیت ذاتی کلیه اعضاء خانواده بشری و حقوق یکسان و انتقال‌ناپذیر آنان اساس آزادی و عدالت و صلح را تشکیل می‌دهد ـ از آنجا که عدم شناسائی و تحقیر حقوق بشری منتهی به اعمال وحشیانه‌ای گردیده‌است که روح بشریت را به عصیان واداشته و ظهور دنیائی که در آن افراد بشر در بیان عقیده آزاد و از ترس فارغ باشند به عنوان بالاترین آمال بشر اعلام شده‌است. از آنجا که اساساً حقوق انسانی را باید به اجرای قانون حمایت کرد تا بشر به عنوان آخرین علاج به قیام بر ضد ظلم و فشار اجبار پیدا نکند ـ مجمع ـ عمومی این اعلامیه جهانی حقوق بشر را آرمان مشترکی برای تمام مردم و کلیه ملل اعلام می‌کند تا جمیع افراد و همه ارکان اجتماع این اعلامیه را دائماً در مدنظر داشته باشند و مجاهدت کنند که بوسیله تعلیم و تربیت احترام این حقوق و آزادیها توسعه یابد و با تدابیر تدریجی ملی و بین اجرای واقعی و حیاتی آنها تأمین گردد ـ ذکر تمام مواد حقوق بشر ضرورتی ندارد ـ با اجازه آقایان نمایندگان چند ماده از حقوق بشر را به استحضار می‌رساند.
ماده اول ـ تمام افراد بشر آزاد به دنیا می‌آیند و از لحاظ حیثیت و حقوق با هم برابرند ـ همه دارای عقل و وجدانند و باید با روح برادری با یکدیگر رفتار کنند.
ماده سوم ـ هر کس حق زندگی ـ آزادی و امنیت شخصی دارد.
ماده پنجم ـ جناب آقای نخست‌وزیر توجه بفرمائید احدی را نمی‌توان تحت شکنجه یا مجازات و یا هدف اعمالی قرار داد که ظالمانه و یا برخلاف انسانیت و شئون بشری یا موهن باشد. (صحیح است) تکرار می‌کنم احدی را نمی‌توان تحت شکنجه و یا مجازات و یا هدف اجتماعی قرار داد که ظالمانه و یا برخلاف انسانیت و شئون بشری و یا موهن باشد.
جناب آقای نخست‌وزیر اطمینان می‌دهید که در مدت حکومت شما کسی تحت شکنجه قرار نگرفته؟
(نخست‌وزیر ـ بخوانید ـ بخوانید)
آقای فرامرزی چند روز پیش گفتند دکتر بقائی استاد دانشگاه را مدتی است زندانی کرده‌اند. این یک تخلف از قانون و حقوق مملکت است.
ماده نهم ـ احدی را نمی‌توان خودسرانه توقیف ـ حبس و یا تبعید کرد.
ماده نوزدهم ـ هر کس حق آزادی عقیده و بیان دارد و حق مزبور شامل آن است که از داشتن عقاید خود بیم و اضطرابی نداشته باشد و در کسب اطلاعات و افکار و در اخذ و انتشار آن به تمام وسائل ممکن است و بدون ملاحظات مرزی آزاد باشد.
ماده بیست و پنجم ـ هر کس حق دارد که سطح زندگانی سلامتی و رفاه خود و خانواده‌اش را از حیث خوراک و مسکن و مراقبتهای طبی و خدمات لازم اجتماعی تأمین کند و همچنین حق دارد که در مواقع بیکاری و نقص اعضاء و بیوگی و پیری یا در تمام موارد دیگری که به علل خارج از اراده انسان وسائل امور معاش از بین رفته باید از شرایط آبرومندانه زندگی برخوردار شود.
ماده بیست و ششم ـ هر کس حق داد که از آموزش و پرورش بهره‌مند شود ـ آموزش و پرورش لااقل تا حدودی که مربوط به تعلیمات ابتدائی و اساسی است باید مجانی باشد. آموزش ابتدائی اجباری است. آموزش حرفه‌ای باید عمومیت پیدا کند و راه آموزش عالی باید با شرایط مساوی برای همه باز باشد تا همه بتوانند از آن بهره‌مند گردند.
مسلم است با صدور اعلامیه حقوق بشر آزادی افراد فراهم نخواهد گردید و در هر اجتماعی افراد باید کوشش نمایند تا با کمک معنوی اعلامیه حقوق بشر آزادی خود را تأمین نمایند ـ نمایندگان مجلس در تأمین آزادی افراد وظیفه انسانی و سختی را به عهده دارند:
بزرگترین دشمن آزادی فقر است زیرا تا زمانی که معیشت مردم تأمین نباشد ـ تا زمانی که سطح زندگانی افراد مانند اکثریت افراد مملکت ما بی‌نهایت پائین قرار دارد آزادی مفهومی نخواهد داشت کسانی که هیچ چیز جز استعداد ذاتی خود ندارند ـ در صورتی که مورد حمایت اجتماع قرار نگیرند چگونه می‌توانند در مقابل کسانی که میلیونها ثروت رویهم انباشته‌اند ـ آزادی خود را حفظ نمایند برای تأمین آزادی کسانی که با آزادی معتقد هستند باید در بالابردن سطح زندگانی مردم کوشش نمایند اگر امروز جوانان و دانشجویان فریاد می‌کنند آزادی ـ منظور آنها این نیست که یک عده فئودال و زمین‌خوار و متنفذ که آزاد واقعی را از مردم سلب می‌کنند به پارلمان راه یابند و پارلمان را عرصه تصادم اغراض خود قرار دهند ـ جوانان و آزادیخواهان مایلند سرنوشت مملکت به دست حکومتهائی سپرده شود که منافع عموم را بر منافع خاص ترجیح دهد (صحیح است) و در هر اقدام توجه آنها به مبارزه با فقر و اصلاح زندگانی و معیشت و بهداشت و بالنتیجه تأمین آزادی عامه مردم باشد جوانان و طبقات روشنفکر مملکت و عامه مردم انتظار دارند که متصدیان امور از منافع کشور ـ به نفع عموم استفاده نمایند و وقتی مشاهده کنند که منابع شخصی بر منابع عامه مقدم است و برای تأمین زندگانی پرتجمل و رنگین عده‌ای محدود اکثریت مردم را از حوائج اولیه محروم نموده‌اند مأیوس و عصبانی می‌شوند ـ در چنین موقعی حکومت یا باید با زور و قلدری و تشبث به برقراری حکومت دیکتاتوری مؤقه اوضاع را حفظ نمایند و یا آنکه با مصلحت‌اندیشی به افکار عمومی احترام گذارده و با رعایت اصل آزادی نشان دهند که چرخهای مملکت به منظور تأمین آزادی عموم در گردش است و سرمایه و قوای مملکت با دلسوزی و درایت برای آسایش و راحتی عموم مردم بکار افتاده‌است.
آقایان نمایندگان محترم:
بحث درباره بودجه مملکت فرصت می‌دهد که وضع اقتصادی مردم و اقدامات دولتها از کلیه جهات مورد بررسی قرار گیرد ـ مسلم است که رسیدگی بودجه مربوط به دولتی که آن را تنظیم و تقدیم مجلس کرده‌است نیست (صحیح است) چه بسا دولتی بودجه را به تصویب برساند و اجرای آن را به دولت دیگری واگذار کند ـ بحث درباره بودجه یک بحث درباره اوضاع عمومی و دخل و خرج مملکت است که خط‌مشی آینده و هدفهای سیاسی و اجتماعی مملکت را روشن می‌کند در این موقع است که نمایندگان با بحث در اطراف بودجه مملکت و تشریح نظریات خود وضع مردم را از نظر اجتماعی و اقتصادی و سیاسی مورد توجه قرار می‌دهند و مردم درباره این مباحثات قضاوت خواهند کرد این مباحثات از نظر اجتماعی حائز کمال اهمیت است زیرا مردم با مسائلی که مربوط به خود آنهاست آشنا می‌شوند ـ تردیدی نیست که نمی‌توان افکار و نظریات مردم را نادیده گرفت و قدرت حکومتها تعداد سرنیزه‌های آنها نیست بلکه قدرت و سرمایه واقعی مملکت افراد آن هستند.
اگر افراد مملکت مأیوس و دلسرد و فاقد ایمان شوند مملکت فاقد نیروی واقعی خواهد بود و فساد رواج پیدا می‌کند ـ اگر افراد مملکت به حکومت خود ایمان داشته باشند بزرگترین مشقات و محدودیتها را تحمل خواهند نمود که ما در دوران خود نمونه‌های بزرگ و کوچکی از این فداکاریها را دیده‌ایم و مبارزات مردانه ملت ایران را در ملی کردن صنعت نفت را می‌توان به عنوان یک نمونه درخشان در تاریخ سیاسی ایران ذکر نمود.
اگر مردم به حکومت خود ایمان داشته باشند زیرا حکومت سبکتر می‌شود زیرا دیگر دولتها زحمت تحمل نظریات خود را به مردم ندارند و مجبور به ترور افکار و سلب آزادی افراد و صرف هزینه‌های زیاد بنام ایجاد امنیت نخواهند بود بلکه مردم با جان و دل تصمیمات دولت را بکار می‌بندند برای جلب افکار مردم حرف کافی نیست و باید عمل نشان داد مردم نسبت به اعمال دولتها قضاوت می‌کنند نه حرف آنها بالاتر از همه باید به مردم راست گفت.
آقایان نمایندگان.
اگر با گفتن و ادعا کردن کارها درست می‌شد محققاً ایران یکی از آبادترین و مترقی‌ترین ممالک جهان بود و مردم ایران از خوشبخت‌ترین افراد دنیا بشمار می‌رفتند ولی متأسفانه حرف با واقعیت یکی نیست همه می‌دانیم که کشور ما دارای منابع طبیعی وسیع و فراوانی است که از آن‌جمله عایدات نفت است از نظر تولید مواد نفتی ایران چهارمین کشور تولیدکننده نفت است ـ در سالهای اخیر منابع هنگفتی از راه صدور نفت عاید کشور گردیده‌است البته در اینجا چگونگی قراردادها مورد بحث نیست ارقامی که عواید سالیانه نفت را نشان می‌دهد حاکی است که کشور ما دارای وضع خاص و باارزشی بوده‌است و کمتر کشوری در جهان چنین منابعی را داشته و دارد.
قبل از ارائه ارقام عواید نفت لازم به یادآوری است که صرفنظر از عواید نفت ارقام قابل ملاحظه‌ای به عنوان کمک و وام از دولت آمریکا تحصیل گردیده ـ از دولت انگلستان وام دریافت داشته‌ایم ـ از بانکهای خارجی اعتبارات زیادی گرفته‌ایم‌ـ از بابت پذیره نفت وجوهاتی به خزانه دولت وارد گردیده و رویهم رفته ارقام قابل ملاحظه‌ای دولتها در اختیار داشته‌اند ـ که اگر این وجوهات را دولتها با امانت و درایت در راه بهبود وضع اقتصادی عمومی و ازدیاد تولیدات کشاورزی و کمک به کشاورزان صرف کرده بودند امروز بجای اینکه شانه ملت ایران در زیر بار فشار وامها خم شده و مردم با گرانی سرسام‌آور هزینه زندگی روبرو باشند و آنهمه عدم رضایتها که همکاران محترم در این مدت کوتاه عمر مجلس بیان داشته‌اند وجود داشته باشند مردم دارای زندگانی بهتر و آسایش بیشتر، بودند (صحیح است) البته در این مدت کارهائی انجام شده که با تبلیغاتی که درباره آنها شده‌است لازم به توضیح نیست ـ ساختمانهای عظیم شرکت ملی نفت ایران مجلس سنا ـ بانک کشاورزی را همه دیده‌ایم لکن ملاحظه ارقام تحصیل‌شده در سالهای اخیر که بعرض می‌رسد نشان می‌دهد که اگر ارقام صرف‌شده را در یک ستون و کارهای انجام‌شده را در ستون دیگر ثبت نمائیم بهیچوجه برابری ندارد ـ البته در مورد قسمتی از این عواید که اختصاص به سازمان برنامه داشت آقای آرامش اعتراف کردند «مبلغ خرج‌شده و وقت از دست‌رفته متناسب با نتیجه حاصله نیست» ولی تجاوز به حقوق مردم تنها در سازمان برنامه نبوده‌است.
اینک ارقام عواید:
۱ـ عواید نفت:
دریافتی از کنسرسیوم.
سال ۱۹۵۴ ۳/۵۳۶/۰۱۷ لیره
«۱۹۵۵ ۳۱/۵۲۰/۶۰۸ ««۱۹۵۶ ۵۴/۳۳۲/۸۱۴ ««۱۹۵۷ ۷۶/۴۰۰/۰۰۰ ««۱۹۵۸ ۸۸/۲۵۰/۰۰۰ ««۱۹۵۹ ۰۹۲/۷۴۵/۰۰۰ ««۱۹۶۰ ۱۰۰/۰۰۰/۰۰۰ «سه ماه اول ۱۹۶۱ ۲۵/۰۰۰/۰۰۰ «
جمع ۴۵۶/۷۸۴/۴۴۱ لیره
که جمع عواید معادل ـ ۱/۲۶۷/۷۹۶/۴۳۴ دلار یعنی معادل ۹۶/۳۶۱/۹۴۱/۰۴۴/۸ ریال (نود و شش میلیارد و سیصد و شصت و یک میلیون و نهصد و چهل و یک هزار و چهل و چهار ریال) بود.
۲ـ سایر کمکها:
کمکهای آمریکا
جمع کمکهای اقتصادی آمریکا تا آنجا که اینجانب جمع‌آوری کرده‌ام یعنی کمکهای اصل چهار و بانک توسعه صادرات و توسعه و ترمیم و کمکهای بلاعوض جمعاً بالغ بر هفتصد میلیون دلار می‌گردد که با درنظرگرفتن کمکهای نظامی جمعاً یک میلیارد دلار یعنی معادل بیست و هشت میلیارد ریال می‌شود.
۳ـ پذیره نفت:
از بابت پذیره نفت معادل بیست و پنج میلیون دلار دریافت داشته‌ایم که معادل هفتصد میلیون ریال می‌باشد.
۴ـ کمک دولت انگستان
دولت انگلستان اعتباری معادل ده میلیون لیره یعنی ـ/۰۰۰/۸۰۰۰/۲ دلار که معادل ۲۲۰۰۰۰۰۰۰۰ ریال می‌باشد واگذار نموده‌است.
۵ ـ سایر کمکها و اعتبارات خارجی
کمپانیهای انگلیسی‌ـ آلمانی‌ـ بلژیکی فرانسوی جمعاً در حدود صد میلیون دلار یعنی معادل ۰۰۰/۰۰۰/۲۸۰ ریال اعتبار داده‌اند.
ارقام عواید نفت و اعتبارات و وامهائی که در سالهای اخیر در اختیار دولتها گذارده شده‌است به شرح زیر خلاصه می‌شود.
عواید نفت ـ۷۶/۳۶۱/۹۴۱/۰۴۴ ریال
کمکهای آمریکا - ۱/۹۰۰/۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰ «پذیره نفت - ۷۰۰/۰۰۰/۰۰۰ «کمک انگلستان ـ۲/۲۰۰/۰۰۰ «اعتبارات متفرقه ـ۷/۶۰۰/۰۰۰/۰۰۰ «جمع ـ ۱۸۱/۸۶۱/۹۴۱/۰۴۴ ریال
(یکصد و هشتاد و یک میلیارد و صد و هشتصد و شصت و یک میلیون و نهصد و چهل و یک هزار و چهل و چهار ریال)
یعنی اگر برطبق آنچه معمول است این ارقام را بطور سرانه حساب کنیم هر یک از بیست میلیون جمعیت ایرانی نه هزار ریال پول در اختیار دولتها قرار داده‌اند (دکتر الموتی ـ چند سال؟) ۳۴ تا حالا و با توجه به وضع رقت‌بار مردم کشور و اظهارات آقای آرامش در مورد عدم موفقیت برنامه دوم معلوم گردید که به حقوق اکثریت بیست میلیون جمعیت ایرانی که در نهایت فقر و پریشانی زندگانی می‌کنند از طرف دولتها تجاوز و تعدی شده‌است ـ اظهارات روز پنجشنبه آقای آرامش درحقیقت اعلام ورشکستگی اقتصادی بوده‌است و این اظهارات از طرف یک مقام مسئول در صورت صحت یک فاجعه بزرگ تاریخی و فراموش‌نشدنی است (صحیح است)
اگر پولهائی را که در اختیار دولت گذارده شده بود در راه توسعه واقعی اقتصاد مملکت و ازدیاد تولیدات و اصلاحات اجتماعی مصروف می‌گردید و ثروت ملی عادلانه توزیع می‌شد این فاصله طبقاتی سهمگین و اختلافات شدید سطح زندگانی که قومیت ما را تهدید می‌کند ایجاد نمی‌گردید و کار در این مرحله نبود که عده‌ای برای سیر کردن شکم خود زبانم لال مانند حیوانات به چرا بروند و امکانات عده‌ای آنچنان باشد که برای سگهای خود زندگانی پرتجمل فراهم کنند.
جناب آقای شریف‌امامی
سرمایه ملی را به عنوان کمیسیون عده‌ای متنفذ به حسابهای شخصی خود در بانکهای خارجی منتقل کرده‌اند (صحیح است) اقتصاد مملکت ملعبه عده‌ای واسطه و دلال متنفذ قرار گرفت و نتیجه آن شد که ثروت ملی به خارج رفت و کارخانجات و تأسیسات زیادی که از زندگانی مردم جداست بجای مانده‌است.
در این چند سال که می‌توان نام آن را سالهای طلائی دلالان نام گذارد سیاستهای غلط اقتصادی ما را به سوی ورشکستگی کشانید ـ بانکها با واگذاری اعتبارات زیاد ورود کالاها را تشویق کردند و همه فعالیتها در امر واردات متمرکز گردید ـ دولتها بدون توجه به امر کشاورزی و بدون توجه به سرنوشت کشاورزان ۷۰ درصد جمعیت مملکت را تشکیل می‌دهند تحت نفوذ دلالان واردات را تشویق کردند و چون اعتبارات به کسانی که وثیقه مطمئن داشتند واگذار می‌گردید مالکین خود نیز با وثیقه گذاردن املاک کسب اعتبار کردند و اغلب در امر واردات شرکت کردند و چون واگذاری اعتبارات به اعتبار شخصی موکول بود و هیچگونه نظارتی در بانکها وجود نداشت اعتبارهای متعددی به یک فرد واگذار گردید به علت سوء سیاست دولتها کشاورزان در توسعه امر کشاورزی خود دلسرد شدند و همه ساله قسمتی از درآمد ملی بصورت بهره مالکانه بوسیله مالکین به مرکز منتقل و وارد بازار تجارت مصنوعی یا به خارج منتقل گردید و سطح کشت و تولیدات کشاورزی رو به نقصان گذاشت درنتیجه سیستم غلط اقتصادی مقاطعه‌کاران و دلالان متنفذ مانند فئودالهای قرون وسطی در اجتماع بصورت یک قدرت اجتماعی و ظاهر گردیدند و فقر در میان اکثریت مردم عمیق‌تر و ریشه‌دارتر گردید.
عدم توجه به منافع عمومی و نداشتن یک سیاست ثابت اقتصادی و اخذ تصمیماتی خلق‌الساعه اعتماد و اطمینان عمومی را سلب نمود ـ در مدت زمامداری یک نخست‌وزیر اتفاق افتاد که چندین‌بار وزیر اقتصاد جای خود را به دیگری داد هر کدام تصمیماتی مخالف سلف خود گرفتند و در همه حال آنچه مورد توجه قرار نگرفت منافع ملی بود. (فلسفی ـ درست است) سیاست دروازه‌های باز سیل کالاها را به مملکت سرازیر کرد در کشوری که آنهمه عواید سرشار ارزی نفت داریم کسری ارز ما را دچار مضیقه کرده‌است.
برنامه دولتها همیشه آن بود که با زور و فشار از مردم سلب آزادی کنند و آزادی مطبوعات را محدود نمایند و به سیاستهای غلط خود ادامه دهند.
آقایان نمایندگان:
درحالیکه اکثریت مردم گرفتار زندگانی پرفلاکت و فقر هستند ـ درحالیکه زارعین و کشاورزان از اولیه‌ترین حوائج محروم هستند درحالیکه شهرستانها دچار آنهمه مصائب هستند که همکاران عزیز در نطقهای قبل از دستور خود بدان اشاره کرده‌اند عواید سرشار ملی که می‌بایستی صرف بهبود اصلاح وضع زندگانی عمومی شود صرف مخارج زاید شرکت ملی نفت و سازمان برنامه و دولت گردید.
سازمان برنامه
درحالیکه دولتها آزادی را از ملت سلب کرده بودند و مطبوعات را دچار اختناق نموده بودند سازمان برنامه برنامه‌هائی را اجراء کرد که قبل از آقای آرامش که کراراً مردم مخالفت خود را پنهانی و با تحمل صدمات زیاد اظهار کرده بودند و بالاخره در جلسه پنجشنبه آقای آرامش با صراحت اظهار داشتند برنامه دوم با موفقیت روبرو نشده‌است.
از اعترافات آقای آرامش به عنوان یک سند تجاوز دولتها به حقوق مردم در تاریخ ایران ثبت خواهد گردید ـ درحقیقت این اظهارات ادعانامه‌ای بود که می‌بایستی ای طرف ملت تنظیم و برای آنها که به منافع ملی و حیثیت مملکت خیانت کرده‌اند تقاضای مجازات شود ـ معلوم نیست تا کی صبر و تحمل مردم موجب گستاخی دولتها خواهد گردید.
آقای آرامش در جلسه پنجشنبه اظهار داشتند «با مشاهده این وضع اسفناک البته نمی‌توان قبول کرد آنچه در گذشته صورت گرفته موافق با مصلحت و صرفه‌جوئی و دوراندیشی بوده‌است» و بعد اضافه می‌کنید «جوابگوی واقعی مسئول وقت سازمان برنامه‌است» و بعهد اظهار داشته‌اید چند سال پیش که به عنوان عضو هیأت نظارت سازمان برنامه تذکرهائی دادم و انتقادهائی کردم قصدی جز خدمت نداشتم ای‌کاش آن روز اشتباه کرده بودم و پیش‌بینی‌های من به حقیقت نپیوسته بود زیرا مردم در این صورت کمتر زیان می‌دیدند و خسارت می‌بردند.
آقای آرامش در نامه سرگشاده‌ای که در سال ۳۴ به مجلس شورای ملی نوشت اینطور بیان داشته‌است «از مخارجی که سازمان برنامه نموده حتی یک درصد آن برای کارهای تولیدی و انتفاعی که موجب بالاآمدن سطح زندگی مردم بشود نیست» و امروز بعد از شش سال آقای آرامش به عنوان وزیر مسئول در مجلس شورای ملی اظهار می‌دارند «کاش پیش‌بینی‌های من به حقیقت نپوسته بود» و مفهوم مخالفت این اظهارات آنست که حتی یک درصد مخارجی که شده‌است برای کارهای تولیدی و انتفاعی که موجب بالاآمدن سطح زندگی مردم بشود نیست ـ در اینجاست که مردم حق دارند بگویند به حقوق ملت خیانت شده‌است زیرا خیانت از این بالاتر چیست که مدت هفت سال قوای مادی و معنوی ملت را اتلاف نمایند و بعد یک مقام مسئول دیگر بگوید در این امانتی که به ما سپرده بودید خیانت شده‌است.
آقایان نمایندگان
من نمی‌دانم مسئول این صدمات و خسارات کیست؟ دکتر اقبال که به عنوان نخست‌وزیر سه سال و چند ماه حکومت کرد مسئول نیست؟ (دکتر الموتی ـ دکتر اقبال خدمت کرد.)
(فلسفی ـ مسئول است) (یکی از نمایندگان ـ ابتهاج هم مسئول است) و چه جوابی می‌دهد شنیده‌ام ایشان به سفارت انگلستان می‌روند باید دکتر اقبال بماند و جواب بگوید. آقای شریف‌امامی که امروز نخست‌وزیر است مگر در کابینه‌ها شرکت نداشت (صحیح است) مگر وزراء مسئولیت مشترک ندارند؟ کشاورز آذربایجانی که برای تهیه یک لقمه نان رنج می‌برد ـ رعیت بلوچستانی که به گفته همکار عزیزم آقای ریگی قادر به تهیه سترعورت برای ناموس خود نیست و یک شکم سیر در سال غذا نمی‌خورد هر کدام از جیب خود شش هزار ریال پول پرداخته‌اند و هفت سال به وعده دولتها دلخوش بوده‌اند و امروز وزیر مسئول در جلسه علنی می‌گوید برنامه دوم با موفقیت روبرو نشده‌است؟ تمام این فجایع در نتیجه آن بوده‌است که دولتها از مردم سلب آزادی نموده و گستاخانه به عملیات غیرانسانی خود ادامه داده‌اند.
همه ما فشارها و تهدیدها و تضییقاتی را که دولتها نسبت به منقدین برنامه‌ها و مخالفین خود روا داشته‌اند به یاد داریم.
سلب آزادی مردم ـ جلوگیری از آزادی بیان و اظهار عقاید ـ توقیفهای مکرر جراید که هنوز هم ادامه دارد جزو کارهای عادی دولتها بود و امروز معلوم گردید که همه این تضییقات و فشارها برای چه بوده‌است؟ روزی که نخست‌وزیران و یا مسئولین درجه دوم دستگاه دولتی در مجلس با سماجت و تهدید مردم را از اظهارنظر برحذر می‌داشتند و از نماینده مجلس به علت یک انتقاد بجا هتک حرمت کردند ….
رئیس ـ در چه وقت این کار شده و از نماینده مجلس کی هتک حرمت شد؟
مهندس مقدم ـ شاهرخشاهی را عرض می‌کنم.
میراشرافی ـ در دوره مصدق به وکلا اهانت می‌شد.
رئیس ـ شما اگر بخواهید در خارج کاری بکنید به مجلس چه؟ ممکن است شما فردا بروید و در کوچه کتک‌کاری کنید، اینجا هیچکس نمی‌تواند به نماینده مجلس اهانت کند این حرفها را نزنید (صحیح است)
مهندس مقدم ـ بنده در مقابل شهامت و استقامت مقام ریاست که همیشه حافظ مشروطیت بوده‌اند و از حقوق نمایندگان مجلس با شهامت حمایت کردند تعظیم می‌کنم (صحیح است احسنت) این جمله را هم به احترام مقام ریاست مسترد می‌دارم.
معلوم بود که از مراقبت مردم خشنود نیستند در همین مجلس وقتی یک نماینده اظهارات دکتر اقبال را تأیید کرد بجای تشکر دکتر اقبال گفت به صحیح است شما هم احتیاج ندارم (مصطفوی ـ اغراض خصوصی را دخالت ندهید) البته در آن موقع مقام ریاست جبران این کار را کردند و این نمونه خودسری حکومتها بود که انتظار می‌رود مجلس بیستم با توجه به وظایف سنگین و موقعیت حساس خود رسیدگیهای دقیق بنماید.
ملت خواهان مجازات کسانی است که به منافع ملی خیانت کرده‌اند و ما در انتظار گزارش نهائی آقای آرامش هستیم. دولتهائی که مسئولیت اداره مملکت را داشته‌اند در صورت صحت ادعای آقای آرامش باید تعقیب شوند.
قانون سازمان برنامه دوم در مقدمه هدف خود را از افزایش تولید و بهبود و تکثیر صادرات و تهیه مایحتاج مردم در داخله کشور و ترقی کشاورزی و صنایع و اکتشاف و بهره‌برداری از معادن و ثروتهای زیرزمینی و اصلاح و تکمیل وسائل ارتباط و اصلاح امور بهداشت عمومی و انجام هر نوع عملیات برای عمران کشور و بالابردن سطح زندگی افراد و بهبود وضع معیشت عمومی باشد ذکر نموده‌است و آقای آرامش اظهار می‌دارند برنامه دوم با موفقیت روبرو نشده‌است. برای اجرای این برنامه پس از تجدیدنظرهائی که معمول گردیده اعتباری معادل ۸۷/۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال پیش‌بینی شد برطبق قانون برنامه هفت‌ساله دوم اعتبارات به امور کشاورزی و آبیاری و ارتباطات و حمل و نقل و صنایع و معادن و امور اجتماعی و عمران ناحیه‌ای تخصیص داده شده‌است که متأسفانه این وجوه در اجرای برنامه‌هائی صرف گردید که در حال مردم تأثیری نداشته و عده‌ای واسطه و دلال به منظور اجرای نیات خاص و اغراض و منافع شخصی حقوق ملت را پایمال نمودند که اینک درباره هر یک از اقلام توضیحاتی بعرض می‌رساند.
