مذاکرات مجلس شورای ملی ۲ مهر ۱۳۲۶ نشست ۱۹
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری پانزدهم | تصمیم‌های مجلس | قوانین برنامه‌های عمرانی کشور مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری پانزدهم |
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل: متن قوانین - تصویبنامهها - صورت مفصل مذاکرات مجلس شورای ملی - سوالات - اخبار رسمی - فرامین - انتصابات - آیین‌نامه‌ها - بخش‌نامه‌ها - آگهی‌های رسمی
شماره تلفن: اداره ۵۴۴۸ - اطاق رئیس ۹۴۴۱
سال سوم
شماره
مدیر سید محمد هاشمی
شنبه ماه ۱۳۲۶
دوره پانزدهم قانونگذاری
شماره مسلسل
مذاکرات مجلس شورای ملی
جلسه
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز ۲ مهر ۱۳۲۶ نشست ۱۹
فهرست مطالب:
مجلس دو ساعت و پنج دقیقه قبل از ظهر بریاست آقای رضا حکمت تشکیل گردید.
- تصویب صورت مجلس
1 - تصویب صورت مجلس صورت مجلس روز سه شنبه سی و یکم شهریور ماه را آقای معتمد دماوندی (منشی) قرائت نمودند. مجلس یک ساعت و چهل دقیقه پیش از ظهر به ریاست آقای رضا حکمت تشکیل گردید و صورت جلسه قبل ارائه و تصویب شد. اسامی غائبین جلسة گذشته که ضمن صورت مجلس خوانده شده:
غائبین با اجازه - آقای جواد عامری
غائبین بی اجازه – آقایان: گنابادی - پالیزی - تولیت - دکتر عبده - تقی زاده - علی وکیلی. دیرآمدگان با اجازه – آقایان: رحیمیان - اقبال - شهاب خسروانی دیر آمدگان بی اجازه - آقایان: محمد حسین صولت قشقایی - حسن اکبر – کشاورز صدر - معین زاده - آقا خان بختیار - دکتر طبا - فرامرزی - محمد علی مسعودی - امیر تیمور - دکتر آشتیانی - شریعت زاده - مسعود ثابتی - دهقان - سالار بهزادی - اسدی
بقیه مذاکرات در برنامه دولت شروع شده آقای دکتر متین دفتری بعنوان مخالف پس ازبیان مقدمه‌ای راجع به روابط اقلیت و اکثریت و دولت و لزوم احترام اقلیت و اشاره به مرام فراکسیون اتحاد ملی، بدواً راجع به نقض اصول قوانین اساسی از طرف دولت از قبیل جرح و تعدیل در بودجه و وضع مالیات و تقسیم ایالات و ولایات و عدم رعایت تساوی و آزادی افراد و ایجاد وزارت کار بدون تصویب مجلس و اعمال حکومت ترور و حبس و تبعید رجال بعوض وحدتی که در برنامه ذکر شده و مداخلیة رئیس دولت در مسئولیت مخصوصه و زراء و همچنین راجع به اهانت وتعرضات نسبت به نمایندگان در آخر دوره چهاردهم و عدم آزادی انتخابات شرح مبسوطی بیان نموده سپس با اشاره به کلیات برنامه و استقلال اقتصادی و لزوم اخذ حقوق حقه ایران، معتقد بودند نجات آذربایجان که بواسطه مساعدت اوضاع بین المللی بایستی در اول سال 1325 بعمل امده باشد بعلت خبطهای دولت از قبیل اتخاذ رویه مسالمت آمیز و عدم اعمال قوای تأمینیه و شناختن متجاسرین که در نتیجه باعث تزلزل روحیه اهالی آذربایجان شده بود و کمکهای مالی حتی تهیه مقدمات انتخابات با حضور متجاسرین مدتی هم به تأخیر افتاد ونیز عقیده داشتند هر چه زودتر دولت بایستی احتیاجات آنجا را از حیث تأسیس دانشگاه و موضوع بهداشت و غیره تأمین نماید. پس از آن به شرح اعتراضات به اصل برنامه پرداخت در موضوع سیاست خارجی با اشاره و مقایسه دو جنگ بین المللی و صدمات وارده به کشور و حفظ بی طرفی ایران در زمان جنگ اول و بعد از آن در تمام دوره سلطنت پادشاه فقید و همچنین اشاره به ترتیب سازمان ملل متفق واتکاء و بستگی آن منحصراً به شورای امنیت و اتفاق دول بزرگ معتقد بودند دولت ایرن سیاست مستقل ایرانی بر طبق مرام فراکسیون اتحاد ملی و انتخاب رجال بی رنگ با شهامت و حفظ بی طرفی کامل به دول بزرگ اثبات کند که تصمیمات دولت ایران صرفاً تصمیمات ایرانی است راجع به سیاست اقتصادی با اشاره به لزوم تجدید نظر در رژیم اقتصادی و حمایت و تقویت صنایع ملی و تأثیر اعمال خود دولت در ایجاد گرانی هزینه زندگی بعلت تنزل ارزش پول گرانی طلا که آن نیز در نتیجه ایجاد عوارض و تکثیر قیمت کالاهای دولتی و سنگین بودجه و کسر عایدات بخششهای بیهوده ایجاد شده‌است و همچنین اشاره به لزوم تصویب سازمان اداری وزارتخانه‌ها و محدود کردن انحصارها به موارد ضروری و عدم لزوم ایجاد بانک صنعتی و سوء اداره آنجا از قبیل مخارج غیر لازم و فروش قسمتی از کالاهای کارخانه‌ها به شرکتهای سهامی بوسیله فروش سهام به صاحبان سرمایه‌های کوچک معتقد بودند فقط با اجرا یک نقشه و اتخاذ تدابیر اقتصادی می‌توان هزینه زندگی را پایین آورد و نیز در جواب آقای وزیر دارایی راجع به مالیات بر درآمد با اشاره به لزوم احترام قانون عقیده داشتند دولت به موجب تصویبنامه خود قانون مصوب را نسخ نموده و مرتکب قانوناً قابل تعقیب می‌باشد و پس از اشاره به صدور بخشنامه نسبت به اخذ مالیات توسط سردفتران اسناد رسمی راجع به قانون کار عقیده داشتند باید حل اختلاف بین کارگر و کارفرما بشود نه ایجاد اختلاف.
در خاتمه بیانات خودشان با اشاره به موضوع رأی اعتماد و لزوم انتخاب دولتها و رجال سیاسی به مقتضای زمان معتقد بودند رأی اعتماد به دولت مستلزم تصدیق اعمل نیست در خاتمه اظهار داشتند که از دو نظر یکی نگرانی نسبت به عدم آزادی و مصونیت مردم و مجلس ویکی از امر سیاست خارجی بدولت حاضر رأی اعتماد نخواهند داد. آقای بهار بعنوان ماده 109 نظامنامه در جواب آقای دکتر متین دفتری راجع به وحدت و احترام اقیلت با توضیح مختصری اظهار داشتند اکثریت همیشه درصدد تحبیب اقلیت بوده و امیدواریم در موقع رأی اعتماد اقلیت و اکثریتی نداشته باشیم و آقای مشایخی نیز به همین عنوان از بار فروشها پولی نگرفته‌است. آقای حکمت وزیر مشاور در پاسخ بیانات آقای دکتر متین دفتری پس از توضیحات مختصری نسبت به اقدامات دولت در آذربایجان پس از متجاسرین وتهیه مقدمات افتتاح دانشگاه تبریز اظهار داشتند جمله‌ای که در صدر برنامه دولت نسبت به سیاست خارجی ذکر شده مفهوم همان سیاست مستقل ایران است که ایشان انتظرا دارند و دولت ایران هیچ وقت تمایلی به هیچ یک از طرفین نداشته و نخواهد داشت و نیز نسبت به اقدامات سازمان ملل متفق اظهار قدردانی و امیدواری نمودند. آقای هژیر وزیر دارایی در پاسخ بیانات آقای دکتر متین دفتری با اشاره به لزوم تشویق و قدردانی از خدمات دولت و ضرورت تثبیت و دوام دولتها و همکاری وهمفکری آقایان نمایندگان وتائید و تصدیق رعایت احترام قانون اساسی و تعقیب متخلفین از قانون و همچنین لزوم تعدیل ثروت عمومی عقیده داشتند آقایان نمایندگان هر چه زودتر مذاکره در برنامه دولت را خاتمه بدهد که بتوانند به مذاکره و رسیدگی در بودجه مملکتی بپردازند، و نیز راجع به نظریات مالی آقایان با تصدیق عدم لزو انحصارها اظهار داشتند در این 18 ماهه نه تنها بدون هیچ گونه استقراضی دستگاه دولت وظایف خود را انجام داده بلکه مقداری هم از قروض گذشته که با تصویب مجلس نیز بوده پرداخت گردیده و بایستی مورد قدردانی و تشویق واقع بشود. آقای نورالدین امامی بعنوان ماده 109 راجع به عمل اکثریت و مندرجات بعضی جراید و لزوم همکاری اقلیت مختصری توضیح و آقایان حاذقی واردلان پیشنهای مشعر بر تعدد جلسات تقدیم و پس از توضیح آقای حاذقی و مخالفت آقای دهقان اخذرأی شده تصویب نگردید. جلسه آینده به روز پنج شنبه دوم مهر ماه ساعت هشت و نیم موکول و مجلس یک ساعت و سه ربع بعد از ظهر ختم شد.
رئیس - نسبت به صورت مجلس نظری نیست؟ آقای دکتر متین دفتری نسبت به صورت مجلس فرمایشی ندارید؟
دکتر متین دفتری - خیر بنده عرضی ندارم.
کشاورز صدر - بنده عرض مختصر داشتم.
رئیس - نسبت به صورت جلسه؟
کشاورز صدر - بلی نسبت به خودم که جزء غائبین نوشته‌اند. بنده را جزء دیر آمدگان بدون اجازه نوشته‌اند در صورتی که بنده از ابتدای خدمت تاکنون هیچ غیبت نکرده‌ام و دیر نیامده‌ام در جلسه گذشته بنده تلفن کردم که بعرض مقام ریاست برسانند که من گرفتاری دارم و نیم ساعت دیر آمده بودم و اول ساعت نه در مجلس حاضر بودم و یادداشت خدمت خودتان دادم و حاضر نیستم اینطرو تبعیض بشود که بنویسند دیر آمده بدون اجازه هستم زیرامعتقدم همه نمایندگان بایستی به موقع بیایند و در وقت خودش هم اگر یک گرفتاری داشته باشند اجازه بخواهند (صحیح است)
رئیس - آقای دکتر معظمی.
دکتر معظمی - عرض کنم که اعتراض بنده به مطالب صورت جلسه نیست ولی چون الان مجلس به صورت جلسه رأی خواهد داد و ممکن است سابقه بشود چون از ماده 109 یک سوء استفاده‌ای شده یعنی هم از طرف اقلیت و هم از طرف اکثریت یک سوء استفاده‌ای شده‌است این است که بنده می‌خواهم عرض کنم برای اینکه سابقه نشود ماده 109 دراینجا به هیچ وجه مورد ندارد و فقط مربوط به اشخاصی است که به آنها توهین بشود ویا بیاناتشان تحریف بشود (صحیح است)
رئیس - صورت جلسه تصویب شد آقای منصف وآقای دهقان هر دو سؤالی دارند راجع به آب هیرمند که اظهار می‌کنند بفرمائید آقای منصف.
نخست وزیر - آقای وزیر کشاورزی که باید جواب بدهند نیستند.
منصف - بسیار خود می‌گذاریم برای وقتی که ایشان تشریف آوردند چون جناب آقای وزیر کشاورزی باید جوابی دراین باب بدهند حاضرنیستند بنابراین برای اینکه جوابی به این سؤال داده شود ممکن است برای جلسه آتیه بگذاریم.
نخست وزیر - آخر جلسه می‌آیند.
منصف - بسیار خوب. بماند برای آخر جلسه
بقیه مذاکره در برنامه دولت
2 - بقیه مذاکره در برنامه دولت
رئیس - آقای شریعت زاده.
شریعت زاده - طرح برنامه دولت و موقعیکه در این خصوص مباحثه می‌شود بهترین وسیله و فرصتی است که نمایندگان ملت نتیجة مطالعات و نظریات خود را راجع به امور مملکت بیان می‌کنند. بدیهی است برای اینکه از مباحثات نتیجة مؤثر و مطلوب حاصل شود و برای اینکه نکات و حقایق مؤثری بمکنست در توضیحات ناطقین توضیح گردد و برای اینکه به این نکات و حقایق توجه بعمل بیاید وظیفة حتمی و تخلف ناپذیر نمایندگان ملت گوش دادن به توضیحات همکاران خودشان است مشروط براینکه احساسات عالی و نیروی تفکر نمایندگان تحت تأثیر منطق واصول مسئولیت بوده و هیچ گونه شائبه و خصوصیات شخصی تأثیر در تفکر آنها نداشته باشد نمایندگان ملت باید در برابر احساساتی که از اصول مسئولیت و وظیفه قانونی ناشی نیست مبارزه کنند زیرا احساساتی که مربوط به اصول مسئولیت وناشی از سنگینی آن نباشد از خصائص افراد غیر مسئول است افراد مسئول شناخته می‌شوند آنها باید تحت تأثیر احساسات عالی وطن پرستی و احساساتی که از حاکمیت قانون و اصول ناشی است باشد، از این نظر بنده برای توضیح این مطلب لازم میدانم چند جمله‌ای بعرض نمایندگان ملت برسانم و تشخیص بدهم که چگونه و در چه موقع افراد مسئول تحت تأثیر دوستی یا خشم و یا علل موجب تأثر واقع می‌شوند و حال آنکه باید در مقابل این احساسات مواظب باشند، ملت ایران نظر به هوش و استعداد و گذشتة درخشنده و نقش مهمی که در پیدایش و همچنین توسعه تمدن جهان بازی کرده‌است حق دارد در کلیه شئون زندگی خود از جمیع مزایای ترقی که ملل مترقی دیگر از آن بهره مند شده‌اند بهره مند شود، ملت ایران حق دارد در نتیجه اتخاذ اصول و سیستم متناسب اقتصادی از جمیع منابع ثروت و ذخایر مملکت خود درسایه توسعة صنایع و اتخاذ وسایل تجدید آلات تولید ثروت و بالاخره از جمیع منابع و ذخایرخود استفاده کند. با این وصف ما می‌بینیم که ملت ایران از این مزایا آنطور که شایسته‌است بهرممند نشده وری هم رفته زندگانی تودة ملت ایران و مردم مملکت مقرون به آسایش نیست ما می‌بینیم که هنوز وسایل تربیت جسمانی یعنی تجهیزات بهداشتی در مملکت عمومیت پیدا نکرده‌است وبه این جهت فوج فوج فرزندان این مملکت در برابر مرگ و مبارزه با علل امراض کوشش می‌کنند، اینها و مطالبی امثال اینها اموری است که هر فرد حساس ایرانی را متأثر می‌کند اما باید دید تنها توجه باین مطالب و تأثر ناشی از آن کافی است یانه؟ البته پاسخ این سؤال منفی است بلکه کلیه افراد مسئول مخصوصاً مقننین و رجال سیاسی و همه اشخاصی که در برابر ملت ایران وتاریخ مسئولیت دارند با این حوادث با دلیری و خونسردی برخور کرده به جای تأثر و خشم و غضب و اوصافی مطابق اینها در سایه قدرت تفکرو تفحص واستفاده از اعجاز علوم قرن بیستم تشخیص بدهند که با چه وسایلی با این بدبختیها باید مبارزه کرد و البته شرط پیروزی وتوفق هم تشخیص بعضی مطالب بدیهی است و آن این است که وقتی ملتی با وجود مشکلات روبرو شده باید تشخیص بدهد که مکلف است کلیه قوای معنوی و مادی موجود در مملکت رامتمرکز بکند و تجهیز بکند وایجاد چنان اتحاد و وحدت نظری شکست ناپذیری بکند که این اتحاد منشاء نیرو و قوت باشد و درسایة آن بر همه این مشکلات فائق بیاید، بسیاری از اوقات متفقین و اشخاص سیاسی ناچارند در بیان توضیحات جانب حزم و احتیاط را پیش گیرند و از تصریح بسیاری از مطالب خودداری کنند ولی من لازم میدانم برا تمرکز قوای ملی مخصوصاً تمرکز آن در مجلس شورای ملی مخصوصاَ در وضعی خطیر کنونی جمله‌ای بعرض برسانم. اگر ما بخواهیم آن طوری که مقتضی است راجع به اوضاع تأسف آور مملکت از جهات مختلف توضیحاتی بدهیم از حیث نواقص وسایل تربیت اخلاقی و جسمانی و اقتصادی، جسمانی یعنی بهداشت، وضع مملکت را تشریح بکنیم یک پرده مخوف و وحشتناکی در نظر ما مجسم می‌شود و عظمت مسئولیت و سنگینی آن را در ضمن اعلام خطر به ما اعلام میکندکه قدرت متمرکز ملی خواه در محیط ملت ایران، خواه در مجلس شورای ملی وسیله پیروزی و غلبه بر این مشکلات است (صحیح است) بنده لازم دانستم قبل از بیان توضیحات راجع به ملاحظات و نظریاتی که از طرف عده‌ای از همکاران محترم ما بعنوان مخالف بیان شده‌است یک نکتة اساسی و مؤثر متداول در حکومتهای پارلمانی ر بعرض نمایندگان ملت برسانم، رعایت این نکته اساسی در وضع خطیر فعلی دنیا و مخصوصاً در وضع مملکت ما ضرورت قطعی دارد و آن این است که هر مجلسی که متشکل از احزاب یا دسته‌های سیاسی به نام فراکسیون وجود دارند (رحیمیان - یک قدری بلند تر بفرمائید) عرض کردم در هر مجلسی که از دستجات سیاسی واحزاب تشیکل شده‌است از آنجایی که هر یک از افراد حزب یا فراکسیون دارای شخصیت و نیروی تشخیص هستند اصولاً حق دارند و باید همة آنها در مورد موافقت یا مخالفت با برنامه دولت صحبت کنند، بنده می‌خواهم عرض کنم که قواعد و اصول حکومت دمکراتیک و روش احزاب در مجالس هرگز چنین چیزی را تجویز نمی‌کند زیار لازمه اش این است که در مورد هر لایح یا مور بحث با برنامه دولت دو ماه سه ماه استماع توضیحات فرد فرد نمایندگان ملت یعنی دستجات مختلف وقت مجلس را بگیرد مثلاً بنده موافق نیستم که تمام اعضاء فراکسیون حزب دمکرات ایران، که فراکسیون متبوع من است بعنوان موافقت فرد فرد شان در پشت این تریبون اظهار عقیده بکنند همچنین موافق نیستم که تمام افراد فراکسیون اتحاد ملی یا فراکسیون دیگر اگر وجود داشته باشد بیان توضیحات بعنوان مخالف بکنند چرا؟ برای اینکه باید دو ماه معطل اینکار شد. دیگران چه رویه ا ی را پیش گرفته‌اند؟ برای اینکه هر چه حزب متشکلی اگر موافق یا مخالف برنامه دولت باش باید در فراکسیون در نتیجه شور موارد مخالفت یا موافقت، مواردی که باید تعرض یا دفاع شود معین می‌کنند یا یک نفر می‌آید یا آن موارد را تقسیم می‌کنند بین سه نفر که آنها بیایند همکاران خود را از نظریات حزب یا فراکسیون آگاه بکنند بعد مذاکره ختم می‌شود (صحیح است) بنده این مطلب را برای این نگفتم که آقایان از بین توضیحات خودداری کنند نه ولی راهی است که برای افکار و روش سیاسی خواه بعنوان اعتراض، خواه بعنوان موافق، دنیای قرن بیستم در پیش ما گذاشته‌است و ما نباید از آن تخلف بکنیم مخصوصاً در موقع خطیر کنونی این مملکت که هر دقیقه‌ای اگربدون دلیل تلف شود مایة تأسف است، اکنون به اظهار نظر نسبت به توضیحات نمایندگان محترم می‌پردازم، البته بنده در بیان این توضیحات روش یک معارض بعنوان موافق که انصاف و عدالت و منطق و اوضاع و احوال را در نظر نگیرد نیستم بلکه پیروی از اصول عدالت و حقیقت می‌کنم ولی البته تشخیص اینکه جریان امور کدام یک منطبق با عدالت و حقیقت است بنده خودداری می‌کنم. خلاصه اظهارات همکار محترم من آقای مکی اظهار عدم رضایت با برقراری حکومت نظامی و ایراد براجرای قانون منع احتمکار یا مجازا گران فروشان و شکایت از زیادی وسایط نقلیه در ادارات دولتی اس و همچنین اشاره به پانزده درصد وامور مربوط به جنگلها کردند. در قسمتی آقای وزیر کشاورزی که در کار خود مرد کارشنایس و متخصص و مطلعی است (صحیح است) توضیحات جامعی بیان کردند بنده در آن باب اصلاً صحبت نمی‌کنم اما راجع به شکایت ایشان در خصوص برقراری حکومت نظامی لازم میدانم توجه همکار محترم خودم را به قانون مصوب 1329 قمری و قوانین مصوب و مقررات و قوانین مصوب 1320 معطوف بدارم و خاطر نشان بکنم که اجرای حکومت نظامی در هر موردی که پیش آمده یا پیش بیاید متکی به حق قضاوت و حق تشخیص و حق تعیین است که مقنن دولتی که مسئول است و سرکار است داده‌است بنابراین ماباید متوجه باشیم که اگر عدم رضایت جنبه انتقادی دارد البته انتقاد در مملکت دموکراسی مجاز است و یکی از وسایلی است که باعث بلندی سطح افکار می‌شود هر کس می‌تواند در روزنامه اش یا در نطق یا در سخنرانی استدلالاتی بکند بر عدم لزوم وجود یک قانونی یا لزوم نسخ یک قانونی اما به هیچ وجه به مستند عقیده خودش نمی‌تواند کسی را که قانون مجری خود تشخیص داده وتشخیص داده‌است که باید طبق نظریه و تشخیص او معلوم بشودکه چه موقعی حکومت نظامی اعلام بشود با تشخیص او مبارزه کند و این یک نوع مبارزه‌ای با وجود قانون است البته ممکن است یک فردی یا یک جمعی راجع به دلایل برقراری حکومت نظامی و علل آن انتقاد داشته باشد اما باید بدانند دولتی که سرکار است و مسئولیت قطعی و اجتناب ناپذیر برای دفاع از امنیت عمومی دارد وقتی که اعلام حکومت نظامی در حدود قانون کرد، آن هم راجع به حکومت نظامی که سابقه چند ساله دارد آنهم حکومت نظامی که در موقع زمامداری جناب آقای قوام السلطنه وجود داشته و ادامه یافت است این خود مستند اعتراض بر برنامه‌است که دولت برای تأمین سعادت آتیه ملت ایران وایجاد فعالیت و کار و اصلاحات داده‌است، نمی‌تواند باشد (صحیح است) ملک مدنی - اعتراض برای اجرا نشدن قانون حکومت نظامی است آقای شریعت زاده (زنگ رئیس)
رئیس - بیان خودتان را بکنید آقای شریعت زاده.
