مذاکرات مجلس شورای ملی ۳۱ تیر ۱۲۸۹ نشست ۱۲۰
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۳۱ تیر ۱۲۸۹ نشست ۱۲۰
جلسه ۱۲۰
صورت مشروح روز شنبه ۱۶ رجب المرجب ۱۳۲۸
مجلس سه ساعت قبل از ظهر در تحت ریاست آقای ذکاءالملک تشکیل شد
و صورت جلسه سه شنبه ۱۲ را آقای معاضد الملک قرائت نمودند ؟
رئیس ـ در صورت مجلس ملاحظاتی اگر هست بفرمائید.
ارباب کیخسرو ـ عرض بنده هم داخل صورت مجلس است و هم خارج است اگر اجازه بفرمائید عرض کنم .
رئیس ـ اگر راجع به صورت مجلس است بفرمائید.
ارباب کیخسرو ـ اولاً در باب کابینه می خواستم عرض کنم که تشکیل شده و امروز معرفی خواهند شد یا خیر ؟ ثانیاً در چهار روز قبل در این جا حادثه واقع شده که قدری به اداره مباشرت برمی خورد خواستم عرض کنم که هیچ قصوری از این محوطه نشده است روزی که نماینده اصناف را هیئت رئیسه دعوت کردند یک نفر از خارج از آنها ممانعت کرده بود و به واسطه این تعصیر گرفتار و به نظمیه فرستاده شد و به هیچ وجه از این جا قصوری در پذیرفتن رؤسای اصناف نشده و لوازم پذیرائی آنها هم از طرف مجلس به عمل آمده بود مسئله هم در خصوص دستگیری مرتکبین قتل مرحوم آقا سید عبدالله سئوال می کنم که در این باب اقدامی شده و چیزی به ریاست مجلس رسیده است یا خیر.
رئیس ـ در خصوص واقعه که اتفاق افتاده بود همان طوری که فرمودید از طرف مجلس قصوری در این باب نشده و در خصوص قاتلین مرحوم آقا سید عبدالله مشغول هستند و اشخاصی چند را هم گویا گرفته اند و مشغول استنطاق آنها می باشند دیگر نتیجه چه شود چه عرض کنم.
کاشف ـ این مسئله خوبست توضیح شود کسانی که آمده اند نمی دانند این اقدام از طرف مجلس بوده است یا از خارج باید معین شود که بدانند.
رئیس ـ عرض کردم این یک نفر خارجی بود در خارج مجلس یک جسارتی به یک چند نفری که ما دعوت کرده بودیم نموده بود بعد ه معلوم شد نظمیه او را دستگیر کرده به مجازات خود خواهد رسید.
متین السلطنه ـ م یخواستم سئوال کنم امروز آقای رئیس الوزرا تشریف خواهند آورد یا خیر.
رئیس ـ گویا تشریف بیاورند.
سردار اسعد ـ عرض می کنم بند هاز پارسال که امدم لازم نیست عرض بکنم چه جور جانفشانی و چه طور خدمت کردم همه می دانید این خدمات و جان فشانی ها که می کنم و این جوانی هائی که به کشتن دادیم ثمره آن را خواهیم دید ثمره آن استقلال و امنیت مملکت است و در این باب یک سال بیشتر است شبانه روز زحمت می کشیم و تلاش می کنیم ولی بدبختانه هنوز به آن ثمری که باید برسیم نرسیده ایم بلکه امروز می بینم که نتیجه به عکس می بخشد و داریم به قهقرا بر می گردیم به عقیده بنده وضع امروز را به مراتب بدتر از وضع پارسال در آن موقع می بینم پارسال در این وقت یک اطمینانی در مردم بود که امروز آن اطمینان حاصل نیست و بر هر فرد از افراد ایرانی وطن پرست و مسلمانی که صاحب اعتقاد باشد خدمت و جان فشانی او باید بالمضاعف بشود به جهت اینکه امروز می بینیم وطن ما در خطر است و از هر طرف ما را بدبختی های زیاد تهدید می کند و هیچ در این باب مذاکره از دشمن هم نباید بکنیم که بگوئیم دول خارجه با ما همراهی نکردند یا اینکه دشمن ها داریم یا اینه مستبدین با ما بد کرده اند علی العجاله تقصیر همه است چه مشروطه و چه مستبد غرض شخصی را بر استقلال مملکت ترجیح می دهند آنچه من می بینم تمام از روی غرضهای شخصی است در صورتی که امروز روزیست که ما هر دشمنی که با هم داشته باشیم باید کار بگذاریم و صورت هم را ببوسیم و بگوئیم دشمنی من و تو بماند تا وقت دیگر که همان طور که حضرت آیت الله نجف در تلگراف اشاره کرده اند و همچنین در تلگرافات دیگر که غرض های شخصی را بگذارید برای وقت دیگر بنده هم عرض می کنم امروز اول چیزی که بر ما لازم است اتحاد است که واقعا باید اغراض شخصی را کنار بگذاریم و اقلا ما یک ماه ببینیم که یک دو نفری که با هم غرض دارند و قسمی همدیگر را ملاقات می کنند اغراض شخصی را کنار گذارده و بگویند دشمنی من و تو بماند برای وقت دیگر که اسباب امیدواری شود و اما در این باب که اتحاد نمائیم جزء عمده این کار بنده خود را می دانم که امروز هم به فضل خدا قوه خود را بیشتر از پارسال می بینم که از همه حیث قوت و قدرتم از پارسال بیشتر است که وکلای محترم هم با بنده همراهی خواهند کرد که قاتلین آقا را پیدا کنیم اگر چه به کشته شدن پسر و برادرم باشد بنده باید امنیت را در این مملکت پایدار کنم در طهران و در سایر جاها اگر چه به کشته شدن پسر و برادرهایم باشد آنها خلق شده اند برای کشته شدن منتهای خوشبختی آن پدری است که ببیند پسرانش در راه ملت در خون خود می غلطد و بنده حاضرم جانم را در راه ملت نثار کنم و امیدوارم که به زودی یعنی تا یک هفته دیگر امنیت را چنان به طهران اعاده بدهم که کسی چنین امنیتی ندیده باشد و اینکه یک قدری دیرتر این عرض را کردم برای این بود که منتظر تشکیل کابینه بودم که خیلی دیر شد ولی امیدوارم که انشاءالله تعالی در همین دو سه روزه یک خدمت نمایانی به این مملکت بنمایم .