کشاورزی و آبیاری
در قسمت آبیاری و کشاورزی سازمان برنامه ـ۱۸/۲۰۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال اعتبار پیش‌بینی شده بود که حقاً می‌بایستی این رقم برای اصلاح امور کشاورزی و ازدیاد سطح کشت و کمک به زارعین و راهنمائی آنان مصروف گردد ـ متأسفانه براساس منافع اشخاص تقریباً دو ثلث این اعتبارات برای ایجاد سدهای بزرگ مصرف گردیده که جنبه‌های محلی دارد و نتایجه مفید این پروژه‌ها هنوز مورد تردید است ـ لکن علت انجام قراردادها نفود دلالائی بود که با زدوبند با شرکتهای خارجی قراردادهای نابرابری به قول آقای آرامش منعتقد ساختند ـ افراد بدبخت ایرانی هر یک هزار ریال برای امر کشاورزی از جیب خود پرداخت نموده‌اند یعنی آن بدبخت‌هائی که در بلوچستان سترعورت ندارند و برای تغذیه به چرا می‌روند ـ هر کدام یکهزار ریال پرداخته‌اند و حق این بود که این اعتبارات طوری تقسیم می‌گردید که با اصلاح بذر و دفع آفات نباتی و اصلاح وضع دامپروری و امور آبیاری تحولی در زندگانی زارعین کلیه مناطق کشور ایجاد می‌گردید ـ با آنکه ۷۰ درصد جمعیت کشور از امور کشاورزی زندگی می‌کنند عدم توجه دولتها به منافع ملی مشکلات کنونی را ایجاد نموده‌است به قسمی که معاون نخست‌وزیر در شماره مورخه چهارشنبه سی‌ام فروردین‌ماه اظهار داشته‌است «متأسفانه قیمتها بار دیگر بطور سرسام‌آور ترقی کرد» اساس مشکلات و علت گرانی قیمتها نقصان تولیدات کشاورزی است و دولت بیهوده به دنبال تهدید فروشندگان می‌رود و با تهدید و تعقیب کار درست نخواهد شد ـ سیاست الصاق برچسب بی‌نتیجه‌است و بیشتر قیمتها را بالا می‌برد.
(فلسفی ـ صحیح است)
جناب آقای شریف‌امامی
من به شما اطمینان می‌دهم اگر مختارالسلطنه هم حاکم تهران بشود قیمت ارزاق تغییری نخواهد کرد ـ برای مشکلات کنونی باید از اصول علمی اقتصادی پیروی کرد وسائل را با توجه به واقعیات مورد بررسی قرار داد تا زمانی که کشاورزان فاقد مایحتاج اولیه زندگانی و فاقد هرگونه تأمین اجتماعی هستند چگونه می‌توان به ازدیاد تولیدات کشاورزی امیدوار بود؟ تا زمانی که مشکلات آبیاری ما حل نشده‌است و آبها به علت عدم توجه و نداشتن شبکه‌های آبیاری تلف می‌گردد و دولتها توجهی به این مسأله حیاتی ننموده‌اند چگونه می‌توان به آینده زراعت امیدوار شد ـ به همین جهات است که زارعین دسته دسته راه شهرها را پیش می‌گیرند و اغلب در اذهان چنین منعکس می‌شود که مهاجرت تدریجی کشاورزان ناشی از صنعتی‌شدن کشور است و حال آنکه کشاورزان از فرط عسرت بجان آمده خانه و زندگانی خود را رها می‌کنند و از یک زندگانی پرمشقت به چنگال یک رنج و بدبختی مجهول پناه می‌برند و در کام آلام و بدبختی‌های شهر اسیر می‌شوند. دولت پاکستان تقریباً معادل ۷۰% ارز مورد احتیاج خود را از صدور محصولات کشاورزی تأمین می‌کند و همه ساله به تولیدات کشاورزی خود توسعه می‌دهد و حال آنکه کشور ما به تدریج در جزو واردکنندگان مواد غذائی قرار گرفته‌است و در بازارهای کشور میوه‌جات و حتی حبوبات عراق و ترکیه و لبنان و لبنیات دانمارک به حد وفور وجود دارد.
ارتباطات:
در قسمت ارتباطات در برنامه دوم معادل ۲۲/۲۸۱/۰۰۰/۰۰۰ ریال اعتبار پیش‌بینی شده بود طبق این برنامه قرار بود ساختمان ۲۴۴۱ کیلومتر راه اصلی و ۳۶۷۱ کیلومتر راه درجه دوم احداث گردد برنامه راهسازی و انتخاب راهها طوری انجام پذیرفت که بهیچوجه مطابق با منافع ملی ما نبود و در اقتصاد کشور و ارتباط دادن مراکز تولید و بازارهای مصرف تأثیر نداشت، عده‌ای دلالان با نفوذ به همدستی مقاطعه‌کاران ذی‌نفوذ به منظور جلب منافع مادی با بالابردن قیمتها زیان غیرقابل جبرانی به خزانه ملت وارد نموده و وضع راهها بصورتی است که همه می‌دانیم و فریاد اعتراض همه مردم در تمام نقاط کشور به آسمان می‌رسد منافع ملی اقتضای آن را داشت که بجای جاده‌های پرخرج راههای مناسب با احتیاج و به میزان بیشتر احداث می‌شد و در احداث راههای اتصالی قراء به شهرها توجه بیشتری می‌گردید، زیرا مردم شهرستانها و کشاورزان که هر کدام سرانه بیشتر از ده هزار ریال برای راهسازی پرداخت نموده‌اند تقاضا داشتند لااقل برای رساندن محصول ناچیز خود به بازار و مرضای خود به طبیب چاره‌ای اندیشیده شود.
در قسمت راه‌آهن ـ خرید لکوموتیوهای دیزل و خارج کردن لکوموتیوهای بخاری از کار یکی دیگر از تجاوزات دولتها به سرمایه ملی بوده‌است.
صنایع و معادن
در قسمت صنایع و معادن جمعاً ـ ۱۲/۶۱۲/۰۰۰/۰۰۰
ریال تخصیص داده شده که قسمت عمده آن مربوط به صنایع بوده‌است ولی به علت عدم هماهنگی دستگاههای مختلفی که در امر صنایع دخالت داشتند و به علت آنکه برنامه‌های تنظیمی برطبق اصول اقتصادی نبود و سرمایه‌گذاریهای خصوصی و دولتی در دستگاه و احدی اداره نمی‌شد و مخصوصاً در انتخاب محل نصب کارخانجات رعایت صرفه و صلاح نگردیده و همچنین به علت عدم ثبات قیمتها و دستمزدها صنایع ما مواجه با اشکال زیادی می‌باشند و قیمت محصولات داخلی با محصولات خارجی با احتساب حقوق گمرکی و کرایه حمل و نقل قابل رقابت نیستند و آنچه بیشتر در موضوع صنایع جلب توجه می‌کند با آنکه دولت طبق قانون برنامه دوم مبلغ ۲/۴۵۳/۰۰۰/۰۰ ریال برای صنایع ذوب‌آهن اختصاص داده بود مجدداً دولت در بودجه تقدیمی یکصد میلیون ریال برای هزینه‌های ضروری در نظر گرفته‌است و مسأله ذوب‌آهن با هزینه‌هائی که شده و اظهاراتی که در موارد مختلف متصدیان امر نموده‌اند یک مسأله سرسام‌آور و اسرارآمیز شده‌است دولت پاکستان با آنکه هیچگونه منابع ارزی نداشته‌است با توسعه صنایع خویش در حدود بیست درصد از ارز مورد احتیاج خود را از صدور محصولات صنعتی بدست می‌آورد.
قسمت امور اجتماعی ـ در قسمت امور اجتماعی در برنامه هفت‌ساله دوم اعتباری معادل ۱۷۲/۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال پیش‌بینی گردیده بود که متأسفانه به علت نبودن برنامه صحیح و عادلانه، بیشتر شهرها را مواجه با اشکالاتی نموده‌اند و اجرای پروژه‌هائی که طرح شده‌است از قدرت و توانائی اغلب شهرها خارج است که در این‌باره امیدوارم در آینده توضیحات بیشتری بعرض برسانم، البته در شهرسازی موارد زیادی است شرکتهای مشاور یک پولهائی گرفته‌اند و منظور و هدفشان این بود که هزینه بیشتری پیش‌بینی بکنند یکی از طرحهای کلاسیک آنها طرح چند شهر است که پیش‌بینی لوله‌کشی را کرده‌اند ولی معلوم نیست آب را از کجا می‌آورند یکی از این شهرها حوزه انتخابیه بنده مراغه‌است آمده‌اند لوله‌کشی را تعیین کرده‌اند و بنده برای رفع خستگی آقایان مثالی عرض می‌کنم، از قدیم معروف است که در زمان حاکمی یک دزدی پیدا شده بود، حاکم اعلان کرد که هر کس این دزد را پیدا بکند جایزه خوبی خواهد داشت (پورسرتیپ ـ دزد کی بوده) یک روز دیدند که یک کسی با سپر و زره آمد و گفت من می‌خواهم جناب حاکم را ببینم گفتند چکار داری گفت راجع به آن مسأله دزدی می‌خواستم صحبت بکنم بعد از اینکه رفت و پیدا کرد به حاکم گفت من آمدم بعرض برسانم که بنده این دزد را نمی‌توانم بگیرم حالا هم شرکتهای مشاور همین حال را پیدا کرده‌اند:
شرکت ملی نفت ایران
بعد از سازمان برنامه شرکت ملی نفت ایران کیسه سوراخ دیگری است که پولهای ملت فقیر ایران را بلع می‌کند ـ (پورسرتیپ ـ سؤال بفرمائید در تهران چکار می‌کنند)ـ و تا کنون در حدود بیست میلیارد ریال هزینه کرده‌اند گرچه رویه استتار دولتها مانع از آنست که مردم از جریان اوضاع شرکت ملی نفت و سیاست نفتی مطلع شوند ولی به اختصار مطالبی را به اطلاع می‌رسانم ـ در مورد سازمان برنامه آقای آرامش اعتراف کردند که حقوق ملت را چگونه پایمال کرده‌اند ـ در شرکت نفت همان جریانات ادامه داشته‌است. شرکتهای مشاور در این دستگاه نیز جریان داشته‌است و ارقام سرسام‌آوری شرکتهای مشاور دریافت داشته‌اند. حتی برای حسابداری شرکت مشاور گرفته‌اند. پالایشگاه آبادان که روزی بزرگترین پالایشگاه بود و ظرفیت آن چهارصد و پنجاه الی پانصد هزار بشکه‌است و تا سه ماه قبل با ظرفیت سیصد و پنجاه هزار بشکه کار می‌کرده‌است ظرفیت آن به روزانه یکصد و شصت هزار بشکه تنزل یافته‌است. مخارج پالایش بدین‌ترتیب از هر بشکه ۷۳ سنت به یک دلار بالا می‌رود و هزینه تهیه فرآورده‌های نفتی مورد نیاز داخل کشور از تنی سیصد و چند ریال به متجاوز از یکهزار و سیصد ریال افزایش پیدا خواهد کرد. جالبتر از همه اینکه مدیران شرکت که آنهمه از خزانه دولت به مناسبت حساسیت کار خود پول دریافت می‌کنند از موضوع تعطیل پالایشگاه تا مدتی بدون اطلاع بوده‌اند.
آقایان نمایندگان
در مورد شرکت ملی نفت ایران همینقدر بعرض می‌رسانم که این شرکت حتی مفاد قراردادی را که به قول جناب آقای دکتر امینی که عاقد موافقت‌نامه بوده‌اند اظهار داشت «این موافقت‌نامه هرگز با ایده‌آل ملت ایران
منطبق نبوده و نیست» و اجراء نمی‌کند. و در حفظ حقوق ملت برطبق همین قرارداد اهمال می‌نماید مسائل عمده که باید مورد توجه قرار گیرد وضع کارگران و کارمندانی است که در دستگاه نفت کار می‌کنند.
در اینجا می‌خواهم چند کلامی راجع به کنفرانس نفتی OPECعرض کنم نتیجه این کنفرانس چه بوده‌است کنفرانس بغداد و کارکاس و.. چه نتایجی داشته و برنامه دولت در کنفرانس تهران چیست؟ بطوری که شایع است یکی از تصمیمات این کنفرانسها سهم‌بندی محصولات نفتی است. این نکته را باید عرض کنم که اگر قرار شود در مورد سهم‌بندی محصولات نفتی توافق شود باید سهام هر کشور متناسب با محصولات قبل از ۱۹۵۰ مورد توافق قرار گیرد زیرا در سالهای قبل از ۱۹۵۰ سهم محصولات نفتی ما نسبت به جمع محصولات نفتی سایر ممالک بیشتر بوده‌است و فعلاً سهم ما نسبت کمتری دارد و ممالکی که قیمت تولید آنها گرانتر است می‌خواهند محصول نفتی ما را محدود کنند. امیدوارم دولت توضیحاتی در این زمینه بدهد.
مصرف داخلی نفت به سرعت پیش می‌رود و دستگاه پخش خوب کار نمی‌کند (صحیح است) هنوز در بعضی نقاط برای نفت و قیر بازار سیاه وجود دارد (صحیح است) قیمت قیر در بازار ایران خیلی بالاست و در حدود ۳۰% بیشتر از قیمت به فروش می‌رود مراکز فروش نفت در شهرستانها خوب نیست. (پورسرتیپ ـ پالایشگاه هم کار نمی‌کند) در تبریز یک شهر بزرگ فقط دو پمپ بنزین وجود دارد.
شرکت ملی نفت طی سه سال در حدود دو میلیارد ریال صرف هزینه اکتشاف و حفر چاههای متعدد نموده که خبر آن را اغلب می‌شنویم. جالب است که هیچیک از این چاهها از نظر بهره‌برداری قابل استفاده نیست اظهارنظر در این مورد خوب است از یک نشریه شرکت نفت بشنوید این مطالبی را که عرض می‌کنم عین مطالبی است که در نشریه شرکت چاپ شده نشریه روزانه مورخه شنبه ۱۹ فروردین ۱۳۴۰ خود در مورد شرکت ملی نفت برزیل می‌نویسد «تا کنون ۳۰۰ میلیون دلار بوسیله شرکت پتروبراس که شرکت نفت دولتی برزیل است برای عملیات اکتشافی در مناطق مختلف این کشور صرف گردیده و هیچگونه نتیجه بدست نیامده‌است ولی با وجود این جستجوهای سردرگم و بیهوده بواسطه ملاحظات سیاسی ادامه دارد» امیدوارم که اقدامات شرکت نفت ایران صرفاً به ملاحظات سیاسی نباشد. (چند نفر از نمایندگان ـ ان‌شاءالله)
شرکت ملی نفت از سال ۳۶ به بعد هر سال متجاوز از یک میلیارد ریال هزینه‌های تشکیلاتی داشته و خرجهای زایدی در آنجا می‌شود. شرکتهای مشاور نفت عوارض جدیدی پرداخت می‌کنند که خیلی جالب و بی‌سابقه‌است و راه خوبی برای جلب قلوب مدیران بدست آورده‌اند. از پولهای کلانی که می‌گیرند سهمی هم اختصاص به مهمانیها دارد به این معنی که مرتباً مدیران شرکت و بانوان آنها را برای راضی نگاهداشتن به اروپا و آمریکا دعوت می‌کنند.
آقایان نمایندگان.
در این چند سال من هر شب خبر ورود یا خروج از اروپا و آمریکا و یا اقدامات مشعشع آقایان مدیران شرکت را در اروپا و آمریکا می‌خوانم آیا سزاوار است هزینه این آمد و رفت‌ها را ملت ستمدیده ایران تحمل نماید (کاظم مسعودی ـ بودجه محرمانه‌ای دست آقای هویداست) سالیانه مبلغی معادل یک میلیارد ریال هزینه روابط عمومی می‌شود البته می‌دانید که شرکت انگلیس که در ایران بود یک اداره روابط عمومی داشت ولی او یک شرط خارجی بود که در ایران بود ولی ما منظور از این اداره روابط عمومی فعلی را نمی‌دانیم.
این اداره اوراق و دفاتری هر روز در مدح و ثنای اولیای شرکت منتشر می‌کند. مهمانیهائی می‌دهد ـ بالاتر از همه کنفرانسهائی است که در شهرستانها می‌دهد و برنامه‌های خنده‌آوری است که به قول خودشان برای معرفی نفت در شهرستانها تنظیم می‌کنند بنام هزینه امور فرهنگی سالیانه چندصد میلیون ریال خرج می‌شود. فرهنگ مستقلی تشکیل داده‌اند. بالاتر از همه اعتباری بنام «بورسهای مدیرعامل» در اختیار مدیرعامل است که برای استفاده آقازاده‌هاست. (کاظم مسعودی ـ خیلی چیزهای دیگر است که شما نمی‌دانید) همکاری بفرمائید.
میلیونها صرف رفاه عمومی می‌گردد. رفاه عمومی شامل هزینه ایجاد محل اسکی در دماوند. کمپ تابستانی در محمود آباد و از این قبیل امور است فقط مورد استفاده یک عده خاص عام می‌باشد (پورسرتیپ ـ خوب فرانسه یادتان رفته) اگر آقای آرامش فرصت پیدا کنند گزارشی از وضع شرکت نفت بدهند محققاً تأثرات بیشتری از آنچه نسبت به گزارش سازمان برنامه داشته‌ایم خواهیم داشت.
باید به هزینه‌های شرکت دقیقاً رسیدگی شود پولهائی که صرف مخارج زایدی که ذکر شد و همکارن عزیز قبلاً اعلام فرمودند باید در راه بهبود وضع کارگران زحمتکش شرکت و در راه بهبود زندگانی مردم مصروف گردد و بطور کلی بنده عقیده‌ام براین است که اقلام نفت از بودجه حذف شود وقتی مجلس نظارتی ندارد و آقایان معتقدند که بودجه خاصی دارد دیگر چه احتیاجی است که یک رقم در بودجه ذکر شود اگر آقای آرامش ان‌شاءالله وقت پیدا می‌کردند که گزارشی هم در وضع نفت بدهند خوب بود. (خنده نمایندگان)
بودجه کشور ـ بعد از ذکر مطالبی که درباره سازمان برنامه و شرکت ملی نفت ایران بیان گردید مختصری درباره بودجه توضیح بعرض می‌رسانم در مقدمه‌ای که درباره عملیات سی و نه توضیح داده شده‌است جملات مبهم و نامفهومی فراوان به‌چشم می‌خورد درباره پرداخت وامهای صنعتی ذکر شده‌است به علت افزایش تولید نسبت به صرفه‌جوئی در مصارف ارزی تأثیر فراوان داشته‌است ولی ذکر نگردیده‌است چه مقدار تولید در چه رشته زیاد شده و چه مقدار ارز صرفه‌جوئی شده‌است و این جملات مبهم برای پوشانیدن عدم موفقیتهائی است که در امور صنعتی نصیب دولت شده زیرا دولت هفتصد و پنجاه میلیون تومان اسکناس چاپ کرده‌است که چاپ کردن اسکناس زحمت عمده‌ای ندارد بعد هم این پولها را وام داده و عده‌ای هم این پولها را گرفته به خارج منتقل کرده‌اند (زنوزی ـ برای آذربایجان هیچ چیز نداده‌اند)
و کارخانجاتی به اقساط خریداری کرده‌اند که باید تعهدات خود را پرداخت نمایند و قیمت محصولات آنها هم گران تمام می‌شود البته همانطور که فرمودند به کارخانجات آذربایجان توجهی نشده و مخصوصاً من یک تذکری در کمیسیون بودجه خدمت جناب آقای نخست‌وزیر عرض کردم و از جناب آقای وزیر صنایع و معادن سؤال کردم متأسفانه در کمیسیون بودجه به بنده جوابی ندادند، من سؤال کردم وقتی شما اینقدر پول صرف صنعت می‌کنید آیا این قالی یک صنعت هست؟ یک صنعت ملی ما هست و آیا شهرت دارد در خارج و آیا باید اگر اعتباری بود به این صنعت کمک کرد یا نه جوابی به من ندادند و تا آنجا که من اطلاع دارم به صنایع قالی‌بافی هیچگونه کمکی نکردند: (زنوزی ـ بانک ملی کارخانجات تبریز را تخته کرد) پس معنای موفقیت دولت را چگونه می‌توان از چنین جملات مبهمی با موفقیت دولت در امور صنعتی پی برد. و یا اظهار شده‌است «در زمینه فعالیتهای صنعتی و معدنی اقدامات مهمی از قبیل بکارانداختن دستگاه حفاری برای آزمایش و تهیه نقشه‌های توپوگرافی معادن معمول گردیده‌است» صرفنظر از اینکه این جمله از نظر فنی غلط است و نقشه‌های توپوگرافی احتیاج به حفاری ندارد در این مملکت هر روز هزاران کار شروع می‌شود و پولها خرج می‌شود نتیجه کار معلوم نیست چه خواهد بود؟
و یا مثلاً اظهار داشته‌اند «در زمینه اصلاح و تهیه نهال و بذر نیز فعالیت مؤثری شده» که بسیار مهم است و یا مثلاً در مورد راهسازی بیان شده‌است «در سال ۳۹ اقداماتی صورت گرفته تا کنون ۴۷۹ کیلومتر راه آسفالت و ۲۵۴ کیلومتر راه جدید ساخته شده» ولی معلوم نیست این راهها کدام هستند.
و یا مثلاً اظهار شده‌است برای ارتباطات و خطوط آهن اقدام شده‌است و بعد مطالبی هم هست که به خواهش جناب آقای فلسفی بنده حذف کردم این جملات نشان می‌دهد کارهای قاطع و روشنی انجام نگردیده و از همان اصلاحات اداری تحت اقدام است.
اقدام مهمی صورت گرفته و غیره بکار برده‌اند. بالاتر از همه در قسمت امور بازرگانی گزارش دولت واقعاً جزو شاهکارهای گزارش‌نویسی باید درج شود. اینطور شرح داده شده «فعالیتها و کارهای مفیدی در سال ۳۹ توسط وزارت بازرگانی و مؤسسات تابعه آن انجام یافته از قبیل مشارکت در نمایشگاههای مختلف. تجدیدنظر در قراردادهای بازرگانی بعضی از کشورها با کشور شاهنشاهی و انعقاد قراردادهای بازرگانی با بعضی از دول. لغو قرارداد بازرگانی ایران و آمریکا و همچنین برای بهبود و بسته‌بندی و وضع صادرات کالاهای ایرانی و اصلاحات لازم در امور قالی‌بافی اقداماتی بعمل آمده‌است»
وزارت بازرگانی بجای آنکه درباره امور واقعی بازرگانی یعنی میزان صادرات و واردات اظهارنظر کند و بگوید صادرات و واردات چیست و چرا واردات نسبت به صادرات پنج برابر شده‌است و دلائل این شکست اقتصادی چیست از شرکت در نمایشگاهها صحبت می‌کند. چرا آقای وزیر بازرگانی بجای اظهار این مطالب از موازنه اقتصادی مطلبی بیان نداشته‌است.
جناب آقای شریف‌امامی
سال ۳۹ از نظر اقتصادی بدترین سالهای کشور بوده‌است. رکود اقتصادی‌ـ متوقف شدن قسمت عمده‌ای از برنامه‌های عمرانی‌ـ تقلیل ارزش بهای نفت که بزرگترین منبع درآمد است و بالاتر از همه ترقی قیمتهاست دولت در گزارش خود از این موضوع اساسی که قیمتها چقدر بالا رفته؟ و وضع درآمدها چه بوده‌است مطلبی اظهار نکرده‌است. آن چیزی که موفقیت دولتها و یا موجب سقوط دولتها می‌شود همین مسأله اساسی است. زندگانی مردم سخت‌تر شده قیمت مواد غذائی ۱۴% ترقی کرده‌است (فلسفی ـ صحیح است) درآمد طبقات زحمتکش، آموزگاران، استادان دانشگاه، کارمندان دولت که حقوق ثابت دارند با ترقی قیمتها کفاف معیشت آنان را نمی‌ده د از دولت سؤال می‌کنم آیا حساب کرده‌اید مخارج یک خانواده چیست؟ و یا آنکه الزام قانونی داشتید که اقل دستمزد را تعیین کنید چرا تا کنون تعیین نشده‌است البته اطلاع دارم که حساب کرده‌اند و معلوم شده ولی وقتی به رقم مورد احتیاج رسیدند محرمانه نگاهداشتید ولی با محرمانه نگاهداشتن کار درست نمی‌شود زیرا این مسأله با زندگانی مردم سروکار دارد.
طغیان بی‌حساب قیمتها عموم خانواده‌ها را در مضیقه گذارده‌است و عدم توجه به این مسأله موجب طغیان خانواده‌ها گردید روزبروز قیمتها بالا می‌رود و ارزش واقعی درآمدها رو به نقصان است.
موضوع سیاست الحاق برچسب به کالاها یک سیاست پوسیده‌است که نتیجه‌ای نخواهد داد.
جناب آقای نخست‌وزیر
رابطه دستمزد و هزینه معیشت است که درجه رفاه جامعه را تعیین می‌کند در این‌باره چه اقدامی کرده‌اید و نتیجه چیست؟ برای تأمین اجتماعی مردم و برای حمایت افراد بیمار و علیل چه اقدامی شده‌است.
برای حمایت از پیرمردان و از کارافتادگان اجتماع با این بودجه‌های سنگینی که پیشنهاد کرده‌اید.
چه برنامه‌ای دارید؟ واقعاً تأثرآور است بعضی وقتها بیماری مراجعه می‌کند هیچ وسیله معالجه ندارد ولی فکر می‌کنم اگر یک رعیت و یک زارع روزی از کارافتادگی است که بر او کمک بکند در اجتماع ما که اینهمه پولها صرف می‌شود برای تأمین اجتماع مردم چه عملی شده‌است هر روز زارعین به ما مراجعه می‌کنند، خدا شاهد است من در میاندوآب امسال شاهد یک فاجعه بودم یک زارع پسرش به سل استخوانی مبتلا شده بود، پسر از کارافتاده بود، پیرمرد هم از کارافتاده بود به من مراجعه کردند که برای آنها کاری بکنم از من چه کاری ساخته‌است، من چه کاری می‌توانستم بکنم، شما نمایندگان جواب موکلین خودتان را چه می‌دهید هرچه اعتبار برای این کار بوده خرج شده و این بیمه‌های اجتماعی درست شده، اطاقهای مجلل لوسترها، عمارات عالی اینها نمونه‌های مشخص بیمه‌های اجتماعی است ولی در عمل سازش با کارفرما، دیروز بنده در یک سلمانی اصلاح می‌کردم گفتم آقا بیمه اجتماعی هستی؟ گفت نه گفتم چطور شده گفت والله ده سال است اسم نوشته‌ایم و سهم خودمان را داده‌ایم ولی کارفرما باید سیزده درصد بدهد و چون این مبلغ هزار تومان می‌شود نمی‌دهد و ما اینطور معطل مانده‌ایم. می‌گفت یکی از کارمندان ما ستون فقراتش شکسته‌است می‌گفت سی سال است پای این صندلی سلمانی ایستاده اگر شما یک آهنی را سی سال یک جا نگهدارید خم می‌شود و این شخص ستون فقراتش شکسته هیچکس نیست به او کمک کند حالا من چه بکنم، گفتم چاره‌ای نیست جز اینکه بنشینیم با هم گریه کنیم.
برای جوانان که هر سال دسته‌دسته و در حدود سیصد هزار نفر وارد اجتماع می‌شوند برنامه شما چیست؟ آیا باید جوانان در آینده هم سرگردان و بلاتکلیف بمانند؟ امروز افراد دیپلمه‌ای را سراغ دارم که در جستجوی کار هستند و کاری برای آنها نیست، حتی دیپلمه‌ها حاضر به قبول پیشخدمتی هستند، این نشانه بارز عدم موفقیت دولتها در رفاه اجتماعی است چند روز پیش در مجله تهران مصور عکس یک آموزگار و خانواده او را آقایان دیده‌اند. من سؤال می‌کنم چطور ممکن است با چهارصد تومان این خانواده زندگانی کند. وضع زندگانی مردم سخت و دولت در فکر چاره نیست. دولتها نمی‌دانند اگر کارمندی خرج و دخلش برابری نداشت از چه راه کسری خود را تأمین می‌کند. فساد زائیده احتیاج است. جمعیت کشور رو به ازدیاد است و در سالهای آینده احتیاج به مواد غذائی بیشتری داریم. دولت باید نشان دهد که در محصولات کشاورزی سال گذشته چه تغییراتی داده شده و چقدر سطح کشت در کدام مواد بالا رفته و یا نقصان یافته‌است و باید رقم نشان دهد اینگونه اظهارات کلی با طبع اقتصاد دنیای کنونی سازگار نیست همین‌ها علل و موجبات عدم رضایت طبقات مختلف است. وضع اسف‌آور اقتصادی کشور نتیجه تصمیمات اقتصادی حکومت اقبال بود. سیاست دروازه باز اقبال ما را به ورشکستگی کشانید. (دکتر الموتی ـ بی‌انصافی می‌کنید آقای مهندس مقدم، منفی‌بافی نکنید) به قسمی که وقتی این دولت فعلی مصدر کار شد فقط به میزان سه روز احتیاجات ارزی دولت را در اختیار داشت. دولت ایران که در اوایل سال ۳۸ صد و پنجاه میلیون دلار ذخیره ارزی داشت با آنکه مبالغی ارز به عنوان وام گرفته بود و عواید نفت سالیانه در حدود صد میلیون لیره داشتیم در موقع سقوط دولت سابق فاقد ذخیره ارزی بود.