شریعت زاده - بنده از نظر روابط خصوصی که با آقایان دارم تمنا می‌کنم در ضمن مذاکرات بنده مداخله نفرمایند و نسبت به قوانین و نظامنامه احترام بگذارند، مانعی ندارد که بعد از بیانات بنده در هر قسمتی که اعتراض دارنداستدلال بکنند (ملک مدنی - بسیار خوب) بنابراین اگر همکار محترم بنده با وجود قانون حکومت نظامی مخالف هستید و یالازم میدانید در قانون حکومت نظامی و اختیار مطلق و نامحدودی که بدولت مسئول داده شد است تغییر یا تسهیل یا محدودیتی ایجاد شود مقررات حکومت دمکراتیک نشان داده‌است که بایستی چطور بشود آقا و همکاران دیگر ما که من هیچ تردیدی در حس نیتشان ندارم در صورتی که لازم بدانند و تشخیص بفرمایند طرحی ترتیب می‌دهند، البته در حدود درجه تأثیر استدلال آقایان و با در نظر گرفتن اوضاع مملکت.. (این یادداشت را کی داده‌است من امضایش را نتوانستم بخوانم) (مهندس رضوی - آقای دکتر معظمی) آن عقیده‌ای را که آقا مرقوم فرموده‌اید بنده چنین عقیده‌ای را ندارم ولی اگر بناشد اوضاعی در مملکت وجود داشت که من که رئیس الوزراء هستم مقتضی بدانم البته این مجوز طرح اعتراض در مجلس نیست مگر اینکه مواد قانون اصلاح شود خیلی از جنابعالی آقای دکتر تشکر می‌کنم که این رابعنوان مداخله در توضیحات نفرمودید و به بنده نوشتید، البته وقتی که این اصول در حدود قانون مستقر شده آنوقت نسبت به نتایج و عوارض برقراری حکومت نظامی دیگر بحث موضوع ندارد وبنده دیگر در این باب صحبت نمی‌کنم، در خصوص شکایت از زیادی وسائل نقلیه م چون خود دولت متوجه این معنی است گر چه به نظر من اقدام کنونی دولت افراطی است بحثی نمی‌کنم لکن لازم میدانم عرض بکنم که در قرن بیستم اگر سازمانهای ما به خوبی انجام وظیفه بکنند و اگر با حسن نیت تشخیص بدهند که برای انجام وظیفه وسایل نقلیه و تسریع ضرورت دارد بنده با این جریانات افراطی هم موافق نیستم. حتی باید برای تأمین انجام وظایفی که مؤسسات و ادارات ما در سراسر مملکت دارند هرچه لازم دارند داده شود (صحیح است) اما راجع به بیانات آقای کشاورز صدر بنده در مورد ایشان از نظر همکاری و دوستی و اطمینانی که به حسن نیت ایشان دارم (صحیح است) و بسیار تجربه کرده‌ام معتقدم که در هر موضوعی با حسن نیت مطالبی اظهار می‌کنند (صحیح است) مخصوصاً قسمتهایی از نطق ایشان که مربوط است به برقراری امنیت قضایی کامل در مملکت و تهذیب قوه قضائیه بالاخره این مطالبی که نتیجة رعایت برقراری امنیت قضایی در مملکت است نه دولت مخالف است ونه نمایندگان ملت، هیچکدام. (صحیح است) اینها یک مطالب کلی است و مثل این است که یک کسی اعلام بکند جنگ بد است صلح خوبست، این کلیات قابل مخالفت نیست شکی نیست، اما راجع به مسائلی که ایشان در نطقشان در نظر گرفته‌اند که برای اصلاح قوه قضائیه به بکار برود آن را هم بنده هیچ گونه مخالفتی ندارم، گویا فرمودند که یک شورایعالی قضایی تشکیل شود بنده هم مخصوصاً از دولت درخواست می‌کنم که راجع به این قسمت از توضیحات ایشان توجه بکنند زیرا که اگر یک شورایعالی قضایی از قضات عالیمقام کنونی در عدلیه تشکیل بشود که اصول مربوط به ورود در خدمت وخصوصیت دیگر و بسیاری از مطالب با نظر و تصویب آنها باشد از طرف وزارت عدلیه اقدام شود بسیار خوب چیزی است ولی این قسمت را در نظر بگیرید که این مجوز مخالفت با برنامه دولت نیست زیرا که برنامه دولت هم همین را تایید می‌کند. اما لازم است بلافاصله بنده عرض بکنم که در دادگستری کنونی عده بسیاری از قضات با تقوی (صحیح است) و عالیمقام وجود دارد (صحیح است) و وجود آنها نشان می‌دهد که قوه قضائیه می‌تواند اگر تهذیب بشود اکنون و در آتیه مهد پرورش قضات و رجال بزرگی مملکت واقع بشود (صحیح است) یکی از شرایط بسیار مهم در برقراری امنیت قضایی کامل تأمین کامل زندگی مادی و معاش قضات است (صحیح است) در این هم دولت توجه مخصوصی خواهد کرد ولی لازم است اضافه بکنم که سلب اختیارات از دادگاه عالی انتظامی هم صحیح نبوده‌است (صحیح است) برای اینکه وجود دادگاه عالی انتظامی منشاء تراوش و بیم و امید است برای اینکه آنجا یک جایی بود که وقتی که در اولین شکایت واصل به آن دادگاه آن دادگاه اختیار رسیدگی به وضع اخلاقی و عملی و صلاحیت اخلاقی و علمی قضات را می‌داشت، بسیار از مطالبی که امروز باعث عدم رضایت از قوه قضائیه‌است پیش نمیآمید (صحیح است) البته همکار محترم من باید متوجه باشند که با این اصول در مجلس شورای ملی مخالفتی نیست و نه دولتی که مسئول اداره امور است عدم موافقتی دارد بر عکس یکی از مقاصد مهم دولت فعلی اجرای این اصلاحات است (صحیح است) مطلب دیگری در نطق آقای کشاور وجود داشت و بسیار قابل توجه‌است و آن لزوم جلوگیری از شیوع ارتشاء و اختلاس در مملکت است (صحیح است) البته این در عدد اصول حتمی التصدیق است، کسی با این اصل مخالفتی ندارد ولی آقای همکار محترم من باید در مطالب اجتماعی با تحقیق و تتبع و پیروی از موازینی که مربوط به آن کار است علل وقایع را تشخیص داد، بنده با صراحتی هر چه تمامتر به آقا می‌گویم که بسیاری از وقایع تأثر انگیز کنونی نتیجة فقر اقتصادی و ضعف بنیة مالی ملت و مملکت است (صحیح است) بنابراین باید متوجه باشیم که در برابر سنگین ترین مسئولیتی برای ایجاد وسایل بهبود زندگی اقتصادی ملت ایران واقع هستیم و اینها از آن مطالبی است که در مجلس مخالفی ندارد و باید با ایجاد یک رویه واحد و اتحاد شکست ناپذیری از دولت پشتیبانی نمود که سیستم اقتصادی مفید و متناسب با وضع مملکت انتخاب کند و اجرا کند البته راجع به شکایت از حکومت نظامی و چیزهای دیگر و همچنین زیادی وسایل نقلیه توضیحاتی فرمودند که من در مورد بیان توضیح نسبت به اظهارات همکار محترم آقای مکی چنانکه دولت هم وعده داده‌است در تمام این مطالب اقدامات عملی خواهد کرد راجع به بیانات آقای ممقانی توضیحات آقای ممقانی در تمام قسمتهایی که مشتمل بر کلیات و قواعد لازم الاطاعه و احکام شرع اسلام در وجوب دفاع از حاکمیت مملکت وخدمتگذاری برای تأمین سعادت ملت بوده‌است مورد تقدیر و احترام است، ملت ایران و کلیه نمایندگان ملت به این اصول معتقد هستند (صحیح است) هیچ شکی نیست.
تذکرات دیگر ایشان راجع به لزوم ارجاع مشاغل عمومی به افراد و اشخاص لایق و تشویق مستخدمین در حدود مقررات قانون استخدام هم به نظر من قابل تردید نیست وبنده امیدوار هستم که دولت کنونی این تمایلات جناب آقای ممقانی را که تمایل همه همکاران است کاملاً در نظر خواهد گرفت. مطالبی هم که راجع به اصول مربوط به تقسیم کار در مملکت وحدود صلاحیت مقامات مسئول گفته‌اند آن هم از نظر اصول اشکالی ندارد و موردی به نظر بنده وجود ندارد که ما از این حیث موضوع بحث قرار بدهیم دولت هم این مطلب را در نظر خواهد گرفت. راجع به گرانی طاقت فرسا جناب آقای ممقانی توضیحاتی دادند نظر به این که توضیحات ایشان ناشی از منتهای حسن نیت و خیر خواهی بود بنده در موضوع مبارزه با علل گرانی با ایشان موافق هستم ولی با قطعیت و صراحتی هر چه تمامتر عرض می‌کنم که علت گرانی محدود به آن چیزی که آقا فرمودید نبوده و در این باب هیچ گونه موجبی برای شکایت از دولت نیست و بنده در این خصوص توضیحاتی عرض خواهم کرد بنده لازم میدانم تصریح کنم که خوبی نسبی وضع اقتصادی ایران قبل از جنگ و مدتی در زمان جنگ نتیجه مساعی عظیم و اقدامات مؤثر اعلیحضرت فقید بود (صحیح است) زیرا که در ان موقع اقداماتی که ممکن بود برای تهیه بازار، برای تهیه کالاهی مرغوب مانند خشکبار برای تهیه انواع کالاها و صدور آن به خارجج بعمل می‌آمد البته از نظر اصول اقتصادی بلندی و پایینی قیمت پول تابع قدرت اقتصادی مملکت و نتیجه صادرات و واردات است، مثلاً آقایانی هستند اینجا که میدانند که در اواخر تولید پنبه ایران، تولید پنبه ایران به سی و هشت هزار الی چهل هزار تن رسیده بود و همچنین خشکبار و بسیاری از کالاهای دیگر وجود این امتعه قابل صدور. مقوی بنیه اقتصادی مملکت است (صحیح است) و اگر می‌خواستیم که کالایی وارد کنیم در نتیجه فروش این کالاها اسعار خارجی داشته و احتیاج مملکت باسعار خارجی کمتر بود از این جهت قیمت رسمی لیره شش تومان یا هشت تومان و قیمت بازارش هم نمیدانم ده تومان یا دوازده تومان بود. به هر صورت یکی از علل گرانی کنونی این تنزل تولید و از دست دادن بسیاری از بازارهای مهم اروپا در نتیجه جنگ بین المللی است. باید تصدیق کرد که یکی از علل اختلال راجع به علل اقتصادی که منشاء گرانی است عدم مطالعه و عدم انتخاب یک سیستم اقتصادی مؤثر و منطبق با اوضاع و احوال ایران است، در این باره ما که در مجلس پانزده مجلس متشکل و مثبتی هستیم بایستی درخواست بکنیم از دولت به وسیله کارشناسان عالیمقام اقتصادی ایران که تحصیل کرده‌اند در علوم اقتصادی مطالعات جامعی بکنند و حقیقتاً تشخیص بدهند که اتخاذ چه سیستمی از سیستمهای اقتصادی در این جا لازم است. خود بنده معتقد هستم که وضع کنونی مملکت ما و بی اعتنایی افراد به نظم جامعه و بی علاقگی اشخاص به حکومت قانون مقتضی است که ما اصول اقتصاد ارشادی توأم با بسیاری از قوانین زمان جنگ را اجرا بکنیم در این صورت ممکن است از تجاوزات و تعدیات افراد جلوگیری کرد.