افتخار الواعظین ـ بنده امروز در این مجلس چنین حس می کنم که بزرگترین چیزی که ما به آن محتاجیم کابینه صحیح است که کمال مناسبت و مجالست را با هم داشته باشند در سابق وقتی که دو روز بحران اتفاق می افتاد یا اینکه دو روز وزراء می رفتند بالا ( شمیران ) یا اینکه دو روز به مجلس نمی آمدند ما اینجا حاضر می شدیم نظامنامه و قانون اساسی می خواندیم اخطار می کردیم و حرارتها به خرج می دادیم حالا نمی دانم چه شده است که این طور نشسته ایم بنده عرض می کنم این موقعی است که خودتان می دانید چه موقع است رئیس الوزرائی آمد اینجا ومعرفی شد و قول داد که در ظرف بیست و چهار الی سی و شش ساعت کابینه خودش را آورده معرفی نماید که امروزه پانزده روز است که ما منتظریم فردا پس فردا دو روز دیگر سه روز دیگر رئیس الوزرا کابینه خودشان را تشکیل داده و معرفی خواهند کرد و آن وقت مجلس شورای ملی اصلاحاتی را که در نظر دارد و چیزهائی که اجرایش را خیلی لازم می داند از هیئت وزراء بخواهد بنده یکی از اوجب واجبات اجرای قانون ترک اسلحه را می دانم ولی از وظیفه من خارج است در عهده وزیر است که اجرا نماید بنده باید در اینجا بایستم و از وزیر بخواهم و او تعهد بکند که اجرا نماید بدبختانه قریب ۱۵ روز است که ما وزیر مسئول در این مملکت نداریم و بعضی خبرها به این واسطه در ولایات می رود و چه اثرها می کند بنده نمی دانم عرض می کنم امروز نشستن ما در اینجا و قانون یا امتیاز چرم سازی خواندن چندان اهمیتی ندارد امروز به آقای رئیس واجب است که آقای رئیس الوزرا را بخواهند که بیایند اینجا و اگر مانعی در تشکیل کابینه دارند بالصراحه بگویند تا مجلس شورای ملی جد کند در برداشتن آن مانع و اگر هم عاجزند از اینکه کابینه را انتخاب نمایند آن را هم بالصراحه بگویند تا مجلس شورای ملی تکلیف خودش را بداند و بنده خیلی لازم می دانم که رئیس الوزرا بیایند اینجا بالصراحه بگویند که علت اینکه امروز ۱۵ روز است می گذرد و ایشان نمی توانند یک کابینه تشکیل بدهند چه چیز است .
وکیل التجار ـ خلاصه عرایض بنده این بود که گفته شد ولی فرمایشات آقای سردار اسعد واقعا خیلی به ما امیدواری می دهد و بند هتشکر می کنم ولی خودشان می فرمایند باز یک کابینه لازم است بنده آن روز عرض کردم باز هم عرض می کنم که ما از خارج کسی را نمی توانیم بیاوریم علت این که ۱۵ روز است می گذرد کابینه معرفی نشده است چیست اگر مانعی دارند بیایند بگویند و اگر هم نمی توانند آن را هم صراحت اظهار بدارند که تکلیفی برای این مملکت معین شود.
ارباب کیخسرو ـ مقصود بنده اولاً همان بود که عرض شد ثانیاً اینکه اساس مشروطیت ما مبنی بر دو سند بوده است یکی قانون مشروطیت و یکی وجود دو سید سند است که عکش آنها را در هیمن جا بر می داشتند و چه قد رزحمات کشیده اند که آنها را سیدین سندین می گفتند که یکی از آنها بعد از چندین خدمات دچار فشار استبداد محمد علی میرزا و امروزه بالاخره شهید شد و او را از بین بردند حقیقت در این باب هیچ مسامحه نباید کرد اگر چه در جلسه سابق مذاکره شده قرار شد کمال جد در دستگیری و مجازات قاتلین او بشود برای این که اقداماتی که نسبت به آن مرحوم شده است هم برخورد است به قانون اساسی مشروطیت ما هم این که خود آن مرحوم را دو سند بوده است از بین برداشته اند حالا هم باز استدعا می کنم اگر چه فرمایشات آقای سردار اسعد به ما خیلی امیدواری و اطمینان می دهد مجلس جد نماید که این امورات را اصلاح نموده قاتلین آن مرحوم را بخواهند که پیدا نمایند.
اسدالله خان ـ از چندی به این طرف یک وظیفه خیلی مقدس که ده ماه است به عهده گرفته ام مرا وامی دارد به اینکه چیزهائی که می دانم به آنهائی که نمی دانند بگویم و بیش از این زبانم را که می گویند
( زبان در دهان پاسبان سر است ) پاسبان خودن نکنم به واسطه این که همان طوری که از مفاد فرمایشات حضرت سردار به همه مفهوم شد ( سرکه نه در راه عزیزان بود بار گرانی است کشیدن به دوش ) در صورتی ه ببینیم کار به نوع من به منتها در چه سختی رسیده است آن زندگانی را بزرگترین ننگ می دانم این است که آن وظیفه مقدس وکالت مرا وا می دارد که حقیقت مطلب را به انی ملت بدبخت که چهار سال است دچار همه جور مصائب پی در پی بوده افشا کنم و از تمام سرداران ملی و بزرگان مملکت و رؤسای روحانی و همه اقایانی که در راه تحصیل مشروطیت بذل جان و مال کردند تمنا کنم که با من همراهی فرمایند و بیش ارباب کیخسرو اول دست اتحاد به دست یکدیگر داده امنیتی که داشتیم و به واسطه بعضی وقوعات فجیعه که چندی است به ظهور می رسد ننگ دارم که آن اعمال را در این مجلس مقدس تکرار کنم به این مملکت اعاده دهیم ولی خوشبختانه حضرت سردار اسعد آن مسئولیت فوق العاده را که برای خود تصور می کردم یک قسمتی اعظم آن را به واسطه بیاناتی که فرمودند از دوش بنده برداشتند تصدیق فرمودند که امنیت متزلزل شده و تعهد اقدامات وطن خواهانه فرمودند من گمان می کردم که این نکات فقط به بنده اتش زده لیکن به حمدالله با کمال خوش بختی احساس می کنم رئیس ناجیان وطن حضرت سردار اسعد هم نخوابیده اند و نمی روند شمیران که آب خنک میل فرمایند حضرت سردار همه می دانیم که ذره از بذل جان جوانهای خانوده محترم خودش دریغ نفرموده در این موقع هم که مملکت ما را یک دشمن بزرگ داخلی تهدید می کند نخواهند تحمل کرد که مملکتی را که خودشان استقلال او را به دست آورده اند به بهای جانهای شیرین و مالهای ملت تحصیل کبردند به این آسانیها صرف نظر فرمایند آقایان برای ایران روزی از این تنگتر از این بدتر و به هیچ یک از اعضاء