بطوری که شایع است در نتیجه وضع وخیم مالی دولت مجبور شد برای کسب سی میلیون دلار وام حاکمیت اقتصادی خود را تحدید کند. من نمی‌دانم علت عدم انتشار برنامه تثبیت اقتصادی چیست؟ باید این برنامه منتشر شود زیرا حائز کمال اهمیت است. (صحیح است) بعد از ذکر مقدمه بودجه وارد بحث در بودجه می‌شوم.
بودجه تقدیمی گرچه عنوان بودجه برنامه‌ای دارد ولی نخواهد توانست هیچگونه تحولی در اوضاع مملکت ایجاد نماید این بودجه یک لیست حقوقی است که تبعیض‌های زیاد دارد توسعه اقتصادی جز با سرمایه‌گذاری دولتی و یا خصوصی انجام‌پذیر نیست در قسمت برنامه‌های سرمایه‌گذاری گزارش آقای آرامش تکلیف مملکت را تا حدودی روشن کرده‌است. نکته‌ای که در بودجه تقدیمی حائز کمال است جمله بظاهر فریبنده‌ایست که اثرات وخیمی بجای خواهد گذارد. ضمن تبصره‌های ۴۴ و ۲۸ دولت مسأله واگذاری کار مردم به مردم را پیش کشیده‌است. دولتی که با ایجاد مغازه‌های دولتی که درواقع یک اقدام سوسیالیستی است اصناف و عموم صاحبان کارهای آزاد را در تهران و شهرستانها فلج کرده‌است وقتی صحبت از بهداشت و فرهنگ پیش می‌آید که در تمام ممالک سوسیالیستی بر عهده دولتهاست واگذاری امور مردم به مردم را طرح می‌نماید (صحیح است) اگر دولتها به واگذاری امور مردم به مردم اعتقاد داشتند با دخالت در انتخابات انجمنهای شهر و نظارت مغرضانه در تعیین کاندیداها مردم را از داشتن انجمنهای شهر مطابق میل خود محروم نمی‌ساختند (صحیح است) این کمیسیون پنج نفری در شهرستانها فاجعه‌ایست.
آقایان نمایندگان:
وضع اقتصاد کشور در نتیجه عدم موفقیت برنامه‌ها به مرحله خطرناکی رسیده‌است و تا به حسابها رسیدگی نشود مطرح ساختن کسب اعتبار از خارج برخلاف مصالح است زیرا کسانی که موجب عدم موفقیت برنامه‌ها شده‌اند هنوز مصدر کارند و برفرض که جناب آقای آرامش با جسارت خطاهای گذشته را بیان داشته‌اند چگونه می‌توان اطمینان یافت که در آینده اگر اعتباری بدست آمد دچار همین سرنوشت نخواهد بود.
نگاهی به ارقام صادرات و واردات کشور در سالهای اخیر معلوم می‌دارد که واردات ما همه ساله رو به ازدیاد و صادرات رو به نقصان است واردات ما از رقم ۹/۱۲۵/۴۳۶/۰۰۰ ریال در سال ۳۴ به مبلغ ۰۰۰/۵۰۰/۵۷۸/۳۳ در سال ۳۷ فزونی یافته‌است و صادرات ما در طی همین سالها از ۸/۰۳۳/۷۳۶/۰۰۰ ریال به۷/۹۴۱/۹۶۴/۰۰۰ ریال تنزل یافته‌است و اگر در نظر بیاوریم که میزان ترقی و توسعه اقتصاد ممالک عقب‌مانده را نوع مبادلات آنان با ممالک صنعتی تعیین می‌کند معلوم خواهد گردید که فاصله ما از دول صنعتی در این چند سال بیشتر شده‌است.
آقایان نمایندگان محترم:
بودجه‌ای که تقدیم مجلس شورای ملی شده‌است بطوری که دولت اظهار داشته همان بودجه سال ۳۹ است و جز عوارضاتی که وضع گردیده و محققاً در قیمتها مؤثر خواهد بود تأثیر دیگری نخواهد داشت نتیجه آن خواهد بود که اوضاع سال گذشته با همه مصائبی که برای اکثریت مردم از نظر اقتصادی فراهم بود تجدید گردد مضافاً به این که برقراری شهریه در مدارس بار زندگانی عموم طبقات را زیادتر خواهد نمود و زیاد کردن کسور بازنشستگی عملاً موجب کسر حقوق کارمندان می‌شود.
آقایان نمایندگان محترم ـ عدم توجه دولتها به منافع ملی و بی‌اعتنائی به افکار عمومی و عدم صداقت متصدیان امور عمرانی یأس عمومی را فراهم نموده‌است و این مشکلات جز با همکاری مردم میسر نخواهد بود (صحیح است) متأسفانه غفلت دولتها در اجرای قوانین یکی دیگر از علل عدم اطمینان عمومی شده‌است در دوره گذشته با آنکه قانون از کجا آورده‌ای و قانون منع مداخله مأمورین در معاملات دولتی به تصویب رسید در اجرای این قوانین دولتها چه کردند (فلسفی ـ همه مداخله می‌کنند) کدام وزیر کدام مأمور عالی‌رتبه به پای میز محاکمه کشیده شد. دست کدام متنفذ از مقاطعه‌کاری و دلالی و معامله کوتاه گردید (فلسفی ـ همه مشغول هستند) به همین جهت است که یأس و بدبینی در عروق و شرائین مردم این مملکت ریشه دوانیده‌است و باید صادقانه چاره‌جوئی شود.
آقایان نمایندگان محترم:
نفرت و خشم طبقه جوان مملکت و اکثریت مردم نتیجه اعمال دولتهاست. امروز موج خشم جوانان ایرانی از دیوارهای دانشگاه و مرزهای کشور گذشته سراسر دنیا را فرا گرفته و این بزرگترین خطری است که ملیت و قومیت ما را مورد تهدید قرار داده‌است (دشتی ـ کی همچو چیزی است) و باید علاج کرد.
آقایان نمایندگان محترم ـ همکار عزیزم آقای فلسفی در مورد ارقام بودجه اطلاعات لازم را بعرض خواهد رسانید و بودجه‌ای که تقدیم مجلس شده‌است بودجه‌ای نیست که بتوان به آن رأی موافق داد. معنی تصویب این بودجه آنست که مانند گذشته سرنوشت مردم ملعبه هوی و هوس عده‌ای متنفذ زورگو قرار گیرد. معنی تصویب این بودجه آنست که همان بی‌عدالتی‌ها و تبعیض‌هائی که موجودیت ما را تهدید می‌کند و همکاران محترم در این مدت کوتاه عمر مجلس به آن اشاره کرده‌اند ادامه پیدا کند و حقوق مردم پایمال هوی و هوس عده‌ای متنفذ واقع شود معنی تصویب این بودجه آنست که کشاورزان بدبخت بدون هیچگونه حمایتی اسیر مشقات زندگانی روستائی باشند. معنی این بودجه آنست که دهات راه دسترسی به شهرها پیدا نکنند. معنی تصویب این بودجه آنست که افراد زحمتکش زیر بار فشار تأمین زندگانی بمانند و عده‌ای بی‌هنر در شرکت نفت به عنوان مدیر و یا سایر عناوین حقوقهای کلان از خزانه مملکت بگیرند و در فکر بندوبست و معامله و مقاطعه باشند. معنی تصویب این بودجه آنست که دلالان سازمان برنامه به معاملات و مقاطعه‌کاریهای خود ادامه دهند (صحیح است) معنی تصویب این بودجه آنست که سنگینی پولهائی را که از معامله و مقاطعه بدست می‌آورند صرف زندگانی پرتجمل کنند و یا ثروت ملی را به خارج منتقل نمایند. معنی تصویب این بودجه آنست که عده محدودی زحمتکش سنگینی مسئولیت اداری را به دوش گیرند و کارمندان نورچشمی نالایق و بیکار دولت در خیابانهای تهران و اروپا و آمریکا گردش کنند و حقوقهای کلان مأموریت را در کاباره‌ها خرج کنند و حقوق کارمندان دولت را که در شهرستانها کار می‌کنند غصب نمایند و کارمندان شهرستانها برای جبران حقوق از دست‌رفته خود حقوق کشاورز آذربایجانی و بلوچستانی را که در مبارزه با مرگ و زندگی دست و پا می‌زنند غصب نمایند (صحیح است) معنی تصویب این بودجه آنست که افراد زحمتکش به آینده خود اطمینان نداشته و نگران مصائب روزهای پیری و از کارافتادگی خود باشند بطور خلاصه معنی تصویب این بودجه آنست که وضع سابق و همان کیفیت ادامه پیدا کند و این راه سراشیبی سقوط و انحطاط است.
رئیس ـ آقای پورسرتیپ
پورسرتیپ ـ عریضه‌ای است از طرف چند هزار نفر رعایا و کشاورزان غار و فشافویه که در نتیجه بستن سد کرج محصولشان دارد از میان می‌رود و بسیار خطرناک است هستی چندین هزار نفر در معرض خطر است. بنده این تذکر را به جناب آقای وزیر کشاورزی و جناب آقای آرامش داده‌ام عریضه‌ای هم عرض کرده‌اند استدعا می‌کنم توجه شود.
رئیس ـ بسیار خوب بدهید اقدام می‌شود.
آقای گرکانی بفرمائید.
گرکانی ـ رب‌اشرح لی صدری و یسرلی امری واحلل عقده من لسانی یفقهوا قولی در سالهای خیلی قبل که بنا به اقتضای سن مرا فرصت بیشتری برای مطالعه بود غالباً در تعطیل تابستان در کتابخانه مجلس شورای ملی حاضر و با راهنمائی و کمک آقای عماد رئیس فعلی ملزومات مذاکرات نمایندگان و صورت‌جلسات مجلس را از آغاز تأسیس نگاه می‌کردم اکنون فکر می‌کنم اگر آنچه در مذاکرات ادوار تقنینیه مندرج است استخراج نموده و برحسب موضوع کلاسه نمایند و سپس هر یک را بصورت کتابی درآورند بهترین مجلدات این کتاب آن قسمتی می‌شود که حاوی عقاید و سخنان برگزیدگان ملت درباره بودجه کشور بوده‌است.
بنده شخصاً بسیار از تجزیه و تحلیل منطقی نمایندگانی که در کمال وطن‌پرستی نسبت به بودجه کشور اظهار عقیده و ابراز رأی کرده‌اند استفاده کرده و لذت برده‌ام و اکنون که افتخار نمایندگی پیدا کرده‌ام بر خود فرض و واجب می‌دانم که از پشت این تریبون به روان وکلای برجسته‌ای نظیر سیدحسن مدرس رضوان‌الله علیه و میرزا ابراهیم آقای تبریزی و صنیع‌الدوله و قوام‌الدوله صدری و نظایر آنان که هر یک در انجام وظیفه نمایندگی عالیترین مقامات را داشته‌اند درود بفرستم. بعد از این مقدمه به استحضار نمایندگان محترم می‌رسانم که بودجه مهمترین کار سالانه مجلس است و حقاً باید:
۱ـ گزارش بودجه لااقل یک هفته قبل از شور در مجلس طبع و در اختیار نمایندگان گذارده شود نه در چهل و هشت ساعت قبل مانند لوایح دیگر.
۲ـ طول مذاکرات و مباحثات لازمه بحث درباره بودجه‌است و نباید موجب ملال و ایراد و اعتراض باشد.
۳ـ با اینکه خارج‌شدن از موضوع در نطقهای مجلس ممدوح نیست و مدت نطق هم باید محدود بماند ولی معهذا از نظر اهمیت بودجه مدت نطق در اطراف آن نامحدود است زیرا در بودجه‌است که تمام مسائل مملکتی و اجتماعی و همه نکات لازمه مطرح می‌شود و هیچ مسأله‌ای نیست که در هنگام طرح بودجه به میان نیاید.
در مجالس ملی دنیا مانند انگلستان، فرانسه، بلژیک که مشروطیت و دموکراسی آنان از ما مقدم است معمول چنین است که در هنگام بحث راجع به بودجه وکلا آزادی کافی دارند که در تمام مسائل مملکت صحبت کنند و شخصاً در مجلس ملی فرانسه مشاهده نمودم که هنگام طرح بودجه یک وکیل با پیشنهاد تغییر بودجه یک وزارتخانه مدت چندین ساعت در اطراف معایب آن وزارتخانه داد سخن داد.
علت این است که همه امور مملکت مربوط به بودجه‌است و نظارت نمایندگان ملت در امور کشور بیش از همه فقط از راه مطالعه و بررسی دقیق در اقلام بودجه و اظهارنظر در مواد آن بعمل می‌آید. بنابراین اگر اینجانب ساعتی وقت آقایان را بگیرم به همین منظور است والا طبعاً شهوت حرف‌زدن و سخن‌پردازی ندارم.
آقایان نمایندگان:
با اینکه قریب شصت سال از عمر مشروطیت و حکومت دموکراسی ما می‌گذرد باید اذعان کنم که در تنظیم بودجه کشور که اساسی‌ترین کار حکومت مشروطه‌است تکامل لازم پیدا نکرده‌ایم و دولتهای ما نتوانسته‌اند یک بودجه واجد شرایط قانونی برای کشور آماده و تهیه نمایند. دولتهای ما تصور می‌کنند بودجه یعنی عملیات حسابداری یا بهتر بگوئیم (حساب‌سازی) در صورتی که معنی بودجه این نیست ـ امروز در کلیه کشورهای عالم برای بودجه یک معنی علمی وسیعی قائل شده‌اند.
بودجه در تولید، در مصرف، در سطح قیمتها در سطح زندگی، در تقلیل قدرت خرید، در توزیع قدرت خرید و بالاخره د کلیه شئون یک کشور تأثیر شگفت دارد. بنابراین در تهیه و تنظیم بودجه باید نهایت دقت بعمل آید و طرح آن باید در کادر اقتصادی مملکت و با توجه به تأثیر مستقیم و غیرمستقیم آن در فعالیتهای بازرگانی، کشاورزی و صنعتی و امور عمرانی و ارزش کالاها و هزینه زندگی ریخته شود مخصوصاً بسیار ضروری است که تأثیر بودجه در هر یک از شئون اقتصادی مملکت سنجیده شود تا نتایجه مطلوبه به نفع کشور حاصل گردد.
در صورتی که بودجه کشور ما واجد این شرایط نبوده و تنظیم‌کنندگان آن نخواسته یا نتوانسته‌اند تمام نکات دقیق را در تنظیم بودجه رعایت نمایند. روی همین اصل نباید تعجب داشت که بودجه‌های تنظیمی بجای اینکه انتظامی در امور اقتصادی و عمرانی در سیاست مالی کشور ایجاد نماید خود موجب نابسامانی امور اقتصادی و امور مالی مملکت شود.
قسمتی از عرایض مرا نماینده محترمی که قبل از من اجازه نطق داشتند فرمودند بنابراین برای احتراز از تکرار بنده بعضی مطالب و ملاحظاتی که درباره لایحه بودجه ۱۳۴۰ کشور بنظرم رسیده و یادداشت کرده‌ام برای توجه هیأت دولت و نمایندگان محترم بعرض می‌رسانم.
آقایان تصدیق دارند که بهترین وظیفه‌ای که برای یک وکیل معین شده بودجه‌است بنابراین هر قدر نمایندگان در مورد بودجه دقت نمایند دین خود را به کشور بهتر ادا ساخته‌اند و اساساً فلسفه اینکه در قانون اساسی ما و هر کشوری تصویب بودجه از وظایف خاص مجلس نمایندگان شمرده شده همانا توجه به اهمیت و حساسیت بودجه بوده و سوگندی هم که آقایان نمایندگان می‌خورند به نظر من آنجا که ذکر شده (تکالیفی را که به من رجوع شده‌است مهماامکن با کمال راستی و درستی و جد و جهد انجام بدهم) مصداق بارز آن بودجه کشور است که وکیل باید با نهایت علاقه‌مندی بدان توجه و اظهار عقیده نموده و از روی بصیرت و وجدان رأی دهد.
اما راجع به این بودجه که بنده می‌خواهم صحبت کنم: این بودجه از لحاظ درآمد به مبلغ ۸۹ میلیارد و ۱۷۷ میلیون و ۴۱۳ هزار ریال و از لحاظ هزینه به مبلغ ۸۸ میلیارد و ۹۶ میلیون و ۹۴۵ هزار و ۷۶۴ ریال پیش‌بینی شده‌است که بالاخره معادل یک میلیارد و ۸۰ میلیون و ۴۶۷ هزار و ۲۳۶ ریال اضافه درآمد قلمداد گردیده‌است درباره درآمدهای پیش‌بینی شده بنده خیلی صحبت دارم نسبت به هر یک از ۵۵ قلم درآمدی که در بودجه منظور شده می‌توان بحث زیادی کرد ولی بنده بطور خلاصه به بعضی نکات اشاره می‌نمایم تا وقت ناطقین محترم دیگر گرفته نشود.
قبل از هر چیز باید عرض کنم: اساساً در تنظیم بودجه رعایت چند اصل واجب‌الاتباع است تا نمایندگان و مردم بتوانند قضاوت صحیح درباره بودجه کشور خود بنمایند آن اصول عبارتند از: اولاً در اقلام پیش‌بینی درآمد وزارت دارائی موظف است که قبلاً رسیدگی دقیق بنماید که ارقام پیش‌بینی شده کاملاً صحیح و تناسب داشته باشد. ثانیاً بودجه سال قبل را ملاک قرار دهد و آن عوایدی که از روی فهرستهای خزانه وصول آن مسلم است پایه قرار داده و روی آن درآمد سال بعد را پیش‌بینی نماید. ثالثاً کمیسیون بودجه هم باید با مراجعه به مدارک و اسناد قطعی نسبت به بودجه اظهارنظر کند همینطور واهی و سرسری نمی‌توان اقلامی را به عنوان پیش‌بینی درآمد و مخارج قبول کرد ـ سابقاً هم معمول بود که دولت در بودجه‌های تقدیمی به مجلس ارقام پیش‌بینی بودجه سال قبل را در یک ستون منعکس می‌کرد تا نمایندگان از میزان پیش‌بینی سال قبل مستحضر باشند ولی در بودجه امسال این ترتیب اجراء نگردیده و درحقیقت رعایت کاملیت بودجه نشده‌است ـ از طرف دیگر بنده که یک نماینده هستم بهیچوجه از میزان وصولی اقلام درآمد سال قبل کشور اطلاعی ندارم اکثر آقایان نمایندگان هم قطعاً بی‌اطلاعند کمیسیون بودجه را نمی‌دانم ولی به هرحال این وظیفه کمیسیون بودجه‌است که از دولت ارقام صحیح وصولی سال قبل را مطالبه می‌کرد تا معلوم شود پیش‌بینی‌های بودجه امسال تا چه اندازه پایه‌دار و صحیح است.
با اقلام و ارقام «من‌درآوردی» می‌توان میلیاردها درآمد مملکت را بالا برد و اضافه وصولی نشان داد ولی مجلس و نمایندگان ملت باید سروکارشان با ارقام حقیقی و مدارک روشن و زبان‌دار باشد نه یک مشت ارقام واهی و بی‌مأخذ!..
حالا بنده برای آقایان بعضی از مواد بودجه درآمد را می‌خوانم و برای روشن‌شدن اذهان توضیحاتی عرض می‌کنم.
۱ـ رقم درآمد پیش‌بینی شده مالیات مستقیم معادل
۵ میلیارد و ۲۷ میلیون ریال است در بودجه سال ۳۹ بنام مالیات بردرآمد سه میلیارد و ۶۵۰ میلیون ریال پیش‌بینی شده و برای مالیات برارث و مزروعی جداگانه مبالغی پیش‌بینی گردیده بود ولی در بودجه امسال اساساً آن تقسیم‌بندی سال قبل که عایدات هر وزارتخانه تفکیکاً و ضمن مواد علیحده نوشته شده بود و تفهیم آن آسانتر بود رعایت نشده و علاوه براین درآمد انواع مالیات مستقیم و انواع مالیات غیرمستقیم در یک رقم قلمداد گردیده‌است.
به هرحال در بودجه ۱۳۴۰ رقم مالیات مستقیم معادل ۵ میلیارد و کسری است که بعرض رسید چون این مالیات برای کشور جنبه اساسی دارد هر قدر در اطراف آن صحبت شود بهتر خواهد بود ـ رقم ۵ میلیارد معادل یک‌بیستم بودجه ۱۳۴۰ است یعنی درحقیقت از جمع درآمد کشور ما یک‌بیستم آن مالیات مستقیم است در صورتی که ما در عصری زندگانی می‌کنیم که اساس درآمد هر کشوری روی مالیات مستقیم است دلیلش را هم بعد عرض می‌کنم و علمای اقتصاد آن را عادلانه‌ترین مالیات می‌دانند زیرا این مالیات تنها از کسانی گرفته می‌شود که درآمد دارند. و مالیات باید روی درآمد باشد و کسانی که چیزی ندارند از کجا مالیات بدهند؟ مالیات باید مستقیم باشد از القانیان باید مالیات گرفت.
در بودجه امسال کشور ۳ میلیارد و ششصد و ۱۲ میلیون و ۴۰۰ هزار ریال به عنوان مالیات غیرمستقیم پیش‌بینی شده ولی درحقیقت درآمدهای دیگر هم به عناوین مختلف باز مالیات غیرمستقیم است زیرا سرشکن می‌شود بطور غیرمستقیم بین مردم از قبیل ۴ میلیارد و ۲۰۰ میلیون ریال عایدات دخانیات یا ۱۱ میلیارد و ۵۰ میلیون ریال عایدات گمرکات و یا یک میلیارد و ۱۸ میلیون و ۸۰۰ هزار ریال عایدات قند و شکر که فقیر و گدا و بدبخت می‌خورند و یا ۴۲۰ میلیون عایدات چای و نظایر آن آقایان همکاران محترم خوب فکر کنید ببینید این مالیاتها به چه کسانی تحمیل می‌شود جز این است که این مالیاتها را طبقات محروم و پائین و فقیر ملت می‌پردازند از اینگونه مالیاتها نه تنها علاف و پینه‌دوز معاف نیست بلکه باربر و گدای کوچه هم راه فرار ندارند زیرا من غیرمستقیم ولو روزی ۲ سیر قند هم مصرف داشته باشند. و در ماه سه متر متقال هم بپوشند مالیات به آنها تعلق خواهد گرفت.
مهندس والا (مخبر کمیسیون بودجه)ـ آقا شما موافقید؟
گرکانی ـ در آخر معلوم می‌شود.
رئیس ـ آقای مهندس والا شما مخبر هستید در آنجا ننشینید؟
مهندس والا ـ معذرت می‌خواهم.
گرکانی ـ پس هر قدر به مالیات مستقیم توجه شود اثرات مفیدتری برای کشور دارد و متأسفانه در کشور ما به این قسمت توجه نشده و بالنتیجه از فواید این مالیات محروم مانده‌ایم علاوه براین امروز این مالیات خوب و عادلانه در کشور ما به بدترین صورت درآمده‌است دستگاه و سازمان وصولی ما بدترین و نامنظم‌ترین دستگاه کشور است در مدت بسیار کوتاهی ۱۰ تا ۱۲ بار آن را بهم ریخته و به خیال خود صورت تازه‌ای به آن داده‌اند همینطور قوانین مالیاتی دائم‌الاوقات دستخوش تغییر و تبدیل است بخشنامه‌ها و دستورات وزارتی که صادر می‌شود اغلب متناقض یکدیگر است و چه بسا بخشنامه‌های و دستورات برخلاف نص قوانین مصوبه می‌باشد.
کارمندان و رؤسای دستگاه وصولی ما هیچکدام در پست خود ثابت نیستند بلکه نتیجه بهم‌خوردگی دائم تشکیلات آن شده که کارمندان همواره متزلزل بوده و قهراً بجای اینکه وظیفه‌شناسی نمایند در فکر خود هستند و نظر به تأمین آتیه دارند اساساً در وضع قوانین مالیاتی باید چند نکته اساسی رعایت شود.
۱ـ از تماس مأموران با مؤدیان حتی‌الامکان جلوگیری شود.
۲ـ سهولت وصول پیش‌بینی گردد.
۳ـ هزینه زیاد برای وصول بکار نرود.
۴ـ نرخ مالیات زیاد نباشد.
۵ ـ اقداماتی شود که مؤدیان با رغبت و علاقه مالیات بدهند اگر گفته شود که قوانین مالیاتی ما واجد این شرایط نیستند بی‌تناسب گفته نشده ولی اساس مطلب این است که دستگاههای وصولی ما هم علاقه زیادی به حسن‌اجرای قوانین ندارند و به همین جهت مهمترین مالیات کشور که مالیات بردرآمد است به بدترین صورت اجراء می‌شود و صدها میلیون عایدات خزانه از بین می‌رود.
برای اینکه نمونه‌ای سوءجریان دستگاههای مالیاتی بیان شود به ذکر چند شاهد اکتفا می‌نمایم.
قسمت اخیر ماده ۲۹ مالیات بردرآمد مصوب فروردین ماه سال ۳۵ و اصلاحات آن مصوب اول تیرماه ۳۷ چنین می‌گوید:
(ابلاغ کلیه اوراق مالیاتی باید برطبق مقررات و آئین دادرسی مدنی بعمل آید) بنابراین در مواردی که اداره دارائی نتواند اقامتگاه مؤدیان مالیاتی را تعیین کند به دستور ماده ۱۰۰ آئین دادرسی مدنی بایستی مراتب را به همان طرز که ماده ۱۰۰ دستور داده آگهی کند اداره دارائیهای ما با تمسک به این ماده برای جلوگیری از شمول مروز زمان موضوع ماده ۲۹ قانون مالیات بردرآمد که مدت آن سه سال تعیین شده و به اصطلاح خودشان برای قطع مرور زمان نسبت به مؤدیانی که اقامتگاه آنان را به خوبی می‌دانند فقط به بهانه اینکه مجال ابلاغ پیش آگهی‌های مالیاتی نیست اقدام به انتشار آگهی می‌نمایند.
انتشار آگهی باید اولاً وقتی بعمل آید که نشانی مؤدی معلوم نباشد یا اداره دارائی نتواند تعیین کند ثانیاً انتشار آگهی طبق دستور ماده ۱۰۰ آئین دادرسی بایستی سه دفعه متوالی در روزنامه رسمی و یکی از جراید کثیرالانتشار که وزارت دادگستری برای آگهی‌های رسمی تعیین کرده آگهی شود.
اداره کل درآمدهای وزارت دارائی با سوءاستفاده از ماده ۱۰۰ از انجام وظیفه قانونی خود مبنی بر ابلاغ پیش آگهی‌های به مؤدیانی که نشانی آنان کاملاً معلوم است سر باز زده و پیش آگهی‌های مالیاتی را ابلاغ نکرده و برای درج به روزنامه رسمی کشور می‌فرستد عجیب‌تر آنکه به این عمل خلاف قانون هم اکتفا نکرده و چون فرضاً تا آخرین روز شهریورماه ۱۳۳۸ مدت سه سال مالیاتهای سال ۳۵ مشمول مرور زمان می‌شده و بایستی آگهی در روزنامه‌ها طبق ماده ۱۰۰ لااقل تا آخر شهریورماه سه دفعه متوالی آگهی شده باشد و نشده به اداره روزنامه رسمی کشور گفته‌اند که تاریخ آگهی‌ها بایستی ۳۱ شهریورماه ۳۸ باشد اداره روزنامه کشور هم به چاپ آن به تدریج مشغول می‌شود و بالنتیجه چند ماه پس از شهریور این آگهی منتشر ولی به تاریخ ۳۱ شهریور چاپ می‌کند عمل اداره مزبور جعل صریح تاریخ و تخلف از قوانین و مقررات است و جای تعجب است که چگونه مجله رسمی توصیه خلاف قانون وزارت دارائی را می‌پذیرد؟ علاوه براین اساساً باید گفت موضوع مجهول‌المکان‌ها و آگهی به عنوان قطع مرور زمان تمام از کارهای زایدی است که آبروریزی برای دستگاه دولت دارد و جز نمایش فساد امور فایده دیگری از آن حاصل نمی‌شود عمده دفاع دستگاه وصولی اینست که سازمان مزبور نمی‌تواند برای کلیه مؤدیان در مدت معین پیش آگهی صادر کند و برای قطع مرور زمان ناچار از صدور آگهی و تشریفات مربوط به آنست به اعتقاد من این دفاع صحیح نیست زیرا تمام کارمندان دستگاه وصولی مبالغ مهمی در ماه اضافه کار می‌گیرند و مکرر هم شنیده‌ایم که تعداد کارمندان زاید بر احتیاج است با این وضع چگونه‌است که سازمانی با این طول و عرض نمی‌تواند در مهلت معین برای مؤدیان آنهم مؤدیان مهم پیش آگهی صادر کند آیا بهتر نیست که دولت حاضر به این موضوع توجه کرده و ترتیبی اتخاذ نماید که این بی‌ترتیبی‌ها که نتیجه آن عدم وصول مالیاتهای حقه‌است و راه فرار مؤدیان را باز می‌کند از بین ببرد؟ همینطور تشکیل کمیسیون مالیاتی از دو نفر کارمند دارائی صحیح نیست زیرا همیشه اکثریت در دست دارائی است و بالنتیجه برخلاف عدالت همواره خود مدعی قاضی و بالنتیجه حاکم است همینطور حذف کمیسیون‌های تجدیدنظر که در زمان آقای ضرغام صورت گرفته و موجب از بین‌رفتن حق مؤدیان مالیاتی گردیده صحیح نیست و نیز حذف هیأتهای حل اختلاف مالیاتی که به دعاوی مالیاتی بیش از ۵۰ هزار تومان و همچنین کلیه دعاوی اجرائی و دعاوی گمرکی رسیدگی می‌کردند صحیح نبوده‌است و کمیسیون عالی مالیاتی فعلی که با شرکت دادستان و استاندار یا فرماندار و پیشکار و یا رئیس دارائی تشکیل می‌شود عملاً وقت رسیدگی به کارها را ندارند و این قبیل دعاوی معوق می‌ماند برای اینکه هیچ کدام وقت ندارند دادستان بازپرس می‌فرستد و فرماندار نماینده خود را و به این ترتیب مالیات حیف و میل می‌شود.