راجع به آذربایجان نطق جناب آقای ممقانی مشتمل بر دو قسمت بود یک قسمت راجع به اینکه آذربایجانیها هم (نورالدین امامی - بلندتر بفرمائید) یک قسمت راجع به این معنی بوده، راجع به آذربایجان بوده آن قسمتی که مربوط است به اوصاف اهالی و هموطنان آذربایجانی ما با اینکه آنه همیشه برای دفاع از وحدت ایران، آن وحدتی که مولود وحدت در تاریخ، وحدت در آئین و دین، وحدت در ادبیات و وحدت در ارمان ملی است فداکاری می‌کردند، ملت ایران یعنی سایر برادرانشان همیشه از ایشان حقشناسی دارند، شکی نیست (صحیح است ولی مطالبی که ذکر شده‌است دائر بر اینکه در موقع خطیری که جناب آقای قوام السلطنه مسئولیت را بر دوش گرفته‌است در آن موقع سرعت عمل نشان داده نشده‌است مایه تأسف است و مسلم است که این تصور نتیجه عدم دقت در اوضاع و احوال و خصوصیات موجود در آن عصر بود که همه چیز ما را بخطر تهدید می‌کرد (صحیح است) ما باید در مقابل یک حقیقتی تسلیم بشویم و آن این است که جناب آقای قوام السلطنه در سایه رهبری اعلیحضرت شاهنشاه و پشتیبانی ملت ایران بهترن و مؤثرترین سیاست توأم با مهارت را برای سرکوبی نهایی تجزیه طلبان و متمردین آذربایجان اتخاذ کرده‌است (صحیح است) بعلاوه از نظر اصول جنابعالی که یکی از قضات عالیمقام مملکت هستید خوب میدانید برای اینکه شخص در موضوع گذشته بتوان قضاوت عادلانه و شایسته‌ای بکند باید کلیه عناصر و موجبات تشکیل کننده آن اوضاع را در نظربیاورد یعنی آن وضع را مجسم کند آنوقت قضاوت کند ماکه اینجا بودیم، ما که در برابر تهدیدها در برابر زوال فکر می‌کردیم چه باید کرد؟ تشخیص دادیم که آقای قوام السلطنه با چه مهارت و فعالیت و پشتکار و سیاست نرم وملایم و در عین حال مبتنی بر نقشه صحیح برای موفقیت و غلبه بر مشکلات اقدام کرد (صحیح است - صحیح است) اشاره‌ای کردند از روض مسالمت آمیز بنده گفتم اشخاصی سیاسی مخصوصاً متقنین در بسیاری از مراحل حتی باید از بیان حقایق امساک بکنند ولی من تحت تأثیر وجدان، تحت تأثیر نفوذ و قضاوت تاریخ بالاخره تحت تأثیر وظایفی که یک فردی در برابر مملکت دارد و در آن موقع بعللی حتی در وضعیتی بودم که مقتضی بود ناراضی باشم، من تحت تأثیر همان عل روز بروز دقت می‌کردم و تشخیص دادم که آن اوضاع و آن موقع جز اتخاذ روش مسالمت آمیز توام با سیاست و درایت که مبتنی بر لزوم تهیه وسایل استفاده از موقع مناسب بود هیچ راه دیگری نداشت (صحیح است) (ممقانی - اشتباه‌است آقا، عرض خواهم کرد) این تشخیص من است، من در بیان این توضیحات… (ممقانی – بنده عرض خواهم کرد اشتباه‌است مطابق ماده 109) …. ماده 109 اینجا مورد ندارد (ممقانی - چون اشاره به نطق بنده فرمودید (بنده تحریفی هم در نطق جنابعالی نکردم منتهای احترام را هم کردم و هیچ تحریفی هم در نطق جنابعالی نکردم مطالبی را بیان کردم، نه تنها من، بلکه همة ایرانیها معتقد هستند بلکه یقین دارند که توده عظیم آذربایجان هم این سیاست عاقلانه مؤثر و منتج آقای قوام السلطنه را تشخیص داده‌است (صحیح است) الان لازم میدانم چند کلمه راجع به توضیحات همکار محترم دیگر آقای دکتر اعتبار بیان کنم، همکار محترم آقای دکتر اعتبار در توضیحات خود با روشی که خود قابل مطالعه‌است به جناب آقای نخست وزیر خطاب کرده گفته‌اند آن روز از نظر بدی وضع مملکت موافق بودم امروز از نظر بدی وضع مملکت مخالف هستم مقصود از بدی هم بدی زندگی مردم است بنده معتقد هستم که در آن موقع ملت ایران راجع به بدی و خوبی و گرانی زندگی توجهی نداشته‌است (صحیح است) برای اینکه اوضاع آذربایجان اوضاع مختل شمال و جریانی که ماجراجویان حتی در مرکز ایجاد کرده بودند امنیت عمومی، امنیت خارجی و داخلی مملکت را مختل کرده بودند (صحیح است) روابط بین ایران و دولت دوست و همجوار ما دولت اتحاد شوروی در منتهای تیرگی بود، ما هر روز در تمام شئون زندگی در تهدید بودیم همه آقایان شاهد هستند بسیاری از رفقای مانمیدانستند چکار بکنند بنده معتقدهستم که موافقت ایشان، اگر موافقت کرده باشند مبتنی بر این جهات بوده‌است. ما می‌خواهیم ببینیم که این جهات حالا به تمام معنی همانطور هست یا بدتر شده‌است که مجوزی رای مخالفت بنده باشد یا خیر؟ پاسخ این سؤال منفی است، زیرا که آذربایجان از چنگال دژخیمان و تجزیه طلبان ماجراجو و متمرد بازگشت کرده‌است (صحیح است) اوضا دیگری که در نقاط دیگر شمالی ایران حکمفرما بود همه چیز مردم حتی استقلال مملکت را تهدید می‌کرد از بین رفته‌است (صحیح است) باید شخص جرئت داشته باشد، انصاف داشته باشد، پیروز از منطق بکند. دلیر باشد، حقایق را بگوید، این حقیقتی است که عرض مکنم بنابراین امروز وضع ملت ایران بدتر از آن وقت نیست و کسی که می‌گوید بدین جهت من مخالفم مسلم می‌شود که یا اشتباه کرده‌است و یا اینکه با توجه به حقیقت طور دیگر جلوده داده‌است. به نظر من آن روز موافقت عده‌ای و موافقت اکثریت مجلس و مردم مملکت با جناب آقای قوام السلطنه برای این بوده که این مشکلات مرتفع بشود و تمرد و طغیان و تجزیه طلبی و خیانت علنی به مملکت و آلت دست بیگانگان شدند خاتمه پیدا کند و همچنین انتتظار دشته‌اند ایشان که در نتیجه غلبه بر این مشکلات محیط آرام و مساعدی برای شروع به رفع بدبختیها و خرابیها ایجاد بکند، حالا می‌خواهیم ببینیم از نظر جنبه منطق و تجزیه و تحلیل چه موقع عملیات دولت راجع به اجرای برنامه‌ای که تقدیم شده‌است پایان یافته‌است؟ در اواخر سال 1325، اینطور است تا آن وقت دولت مشغول کشمکش و مبارزه با مشکلات بوده، موقع اینکه در آن موقع خطیر به تمام جزئیات مملکت رسیدگی بشود و به کیفیتی که کلیه آثار و عوامل و موجبات ناشی از جنگ و اختلالات دیگر رفع و زندگی به طرف بهبودی سیر بکندوجود نداشته‌است برای چه؟ برای اینکه ما هم به منظور ایجادمحیط مساعد برای ایجاد فعالیت و کار باایشان موافقت کردیم البته باید این حقیقت را هم تصدیق بکنیم آن وقتی که مملکت به طرف آرامی سیر کرده و مشکلات سابق و آن مشکلاتی که ما را تهدید می‌کرد از بین رفت است ما نباید بجای حق شناسی با تفسیر و تعبیر و استدلات آن حقایق را طور دیگری جلوه دهیم، اما از نظر سیاست خارجی که فرمودند در وضع وخیمتری هستیم بنده معتقد هستم تصور اینکه ما فعلاً در وضع وخمیتر از سابق باشیم صجیح نیست مامتکی به وحدت ملی و قدرت کار و اتفاق و اتحاد در محیط ایران هستیم مالک این مملکت هستیم و در حدود حقوق بین الملل عمومی استقلال تام داریم و در هیچ موضوعی، از هیچ روئی نه دولت و نه ملت ایران زیر بار مسائلی که تحمیل شده باشد نخواهند رفت (صحیح است) وبنابراین تصور اینکه الان در معرض مخاطراتی هستیم صحیح نیست و متقضی نبوده‌است با آن روابط بسار مدیدی که آقای دکتر اعتبار با جناب آقای نخست وزیر داشتند در این باره توضیحاتی که متکی به اصول مغالطه باشد داده باشند. آقای دکتر اعتبار در ضمن بیان توضیحا ت راجع به برنامه گفتند وزراء را می شناسندولی هیچ کدام اینکاره نیستند، بنده در این جمله بسیار دقت کردم و نفهمیدم چطور ممکن است یک مرد سیاسیر نسبت به وزرائی که تماماً از طبقه جوان و تحصیل کرده و دانشمند در اینجا حضور یافته‌اند نفی صلاحیت کند.
آیا لازم بود عنصر موجد صلاحیت این هیئت وزراء یک فرد دیگری باشد که باینها ضمیمه می‌شد تا اینکه صلاحیت به ایشان پیوسته می‌شد یا چیز دیگر بود نمیدانم صلاحیت وزراء یا صلاحیت علمی است یا صلاحیت اخلاقی است. نسبت به این وزراء من معتقد هستم نه از نظر صلاحیت اخلاقی و نه ازنظر صلاحیت علمی نمی‌توان اعتراض کردم (صحیح است) چرا باید ما برای معارضه باحقیقت مطالبی را که متکی به حقیقت نیست مورد استناد قرار بدهیم و به حیثیت اشخاص و بر خلاف نزاکت توهین کنیم؟ (محمود محمود - احسنت) (صحیح است) آقای دکتر اعتبار مطالبی راجع به دادن جواز بعد از تشکیل مجلس شورای ملی گفتند که آقای وزیر بهداری جواب داده‌اند و بنده اینجا عرضی ندارم ولی مطلب دیگری راجع به انتخابات ساوجبلاغ گفتند و گفتند که دولت میخواهدکهبد را مجدداً انتخاب کند در صورتی که مطابق اطلاعی که من دارم هنوز مقدمات انتخابات در آنجا شروع نشده و ثانیاً اصلاً نمی‌فهمم از نظر موازین چگونه ممکن است این مطلب مجوز اعتراض بر برنامه دولت واقع شود و از نظر بیان، انجام حکم مشکل است که ایشان یک مطلبی را شنیده‌اند خودشان را مکلف دانسته‌اند بدون اینکه تحقیق بکندبر دولت اعتراض بکنند یا جهات دیگری داشته‌است. اما بنده اجازه می‌خواهم یک حقیقتی را بعرض نمایندگان ملت برسانم وآن این است که در تمام ملل متمدن دنیا ملت ایران که متکی به دین اسلام است در کلیه قوانین ملل دنیا از حیث مفادعمومی ناظر به بیان احکام تکلیفی است یعنی چه؟ یعنی این قوانینی که مقرر می‌دارد که هر کس دین دارد معنایش این است که باید بپردازد یعنی مکلف است که بپردازد و اگر نپرداخت مرجعی است که او را ملزم می‌کند یعنی هر کس مکلف است هر وظیفه‌ای که قانون و مواد قانون برای او معین کرده‌است اطاعت بکند مثلاً اگر کسی وکیل شخص یا جامعه‌ای نیست نباید باصطلاح به موضوعیت رأی مجلس شورای ملی خودش را به آن سمت معرفی بکند حالا می‌خواهم عرض کنم که همیشه نمایندگان ملت و مردم متوجه حقایق هستند و میدانند. بنده بیش از این دیگر توضحی نمی‌دهم (فولادوند – همین کافی است) جناب آقی دکتر دفتری در مخالفت برنامه دولت توضیحاتی دادند، بسیاری از توضیحات من مخصوصاً در مورد توضیحاتی که راجع به برقراری حکومت نظامی بیان کردم پاسخ مؤثری به اشکالات ایشان است زیرا قسمت مهمی از توضیحات ایشان حاکی از نسبت به به تخلف از قانون اساسی یا نقض قانون اساسی است بنده از نظر حقوقی نقضی نمی‌بینم برای اینکه قانون اساسی قابل نقض نیست لابد مقصود تخلف از قانون اساسی است، آن قسمتهایی که مربوط است به نتایج برقراری حکومت نظامی و برقراری حکومت نظامی از نظر اینکه حکومت نظامی در وضع وخیم آنزمان اختیاراتش را اعمال کرده‌است اگر از آن نظر بود که به نظر بنده قابل بحث نیست مطالب همان است که عرض کردم راج به وضعی که در اواخر مجلس 14 وجود داشته‌است که نمایندگان را تهدید می‌کردند آقای دکتر معظمی فرمودند هیچ یک از نمایندگانی که نمی‌ترسیدند از حضور در مجلس امتناع نکردند (اردلان - تاآخرین ساعت ما بودیم) در هر صورت اگر ما منصفانه بخواهیم قضاوت کنیم به تمام علل و موجبات آن وضع آشنا هستیم و میدانیم که نه مربوط به کابینه فعلی است و نه مربوط به این است که در اعتراض به برنامة کنونی به آن استنادکنیم، مجوز همچو چیزی نیست فرمودند که انتظار داشتند جناب آقای نخست وزیر به مقتضای سن و شخصیتی که داشتند ترتیبی بدهند که گرگ و میش با هم زندگی بکنند بنده نمیدانم آیا ما باید همچه تعبیری را در مجلس شورای ملی بکنیم که تشبیه بکنیم قسمتی از ملت ایران را به گرگ و قسمتی را به میش (مهندس رضوی - متأسفانه همینطور است) (دهقان - این مثل است در مثل که مناقشه نیست) عرض کنم موازیر منطق باری تمثیل هم یک قواعدی وضع کرد است باید به آن آشنا شد. اگر ملت ایران در نتیجه تجاوز یک اقلیتی در زحمت باشد نباید گفت میش است باید گفت، عناصر شریفی هستند که باید از حقوق آنها دفاع کرد نمی‌شود گفت که میش هستند. انسان را نباید تشبیه به میش کرد این غلط است ولکن جناب آقای نخست وزیر هم در این مدت اقداماتی کردند خود آقا را دعوت کردن منتهی علل و موجباتی پیدا شد که این سازش حاصل نشد و بعلاوه در آن موقع مشکل باید مردم وطنخواه ایشان را احاطه می‌کردند، شکی نیست که مردم بزرگواری با این سن در آن موق مشکل که زیر بار مسئولیت رفته‌است کمال خوشوقتی را می‌داشت اگر همه صلحا دور او جمع می‌شدند و وسیله کمک و تقویت ایشان واقع می‌شدند حالا بنده نمیدانم اگر در یک دولتی یا در یک جریانی یک چند نفری از نظر جناب آقای دکتر دفتری قابل انتقاد باشند این لازمه اش این است که ما به کلیه این جریان شمول بدهیم؟ البته پاسخ این سؤال هم منفی است؟ اگر مقدمات تشکیل دولت جناب آقای نخست وزیر در 1324 توام با عناصر و عوامل ترور بوده چرا آقای دکتر دفتری قبول وزارت کردند؟ بنده این مطالب را به هیچ وجه شایسته نمیدانم، راجع به تصویبنامه بنده لازم است که یک کلیاتی اینحا بعرض برسانم برای اینکه آقایان خیلی خسته شده‌اند در زمانی که بریان ناجی صلح دنیا وزیر جنگ فرانسه بود حوادثی در فرانسه پیش آمد که منتهی به اعتصاب شد که اگر در آن موقع با سرعت و قدرت جلوگیری نمی‌شد امنیت داخلی و خارجی در تهدید بود بریان وزیر جنگ برای جلوگیری از اعتصاب اعلان تجهیزات عمومی کرد و چون وزیر جنگ بود در نتیجه تجهیزات کلیه عوامل انقلاب و اعتصاب ناچار زیر پرچم رفتند و از آن جلوگیری شد و در مجلس فرانسه که نسبت به او استیضاح شد گفته‌است که من تشخیص دادم.
وزیر جنگ هستم تشخیص دادم که برای دفاع از استقلال مملکت این موبیلیزاسیون را بکنم، شما موافق قانون نمیدانید من با نظر شما موافق نیستم، من حسن نیت داشتم، من وظیفه مقدس ناشی از وجوب دفاع از مملکت را انجام دادم، بالاتر از این به شما بگوی به شما چیزی بگویم که از روی صندلیها بجهید و آن این است که اگر بطور صریح هم مخالف قانون می‌بود من برای دفاع از استقلال فرانسه این کار را می‌کردم (دکتر معظمی - آقای شریعت زاده مجبورش کردند معذرت خواست از این حرفش صورت جلسه اش هم هست در هر مملکتی باید اصول باشد) عرض کنم که این مطلبی را که عرض کردم آقای دکتر، این یک کتابی است که مصنفش یکی از نویسندگان فرانسه‌است و این کتاب مشتمل بر بیان این قسمتی است که من گفتم و آن قسمتی را که آقا می‌فرمایید معذرت خواست (دکتر معظمی - کتاب چاپیش را بنده دارم، می‌آورم) آن قسمت درا ین کتاب نیست (دکتر معظمی - کتابش را می‌آورم خدمتتان) (زنگ رئیس) و وجود آن مطالب هم منافاتی با تأثر استدلال بنده ندارد حالا من هم تکذیب نمی‌کنم که این کتاب را شما دارید یا ندارید برای اینکه اگر این موضوع منتهی به چنین نتیجه‌ای می‌شد مقتضی بود که در این کتاب هم نوشته می‌شد در هر صورت در موقعی که مجلسی نبود ادارة امور مملکت اضطراراً محتاج بود با اتخاذ یک تصمیماتی عرض کنم که اقداماتی باید بشود. قشون بایستی فرستاده بشود به آذربایجان، این ادارات عریض و طویل این سازمان‌ها این مستخدمین میبایستب که در جهت آسایش باشند حالا به نظر بنده در این باره حکومت انصاف و حکومت وجدان با در نظر گرفتن اوضاع و احوال باید منتج باشد والانه از نظر اینکه منظور از اعتراض است، من خیال می‌کنم که خود آقای دکتر دفتری هم اگر رئیس الوزراء می‌بودند و مسئولیت دفتری در حضور مجلس قبول می‌کردند ناچار بودند که برای نجات مملکت ایران از غرقاب با وسائلی که مؤثر تشخیص می‌شد انجام وظیفه بکنند آقای دکتر دفتری هم اظهارات آقای ممقانی را در خصوص تأخیر سرکوبی تجزیه طلبها و متمردین آذربایجان موضوع بحث قراردادند چون من در مورد توضیحات جناب آقای ممقانی توضیحات جامعی دادم در مورد این قسمت از توضیحات جناب آقای دکتر دفتری دیگر لازم نمیدانم توضیحاتی بدهم. جناب آقای دکتر دفتری یک مطلبی را بیان کرده گفتند، تلگرافی جناب آقای نخست وزیر به ناصر خان کرده‌است و در آن مورد و در آن تلگراف نوشته شده‌است که وزرای من بدون اطلاع من کاری نمی‌کنند بنده نمیدانم که چنین تلگرافی صادر شده‌است یا نه ولی قرائن موجوده معلوم است در ضمن اوضاعی که در فارس پیش آمه‌است شاید یک همچو تلگرافی شده باشد اما میدانید اوضاعی که در فارس پیش آمده بود یکی از موضوعهایی است که در این مورد بخصوص «وزرای من کاری بدون اطلاع من نمی‌کنند» بنده نمیدانم به چه مناسبت این مطلب باید توسعه پیدا بکند باین که در تمام امور وزراء در تبعیت جناب آقای نخست وزیر هستند. بنده خودم مکرر با همین جناب آقای هژیر کارهایی داشتم برخوردم به اشخاصی که متکی بودند به اظهار جناب آقای نخست وزیر ایشان پاسخ منفی دادند (صحیح است) بسیاری از مواقع پاسخ منفی دادند در وزارت دادگستری هم اشخاص می‌گفتند توصیه دارند وزیر دادگستری گفته‌است توصیه این جا مؤثر نیست حالا بنده نمیدانم که به موجب قانون اساسی برفرض اینطور باشد که توصیة نخست وزیر تأثیر داشته باشد در وزرایش بنده عقیده‌ام این است که این تقصیر وزرایی بوده که در کابینه بوده‌اند چه ربطی به آقای نخست وزیر دارد که این را بعنوان تخلف از اصول مشروطیت عنوان کردند به نظر بنده باید موجه تلقی کرد (فولادوند - چهل هزار نفر مسلح ساکت بشود با یک چنین تلگرافی) (زنگ رئیس) جناب آقای دکتر راجع به امنیت بین المللی ایران توضیحاتی دادند البته متکی بر تاریخ و موازین علمی بوده‌است و شخص بنده به نام یک نفر ایرانی از معلومات جامع و مطالعات دقیق ایشان راجع به این مطالب بسیار خوشوقت هستم و در خصوص امنیت بین المللی متوجه شده‌اند در نتیجه مطالعات که امنیت کامل جمعی و بین المللی قابل حصول نیست خود بنده در این باب مطالعه نکردم البته نظر به اعتمادی که دارم به جناب آقای دکتر موافقت می‌کنم که اینطور است اما همین مطلب که امنیت جمعی بین المللی بحد کمال قابل حصول نیست همین منشاء عظیمترین و موجد عظیم ترین تکلیف برای ملت ایران و نمایندگان ملت است (صحیح است) که نباید درداخله مملکت باقدامات اساسی و مؤثرتری بپردازند؟ نیروی ملت ایران را برای تولید ثروت و تقویت بنیه اقتصادی مملکت و بهداشت مملکت و عمران و آبادی صرف بکنند؟ و یک مجلس متشکلی تشکیل بدهند که در این فرصتی که داریم خودمان را آماده بکنیم که اگر خدای نخواسته پیش آمدی بکند ما شایستگی و ارزش مقاومت یا مقابله‌ای را اقلا داشته باشیم؟ بنابراین خود این مطلب تأیید می‌کند که ما باید نیرومند باشیم و تشخیص بدهیم که ملت ایران درحالت تخطیر کنونی چه احتیاجاتی دارد و چه اصلاحاتی بایستی که انجام بشود؟ البته همیشه سیاست خارجی ایران باید مستقل ولی مبتنی بر اصل موازنه باشد و این بلزوم اتخاذ این سیاست هستند ما هیچ وقت نمی‌خواهیم در سیاست خارجی لغرشی بکنیم که به ما نسبت داده شود که رعایت موازنه سیاسی را نمی‌کنیم، در این موضوع هم به نظر بنده اختلافی نیست و نمایندگان ملت هم جز این نظری ندارند، این بود توضیحات جناب آقای دکتر دفتری. بنده لازم میدانم در پایان عرایض خودم چند جمله‌ای به عرض نمایندگان ملت برسانم در وضع خطیر فعلی در نتیجه ابراز تمایل از طرف مجلس شورای ملی بر حسب امر اعلیحضرت شاهنشاه جناب آقای قوام السلطنه مأمور تشکیل دولت شده و دولتی را معرفی کرده‌است ما می‌خواهیم حالا تصمیم بگیریم که به این دولت اعتماد داریم یا خیر برای اینکه در این تصمیم مصبا باشیم و برای اثبات اینکه وجدان و وطن پرستی هم ایجاب می‌کند که ما در این باره تصمیم مثبت اتخاذ کنیم من لازم میدانم چند جمله‌ای که در عین حال پاسخ بعضی از توضیحات آقایان مخالفین است بعرض برسانم. ما باید برای اینکه در این باره تصمیم بگیریم یک قدری به عقب برگردیم و وقایعی که پیش آمده‌است در نظر بگیریم ما باید در نظر بگیریم که وضع قبل از تصدی جناب آقای قوام السلطنه در سال 1324 و تا مدتی بعد از آن چه بوده‌است خلاصه این وضع اینطور تشریح می‌شود، اختلال مطلق در سرتاسر مملکت حکومت داشته، فرد و جامعه امنیت نداشته، وحدت ملی ایران عملاً در تهدید بوده، از نظر سیاست خارجی صورت تیرگی فوق العاده و وضع وخیمی وجود داشته مردم آذربایجان در شکنجه و عذاب تجزیه طلبان بوده‌اند مجموع این اوضاع امنیت و استقلال و وحدت ملی ایران را تهدید میکرده‌اند (صحیح است) این اوضاع اگر مجسم بشود پرده وحشتناکی را نشان می‌دهد و به اشخاص با وجدان و شرافتمند و با جرئت و دلیر اعلام می‌کند که باید نسبت به این خدمات حق شناسی کرد (صحیح است) علاقه شدید و مساعی عظیم و رهبری اعلیحضرت شاهنشاه و حسن تدبیر و درایت و پشتکار مشقت دائم آقای قوام السلطنه و بالاخره تمایل و پشتیبانی ملت ایران باعث توفیق ایشان شده‌است، که تمام این پرده هولناک مخوف از بین رفته‌است، حالا ما مکلف هستیم تشخیص بدهیم که این مرد، این مردی که این خدمات را کرده‌است بهتر است مورد اعتماد ملت ایران و مجلس باشدو به زمامداریش ادامه بدهد یا نه؟ البته پاسخ این سؤال مثبت است، و ماباید کوشش بکنیم که در قضاوت تاریخ آبرومند باشیم وتحت تأثیر تأثر از مسئولیت در مقابل ملت ایران اتخاذتصمیم می‌کنیم. بسیرای از اشخاص یادداشت‌هایی به من داده‌اند و مطالبی راجع به خدمات جناب آقای نخست وزیر گفته‌اند ولی من فکر می‌کنم آنچه که خودم تشخیص داده‌ام آن را بگویم بهتر است.