سلف دیده نشده نظر کنید به تاریخ خواهیم دید ایرانی حنگها کرده غالبیتها مغلوبیتها خوشیها و سختیها به خود دیده لیکن اهمیت هیچکدام به اندازه نیست که با حال امروزه مقایسه کنیم در موقعی که ملت ایران پس از فداکاریها نایل به افتتاح کعبه امال خود گردیده و دشمنهای آزادی را به کلی از میان برده است منتظر است پس از آن سختی ها مملکت را در حال سکون ببیند و دولت را در شاهراه ترقی و سعادت ببیند دچار این قسم تزلزل و اضطراب بشود به این دلایل امروز دیگر تحمل پنهان کردن مطالب را ندارم باید گفتنیها را به ملت بگویم که در ماه نهم تشکیل ثانوی مجلس مقدس شواری ملی هستیم و در این مدت کارکنان ملت از وزراء و وکلا در حق این ملت ومملکت ظلم فاحشی کردند تا اهن گرم بود نکوبیدند واز فرصت استفاده نکردند در تحصیل پول و تکمیل قوای حربی مشروع مسامحه کردند تا کار به اینجا رساندند ظلم نه این است یک مملکت را ببندند و به دست خارجی بدهند ظلم این است که کسی به وظیفه خودش عمل نکند آن بالاترین ظلم است که در حق یک مملکت واقع می شود امروز علناً می گویم کهوکلای ما به وظیفه خود عمل نکردند و همچنین وزراء هم به وظیفه خودشان عمل نکردند و در عوض یک جمعی در میان برادران آزادی خواه که یکدیگر را به اتحاد و اتفاق دعوت می کردند نفاق انداختند و دو برادر را که در یک سنگر زخمهای یکدیگر را شست و شو کرده مرهم می گذارند به طوری از هم جدا کردند که امروز تشنه به خون همدیگر شده اند میانه یک ملت قدیم اسلام و ریاست روحانی را طوری مشوش داشتند که از ما وکلا دل آزرده شده اند خلاصه کردند آنچه نبایست بکنند و هیچ بی وجدان بی شرف بی ناموسی بی عصمتی نمی کردند باز عرض می کنم که طاقت تحمل برای من نمانده و باید بگویم آن کسانی را که ملت برای معالجه دردهای خود برگزیده و به اینجا فرستاده و هر دقیقه چشم انتظار اصلاحات مفاسد بودند به عوض اینکه عریضه های امور را روغن بمالند و به راه بیاندازند نمی دانم به چه قصد از کار بازداشتند قوای مشروع دولت را فالج کردند آنهائی که باید عرایض مرا بفهمند از همین پی به مفصل آن میبرند ومحتاج به تشریح نیست نه ماه کامل به واسطه قوه تهدید امال وارزوهای غیر مشروع خود را به وزراء قبولاندند و معهذا قناعت نکرده اوقات عزیز وزراء ما را به دفاع خود مشغول کردند ببینید در مملکتی که قوای مالی و حزبی آن کاملاً در ظرف چهار سال شورش تحلیل رفته این کارها چه اثری می کند آن کسی که نه ماه وقت مغتنم این مملکت و ملت را ضایع و تلف کرده است او را اول خائن مملکت می خوانیم زیرا نه فقط خیانت مملکت خودش است بلکه کسی که نفاق را جاگیر اتفاق در میان طبقات ملت می کند و نمی گذارد از حسن موقع استفاده بشود به اصلاح دردها بپردازد آن بزرگترین خیانتها است از امروز به بعد نمی خواهم ببینم یک عده نزد وزراء رفته انجام ارزوهای شخصی خود را جداً از آنها بخواهند و حتی انتخاب اجزای ادارات را از آنها بخواهند و حتی انتخاب اجزای ادارات را از آنها سلب نمایند و برای خود به جای هر اصلاحی در ادارات دولتی پارتی بسازند دیگر نمی خواهم ببینم که کسی پیدا شود که ساعت دو از شب گذشته در خانه های مردم وارد شده آدم بکشند به خاطر بیاورید که ماه اول تشکیل مجلس را که چگونه تمام وکلا دست اتفاق به هم داده کار می کردیم و به یک اندازه کارها را از پیش بردیم ـ در این صورت ما باید قبل از اینکه داخل در هیچ دستوری بشویم و وضع قوانین بنمائیم که جزء زینت کتابخانه و کابینه های وزارتخانه ها فایده دیگر از آنها مترتب نیست دشمن خطرناک ثالثی را که برای این مملکت مشاهده می کنیم با قوای متحده از میان برداریم پریروز در مجلس خصوصی عرض کردم امروز هم تکرار می کنم ملتی که می خواهد تحصیل آزادی نماید اول در هدم جماعتی خونخوار که طرفداران استبداد نامیده میشوند میکوشد پس از موفقیت آن طبیعی است جماعتی ناراضی تشکیل قوه ارتجاعی می نمایند آنها را هم از میان برمی دارد بالاخره در صورتی که مملکت تصادف با ضعف قوای مالی و حزبی نماید قوه ثالثی پیدا میشود که آن را هرج و مرج می نامند و این دشمن اخیر مدهش تر بوده مملکت را بسوی اضمحلال میبرد بحمدالله دو دشمن اولی را با کمال رشادت به توسط فرزندان وطنخواه و رشید ایران مغلوب کرده امروز در قلع ریشه دشمن ثالث بکوشیم در تاریخی که برای ایران مینویسیم خبطهائی مرتکب شده ایم خواهیم گفت وانمود خواهیم کرد که به وظایف خود عمل نکردیم و در یک مجموعه از روزنامه های مجلس سابق دیده ام که حکومت هرج و مرج را(حرارت ملی)نام میگذاشتند دیگر امروز آن بی ترتیبی را(حرارت ملی) اسم نمیگذاریم و فوری تشکیل کابینه را از رئیس الوزرا میخواهیم و دفع دشمن ثالث را جدا از او درخواست میکنیم من این دشمن را عفریتی مدهوش تر از استبداد و ارتجاع میدانم یکی از چیزهائی که خیلی قابل تنقید است این است که معنی تحت اللفظی پارلمان مجلس مشاوره و مباحثه است یعنی در آن مجلس نمایندگان ملت افکار خود را کشتی میاندازند دیگر نمیدانستم در دنبال حرفها قوه دیگری خواهد بود غرض من از دفع دشمن ثالث نه فقط اویختن مرتکبین قتل امین الملک و مرحوم حجت الاسلام بهبهانب است بلکه بالعکس شرف مجلس و خودم را بالاتر از این میدانم که بگویم کار یک میر غضب را هم بکند میخواهم یک علاج قطعی بکنیم که این حرکات تکرار نشود علاج این است که آن اشخاص را باید به دست آورد که مامور میفرستند امین الملک را میکشند و همین طور یک رکن بزرگ اسلام را منهدم میکنند که در حقیقت آزادی و حریت از مشاهده این فجایع منفعل و شرمنده است میخواهم بدانم که این حکم از کدام مرکز