از همه بدتر توافق دسته‌جمعی با مؤدیان مالیاتی که این کار از دوران تصدی وزیر سابق دارائی شروع شده کار نابجائی بوده‌است زیرا رؤسای صنف حق غیرمنطقی برای بذل و بخشش از اموال افراد صنف را پیدا کرده‌اند بدون اینکه افراد صنف مشمول مالیات معینه باشند باید نظر اولیای صنف را بپذیرند چنانچه تا کنون هم بیشتر افراد اصناف نپذیرفته‌اند و هیچ کاری هم وزارت دارائی نمی‌تواند بکند جز صدور اجرائیه و با توسل به زور مالیات غیرقانونی را که در هیچ مرجعی رسیدگی نشده وصول کند.
دولت باید هرچه زودتر نسبت به مواردی که یادآوری شد توجه مخصوص معمول و رفع این مشکلات را از مردم بنماید مخصوصاً حذف مالیات بر خانه‌های مسکونی و اصلاح نرخ مالیات مستغلات که غیرعادلانه‌است و همچنین نرخ ۴% مالیات نقل و انتقالات غیرمنقول خیلی سنگین است و اینهم دست مردم را برای معاملات غیرمنقول بسته‌است و دولت باید برای اصلاح آن عاجلاً اقدام کند این مربوط به دولت گذشته‌است بنده مخالف با این دولت نیستم این کار را اگر کرد موافقم.
از اینها گذشته حیف و میل مالیاتهای مهم بسیار قابل توجه‌است بنده در این مورد اطلاعات زیادی دارم در سالهای اخیر صدها پرونده مالیاتی مهم به مبلغ ناچیزی حل و فصل شده. اگر مؤدیان مالیات واقعی را می‌پرداختند چگونه ممکن بود القایان میلیونر معروف بتواند چندین ساختمان ۲۰ طبقه فلزی و غیرفلزی در مهمترین نقاط تهران برپا نماید. کدام ساختمان در دنیا می‌تواند باشد برای فرد و شما می‌توانید نشان بدهید شرکت تشکیل می‌دهند و چنین ساختمانهائی می‌سازند (دکتر متین ـ می‌دانید سال گذشته چقدر مالیات داده) پرونده مالیات برارث مرحوم عباس میرزااسکندری میلیونر معروف به کجا منتهی شد؟ (یک نفر از نمایندگان ـ زنده‌ها را بگوئید) راجع به مالیات برارث می‌خواهم بگویم.
میلیونها متر اراضی اطراف تهران از آن عباس میرزای اسکندری بوده و در شمال کشور دهستان معروفی به او تعلق داشته صندوق جواهر گرانبهای او را همه می‌دانند آنچه به ما می‌گویند این شخص چندین میلیون تومان مالیات میراث او بوده ولی پرونده او با کارشناسی و موافقت دو مأمور هم‌نام به مبلغ غیرقابل توجهی خاتمه پذیرفته و این شخص از وزارت دارائی به همان عنوان ۱۵۰ هزار ریال پاداش دریافت نموده‌است!! آقای وزیر محترم دارائی چه اطلاعی درباره این پرونده دارند؟ هیچ دستوری برای رسیدگی به این قبیل پرونده‌ها که نمونه‌های زیادی در ادارات وصول وزارت دارائی دارد صادر فرموده‌اند؟ من درباره آنچه که مردم در مورد سوءاستفاده کارمندان مربوطه از این پرونده می‌گویند صحبت نمی‌کنم زیرا صحت آن برایم ثابت نیست ولی درباره ارقام پاداشی که از خزانه دولت داده شده از جناب وزیر دارائی خواستارم مجلس را مطلع سازند و معین فرمایند این حاتم بخشی به نورچشمیها با موازین قانون منطبق بوده یا خیر؟ در جلساتی که افتخار شرفیابی حضور ملوکانه را داشته‌ایم ذات شاهانه همواره به نمایندگان تأکید می‌فرمودند که در نظارت دخل و خرج مملکتی و بررسی و مداقه در بودجه کشور نهایت مجاهدت مبذول گردد و پیوسته اوامر مؤکد به دولتها صادر فرمایند که در تنظیم و تهیه بودجه نهایت دقت معمول و از هر اسراف و تبذیری قویاً جلوگیری و حیف و میل کنندگان بیت‌المال شدیداً مورد مؤاخذه قرار گیرند. با توجه به همین فرمایشات حکیمانه ذات شاهانه که هدف اساسی آن ترفیه حال ملت ایران است بنده می‌خواهم درباره مخارجات کشور نیز نکاتی بعرض برسانم.
اما مخارجی که در بودجه پیش‌بینی شده پس از اصلاح کمیسیون بودجه معادل ۸۸ میلیارد و ۹۶ میلیون و ۹۴۵ هزار و ۷۶۴ ریال است این مبلغ خرجی است که کشور در سال جاری خواهد داشت که درحقیقت ماهی ۷ میلیارد و کسری و روزانه قریب ۲۵ میلیون تومان و به عبارت ساده‌تر ساعتی یک میلیون تومان می‌شود چنانچه جمعیت کشور را ۲۵ میلیون قلمداد کنیم می‌باید گفت هر فردی از مردم این مملکت آفتاب به آفتاب یک تومان خرج مملکتی دارد.
در بودجه ۳۹ رقم کل هزینه ۸۳ میلیارد و ۱۷۶ میلیون و ۶۸۲ هزار و ۱۰۴ ریال پیش‌بینی شده بود بنابراین در سال جاری در حدود ۵ میلیارد بر مخارج مملکت افزوده شده‌است درحالیکه رقم مخارج بعضی مؤسسات دولتی همچون شرکت سهامی بیمه ایران که یک شرکت دولتی است در این بودجه بچشم نخورده‌است.
درباره هزینه کشور باید عرض کنم هرچند امسال مواد بودجه هزینه عنوان اصطلاحی «اعتبار برنامه» دارد و اینطور توهم می‌شود که هزینه‌ها برطبق برنامه به مصرف می‌رسد ولی با تجربه‌ای که ما داریم می‌دانیم که ۸۰ درصد مخارجی که بعمل می‌آید غیرضروری و لغو و زاید و بیهوده و خارج از برنامه مربوطه‌است و در تمام وزارتخانه‌ها و سازمانهای دولتی مخصوصاً در وزارت دارائ و وزارت راه و سازمان برنامه اسرافات فاحش بچشم می‌خورد بعضی از نورچشمیها و پارازیتها مبالغ کثیری به عنوان مختلفه از خزانه کشور دریافت می‌کنند.
من از آن زمره کسانی نیستم که بگویم باید ممسک شد و دیناری خرج نکرد امروز علمای اقتصاد عقیده به صرفه‌جوئی در هزینه ندارند ولی آن چیزی که متفق‌علیه عموم اقتصادیون و کارشناسان مالی است آن است که نباید وجوه خزانه عمومی کشور را مورد تبذیر و اسراف و اتلاف قرار داد.
امروز رقم مهم بودجه هزینه کشور ما صرف هزینه‌های اداری از قبیل اجاره ساختمانها (مثل قریب ۵۰ ساختمان که وزارت دارائی برای فروشگاهها و دارائیهای منطقه‌ای خود بدون هیچ لزومی با مال‌الاجاره‌های سنگین اجاره نموده) و یا حقوق سایر ادارات است که قسمت مهم از بودجه صرف مواجب‌بگیرها می‌شود و یک قسمت دیگر صرف ساختمان می‌شود و میلیونها پول در این راه هدر می‌رود. غالب ساختمانها به اندازه‌ای بی‌تناسب و غیرضروری است که هر کس به آن توجه کند حالت تأسف بی‌حد و اندازه‌ای برای او حاصل می‌گردد من‌باب مثال عرض می‌کنم رقم درآمد دولت در نائین به صد هزار تومان نمی‌رسد در دماوند هم همینطور است در شاهرود و بسیار نقاط دیگر مبلغ مهمی عاید دولت نمی‌شود. اساساً دارائیهای این نقاط جزو دارائیهائی است که در حال فعلی می‌توان بوسیله دارائیهای شهرهای نزدیک آن و اعزام دو سه نفر مأمور موقت اداره شود. اما آقای وزیر دارائی سابق برای همین نقاط بطوری که شنیده‌ام ساختمانهائی نموده که نه لزوم دارد و نه تناسب این ساختمانها از دهها اطاق تشکیل شده درحالیکه تعداد کارمندان هر یک از این ادارات از مجموع یک انگشتان یک دست و پا تجاوز نمی‌نماید. ده برابر هر نفر کارمند اطاق ساخته شده‌است قبلاًً همین ادارات در محلهائی بوده‌اند که حداکثر ۱۵۰ تومان کرایه آنجا بوده‌است و نمی‌دانم چه اصلی سبب شده که باید میلیونها تومان وجوه استقراضی یا درآمد این مملکت به این قبیل مصارف برسد از جمله اسرافهائی که در وجوه خزانه مملکت می‌شود پولهائی مفتی است که به بعضی نورچشمیها و پشت‌هم‌اندازها داده می‌شود رئیس حسابداری بعضی وزارتخانه‌ها قریب سالی هشتاد هزار تومان از وجوه خزانه به اسم حقوق و مزایا و پاداش دریافت می‌دارند درحالیکه حقوق یک وزیر و مجموع دریافت او در سال به ثلث این مبلغ نمی‌رسد.
معاون وزارت دارائی که اکنون بنام مرخصی در کاخ خود استراحت می‌نماید در سال گذشته وجوهی بدین‌ترتیب اخذ نموده در حدود ۳۰ هزار ریال ماهانه به عنوان حقوق و ۲۵۰۰۰ ریال ماهیانه به عنوان پاداش و مبالغ دیگری هم که قابل توجه‌است در سال به عنوان خرج سفر و پاداش سالیانه و نظایر آن دریافت داشته. (مهندس والا ـ جلویش را گرفتند) مگر یک کارمند چقدر باید در سال از بودجه مملکت حقوق ببرد (بعضی از نمایندگان اسم ببرید آقا) آقای زاهدی ـ حقوق رئیس دیوانعالی تمیز که عالیترین مرجع قضائی کشور است چه میزان است؟ حقوق و مزایای یک سپهبد و یک استاد دانشگاه چه اندازه‌است؟ (افتخار هشترودی ـ ۲۳۰۰ تومان) جمع دریافتی آقای زاهدی معاون وزارت دارائی در سال ۳۹ قطعاً چند برابر حقوق وزراء و مقامات مهمه کشور است اینها جز اتلاف بودجه کشور و خاصه خرجی چیز دیگری نیست اگر جناب آقای شعاعی از این مسائل اطلاع ندارند تحقیق و مجلس را مانند آقای آرامش که حیف و میل سازمان برنامه را شجاعانه در پشت تریبون مجلس اعلام کردند مستحضر سازند و اگر مطلعند معین فرمایند راهی برای جلوگیری از این حیف و میلها و اتلاف وجوه بیت‌المال در نظر گرفته‌اند یا خیر؟
بعلاوه آنچه از گزارش آقای آرامش استنباط گردید وضع آشفته و شرب‌الیهود سازمان برنامه قبل از تصدی ایشان بوده‌است از دولت سؤال می‌کنم حالا که وزیر کابینه رسماً در مجلس به این سوءاستفاده‌ها اذعان کرده چه اقدامی برای تعقیب مرتکبین و برکناری آنان از کار بعمل خواهد آورد تا این بی‌ترتیبی‌ها نظایر پیدا نکند و مأموران مربوطه بدانند در صورت تخلف بی‌کیفر نخواهند ماند.
از همه بدتر تقسیم پاداش از محل صدی۲ مالیاتهای وصولی است.
در اواسط سال گذشته در وزارت دارائی بخشنامه صادر شد که ۲% مالیات وصولی از مؤسسات دولتی و مالیات غیرمستقیم و ارث به حساب ۷۱ خزانه‌داری کل ریخته شود تا از محل آن پاداش کارمندان داده شود. (بهمنیار ـ از این محل اثاثیه اطاق خریدند) این بخشنامه وزارتی به کلی خلاف قانون بوده زیرا ۲% حق کارمندان صرفاً مربوط به فعالیت دستگاه وصولی باید باشد و مشمول آن درآمدی گردد که کارمندان مربوطه برای دریافت و وصول آن از اشخاص و مؤدیان فعالیت مستقیم کرده باشند.
در صورتی که مالیات مؤسسات دولتی مثل بانک ملی و یا شرکت معاملات خارجی و یا شرکت ملی نفت و نظایر آن و حتی مقاطعه‌کاران دولتی بطور اتوماتیک دریافت و مستلزم هیچگونه فعالیتی از طرف کارمندان دستگاه وصولی نیست تا ۲% آن را که مبالغ هنگفتی می‌شود به جیب خود بریزند بعلاوه عایدات حاصله از محل ۲% به موجب قانون باید قسمتی صرف آموزش و تعلیم کارمندان و اعزام مأموران لایق و حائز شرایط به خارجه و بقیه بین کارمندان ذیربط عادلانه تقسیم شود در صورتی که برطبق اطلاع از همین محل مبالغ عمده‌ای صرف هزینه‌های متفرقه از قبیل خرید اتوبوس‌ـ جیپ‌ـ اتومبیل سواری‌ـ رنگ‌آمیزی در و دیوار ادارات و یا لوازم و اثاثیه تجملی ادارات شده‌است سال گذشته بالغ بر ۱۰ میلیون بلکه بیشتر از این محل مصرف و خاصه خرجی شده‌است.
یک مطلب دیگر که قابل توجه‌است درباره تبصره ۲۸ بودجه ۳۹ است (متن از شماره ۲۱۷ مجله بانک ملی قرائت شد) خوب است جناب آقای وزیر دارائی درباره اجرای این تبصره اطلاعاتی در اختیار نمایندگان مجلس شورای ملی بگذارند آنچه شنیده‌ایم به عنوان این تبصره ۷۳۰ میلیون ریال در اختیار وزیر سابق دارائی قرار گرفته و کلاً به عنوان ساختمان به مصرف رسیده‌است در تأمین این اعتبار که عنواناً از محل درآمد مازاد سنوات ۱۳۳۶ به بعد بوده آقای رئیس اداره کل بودجه وزارت دارائی و آقای خزانه‌دار کل وقت ذی‌مدخل بوده و اکثراً ساختمانهای وزارت دارائی به عهده یک شرکت و ساختمانهائی که شده ضروری نبوده و درحقیقت یک نوع ولخرجی و بریز و بپاش و اتلاف وجوه مملکت بوده‌است فقط صد میلیون ریال به بازنشستگی کمک کرده‌اند (بهمنیار ـ خزانه‌دار وقت دخالت نداشته) مجلس باید بداند ۸۶۰ میلیون ریال از چه محلی تأمین شده و وزیر دارائی پیشین ۷۶۰ میلیون آن را به چه مصارفی رسانیده‌است و در مقابل این رقم مهم چه بهره‌ای به مملکت رسیده و چه کار اساسی صورت گرفته‌است اگر ساختمان شده این ساختمانها به چه درجه ضرورت بوده و صورت وضعیت آنها چگونه‌است؟ (دکتر صدری ـ و کدام شرکت کرده‌است) درباره تبصره ۲۸ بودجه ۳۹ که می‌گوید تبصره ۲۸ـ به وزارت دارائی اجازه داده می‌شود ۶۵۰ میلیون ریال منظوره در بودجه کل کشور برای کمک به کارمندان کشوری اختصاص داده و از این محل به کارمندان رسمی کشوری شاغل اعم از پایه‌های قضائی‌ـ اداری‌ـ آموزشی‌ـ پزشکی‌ـ دون‌پایه‌ـ پیمانی‌ـ حکمی‌‍‌ـ تلفنچی‌ـ راننده تعادل تفاوت حقوق و مزایای دریافتی آنان تا چهار هزار ریال و به خدمتگزاران جزء و پیک‌ها و موزعین و کلیه کسانی که حقوق و مزایای آنان تا سه هزار ریال می‌رسد مقطوعاً پانصد ریال ماهانه بلاعوض کمک خواروبار و مایحتاج اولیه زندگی بنماید مادام که وسائل توزیع خواروبار فراهم نشده‌است کمک مزبور بصورت نقد داده خواهد شد اطلاع یافته‌ام از محل اعتبار این تبصره که ۶۵۰ میلیون ریال اعتبار داشته وزارت دارائی ۶۷۰ میلیون ریال از خزانه‌داری کل دریافت داشته که درحقیقت ۲۰ میلیون ریال از اعتبار مربوطه اضافه دریافت گردیده و با اینکه در تبصره تصریح گردیده که این مبلغ باید صرف خرید خواروبار و مایحتاج اولیه شود سازمان تدارکات وزارت دارائی که زیر نظر مستقیم آقای ضرغام وزیر سابق دارائی کار می‌کرده پالتوی خارجی ۸ هزار ریال و چراغ گاز و تلویزیون و لوازم آرایش و پودر و ماتیک و اسباب توالت خریداری و در معرض فروش گذاشته‌است. (دکتر متین ـ خوش‌سلیقه بوده).
آیا مایحتاج اولیه و کمک جنسی به کارمندان حقوق‌بگیر کمتر از ۴ هزار ریال و یا سه هزار ریال و یا لیسانسیه‌ها لاک ناخن و پودر و اسباب آرایش و یا پالتوی خارجی ۸۰۰ تومانی بوده‌است؟ جناب آقای شعاعی وزیر محترم دارائی درباره این مطالب چه خواهند فرمود و امسال چه ترتیبی برای کمک جنسی به کارمندان اتخاذ خواهند کرد؟ در ماده ۱۱ بودجه هزینه کشور دیدیم ۱۸ میلیون ریال برای شورای عالی اقتصاد اعتبار پیش‌بینی شده اولاً من نمی‌دانم کار شورای اقتصاد چیست که فرضاً اداره مطالعات بررسیهای بانک یا مثلاً وزارت صنایع و معادن و دیگر سازمانهای دولتی نتوانند آن مطالعات را انجام دهند و برفرض اینکه لازم باشد همچون عنوانی به چند نفر داد این مبلغ گزاف مخارج برای چیست؟ (مهندس والا ـ اسم ببرید مقامات نگوئید) مگر اولی را نبرده‌ام دومی را هم می‌گویم صبر کنید بنده مخالف این دولت نیستم موافقم ولی باید همه اینها را بگویم آقای مهندس والا شنیده‌ام از همین اعتبار در سال قبل یکی از مقامات مخارج جشن نامزدی خود را بحساب گذاشته یعنی این شخص به بهانه دعوت یکی از مهمانان خارجی به ایران و لزوم مهمانی به افتخار او ظاهراً جشن مفصلی برپا و عملاً دوستان و منسوبان خود را برای مهمانی و سورچرانی دعوت نموده آیا وجوه بیت‌المال اینگونه باید مصرف شود (خنده نمایندگان)
رئیس ـ خنده ندارد اسباب تأسف است.
گرکانی ـ والله گریه دارد قسم خوردم قسم جلاله که گریه دارد ما باید تعظیم بکنیم به یک همچو دلسوزی که ریاست مجلس را دارد می‌خندید آقا اینها همه‌اش رقم است همه‌اش عدد است و رقم. (مهندس والاـ چرا اسم نمی‌آورید) صبر کنید آقا.
برای پرداخت اضافه حقوق معلمین در این بودجه متوسل به برقراری شهریه محصلین شده و عنوان مثل معروف را از ریش برداشتن و به سبیل پیوند کردن مصداق داده‌اند زیرا معلمی که از محل شهریه دانش‌آموزان حقوقش زیاد می‌شود خودش هم بچه مدرسه‌رو دارد و باید معادل همان مبلغ که اضافه گرفته شهریه مدرسه بچه‌هایش را دوباره تحویل مدرسه بدهد آیا این عاقلانه‌است که با یک دست بگیرند و با دست دیگر پس بدهند (یکی از نمایندگان ـ آنها معافند یعنی معلمین) خدا کند اینطور باشد.
یک مطلب دیگر که مخصوصاً ضمن بحث درباره بودجه هزینه کشور باید به استحضار نمایندگان رسانید این است که شک نیست که بالا رفتن هزینه زندگی موجب نارضائی عمومی است شاخص هزینه زندگی که از طرف سازمان مطالعات بانک ملی منتشر می‌شود و جنبه رسمی دارد نشان می‌دهد که سال ۱۳۳۹ بیست و پنج درصد بر هزینه زندگی افزوده شده‌است و اگر خوب دقیق شویم و دنبال ریشه این قوس صعودی دائم‌التزائد را بگیریم به اینجا خواهیم رسید که علت‌العلل این ترقی قیمتها همانا مخارج بیهوده و خارج از حسابی است که دولت می‌نماید.
دولت صدها میلیون ریال در سال تدارک و خرید دارد و چون از طرف متصدیان مربوطه دلسوزی نمی‌شود و مناقصه‌ها بیشتر روی خاصه خرجی و زدوبند صورت می‌گیرد اجناس مورد احتیاج و امور مهمه مالی با علی‌القیم تهیه می‌شود و همین امر در تعیین نرخ و بالارفتن قیمتها تأثیر بسزائی دارد اگر خوب به آمارها دقت شود معلوم می‌گردد به همان نسبتی که هزینه مملکت در ۲۰ سال اخیر زیاد شده و قیمتها هم به همان نسبت بالا رفته‌است هزینه مملکت در سال ۱۳۲۰ معادل مبلغ ۲ میلیارد و ۷۳۲ میلیون ریال بوده و در سال ۱۳۴۰ ۸۸ میلیارد و ۹۶ میلیون و ۹۴۵ هزار و ۷۶۴ ریال است و این مبلغ درست ۲۰ برابر هزینه سال بیست می‌باشد و اگر خوب دقت شود قیمتها هم به همین نسبت بالا رفته‌است.
در ماده ۶۲ بودجه هزینه ملاحظه شد که ۳۰ میلیون ریال به عنوان تشویق صادرات در بودجه منظور شده‌است بنده نمی‌دانم سیاست دولت برای تکثیر صادرات کشور چیست ولی باید عرض کنم از مسائل مهمی که دولت بدان باید توجه داشته باشد مسأله واردات و صادرات کشور است آمارهای مربوطه نشان می‌دهد که تجارت خارجی کشور از موازنه خارج شده و واردات کشور ما چند برابر صادرات آن شده‌است صرفنظر از سیاست متغیر پولی و ارزی کشور و رویه بانکهای مرکزی در اعطای اعتبارات به بازرگانان می‌توان گفت یک علت مهم آشفتگی بازار و ورشکستگی بازرگانان تهران و ولایات مربوط به همین اصل است یعنی فزونی واردات کشور و تنزل دائم صادرات ما موجب شده که تجار رو به ورشکستگی و توقف بروند و اگر چاره‌جوئی نشود قهری است که روزبروز این بهم‌خوردگی زیادتر شده نتایج غیرقابل جبرانی حاصل خواهد شد.
بنده توضیحات بیشتری درباره اقلام بودجه خرج دارم که عموماً بیان آن ضروری است ولی برای اینکه وقت مجلس بیشتر گرفته نشود و آقایان کسل نشوند فهرست‌وار عرض می‌کنم بنده در مورد مواد ۶۹ و ۳۴ و همچنین ماده ۱۲۱ و ۱۳۰ بودجه خرج که به موجب آن در حدود مبلغ ۶۴ میلیون ریال بایستی به اداره کل هواشناسی که کشور پیش‌بینی آن توجه دارید که یکی درست نیست و همیشه اشتباه‌است و ۲۷۷ میلیون ریال مخارج سرپرستی دانشجویان ایرانی در خارجه (دکتر متین ـ که بیشتر دانشجویان را ناراضی می‌کند) ۵۰ میلیون ریال هزینه ارزیابی و ممیزی املاک مزروعی و مستغلات و ۱۴۰ میلیون ریال کمک به انجمن آثار ملی پرداخت شده نظراتی دارم و از آقای وزیر دارائی تقاضا دارم مجلس را مستحضر سازند که این مخارج آیا کاملاً ضروری است یا خیر. اداره هواشناسی چه خدمتی به کشور می‌کند که این مبلغ مهم برای او اعتبار قائل شده‌اند و قس‌علیهذا.
بعلاوه بنده تقاضا دارم آقای وزیر دارائی و مخبر کمیسیون بودجه معین کنند بین ماده ۱۳۹ بودجه هزینه و ماده ۱۳۰ چه اختلافی هست که کمک به بنگاههای خیریه در این دو ماده بطور جداگانه قلمداد گردیده‌است.
عرایض اینجانب طولانی شد و از تصدیعی که فراهم آورده‌ام معذرت طلبیده و در خاتمه یادآور می‌شوم که در بودجه هر کشوری مرحله اساسی مرحله رسیدگی و بازرسی قضائی آن است که باید از طرف دیوان محاسبات صورت گیرد متأسفانه با وجود آنکه از مجلس دوم به اینطرف ما قانون محاسبات و قانون دیوان محاسبات داریم معهذا روزبروز رسیدگی و بازرسی به عملیات عاملین اجرای بودجه کمتر می‌شود و به همین جهت مأمورین مربوطه هیچگونه دغدغه خاطری از عملیات فسادانگیز خود ندارند زیرا می‌دانند که هیچ مرجعی به کار آنها رسیدگی نمی‌کند دستگاه دیوان محاسبات ما روزبروز ضعیف‌تر می‌شود بطوری که امروز این دستگاه قانونی هیچگونه قدرتی ندارد (صفاری ـ وظایفش گمشده و اصلاً معلوم نیست).
در بودجه ۱۳۴۰ اعتبار دیوان محاسبات ۱۳ میلیون ریال بیش نیست یعنی این سازمان مهم باید در اقل شرایط به کار خود ادامه دهد درحالیکه اعتبار کانون شکار ۷ میلیون ریال پیش‌بینی شده‌است (دکتر سنگ ـ کم است آقای گرکانی) چرا کم است؟ (دکتر سنگ ـ برای اینکه نسل حیوانات از بین رفته).
در ممالک دیگر روزبروز اختیارات و قدرت دیوان محاسبات را افرایش می‌دهند بطوری که امروز در فرانسه هر نوع هزینه دولتی تحت کنترل و نظارت دیوان محاسبات آنجاست و حتی مؤسسات غیردولتی که با مردم سروکار دارد و از وجوه مردم تشکیل یافته حتی سندیکاهای کارگران و خلاصه هر دستگاهی که از وجود مردم سهمی دارد دیوان محاسبات فرانسه حق نظارت در نحوه مصرف وجوه و هزینه آنها را دارد. ما هم باید برای دیوان محاسبات که قانون اساسی آن را پیش‌بینی کرده اختیارات بیشتری قائل شویم و آنها را وادار سازیم که وظیفه رسیدگی و تفتیش قضائی خود را در بودجه کشور با کمال قدرت و سرعت انجام دهد تا مجلس بتواند از تفریغ بودجه هر سال مستحضر شود. این جای کمال تأسف است که ما در ۶۰ سال عمر مشروطیت خود و داشتن بودجه جز چند سالی تفریغ بودجه نداشته باشیم و در ۲۰ سال اخیر تا جائی که من اطلاع دارم و در جزو فهرست لوایح معوقه به استناد ماده ۳۷ آئین‌نامه داخلی به توسط
اداره کل قوانین و آمار مجلس شورای ملی چاپ شده و ذکر گردیده‌است فقط لایحه تفریغ بودجه سال ۱۳۳۶ کل کشور به مجلس آمده که آنهم تا کنون رسیدگی نشده‌است هرگاه این دولت ما را از تفریغ بودجه سالهای قبل مستحضر می‌ساخت قطعاً اینطور پیش نمی‌آمد که وقتی در سال گذشته مالیاتها به میزان پیش‌بینی شده وصول نمی‌شود دستگاه وصول تهران ۲۲ میلیون پوند عایدات نفت را بحساب مالیات بردرآمد بگذارد. (دکتر دادفر ـ لابد صدی دو پاداش را هم گرفته‌اند) خاتمه چنانچه در آتیه دولت در ترمیم خرابیها و اقدام در اصلاحات و نکاتی که تذکر داده شد قدمهای مؤثری بردارد و رویه‌ای پیش گیرد که در آن بیشتر منافع ملت ملحوظ باشد اینجانب نیز دولت را تأیید و اعتماد خود را اعلام خواهم نمود (احسنت ـ احسنت).