بنده لازم میدانم که در پایان توضیحات خودم از دولت تقاضا بکنم مخصوصاً از جناب آقای وزیر دارایی که به وضع رقت انگیز مردم مازندران (مهندس رضوی - و سایر نقاط ایران) (صحیح است - خنده حضار) توجهی بکنند. ملت ایران تصمیم داشت از مردم آنجا که املاکشان منتزع شده‌است احقاق حق بشود و نشده‌است (صحیح است) برای آبادی آنجا راه شوسه‌ای احداث شده‌است که 180 میلیون ریال خرج آن شده‌است حالا با چند میلیون ریال احیا می‌شود اگر این کار نشود آن 180 میلیون ریال از بین می‌رود از نظر احتساب هم بایستی این عمل بشود، وزارت دادگستری هم در اجرای قانون املاک واگذاری آنطوری که شایسته‌است انجام وظیفه نکرده‌است (صحیح است) من از دولت درخواست می‌کنم (مهندس رضوی - حاتم بخشی در دادگستری زیاد است) (زنگ رئیس) در این مورد اقدام لازم بشود.
عرض می‌شود که آقای مهندس رضوی من با اینکه با جنابعالی هم مسلک و هم عقیده هستم ولی با این تک مضراب زدنها موافق نیستم (خنده حضار) بنده عقیده ا این است که اگر یک مطالب مؤثر و لازم ترآقا دارید اگر می‌خواهید که به بنده بفرمائید که بنده ارادتمند وهمه توضیحات آقا را گوش می‌دهم اگر برای مجلس است بیایید پشت این تریبون و ما هرقدر بحکومت ملی احترام بگذاریم البته رعایت اصول می‌شود و بهتر است. (صحیح است)
مهندس رضوی - بنده در بعضی اصول با جنابعالی موافقم در گرفتن املاک موافق نیستم.
شریعت زاده - املاک مال دولت است؟
ممقانی - اجازه میفرمائید؟
رئیس - بفرمائید.
ممقانی - چون آقای دکتر متین دفتری راجع به اظهارات من توضیحی گفته بودند و آقای شریعت زاده هم نیز اشاره کردند می‌خواهم طبق ماده 109 جواب آن را بدهم چون اظهارات من مربوط به به این قضایا نبود آقای متین دفتری راجع به معنی کاپیتولاسیون فرمودند مثل اینکه گویا من یک نوع کاپیتولاسیون ایجاد کرده‌ام قطعاً مقصد من این نبوده من در بدایت اظهارات خود آن روز نه در مقام موعظه بودم و نه در مقام تدریس علم حقوق بودم بلکه مقصود من بیان اهمیت عظمت استقلال و حاکمیت ملیه بود استدلال بنده در مورد کاپیتولاسیون و مثالی که ذکر کردن آنطور که باید توجه بشود نشده، کاپیتولاسیون مداخله یکی از دول در امور اتباع خود در کشور دیگری است در حالی که مداخله یک دولت در امور اتباع کشور دیگر در آن سرزمین کاپیتولاسیون نیست و بلکه تجاوز به حقوق استقلال آن دولت است و منشوراتلانتیک به هیچ وجه اجازه آنرا نخواهد داد (صحیح است) من در نطق خود به قسمتی رسیدم که عده زیادی یادداشت دادند که فعلاً تذکر ندهم. موضوع حل مسئله آذربایجان بطور مسالمت آمیز به نظر من آنطور که آقایان دکتر متین دفتری و شریعت زاده گفتند از مصادیق کاپیتولاسیون نبوده، مسئله قیلد مسالمت آمیز برای اجرای اصلاحات در آذربایجان در موافقت نامه‌ای که به امضاء آقایان احمد قوام و سادچکیف رسیده منافی با استقلال و حاکمیت دولت ایران بوده.
رئیس - آقا تمنا می‌کنم ماده را رعایت بکنید مجلس، به من اعتراض می‌کند
ممقانی - عرض کردم ذکر مسالمت آمیز و اجرای اصلاحات از موارد کاپیتولاسیون نیست این مداخله بیگانه در اجرای اصلاحات در آذربایجان است، این تجاوز به حق حاکمیت ایران است، این مداخله بیگانه‌است در امور داخلی ایران خواه بنام اصلاحات باشد خواه به نام خیرخواهی و مسالمت این را گفتم که آقایان بدانند.
رئیس - چون آقای دکتر اعتبار هم نسبت به ماده 109 می‌خواهند اجازه بگیرند این ماده هم قرائت می‌شود. (ماده صدو نهم و صدو دهم به وسیله آقای فولادوند منشی به شرح زیر قرائت گردید:)
- ماده صدو نهم - اگر در ضمن مباحثات ونطق و افترا و تهمتی به یکی از نمایندگان زده شود یا عقیده اظهار او بر خلاف واقع جلوه داده شود و نمایندة مذکور برای تبرئه و رفع اشتباه اجازه نطق بخواهدبدون رعایت نوبت اجازه داده خواهد شد
- ماده صد و دهم - ناطق باید از موضوع مباحثه خرج نشود چنانچه خارج شود رئیس او را متذکر می‌سازد و اگر ناطق مزبور بخواهد توضیحاتی بدهد که او از موضوع خارج نشده‌است یا آنکه خارج از موضوع شدن دلایل دارد در این باب اجازه داده نخواهد شد.
رئیس - آقای دکتر اعتبار.
دکتر اعتبار - ناطق محترم در آن قسمتی که نسبت به بیانات بنده اظهار عقیده فرمودند اشاره کردند من با روشی که مورد بحث بود در اینجا بیاناتی کردم (شریعت زاده - چطور؟) آقا فرمودید بنده با یک روشی که آن روش هم مورد بحث است در اینجا عرایضی کردم بنده خیال می‌کنم آقایان تصدیق بفرمایند که در عرایضم از حدود احترام خارج نشدم وهیچ عرضی نکردم که به کسی توهین شده باشد. آقا فرمودند بنده اینجا عرضی راجع به جواز کردم و آقای دکتر اقبال هم فرمایشاتی جواب فرمودند بنده امروز سؤالی از دولت کرد که اگر در پاسخ این سؤال تسریع بشود حقایق عرایض بنده به آقایان ثابت خواهد شد. راجع به انتخابات ساوجبلاغ فرمودند بنده معلوم نبود چرا اینجا اسمش را بردم آنچه که مورد سوءظن واقع شده انتخاب مأمورینی است که سوابقی در این کارها دارند (صحیح است) و این است که مورد نگرانی افکار عمومی شده‌است در پایان فرمایشاتتان آنچه که بنده از جنابعالی هیچ انتظار نداشتم و آن این بود که فرمودید من به آقایان وزراء توهین کردم من جداًتکذیب می‌کنم بنده در پایان عرایضم عرض می‌کنم که من فقط و فقط نجات مملکت را یک انقلاب قانونی میدانم بعد عرض کردم که بنده آقایان وزراء را اینکاره نمیدانم آن را امروز هم باید تأیید بکنم برای اجرای آن اصلی که بنده در نظر دارم اشخاص بسیار بی ملاحظه لازم است متأسفانه عرض می‌کنم با سوابقی که از آقایان وزراء دارم اینکاره نیستند تا رفع فاسد بکنیم و اما آقا فرمودید که اعتراض من نسبت به هیئت دولت شاید برای این باشدکه یکنفر جزء هیئت این دولت نیست این را بنده ابداً انتظار نداشتم بنده به شما اطمینان می‌دهم که اگر همان یک نفری را که شما می‌فرمایید حالا نیست و بود من از نقطه نظر اصول باز هم مخالف بودم.
رئیس - آقای وزیر راه
وزیر راه - عرض کنم بیانات بسیار منطقی جناب آقای شریعت زاده در مقابل حملاتی که بدولت از طرف آقایان می‌شد بنده را مستغنی از این می‌کند که بیش از آنچه که ایشان فرموده‌اند اظهاراتی بکنم ولی چون یک قسمت از اظهاراتی که بر علیه دولت شده‌است بلاجواب مانده برای اینکه رفع هر نوع سوء تفاهمی بشود لازم میدانم عرایضی را در اینجا بکم و خاطر آقایان نمایندگان محترم را کاملاً روشن سازم و رفع هر نوع سوء تفاهمی را بکنم. اظهاراتی که در اینجا می‌خواهم بکنم جواب بعضی از بیانات جناب آقای دکتر متین دفتری است که بلاجواب مانده‌است و لازم است که در اطراف آن توضیحاتی داده شود آقای دکتر متین دفتری در جلسه گذشته در ضمن بیانات بسیار ممتد و طولانی که فرمودند سعی می‌کردند که تمام عملیات دولت را بد و نارسا جلوه بدهند و آنچه را هم که دولت بنا به قول خودشان علمیات خوبی کرده‌است آن را هم در نتیجه پیش آمدها و حوادثی جلوه بدهند منجمله خوب در نظر دارم فرمودند دولت در قضیه آذربایجان تعلل و مسامحه کرده‌است و اگر حوادث بین المللی نبود ممکن بود که آذربایجان از بین برود خواستم به آقای ناطق محترم عرض کنم گذشته از اینکه دولت کوچکترین تعلل و مسامحه‌ای را نکرده‌است (صحیح است) و گذشته از اینکه آقای شریعت زاده توضیحات کافی در این خصوص دادند اصلاً و ابداً ممکن نبود که آذربایجان از ایران برود (صحیح است) تفوه این این مسئله حتی در این موقع بعقیده بنده موردی ندارد. آذربایجان گرفتار دست و پنجه عده‌ای اشرار و ماجرا جو شده بود (صحیح است) جناب اشرف آقای نخست وزیر طبق اطلاعات شخصی که بنده دارم در نتیجه زحمات شبانه روزی و بیخوابیهای ممتد با مهارت و تدابیر فراوانی توانسته دست این اشرار را از دامان آذربایجان کوتاه بکند ولی آذربایجان همیشه جزء ایران است و هیچ وقت از ایران نخواه رفت (صحیح است) خوب در نظر دارم روز 4 شنبه‌ای بود که خبر سقوط تبریز و فرار متجاسرین و اشرار در تهران منتشر شد پنج شنبه فردای آن روز برای عرض تبریک خدمت جناب اشرف آقای قوام شرفیاب شدم اگر آقای دکتر متین دفتری ناظر و حاضر آن جلسه بودند آنوقت علاقه جناب اشرف را به آذربایجان و زحماتی که برای رفع این غائله متحمل شده بودند بطور تحقیق تصدیق می‌فرمودند و ممکن نبود که این بیانات را در اینجا بکنند. قسمت دیگری که جناب آقای دکتر متین دفتری سعی فرموند به کلی اثرات آن را از بین ببرند وبه هیچ وجه اعتراض قانع کننده‌ای نسبته به آن نداشتند موقعی بود که به آن قسمت از برنامه دولت که در آن نوشته شده‌است که توانستیم استقلال گمری و اقتصادی ایران را برقرار بکنیم اعتراضی کردند و نیز جواب قانع کننده‌ای ندادند فقط فرمودند که «دست شما درد نکند پنج سال مملکت گرفتار اشغال بوده‌است سرحدات ما در اختیار مانبوده‌است حالامیگویند که توانستیم استقلال گمرکی رابرقرار بکنیم» خواستم به ایشان عرض بکنم قضایای پنج شش سال پیش اصلاَ و ابداَ مربوط به دولت جناب اشرف آقای قوام نبوده‌است (صحیح است) و اگر در نیتیجه یک پیشآمدهایی یک عواقب بدی برای این مملکت ایجاد شده‌است و جناب اشرف توانست اند در نتیجه اقدامات و مساعی خودشان آن اثرات سوء را از بین ببرند و استقلال و تمامیت ایران را حفظ کنند آیا نباید از ایشان و از دولت ایشان متشکر بود؟ (صحیح است) حالا چگونگی را بعرض آقایان حضار محترم میرسانم تا مسبوق باشند. برای اینکه مطلع باشند از اردیبهشت ماه 1321 یعنی چند ماه پس از اشغال ایران صورت مجلس پرتکلی راجع به گمرکات شمال ایران بامضاء رسیده بود که مطابق این صورت مجلس تقریباً استقلال گمرکی ما در شمال از بین رفته بود این صورت مج مجلس هم متأسفانه موعدی نداشت، نا محدود بود این صورت مجلس امضاء شد (امیر تیمور - کی امضاء کرده بود) عرض کردم اردیبهشت 21 خوب بخاطر دارم در آن شبی که جناب آقای وزیر دارایی همکار محترم من در هیئت وزراء گزارش این موضوع را بعرض دولت رساندند و گفتند در نتیجه مذاکراتی که کردم و قراردادی که داده شده‌است این پرتکل الغاء شده‌است آن شب هم خوب بود باشید تا مراتب شعف و سرور جناب اشرف را میدیدید (دکتر متین دفتری - کدام پرتکل؟) پرتکل اردیبهشت 1321 است عرض کردم حالا اگر یک چنین چیزی بوده‌است و وزیر مالیه دولت آقای قوام السلطنه توانسته‌است این را لغو بکند استقلال گمرکی ما را برقرار بدارد آیا بایستی به ایشان گفت دست شما درد نکند آن هم با آن لحن و بیان؟ قسمتی دیگر که در ضمت همین اظهارات فرمودند خسارات بسیار زیادی از ورود قوای خارجی به ایران متوجه شده‌است برای اصول این مطالبات و کرایه‌های راه آهن چه اقدامی کرده‌اند، بیان به قسمی بود که می‌خواستند بفرمایند کوچکترین اقدامی نشده‌است عرض کنم که بطور خلاصه باطلاع آقایان نمایندگان محترم میرسانم دولت جناب اشرف آقای قوام حد اعلای مساعدت، حد اعلای جدیت را برای وصول مطالبات دولت کرده‌است (صحیح است) گذشته از مذاکراتی که از مجاری سیاسی و دیپلماتیک تعقیب می‌شود در نتیجه اقدامات و عواملی که ایشان فرمودند وصار کردند نماینده خزانه داری دولت انگلستان در اردیبهشت ماه امسال به تهران آمد خبری هم در جراید منتشر شد و آقایان دیدند قطعاً خواندند (صحیح است) عرض کنم حضورتا مطالباتی که ما از متفقین داریم بدو قسمت تقسیم می‌شود من موقع را مغتنم میشمارم برای اینکه توضیحاتی بدهم تا رفع بعضی از سوء تفاهمات دیگر هم بشود یکی از تاریخ شهریور ماه 1320 است تا تیر ماه 1324 که در اصطلاح اداری معروف به دوره همکاری شده‌است یکی از تیر ماه 24 است تا آن موقعی که نیروی خارجی بکلی از ایران رفته‌است که این دو قسمت بکلی متمایز است، راجع به قسمت اول یعنی دوره همکاری مطابق مکاتباتی که شده‌است دولت انگلستان خودش را باصطلاح مادر حساب معرفی کرده‌است و ما با دولت انگلستان مذاکره کردیم و نسبت به دروه بعد از همکاری یکان یکان با آقایان مذاکره می‌کنیم دیدیم در خرداد ماه امسال موقعی که برای دوره بعد از آن همکاری که چند ماه بیشتر نبود وقتی که در نتیجه اقدامات و مذاکرات رسیدگی به محاسبات و بارنامه هاو سایر اسناد و اوراق طلب دولت معلوم شد که آمریکاییها چقدر مدیون به دولت هستند برای آن مدت یعنی 1418000 تومان و کسری مدیون هستند. در بعضی از جراید وقتی آن پول را ما گرفتیم دیدیم یک صحبتهایی شد یکی از جراید نوشته بود که شما به چه مجوزی این پول را گرفتید، چه حقی داشتید این پول را گرفتید، شما تمام دارایی دولت با بخشیدید و این پول را گرفتید، در صورتی که نه دارایی بخشیده شده بود و نه مجوزی لازم داشتیم مجوز ما مطالبه حق ما بود، راه آهن یک بنگاه تجارتی است از کسی طلب داشته‌است وارد مذاکر شده‌است و پولش را هم گرفته‌است.