صادر شده کانون این کجا است مخصوصا میخواهم که هیئت دولتی که قائم مقام کابینه سابق خواهد شد تمام قوای دولت را در دست خود گرفته و ما همراهی کنیم تا اعضای مرکز این ارتکابات را به دست آورده مجازات دهند تا اینکه وضیع و شریف بزرگ و کوچک مشروطه خواه و مستبد بداند که مملکت ایران را فدای یک نفر ظالم مغرض و خائن نمیکنیم ولو هر که باشد و نیز بدانند که در این مملکت کسی هم پیدا میشود که بگوید ای ملت چشمهای تان را باز کنید و برگردید از راهی که به غلط در مدت چهار سال پیموده اید کمتر از حیوانات نباشید که همین که یک مرتبه از یک راهی گذشت که در چاله افتاده دیگر دوباره به این چاله رسید تجدید تجربه نمیکند و رم میکند و بر میگردد شما هم نادم شوی و راه حقیقت را بپیمائید و به تمام علام ثابت کنید که شما آزادی را برای اصلاح ادارات خود میخواهید یکی از کارهای دوزاده گانه هر کور این بود که یکی اغلی را که سی سال بود پاک نکرده بودند یک مرتبه موفق به پاک کردن او شد امروز هیچ هر کولی نمیتواند این ادارات را از حال حاضر مبدل به حال صحیحی بکند مگر آنکه ده سال زحمت بکشد میبینم اشخاصی را که در سایر ممالک بک بقالی ترازوی دکان خود را به عهده کفایت آنها نمیگذارد و در اینجا فقط برای پارتی در ادارات دولتی گذارده اند و عریضه ادارات را کاملاً لنگ گذاشته از آقایان اگر فی الواقع حس وطن پرستی دارید این مفاسد را رفع کنید و در فکر اصلاح واقعی ادارات برائید و از ترتیباتی که پیش آمده برائت ذمه خود را فراهم کنید برای اطلاع خاطر نمایندگان میخواهم یک واقعه که اخیرا در وزارت جنگ اتفاق افتاده و یقینا موجب تاثر خاطر مبارکتان خواهد شد عرض کنم دو نفر جوان ایرانی در اسلامبول مشغول تحصیل علوم
نظامی بوده اند در موقعی تشکیل اردوهای فاتح شنیدید که اردوی حریت خواه مملکت ایران محتاج به موجود توپچی است این دو جوان غیور وطن خواه برای اینکه در آن موقع به وطن خودشان خدمت نمایند رهسپار ایران گردیدند این دو جوان که میبایستی با فراغت خیال مشغول تکمیل تحصیلات خود بشوند و بدین وسیله خود را برای تهیه سعادت آتیه مملکت حاضر نمایند وقتی که به ایران موارد شدند به یکی از آنها اسم انقلابی دادند دیگری را اعتدالی نامیدند اولی دیپلومش را هنوز تحصیل نکرده که دارای دیپلمه بالطبع حسن حسادت در میان این بدبخت را مجروح میکند بعد از پانزده ساعت که او را حبس میکنند با کمال تاثر دیده میشود یک کسی که من نمیخواهم اسم را در این مجلس ببرم دست او را گرفته در حیاط می آورد برای او سیگار حاضر کرده تشویق میکند ما دیده بودیم فقط در پارلمان و هیئت دولت باید عقاید مسلکی باشد دیگر ادارات نمیتواند مثل هیئت دولت و ملت تعاقب پلتیک مسلکی بکنند زیرا که آن وقت لازم می آید که اینکه یک کابینه عوض بشود و ببینید این ترتیب مملکت را دچار چه مشکلات میکند ای وکلا شما که حرف نمیزنید و ساکت نشسته اید و میگوئید بگذاریم همه را اسدالله خان بگوید با آقای سردار اسعد حرف بزند حالا که در قوه خود نمیبینید که بگوئید و سیاست دفع بکنید اقلا به ملت که شما را انتخاب کرده بگوئید ما نمیتوانیم منافع شما را دفاع کنیم تا آنکه همه را اشخاص قوی مثل حضرت سردار اسعد یا اشخاص ضعیف از جان گذشته مثل بنده انتخاب کنند تا به وظیفه خود قیام نمایند عجیب تر این است که قصور میکنیم این مملکت مال بنده و یا مال پدر بنده است بعضی وعده ها از مال دولت و ملت میدهند و سهم ها بر رفقای عزیز معین میکنند میگویند زید تو را معاون میکنم و عمرو تو را وزیر میکنم و امور مملکت را مثل یک قطعه گوشت به ده جا میاندازند و به این واسطه تولید خصومت و تحصیل پارتی از طبقات مختلف میکنند واز چهار سال این طرف مملکت را به این بلیه دچار گردید دیگر موقع این که امتیاز چرم سازی و صابون سازی بدهیم نیست اساس را محکم نمائید مگر این پارلمان نه همان کعبه امال ملت است که این همه جان فشانی برای او کردیم چگونه میشود که در موقعی که رئیس مجلس شورای ملی هیئتی از اصناف را برای تصفیه کار آنها به مجلس احضار میکند یک نفر لوطی با کمال بیشتر به سینه آنها میزند و آنها را رد میکند و ما در آنجا ساکت و صامت نشسته ایم وقتی که کابینه سپهدار اعظم در کار بود میگفتیم کابینه نمیتواند کار بکند مدتی است کابینه نداریم چرا فریاد نمیزنیم و کابینه را نمیخواهیم معرفی شود و نمیگوئیم جناب رئیس الوزرا مملکت را بیش از این در چنین موقعی نمیتوان در بحران نگاه داشت اگر عاجز از تشکیل کابینه است باید به مجلس اظهار کند تا اینکه رئیس الوزرا جدیدی از نیابت سلطنت خواستار شویم این عرایض من اگر به اندازه ای که لازم است موثرم نشد و عمری باقی بود در آتیه بقیه را عرض خواهم کرد و هیچ نکته را مخفی نخواهم گذاشت بماند من هم با حضرت سردار اسعد هم اوازه شده عرض میکنم اگر غرض کنار گذارده شود مملکت از این بحران عظیم نجات خواهیم داد باید حضرت معظم الیه چنانکه بودند آزادی طلبان شده خود را سر مشق سایر روسا قرار بدهند که ایشان هم تاسی نموده با یک دست متحد کار را از پیش ببرند قوای مسامحه دولت را در وزارت جنگ مرکزیت داده نگذارند که هیچ قوه مسلحه غیر مشروعی در خارج از وزارت مزبور بماند عرض دیگر دارم که خیلی مهم است و او این است که الان بیرون میروم موکلین من به من میگویند حکمی از مقام ریاست روحانی اسلامی صادرشده و در مجلس او را مخفی داشته اند بنابر این تقاضا میکنم مقرر شود حکم حضرت آیت الله قرائت شود و پس از آن من یکی به وظیفه مقدس اسلامیت خود رفتار نمایم این عرایض بنده بود بعد از این منتظر دیدن عملیات هستیم.