- معرفی آقای دکتر تقی علی‌آبادی به سمت معاونت وزارت فرهنگ
۸ ـ معرفی آقای دکتر تقی علی‌آبادی به سمت معاونت وزارت فرهنگ
رئیس ـ آقای وزیر فرهنگ
وزیر فرهنگ ـ با اجازه ریاست محترم مجلس شورای ملی و نمایندگان محترم بنده جناب آقای دکتر تقی علی‌آبادی را که سابقه ممتدی در فرهنگ دارند به معاونت پارلمانی معرفی می‌کنم (مبارک است).
۹ـ تقدیم بودجه ۱۳۴۰ مجلس شورای ملی
رئیس ـ آقای افخمی
افخمی (کارپرداز)ـ بودجه سال ۱۳۴۰ مجلس شورای ملی را تقدیم و از اعضای کمیسیون محترم محاسبات تمنا دارم برطبق آئین‌نامه به بودجه تقدیمی رسیدگی و گزارش آن را برای طرح در مجلس شورای ملی آماده بفرمایند.
رئیس ـ به کمیسیون محاسبات فرستاده می‌شود. خاطر آقایان مسبوق است که برطبق ماده ۱۲۹ آئین‌نامه وقتی بودجه مطرح می‌شود حداقل مدت جلسه پنج ساعت است سه ساعت و ربع این جلسه طول کشیده و چون باید دنباله پیدا کند فعلاً تنفس می‌دهم و جلسه بعدازظهر ساعت چهار و نیم خواهد بود بودجه در دستور است.
(یکساعت و پنج دقیقه بعدازظهر مجلس به عنوان تنفس تعطیل شد)
و در ساعت پنج بعدازظهر به ریاست آقای دکتر عمید (نایب رئیس) تشکیل گردید.
نایب رئیس ـ جلسه رسمی است. آقای نعیمی اکبر
نعیمی اکبر ـ نامه‌ای است از طرف عده‌ای از کارگران وزارت گمرکات و انحصارات که تقدیم مقام ریاست می‌شود.
نایب رئیس ـ آقای دکتر اعتبار
دکتر اعتبار ـ تلگرافی است به عنوان جناب آقای نخست‌وزیر که رونوشت آن را به وزارت دادگستری داده‌اند آن را تقدیم می‌کنم.
۱۰ـ مذاکره و گزارش کمیسیون بودجه راجع به بودجه ۱۳۴۰ کل کشور
نایب رئیس ـ آقای فلسفی
فلسفی ـ آقایان نمایندگان محترم، قبل از بیان توضیحات در اطراف لایحه بودجه بنده ضروری می‌دانم که چند نکته‌ای را بعرض برسانم یکی آن قسمت از فرمایشات جناب آقای مهندس مقدم راجع به عواید نفت و کمکهای خارجی که متأسفانه بر اثر عدم لیاقت و لاابالی‌گری دولتها به مصارف حقیقی خود نرسیده، مورد تأیید من است. نکته دوم مربوط است به توضیحات همکار محترم بنده جناب آقای گرکانی که راجع به بودجه در اینجا توضیحات مفصلی دادند و به استثنای یکی دو مورد بنده خودم را از توضیحات دیگر بی‌نیاز می‌دانم. نکته سوم اینکه بنده مخالفتم در لایحه بودجه یک مخالفت اصولی است و نباید تعبیر به مخالفت با دولت شود (احسنت) زیرا در دولت جناب آقای مهندس شریف‌امامی شخصیتهای برجسته و لایق و دانشمند و دوستان گرامی من تشریف دارند که من برای آنها احترام فراوان قائلم اما عرایض من درباره بودجه.
آقایان نمایندگان محترم!…
به عقیده من یک نماینده مجلس قبل از اینکه به حزب و دسته‌ای تعلق داشته باشد به مردم و ملت خود تعلق دارد و قبل از اینکه دستوران رهبران حزبی را اطاعت نماید باید از ندای وجدان خود الهام بگیرد به همین جهت است که رهبران حزب در تعیین خط‌مشی سیاسی حزب همیشه تمایلات قلبی و باطنی اعضاء فراکسیون را مورد توجه قرار می‌دهند و فقط از همین طریق است که ممکن است حزبی به مدارج کمال و رشد برسد آقایان نمایندگان محترم من نماینده‌ای هستم که همیشه از وجدان خود الهام گرفته و از حقیقت و راستی پیروی کرده‌ام و با نادرستی و ناپاکی مبارزه نموده‌ام و سرمایه زندگانی من همین است و به لحاظ پیروی از همین اصل مقدس است که اکنون با این لایحه مخالفت می‌نمایم زیرا این بودجه به دلائلی که عرض خواهم نمود بودجه واقعی و حقیقی نیست بلکه ارقامی واهی و غرضی است که بهیچوجه تمایلات و خواسته ملت ما را تأمین نمی‌نماید با حقیقت وفق نمی‌دهد عرایض من در لایحه بودجه مشتمل بر دو قسمت است یکی کلیات است که سعی می‌کنم مشکلات مردم و مملکت را در شئون مختلفه تشریح و توضیح نمایم و دیگری در ارقام بودجه که ثابت خواهم نمود بودجه تقدیمی دولت اضافه درآمد ندارد بلکه کسر درآمد دارد و اما در کلیات بطوری که آقایان نمایندگان محترم اطلاع دارند یکی از مهمترین وظایف مجلس شورای ملی رسیدگی و نظارت در دخل و خرج مملکتی است که این امر هنگام طرح لایحه بودجه باید مورد توجه و دقت کامل قرار گیرد زیرا به موجب اصل ۲۷ متمم قانون اساسی وضع و تصویب قوانین راجع به خرج و دخل مملکت از مختصات مجلس شورای ملی است و اصول ۱۸ و ۴۶ قانون نامبرده نیز در این خصوص تصریح و تأکید نموده‌است و به لحاظ اهمیت موضوع در آئین‌نامه داخلی مجلس هنگام بحث به نمایندگان حق داده شده به هر مدت که ضرورت بدانند نظرات و عقاید خود را از ابراز دارند زیرا لایحه بودجه آینه افکار و عقاید و اقدامات دولت و نمودار کاملی از پیشفت و یا عقب‌افتادگی کشورها می‌باشد و معمولاً در لایحه بودجه باید دو اصل کاملاً مورد رعایت و توجه دولتها قرار بگیرد یکی تعادل و توازن دیگری تناسب در عواید و مخارج یعنی دولت باید ابتدا ضروریات و مایحتاج مردم را در شئون مختلف مملکت و از جهات ارزشهای اجتماعی مورد توجه قرار دهد و به تناسب این احتیاجات مخارج لازم را برآورد نماید و سپس معادل آن مخارج از ممر مختلف به تحصیل عایدی اقدام کند.
مطابق ماده ۱۶ قانون محاسبات عمومی دولت موظف است در اول ماه دهم هر سال لایحه بودجه را به مجلس پیشنهاد نماید متأسفانه به جهاتی که همه آقایان مطلع هستند رسیدگی به لایحه بودجه چند ماه به تأخیر افتاد و ما اکنون در ماه دوم بهار هستیم که بودجه مملکتی را مورد بحث و رسیدگی قرار می‌دهیم هرچند در لایحه دولت عواید بر مخارج فرونی دارد ولی دولت قروض خود را در این بیلان منظور نکرده‌است و تشریح نکرده این قروض که مبلغ آن ۸۹۰۰ میلیون ریال است از چه بابت گرفته شده و به چه مصارفی رسیده‌است من چندی قبل ضمن نامه‌ای از جناب آقای شعاعی وزیر دارائی سؤال کردم و صورت ریز این قروض و مصارف آن را خواستم نمی‌دانم چرا تا کنون پاسخ مرا نداده‌است این صورتها را بنده خواستم آقای وزیر دارائی متأسفانه حضرتعالی فرصت نفرموده بودید جواب بدهید.
آقایان محترم یکی از علل گرانی روزافزون و ترقی هزینه زندگی مردم مستمند و فقیر و ناتوان کشور متأسفانه همین بوده‌است که قسمت عمده عواید آن از طریق مالیاتهای غیرمستقیم تحصیل می‌شود هزینه اداره مملکت بر توده عظیم مردم که از مزایای حکومت هیچگونه بهره‌ای نمی‌برند تحمیل می‌شود و ثروتمندان و طبقات ممتازه به لحاظ مداخله و شرکت در حکومت و اعمال نفوذ در دستگاه دولت و هرج و مرج قوانین مالیه و دستگاههای وصول مالیات نمی‌دهند و یا اگر بدهند خیلی کم و نادر است من از جناب آقای شعاعی سؤال می‌کنم آیا سرمایه‌داران بزرگ در سال به نسبت ۵% درصد عواید واقعی خود مالیات می‌پردازند؟ آیا آنهائی که با تقلب و تزویر و با سازشهای پنهانی منافع هنگفتی از راه مقاطعه و معاملات دولتی سود می‌برند مالیات واقعی خود را می‌دهند آیا مالکین بزرگ که از فروش محصولات کشاورزی در سال میلیونها ریال سود دارند مالیات حقیقی خود را می‌پردازند آیا در شهر تهران کسانی که از اراضی بائر میلیونها ریال سود برده‌اند مالیات می‌دهند آیا کمپانیهای فروش اتومبیل و شرکتهای بزرگ در خرج مملکت شرکت می‌کنند آیا این کارخانه‌های روغن نباتی که میلیونها ریال خرج تبلیغات می‌کنند مالیات واقعی خود را می‌پردازند به عقیده من جواب همه این سؤالات منفی است جناب آقای نخست‌وزیر شما با این بودجه نمی‌توانید به اقتصاد این مملکت کمک کنید شما با این بودجه نمی‌توانید سطح زندگی مردم را ترقی دهید شما با این بودجه اقتصاد ایران را اسیر عواید نفت نموده‌اید زیرا قسمت مهمی از درآمد نفت را به بودجه اختصاص داده‌اید شما با تحمیل مالیاتهای گزاف به مردم فقیر این مملکت بودجه‌ای درست کرده‌اید که من آن را یک لیست حقوق بیش نمی‌دانم در دنیای کنونی حکومتها موظفند با اجرای برنامه‌های اقتصادی مترقی به سطح زندگی عمومی کمک نمایند و با تأمین بهداشت و فرهنگ با جهل و نادانی و مرض مبارزه نمایند اگرچه در چند سال اخیر اقداماتی در شئون مختلف اجتماعی ما صورت گرفته ولی چون غالب مجریان مردمان صالح نبوده و یا تخصص و اطلاعات کافی نداشته‌اند از فرصتهای ذی‌قیمت و کمکهای مادی آنطوری که انتظار می‌رفت نتیجه حاصل نشده‌است زیرا تنها داشتن سرمایه و منابع طبیعی و کمکهای خارجی کافی برای پیشرفت امور اقتصادی نیست کشوری که از نظر تکنولوژی اجتماعی عقب باشد نمی‌تواند آنطوری که باید از منابع طبیعی و کمکهای مادی استفاده نماید متأسفانه در کشور ما از لحاظ تکنولوژی اجتماعی آنطوری که انتظار می‌رفت پیشرفت حاصل نشده و به همین جهت هنوز در بسیاری از مسائل اجتماعی عقب هستیم فقر و جهل و گرسنگی و ترس ما را تهدید می‌کنند عده‌ای از هموطنان ما شبها گرسنه سر بر بالش می‌گذارند و بدون هیچگونه امید به آتیه بهتری سر از بالش برمی‌دارند افرادی که با فقر و مرض و جهل دست به گریبانند قادر نیستند که استعداد خلاقه انسانی خود را به حداکثر رشد برسانند و این عوامل مانع رسیدن این اشخاص به مراتب عالی بشریت می‌باشد و تا زمانی که تعداد زیادی از افراد جامعه به این بلایا مبتلا هستند هیچیک از طبقات اجتماع ما از اثرات آن مصون و محفوظ نخواهند بود فقر و مرض و جهل همانطوری که اغلب بدن انسان را فلج می‌کند از رشد کامل روح انسان نیز جلوگیری می‌نماید یکی از هدفهای اصلی بشر آزادی روح مردم تا حد امکان از این نوع امراض است و رسیدن به این هدف متضمن رشد اقتصادی است و بدون موفقیت در رشد اقتصاد نمی‌توان به هدفهای ایده‌آلی خود نائل شویم آقایان هر وقت که ثروت کشوری از بین می‌رود دمکراسی به خوبی کار نمی‌کند دمکراسی و آزادی در اجتماعاتی که در پرتگاه فقر می‌باشند نشو و نما نمی‌کند مردم ما احتیاج به زندگی خوب یعنی خوراک، پوشاک، منزل، بهداشت، فرهنگ دارند و متأسفانه بودجه حاضر نمی‌تواند نظرات و هدفهای مذکور را تأمین نماید زیرا کشور پهناوری مانند ایران که به علت داشتن منابع طبیعی و کان‌های زیرزمینی می‌تواند از نظر محصولات کشاورزی و مواد معدنی علاوه بر تأمین مصارف داخلی صادرات قابل توجه‌ای داشته باشد به علت عدم توجه حکومتها اکنون وضع بازرگانی ما بصورتی درآمده که واردات کشور نزدیک پنج برابر صادرات کشور فزونی دارد و اگر صنایع نفت نباشد ورشکستگی و افلاس اقتصاد ما محقق است.
بهترین دلیل اثبات عرایض من آمار گمرکی است که بطور نمونه بنده چند سال آن را اینجا عرض می‌کند
سال ۳۱۰ واردات کشور ۰۰۰ ۰۰۰ ۷۴۱ ریال
صادرات کشور ۰۰۰ ۰۰۰ ۸۱۰ ریال
سال ۳۱۸ واردات ۰۰۰ ۰۰۰ ۰۷۰ ۱ ریال
صادرات کشور ۰۰۰ ۰۰۰ ۸۲۲ ریال
سال ۳۲۰ واردات ۰۰۰ ۰۰۰ ۷۹۱ ریال
صادرات کشور ۰۰۰ ۰۰۰ ۸۲۶ ریال
سال ۳۲۵ واردات ۰۰۰ ۰۰۰ ۲۲۸ ۵ ریال
صادرات کشور ۰۰۰ ۰۰۰ ۵۹۸ ۲ ریال
سال ۳۳۳ واردات ۰۰۰ ۰۰۰ ۰۲۴ ۸ ریال
صادرات کشور ۰۰۰ ۰۰۰ ۲۸۸ ۱۰ ریال
سال ۳۳۷ واردات ۰۰۰ ۰۰۰ ۳۵۱ ۴۶ ریال
صادرات کشور ۰۰۰ ۰۰۰ ۹۴۱ ۷ ریال
از ملاحظه آمار مذکور چنین نتیجه می‌گیریم که سیاست اقتصادی ما در زمان اعلیحضرت فقید مبتنی بر ازدیاد تولید و تشویق صادرات بوده در آن زمان قوانین و مقررات مفیدی از جمله قانون انحصار بازرگانی خارجی و قوانین مربوط به ارز و تشویق صنایع داخلی وجود داشته و دولتها سعی داشتند همیشه موازنه صادرات و واردات را برقرار نمایند اما متأسفانه پس از شهریور ۱۳۲۰ به علت سوء سیاست دولتها و عدم علاقه حکومت بصورتی درآمده‌است که آقای دکتر پورهمایون استاد اقتصاد هم نمی‌تواند دفاع نماید، و چنانچه به بیلان بانک ملی ایران در سنوات اخیر مراجعه نمائیم و نمونه ارزی را مورد دقت قرار دهیم بیشتر به عدم علاقه و بی‌لیاقتی و لاابالی‌گری متصدیان اقتصاد کشور پی می‌بریم زیرا اکنون موازنه ارزی کشور از بین رفته واردات به مراتب بر صادرات فزونی دارد پالایشگاه نفت به جهاتی که فعلاً بر ما مجهول است تعطیل شده اوضاع سازمان برنامه هم به شرحی که وزیر مشاور در مجلس عنوان نمود به کلی فلج شده و ثروت ملی ما به تاراج رفته بنده متحیرم این دولت چگونه ممکن است بتواند برنامه مشعشعی که در معرفی دولت خود عنوان نموده به موقع اجراء درآورد به عقیده ما باید در زمینه تولید کشاورزی و صنعتی با برنامه صحیح و عاقلانه و با کمال علاقمندی و به دست افراد دلسوز و وطن‌پرست اقدام نمائیم تا به پیشرفت اقتصادی نائل شویم مسأله بهره‌برداری از زمین از مسائل اساسی است زیرا سیستمی که فعلاً در کشور ما موجود است کاملاً مانع توسعه کشاورزی مترقی می‌باشد در کشور ما ثروت و مقام اجتماعی و قدرت سیاسی غالباً بستگی به زمین دارد سیستم کشاورزی ما در بسیاری از نقاط مانع از افزایش تولید است و به تولید مواد غذائی بهیچوجه توجه نمی‌شود و همین امر سرچشمه بسیاری از نارضایتی‌های مردم است همانطور که عرض شد رعایا در بسیاری از نقاط کشور از کیفیت بهره‌برداری زمین شکایت دارند و بیشتر زمین مزروعی در تصاحب شهرنشینان است که از وسائل و اطلاعات لازم برای افزایش تولید محروم می‌باشند و بعلاوه زارعین از فرهنگ و تعلیمات عمومی و بهداشت محروم می‌باشند باید با احداث آزمایشگاههای کشاورزی و احداث مدارس برای کشاورزی و کمک فنی به روستائیان به افزایش تولید و ترقی ده‌نشینان همت نمود در کشور ما تقریباً سه‌چهارم جمعیت در دهات زندگی می‌کنند و از راه کشاورزی امرار معاش می‌نمایند این اشخاص به استثنای عده کمی از آنها با مشکلات زیادی از قبیل تمرکز مالکیت زمین اجاره سنگین غایب بودن مالک از ملک و نداشتن راههای شوسه نبودن وسائل تعلیم و تربیت فقدان کمکهای فنی بدی وضع بهداشت مواجه می‌باشند دولت باید به این مسائل توجه نمایند و برنامه پیشرفت اقتصادی خود را بر پایه تقویت دهاقین و ایجاد صنایع کوچک احداث راههای شوسه و بهبود وضع بهداشت و تعلیم فرهنگ و مبارزه با جهل و نادانی و اشاعه آزادی فکر و عقیده بنا نهد به طبقه روشنفکر و تحصیلکرده مملکت باید اجازه داد که در مسائل اجتماعی از تحصیلات و تجربیات آنها استفاده شود برای روشنفکران اهمیت عقاید و آزادی فکر از اهمیت غذای روزانه کمتر نیست مغز و روح خالی مثل شکم خالی محیط مساعد برای نشو و نمای افکار مخرب است.
ما باید در ارضای حس ناسیونالیسم طبقه روشنفکر و جوان کشور بکوشیم و فقط از این طریق است که می‌توان با افکار مخرب مبارزه نمود جناب آقای نخست‌وزیر با زور و چماق هیچوقت مسائل اجتماعی حل نمی‌شود و ما که در این دنیای عظیم و وسیع مانند حلقه زنجیر با کشورهای مترقی جهان آزاد بستگی داریم لازم است در مسائل اجتماعی خود را از بسیاری جهت تطبیق دهیم و سعی کنیم از لحاظ تکنولوژی مادی و تکنولوژی اجتماعی پیش برویم کمکهای فنی و اقتصادی اگر توأم با اصلاحات عمیق نباشد نتیجه‌ای نخواهد داشت و فاصله طبقاتی را زیاد خواهد کرد به نظر بنده اجرای برنامه پیشرفت اقتصادی احتیاج به مردان متخصص و بااراده و وطنخواه و آزادمنش دارد که از هیچ چیز نهراسند و فقط منافع مملکت و توده مردم را مورد توجه قرار دهند زیرا حکومت برای خدمت به افراد است نه افراد برای خدمت به حکومت در مقدمه لایحه بودجه اشاره شده‌است که عواید نفت به مصرف امور عمرانی و موجب ترقی سطح زندگی عمومی و تأمین رفاه اجتماعی شده‌است بطوری که عرض کردم تردیدی نیست که اقتصاد و بودجه این مملکت متکی به نفت است و به نظر بنده همین امر موجب عقب‌افتادگی و سبب ایجاد وضع فعلی کشور شده زیرا اگر به نشریه‌های کل گمرک مراجعه بفرمائید ملاحظه خواهید فرمود که همیشه واردات تقریباً پنج برابر صادرات بوده و فقط نفت است که این عدم تعادل را جبران می‌کند و نفت است که بودجه مملکت را یاری می‌نماید ولی راجع به سازمان برنامه طبق نامه شماره ۴۹۸ مورخ ۴۰/۱/۱۵ سازمان مذکور که در جواب سؤال اینجانب ارسال داشته معادل مبلغ ۴۲ میلیارد و چهارصد و بیست و دو میلیون ریال (۰۰۰ ۰۰۰ ۴۲۲ ۴۲ ریال) در مدت هفت سال از عواید نفت دریافت کرده و معادل ۲۶۴ میلیون دلار هم وام گرفته یعنی مجموعاً در حدود ۶۴ میلیارد ریال تحصیل کرده و طبق گزارش رسمی جناب آقای آرامش به مصارفی رسیده‌است که نتیجه آن بهیچوجه متناسب با اعتبارات و پول ما نبوده و از این راه مبالغ سرسام‌آوری بوسیله مهندسین مشاور و مقاطعه‌کاران داخلی سوءاستفاده شده.
جناب آقای آرامش تشریف ندارند متأسفانه من از ایشان خواهش دارم راجع به این گزارشی که دادند دنبال کنند، من فعلاً استدعا می‌کنم و اگر لازم باشد کتباً تقاضا خواهم کرد که این قراردادها را بیاورند در یک کمیسیونی یا در جلسه علنی این امر با دقت رسیدگی شود این امر محتاج کمال دقت و توجه‌است.
و بر آقای آرامش است که مقاطعه‌کاران داخلی را هم با نام و نشان و میزان سوءاستفاده‌هائی که کرده‌اند معرفی نمایند جناب آقای نخست‌وزر کسانی که از عواید نفت ما و از دسترنج کشاورزان و کارگران خوزستان سرزمین زرخیز ما کاخهای فرعونی درست کرده و ثروت مالی ما را بصورت ارز به خارج از مملکت فرستاده‌اند غالباً در دستگاههای دولت و مجلس بوده و هنوز هم هستند.
این اشخاص با علایق و روابط و بستگی‌هائی که دارند شما را از انجام هرگونه عمل مثبت و مفید بازمی‌دارند جناب آقای نخست‌وزیر متأسفانه شما با جملات فریبنده می‌خواهید مردم این کشور را آرام کنید. می‌خواهید مردم را قانع و اسکات نمائید می‌فرمائید زندگی عمومی بهتر شده و حال آنکه آمارهای بانک ملی شما بهترین معرف عدم صحت این مطالب است.
آمار نشان می‌دهد که خوراک و پوشاک چقدر ترقی کرده آنوقت شما می‌گوئید زندگی عمومی بهتر شده‌است.
آقایان مردم از حرف خسته شده‌اند تا زمانی که در معیشت و زندگی آنها گشایش حاصل نشود حرف شما را باور نخواهند کرد.
شکم گرسنه این حرفها را گوش نمی‌دهد درآمد سرانه این مملکت طبق برآورد سازمان ملل بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ دلار در سال است در ممالک اروپای غربی و کانادا و زلاندجدید هزار دلار است در صورتی که ما پرتقال را ۲۵ ریال می‌خریم و آنها ۵ ریال.
شما اگر می‌خواهید موفق شوید باید اولاً طرز تفکر خود را عوض کنید باید خود را حاضر کنید که فقط مصالح مردم را مورد نظر قرار دهید و سپس دست به اقدامات شدید و اساسی بزنید و به اصطلاح انقلاب سفید نمائید به شرط آنکه رهبری ما واقعاً به سوی دمکراسی واقعی برای رفاه مردم ایران باشد و اما راجع به وامهای صنعتی که عنوان شده‌است موجب پیشرفت صنایع ایران گردیده به عقیده من وامهای صنعتی با مطالعه و دقت داده نشده.
شما که آمار ندارید کدام آمار نشان می‌دهد که پس از این وامها محصولات چقدر اضافه شده اسکناسی چاپ کردند دادند دست مردم و قیمتها را بالا بردند محصولات صنعتی چه بوده و چه شده؟ یک عده بیچاره ورشکست شدند و یک عده هم پولها را از مملکت خارج کردند.
سیاست دولت در این مورد عجولانه بوده‌است چه آنکه عده‌ای تمام هستی خود را برای وارد کردن ماشین‌آلات اختصاص داده و اکنون سرمایه‌ای برای اداره کارخانه ندارند و بطوری که شنیده می‌شود بعضی از آنها در آستانه ورشکستگی می‌باشند و نکته دیگر آنکه این وامها به استثنای چند مورد معین بقیه موارد به مصارف واقعی نرسیده و مطالبی در اطراف آن گفته می‌شود جناب آقای ممتاز اقتضا دارد یک هیأت بازرسی از طرف وزارت دادگستری برود و موضوع را رسیدگی کند و ببیند واقعاً به اشخاص واجد صلاحیت داده شده و آیا وثیقه‌های مورد نظر تکافوی استیفای طلب دولت را می‌کند زیرا من شنیده‌ام غالب اشخاص که وام گرفته‌اند مقدار خیلی قلیلی به مصرف رسانیده و می‌خواهند پس از انقضاء مدت آهن‌پاره‌ها را به بانک تحویل نمایند و اساساً تقاضا دارم اسامی کسانی که از محل پشتوانه اسکناس وام صنعتی و کشاورزی گرفته‌اند منتشر شود در مقدمه بودجه فرموده‌اید که توسعه صنایع به اصلاح وضع اقتصادی و صرفه‌جوئی ارز کشور کمک کرده‌است راجع به وضع اقتصادی مردم بهتر از هر کس می‌توانند قضاوت کنند چون هدف از پیشرفت اقتصاد بهبود حال مردم و ترقی سطح درآمد عمومی است و راجع به صرفه‌جوئی از ارز هم همه می‌دانند که ارز این مملکت با سیاست غلط اقتصادی در سنوات گذشته از بین رفت و شما ناگزیر شدید تدابیر فوری و غیرمؤثر برای کمبود ارز بنمائید اینها واقعیاتی است که مردم می‌دانند و اگر خلاف آن را بگوئید کسی باور نمی‌کند می‌فرمائید در دهات برنامه عمرانی به موقع اجراء گذاشته شده کدام مدرسه و کدام درمانگاه ساخته شده جاده‌های فرعی اساساً وجود خارجی ندارد در حوزه انتخابیه بنده دهات عموماً فاقد درمانگاه و وسائل بهداشتی می‌باشد روستائیان واکسیناسیون نمی‌شوند رعایا اصولاً از عدم تملک زمین اجحاف و تعدی مأمورین نبودن تعلیم و تربیت و بهداشت عمومی شکایت دارند شما کدام اقدام برای مردم روستائی کرده‌اید جاده‌های گرگان به کلی از بین رفته و حال آنکه در ۱۵ سال قبل که بنده دادستان گرگان بودم جاده‌ها به مراتب بهتر بوده‌است شاید در سایر نقاط اقدامات شده باشد آقایان بهتر می‌دانند تنها اقدام مفیدی که در این چند ساله شده مبارزه با مالاریا بوده‌است مردم دهات غالباً از امراض مسری مثل سل حصبه تراخم مصون نیستند راجع به دادگستری و فرهنگ نیز مطالب زیادی دارم در ایران متأسفانه جناب آقای ممتاز چند دادگستری وجود دارد یکی دادگستری است که جنابعالی وزیر آن هستید و حقیقتاً موجب افتخار و مباهات جامعه قضات می‌باشد من شخصاً به سلامت و درستی و بی‌نظری و پاکدامنی و حسن عقیده حضرتعالی ایمان دارم ولی سازمانهای دیگری هم هستند که کار قضات را به فرمهای دیگر انجام می‌دهند و مردم هم از ترس خود غالباً تسلیم می‌شوند می‌گویند می‌خواهیم با ترس مبارزه کنیم جناب آقای اردشیر زاهدی در یکی از مجامع آمریکائی فرموده‌اند مبارزه با ترس گرسنگی را شروع کرده‌ایم اگر واقعاً این امر صحت دارد اشخاص غیروارد را به کار قضاوت مردم مداخله ندهید و قوانین غیرمفید و ظالمانه را ملغی نمائید (صحیح است) از جمله قوانین غیرمفیدی که سال گذشته تصویب شده‌است قانون صلاحیت دادگاههای نظامی درخصوص جرائم افسران ژاندارمری و شهربانی است این قانون بهیچوجه با اصول و طبیعت کار مردم سازگار نیست (صحیح است، احسنت) هر قانونی که با طبیعت سازگار نباشد قابل اجراء نیست و مفید به حال مردم هم نخواهد بود مأمورین ژاندارمری و شهربانی از ضابطین دادگستری هستند و تحت تعلیمات قضات باید از نظر امور قضائی انجام وظیفه نمایند هرگاه تخلف کردند هرگاه سوءاستفاده کردند هرگاه تعدی کردند باید در مرجع قضائی مورد تعقیب قرار گیرند فی‌المثل متهم زندانی شکایت می‌نماید مأمورین زندان با زور و فشار و شکنجه از من اقرار گرفته‌اند.
چطور ممکن است به اصل اتهام در دادگستری و موضوع شکنجه در دادگاه نظامی رسیدگی شود.