یکی دیگر از جراید دست چپ اصلاً منکر وجود این مسئله شده بود، اظهار کرده بود که اینها ارقامی است برای تبلیغات، خیر آق ارقام نیست برای تبلیغات نیست وجهش گرفته شده‌است و به خزانه دولت هم ریخته شده‌است ولی در مقابل دین اینها این مبالغ کم است. قسمت دوم که راجع به دوره همکاری است چون دیدم در این قسمت هم سئوالی ازطرف یکی ازآقایان شده‌است در این قسمت موانع زیاد است اقدامات بسیار جدی شده‌است و مذاکراتی هم شده‌است موفقیتهایی هم پیدا شده‌است حتی می‌توانم البته جزئیات را امروز بعرض برسانم، دولت تصمیم دارد در مورد خودش تمام جزئیات لازمه و توضیحات را در دسترس مجلس شورای ملی بگذارد ولی خود بنده از طرف دولت جناب اشرف مأمور مذاکره با نماینده خزانه داری انگلستان بودم و در آنجا موفقیتهای زیادی هم پیدا کردم (صحیح است) برای استحضار جناب آقای دکتر متین دفتری می‌گویم حاضر شده‌اند اینها تمام ایستگاهها و مؤسساتی که درایران درست کرده‌اند و مهمترین اینها شاید اسکله بندر شاهپور باشداز آنها صرفنظ بکنند و میلیونها پوند هم نقد به ما بدهند (برزین - چقدر؟) ولی چون مبلغی که می‌دادند کمتر از آن میزانی بود که دولت مطالبه می‌کند دولت قبول نکرده‌است و مذاکرات الساعه جریان دارد آقایان کاملاً با این توضیحاتی که بعرض رساندم از چگونگی قضایا مستحضر شده‌اند. قسمت دیگری که لازم بود دراینجا برای استحضار آقایان نمایندگان محترم به عرض برسانم این بود که آقایان مخالفین دولت سعی کردند تمام عملیاتی را که به قول خودشان تخلف با قانون و قانون اساسی داشت به صورت بسیار بد و ناهمواری جلوه دهند و در عین حال جناب آقای دکتر متین دفتری سعی فرمودند که دولت فعلی و حکومت جناب اشرف را مخالف طبقه جوان جلوه گر بکنند، در بیاناتشان اظهار کردند حتی به جوانها هم رحم نکرده‌اند، ودر وزارت امور خارجه به جوانها شغل رجوع نفرموده‌اند، و از این صحبتهامیکردند و یک تصویبنامه‌ای که باتکاء مصوبات کمیسیون دارایی و مجلس شورای ملی صادر شده‌است آن را در اینجا پیراهن عثمان فرموده چون برله خودشان و ظاهراً بر علیه دولت بوده‌است، اما به هیچ وجه از تصویبنامه هاییکه دولت برای رفاه حال همان طبقه تحصیل کرده که ایشان خودشان را حافظ منافع آنها میدانند صادر کرده صحبتی نفرمودند پس معلوم است اصلاً ایشان مخالف با صدور تصویبنامه نیستند، حالا عرض می‌کنم، دولت تصویبنامه صادر کرده‌است که به مستخدمینی که درجه لیسانس را حائز شده‌اند حقوق اضافه بدهند مدت ماندن آنها را در رتبه‌های که دارند برای ارتقاء به رتبه‌های بالاتر کمتر بکنند، چرا این را نفرمودند اینجا؟ این هم یک تصویبنامه‌ای است نظیر آن تصویبنامه دیگر.
آقا به این اعتراض نفرمودید برای اینکه اگر به این هم اعتراض می‌فرمودید آنوقت آن طبقه جوان تحصیل کرده شاید جنابعالی را مورد اعتراض قرار می‌داد، دولت تمام رعایت حال طبقه جوان و تحصیل کرده را کرده، این اظهارات جز اینکه بر علیه همان طبقه جوان تمام می‌شود بعقیده من فایده‌ای ندارد، آتیه این مملکت مال جوانها است و خواهی نخواهی جوانها هستند که باید این کارها را اداره بکنند، اما راجع به تصویبنامهها اظهاراتی کردند که جناب آقای شریعت زاده و جناب آقای وزیر دارایی هم توضیحاتی دادند و خواستم به آقایان یک جمله‌ای را عرض بکنم آقایان بعضی از اصول و مواد قانون اساسی را توجه می‌فرمایند ولی بعضی از اصول و موادش را که عطف بسایر قوانین است مورد دقت قرار نمی‌دهند گویا اصل 96 قانون اساسی است که می‌گوید میزان مالیات هر سال را مجلس شورای ملی جداگانه تعیین می‌کند یعنی چه؟ یعنی به تنهایی بودن یک قانون مالیاتی کافی نیست، یعنی میزان آن مالیات را مجلس شورای ملی بایستی در ظرف سال در ضمن بودجه تعیین بکند، خوب اگر مجلس نبود و آن میزان مالیات را تعیین نکرد نه تنها مالیات بر درآمد را مطابق این دلیلی که فرمودند نمی‌شود گرفت بلکه گمرکات را هم نمی‌شود گرفت، اینطور نیست؟ بسیار خوب از طرف دیگری هم قانونی مجلس شورای ملی بایستی در ظرف سال در ضمن بودجه تعیین بکند، خوب اگر مجلس نبود و آن میزان مالیات راتعیین نکرد نه تنه مالیات بر درآمد را مطابق این دلیلی که فرمودند نمی‌شود گرفت بلکه گمرکات را هم نمی‌شود گرفت اینطور نیست؟ بسیار خوب ازطرف دیگر هم قانونی مجلس شورای ملی وضع کرده بود که مادامی که قوای خارجی در کشور شاهنشاهی اقامت دارند انتخابات نباید بشود مجلس هم تمام شد در اسفند ماه بودجه 25 هم که به تصویب نرسیده بود، قوای خارجی هم که در ایران بودند در اوایل سال 1325 ومعلو نبود کی بروند، می‌فرمایید دولت چه می‌کرد؟ دولت تمام کارها را میخوابانید؟ به مستخدمین اصلاً حقوق نمی‌داد، مؤسسات دولتی را که می‌فرمایید بد است پول نمی‌داد و بدتر اداره می‌کرد، همان جوانهای تحصیل کرده که شما طرفداراشان هستید میگذاشتیند درب دانشگاه بسته شود و آنجا درس نخوانند و به تحصیل و معلوماتشان نیفزایند و ادامه می‌دادید بعلاوه آقای دکتر متین دفتری که خودشان سالها بر مسند قضا تکیه زده‌اند و اطلاعات جامع حقوقی دارند مستحضر هستند که علاوه بر فقه چیز دیگری هم هست که اسمش را گذاشته‌اند اصول و اصل الضرورت تبیح المحظورات هم به نظرشان رسیده‌است. و بعلاوه این دفعه تازه نیست اگر ما در دوره فترت بین المجلسین 14 و 15 که در حدود یک سال و هفت هشت ماه طول کشید، یک فترت 17، 18 ماه طول کشید یک فترت خیلی طولانی هم داشتیم. فترتهای قبلی طولش زیادتر بود مثلاً بین دوره دوم و سوم گویا سه، چهار سال طول کشید بین سوم و چهارم بیشتر گویا تقریباً 6 سال طول کشید از سال 1294 شمسی که نظر بنده نیست گویا از عقرب 1294 شمسی است که مجلس سوم مهاجرت کرده‌است و تا اواسط 1300 که جناب اشرف مجلس را افتتاح فرمودند در حدود 6 سال فترت بوده‌است و در ظرف این دو فترت هم تصویبنامه‌های مالیاتی صادر شده‌است و بعداً دولتهای بعدی یا در ضمن قوانین و یا در ضمن بودجه‌هایی که به مجلس شورای ملی می‌دادند آنها را به تصویب مجلس رسانده‌اند قطعاً اطلاع دارند، بعلاوه یک مسئله‌ای که می‌خواهم عرض بکنم جناب آقای دکتر متین دفتری در موقعی که ریاست محکمه استیناف را داشتند و بنده ریاست دفتر محکمه استیناف را داشتم در امور جزائی از روی قوانینی که هیچ وقت به تصویب مجلس شورای ملی نرسیده‌است و روی اصل الضرورات تبیح المحظورات درست شده احکام را فسخ می‌کردند، حکم می‌دادند چی می‌دادند همین جناب آقای ممقانی قطعاً در دیوان تمیز به موجب همین قانونی که هیچ وقت از تصویب مجلس شورای ملی نگذشته‌است قوانین را نقص می‌کنند ابرام می‌کنند ارجاع می‌کنند چه شده‌است که در فترتهای سابق این اصل وجود داشته‌است و حالا نباید داشته باشد؟ این را خواستم به اطلاع آقایان برسانم، فقط حسن نیت دولت بوده‌است و بنده نمیدانم چه چیز را می‌خواهید منکر شوید؟ وزیر مالیه مسئول این مملکت که حسن نیت او مورد تصدیق همة آقایان است در پشت این تریبون در دو جلسه متوالی می‌گوید آقایان وضعی مالیه مملکت کسر بودجه ندارد این یک سال و نیمه تمام هزینه‌ها را پرداخته‌اند چهل و پنج میلیون تومان هم از مبالغ قرض دولت کاسته‌اند و مبالغ گزافی هم موجودی دارند باید به او بگویند وضعیت مالی مملکت بده بوده‌است، بدعمل کرده‌اند؟ و اصلاًمیگویند که دولت کسر بودجه دارد و اگر برای دفعه سوم گفته شود باز هم تکذیب خواهند فرمود، اگر چه جناب آقای دکتر فرمودند که اگر تکذیب هم بکنند قبول ندارم عرض کنم حضورتان که یک قسمت دیگر از اظهاراتی که آقای دکتر فرمودند این بود که گفتند آذربایجان ناراضی است هیچ اقدامی از طرف دولت برای آذربایجان نشده‌است خواستم حضور ایشان عرض کنم که اگر دولت اقداماتی برای آذربایجان بکند و یا کرده‌است صرفاً از نظر این نیست که اینجا آقایان نمایندگان تذکراتی بدهند، دولت موظف است نسبت به تمام ایالات ایران هرقدر ممکن است اقداماتی بکند، نسبت به آذربایجان هم آقا یک اقداماتی شده‌است، دانشگاه را که جناب آقای حکمت در اینجا توضیح دادند به اطلاع آقایان رساندند، در سایل قسمتها هم اقدام شده‌است، اما شما اگر تصور بفرمائید که ممکن است در ظرف 24 ساعت فرضاً تمام خرابی‌های آذربایجان را که مطابق گزارش یکی از شاگردان آقای دکتر متین دفتری که به عرضشان رسانده بو بد است اصلاح شود متأسفانه برای بنده که سهل است برای هیچ وزیر راهی مقدور نیست، برای هیچ دولتی مقدور نیست، دولت برای آذربایجان مدتها قبل از تشکیل مجلس شورای ملی یعنی قبل از افتتاح، اعتبارات اضافی منظور کرده‌است، در آن قسمتی که تحت نظر خود بنده‌است یک قلم هفتاد و پنج میلیون ریال اعتبار برای شروع ساختمان راه آهن‌های شمال تصویب شده‌است، الان در حدود 70، 80 هزار عمله برای ساختن آنجاها مشغول کار است، عرض کنم حضورتان 1300000 تومان اضافه اعتبار برای راهها داده شده‌است که در تحت اختیار رئیس راه و سرپرست راه آذربایجان گذاشته شده‌است که به اطلاع خود آقایان نمایندگان آذربایجان هم رسیده‌است و برنامه اش هم با حضور خود آقایان نمایندگان آذربایجان تنظیم شده‌است، عرض کنم که قسمتهای دیگری هم شده‌است وضعیت دانشگاه از جهت بهداری فرمودند بنده خودم شاهد بودم موقعی که افتخار ملازمت رکاب اعلیحضرت شاهنشاهی را داشتم و در التزام رکاب شاهانه به آذربایجان رفتم با توجه خاصی که ذات مقدس ملوکانه نسبت به بهداری دارند تمام مریضخانه‌ها را سرکشی می‌فرمودند دیدم وضعیت بهداری آذربایجان تا حدی که بودجه از هر حیث خوب و رضایت بخش اداره شده‌است، شخص آقای دکتر اقبال همکار عزیز من هم تصور نمی‌کنم که در این قسمت مورد اینگونه حملات واقع شوند (صحیح است) اما مسئله دیگر که جناب آقای دکتر فرمودند که هر کسی به بهداری کمک بکند من ارادتمند و ممنون او می‌شوم خیلی مایل بودم که مراتب تشکرشان را در این قسمت بجناب اشرف آقای رئیس دولت تقدیم کنند بزرگترین اقدامی که برای بهبود وضعیت مزاجی اهالی این کشور شده‌است و از نظر بهداشت مملکت در درجه اول اهمیت است ممنوع کردن کشت تریاک است در مملکت (صحیح است) کشت تریاک را جناب اشرف منع فرمودند، کشت تریاک را امر فرمودند ممنوع شود، حد اعلای ممارست را هم در این قسمت دارند، حالا اگر احیاناً در بعضی نقاط دور دست کشور فرضاً تریاک کاشته بشود یا نشود اینها آقایان اول کار است، ولی با اقداماتی که در این قسمت شده‌است نسل آتیه ایران از شر تریاک و تریاک کشیدن خلاص می‌شود واین بزرگتری خدمتی است که جناب اشرف به بهداری کشور فرمودند، بنابراین لازم بود که مراتب امتنان ایشان هم خدمت ایشان برسد و یک نکته دیگری را می‌خواستم اینجا بعرض آقایان نمایندگان محترم برسانم، فرمایشی فرمودند که سربسته بود، کلیه آقایان که به موازین قضائی آشنایی دارند و با اصول قانون اساسی کما بیش یک نظری ولو سطحی هم شده ست افکنده‌اند میدانند که مطابق قانون اساسی و سایر قوانین مدونه هیچ کس را نمی‌شود مانع شد از اینکه محکمه‌ای را که قانوناً درباره او باید حکم بکند حکم نکند بعلاوه آقایان میدانند که رسیدگی به صلاحیت محاکم که قانوناً خود بنده سابقه مختص خدمت قضایی داشتم می‌توانم این را عرض کنم صلاحیت محاکم جزء اختصاصات خود این محاکم است محاکم یا در نتیجه اعتراض یا شخصاً و رأساً به صلاحیت خودشان رسیدگی میکنندقوانین خیلی زیاد است من اینجا توجه نمایندگان مجلس شورای ملی را به بخشنامه‌ای که به شماره 12028 ج 1211 در سنه 1318 قبل از آبان که جناب آقای دکتر متین دفتری نخست وزیر بودند در 25 مرداد 1318 صادر شده‌است و در آنجا به کلیه محاکم دستور فرموده بودند که بطور کلی و برای همیشه به هر شکلی که هی مسلحی دزدی کرد در دادگاههای نظامی محاکمه بشود مراتب را لزوماً ابلاغ نمایید، خوب رسیدگی به جرائم معینی داخل در صلاحیت محاکم نظامی بوده‌است نه اینکه در محکمه‌ای که قانون برای او مقرر داشته‌است و بایستی در آن محکمه بجرم و اتهام او رسیدگی شود صرفنظر بکنند به یک محکمه دیگری که قانوناً این صلاحیت را نداشته‌است مراجعه بکنند، این بر حسب دستور جناب آقای دکتر متین دفتری بوده‌است، ممکن است ایشان هم بگویند الضرورا تبیح المحظورات ولی اجازه بدهید عرض کنم که در این قسمت هم قوانینی هست و دراین صورت البته کیت هستیم و ایشان حق ندارند این اعتراضات را بدولت جناب اشرف بکنند. باز در اینجا تکرار می‌کنم اشخاصی که مرا می‌شناسند خود جناب آقای دکتر متین دفتری هم به اخلاق و روحیه من آشنایی دارند من اصولاً اهل تملق نیستم ولی در دوستی هم پابند و صمیمی هستم من در نتیجه هشت ماه نه ماه همکاری نزدیک یعنی این افتخر همکاری نزدیک را که با جناب اشرف داشتم، ایشان را بر خلاف آنچه که در خارج میگویند که وزراء در مقابل جناب اشرف یک آلات بلا اراده‌ای هستند و هر چه ایشان امر بفرمایند قبول می‌شود، خواستم حضور آقایان عرض کنم نه تنها بنده که شاید از حیث سن هم یکی از کوچکترین آقایان وزراء باشم بنده هیچ وقت ندیدم که جناب اشرف یک وزیری را سرپا نگاهدارد یا در کار آقایان مداخله فرموده باشند، تمام مسائل مهم کشور اعم از قضایای داخلی و خارجی را البته آقایان همکارهای من شاهدند تمام را جناب اشرف در هیئت دولت طرح می‌فرمایند مورد رسیدگی قرار می‌دهند استدلالات و اعتراضات موافقین و مخالفین را هر چه هست تمام را می‌شنوند حتی رأی می‌گیرند و هیچ یک از این صحبتهایی که در خارج می‌شود صحت ندارد، اینها تمام وسایل تبلیغاتی است که بر علیه ایشان می‌شود. این به طور کلی عرایضی بود که خواستم اینجا برای استحضار خاطر آقایان نمایندگان بکنم. مسئله دیگری که من دیدم در اینجا یکی از آقایان نمایندگان خیلی سطحی و بسیاربی اهمیت جلوه دادند قضیه لوله کشی (یکی از نمایندگان - قضیه چه آقا بلندتر بفرمائید) قضیه لوله کشی تهران آقا، این هم باز از آن مواردی است که فرمودند بایستی آن اشخاص که بصحیه کشور خدمت کرده‌اند از آنها تشکر بکنند، این هم از آن کارها است، لوله کشی تهران را جناب اشرف اقدام فرمودند، فکر ایشان است یعنی افکاری قبلاً در شهرداری تهران بوده‌است ولی هیچوقت