سید حسین اردبیلی ـ چون امروز یک دستور معینی نداریم که داخل آن بشویم این است که نطقهای متفرقه که تمام اساسی است داخل آنها میشویم بنده تمام بدبختیها را از یک چیزی میدانم و آن این است که ما در هر چیزی مال اندیشی نکرده ایم و تا اینکه یک خطر بزرگی که همه چیز ما را تهدید میکند و در پیش چشم خود مجسم ندیدیم این طور حرارت را به خرج ندادیم یعنی پیش بینی نمیکنیم یک روز بعد از بحرانهای زیادی بحران کابینه تمام حیثیت مشروطیت ما را تهدید میکند و ما امروز هیچ خیال نمیکنیم یک روز دیگر دچار این مصائب شدیم چه بکنیم یک روزی میبینیم یک قوه مسلح غیر منظم مملکت است و تمام قوای رسمی مملکت را تهدید میکند و هیچ فکر نمیکنیم که چه قدر ضرر از این قوه مسلحه غیر منظمه عاید ما میشود مقصد این است که در هر کاری وقتی که پیش آمدی را حس میکنیم قبل از وقت جلوگیری نکرده به ماست مالی میگذرانیم وقتی که خودمان را در یک پرتگاه خیلی خطرناک میبینیم یک حرکت مذبوحی میکنیم که چه بکنیم آن وقت یک اقدام مختصری که اسمش را ماست مالی میگویند میکنیم که یک مدتی میگذرد باز به واسطه این که قلع ماده نشده و ریشده فساد کنده نشده مجددا از یک طرف دیگر صدا بلند میشود ما اگر یک مسلح غیر منظمی را که آقای میرزا اسدالله خان فرمودند که خطرات آنها را دیده ایم که چه ها کرده اند پیش بندی کرده بودیم الان خودمان را مشغول به این مذاکرات نمیکردیم و افکار عامه متزلزل نمیشد به واسطه اینکه یک همچو اقدامی که علاوه بر اینکه حواس عموم را مختل کرده اند از این تلگرافات معلوم میشود حضرات ایات الله و قوای روحانی هم مشوش اند به واسطه همین قوای مسلحه غیر منظم بدیهی است وقتی که یک همچو قوه در مقابل مجلس و مشروطیت باشد و استقلال مملکتی را تهدید نماید چه کار پیشرفت خواهد کرد حالا بعد از یک ندتی مبینیم که بدبختی ما را از هر طرف دچار شده اصناف هم تعطیل کرده اند وقتی که خوب ملاحظه میکنیم میبینیم تمام اینها راجع است به همان قوه مسلح غیر منظم اگر چه فرمایشات آقای سردار اسعد به ما خیلی امیدواری میدهد لیکن بنده گمان میکنم مادامی که افکار خودمان را به اقدامات سطحی منحصر بکنیم بعد از یک مدتی میبینیم یک فساد خیلی بزرگی تولید میشود بنده گمان میکنم باید در این خصوص یک فکر اساسی بکنیم که بیشتر اسباب امیدواری بشود و مسئله کابینه هم مکرر این انقلابات و بحرانها را دیده ایم و این به واسطه این است که بیش از وقت هیچ فکری نکرده ایم اگر یک روزی دیدیم یک رئیس نمیتواند کابینه تشکیل بدهند ما خودمان به وسایلی که خارج از دخالت باشد به او کمک کنیم که بتواند کابینه را تشکیل بدهد حاصل عرضم این است که در هر کاری باید پیش از وقت تمام پینشهاد را کرده باشیم نه اینکه وقتی که دچار شدیم این طور دست و پا بزنیم و اظهار حرارت بنمائیم.
متین السلطنه ـ اگر چه دستور امروز معین نیست و میتوان داخل هر مطلبی شد لیکن آقای میرزا اسدالله خان اظهاری کردند در خصوص اصلاحات اساسی که ما امروز قوه آن را نداریم به این مناسبت بنده لازم میدانم از فرمایشات آقای سردار اسعد امتنان بکنم که یک مقداری به واسطه این اظهارات ایشان بر قوه مجلس افزوده شد و البته ما ایشان را در جلسات خصوصی خودمان دارای شجاعت و قوائی دانسته ایم که هر وقت بخواهیم حاضر خواهند بود این مطلب مسلم است عمده این است که ببینیم که این قوا را به چه طور باید صرف کرد درد بی دوای ما یک حادثه فجیعه است که روی داده است و سلب امنیت را تا یک اندازه ای کرده است یک عده در خارج هستند از بزرگان که هر کی دارای قوای مسلحه هستند و اگر بخواهند واقعا این مملکت را نجات بدهند باید هم خودشان را مصروف نمایند این قوا را در یک مرکز جمع کنند تا بتوانند مملکت را نجات بدهند باید هم خودشان را مصروف نمایند این قوا را در یک مرکز جمع کنند تا بتوانند مملکت را نجات بدهند از این جهت اجازه میخواهم با آقای سردار اسعد عرض کنم که سعی و همراهی بفرمایند چنانچه از وظیفه ما است کابینه جدید تشکیل شود و آن قوای مادی و معنوی را که دارند به دست آن کابینه جدید بدهند تا اینکه بتوانیم به واسطه آن قوا کاری را از پیش ببریم به جهت اینکه خیلی بد است که رئیس الوزرای ما بیاید در اینجا قول بدهد که در ظرف ۳۶ ساعت کابینه را تشکیل مینمایم و حال چندین روز است میگذرد و ایشان کابینه را تشکیل نکرده اند و به طور غیر مستقیم میشنوم که اشخاصی را نامزد کرده اند که متجانس نیستند تمام داد ما در سابق از این بود که این کابینه فعال نیست و اگر خاطر نمایندگان متوجه باشد اگر تشکیل کابینه این طور واقعیت داشته باشد بدبختانه علاه بر اینکه فعال نیستند متجانس هم نخواهند بود حالا در این خصوص اصرار نداریم به جهت اینکه این از تکالیف مجلس نیست از وظیفه آقای نایب السلطنه و رئیس الوزرا است ولی درخواست میکنم که یک هیئتی را مجلس معین نمایند که بروند در تشکیل کابینه تاکید نموده بخواهند علت تأخیر تشکیل کابینه چه بوده است.