مثال عامیانه آن اینست که مستخدم منزل شما تخطی می‌کند سوءاستفاده می‌کند بی‌حرمتی می‌کند آیا شما باید او را تأدیب کنید و یا همسایه شما (نخست‌وزیر ـ هیچکدام) اینها واقعیاتی است که در عمل بنده برخورد کرده‌ام بعلاوه سازمانهای نظامی آن اطلاعاتی که لازمه شئون دادرسی است ندارند یک مرد نظامی با یک قاضی از لحاظ روحیات و سوابق تحصیلات و مطالعات حقوقی خیلی تفاوت دارد آنهائی که ارتش را از امور دعاوی مردم خارج نگاهداشته‌اند بهتر از ما به امور اجتماعی وقوف دارند آنها می‌دانند که نظامیان باید مورد احترام و علاقه مردم باشند و اگر در امور دعاوی مداخله کنند طبعاً مورد حب و بغض قرار می‌گیرند و روز مبادا آنطوری که شایسته‌است از طرف مردم پشتیبانی نمی‌شوند به نظر من جناب آقای وزیر دادگستری باید برای الغاء این قانون هرچه زودتر فکری بکنند مطلب دیگری که لازم است درخصوص دادگستری عرض کنم موضوع مداخله قوه مجریه در قوه قضائیه‌است قوه مجریه همیشه در قوه قضائیه دخالت می‌کند در این مملکت رسم شده هر وقت هر کس زور پیدا کرده قدرت پیدا کرده خواسته در تمام شئون مداخله کند آخر آقایان آن کسانی که اصل تفکیک قوا را در قوانین اساسی خود آورده‌اند فلسفه داشته و مطالعات زیادی کرده‌اند تا به این نتیجه رسیده‌اند حالا ما همه این اصول را زیر پا می‌گذاریم قوه مجریه غالباً در قوه قضائیه مداخله داشته و همین امر موجب شده‌است که کار قضاوت و دادرسی از مجاری صحیح خود خارج شود مثال معروفی است وقتی سیاست از دری وارد می‌شود عدالت از در دیگر خارج می‌شود من معتقدم قضات دیوان کشور موظفند به خطر خود در مقابل قانون اساسی التفات نمایند و از مداخله قوه مجریه در قوه قضائیه به سختی جلوگیری نمایند در رأس دادگاههای این کشور دیوان عالی وجود دارد که از مردان شریف و نجیب و اصیل و دانشمند کشور می‌باشند باید جناب آقای وزیر دادگستری از نظرات آنها استفاده نماید دادگستری باید مورد احترام همه باشد ما که در مجلس وضع قانون می‌کنیم باید به مجریان قانون قوه قضائیه احترام بگذاریم و از تندرویها قوه مجریه در این مورد جلوگیری کنیم من در این مجلس از این وظیفه خود هرگز کوتاهی نخواهم کرد من در مدتی که دادستان تهران بودم موارد مداخلات قوه مجریه را به چشم می‌دیدم و اگر فرصتی دست دهد در این خصوص مشروحاً صحبت خواهم نمود اما راجع به انتقالات و انتصابات قضات عقیده شخصی من این است که قضات ایستاده با نظر شورای عالی تغییر و تعویض شوند و هنگام انتصاب مدت اشتغال آنها به پست جدید مشخص شود مثلاً آقای مهندس جفرودی بگوئیم دادستان رشت برای مدت دو سال انتخاب شود تا اگر در این مدت ارباب نفوذ و وزراء وقت خواستند او را عوض کنند نتوانند.
مسأله حقوق قضات و وضع معیشت آنها واقعاً باید مورد توجه قرار گیرد البته وضع سایر کارمندان دولت خوب نیست ولی مسأله این است که قضات مسؤولیت سنگینی دارند کارشان برای مردم و جامعه اثرات فراوانی دارد اگر دستگاه قضائی منزه و پاک باشد معیشت قضات تأمین شود زورمندان و ناپاکان از جامعه ما طرد خواهند شد بعلاوه قضات یکی از ارکان مشروطیت ایران را تشکیل می‌دهند به آنها نمی‌شود به چشم یک کارمند عادی نگریست باید حتماً امتیاز قائل شد در همه جای دنیا حقوق قضات با سایر کارمندان تفاوت فاحشی دارد در آمریکا یک قاضی دادگاه شهرستان سالیانه ۲۲۰۰۰ دلار حقوق می‌گیرد یک قاضی دادگاه استان ۲۵۰۰۰ دلار و قضات دیوان کشور هر یک ۳۵۰۰۰ دلار حقوق دریافت می‌نمایند باید به اهمیت این مسأله از نظر خیر و صلاح جامعه نگریست نه از نظر حقوق یک کارمند دولت بنده اطلاع دارم که قضات ممالک همجوار حقوقشان بیشتر از مملکت ماست پاکستان و هندوستان را از باب‌مثال عرض می‌کنم قضات در آنجا موقعیت خوبی دارند و از لحاظ معیشت در کمال رفاه و آسایش هستند نمی‌خواهم از همکاران سابق خود حمایت کنم می‌خواهم مزایای این کار را از نظر خیر و صلاح کشور عرض کرده باشم باید با دیده بی‌طرفی و بی‌نظری به این امور نگاه کرد راجع به دیوان کیفر باید عرض کنم که هرچند بنده با دادگاه اختصاصی انس و الفتی ندارم و اعتقاد هم به محاکم اختصاصی ندارم ولی دیوان کیفر در شرایط فعلی وجودش ضرورت دارد و باید تقویت شود دستگاههای دولتی ما متأسفانه نقایص و معایب زیاد دارد مأمورین ناپاک اغلب در مقامات بالا هستند که اقدامات آنها زیان فراوان به کشور می‌زند باید در سازمان برنامه در اداره گمرک در اداره مالیات بردرآمد مأمورین دیوان کیفر بطور دائم مستقر شوند جناب آقای وزیر دادگستری جنابعالی ریاست فائقه بر امور دادسراها دارید و بخصوص در امر دیوان کیفر جنابعالی اختیارات فراوانی دارید باید دستور فرمائید اشخاص نادرست تعقیب شوند و به کیفر برسند تا عبرت سایرین شود پرونده‌هائی در آنجا خوابیده پرونده عبدالله معنوی چه شده‌است چرا اجازه داده‌اند که به خارج برود پرونده گوشت در چه حال است چرا متهمین آن را آزاد کرده‌اند پرونده‌های فروشگاه فردوسی در چه حال است چرا هاینه مدیرعامل آلمانی آن که به کمک یک عده از رجال این مملکت سوءاستفاده کرده‌اند فرار کرده‌است آخر مردم از این دستگاه ناامید می‌شوند در مورد فروشگاه فردوسی پس از آنهمه افتضاحات شنیده‌ام مبلغ چهار میلیون تومان ناز شصت به آنها داده‌اند. پنج سال پیش آمده اینجا اینهمه دزدی کرده‌اند به کمک یک عده رجال این مملکت و حالا چهار میلیون و نیم تومان پاداش می‌خواهد.
آخر از بودجه فقیر این مملکت این حاتم‌بخشیها زیان دارد حیف و میلها و ریخت و پاشهائی که در سازمان برنامه شده سوءاستفاده‌هائی که در وزارت دارائی شده باید رسیدگی شود بنده نمی‌خواهم فعلاً به ذکر اسامی و موارد اقدام کنم.
بنده عادت ندارم اسم کسی را بیاورم مخالفتم مخالفت اصولی است والا مدارک خیلی زیادی دارم صورت اشخاصی را هم دارم ولی امیدوارم این دولت بتواند جلو ناپاکان را بگیرد همین اقدام شما موجب جلب اعتماد عامه خواهد بود ولی به شرط اینکه واقعاً از روی قصد انشاء به این کار دست بزنید.
جناب آقای ممتاز اداره ثبت اسناد واقعاً خیلی خراب است خود شما هم می‌دانید هیچ کس نیست که از این اداره راضی باشد (صحیح است) به استثنای عده خیلی معدودی از مردمان شریف بقیه افراد ناصالحی هستند که باید جنابعالی در سازمان این اداره تجدیدنظر بفرمائید اشخاص نادرست را که دائماً مزاحم حال مردم هستند از این دستگاه طرد بفرمائید و اما راجع به فرهنگ و بهداشت دو عامل اساسی و مهم که باید در درجه اول اهمیت قرار گیرد.
آقای دکتر صالح تشریف ندارند، خیلی مشتاق بودم که ایشان تشریف داشته باشند من به ایشان خیلی اعتقاد دارم ایشان مردی فاضل و لایق هستند من می‌خواهم راجع به فرهنگ صحبت کنم چه خوب بود که ایشان هم تشریف می‌داشتند. متأسفانه جناب آقای نخست‌وزیر در بودجه راجع به این مسأله فرهنگ هیچ توجهی نفرموده‌اید مالیاتهای سنگین روی قند و شکر و چای و دخانیات وضع کرده‌اید (نخست‌وزیر ـ کی مالیات وضع شده؟) اینها چیست که می‌گیرید؟ قند و شکر ۶ ریال وارد می‌شود ۲۰ ریال می‌فروشید (نخست‌وزیر ـ این دولت که نکرده) بنده می‌دانم تازگی ندارد ولی وقتی مالیات غیرمستقیم به این کیفیت گرفته می‌شود باید رعایت تناسب هم در مخارج بشود ما از لحاظ فقر و جهل در استیصال هستیم، از نظر فرهنگ و بهداشت ما خیلی به بودجه احتیاج داریم، اینها در درجه اول اهمیت قرار گرفته، ولی متأسفانه بودجه پیش‌بینی شده کافی نیست و اینکه عرض کردم در مخارج تناسب رعایت نشده از همین جهت است که بهداشت و فرهنگ مردم از سایر شئون اجتماعی مقدم‌تر است و به اصطلاح رعایت (الاهم‌فالاهم) نشده‌است آنچه راجع به فرهنگ باید مورد توجه قرار گیرد یکی تعلیمات ابتدائی است بیش از نود و یک درصد مردم کشور از نعمت سواد یعنی خواندن و نوشتن محرومند و با آن که قانون تعلیمات اجباری سالهاست به تصویب رسیده مسئولین فرهنگ کشور و یا بطور کلی دولتها به این امر مهم اجتماعی توجه نکرده‌اند اساس کار باید براین باشد که وزارت فرهنگ به بسط و توسعه تعلیمات ابتدائی بپردازد باید دید از گشایش دانشکده در شهرستانها چه طرفی بسته شده‌است قسمت اعظم معلمین دانشکده‌های شهرستانها تخصصشان در رشته‌های ادبی است و به همین مناسبت الساعه تعداد شاگردان رشته‌های ادبی در دانشکده‌های شهرستانها فوق‌العاده زیاد است و پیداست که وجود این دانشکده‌ها هر سال تعداد بی‌شماری فارغ‌التحصیل دوره ادبی برای پشت میزنشینی و نان‌خوردن از کیسه دولت مهیا می‌کنند اصولاً دانشگاههای مملکت ما و حتی دانشگاه تهران از لحاظ رشته‌های علمی بسیار ضعیف‌اند و باید از این لحاظ رفرمی مؤثر در کار دانشگاهها داده شود. ما کارگر فنی نداریم.
موضوع تعلیمات حرفه‌ای کشور جز نام و آوازه چیز دیگری نیست بیشتر مدارس حرفه‌ای از داشتن استادکاران مجرب و تحصیلکرده محرومند و بعلاوه ابزار و آلات مدرن ندارند مسأله کتاب از اهم مسائلی است که وزارت فرهنگ باید توجه کند آنچه مشهود است کار تنظیم مطالب و چاپ کتب دبستانی و دبیرستانی به حال ابتذال افتاده‌است می‌گویند بعضی از بنگاهها مداخلات بی‌رویه می‌کنند و وزارت فرهنگ در این کار به مسامحه برگزار می‌کند درست است آقای پورسرتیپ، کارگر فنی نداریم و از خارج وارد می‌کنیم.
در مورد مسأله حق‌التألیف ـ شنیده‌ام که وزارت فرهنگ برای تألیف کتاب بودجه‌ای هنگفت دارد اما این بودجه همه ساله بین عده‌ای از متنفذین تقسیم می‌شود و از طرف آنها کتبی منتشر می‌شود که نه به درد دنیای مردم می‌خورد و نه آخرت هنوز وزارت فرهنگ یا دانشگاهها یک فرهنگ جیبی از لغات فارسی تدوین نکرده‌اند که اطفال دبستانی یا دوره دبیرستان بتوانند رفع حاجت کنند آنوقت می‌بینیم که کتاب مثنوی مولانا را به شعر عربی ترجمه می‌کنند و از این بابت پولی کلان از بودجه دولت حیف و میل می‌شود.
راجع به معلم و حقوق وی در اینجا مذاکرات زیادی شده بنده ضمن تأیید تمام آن مطالب نکته دیگری را هم اضافه می‌کنم که در فرهنگ ما متأسفانه دستگاه منظمی برای تربیت معلم وجود ندارد و معلمین از کار خود راضی نمی‌باشند آنچه بنده اطلاع دارم مجموعه معلمین دبستانها و دبیرستانها و دانشکده‌ها در حدود ۵۵ هزار نفرند که از این عده نزدیک چهل هزار نفر آموزگار یازده هزار نفر دبیر و سه هزار نفر اعضاء دانشکده هستند ملاحظه می‌فرمائید که اکثریت معلمان را آموزگاران تشکیل می‌دهند و حقوق این عده متأسفانه دو هزار ریال بیشتر نیست حقوق دبیران لیسانسیه هم خیلی ناچیز است.
امیدوارم جناب آقای دکتر صالح که مرد لایق و کاردانی است نسبت به این مسائل توجه نماید موضوع شهریه دانش‌آموزان که دولت ضمن بودجه عمومی قرار داده به نظر بنده قابل تنفیذ است و این خود مضیقه‌ای برای فرهنگ و دانش اطفال ما می‌باشد و کشورهائی که از دانش‌آموزان حقوق دریافت می‌دارند اولاً در آن کشورها دانش‌آموزان تا سن ۱۶ سالگی مجانی تحصیل می‌کنند و از آن به بعد هم که تحصیل لوکس می‌شود البته چون سطح درآمدها با یکدیگر نزدیک است اشکالی پیش نمی‌آید به نظر بنده وضع این تبصره صلاح نیست.
شما گفته‌اید از شاگردان بی‌بضاعت نمی‌گیریم و از شاگردان بابضاعت می‌گیریم در اطفال از طفولیت یک روح نفرت و دودستگی ایجاد می‌کنید (صحیح است) و به نظر من بهیچوجه صلاح نیست و خیلی بد است تازه به این هم اکتفا نکرده و گفته‌اند انجمنهای بلدی وضع عوارض کند.
و اما راجع به بهداشت به عقیده من تندرستی، بنای رشد و تکامل یک ملت است اخلاق، اقتصاد، هنر و روح انسان بستگی کامل با سلامت جسم و روان دارد در کشور ما به این امر مهم کمتر توجه شده و یا اگر شده به لحاظ فقدان وسائل مادی موفقیت ما خیلی ناچیز بوده‌است سه‌چهارم جمعیت ما در دهات زندگی می‌کنند و شاید در حدود ۷۵% اطباء در شهرها در صورتی که دهات از وسائل بهداشتی و درمانی کاملاً محروم می‌باشند غالباً دیده می‌شود که اطباء از رفتن به این نقاط احتراز می‌کنند به عقیده من طبابت یکی از شریف‌ترین مشاغل است به شرط آنکه طبیب فن خود را وسیله جمع مال نکند اشخاصی که که علم پزشکی را صرفاً وسیله برای جمع مال و مکنت قرار می‌دهند در میان پزشکان ارج و اعتباری ندارند زیرا بازار برای کسب مال و ثروت است نه اطاق مریض بسیاری از بیماریها که مردم کشور بدان مبتلا هستند ناشی از بدی تغذیه، نداشتن آب آشامیدنی و بهداشت است. سل، حصبه، تراخم، مردم ما را رنج می‌دهد و متأسفانه در تمام ایران فقط ۳۶۱ بیمارستان دولتی و غیردولتی است که جمعاً ۱۹۵۹۰ تختخواب دارند.
جناب آقای وزیر کشاورزی، به بنده نوشته‌اند که راجع به رعایای شهریار هم بذل توجهی بفرمائید که وضعشان خیلی بد است امیدوارم راجع به تصفیه آب توجه کافی بفرمائید. (مهندس دهستانی ـ من وکیل شهریار هستم بفرمائید چیست؟) موضوع آب سد کرج. (مهندس دهستانی ـ حل می‌شود) و به عبارت دیگر در یک کشور ۲۰ میلیونی برای هر هزار نفر یک تختخواب داریم بیماران غالباً در بیمارستانها تختخواب ندارند و بسیار اتفاق افتاده‌است که بیماری پشت در بیمارستان فوت کرده‌است من دادستان تهران بودم می‌فرستادم قبول نمی‌کردند تخت نداشتند پشت در بیمارستان فوت می‌کرد، آنوقت این بودجه مملکت است.
در کشورهای مترقی برای هر صد نفر یک تختخواب وجود دارد در ایران بیمارستانها سازمان واقعی ندارند و هرچند بیمارستان در اختیار یک دستگاه دولتی است.
می‌گویند بودجه نداریم، بودجه عمده را صرف ملت کنید آدم سالم برای این مملکت کار می‌کند، تولید می‌کند. آدم بیمار که نمی‌تواند کار کند.
به عقیده من بهترین طریق همان ملی‌کردن بهداشت در سراسر کشور است در سال ۱۹۴۵ حزب کارگر انگلستان بهداشت را در سراسر کشور ملی نمود و بدین‌ترتیب فقیر و غنی به یک نسبت استفاده نمودند. بودجه بهداری کشور انگلیس در سال ۱۹۵۹ تقریباً ۶۷۸ میلیون پوند بوده که با توجه به جمعیت انگلیس به هر نفر تقریباً ۲۷۰۰ ریال می‌رسد و حال آنکه برای هر نفر از هموطنان ما بودجه بهداری فقط ۸۵ ریال است.
شنیده‌ام که آقای وزیر بهداری در نظر دارند امور درمانی را به مردم واگذار کنند مردم ایران با شرایط بد اقتصادی و فقر و فاقه چگونه می‌توانند امور درمانی خود را اداره کنند مثلاً در چاه‌بهار که فاقد هرگونه وسائل و مزایای مادی و اجتماعی است چگونه می‌توانند امور درمانی خود را اداره کنند به عقیده من این فکر صحیح نیست و در عمل مشکلات فراوانی برای مردم ایجاد خواهد شد.
آقایان را خسته کردم صحبتم طولانی شد معذرت می‌خواهم اما می‌داند طبق آئین‌نامه نماینده می‌تواند در بودجه مذاکرات زیادی کند این اولین‌بار است که من آمده‌ام پشت این تریبون مردم گرگان مرا اینجا فرستاده‌اند که از حق آنها و همه مردم دیگر دفاع کنم به عقیده من اگر یک نماینده در تمام سال یک کلمه حرف نزند ولی در موقع طرح بودجه آنچه را که لازم است بگوید وظیفه‌اش را انجام داده، من باید معایب و مشکلات را به شما عرض کن و با شماست که قبول بفرمائید یا نفرمائید.
این بود کلیاتی که می‌خواستم بعرض برسانم اما راجع به ارقام و اعداد که در لایحه بودجه ذکر شده بنده یک مقایسه‌ای بین ارقام پیش‌بینی شده سال قبل و ارقامی که در
لایحه بودجه سال ۳۴۰ ذکر شده نموده‌ام و این مقایسه منحصراً مربوط به چند قلم بخصوص است بدین شرح:
مالیات مستقیم که شامل مالیات بردرآمد. مالیات برارث. مالیات املاک مزروعی. مالیات مستغلات و مالیات براراضی است در سال ۱۳۳۹ معادل ۰۰۰ ۰۰۰ ۵۹۰ ۴ ریال پیش‌بینی سال ۳۴۰ مبلغ ۰۰۰ ۰۰۰ ۰۲۷ ۵ ریال حقوق و عوارض گمرکی در سال ۳۹ـ ۰۰۰ ۰۰۰ ۲۰۰ ۱۱ ریال و پیش‌بینی سال ۳۴۰ـ ۰۰۰ ۰۰۰ ۶۰۰ ۱۱ ریال
انحصار دخانیات در سال ۳۹ـ ۰۰۰ ۰۰۰ ۶۷۰ ۳ ریال و در سال ۱۳۴۰ـ ۰۰۰ ۰۰۰ ۳۵۰ ۴ ریال
درآمد قند و شکر در سال ۳۹ مبلغ ۰۰۰ ۰۰۴ ۱۸۱ ۶ ریال و پی‌بینی سال ۱۳۴۰ مبلغ ۰۰۰ ۶۲۰ ۸۴۱ ۷ ریال
درآمد چای در سال ۳۹ مبلغ ۰۰۰ ۵۵۰ ۴۷۹ ۱ ریال
و پیش‌بینی سال ۱۳۴۰ مبلغ ۰۰۰ ۵۵۰ ۴۷۹ ۱ ریال
درآمد اداره کل غله و نان در سال ۱۳۳۹ مبلغ ۰۰۰ ۰۰۰ ۱۲۰ ۱ ریال و
پیش‌بینی سال ۱۳۴۰ مبلغ ۰۰۰ ۳۶۸ ۴۸۸ ۱ ریال
اینجا برای من نوشته‌اند که گوش اگر گوش تو و ناله اگر ناله من ـ آنچه البته بجائی نرسد فریاد است و بدین‌ترتیب اگر فرض شود که دولت تمام ارقام پیش‌بینی سال قبل را وصول کرده باشد می‌خواهد امسال مبلغ ۰۰۰ ۵۸۸ ۵۴۵ ۳ ریال فقط در همین چند مورد اضافه وصول نماید.
من از آقای شریف‌امامی سؤال می‌کنم چه شرایط و چه موجباتی برای ایشان فراهم شده که بتواند این مبلغ بیشتر از سال قبل وصول نماید پس با این حساب دقیق معلوم می‌شود ارقام پیش‌بینی شده فرضی است و به حقیقت نزدیک نیست و اگر بفرمایند که وصولی سال قبل بیشتر از پیش‌بینی سال مذکور است با مدارکی که در دست دارم رد این ادعا را ثابت خواهم نمود و حال اگر فرض کنیم که دولت بتواند تمام این ارقام را وصول نماید باز به دلائلی که از مقدمه همین لایحه استنتاج شده این بودجه اضافه درآمد ندارد زیرا در تبصره ۱۵ دولت تعهد نموده‌است که مبلغ دوهزار و پانصد میلیون ریال از قروض دولت به بانک ملی مرکزی را پرداخت نماید و علی‌القاعده باید این رقم در ستون هزینه منظور شود و حال آنکه گر به ستون هزینه مراجعه نمائیم این رقم را نمی‌بینیم چطور شد رقم استرداد اقساطی وام دریافتی از بانک صادرات و واردات ذکر نشده.
این بودجه‌است، می‌خواهم ثابت کنم (وزیر دارائی ـ سند لازم نیست) در اینجا استرداد وام دریافتی از بانک صادرات و واردات بیست میلیون تومان است تقریباً اما راجع به وام بانک مرکزی چیزی نیست.
ولی استرداد وام بانک مرکزی ذکر نگردیده پس نتیجه می‌گیریم که دولت یا نمی‌خواهد این وجه را بپردازد و یا تعمد داشته که بودجه حاضر را با اضافه درآمد به مردم عرضه نماید.
استدعا می‌کنم توجه بفرمائید، درست است که خسته‌کننده‌است ولی بودجه دولت عمده‌اش ارقام است و ذکر رقم هم خسته‌کننده بنده می‌خواهم ثابت کنم که این بودجه اضافه درآمد ندارد اینست که از آقایان خواهش می‌کنم حوصله بفرمائید که توضیح عرض کنم.
نکته دیگر آنکه در مقدمه بودجه دولت تعهد نموده مبلغ هفتصد و پنجاه میلیون ریال به سازمان برنامه و یکصد میلیون ریال به سازمان ذوب‌آهن بپردازد ولی در متن بودجه این رقم ذکر نشده و به هرحال نکته ابهام دیگری که در این بودجه به چشم می‌خورد موضوع تعهداتی است که دولت در قبال اضافه درآمد فرضی قبول نموده بدین توضیح یک‌جا گفته یکصد میلیون ریال به سازمان ذوب‌آهن و جای دیگر هفتصد و پنجاه میلیون ریال به سازمان برنامه بپردازد و در جای دیگر گفته از اضافه درآمد مبلغ دویست و پنجاه میلیون ریال به بانک مرکزی در قبال بدهی وزارت دارائی بدهد و در متن بودجه هم تعهد شده دو هزار و دویست و ده میلیون ریال به بودجه وزارت جنگ کمک کند بنده از جناب آقای شعاعی سؤال می‌کنم اگر این بودجه فرضی مثلاً۵۰ میلیون اضافه درآمد داشت شما کدام یک از تعهدات خود را انجام می‌دهید و کدام از آنها تقدم دارند آیا می‌خواهید به وزارت جنگ بدهید و یا می‌خواهید به بانک مرکزی و سازمان برنامه یا سازمان ذوب‌آهن بدهید خواهش می‌کنم جنابعالی این مطلب را روشن بفرمائید بعلاوه راجع به درآمد سازمان برنامه فقط رقم ۱۸/۴۱۲/۰۰۰/۰۰۰ریال به چشم می‌خورد و معلوم نیست این مبلغ از کجا آمده زیرا اگر سهمیه
سازمان را از نفت احتساب کنیم بیش از ۱۱/۵۵۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال نمی‌شود و در این لایحه توضیح نداده‌اند که مابه‌التفاوت آن به مبلغ ۶/۸۶۲/۰۰۰/۰۰۰ ریال از کجا باید تأمین بشود و اگر دلیل قانع‌کننده‌ای ارائه شود باید این مبلغ را از مجموع درآمد کسر نمود و بدین‌ترتیب کسر بودجه مملکت نزدیک به نهصد میلیون تومان می‌شود.
۵۵% سهم سازمان برنامه‌است و با همین توضیحی که عرض کردم ۱۱ میلیارد و ۵۵۰ میلیون واقعاً عجیب است یک سازمانی که اینهمه افتضاحاتش را وزیر کابینه بیاید صحبت کند یک طومار بدهد آنوقت بودجه‌اش اینجا دو رقم است، درآمد و هزینه، وقتی از درآمدش کم کردید از هزینه‌اش هم کم می‌شود ملاحظه بفرمائید شما نمایندگان مجلس هستید اصل ۲۷ متمم قانون اساسی یکی از بزرگترین وظایف مجلس را رسیدگی و نظارت در دخل و خرج مملکت می‌داند، آنوقت اینجور می‌خواهید نظارت کنید؟ این گنگ است، مبهم است این اضافه درآمد از کجا آمده بنده عرض می‌کنم ۱۵۴ میلیون دلار سهم سازمان است، بنده روی رقمش عرض می‌کنم، در این لایحه توضیح نداده‌اند مابه‌التفاوت را، بنده چند پیشنهاد هم دارم که عرض می‌کنم.
پس از بیان توضیحات راجع به ارقام بودجه بی‌مناسبت نمی‌دانم راجع به مالیات بردرآمد هم مطالبی بعرض نمایندگان محترم برسانم.