بموقع اجرا گذاشته نشده، در مقابل آنهمه اشکالاتی که بوده همه فرار می‌کردند، آقای قوام السلطنه رئیس الوزراء که همه آقایان میدانند در مقابل مشکلات فرار نمی‌کنند و ارده شان فوق العاده قوی است اینکار را تحت نظر مستقیم خودشان قرار دادند و تمام مقدماتش هم فراهم شده‌است حالا اگر شما توقع دارید که در این امر عظیم که گویا شصت، هفتاد هزار تن لوله‌های آهنی و چدنی می‌خواهد که بایستی ازاروپا، از انگلستان و امریکا سفارش داده شود و کشتی‌ها از اقیانوسا بیاورند و حمل شود اگر تصور می‌فرمایید که اعجازی بشود در ظرف بیست و چهار، پنج ساعت لوله کشی تهران تمام بشود البته این امر غیر ممکن است، آقایان اساسش گذاشته شده‌است، اقدامات ایشان باین نتیجه رسیده‌است و حتی در این مورد می‌خواهم تذکری خدمت جناب آقای ممقانی بدهم که فرمودند رئیس الوزراء چه حق دارد رئیس بلدیه را بخواهد… (ممقانی - همچو چیزی عرض نکردم مطابق ماده 109 اجازه می‌خواهم آقا) در ضمن بیاناتی که فرمودید بنده خوب در نظر دارم خواستم خدمت آقا عرض کنم که فرمودید رئیس دولت باید ریاست جلسه هیئت وزراء را داشته باشد واگر اختلافی بین وزراء باشد آن اختلافات را حل و فصل بکند این فرمایش را آقا فرمودند چون حافظه بنده خوشبختانه یا بدبختانه قدری قوی است بعد فرمودید که فلان کس رئیس شهرداری شده‌است اولاً این را خدمت آقا عرض کنم که فرمایشات جنابعالی با آن اظهاراتی که جناب آقای دکتر متین دفتری که فراکسیون هم هستید یک قدری تخالف و تضاد دارد، برای اینکه جنابعالی برای رئیس دولت فقط حق تشکیل جلسه و رفع حل اختلاف نمودن را قائل هستید یعنی مثل اختلاف بین مستنطق و مدعی العموم یک همچو چیزی را، ولی آقای دکتر متین دفتری فرمودند که آقای رئیس الوزراء نباید وزیر امور خارجه باشد وزارت خارجه را باید کس دیگری داشته باشد شما می‌فرمایید که آقای رئیس الوزراء مثلاً مقام استیناف را داشته باشد شما یک قدری جلوتر رفتید چون محکمه استیناف لااقل یک حق ورود در ماهیت دعوی و یک اختیاراتی دارد این استدلال که اصلاً وارد نیست، در این موقع و هر موقعی که سوء تفاهمی باشد، من می‌خواهم خدمت آقایان عرض کنم که در آن موقعی که لوله کشی تهران مطرح بود و تصویب نامه آن از هیئت وزراء صادر شد در آن موق وزارت خارجه و هم وزارت داخله راعهده دار بوده‌اند و مسئله لوله کشی را تا آخر حدی که در نظر دارم در مهر یا آبان 1325 تصویبنامه اش از هیئت دولت صادر شد، ام اظهاراتی که گفتید خدمت آقا سرلشگر آق اولی عرض کرده خواستم برای رفع سوء تفاهم عرض بکنم اولاً تیمسار سرلشگر آق الی بیش از هفده، هجده روز عضویت دولت را نداشته‌اند، کمیسیونی شد در هیئت دولت راجع به اختلافی که بین وزارت کشور و بانک ملی راجع به امر شهرداری ایجاد شده بود مدیر کل بانک ملی آمد در هیئت وزراء و توضیحات خودش را داد اصلاً ابداَ ارتباط با شهرداری نداشت (ارتباط با شهرداری از نظر لوله کشی داشت) ولی اختلاف بین مدیر کل بانک و وزارت کشور در خصوص آن قراردادها بود این مسائلی بود که خواستم اینجا تذکراً بعرض آقایان برسانم و موضوع دیگلی هم که خواستم خدمت آقایان تذکر بدهم بدون اینکه یک کلمه از خودم تعریف بکنم جناب آقای دکتر متین دفتری در ضمن بیاناتشان فرمودند که در ضمن صحبتی که با آقایان نمایندگان می‌کردیم آقای دکت مصباح زاده فرمودند اگر یک کسی یک کار مثبتی توی این مملکت بکند یعنی پنج، شش کیلومتر راه بسازد من به او رأی می‌دهم، حالا ایشان را هم بنده اصرار نمی‌کنم زیرا فرمودند که من رأی نمی‌دهم، البته ایشان مختارند که رأی بدهند یا رأی ندهند، ولی خواستم حضورتان عرض کنم از وقتی که جناب اشرف از آن اشکالات خلاص شدند خیلی کارها کرده‌اند یعنی از محل همان تصویبنامه‌هایی که جنابعالی اعتراض می‌کنید و میگویید باعث بالابردن هزینه و قیمت زندگی شده‌است آن تصویبنامهها که یک قسمتش برای اصلاح راههای کشور است، از اوایل اردیبهشت ماه که وضعیت جوی اجازه می‌داد ما در حدود اعتبارات بسیار محدود و قلیلی که داشتیم این را هم برای رفع سوء تفاهم عرض می‌کنم چون در بعضی از جراید هم این موضوع بود از هر لیتر بنزین ده شاهی مقرر شد بگیرند حد اعلای مصرف بنزین هم در تمام کشور 144 میلیون لیتر یا 145 میلیون لیتر بیشتر نیست، هفت میلیون و کسری اعتبار داشتیم، هزینة اسفالت را هم آقایان میدانند خیلی گران است، در نتیجه دقت منظمی که جناب اشرف می‌فرمایند همیشه به ایشان گزارش می‌دهم و این گزارشها در هیئت دولت مطرح می‌شود ما می‌توانیم تا شصت، هفتاد روز دیگر اقلا 260 کیلومتر جاده اسفالت شده مطابق اصول امروزه تحویل شما بدهیم این یک چیزی نیست که صحیح نباشد آقایان تشریف می‌برید می‌بینید جاده کرج و قزوین تمام می‌شود مختصراً عرض کنم کهریزک قم هم تمام خواهد شد. مهر آباد که آن وضعیت مفلوک را داشت که واقعاً برای حیثیت مملکت از نظر مسافرینی که می‌آمدند شرم آور و مفتضح بود آن هم اسفالت شده‌است در قسمت راههای دیگر نیز البته مطابق اعتباراتی که داده شده‌است با اظها نظر جناب اشرف اقدامات زیادی شده‌است اگر هوا اجازه بدهد که راهها کشیده شود راه کنارة بندر عباس و بندر بوشهر که یکی از مهمترین جاده‌های این کشور است شروع می‌شود. … (برزین - را همدان را هم) (اردلان - راه بروجرد و میاندو آب را) علاوه بر اینها راههای دیگری هم هست که بایستی ساخته شود چون بنده دراینجا علناً عرض می‌کنم موافق نیستم در قسمت راه سازی که یک قدری شن ریزی بشود و ماسه بریزند، بنده اینها را از جناب اشرف دستور می‌گیرم حالا آقایان هر طور دیگر می‌خواهند بفرمایند چه عرض کنم آقایان مقدمات اسفالت کاری سنوات آتیه هم فراهم شده‌است و تمام راه بین قم و اصفهان را نقشه بردار کردیم از شیراز به طرف اصفهان داریم جلو می‌رویم (اسلامی - ولی تمام راههای ساخته مازندران دارد خراب می‌شود) خوب بعد تشریف می‌آورید می‌بینید بین بستان آباد و تبریز عملیات اسفالت را شروع کرده‌ایم، اسفالت میانه نیز در دست اقدام است و اعلان مناقصه آن را خواهیم داد، در راه آهن هم نیز عملیات زیادی داریم آیا اینها آقایان عملیات مثبت نیست؟ اینها عملیات مثبت حکومت آقای قوام السلطنه‌است (صحیح است) راه آهن که به تصدیق تمام آقایان مرکز فتنه و فساد و اخلال بود و هر روز اعتصاب هر روز زدو خورد، هر روز آدم کشی، هر روز سوء قصد نسبت به ترنها حتی اطلاع داریدکه زیر دیگهای لوکوموتیو دینامیت گذاشته بودند امروز در راه آهن یک دیسپلین و انضباط بسیار سختی حکمفرما است، عرض کنم تعداد قطارهایی که سال گذشته به جنوب می‌رفت نمیدانم پنج تا بود ولی الان هفته‌ای هفت تامیرود و تا به حال هفته‌ای چهار روز می‌رفت الان هفته‌ای شش روز می‌رود واگنهایی که در نتیجه اشغال این مملکت در ظرف این چهار پنج سال به بدترین وضعیتی افتاده بود تمام آنها را تعمیر کرده‌ایم، لوکوموتیوهای قدیمی را تماماً اصلاح کرده‌ایم روزی سه هزار تن از جنوب جنس می‌آوریم بالاتر از همه تا اول شهریور ماه قریب 64 میلیوت ریال راه آهن اضافه عایدات داشته‌است، بعقیده آقایان اینها عملیات مثبت دولت نیست (صحیح است) در قسمت هواپیمایی البته بسیار کمک شده‌است و هواپیمایی را سرو صورتی دادم اول کاری که کردیم قانون هواپیمایی را نوشتیم اداره‌ای که جدیدالتأسیس بوده‌است ترقیات زیادی هم کرده واین قانون هم به مجلس داده خواهد شد میدان مهرآباد را درست کرده‌ایم، بهترین مؤسسات هواپیمایی را در میدان مهرآباد که تاکنون وجود نداشت ایجاد کرده‌ایم به قسمی که امروز با تمام طیاراتی که از خارج ایران می‌آیند در تماس هستیم و حتی آن نماینده شورای عای هواپیمایی لوفور که چند روز پیش به ایران آمده بود به وزارت راه تبریک گفته بود برای این دستگاه ملاحظه می‌فرمایید یک نفر خارجی هم تبریک می‌گوید. این کار را ما کردیم با مساعدت وزارت دارایی امروز چندین عمارت بسیار خوب در دست ساختمان داریم برای هواپیمایی در میدان مهر آباد یکی از بهترین عمارتهای شرق نزدیک ساخته خواهد شد گویا امروز یا فردا آخر مدت مناقصه اش باشد، در تبریز و شیراز نیز شروع کرده‌ایم مناقصه اش تمام شده‌است و ساختمانها شروع می‌شود، بالاتر از همة اینها میدان هواپیمایی آبادان است که بزرگترین و بهترین فرودگاههای شرق نزدیک است (صح آبادان است که بزرگترین و بهترین فرودگاههای شرق نزدیک است (صحیح است) دولت جناب اشرف به کمترین قیمتی که ممکن و مقدور بوده‌است از آمریکاییها خریده‌است (صحیح است) یعنی 136 هزار دلار آنهم به اقساط سه سال و پنج سال و هفت سال باید بدهیم در صورتی که اگر این میدان را خودمان می‌خواستیم بسازیم، آقایان قدر متیقن 4 میلیون دلار خرج آن می‌شد، این یکی از بهترین دستگاههای هواپیمایی دنیا است (بعضی از نمایندگان - مجاناً بایستی بدهند) در آنجا نیست گویا اجباری نداشتند که محانی بدهند (یک نفر از نمایندگان - بد بوده‌است) خوب بود بوده‌است بفرمائید بد است از تمام اینهاگذشته یکی از بزرگترین موفقیتهای حکومت جناب اشرف در استقلال تام و تمام کشور قضیه هواپیماهای خارجی است که به ایران می‌آمدند (صحیح است) هواپیماهای خارجی که بعد از خاتمه جنگ به ایران می‌آمدند (محمد علی مسعودی - بیخود می‌آمدند) بنده کار ندارم روز اول که آمدند با خود می‌آمدند یا بیخود می‌آمدند. عرض کنم که در نتیجه دستورات ایشان و مطالعات در هیئت دولت وارد مذاکره شدیم موفق شدیم که آمدن طیارات قطع شد و استقلال هوایی کشور که عیناً مثل استقلال زمینی است چون هوا و زمین درعرض هم هستند امروز کاملاً اعاده شده اینها آقایان کار نیست؟ اینها کارهای مثبت نیست؟ اعتراضاتی می‌کنند مثل اینکه دولت جناب اشرف مجبور است جواب تمام عملیاتی که دولتهای گذشته میکرده‌اند بدهد، می‌فرمایند که وضعیت اقتصادی مملکت از چهار، پنج سال پیش بد شد، اگر از چهار، پنج سال پیش بد شد بعصر حکومت جناب اشرف چه ربطی دارد مثل این است که امروز بگویند چرا مرحوم میرزا آقا خان صدراعظم در قرارداد صلح 1857 پاریس برای برای تشحیذ ذهن جناب آقای ممقانی عرض می‌کنم مطابق مادة 9 آن قرارداد که در پاریس بسته شد در قرارداد صلح با انگلیسها در آن ماده 9 چرا اصل کامله الوداد را قبول کرده‌است و بالطبع مقررات عهد نامه ترکمن چای هم درباره دول دیگر اجرا شد جواب این را حکومت جناب اشرف باید بدهد، خیر آقا به ایشان مربوط نیست آن روز آن وضع بوده‌است و امروز این وضع است.
در قسمتهای دیگر هم پیشرفتهای خیلی زیادی شده‌است مثلاً الان در همین راه آهنی که ما داریم و همان کارگرها هم طبق تصویبنامه‌ای که با تصویبنامه‌های دیگر فرقی ندراد تمام آن قانون کار اجرا شد و یک مریضخانه صد تختخوابی الان در تهران بر طبق استجازه‌ای که از آقای قوام السلطنه کردم ساخته می‌شود این مریضخانه برای کارگران است و همچنین برای بستگان آنها است مریضخانه‌ای که الان دارد دارای 120 تختخواب است یکصد تختخواب دیگر به آن اضافه می‌شود، در اهواز نیز مریضخانه می‌سازیم در ساری و تبریز مریضخانه می‌سازیم و در تمام ایستگاههای راه آهن که تعداد عمله جاتش خیلی زیاد است وکودکانی دارند در تمام اینها با تصویبنامه خودش دولت مدارس و دبستانهایی باز کرده‌است و بکودکان آنجا درس می‌دهند، اینها از نظر آقایان کار مثبت نیست؟ و نبایستی اینها را مورد توجه قرار داد؟ (اردلان - صحیح است) آقای وزیر دارایی تشریف آوردند اینجا و تمام جزئیات را بعرض آقایان رساندند سایر آقایان هم در مورد خودشان البته دفاع مکنند بنده یان جا حضور آقایان یک نکته‌ای را عرض می‌کنم و آن این است که مبارزه بسیار خوب است ولی آقای دکتر چون یک لغت فرنگی فرمودند بنده هم عرض می‌کنم مبارزه باید لوایال باشد (فولادوند - در مجلس ایران بایستی فارسی صحبت شود) بفرمائید شما این کار را کرده‌اید اما این کارها به نظر من بد است، اینکه تمام کارهای خوب را ایشان در نظر نگیرند. مگر اینکه ایشان منکر محسوسات باشند و وضعیت بهمن 1324 را با وضعیت شهریور 1326 بدتر تشخیص نکنند یا لااقل این وضعیت را از آن وضعیت بهتر ندانند و آن وقت یک اعتراضاتی و بطور کلی استهزا بکنند و دلیلی هم نیاورند، راجع به گرانی فرمایشی فرمودند که من نقشه‌ای دارم که حاضرم در ظرف شش ماه قیمت اجناس را بر گردانم بقبل جنگ این عین فرمایش شان است، یک اظهار دیگری هم فرمودند که بنده ایشان را مأخوذ بقول خودشان می‌کنم، فرمودند اگر مصالح کشور ایران حکم بکند من اقلیت و اکثریت نمی‌شناسم از آقای دکتر متین دفتری هم غیر از این انتظار ندارم خوب مگر قضیه گرانی جزء مصالح کشور نیست؟ بیاورند این نقشه را لطف بفرمایند، بدهند، مگر دولت اظهاراتی که منطقی و حقیقی باشد چون از اقلیت باشد قبول نمی‌کند؟ بنده و تمام آقایان نمایندگان ملت قول قطعی می‌دهیم اولاً اصولاً دولت نمی‌خواهد اقلیت واکثریتی باشد ولی البته اگر هم باشد آقایان نمایندگان در عقاید خودشان آزادند بدیهی است که از هر دسته هر نظر صحیح و خوبی بیاید و منتج به نتایج خوب بشود و رفاه و سعادت ایران را در برداشته باشد آن را دولت قبول میکندو چون دوست عزیرم آقای هژیر این جا شعری خواندند بنده را هم شاعر کردند خواستم عرض کنم مقصود دولت اینجا یک چیزی است به قول حافظ که می‌گوید، در بیابان گر به شوق کعبه خواهی زد قدم - سرزنشها گر کند خار مغیلان غم مخور. ما یک کعبه آمال داریم و این کعبة آمال ما عبارت است از رفاه و سعادت ملت ایران (صحیح است) و عظمت و بزرگی تخت و تاج کیان، برای رسیدن به این مقصود در تمام بیابانها روی خار مغیلان می‌رویم و میگوییم، گرچه ره دور است و مقصدناپدید یا پس بعید هیچ راهی نیست که اورانیست پایان غم مخور (احسنت) ما هم به این حرفها غم بخودمان راه نمی‌دهیم.
رئیس - آقای دکتر متین دفتری بر طبق ماده 109 فرمایشی دارید؟
دکتر معظمی - بنده پیشنهاد تنفس داده‌ام پیشنهاد بنده مقدم است.
رئیس - ایشان اجازه خواسته‌اند آنوقت اگر بعد از جلسه تشکیل نشد حق ایشان از بین می‌رود (دکترمعظمی پس حق ایشان محفوظ است اجازه بفرمائید پیشنهاد تنفس شده‌است) بفرمائید.