رئیس ـ در خصوص کابینه گمان میکنم که آقای رئیس الوزرا بیشتر از همه کس سعی و کوشش داشته باشند که کابینه خودشان را زودتر تشکیل نموده به مجلس معرفی نمایند اینکه تا کنون نشده شاید آقایان هم مسبوق باشند که دچار بعضی مشکلات شده اند در هر صورت ما میدانیم و شاید بعضی از نمایندگان مطلع باشند که ایشان کمال جد و جهد را دارند و چنانچه در روز سه شنبه عرض کردم حاضر شده بودند که تا روز پنج شنبه کابینه خود را معرفی نمایند و روز پنج شنبه همان هیئتی که از مجلس معین شده بودند که در تشکیل کابینه تاکید نمایند و مثل این بود که کابینه حاضر خواهند بود و شاید هم همین طور باشد حالا
آقای رئیس الوزرا پیغامی داده بودند که اجزا را نتوانستم امروز جمع آوری کنم شاید فردا بیاوریم ما هم فردا یک مجلس خواهیم کرد که اگر کابینه حاضر باشند بیایند معرفی شوند حالا اگر مجلس باز صلاح میداند معذلک باز هیئتی را بفرستند خدمت آقای نایب السلطنه مختار است و البته ضرری ندارد دیگر آنکه مذاکرات خیلی زیاد شد موضوع معین نیست.
وکیل الرعایا ـ بنده چنانچه در چند روز قبل عرض کردم که این مجلس تاریخی است و سعی بفرمائید که نظر عمیقی بفرمائید و سهو نکنید چنانچه در جلسات سابق من عرض کردم و شاید عرایض من را برای خودنمائی این مملکت ما که ایران است خیلی با وفا است بنده هیچ از آن مایوس نمیشوم ۲۴ کرور مخلوق خدا در ایران خلق کرده است.
شیخ اسمعیل هشترودی ـ موضوع را معین کنید آن وقت مذاکره بفرمائید.
رئیس ـ نگذاشتند که موضوع را معین کنیم.
افتخار الواعظین ـ موضوع همین محظوراتی است که در پیش داریم.
اسدالله خان ـ امروز بهتر از این موضوع نداریم باید در همین موضوع مذاکره کرد.
وکیل الرعایا ـ عرض کردم این مملکت ۲۴ کرور نفوس دارد و از این ۲۴ کرور اولاً یک کرورش میتواند مداخله نماید از چیزی بترسیم و ممکن نیست که از میان برود قران است او ما را نگاه میدارد و عمل کردند به او ما را بهتر عزیز میکند او را باید عزیر داشت و بنده بعد از فرمایشات آقای سردار اسعد یک اضافه را لازم میدانم عرض کنم که اگر او را عمل کنیم گمان میکنم هیچ نتوانند ما را در تقویت مسلمانی و نگاهداری آن سست بنمایند برای بنده هیچ وقت تزلزلی پیدا نشده برای اینکه من یقین دارم که خدا این مملکت را برای ما خلق کرده است اما چیزی که هست و میتوانند او را وسیله کرد و به مقامات بزرگ بعضی ها بر میخورد آن تهمت است و عرایض بنده راجع به همین مطلب بود که ما به وظیفه خودمان عمل نمائیم که هیچ تهمتی را نتوانند به ما نسبت بدهند و دچار بعضی اشکالات نشویم و چیزی که ما باید همیشه مراقبت داشته باشیم و از او غفلت نکنیم همین مطلب است که تجربه به ما نشان میدهد و اما برای شهادت آقای آقا سید عبدالله اولاً همه خوبها در دنیا شهید شدند ولی ما چیز دیگر لازم داریم برای نگاهداری مملکت این است که خیلی پیش از این تاکید داریم و آن به چنگ آوردن قاتل این آقای سید شهید است که فی الواقع امنیت بسته به او است و باید به هر طوری که هست قاتل او را پیدا نمود هر کسی که باشد از میان برداریم بنده نمیتوانم بشنوم که کسی اسم از استبداد و ارتجاع ببرد زیرا که مملکت مشروطه است همه کس از برای مجلس و برای دولت خدمت میکنند مردم را باید او را خدمتگذار این وطن شناخت تا وقتی که از او خیانت دیده نشود اسم استبداد نباید در میان باشد آن وقت هم که خیانت از او دیده شد همان طوری که آقای سردار اسعد فرمودند اولادهای رشید ایران حاضرند هر کسی را که خائن دولت و ملت است از میان بردارند دیگر اینکه چون کابینه هنوز تشکیل نشده و به مجلس نیامده اند این است که خاطر آقایان را جلب به این نکته میکنم در دو ماه قبل عرض کردم به این کابینه باید کمک کرد هی گفتم نقشه ابتدائی اسلام را به دست بزرگان خودش بدهید بدبختانه تا امروز هیچ یک آقایان اهمیتی به عرایض بنده ندادند و حالا در این جا نشسته ایم به رئیس الوزرائی که هنوز کابینه خود را تشکیل نکرده تحقیر مینمائیم و اگر یک نظر عمیقی بکنیم میبینیم که او برای چه معطل است و بدبختانه میرویم به او قوت میدهیم این طور اظهارات را نسبت به او میدهیم بنده عرض نمیکنم که هنوز کابینه معین نشده و معلوم نیست که این روح در کدام غالب است فقط یک رئیس الوزرا دارید شما را قسم میدهم به قران که پشت او را بگیرید و معین نمائید برای چه مقطل مانده است دیگر اینکه چیزی که محروم کرد این مملکتی را از آن مقدار که میبایست استغال او محکم شود و به سعادت بیشتر نزدیک شود متاسفانه همین کارها بوده است که در عوض اینکه با کابینه همراهی کنم این طور رفتار میکنیم و میبینیم از کارهای ما تا امروز هیچ نتیجه حاصل نشده و اگر ما از وظیفه خودمان خارج نشویم و با وزرای خودمان کمک و همراهی نمائیم و یکی بشویم خواهیم دید کار مملکت چه قدر پیشرفت خواهد کرد مجددا تکرار میکنیم که ما باید خود خواه نباشیم و نظرمان را برگردانیم به این مملکت و بگوئیم که این بیچاره مردم منتظر مات هستند که این درخت بعد از ده سال دیگر که بزرگ شد و میوه داد آن وقت میوه اش را بخورند ما هم همراهی کنیم که این درختی که کاشته شده بزرگ شود میوه بدهد بعد در سایه او بنشینیم و با یکدیگر نزاع کنیم بنده عقیده ام این است که این کابینه جدید هر کس باشد وقتی که به مجلس آمد خیلی خیلی باید با او همراهی کرد به شما التماس میکنم چنانچه دیدید من با آن کابینه گذشته یک روز مخالفت نکردم در صورتی که شاید آن چه را همه میشنیدید من هم شنیده باشم و مکرر گفتم و حالا هم میگویم که مجلس امروز مثل ابتدای اسلام باید پشت آن کسی را که کار میکنند بگیرد تا اینکه این مملکت را تعمیر نمایند آن وقت که خواستیم عمارت بنا کنیم میگوئیم که حالا معمار بهتر از شما هم هست و عرض میکنم هیچ چیز نمیتواند مملکت را نگاهدارد جزء اتفاق و اتحاد مجلس و وزراء وقتی که مجلس و وزراء اتفاق نمودند دیگر هیچ کسی نمیتواند اخلال کند.