یکی از مشکلاتی که در چند سال اخیر دولت و مردم با آن مواجه بوده‌اند موضوع مالیات بردرآمد است اشکال کار در این است که در بیشتر کشورهای مترقی دنیا و حتی کشورهائی که درآمد سرانه ملی آنها متوسط می‌باشد این اصل پذیرفته شده‌است که رقم عمده بودجه کشور باید از طریق مالیات مستقیم تأمین گردد تا اواخر قرن نوزده در تمام دنیا مالیات برای مخارج دستگاههای دولت که وظیفه عمده آن حفظ انتظام در داخل مملکت و دفاع از سرحدات کشور در برابر تجاوز خارجی بود دریافت می‌شد و دولتها وظایف اجتماعی دیگر بر عهده خود نمی‌شناختند ولی از اواخر قرن ۱۹ که صنایع رو به توسعه و پیشرفت گذاشت وصول مالیات تنها به منظور تأمین مخارج مملکت مورد نظر نبود بلکه معتقد شدند که باید اضافه درآمد اشخاص را از طریق مالیاتهای تصاعدی ضبط و به نفع جامعه بکار برند یعنی مؤسسات بهداشت، فرهنگی و سازمانهای بیمه تأسیس نمایند و از این طریق در توزیع ثروت تعدیل نمایند و بعلاوه از مالیاتهای تصاعدی می‌توان هدفهای دیگر اجتماعی را تأمین نمود از آن جمله تثبیت وضع اقتصادی مخصوصاً در مواقع تورم پول زیرا با اتخاذ مالیاتهای تصاعدی در بازار از جریان خارج می‌شود مالیاتهای تصاعدی اگر خوب اجراء بشود فاصله طبقاتی را از بین می‌برد و قدرت خرید طبقات بالا را تنزل می‌دهد دیزرائیلی صدراعظم انگلستان که در اواخر قرن ۱۹ رئیس الوزرا انگلستان بوده در یکی از نوشته‌های خود می‌گوید:
«دیواری غیرقابل نفوذ طبقه غنی را از طبقه فقیر و عادی کشور جدا می‌کند» در انگلستان دو ملت وجود دارد طبقه ممتاز و طبقه فقیر و عادی قواعد اداره حکومت هر یک از این دو طبقه جدا و مختلف است هیچگونه تفاهم و همبستگی میان آنها وجود ندارد ملت انگلیس با در نظرگرفتن واقعیات کوشش کرد این فاصله را از میان برداشت چنانکه در حال حاضر قدرت خرید صاحبان بزرگترین درآمدها بیش از ۱۲ تا ۱۵ برابر قدرت خرید طبقات پائین نیست و حال آنکه در سال ۱۹۰۰ قدرت خرید صاحبان درآمدهای بزرگ ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ مرتبه بیش از قدرت خرید کارگران معادن ذغال‌سنگ بوده در انگلستان نرخ مالیات در سال ۱۹۱۳ حداکثر ۸% و در سال ۱۹۱۹ به صدی۵۱ و در سال ۱۹۳۹ به صدی۷۸ و در سال ۱۹۴۵ به صدی۹۴ ترقی داده شد حاصل ترقی آن شد که دارندگان صد هزار پوند درآمد که در سال ۱۹۱۳ بیش از ۸ یا ۹ هزار پوند مالیات نمی‌پرداختند در سال ۱۹۴۵ در حدود نود هزار پوند مالیات از آنها دریافت می‌شد فعلاً گفته دیزرائیلی در انگستان مصداق خود را از دست داده و همه دنیا می‌بیند که آن دیوار غیرقابل نفوذ با تدابیر عاقلانه از میان برداشته شده و در میان طبقات مختلف جامعه انگلیسی همبستگی غیرقابل نفوذ بوجود آمده‌است باید اذعان داشت که همین همبستگی و تأمین عدالت اجتماعی موجب شده ملت انگلیس در برابر انواع مصائب ناشی از جنگ ایستادگی نموده بر تمام مشکلاتی که در سر راهش پیش آمد فائق آید بدون آنکه حاجت به تغییر سیستم در دستگاه حکومت باشد و از مزایائی که در سایر رژیمها وجود دارد استفاده کند اکنون دنیا ناظر است انگلستان که روزی بزرگترین حکومت سرمایه‌داری بود امروز کوچکترین واهمه‌ای از هرگونه تبلیغات کمونیستی در داخل کشور خود ندارد زیرا کمونیزم مرض یا عارضه‌ایست که میکروب یا علت بروز آن فقر و جهل و فقدان عدالت اجتماعی است ممالک دیگری در آسیا نظیر ژاپن نیز همین طریق را اتخاذ نموده و حتی در هندوستان و پاکستان سعی می‌نمایند بودجه خود را براساس مالیاتهای مستقیم تنظیم نمایند جناب آقای نخست‌وزیر من از شما سؤال می‌کنم آیا وضع کنونی ما با زمان و دیزرائیلی شباهت ندارد هیأت حاکمه بجای آن که این دیوار غیرقابل نفوذ را از میان بردارد سعی می‌کند با تنظیم بودجه‌هائی نظیر بودجه حاضر دیوارها را قطورتر و محکمتر نماید و فاصله طبقاتی را زیاد کند و طبقه متوسط را هم از پا درآورد زیرا تناسب مالیات مستقیم با کل بودجه در این چند ساله سیر نزولی داشته‌است چنانکه در سال ۱۳۰۴ که بودجه کل کشور ۹۴۰ ۶۷۵ ۲۴۷ ریال بوده ۵ میلیون ریال یعنی یک‌پنجم آن از طریق مالیات مستقیم تأمین می‌شد (دکتر سجادی (وزیر مشاور)ـ یک‌پنجم نمی‌شود غلط است، یک‌پنجاهم است) فلسفی ـ خیلی معذرت می‌خواهم، ببخشید یا آن یک‌پنجاهم است و یا مالیات مستقیم پنجاه میلیون ریال بوده و در ۱۳۲۱ که بودجه کل کشور ۷۱۸ ۷۶۸ ۶۱۳ ۳ ریال بود وصولی مالیات مستقیم ۴۷۳ ۹۵۰ ۵۹۷ ریال یعنی یک‌ششم بوده‌است و در بودجه تقدیمی دولت که جمع عواید آن بالغ بر ۰۰۰ ۱۶۸ ۶۷۲ ۵۵ ریال است رقم مالیات مستقیم معادل ۵۰۲۷۰۰۰۰۰۰ ریال یعنی به نسبت یک‌یازدهم تنزل کرده‌است در صورتی که نرخ مالیات در سنوات اخیر خیلی بالاتر از گذشته بوده‌است بطوری که ارقام بودجه تفصیلی دلالت دارد مبلغ معتنابهی از مالیات مستقیم به عنوان مالیات مقاطعه‌کاران دریافت می‌شود این یک‌یازدهم هم صحیح نیست چون بسیاری از درآمدهائی که در زمره مالیات مستقیم حساب کرده‌اند جزء مالیات مستقیم نیست و دیگر اینکه این مالیات مقاطعه‌کاران مالیات مقطوع است و این تحمیل بر کارفرما می‌شود و حال آنکه این نوع مالیات که بصورت مقطوع دریافت می‌شود مالیات مستقیم نیست و به مقاطعه‌کار تحمیل نمی‌شود بلکه به کارفرما تحمیل می‌شود زیرا مقاطعه‌کار هنگام برآورد قیمت همیشه مالیات را احتساب می‌نماید و به واحد قیمت پیشنهادی خود اضافه می‌کند در ایران متأسفانه از درآمدهای بزرگ مالیات نمی‌گیرند از آن جمله بانکهای خصوصی هستند که ۶% سرمایه آنان از پرداخت مالیات معاف می‌باشد و حال آنکه بانکهای دولتی چنین امتیازی ندارند و این خود می‌رساند که در مملکت ما قوانین همیشه به نفع طبقه خاصی باید تصویب شود در چند سال اخیر قوانین متنوع و مختلفی درخصوص مالیات وضع شده و همین هرج و مرجی که در قوانین مالیاتی پیش آمده بیشتر موجب بی‌سروسامانی وضع مالیه مملکت گردید آقای وزیر دارائی فکر نفرمائید که من مخالف هستم، من می‌خواهم دردهای مملکت را بگویم به نظر بنده در شرایط فعلی کشور اصلاح سیستم مالیاتی را باید در این عوامل جستجو نمود اول جلب اعتماد مردم به دستگاه دولت و ایجاد اعتقاد در مؤدیان، مؤدی مالیاتی تا اعتماد پیدا نکند مالیات نمی‌دهد و هزار کار دیگر می‌کند دوم اصلاح دستگاه وصول و تغییر شرایط استخدامی آنها زیرا به هرحال باید اعاشه این مأمورین تأمین شود سوم اصلاح تدریجی قوانین مالیاتی و افزایش نوع مالیات برای درآمدهای بزرگ شما از ۶ میلیون به بالا را صد پنج می‌گیرد این صحیح نیست و کم است جناب آقای وزیر دارائی تنها راه نجات این مملکت وصول مالیات از اغنیا و ثروتمندان است سعی بفرمائید در دستگاه وصول اشخاصی بگذارید که از هر حیث شایسته و لایق و کارآمد و مطلع و متخصص فن باشند صورت اسامی کسانی که از پنجاه هزار تومان بیشتر مالیات داده‌اند بگیرید آنوقت متوجه خواهید شد در دستگاههای شما چه می‌گذرد من اشخاصی را می‌شناسم که در مقابل عواید سرشاری که دارند مالیات نمی‌دهند و یا اگر بدهند خیلی ناچیز است.
آقایان نمایندگان محترم
این بودجه مردم فقیر این مملکت را فقیرتر می‌کند این بودجه دلیل ورشکستگی اقتصادی است این بودجه موجب ترویج فساد و رشوه‌خواری کارکنان دولت خواهد شد زیرا میزان حقوقهای پیش‌بینی شده متناسب با مخارج آنها نیست این بودجه سند تضییق و فشار بر دانش و فرهنگ اطفال است این بودجه موجب ترقی هزینه سرسام‌آور زندگی و نارضایتی شدید مردم مملکت خواهد شد به این لایحه رأی ندهید این بود آنچه که می‌خواستم در لایحه بودجه بعرض ملت ایران برسانم البته موضوعات دیگری از سوءاستفاده‌های بی‌حد و حصر دستگاه حکومت و فساد آن با مدارک و دلائل داشتم که برحسب خواهش بعضی از دوستان فعلاً از گفتن آن خودداری می‌کنم ولی اکنون فاش می‌گویم اگر دولت بزودی چاره‌ای برای ورشکستگی مالی ما نیندیشد اگر دولت آزادیهای مردم را احترام نگذارد اگر دولت در انتخابات کماکان به مداخلات غیرقانونی خود ادامه دهد اگر دولت قوانین ظالمانه را الغاء نکند اگر دولت از ترقی هزینه زندگی که کمر مردم کشور را خورد کرده جلوگیری نکند و اقتصاد سالم بوجود نیاورد باز از این تریبون استفاده خواهم کرد خیلی معذرت می‌خواهم از اینکه وقت آقایان را زیاد گرفتم (احسنت).
نایب رئیس ـ جناب آقای نعیمی اکبر فرمایشی دارید؟
نعیمی اکبر ـ نامه‌ای است که از طرف سندیکای ماماها رسیده که تقدیم مقام ریاست می‌کنم تا به نظر آقای وزیر دارائی برسد.
نایب رئیس ـ آقای مهندس والا بفرمائید.
مهندس والا (مخبر کمیسیون بودجه)ـ بعضی از دوستان عزیز و همکاران گرامی معتقد بودند که بهتر است که دفاع از گزارشی که از کمیسیون بودجه به مجلس تقدیم شده در آخر و پایان مذاکرات بماند و بعد از اینکه آقایان نمایندگان فرمایشاتشان را فرمودند بنده مصدع شوم اما دو مطلب بنده را وادار کرد که قبل از پایان فرمایشات همکاران عزیز به تصدیع وقت حضار محترم و مجلس مقدس مبادرت کنم مطلبی که انگیزه من در این فکر شد این بود که یکی از ناطقین محترم جناب آقای گرکانی بجای اینکه در دفاع و موافقت با این گزارش یا لایحه، تریبون را اشغال کنند با بیان مقتضی گزارش را تأیید نمایند و به اصطلاح بنام موافق مشروط اینجا بیاناتی ایراد فرمودند که خلاف انتظار بود (موسوی ـ خواستند از نوبت استفاده کنند) و بنده هم تصور می‌کنم فرمایش جناب آقای موسوی درست باشد که استفاده از نوبت کرده باشند، به نظر من دفاع خودش یک رویه‌ای دارد و مخالفت کردن و مخالف‌خوانی هم یک طریقه دیگری دارد و کسانی که در اینجا بیاناتی ایراد کردند بخصوص دو نفر از هم‌مسلکان عزیز بنده هستند که کمال ارادت و احترام را به آقایان دارم و متأسفانه که در اینجا راجع به فرمایشاتی که فرمودند و نحوه صحبت و انتقادات ایشان مجبور هستم توضیحاتی بدهم و از این جهت واقعاً متأسف هستم اصولاً جناب آقای مقدم بیاناتی که ایراد کردند می‌شود به سه قسمت تقسیم کرد یکی راهنمائیهائی است که بنده معتقدم وظیفه اصلی نمایندگان مجلس راهنمائی است و ارائه طریه صحیح به دولتهاست و مساعدت و معاضدت در این مورد مطلب دوم انتقاداتی بود که مربوط به دولت حاضر یا مربوط به این بودجه نمی‌باشد و چون در بعضی از نکات آن واقعاً جنبه افراط را در پیش گرفته بودند بنده بهتر می‌دانم که در خارج با ایشان صحبت کنم برای اینکه خدای نکرده اگر اینجا بنده در مقام دفاع بربیایم شاید حمل براین شود که بنده می‌خواهم مدافع اعمال و رویه دولتهای گذشته باشم در صورتی که بهیچوجه من‌الوجوه این قصد و نیت در من نیست ولی آنچه که راجع به اصل بودجه فرمودند باید عرض کنم که در درجه اول رئیس دولت و وزرای او حقیقتاً رویه واقع‌بینی را در پیش گرفته‌اند (صحیح است).
کسانی که در کمیسیون بودجه تشریف داشتند و مدت چند روز صبح و عصر در آنجا شاهد مذاکرات بودند به این اصل واقعاً معترف هستند و این عمل دولت و وزرا را تحسین می‌کنند که مانند یک خانواده‌ای که برای رسیدگی به عواید و مخارج زندگی در کنار همدیگر قرار می‌گیرند در محیط کاملاً آمیخته با حسن تفاهم مذاکره می‌کردند و راه‌حل و چاره‌جوئی می‌کردند اگر مطلب صحیح و مستدلی عنوان می‌شد با اینکه حقیقتاً از نقطه‌نظر دولت مشکلاتی وجود داشت و حذف یک دستگاه و کسر یک بودجه مشکلی برای دولت بوجود می‌آورد معهذا هر نظر اصلاحی و پیشنهاد مفیدی که می‌شد کافی بود گوینده بیان کند و رئیس دولت و وزرا آن را قبول کنند فی‌المثل یکی از تبصره‌هائی که در کمیسیون بودجه ابتکاراً عنوان شد حذف یکی از دستگاههای دولتی بود و در آنجا با این که عرض کردم مشکلی را برای دولت فراهم می‌کرد دولت قبول کرد
وقتی یک‌چنین حسن‌نیتی در یک جمعی وجود دارد بهتر این است که ما اگر معایب دستگاه را می‌گوئیم محاسن آن را هم ذکر کنیم مجلس برای این بوجود نیامده که ما ذره‌بین انتقاد را به روی اعمال کارمندان دولت بگذاریم و معایب و مفاسد را آگراندیسمان کنیم و بدون توجه به مقتضیات زمان و بدون اینکه وضع خودمان را در دنیا نگاه کنیم عیبها را دولوپه کنیم و کارهائی که در مملکت شده ندیده بگیریم (صحیح است) یک دولت معتدل وقتی می‌آید یک قانون یا لایحه‌ای به مجلس ارائه می‌دهد نمی‌تواند کاری که یک دولت انقلابی می‌کند انجام دهد، شما که امروز رأی اعتماد به دولتی داده‌اید و می‌خواهید صلح و آرامش و امنیت را در مملکت مستقر بماند نباید انتظار داشته باشید دست به یک عملیات انقلابی بزند آقای گرکانی در اینجا بیاناتی فرمودند من منکر نیستم که وظیفه نماینده نباید انتقاد باشد بلکه انتقاد در شأن نماینده‌است ولی آیا کسانی که تا دیروز خودشان جزء افراد و هیأت حاکمه و مجریان قانون بودند و خودشان کارمند دولت بودند و بالطبع از افراد قوه اجرائی بوده‌اند چگونه چنین انتقاداتی می‌کنند (گرکانی ـ یک دینار از بیت‌المال در ۲۵ سال خدمت دست من نبوده) بنده به جنابعالی ارادت دارم و اینجا هم نمی‌خواهم عرض کنم چون شخصاً خودم تا به‌حال دیناری از دستگاه دولتی حقوق نگرفته‌ام و روزی که مسئولیت تهران مصور را قبول کردم از خدمت دولت استعفاء دادم، حتی حقوق انتظار خدمت را نگرفتم. آقای وزیر کار شاهد هستند می‌توانند پرونده مرا بیاورند، بنده رئیس اداره محاکمات وزارت کار بودم اگر می‌خواستم حقوق انتظار خدمت بگیرم و در مدت ده سال ملاحظه بفرمائید چه مبلغی می‌شد. اما نیامدم به خرج همین ملتی که امروز به عنوان انتقاد (ما همه چیز را ندیده می‌گیریم) بروم اروپا و به عنوان مطالعه و به عنوان تحقیق پولی از صندوق مملکت بگیرم. آقایان گفتم مطلب و بزرگ جلوه‌دادن و عیب را بزرگ‌کردن کار خیلی ساده‌ای است. اساس در سازنده‌بودن است (صحیح است) اساس در این است که نیائید پشت این تریبون از موقعیت و مقام مجلسی خودتان استفاده کنید. (گرکانی ـ بسیاری مسائل را من نگفتم، خرج سفره‌هائی که داده شده نگفتم، مرا وادار نکنید که همه چیز را بگویم.) (زنگ رئیس) اگر من به اصل نطقی که همکاران عزیزم و هم‌مسلکان عزیزم احیاناً انتقادی داشته باشم به اعتبار اعتقادی که به آزادی بیان وکیل مجلس دارم مطلقاً در اینجا مطرح نمی‌کنم. ولی وظیفه دارم که این تذکرات را عرض کنم جناب آقای گرکانی مملکت باید باشد تا من و شما وکیل باشیم. (گرکانی ـ مملکت هست آقا).
نایب رئیس ـ آقای مهندس والا جنابعالی صحبت خودتان را بکنید، به شخص کار نداشته باشید، صحبت خودتان را بکنید.
مهندس والا ـ یکی از همکاران گرامی گزارش مستدل و تندی از جریاناتی که در وزارت دارائی در دولتهای سابق وجود دات به اطلاع مجلس رساندند که شاید برای دولت فعلی و شخص وزیر دارائی هم تازگی داشته باشد. اگرچه دولت وظیفه دارد که به مدارک و شواهد متعددی که ایشان ذکر کردند رسیدگی کند و گزارش آن را به اطلاع مجلس شورای ملی برساند، اما آنچه که از نظر اینجانب مهم است این است که آن کسی که از کارمندان وزارت دارائی اینهمه اطلاعات را در اختیار ایشان گذاشته احساسات شخصی خود را هم همراه آن به مجلس فرستاده‌است ما اگر بخواهیم فساد از این مملکت رخت بربندد، باید مخصوصاً وکلای مردم به همان اندازه که به سهولت زبان به انتقاد می‌گشایند و فساد دستگاه را تذکر می‌دهند با همان علاقه و شهامت از اقدامات خدمتگزاران کشور که یقیناً تعداد آنها در میان امنای کشور کم نمی‌باشد تشویق کنند (صحیح است) در اینجا صحبت از مسائلی شد اگرچه در گذشته، مطالبی درباره بعضی از نخست‌وزیران و وزیران گفته می‌شد در صورتی که ما در عمل خلاف آن را مشاهده کردیم ولی من صمیمانه این مطلب را عرض می‌کنم که نخست‌وزیر فعلی نهایت حسن‌نیت را هم در اجرای قانون بطور صحیح دارد و هم برای تصحیح دستگاهها با نهایت ازخودگذشتگی آماده همکاری با مجلس است (صحیح است) آقایان اگر قرار شود ما با سخنان فریبنده، با سخنانی که شاید جلوه گفتار تلخی آن را فعلاً نشان ندهد بخواهیم تشنجی در مملکت بوجود بیاوریم و بخواهیم قلم قرمز به روی تمام کارمندان دولت بکشیم فردا اگر من و شما مسئول تشکیل کابینه شدیم و اگر آمدیم پشت این تریبون برنامه‌ای دادیم آیا می‌توانیم این امید و امیدواری را داشته باشیم که کسانی که به روی این صندلیها نشسته‌اند همین انتقادها را به ما نکنند من مدعی نیستم که در کشور ایران مشکلات و عقب‌ماندگی و فقر و بیکاری و بی‌عدالتی وجود ندارد اما به چه دلیل و مدرک دولت حاضر مسئول این مسائل است؟ یا بودجه کل کشور مؤید آنهاست؟ من خوب می‌دانم که آن اندازه‌ای که انتقاد و عیبجوئی از کارهای دولتی برای نقادان خاصه نمایندگان مجلس در میان اقلیتها وجهه تحصیل می‌کند دفاع از کارهای انجام‌شده و ذکر حقایق نمی‌تواند آن اثر را داشته باشد ولی مخصوصاً در حال حاضر که بیگانگان چشم طمع به خاک ما دوخته‌اند و پایگاه تبلیغاتی خود را روز و شب برعلیه ما بکار انداخته‌اند و مرتباً زبان به انتقاد می‌گشایند و حتی کارهائی که از روی کمال صفا و صمیمیت و حسن عقیدت انجام شده آنها را تخطئه می‌کنند ما هم باید بیائیم با آنها همصدا بشویم؟ اینکه می‌گویند در این چند سال هیچ کار نشده کمال بی‌انصافی است.
مسلماً همانطوری که عرض کردم معایب بسیار است اما ما مملکتی هستیم که محتاج به همکاری و معاضدت و اتفاق و وحدت نظر هستیم. اینهمه اقداماتی که در این چند ساله بعمل آمده و اینهمه ساختمانها و سدهائی که روی اصول صحیح پایه‌گذاری شده (گرکانی ـ مثل سد گلپایگان) و پادشاه مملکت به اعتبار اقدامات صحیح و اقدامات اصولی که در این مملکت بعمل آمده خاطرات خودشان را می‌نگارند و شواهد بسیاری وجود دارد که نمونه‌های بارز ترقی و پیشرفت این مملکت است و کارخانجات تولیدی و کارخانجاتی که همانطوری که در گزارش کمیسیون بودجه عرض کردم سبب خواهد شد که چندین میلیون صرفه‌جوئی در ارز بشود کمااینکه در پایان سال ۱۳۳۹ یکصد و ده میلیون دلار صرفه‌جوئی ارز داشتیم می‌توانیم اینها را ندیده بگیریم؟ اگر سوءاستفاده از بعضی از کارهای عمومی و کارهای عام‌المنفعه شده اینها را نباید به این حساب که دولتها هیچ کاری نکرده‌اند گذاشت بلکه باید با شهامت و سماجت و نظارت بر اعمال دولتها رویه مثبت و سازنده‌ای را ما دنبال کنیم. جناب آقای فلسفی فرمودند در بودجه فقط یک رقم کلی برای سازمان برنامه از نظر درآمد و هزینه گذاشته شده، اگر قبل از اینکه تشریف بیاورند اینجا تشریف می‌آوردند پیش من و می‌پرسیدند من شاید ذکر علت می‌کردم و آن این است که ما مطابق قانون خاصی که داریم بایستی از نظر بودجه آنچه که از عواید نفت اختصاص داده می‌شود به سازمان برنامه ملاک عمل بودجه‌ای قرار دهیم و الآن هم کمیسیون مشترک برنامه و هم قانون خاص تکلیف کار را معین کرده بخصوص که ما می‌توانیم به جزئیات ارقام و اقلام از نظر بودجه تفصیلی رسیدگی کنیم و بنابراین بهتر این بود که اگر ایرادی به مخارج سازمان برنامه دارند یا اگر ایرادی به گذشته سازمان برنامه دارند در جای خود بحث کنیم از نظر تنظیم بودجه این توجه را می‌فرمودند که ما ناگزیر از این هستیم که طبق قانون خاص بودجه این سازمان را دخلاً و خرجاً بحساب بیاوریم. پنجاه و پنج درصد از عواید نفت اختصاص داده شده به این کار. تفاوت ۶ میلیارد سازمان برنامه قسمتی مربوط به اعتباراتی است که از وامهای خارجی تحصیل کرده و قسمت مختصری درآمد خودش است (فلسفی ـ چطور در بودجه نگذاشتند؟) حالا اجازه بفرمائید، چون در کمیسیون بودجه تبصره‌ای گذاشته شده بود که استجازه از مجلس کرده بود که ۲۶ میلیون و خورده‌ای دلار ما بتوانیم از خارج قرض کنیم دوستان و همکاران عزیزی که در کمیسیون بودجه تشریف داشتند معتقد بودند که دولت برای این کار لایحه جداگانه‌ای به مجلس تقدیم کند و چون آن مربوط به یک عمل خاصی است جداگانه رسیدگی بشود البته به موقع هم خواهد آمد و آقایان نمایندگان می‌توانند نظرات انتقادی خودشان را بیان کنند بنده عرض کردم آماده برای پاسخگوئی به ناطقین محترم نبودم ولی وقتی اساس براین گذاشته شود که ما چشممان را ببندیم و دهانمان را باز کنیم. آنهم با انتقاد مسلماً هر حسنی را عیب تلقی کنیم کارها درست نخواهد شد، شما اگر یک عینک سیاه بدبینی را به چشم بزنید تمام موجودات و اشیاء را سیاه می‌بینید، بنده اینجا دفاع از فلان وزیر نمی‌کنم یا فلان کابینه دولت که سوءاستفاده از موقعیتش کرده یا خدای نکرده به زیان مملکت بیت‌المال ملت را هدر کرده آن را در پناه حمایت مجلس یا دولت قرار نباید بدهیم خیر، بنده معتقدم که باید با نهایت شدت و با نهایت خشونت نسبت به کسانی که از مرز خودشان تجاوز می‌کنند رفتار کرد باید اصل تشویق از خادم و تنبیه خائنین ملاک عمل قرار بگیرد اما نه اینکه منکر همه چیز بشویم و خدای ناکرده طوری رفتار کنیم که مستمسک و دست‌آویزی به دست بدخواهان بدهیم، من خودم یک عقده‌های زیادی در دل دارم و شاید از نظر حوزه انتخابیه خودم که خلخال باشد از عقب‌مانده‌ترین نقاط این کشور است اما این دلیل نمی‌شود که ما بگوئیم در مملکت ما کار نشده (فلسفی ـ بودجه کسر درآمد دارد) بودجه هم متأسفانه چون بنده به جنابعالی ارادت دارم مجبورم بگویم متأسفانه برخلاف فرمایشات جنابعالی کسر درآمد ندارد چون بودجه‌نویسی همانطوری که جناب آقای گرکانی فرمودند یک معلوماتی می‌خواهد و من نمی‌دانم معلومات وزارت کشوری چه‌جور آدم را متخصص کرده که می‌تواند در مورد بودجه و مسائل مالی هم قضاوت کند. (مصطفوی ـ آقای گرکانی تحصیل حقوق و اقتصاد کرده‌اند) بنده منکر این حرف نیستم ما با هم همشاگردی بودیم قربان اما این بودجه‌ای که نوشته شده و در کمیسیون بودجه مطرح شده مبتنی بر سوابق است مبتنی بر مدارک است و مبتنی بر مخارج و تعهدات گذشته‌است اینطور نبوده که دولت بیاید یک ارقامی را روی کاغذ بیاورد و ما هم چشم‌بسته یک اعدادی را تصویب و تصحیح کنیم بنده این تذکرات را از این جهت دادم که خدای نکرده ایجاد شبهه‌ای نشود و مسلماً در موقع خودش باز هم یک عرایضی خواهم داد از نقطه‌نظر وظیفه‌ای که خود مجلس به بنده محول کرده و آن دفاع از لایحه بودجه دولت در مجلس است و خودم را موظف می‌دانم که تا حدود مقدور اگر مطلبی بنظرم می‌رسد در اینجا توضیح عرض کنم و این عرایضی هم که اینجا شد صرفاً از این نظر شد که امشب یا فرداشب رادیوی فلان نمی‌دانم چه عرض کنم این مطالب را مستمسک قرار بدهد و خیال کند که مجلس ایران یک مجلسی است که امروز منکر همه چیز است.
دیشب یکی از دوستان بنده که از ژنو آمده بود صحبت می‌کرد می‌گفت صحبتهائی که شما پشت این تریبون می‌کنید شاید خودتان هم توجه ندارید انعکاسش در خارج بخصوص از نظر هموطنان ما بقدری مهم است که باید این تذکر را به دوستانتان بدهید که مصلحت مملکت در درجه اول است ما نمی‌توانیم با گفتن چند جمله و با بیان جملات فریبنده مملکت را بهم بزنیم و ایجاد تشنج کنیم اساس در اینست که باید در درجه اول امنیت و آرامش برقرار باشد مجلسی باشد تا آقای فلسفی هم مسلک عزیز من به عنوان منعقد و بنده به عنوان مدافع لایحه دولت در اینجا مطالبی یادآوری کنیم بنده جسارتی از این جهت نمی‌کنم ولی باید دست به‌دست هم بدهیم و این اساس را نگهداری و حقیقتاً کسانی که با حسن‌نیت خدمت می‌کنند تشویق کنیم. (احسنت).
نایب رئیس ـ آقای مهندس اردبیلی به عنوان موافق صحبت می‌کنند بفرمائید.