رئیس ـ مذاکره میشود که چرا اجازه به بعضی ها داده نمیشود بنده هیچ راضی نیستم که کسی اینجا بگوید که من اجازه خواسته ام و اجزاه داده نشده ممکن نیست که یک کسی اجازه بخواهد و من اجازه ندهم حالا هم ابتدا این اسامی را میخوانم تا معلوم شود.(تقریبا اسامی سی نفر را که اجزاه نطق خواسته بودند قرائت کردند.)
رئیس ـ پیشنهادی شده است قرائت میشود.
(آقا میرزا ابراهیم خان پیشنهاد ذیل را از طرف آقای حاجی شیخ علی قرائت نمود: بنده پینشهاد میکنم مذاکره در این موضوع ختم و لایحه آقایان عتبات در باب انتخاب پنج نفر از علما قرائت شود.)
رئیس ـ رأی میگیریم به این پیشنهادی که خوانده شد.(عده گفتند که مذاکره در این موضوع کافی نیست.)
شیخ رضای دهخوار قانی ـ اینجا مذاکره شد که هیئت مملکت ما متزلزل است میخواستم خاطر آقایان را متوجه کنم به این مسئله که این طور وقایع امنیت مملکت را متزلزل نمیکند برای اینکه خیلی بزرگتر از این حادثات بزرگ واقع شد ابدا امنیت مملکت را متزلزل نکرد مثل اینکه ناصر الدین شاه را کشتند و دیروز در مصر پطرس پادشاه را مقتول نمودند و کسی نگفت امنیت متزلزل شده و این حادثه که واقع شد ولو اینکه حادثه فجیعه و خیلی رزیه عظمیه بود و تلمه بود که بر مملکت و دین واقع شد ولی کشته شدن امثال من و بزرگتر از من امنیت مملکت را متزلزل نمیماید و اینکه آقای سردار اسعد فرمودند امنیت نمینمایند و اینکه آقای سردار اسعد فرمودند امنیت مملکت ما متزلزل است این را بنده تکذیب میکنم ابدا متزلزل نشده است و امنیت به جای خود باقی است بلکه چنانچه آقای سردار اسعد فرمودند قوه دولت در تزاید است و کاسته نمیشود و اینکه میگویند قوه نداریم مقصود این است که قوه فوق العاده را که با دیگران جنگ بکنیم نداریم والّا قوه که حفط امنیت را بکند داریم اگر نداشته باشیم با کدام قوه رحیم خان و اشرار قراچه داغ و اردبیل قلع و قمع شد اگر نداشتیم با کدام قوه عمل زنجان ختم شد دولت ما این قدر اقتدار دارد که داخله خودش را منظم نماد و آنچه آقای سردار اسعد فرمودند که لفظ تزلزل بود در مقام مبالغه بود یا اینکه واقعا امنیت مملکت متزلزل شده باشد این مثل مبالغه هائی است که سابق بر این میگفتند مثل اینکه در کشته شدن سید الشهدا میگفتند اسمان به زمین آمد و ارکان زمین متزلزل شدند مرادشان این نبود که در واقع اسمان به زمین آمد این در مقام مبالغه بود دیگر اینکه گفته شد کابینه ۱۵ روز است بحران کرده است بنده میگویم ما بحرانهای بدتر از این را دیده ایم سه ما بلکه چهار ماه بود که پی در پی بحران کابینه داشتیم و خودتان همیشه در جلسه خصوصی و علنی میگفتید که ما الان سه چهار ماه است چار بحرانهای پی در پی شده ایم چه طور شد که این دفعه همین که ۱۵ روز از بحران کابینه گذشت از هر طرف صدا در آمده است دیروز بود که رئیس الوزرائی آقای مستوفی الممالک را قبول کردیم و متفق بودیم و میگفتیم مستوفی الممالک بهترین رئیس الوزرا خواهد بود گویا خیال بنده این بود که خودم وزیر بشوم حالا چون میبینم که مقصودم حاصل نشده این طور اظهارات را مینمائیم دیگر اینکه گفته شد بیائید اتحار کنیم بنده یک نفر مسلمان هستم که مسلمان های دیگر مرا انتخاب کردند تهران با کی اتحاد کنم کی را
Page 6 missing
رئیس ـ اگر آقایان اجازه میفرمایند و میگذارند از حق خودشان جناب عالی میتوانید بفرمائید.(اغلب اظهار کردند آقای سردار اسعد مجازند.)
آدینه محمد خان ـ من نمیگذرم باید در این خصوص رأی گرفت اگر رأی دادند بفرمایند.
رئیس ـ پس رأی میگیریم هر کس تصویب میکند که آقای سردار اسعد بدون آنکه نوبت با ایشان باشد اظهارات خود را بفرمایند قیام نمایند.(به اکثریت تصویب شد.)
سردار اسعد ـ عرض میکنم این سئوال جواب امروز و این وضع مجلس را بنده هیچ منتظر نبودم امروز متوقع بودم دشمن های خیلی سخت با هم متحد شده دست به دست یکدیگر بدهند باز میبینم گفتگوی اعتدال و انقلاب است این حرفی را ما از مجلس تا برنینداریم به ارزوهای خدمان نائل نخواهیم شد اثرات سو این حرفها به کابینه وزراء و ادارات دولتی و به ولایات و به همه جا سرایت میکند پس ما باید در این موقع کمال اتحاد را با هم متفق باشیم و این گفتگوها را از میانه برداریم بسیار خوب اگر امروز یک کار بسیار بدی اتفاق افتاد باید آن را حربه دست کرد و به طرف خود تاخت این طور نیست اگر یک چنین اتفاقی افتاد باید تحقیق شود بدون تحقیق نمیشود کاری کرد اگر مقصود ما این باشد که پی موقع میگردیم و یک سو اتفاقی را حربه دست خودمان کنیم و به طرف بپردازم این قافله تا به حشر لنگ است و به هیچ جا نخواهیم رسید پس باید ای نمایندگان محترم کی قدری اغراض را کنار بگذارید مللحظه کنید چسم بیست کرور و یا سی کرور ملت در این بقعه به شما است و خجالت بکشید که جواب آنها را در پیش خدا و پیغمبر چه خواهید داد حالاکه یک چنین اتفاقی افتاده است باید با کمال دقت و تجسس و تحقیق کرد و ببینیم کی بوده و از کجا بوده البته هر کی هست مجازات خواهند داد نباید در این موقع این طور شدت کرد به طرف یک قدری خوب است ملاحظه بکنید وضع مملکت را یک قدری این اختلافات را کنار بگذارید این هوس انتقام کشیدن از خصم را کنار بگذارید عوض اینکه بر خصم غلبه کنید بگذارید مغلوب شوند مغلوب شدند در مقام حفظ استقلال مملکت خیلی سهل است کشته شدند هم سهل است استدعا میکنم که این اختلافات را موقتا کنار بگذارید تا اینکه مملکت به حال امنیت خود معاودت نماید بعد از آنکه قدری حال سکون در مملکت پیدا شد آن وقت باز ممکن است سر مطالب شخصی بروید و اگر اعتراض کسی را از خودتان در یک چنین موقعی رفع نکنید کار بزرگی نیست مجال باقی است ممکن است در جای دیگر به او جواب بدهید دیگر آن که میخواستم عرض کنم در باب کابینه وزراء و همراهی ماها این از جمله رسومات است حتی از دول متمدنه که کابینه قدیم یا کابینه جدید موافقت تام ندارد بنده میخواهم الان یک قدری از دول متمدنه هم پیش بیفتیم وقت خدمت کردن بنده حالا است که اسم وزیری روی من نیست و خدمت به وزراء بکنم اگر چه خدا شاهد است که من از روز اول مایل به وزارت نبودم و حالا میخواهم ثابت کنم که با خارج بودن از کابینه و وزارت ادا تکلیف خودم را که خدمت به این آب و خاک و ملت است میکنم تا انشا الله از عهده بیرون خواهم آمد لکن استدعا دارم شما هم در خیال این باشید که با وزراء همراهی کنید اگر عیبی در یکی از آن وزراء دیدید ممکن است بروید پیش او در خانه اش به او بگوئید فلان عیب دو کار شما است یا رفع عیب بکنید یا مرا ساکت کنید به طور مهربانی با زبان خوش و ملایم با آنها صحبت کنید نه این طور که از حالا آثار اختلاف و عدم موافقت با وزراء را ظاهر کنید در خیال این باشید که ایرادی از او گرفته او را در مجلس ضایع کنید بنده هم سرقولی که داده ام با کمال جد و جهد ایستاده ام و تا یک نفر بختیاری زنده است ایستاده ام که رفع پریشانی خاطر ها را بنمایم و از مرگ هم گریزان نیستم خدا میفرماید قل فتمنو الموت آن کنتم صادقین هر کس ادعای مشروطیت میکند باید در راه مشروطیت ارزوی مرگ کند برای استقلال مملکت خودش نه برای ریاست یا طمع یک عرض دیگر دارم این است که قول داده ام نظم فوق العاده بدهم در این شهر که تا به حال در این مملکت دیده نشده باشد لکن فراموش کردم عرض کنم که با همراهی وکلا اگر همراهی شما نباشد نمیتوانم دیگر اینکه در باب تزلزل گفتگو شد که مملکت ما متزلزل نیست بلی یک طوری است که نه میتوان گفت متزلزل است نه میتوان گفت متزلزل نیست از این حیث که مردم متوحش باشند که حالا جماعتی میریزند خانه آنها را غارت اتش میزنند این تزلزل و عدم امنیت البته هیچ نیست لکن اغنیای مملکت اغلب متزلزلند و شب به راحتی نمیخوابند میترسند قریب هزار نفر قتله پیدا شده است از وقتی که امین الملک را کشته اند اشخاصی در این شهر افتادند و گفتند پول بدهید والّا کشته میشوید و به اسم کمیته خیلی از مردم پول گرفتند و مردم در تزلزل بودند تا اینکه این آقا کشته شد این مسئله خیلی به مردم اثر کرده است گر چه از آن روز به بعد نشنیده ایم تزلزل است امروز واجب است که بزودی زود رفع این تزلزل بشود و این کار از عهده بنده بر می آید بعد از جزئی همراهی که وکلای عظام با بنده بکنند امیدوارم طوری بکنم که عموم از بنده راضی و متشکر باشند.(تمام گفتند احسن احسن)
رئیس ـ بعد از فرمایش آقای سردار اسعد واقعا دیگر جای گفتگو نیست بدانیم که به فرمایش سردار اسعد امدید و جواب گفتید جزء این که اختلاف را شدت بدهید و ماده را غلیظ تر کنید فایده دیگر ندارد و از برای اصلاح مملکت یقین دارم که حاضر هستید خود دارای بکنید و از بعضی مذاکراتی که شده است صرف نظر نمائید بنده هم مکلفم که به همه حق بدهم لکن باز عرض میکنم امدید و جواب گفتید از یک طرف یا دوطرف جزء این که اختلاف را شدت بدهید فایده دیگر ندارد باید ما کار مملکت را اصلاح کنیم نه این که خراب کنیم حالا بیائید جواب ندهید محض خاطر وطن و محض خاطر استقلال وطن بنده میخواستم یک موضوعی را مطرح کنم آن هم راجع به اتحاد است و آن موضوع اتحاد دو ملت مسلم است به این معنی که امروز جشن مشروطه عثمانی است میدانید که مشروطیت این دولت کمک به مشروطیت ما کرده است و به شکرانه این که دو ملت مسلم با هم اتحاد مینمایند بیائید این مذاکرات را کنار بگذارید این اختلافات را ندیده انگارین و فکری برای امنیت و استقلال مملکت و وطن خودتان بنمائید و مخصوصا میخواستم امروز از مجلس و نمایندگان محترم اجازه بخواهم که تلگراف تهنیتی به مجلس مبعوثان عثمانی بنمائیم و گمان میکنم مجلس هم موافقت خواهد داشت که یک همچو تلگرافی از طرف مجلس بشود که دلیل بر اتحاد دو ملت مسلم بشود..
(گفتند صحیح است.)
(رئیس اجازه ده دقیقه تنفس داد.)
(مقارن ظهر مجلس ختم شد.)