مهندس اردبیلی ـ به عنوان موافق مشروط، قبل از بنده آقایان محترم آنچه لازمه نمایندگی‌شان بود و گفتنی‌ها و انتقاداتی را از پشت این تریبون ادا فرمودند وظیفه هر مملکتی است و انتقاد عمده نمایندگان هم باید اغلب روی بودجه مملکتی قرار بگیرد و باید به نماینده کاملاً وقت و فرصت داده بشود تا بتواند به خوبی بودجه مملکتی را حلاجی و بحث و فحص نماید و ضمناً نمایندگان ملت که اغلب با مردم تماس دارند می‌توان ادعا نمود که بهتر از خود وزراء به اوضاع وزارتخانه‌ها آشنائی دارند برای اینکه آقای وزیر ممکن است جریانی را که می‌خواهد درک کند از مدیرکل وزارتخانه در مقام تحقیق برآید ولی کارمندان و یا ملت به ما این جریان را می‌رسانند البته این آقایان وزرائی که اینجا نشسته‌اند واقعاً از رجال برجسته این مملکت و از فضلا و دانشمندان هستند و این دولت جدید وارث خرابی‌هائی است که از گذشته بوده انتقادی که ما می‌کنیم از گذشته می‌کنیم که آقایان وزراء بدانند که وزارتخانه‌هایشان چه‌جوری اداره می‌شود اقلاً بروند جلوگیری کنند والا اگر بودجه را بدهید به دست این آقایان و این آقایان وزراء هم باز بدهند به دست همان معاونین و مدیرکل‌ها باز هم مثل سابق نفله خواهند کرد اینست که نماینده مجلس اوضاع را باز می‌کند و این امر تنها مربوط به ایران نیست در تمام دنیا چنین جریانی هست نماینده روی بودجه مملکت کاملاً به شکل باز صحبت می‌کند و هیچکس هم حق ندارد جلوی آن را بگیرد اعم از اینکه همسایگان آن را بگویند یا نگویند اینجا خانه ما است و ما باید آزادی داشته باشیم ما خودمان می‌دانیم که از وزراء چه‌جور پشتیبانی بکنیم یا انتقاد نمائیم ما باید در داخل مملکت خود برای گفتن و شنیدن آزاد باشیم (احسنت) اما اصل مطلب، آقایان نمایندگان محترم اگر بگویم اقتصاد و امور مالی ما در سیاست هر کشوری است سخنی به گزاف نگفته‌ام زیرا در دنیای امروز دولتهائی مورد احترام و تکریم دول راقیه هستند که با روش صحیح اقتصاد و مالی روی پای خود ایستاده و نیازی به کمک و استعانت دیگران نداشته باشند.
قبل از جنگ بین‌الملل اول اهمیت بودجه آنطوری که باید و شاید روشن نبود ولی بعد از جنگ دوم هوشیار و هوشمند برای ترمیم خرابیهای جنگ یا بالابردن سطح زندگی ملت و پیشرفت در دنیای علم و دانش دریافتند که تنها راه ترقی و تعالی ملک و ملت طرح بودجه و برنامه‌ای متناسب با موقعیت طبیعی و جغرافیائی و مقتضیات دنیای کنونی می‌باشد لذا فوراً با گرفتن کمک از متخصصین علوم مالی و اقتصادی و مطالعه دقیق و رعایت اطراف و جوانب کار با طرح بودجه برنامه‌ای شروع به کار کردند و بعضی از دول تا کنون یک یا چند دوره بودجه برنامه‌ای را به مرحله عمل درآورده و چندین‌بار آن را تجدید کرده و به دول دوست طرح و اجرای بودجه برنامه‌ای را توصیه کرده‌اند. شاید بدین سبب بوده که علمداران صدر مشروطه با دوراندیشی و اقتضا و مصلحت کشور در تدوین قانون اساسی رسیدگی به دخل و خرج مملکت را به عهده مجلس شورای ملی واگذار کرده‌اند و بدین جهت است که علمای علوم مالی و اقتصادی نیز بودجه را درواقع یک طرح مالی دانسته و در این طرح است نیازمندیهای پولی دولت بطور کامل برای مدت محدودی پیش از وقت تعیین می‌گردد در ازاء نیازمندیها هزینه اقلام درآمد پیش‌بینی می‌شود. طرح مزبور شامل برآوردهای: الف‌ـ خدمات ـ فعالیتها و پروژه‌های برنامه ب‌ـ هزینه‌های مربوطه ج‌ـ وجوه قابل استفاده برای تأمین هزینه‌های مذکور می‌باشد.
در افکار بودجه‌بندان عصر کنونی تمایلی به سوی کاهش اهمیت جهات مطلقاً مالی بودجه‌بندی و در عوض افزایش اهمیت برنامه عملیات که مبنای تنظیم بودجه قرار می‌گیرد احساس می‌شود از همه گذشته پایه‌ای که برآن یک بودجه صحیح برپا می‌گردد عبارت از ترکیبی از وظایف ـ فعالیتها و پروژه‌هائی است که عملیات دولتهای مترقی را تشکیل می‌دهند در دستگاههای دولتی از جریان بودجه به چند منظور:
۱ـ سیاست عمومی
۲ـ عملیات اداری استفاده می‌شود.
از نظر سیاست عمومی بودجه برای مقاصد زیر بکار می‌رود.
۱ـ سنجیدن مجدد ارزش هدفهای دولتی در فواصل طولانی.
۲ـ تسهیل مقایسه هدفها و برنامه‌های مختلف با یکدیگر به منظور سنجیدن ارزش هر یک بطور جداگانه و از نظر هزینه.
۳ـ بدست آوردن مبنائی برای بازرسی نقش هزینه دولت از نظر ارتباط آن با اقتصاد خصوصی به منظور اینکه برنامه دولتی طبق نیازمندیهای اقتصاد اجتماع رویهم‌رفته تنظیم گردد.
۴ـ فراهم آوردن وسیله‌ای به منظور ایجاد هماهنگی عقاید از یکطرف در خود دستگاه دولت و از طرف دیگر میان دولت و طبقات مختلف مردم.
از نظر عملیات اداری بودجه برای مقاصد زیر استفاده می‌شود:
۱ـ بدست آوردن مجوز قانونی برای پرداختها.
۲ـ تهیه قالبی برای حسابهای عمومی.
۳ـ امکان‌پذیر ساختن بازرسی منظم عملیات داخلی از نظر کارائی و صرفه‌جوئی.
برای اینکه مقاصد بالا به خوبی اجراء گردد سیستم بودجه باید با رعایت شرایط ضروری زیر برقرار گردد.
۱ـ مسئولیت ۲ـ جامعیت ۳ـ تغییرپذیری ۴ـ قابلیت اعتماد ۵ ـ درستی (اجرای دقیق مواد بودجه)
مسئولیت: این نظریه که مسئولیتهای هر یک از مجریان روشن و صریح باشد یکی از اصول اساسی سازمان بشمار می‌رود و اگر ترکیب اساسی سازمان صحیح و منطقی باشد واگذاری مسئولیت درباره تنظیم برآوردها و بعداً اجرای بودجه به نحوی که بامسئولیتهای اجرائی عملیات وفق دهد کار نسبتاً آسانی است متأسفانه در مملکت ما سازمان صحیح و قانونی وجود ندارد و پستها را برای اشخاص مخصوص ایجاد می‌کنند.
جامعیت: به مفهوم اینکه بودجه باید شامل برآوردها برای همگی وظایف و فعالیتها و پروژه‌هائی که دولت پیشنهاد می‌کند و اجتماع احتیاج به آن دارد باشد. بنگاههای مولد درآمد مانند کارخانجات، راه‌آهن، سازمان آب و برق و مانند آن نیز باید از این قاعده مستثنی باشند اگرچه هزینه‌های این بنگاهها از محل درآمد آنها تأمین گردد با این وصف عملیات کلیه بنگاههای دولتی باید در ردیف وظایف فعالیتها و پروژه‌های سایر مؤسسات دولتی که هزینه‌های آن از وجوه مالیات یا به هر عنوانی که باشد (اعم از عمومی یا خصوصی) پرداخت می‌گردد در بودجه گنجانیده شود به عبارت دیگر تمام عملیات دولتی و همگی وجوهی که برای اجرای آن بکار می‌رود باید بدون استثناء در بودجه قید گردد.
قابلیت اعتماد: اگر برآوردها از طرف اشخاصی تنظیم گردد که با شرایط فعلی و واقعی عملیات آشنائی داشته باشند و نیز اگر از فنون گردآوری ـ تجزیه و تحلیل و ترکیب اطلاعات استفاده شود اعتبار بودجه افزایش خواهد یافت در اینجا کیفیت برآوردها مورد نظر است نه کمیت بودجه.
کفایت بودجه: بسیاری از مدیران بخصوص کارشناسان بودجه را زمانی کافی می‌دانند که شامل یک برنامه عملیات دولتی که بوسیله نیازمندیهای اجتماع برآورد شود با اندکی فکر روشن می‌گردد که کفایت کمتر از سایر شرایط ضروری بودجه محسوس است. این پرسش فوراً به فکر می‌رسد کفایت از نظر چه کسی؟ عقاید مختلف است در این موقع چند عامل دیگر توأماً مورد توجه قرار می‌گیرد این عوامل عبارتند: محدودیت منابع موجود، کارآئی، تقلیل احتمالی خدمات دیگر هزینه‌های خصوصی که در اثر توسعه خدمت مورد بحث بوقوع خواهد پیوست و کارآئی (یعنی بدست آوردن حداکثر نتیجه با حداقل هزینه) و چون منابع موجود برای هزینه‌های عمومی اصولاً کم است بنابراین بهتر است که دولتها به منظور ازدیاد خدمات اجتماعی در مقابل منابع محدود معیار کارآئی را به قوت بکار بندد.
پس با توجه به مقدمه مذکور باید بودجه مملکتی مبین خط‌مشی سیاسی و اقتصادی و اجتماعی کشور بوده با مطالعه کامل زیر نظر کارشناسان علم مالی و اقتصادی مبرز تهیه و تنظیم گردد زیرا قطع‌نظر از اینکه هر یک از اقلام دخل و خرج در سرنوشت فرد فرد افراد کشور دخالت مستقیم دارد سهل‌انگاری و یا قصور و یا بی‌اطلاعی از نحوه تهیه و تدوین بودجه مضاری دارد که جبران آن در سالهای متمادی امکان‌پذیر نیست.
اگر کشور را به مثابه خانواده بزرگ تلقی کنیم رئیس خانواده یا به اصطلاح خرج‌بده کشور بایستی در فکر تحصیل درآمد از راه صحیح و منطقی و عادلاه بوده و در خرج نهایت ضرورت و صرفه‌جوئی و در بعضی موارد خست را بکار ببندد گو اینکه تهیه وسائل تجملی و شاید غیرضرور و هر روز به بازارهای جهان عرضه می‌شود افراد ملت ایران را به طرف خود می‌کشاند ولی خرید و تدارک آن در صورتی برای خانواده بزرگ (کشور) امکان دارد که درآمد ملی افراد ملت روی تهیه احتیاجات روزافزون بالا برود. گرچه منکر این مطلب نمی‌توان شد که درآمد ملی افراد ملت در چند سال اخیر در پرتو عنایت شاهنشاه و ثبات آرامش کشور رو به ازدیاد است و کارهای عمده‌ای در کشور در اثر هدایت خردمندانه شاهنشاه بعمل آمده‌است ولی از این درآمد ملی همه مردم کشور مخصوصاً ده‌نشین و بخش‌نشین و شهرنشین بطور عادلانه استفاده نکرده‌اند و در اثر سوء سیاست دولتهای گذشته درآمدها در دست عده‌ای از افراد معدود جمع شده و بیشتر نمونه بارز آن در تهران تجلی می‌کند. آیا این ساختمانهای عظیم و این وسائل تجملات لوکس و این اتومبیل‌های آخرین سیستم که تهران را به نمایشگاههای بین‌المللی تبدیل کرده‌است و این سیاحت‌های چند ماهه معدودی در اروپا و آمریکا معلول سیاست مالی غلط دولتهای وقت بخصوص وزارت دارائی نبوده‌است؟
اگر وزارت دارائی مالیات حقه دولت را از این عده که شب خوابیده روز میلیونر شدند وصول می‌کرد و یا به قول آقای نجم‌الملک وزیر دارائی کابینه مرحوم حکیم‌الملک به سیصد پرونده مالیاتی تجدیدنظر و از مؤدیان مالیاتی مالیات حقیقی را وصول می‌کرد کی دولت ده هزار و هشتصد و شصت میلیون ریال به بانک ملی مقروض می‌شد و دستگاه نشر اسکناس و گردش پول را در بانک ملی ایران فلج می‌کرد.
تا جائی که مدیرکل بانک ملی ایران از ۲۵ تا آخر اسفند آرامش و قرار را از خود سلب کرده و در اضطراب و نگرانی که مبادا موجودی اسکناس کفاف چکهای صادره نکند بسر می‌برد.
مطمئنم که وزارت دارائی نه تنها تا حالا موفق نشده از صاحبان درآمدهای کلان مالیات حقیقی دولت را که عدالت اجتماعی و از بین‌بردن فاصله طبقات در آن مستحضر است نشده بلکه وزیر دارائی بی‌اطلاع و خودخواه سابق تهیه و تنظیم بودجه را که اهمیت آن در مقدمه عرض شد شوخی و مسخره تلقی کرده و با تهیه صورتی از درآمد و مخارج پیش‌بینی شده که معمولاً در مغازه‌های بقالی متداول است در چند اوراق ارقام بی‌مأخذ را قلمداد بنام بودجه به مجلس تقدیم داشته و چون مدت دوره نوزدهم در شرف انقضا بود با بکار بستن شیوه‌های مخصوص که از شرح یکایک آن می‌گذرم آن را به تصویب مجلس رسانید. حاصل این کار با عجله این شد که وزارت دارائی مخارج پیش‌بینی نشده که خرج آن اجتناب‌ناپذیر بود انجام گرفت ولی از وصول مالیاتها خبری نبود.
دستگاه تبلیغاتی وزارت دارائی که به تطمیع یا با آجیل دادن با بوق و کرنا اقدامات مشعشعانه وزیر دارائی سابق را منعکس می‌کرد بجای اینکه به ماهیت امر و واقعیت توجه نماید هر روز مطالب جدید پیش کشیده بجای اتخاذ یک سیاست مالی صحیح از نمایندگان محترم سنا دعوت کرد فروشگاه وزارت دارائی را که آبروریزی و افتضاح آن نقل مجالس سر کوچه و بازار است و برای اجرای تبصره ۳۲ بودجه سال ۳۹ که در آن مقرر بود از محل ۶۵ میلیون تومان ماهانه دو هزار ریا به عنوان حق لیسانس کمک شود تشکیلاتی بوجود آورد که برای ۶۵ میلیون تومان کمک هفتاد و پنج میلیون تومان خرج بتراشد و عده‌ای را استخدام نمود که ماهانه به هر یک از آنها پانزده هزار ریال دستمزد و پاداش پرداخت نمایند نشان می‌داد و از وظیفه اصلی خود انحراف پیدا می‌کرد، وزارت دارائی که مایه امید و خرج‌بده کشور است بجای اینکه دستگاه ثابت مالی با انتخاب مأمورین صالح بوجود آورد از اصل مسئولیت منحرف شده لاینقطع شروع به سازمان‌سازی و سازمان‌بازی کرد و اساس مالی چندین ساله وصول را بهم ریخت ناگفته نماند که تشکیل دارائیهای منطقه‌ای از کارهای خوب بود زیرا مأمورین دارائی که ساکن منطقه‌های مالیاتی هستند از نزدیک به کیفیت و کسب و کار مؤدیان آشنائی پیدا می‌کنند و تا اندازه‌ای می‌توانند مالیات حقه دولت را وصول کنند. به شرط اینکه درباره تحویل و تحول پرونده‌ها بین ادارات اولیه و دارائیهای منطقه‌ای کشمکش ادامه نداشته باشد. شخص مطمئنی می‌گفت به چشم خود دیدم که ممیز مالیات بردرآمد به داروخانه‌ای مراجعه پس از تنظیم برگ بازدید حقیقی با مدیر داروخانه وارد بحث و شور شد و پس از اخذ پانصد ریال حق‌الزحمه برگ ممیزی را پاره کرد و برگ ممیزی دیگری مطابق دلخواه مؤدی تنظیم و امضاء کرد و رفت. کاش معایب کارها تا اینجا ختم می‌شد.
وزارت دارائی با وجود ممنوعیت استخدام از کلمه فنی مجوزی استخدام ادارات سوءاستفاده کرد شصت نفر که اغلب آنها دارای دیپلم نیز نیستند به عنوان متخصص بودجه استخدام و در اختیار مدیرکل بودجه گذاشت و گویا از این استخدام عده‌ای به نوائی رسیده‌اند درحالیکه هیچکدام آنها از امور بودجه اطلاعی نداشته و ندارند.
وزارت دارائی برای جلسه تودیع کنفرانس پیشکاران مجلس جشنی ترتیب داد و در آن از خواننده مشهور دعوت کرد که حضار را محظوظ کند و می‌گویند در این شب‌نشینی به خانم خواننده یکصد هزار ریال انعام داده شده و فقط هفتاد هزار تومان گل از بودجه مملکتی خریداری شده‌است. آقای وزیر دارائی سابق چون از
ساختمان همیشه خیری دیده بود بلافاصله عمارت خوابگاه را تخریب و باغ وزارت دارائی به شکل دیگر باغچه‌بندی و زیرزمینی در زیر عمارت وزارت دارائی ساخت که در حدود چهارصد هزار تومان خرج آن شده‌است و برای افتتاح باغ پانزده هزار تومان خرج خوردنی و آشامیدنی‌ها کرده‌است.
وزیر دارائی سابق با رؤسای اصناف وارد گفتگو می‌شد و مالیات دولت را بطور کدخدامنشی در میان می‌گذاشتند و به رؤسای صنف اختیار می‌دادند که از صنف خود به میزان مالیات سال قبل را وصول نماید این آقای وزیر دارائی نمی‌دانست که مالیات بردرآمد همانطوری که از اسمش پیداست یعنی هر کسی درآمد بیشتری دارد باید مالیات بیشتر و هر کس درآمد کمتری تحصیل کرده مالیات کمتری پرداخت نماید. مالیات بردرآمد را نمی‌توان بصورت مالیات مقطوع درآورد زیرا آنهائی که در سال درآمد زیادی تحصیل کرده‌اند باید مالیات بیشتری بدهند، از این تصمیم خوشوقت و از زیر دین دولت فرار می‌کنند و آنهائی که مستحق رعایت است مورد تجاوز و تعدی قرار می‌گیرند مشروط براینکه در تعیین درآمد حقیقی و واقعی دقت شود پینه‌دوز را بجای تاجر و صاحبان درآمدهای اتفاقی را بجای پینه‌دوز قلمداد نکنند. چه حسنی دارد که وزارت دارائی ابزار کار پینه‌دوز و ترازوی بقال گذر یا میز شکسته دلال را حراج کند ولی از صاحبان درآمدهای کلان به ملاحظاتی مالیات نگیردو یا نتواند وصول کند درنتیجه در یازده ماهه سال گذشته یک ربع درآمد پیش‌بینی شده سال ۱۳۳۹ را کسر وصولی داشته باشد.
اداره مالیات بر شرکتها که چشم و چراغ وزارت دارائی و داوطلب زیاد برای ریاست آن اداره‌است چنان در رکود و فلاکت فرو رفته که نتوانسته به حساب شرکتها رسیدگی و مالیات دولت را وصول کند می‌گویند در سال ۱۳۳۹ در حدود سی میلیون تومان کسر وصولی داشته‌است ولی دستگاه وصول با دادن آمارهای قلابی و غلط وزیر دارائی سابق را اغفال می‌کردند اگر غیر از این است چرا باید وزارت دارائی برای مخارج روزانه کشور از بانک ملی با نزول قرض بگیرد و مقدار نزول و بهره بقدری زیاد باشد که وزارت دارائی نتواند فرع پول را بپردازد.
اگر وزارت دارائی از راه صحیح مالیات حقه دولت را وصول می‌کرد و از محل درآمد حاصله خرجی مملکت را اداره می‌کرد و به اصطلاح پا را از گلیم خود فراتر نمی‌گذاشت محتاج قرض با نزول از بانک ملی نبود.
وزیر دارائی سابق بجای استفاده از کارمندان صحیح‌العمل و وارد و متخصص در بودجه‌بندی و سیستم حسابداری نوین عده‌ای بی‌اطلاع را در رأس اداره بودجه ابقاء کرد و از وجود آنان برای تدوین و اجرای بودجه استفاده می‌کرد به اصطلاح کور دیگر را عصا کش کور دگر کرده بود آقای وزیر دارائی سابق بجای شنیدن انتقاد از کارمندان علاقمند و دلسوز دستگاه تجسس در وزارت دارائی تأسیس کرده بود که هر کسی از عمل وزیر انتقاد می‌کرد فوراً منتظر خدمت یا به اصطلاح با برقو منتقل می‌کرد تا زبان انتقاد بسته شود و عالیجناب داعیه نخست‌وزیری داشت هرچه دلش خواست بکند خلاصه اینکه در دوره وزیر دارائی سابق هرج و مرج و رکود و خرابکاری و مبارزه منفی در دستگاههای وصول حکمفرما بوده تا به حدی که وزیر دارائی به هیأت دولت متوسل و تصمیم گرفته شد ۷% بودجه سال ۳۹ هر یک از وزارتخانه‌ها از لحاظ عدم وصول مالیاتها صرفه‌جوئی کند من نمی‌دانم این چه بودجه‌ای بوده و مبتنی بر چه اطلاعات علمی و فنی بوده که پیش‌بینی درآمد آن دو میلیارد دلار وصول مانده‌است.
آقای وزیر دارائی در انتصابات مقامات هم ملاحظات مخصوصی داشته‌ابد از وجود کارمندان تحصیلکرده و یا کارمندانی که به اصطلاح دود چراغ خورده و فارغ‌التحصیل مؤسسه علوم اداری در رشته حسابداری و بودجه‌بندی بودند استفاده نکرد و حتی آنها را متهم نمود که با توسل به وسائلی از دانشگاه گواهی تخصصی حسابداری گرفته‌اند واقعاً اسم این منطق را چه باید گذاشت که وزیر دارائی سابق گواهی عالیترین مرجع علمی را قبول نداشته باشد و مثلاً فلان آقا را که تحصیلاتی در حدود سیکل متوسطه دارد با ماهی دوازده هزار تومان از بودجه انتفاعی نماینده وزارتخانه در کشورهای خارج اعزام دارد زیرا بهتر می‌توانست تفتین کند به اصطلاح عقل وزیر باتدبیر را بدزدد.
در مورد ارز کشور با اینکه وزارت دارائی تسلط کامل به بانک ملی ایران و دستگاههای اقتصادی داشته و دارد ارز کشور را بایستی به مصرف لوازم ضرور برسد غارت کردند بطوری که در زمان تصدی جناب آقای شریف‌امامی به نخست‌وزیری دولت در مضیقه ارزی قرار گرفته بود و اگر حسن تدبیر و سیاست اقتصادی صحیح و سالم و شدید را اعمال نمی‌کردند مسلماً مملکت در لب پرتگاه بود.
به هرحال از مطلب دور افتادم و خواستم شمه‌ای از آنچه در زمان تصدی دولت و وزیر سابق دارائی و فترت مجلس گذشته بیان نمایم.
من نمی‌دانم بودجه تقدیمی آقای وزیر دارائی فعلی از لحاظ درآمد کاملاً رسیدگی و حلاجی شده یا خیر و احتمالاً نشده باشد زیرا همینطوری که عرض کردم تهیه و تنظیم بودجه در ممالک راقیه مستلزم اطلاعات دقیق علمی و فنی و وقت کافی است فکر نمی‌کنم که دستگاه تنظیم‌کننده بودجه چنین اطلاعات و فرصتی را داشته باشد اشتباه نشود در مسأله بودجه خرج زیاد مورد بحث نباید باشد بلکه باید به کیفیت وصول و منابع درآمد توجه شود.
با توجه به اینکه در ممالک مترقی تهیه بودجه به توسط متخصصین فن از هیجده ماه قبل شروع با تحصیل اطلاعات کافی از قبیل، در نظرگرفتن درآمد ملی افراد، صورتهای مالی، استطاعت پرداخت مالیات، رعایت عدالت اجتماعی و بستن مالیات در منابعی که صاحبان آنها زیاد از پرداخت مالیات نیستند. سیستم حسابداری مدرن و از این قبیل اطلاعات انجام می‌شود درحالیکه در کشور ما دستگاه تنظیم‌کننده بودجه فاقد این قبیل اطلاعات بوده و هست و تا کنون نه درآمد افراد معلوم است و نه صورتهای مالی کامل. زیرا تحصیل صورتهای مالی که وزارت دارائی باید متکی به آن باشد یا از دستگاههای وصول بدست آید یا از خزانه‌داری کل و یا از حساب درآمد عمومی کشور؟ از قراری که گفته می‌شود صورتهای دستگاه وصول با خزانه‌داری کل و صورتهای خزانه‌داری کل با حساب درآمد عمومی کشور در بانک ملی ایران تطبیق نمی‌کند و بنابراین پایه اطلاعات مالی کلاً متزلزل و قابل اعتماد نبوده‌است و اما موضوع استطاعت پرداخت مالیات که این کار بهیچوجه از عهده وزارت دارائی ساخته نیست زیرا وقتی وزارت دارائی نمی‌داند چه طبقه و صنفی درآمد قابل توجهی در سال تحصیل کرده قطعاً تعیین قدرت پرداخت مالیات نیز میسر نخواهد بود مگر اینکه همینطوری که عرض کردم ارقامی را به اسم بودجه نشان بدهند که عاری از حقیقت باشد و یا اینکه متوسل به وصول مالیات غیرمستقیم که ملازمه با ازدیاد هزینه زندگی و فقر و مسکنت مردم مخصوصاً طبقه ۳ و ۴ داشته باشد وقتی وزیر دارائی سابق در مجلس تقبل می‌کند یک قران مالیات یا عوارض مشروبات غیرالکلی را از صاحبان کارخانه وصول کند و عملاً نتواند تعهد خود را که به مجلس داده انجام دهد قطعاً این قبیل مالیاتها تحمیل به مصرف‌کننده یعنی طبقات فقیر و کارگر که از زور کار خسته شده و می‌خواهد لبی تر و گوئی تازه کنند خواهد بود و این خود ضعف وزارت دارائی را از وصول مالیات از متنفذین می‌رساند صورت‌جلسه‌اش هست وزیر دارائی سابق وقتی که صاحبان کارخانجات روی این مشروبات غیرالکلی اضافه کردند اینجا تعهد کرد که من نمی‌گذارم این کارخانجات این یک قران اضافه را از مردم بگیرند در صورتی که الآن ۵ قران را ۶ قران می‌گیرند آیا تا کی می‌توان مالیاتهای غیرمستقیم از قبیل درآمد دخانیات و قند و شکر و نان و عوارض گمرک را بر دوش مردم بیچاره و بی‌بضاعت تحمیل کرد و آیا موقع آن نرسیده که مانند ممالک راقیه درجه یک مالیات مستقیم را بر مالیاتهای غیرمستقیم ترجیح داد و خرجی مملکت را از راه وصول مالیات مستقیم از صاحبان درآمدهای کلان تأمین کرد و از فشار زندگی مردم کاست؟ البته برای مخارج کشور باید از هر راهی که مقتضیات ایجاب می‌کند و عادلانه باشد به وصول مالیات متوسل شد ولی نه اینکه اغنیا را از دادن مالیات رها و فقرا را زیر فشار مالیات غیرمستقیم قرار داد.
آقایان وزرا که هر کدام در وزارتخانه‌ها مجاز به اجازه خرج هستند باید تصور کنند که بودجه تصویب شده و اعتبار خرج در اختیار آنها گذاشته شده پول موجود در صندوق است و بطور دلخواه هرچه خواستند بکنند بلکه باید بدانند که این اعتبار نتیجه زحمات بیست میلیون مردم که در نقاط دورافتاده زندگی می‌کنند می‌باشد و شاید از
بسیاری از مواهب زندگی محروم هستند به امانت دست آنها سپرده شده و هر یک ریال آن در صورتی که بحق بمصرف خرج نرسد خیانت در امانت به بیست میلیون مردم است و این وظیفه وجدانی و اعتقاد به میعاد می‌باشد.
زارعی که از اول سال تا آخر سال با نان خالی و اگر قند و شکر دولتی به دست او می‌رسد با چائی شیرین گلو تر و زندگی می‌کند و از راه دادن مالیات غیرمستقیم به مخارج مملکت کمک می‌کند آیا سزاوار است در چنین شرایطی آقایان وزرا یا صاحبان مقامات دولتی از زندگی لوکس تجملی برخوردار و به زارعین بدبخت که با لباس مستعمل دوخته خارجی اگر بتواند تهیه کند روزگار سپری می‌کند تفاخر کرد؟
نایب رئیس ـ آقای مهندس اردبیلی اجازه بفرمائید جلسه را ۵ دقیقه به عنوان تنفس تعطیل کنیم بعد بقیه مطالبتان را بفرمائید. آقای دکتر اعتبار بفرمائید.
دکتر اعتبار ـ چند دقیقه قبل اهالی بهار همدان بنده و جناب آقای قراگزلو و آقای یوسفی را تلفنی احضار کردند و راجع به انتخابات بهار همدان که فعلاً متوقف شده بود و بعداً قرار شد انجام شود و حالا توقیف شده استدعا دارند جناب آقای نخست‌وزیر و آقای وزیر کشور دستور بدهند همانطور که قرار بود روز سه‌شنبه یا چهارشنبه اخذ رأی شود به همان طریق رأی بگیرند برای اینکه واقعاً مردم بهار همدان از نظر انتخابات ناراحت نشوند.
نایب رئیس ـ بسیار خوب. جلسه را به عنوان تنفس ختم می‌کنیم.
(مجلس ساعت هفت و ۲۵ دقیقه بعدازظهر به عنوان تنفس تعطیل و دیگر تشکیل نگردید)
رئیس مجلس شورای ملی ـ رضا حکمت