دکتر معظمی - عرض کنم این پیشنهادی که بنده دادم برای این بود که چند کلمه توضیح بدهم و حضور آقایان عرض کنم که بنده هم مثل آقای فروهر به آقای نخست وزیر ارادت و علاقه دارم ولی ارادت و علاقه نباید به حدی باشد که انسان اصول را کند، آقای فروهر وزیر راه امروز بر خلاف اصول پارلمانی اینجا صحبت کردند ما این ایرادی که می‌گیریم برای این است که در آتیه این سابقه نشود، جنابعالی در عوض یک کار خبطی که شده‌است می‌آیید یک خبط دیگری را به رخ ما می‌کشید ما میگوییم اصولاً فلسفه مجالس بری تصویب خرج و دخل است (صحیح است) اگر دولت احتیاجی نداشته باشد به درآمد هیچوقت مجلس را نگاه نمی‌کند، مجلس برای این است که ما بیاییم اینجا و حرف بزنیم بنابراین آقای شریعت زاده و آقای فروهر یک اصولی را اینجا گفتند که مورد قبول نمایندگان نیست (نمایندگان - صحیح است) و نبایستی این اصول سابقه بشود که در آتیه به ضرر مملکت است، بنده خواستم این قسمت را عرض کنم و پیشنهاد تنفس کرده بودم مستر می‌دارم (صحیح است)
رئیس - ایشان پیشنهادشان را پس گرفتند. آقای دکتر متین دفتری
دکتر متین دفتری – بنده از ماده 109 که می‌خواستم استفاده بکنم برای اظهارات جلسه قبل آقای وزیر دارایی و آقای حکمت وزیر مشاور است، این اظهار نظری که در آخر جلسه و ختم جلسه شد که در جلسه بعد نمی‌شود استفاده نمود این را بنده قبول ندارم حالا خوشبختانه آقای فروهر این مجال را به من دادند که رفع اشتباه بکنم. بنده باور بفرمائید که تصمیم نداشتم راجع به تصویبنامه مالیات بر درآمد اظهاری بکنم که مبادا در مجلس اینطور جوابها را بشنوم، این جوابها قابل تأسف را بشنوم. ولی چون آقای هژیر وزیر دارایی در جلسه ماقبل این را خیلی ساده گرفتند و خواستند سر مطلب را به هم بیاورند گفتند که ما قانون را به هم نزدیم و از میزان قانون کمتر گرفتیم و نقض قانون هم نشده‌است و از این صجبتها فرمودند بنده مجبور شدم که در بیانات خودم که مخالفت با برنامه بود این مطلب را تصریح کنم که آقا این طور نیست در تصویبنامه تان صریحاً نوشته‌اید که قانون را نسخ کردید این هم که فرمودید باتکاء مصوبات کمیسیون دارای مجلس شورای ملی تاوقتی که به تصویب مجلس شورای ملی است، آن هم درست نیست اولاً مصوبات کمیسیون مجلس شورای ملی تا وقتی که به تصویب مجلس شورای ملی نرسدهیچ ارزشی ندارد (صحیح است) مثل یک مطالعه‌ای است ک علما اهل علم و اهل فن در یک مسئله کرده باشند، این همان ارزش را دارد، علاوه براین بنده ثابت کردم که هیچ وقت منفی باف نبودم و نخواهم بود نگفتم که اصول مالیه مملکت تعطیل بشود کی بنده این حرف را زدم کی بنده این را گفتم که آقای وزیر دارایی مالیات نگیرید چرخهای مملکت را تعطیل بکنید که جنابعالی تشریف می‌آورید اینجا چهار سطر شعر می‌خوانید و اینجا قضیه را لوث می‌کنید و آقایان را میخندانید در صورتی که بایستی گریه کرد، خندند بر آن دیده کاینجا نشود گریان - شعر میفرمائید ماهم به شعر جوابتان را می‌دهیم، بنده البته ثابت می‌کنم که شما بدون جهت بدون لزوم قانون را تغییر دادید هیچ مقتضی هم نبود که قانون راتغییر بدهید، شما قانون را تغییر دادید برای حمایت از متمولین و فشار آوردن به ضعفاء (صحیح است) و بعلاوه شما سیستم مالیات بر درآمد در سال 1322 امپوگلوبال بود، یعنی تمام درآمدهای یک شخصی را جمع می‌کردند و بعد از آنکه ازیکی یکی مالیات گرفته بودند به حسات گلوبال رسیدگی می‌کردند این را من نخواستم به شماعرض کنم ولی این که پاسخ جنابعالی را تصریح کرده باشم عرض می‌کنم که در کابینة اول آقای قوام بود ولی شما هم ساکت بودند وبعد شما تصویبنامه‌های دیگری هم صادر کردید که اصولاً سیستم را عوض کردید بنه این تصویبنامهها را در دست دارم آنروز هم متن تصویبنامهها را خواندم یکی از آقایان می‌فرمایند که تصویبنامه را بخوانید ولی بنده کاری که در جلسه قبل کردم دیگر تکرار نمی‌کنم بنده نمی‌خواهم از ماده 109 سوء استفاده بکنم شما در تصویبنامه نوشتید صریحاً قانون 1322و 24 نسخ می‌شود (وزیر دارایی - کی نوشته) … در تصویبنامه نوشته‌است (وزیردارایی - بفرمائید کی نوشته‌است؟) تصویبنامه کابینه اول … (وزیر دارایی - به بنده چه مربوط است) … بعد در کابینه دوم آقای قوام شما این را تکمیل کردید و دنبالش باز تصویبنامه‌هایی صادر گردید، عرض کنم که بنده هم جواب جنابعالی را عرض می‌کنم و هم جواب آقای فروهر را که استناد کردند با کمال تأسف به فترتهای گذشته، خدا نکند دیگر فترت ایجاد شود ما این حرفها را می‌زیم که یک فترتهایی در آتیه انشاءالله ایجاد نشود و اگر هم بشود دیگر کسی جرأت نکند که این کارها را بکند من خیلی متأسف هستم که این حرفها در مجلس شورای ملی زده می‌شود اینجا وزرای رسمی مملکت می‌آیند قانون اساسی و همه چیز را باسهل انگاری تعبیر می‌کنند تحریفات دیگری که در عرایض بنده شده این است که آقای فروهر چندنکته‌ای فرمودند کی اینکه فرمودند… و آن راهم براهنمیی آقای وکیل زیرا خودشان که فرصت نداشتند برای این که در جلسه قبل آقای وکیل یک تذکری به بنده دادند که شما یک بخشنامه‌ای دارید (وکیل - زیاد است آقا یان یکی از آنها است) این مال هفت، هشت سال پیش است مال 318 است نمیدانم مال کی است بنده جزئیاتش در نظرم نیست ولی برای اینکه بدانید اینطور نیست که آقا می‌فرمایند و قانون در دوره پیش بهتر اجرا می‌شد و همه نکات قوانین رعای می‌شد عرض می‌کنم این که شما گفتید در فترتهای پیش این کارها می‌شد، در فترتهای پیش اصلاً قانون نداشتیم نه قانون مدنی داشیتم و نه قوانین دیگری و جز اصول محاکمات حقوقی قانون دیگری نداشتیم و اینکه آقای فروهر میگویند که شما در استیناف بدون اطلاع قانون کار می‌کردید این را کاملاً تکذیب می‌کنم هیچ اینطور کاری نبود، از زمان عدلیه جدید که در زمان وزارت مرحوم داور بود تمام کارهای قضائی روی اصول قانونی بوده (وکیل - اصول محاکمات جزائی) آقا آن مطلب دیگری است آن ازطرف دولت، از طرف نایب السلطنه وقت صحه شده وامضاء شده‌است حالا اگر نایب السلطه وقت غلط کرده‌است آن یک امر علیحده ایست در هر صورت محاکم آن را قانون می‌شناسند و در قوانین بعد نیز تأیید شده‌است، عرض کنم این بخشنامه‌ای که فرمودند و ذنب لایغفری برای من پیدا کردند این مربوط است به دزدان مسلح، دزدان مسلح که مطابق مقررات سابق بکارشان در محاکم عمومی رسیدگی می‌شد در محاکم عمومی کارشان خیلی بطئی بود و البته قهراً هم بطئی خواهد بود و این امر باعث اختلال در نظم و امنیت عمومی می‌شد که محاکم عمومی می‌خواهد با یک تشریفا معمولی یک دزد مسلح را محاکمه بکند و مجازا ت بکند این موضوع امنیت را مختل می‌کند اعلیحضرت فقید خیلی از این پیشآمد عصبانی بودند و امر فرمودن که دزدان مسلح را دیگر تحویل عدلیه ندهید و ما هم خدمتشان عرض کردیم که این قانون بایستی اصلاح بشود و تا قانون اصلاح نشود یک کشمکش‌هایی بین دادستان و مأمورین دیوان حرب خواهد بود این قانون اصلاح شد و در قانون محاکمات ارتش هم این مسئله تأیید و تأمین شد بعد برای اجرای این امر اعلیحضرت فقید که البته امر ایشان برای ارتش مطاع و متبع بود یعنی برای همه متبع بود، بخصوص برای ارتش آنها تحویل مال نمی‌دادند و برای اینکه این اختلافات بین وزات عدلیه و محاکم و دادستان ارتش نشود این کار شد، عرض می‌کنم قانون کار را هم اینجا می‌توانستیم یک آئین نامه تلقی بکنیم برای اینکه قانون کار نبوده‌است و این تغیی قانون نیست آقای فروهر، و اما اینکه خیلی منت گذاشتید بر سر جوانها و حرف بنده را تحریف فرمودید بنده هیچ همچو چیزی نگفتم آقای فروهر، بنده گفتم در این نفاقها و این کارها که کار به چاقو کشی رسید شما طبقه تحصیل کرده این مملکت هم رحم نکردید و آنها را هم تسلیم چاقو کشها کردید. شما اینجا تصویب نامه‌ها را بیان کردید و قتی که پیش خدمتهای ادارات مملکت رتبة 9 بگیرند این مزایا برای تحصیل کرده‌ها برای لیسانسه‌ها ارزشی ندارد (صحیح است، احسنت) اما مسئله کسر بودجه و اینها و آنچه که آقای وزیر دارایی فرمودند بنده تا دسترسی بدفاتر و اوراق پیدا نکنم نمی‌توانم اظهارنظری بکنم ولی آنچه که مسلم است این است که ایشان سحر نکردند. در سالهای اول بعد از شهریور که دولت ازآن ذخیره‌های سابق خرج می‌کرد و آن چهل میلیون که از اعلیحضرت همایون قرض کرده بودند خرج می‌کردند بواسطة اینکه مالیاتها یک قدری هم بواسطه خبط قانون دکتر میلسپو وصول نشده بود بقایائی مانده بود شما آقا مالیات سالهای 1322 و 1323 و1324 را گرفتید خرج کردید ولی این دیگردر آتیه تکرار نشود توجه بفرمائید ما اینقدر هم بی اطلاع نیستیم کسر بودجه مان از این محلها تأمین شده‌است اما راجع به گلة بنده از آقای حکمت و آقای هژیر در خصوص بیاناتی که بنده کردم، آقای هژیر بنده کی گفتم که کابینة تابستانی درست بشود کابینة زمستانی درست بشود، آقای هژیر شوخی خوب است اما در مجلس شورای ملی که از این شوخیها جایز نیست بنده گفتم که رجال مملکت هر کدام برای یک موقعی ساخته و ذخیره شده‌اند. بنده گناه کردم این را تشبیه کردم به لباس زمستانی و تابستانی، آنوقت شما گفتید هر فصلی باید یک کابینه‌ای تشکیل بشود، آقای حکمت رفیق عزیز بنده آمدند بیانات بنده را تحریف کردند و گفتند مردم آرزوی پیشه وری را می‌کنند، بنده زبانم لال بشود اگر همچو حرفی بزنم، آن کاغذی را که اینجا خواندم جوانهای آذربایجان نوشته بودند که «محال است دیگر دستگاه پیشه وری دراینجا تکرار شود» (صحیح است) من شکایت کردم از تأخیر نجات آذربایجان. شما میگویید که من گفته‌ایم که اهالی آذربایجان آرزوی پیشه وری را می‌کند؟ هیچ وقت هیچ ایرانی همچو فکری را نمی‌کنند (صحیح است) راجع به گله‌ای که آقای حکمت کردند که بنده به آقای نخست وزیر گفتم دست شما درد نکند این یک تشکری است آقا، ایشان یک چیزی نوشته بودند بنده به این وسیله از ایشان تشکر کردم منتهی یقین داشتم که اگرایشان راجع به مطالبة خسارت کاری کرده بودند مسلماً این را در جزء موفقیتهای برجسته خودشان محسوب می‌کردند این اقدامات را هر وقت نتیجه اش را اینجا گفتند بنده باز هم می‌گوید دست شما درد نکند (فروهر - خواهید گفت) اما در قسمت نقشة اقتصادی البته میدانید که اینجور مسائل خیلی مسائل دقیقی است این نقشه‌ها ارتباط به حسن نیت و تصمیم کسی که می‌خواهد اجرا بکند دارد بنده که فعلاً به هیچ وجه داوطلب کارهای دولتی نیستم و هر وقت به یک دولتی که توانستم بهش رأی اعتماد بدهم آن وقت نقشه اقتصادی خودم را به آن دولت می‌دهم.
رئیس - آقای وزیر دارایی
وزیر دارائی - بنده خیلی متأسفم که ناچار می‌شوم در یک مورد در جلسات متوالی توضیح عرض کنم اگربنده در آن جلسه مختصر عرض کردم که ایشان بشعر و خنده تعبیر کردند فقط برای رفع کسالت از نطق‌های طولانی بود من نمیدان چطور است که مجلس جای تعارف هست ام جای شوخی نیست؟ شما میفرمائید که من گفتم خوب بنده هم شوخی کردم؟ اگر جدی حرف می‌زدید بفرمائید بنده مرد میدان دانه دانه حرف بزنید جواب می‌دهم، می‌نویسم مجلس شورای ملی هم حکم. اینکه اشکال ندارد، بنده نخواستم بحث در معضلات مملکت را تکلیفش را در برنامه معین کنم میفرمائید خیر بحث کنیم بنده حاضرم 6 ماه ده ماه هر قدر جنابعالی میفرمائید در مسائلی که اینجا مطرح فرمودید یا سایرآقایان مطرح فرمودند یکی یکی مذاکره شود بعد به برنامه رأی بدهید، بنده هم عرضی ندرام اگر بنده به کوتهای پرداختم فقط برای این بود، حالا هم اگر این تقصیری که به بنده می‌گیرید این باشد که خواستم به طبقه خودم خدمت کنم یعنی از متمولین مالیات نگریم و به طبقه آقای متین دفتری فشار نیاورم یعنی از بی بضاعتها مالیات بگیرم (خنده نمایندگان) بنده که ملتفت نمی‌شوم مقصود آقایان کجا است، یک روز آقایان در دوره 14 کشمکش بود که این قانون مالیات بر درآمد دکتر میلسپو بدترین قوانین مالیات بر درآمد است (صحیح است) حالا که آن قانون ازبین رفته‌است یعنی داغ باطله از طرف مجلس و از طرف افکارعامه بهش خورده و فقط چیزی که برایش باقی مانده یک رأی مجلس شورای ملی است، حالابرای اینکه برضد بنده ازش استفاده بکنند یک سند متقن محکم که در محکمه عدل الهی باید نشانش داد استفاده می‌شود، قانونی که از صدر تاذیل مملکت همه کس با آن موافق نبود حالا باید ورقه اتهامیه بنده بشود، بنده حاضرم آقا، یک قانونی که در سال 1322 تصویب شد قرار شد به موقع اجرا گذاشته شود در سال 23و24 هیچ پولی وصول نشد می‌فرمایید قانونی بود که از متمولین مالیات وصول می‌کرد، بنده نمیدانم آن کجا است توی جیب چه کسر مخفی است، پولهائی که به موجب آن قانون دولت وصول کرد کجا است؟ عیبی ندرد عیب این قانون این بود که اگر مثلاً یک کسی ملک مزروعی دارد، در آذربایجان مستقل دارد، درخراسان خدمت دولت دارد، در طهران چک قبول کرده‌است، در اصفهان چیزی دیگر دارد، اینها همه را باید عایداتش را جمع کنیم، جمع کنیم، جمع کنیم تا آخر سال و همه را روی هم بریزیم تا آخر سال که بنده نمیدانم چطورمیشود اشل این را پیدا کرد و آنوقت مشمول آن اشل 80% بکنیم و اشل آن کجا است که بنده پیدایش کنم؟ البته وقتی که پیشنهاد می‌کنم که کسانی که تنزیل خورند یا به اصطلاح ربا خوار هستندهمان وقتی که می‌روند در محضر رسمی و سند تنظیم می‌کنند ازآنها بگیریم و صبر نکنیم که تا آخر سال مالیات را بدهد در این صورت بنده مورد ایرادم؟ البته مورد ایرادم برای اینکه رفته‌ام از طبقه بی بضاعت مالیات می‌خواهم؟ معلوم می‌شود در این مملکت رباخوار طبقه بی بضاعت است البته آقا صحیح میفرمائید بنده در جلسه گذشته آقا توضیح عرض کردم، عرض کردم آقا بنده موظف بودم ارادة این مملکت را بگردانم یک تصمیماتی گرفته شده‌است که خون خوردم بنده در ظرف این 18 ماه در شبانه روز تا همین معوقه‌هایی که میفرمائید وصول کردم، این کار آسانی نبود (صحیح است) عرض کردم ناچار بودم برای گرداندن اراده مملکت اقداماتی بکنم، دولت هم موافقت کرد و گذشت، حالابنده در محضر عدل آقایان حاضرم سار اموال دولتی هستم؟ میفرمائید مجازاتم چیست حبس، اعدام چیست؟ (بعرض از نمایندگان - شما مرد پاکدامن هستید) (صحیح است) آخر آقا مقرراتی که میفرمائید و قوانین که باید اجرا شود بنده عرضی ندارم، خوب آخر بفرمائید آقا بدانیم که یک مطلبی را دنبال کردیم که این مخالف آن است آن مخالف این است، کی مخالف است، کی گفته‌است که باید اصول زیر پاگذاشته شود، گفته شده‌است که یک روز یک مشکلاتی در پیش بوده‌است و یک نفر برای رفع آن مشکل زحمتی کشیده‌است، یک دولتی اجازه داده تا اینکه اجرا شده‌است و به نتیجه رسیده‌است حالا باید به قول آن رجل سیاسی قدیم حالا که تابستان تمام شده و احتیاج به آن درخت چنار بارور نیست که زیر سایه اش بیاسائیم حالا آن را میفرمائید قطع بکنیم؟ اگر این که باید قطع بشود بنده هستم بفرمائید، بنده سحر نکردم، کی ادعا کرده بود سحر کردم؟ مگر بنده همچو عرضی کردم، بنده عرض کردم برام انجام وظیفه‌ای که بعهده یک فرد، یک ایرانی گذاشته شده‌است، آنچه ممکن بوده‌است سعی کردم، این خلاصه جرم بنده بوده‌است؟ (دکتر متین دفتری - این خدمتتان قابل تقدیر است) بنده در دو جلسه که اینجا صحبت کردم تقدیری نشنیدم من جز فحش و ناسزا چیزی نشنیدم، حالا به هر صورت گاهی اوقات اگر از حدود وضعی که بایستی یک ناطق، وزیر یا وکیل هر چه هست در نظر بگیرد رعایت نمی‌کنم ویک قدری خارج می‌شوم یعنی به اصطلاح از جاده اعتدال خارج می‌شوم عذر می‌خواهم ولی تصدیق میفرمائید که انتظار بنده و انتظار دولت (که هر چه بنده کردم البته فرع مساعدت کامل همکاران و عنایت و توجه آقای رئیس الوزراء بوده‌است) بیش از این تقدیر بشوم عرض کردم دانه دانه اینها را در حضور آقایان می‌گذارم، به هر حال در اصل این که باید قوانین توسط مجلس شورای ملی اصلاح بشود بنده آن قسمت اصلاحیش را کار ندارم جنبه‌ای را که اختصاصاَ ایراد به وزیر دارایی وقت هست عرض می‌کنم هر چه می‌خواهید بکنید اینجا منظور دولت از اول این بود که وارد ایراد بنی اسرائیلی نشود یعنی نگویند شما چه کردید آن یکی چه کرده‌است، اگرسوابق عمل مطرح است که هیچ دولتی در دنیا نمی‌تواند مدعی شود که طوری مملکت را اداره کرده‌ام که جای نقص نیست بخصوص که در ایران تشتت افکار به قدری است که معلو نیست از کجا باید شروع کرد و کجا باید رفت، اگر بیائید یک اصول اقتصادی انحصاری را رعایت بکیند البته یک معایبی ازش می‌گیرند کسانی که مخالف آن عقیده هستند، ولی آقا روی هم رفته باید قضاوت کرد به نظر بنده کسانی را هم که قاصر، مقصر، مجرم، متهم هر طوری که حساب میفرمائیداین را حسابش را از کابینه جدا بفرمائید طرز عمل که در آینده یک دولتی می‌خواهد پیش بگیرد و جلو برود این ارتباطی با عمل بنده که درفلان تاریخ فلان چیز را گفتم ندارد بنده را هرچه می‌خواهید بفرمائید، خلاصه عرض بنده این است که الان میفرمائید بنده الان حاضرم اگر بعد از برنامه میفرمائید باز بنده حاضر ولی آنچه که مجلس شورای ملی می‌خواهد در حق بنده تصمیم بگیرد هر چه زودتر بفرمائید تا اینکه بنده هم تکلیفم معلوم شود و خیالم که راحت تر است، بنده به اصطلاح جنگ تن به تن با کسی ندارم (صحیح است) ولی اگر کسی میل دارد بنده حاضرم، بنده در تمام عمدم مزاحم منافع و مصالح اشخاص نیستم ولی مادامی که کسی از حدود خودش تخطی نکند بنده آن آزادی را که میفرمائید آن آزادی را رعایت می‌کنم در صورتی که مزاحم حقوق حقه بنده نباشد، حالا این حقوق حقه را که عرض می‌کنم یک وقت از لحاظ جنبه شخصی است، از لحاظ فردی است، یک وقت حقوق حقه آن مقام رسمی است که به بنده سپرده شده‌است حالا تصور می‌فرمایید که یک دفعه دیگر توضیح بدهم، هر چند بنده آن روز وزیر دارایی نبودم ولی آن تصویبنامه‌ای که قرائت میفرمائید اگر درآن نوشته شده که قانون فلان و قانون فلان ملغی است نه مقصود اهانت به قانون بوده‌است نه مقصود تخلف از مقررات قانون اساسی بوده‌است مقصود این بوده‌است که عین آن چیزی را که از کمیسیون قوانین دارائی بعنوان راپورت کمیسیون تنظیم کرده و به مجلس آمده یک نقطه اشت هم پس و پیش نشده این راپورت اینجور تنظیم شده بود برای اینکه در مجلس شورای ملی بعد تصویب شود آقای بیات هم که در آن موقع وزیر دارائی بودند آنقدر احتیاط کاری نشان داده‌اند که حتی یک جلمه پس و پیش نشده و عین آن را آوردند تصویب شد، حالا تصور نفرمائید که دولت وقت در آن روز خیال داشته‌است در آن تاریخ بگوید نه قانون می‌شناسم نه مجلس می‌شناسم نه غیر و ذالک و ماهر طور می‌خواهیم خودمان بنشینیم قانون لغو بکنیم، قانون بگذرانیم هیچ همچو چیزی مقصود نبوده‌است بر عکس این احتیاط کاری و تغییر ندادن کلمات بوده‌است. حالا جنابعالی در هر چیزی بخواهید تشکیک بفرمائید بنده عرضی ندارم ولی البته یک مطلب که معلوم است این است اگر بنا بشود که مخارج مملکت سرجای خودش باشد و ما کسر بودجه داشته باشیم آخر می‌باید از یک کسی می‌گرفتیم، آن مرد خیر آن مؤسسه و شرکت کیست؟ (حائری زاده - ذخیره مملکت) کدام ذخیره مملکت (حائری زاده - در بودجه 26 که خودتان نوشته‌اید تصریح دارد) آقا این بودجه‌ای که نوشته شده‌است آقایان لطف بفرمائید تمامش را بخوانید. در صفحه اولش نوشته‌است این بودجه با آن که نوشته شده‌است آقایان لطف بفرمائید تمامش را بخوانید، در صفحه اولش نوشته‌است این بودجه با آن عواید و این مخارج در حدود وصولی‌های کشور قابل پرداخت قابل دریافت است نه اینکه یک قسمت را لطف بفرمائید زحمت بکشید قرائت بفرمائید و قسمت دیگرش را کنار بگذارید، بودجه اگر نوشته شد یک نوع بودجه احتیاجاتی بود نه بودجه مصرفی منتها در این قید شده‌است که در حدود وصولهای کشور این مخارجی که تصویب شده می‌توانید بپردازید حالا بنده نمیدانم این چیزی که به این صورت نوشته شده و شرطش این است که در خود بودجه کسری نداشته باشد نه در عمل بالاخره چه عیبی دارد؟ خلاصه امری که بنده عرض می‌کنم این است اصل فرمایش آقایان راجع به مطاع ومتبع بودن قوانین اساس و سایر مقررات مملکتی البته به جای خودش مسلم است وکسی هم نباید تخلف بکند مورد ایراد نیست هیچ دولتی هم هیچوقت خیش نمی‌کند منتهی یک دولتی یک روزی ایجاد شد که خواه ناخواه برای رفع آن اشکالات یک اقدامات موقتی کرده که حتماً باید آن اقدامات بیاید به مجلس شورای ملی عرض شود و هر نوع صلاح میدانید البته نسبت به آتیه دستور خواهید فرمود و اطاعت خواهد شد، نسبت به گذشته هم باز هم عرض می‌کنم برای کسی که سوء نیتی داشته هر نوع مجازاتی که می‌خواهید بفرمائید، کسی هم که سوء نیتی نداشته باز هم هر نوع مجازات می‌خواهید بکنید، اما اگر مجلس شورای ملی به برنامه که خدای نکرده یا خدای کرده رأی داد دیگر که بنده قابل تعقیب نیستم و مجرم نیستم باز هم آقا فرمایشی دارید؟ (حائری زاده - طرح این موضوع، موضوع استیضاح و تعقیب وزراء نیست) پس به چه عنوان مطرح است بنده می‌خواستم در این موضوع فقط توضیح عرض کرده باشم (امیر تیمور - مطرح نیست و زودتر بفرمائید تمام شود) بهر صورت بعد از این که برنامه گذشت هر موقعی که میفرمائید بنده حاضرم.
- سؤال آقای منصف و آقای دهقان و جواب آقای وزیر کشاورزی راجع به آب هیرمند
۳ - سؤال آقای منصف و آقای دهقان و جواب آقای وزیر کشاورزی راجع به آب هیرمند
رئیس - چون آقای وزیر کشاورزی حاضر نیستند و یک ساعت هم از ظهر می‌گذرد سؤالی راجع به آب هیرمند آقای منصف وآقای دهقان کرده‌اند. آقای منصف بفرمائید
منصف - استاد معظمی که اطاعت اوامرشان بر بنده فرض است در خارج یادآوری فرمودند که چون راجع به هیرمند جریاناتی در کار است در بیانات خودب بیا متوجه باشی که مذاکرات تندی پیش نیاید و به جریان لطمه‌ای وارد نگردد. البته اظهار استاد محترم از لحاظ کمال احتیاط بود و گرنه خودشان میدانند که بنده آدم تند خو تند گوئی نیستم بخصوص وقتی پای مسائل خارجی در میان باشد بنابراین جز در حدود نزاکت و جز در حدود حقوق ملی ایران چیزی عرض نخواهم کرد (صحیح است) که خلاصه اش این بود برادران زابلی من و شما قریب دو ماه‌است از آب هیرمند که حق چندهزار ساله آنها است محروم شده‌اند و تصور نمی‌کنم این مقدار برخلاف نزاکت و برخلاف مقررات بین المللی باشد آقایان نمایندگان محتر سابقه و اطلاع دارند که در سنوات اخیر به رود هیرمند تصرفات غیر مجازی از ناحیه دولت و ملت همجوار ما افغانستان بعمل آمده‌است. به مناسبت همین انتشارات و اطلاعات بودکه در اواخر دوره 14 بنده اجمالاً مجلس شورای ملی را مستحضر ساخته و بعرض رساندم که از زابل و مطلعین آن حدود اخبار وحشت آوری می‌رسد که شایان کمال توجه‌است زیرا مجموع اخبار واصله حکایت می‌کرد که افاغنه در مسیر رود هیرمند انهار جدیدحفر کرده و می‌کنند، که چنانچه دولت و ملت ایرا مراقب و بیدار نباشد عواقب وخیمی به وجود خواهد آمد و بالنتیجه اگر در تمام مدت سال امکان نباید اقلا چند ماهی که از لحاظ فلاحت مهمترین اوقات زراعت است شهرستان زابل و زابلیها از آب هیرمند محروم خواهند بود. جناب اشرف آقای نخست وزیر در آن موقع مسکو تشریف داشتند جناب آقای بیت قائم مقام ایشان که در مجلس حاضر و شاهد بودند که نمایندگان محترم عرایض بنده را تصدیق و مورد تأیید قرار دادند رسما جواب دادند و وعده فرمودند که اقدام سریع از طرف دولت بعمل خواهد آمد و نتیجه هم باستحضار مجلس و ملت ایران خواهد رسید. قریب دو سال از آن تاریخ می‌گذرد. در ظرف این مدت جز یک مصاحبه مختصر مطبوعاتی که از طرف بنگاه کل آبیاری بعمل آمده اعلام رسمی دیگری از جناب دولت بعمل نیامده‌است. بهقیده بنده این مصاحبه هم در جواب مصاحبه مطبوعاتی آقای سفیر کبیر افغانستان بوده که چند روز قبل از آن با مخبر اطلاعات کرده بودند و ضمن یک سلسله عبارات تعارف آمیز و الفاظ شیرین خوش ظاهر از قبیل هم کیش و هم نژادی این موضوع را خیلی عادی و ساده جلوه گر ساخته‌اند غافل از اینکه حق ایرانیان به رود هیرمند مقارن پیدایش ایران است و مادامی که از ایرانی و ایران نامی در صفحه تاریخ باقی باشد این حق سلب شدنی نخواهد بود (صحیح است) بنده شخصاً اطلاع دارم و قویاً شهادت می‌دهم که جناب اشرف آقای نخست وزیر در این باب هیچ مضایقه و کوتاهی نفرموده حتی در مواقع کسالت که طبق دستور پزشکان از کار ممنوع بوده‌اند از صدور تعلیمات و دستورا مقتضی کوتاهی نفرموده‌اند که البته این کمال مراقبت و حسن توجه همیشه مورد شکر و تقدیرملت ایران وبالاخص رعایای سیستان خواهد بود. متأسفانه دستگاهی که بایستی مجری تعلیمات و اوامر رئیس دولت باشد آن طوری که شایسته شان این امر حیاتی و لازمه وظیفه شناسی است بعقیدة بنده انجام وظیفه نکرده بلکه حالا هم نمی‌کند (مسعودی - وزارت خارجه) چنانچه غالباً اطلاعات واصله از حدود زابل را که دورنمای وضع اسف آور فعلی بود اغراق آمیز دانسته حتی بحث آن را بر خلاف حسن رابطه و مغایر عوالم و داد و همجواری می‌دانستند نتیجه این همه حسن ظن و رعایت کمال و داد و یک جانبه این شده که قریب دو ماه‌است آب رودخانه هیرمند در قسمت مربوط به ایران خشکیده سیصد هزار سکنه از زراعت که سهل است حتی از آب آشامیدنی نیز محروم شده‌اند. اغنام و احشام زابل که یکی از منابع مهم ثروت آن حدود و مورد استفاده سکنة آن شهرستان و نواحی همجوار است قسمتی از دست رفته و بقیه هم در پرتو عوالم آمیخته به کمال و داد و همجواری و هم کیشی که همیشه عصاره مصاحبه‌های مطبوعاتی تعارف آمیز آقای سفیرکبیر افغانستان بوده تدریجاً از بین خواهد رفت انبار غله شرق ایران که محل اعاشه و ارتزاق رعایای فقیر قاینی، کرمانی، بلوچ است به آتیه بسیار وخیمی تهدید می‌شود سرتاسر ناحیه زابل و جنوب شرق ایران را بهت و نگرانی و وحشت فوق العاده‌ای فرا گرفته، به طوری که از سطور جراید پیدا است در این حیرت ووحشت همه نقاط و محافل ایرنی سهیم و شریکند که البته لازمه وطن پرستی هم همین است وظایف محلی و ملی بنده ایجاب می‌کند که مثل گذشته عواقب وخیم این وضع را باستحضار مجلس شورای ملی و ملت ایران برسانم ضمناً از هیئت محترم دولت که خوشبختانه تشریف دارند سؤال کنم که:
اولاً - در ظرف این مدت که بحث حفر نهر بقرا و پیش آمده خلاصه عملیات و اقدامات دولت چه بوده‌است.
ثانیاً - موضوع نهار بقراء سراج تا چه اندازه مقرون به واقع و تأثیر آنها در آب هیرمندیعنی قسمتی مربوط به ایران به چه اندازه‌است.
ثالثاً - قطع آب هیرمند معلول چه علتی و از کدام نقطه بعمل آمده‌است.
رابعاً - سیاست و روش دولت در مقابل این وضع کنونی چیست؟ بنده انتظار دارم هیئت محترم دولت با اداء توضیح و جواب فوری به افکار آشفته و خاطرهای نگران تسکینی بدهند و یقین دادم هر قسمتی ولو شدید در حفظ حقوق ملی ایران ایجاد فرمانید به حکم غریزة میهن پرستی تمام افراد طبقات ایرانی پشتیبان آن خواهند بود (صحیح است)
رئیس - آقای دهقان هم در همین زمینه سؤال می‌کنند بفرمائید.
دهقان - بنده از دو سال قبل به این طرف به وسیله روزنامه تهران مصور در تعقیب این موضوع بودم و همیشه به دولتهای وقت برای حفظ حقوق کشور تذکراتی می‌دادم وپیش بینی هم می‌شد که یک همچو تجاوزی به حقوق ایران خواهد شد و همین پیش بینی را هم مکرر تذکر دادم، این اواخر که به کلی آب هیرمند از طرف دولت افغانستان قطع شد واهالی سیستان شکایاتی کردند بند اطلاع پیدا کردم که دولت اقداماتی در این باب کرده‌است و مذاکراتی هم کرده‌است و گویا درصدد است که به انجمن ملل متفق شکایتی بکند و در این موضوع به آنجا مراجعه بکند بااطمینانی که به اقدامات دولت داشتم سؤالی در این باب کردم تا دیگران مستحضر بشوند که ملت ایران و مخصوصاً مجلس شورای ملی چه اقلیت و چه اکثریت در موقعی که تجاوزی به حقوق و حدود ایران بشود همه متفقند و همه عملیات دولت را تأیید می‌کنند (صحیح است) بنده مخصوصاً سؤال را برای این کردم که این موضوع را تذکربدهم که مجلس شورای ملی پشتیبان دولت است باتفاق و عملیات دولت را در این خصوص تأیید می‌کنند و ما انتظار درایم که به شدیدترین وجهی حقوق حقه ما از تجاوز و تعرض دیگران از هر نوع مللی هستند چه همجوار و چه غیر همجوار محفوظ بماند (صحیح است) و اطمینان من از این است که در اثر مذاکراتی که در جلسه هیئت دولت چند شب قبل شده‌است با کمال شدت و صراحت مخصوصاُ مراجعه به ملل متفق را خواستار شده‌اند از این اقدامات تشکرمیکنم و امیدوارم که این اقدامات مفید باشد و حقوق اهای سیستان محفوظ بماند (صحیح است)
رئیس - آقای وزیر کشاورزی.
وزیر کشاورزی - اختلاف بین ما و افغانستان راجع به آب هیرمند مسئله تازه‌ای نیست 75 سال است که این کشمکش هست متها درزمان سابق وقتی که در سیستان آب قطع می‌شد و همینطور که آقای منصف فرمودند آب نداشتند سایر نقاط ایران یا ملتف نبودند یا اینکه اهمیتی نمی‌دادند ولی حالا وقتی که یک تلگرافی از سیستان می‌رسد که آب کم شده یا قطع شده تمام ملت ایران از این پیش آمدمتأثر بوده و خواستار اقداماتی است که حق برادران سیستانی محفوظ بمان (صحیح است) این خودش یکی از بهترین دلایل وحدت ویگانگی ملت ایران است (صحیح است) چون وقت هم گذشته بنده اجازه می‌خواهم به طور مختصر عرایضی بکنم، چون در چند روز قبل هم با روزنامه‌ها یک مصاحبه‌ای در بنگاه آبیاری در این خصوص شده بود و تا اندازه‌ای هم آقایان از جریان مطلع هستند. در1827 یعنی 75 سال پیش یک حکمیتی شد راجع به حدود ایران و افغانستان، منجمله در موضوع آب و تقسیم آبهای هیرمند و ژنرال گلد اسمیت انگلیسی مأمور شد که بیاید این حدود را ببینید و حکمیت خودش را بکند این شخص یک رأیی داد که البته بند کلمات صحیح آن حالا در نظرم نیست ولی به طور خلاصه مفهومش این بود که طرفین باید ازآبهای هیرمند مشروب بشوند، یک سال بعد یعنی در 1873 حکومت افغانستان از وزارت خارجه انگلیس تقاضای تفسیر این رأی را کرد، وزارت خارجه انگلیس هم رجوع کرد به خود ژنرال گلد اسمیت و ایشان تفسیر کردند و گفتندکه این رأیی که من دادم معنیش این نیست که نهرهای کهنه ونهرهای مترو که نباید آباد بشود یاانهار جدیدی دایر بکنند، نهرهای قدیم را آباد بکنند ولی به مشروط به اینکه در سهمیه طرف دیگری تأثیر نداشت باشد، بنابراین از آن تاریخ یعنی 74 سال به این طرف طرفین مجبور بودند این حکمیت را که قبول کرده بودند و بر حسب تقاضای دولت افغانستان از طرف خود این سرحکم تفسیرشده بود به این ترتیب که عرض کردم این را رعایت بکنند، یعنی کاری بکنند که به حق دیگری لطمه‌ای وارد نشود در سال 1902 باز یک اختلافی پیدا شد و کلنل ماک ماهون مأمور رسیدگی شد منتهی آنجا دولت ایران صریحاً ذکر کرده که در موضوع آب هیرمند باید رأی گلد اسمیت مراعات بشود و الا حکمیت را قبول نخواهد کرد خود ماک ماهون هم در مقدمه حکمیت خود این را نوشته که در موضوع تقسیم آب هیرمندمن مقید به این شرط هستم ولی چون رأیی را که داده بود برخلاف این نظر دولت ایران بود و خود او هم قبلاً قبول کرده وبر خلاف آن رأی داده بود قبول نشد وکان لم یکن ماند، ترتیب تقسیم آب در این مدت به طور کلی روی تنصیف بود یعنی مأمورین می‌رفتند و آب را باالمناصفه تقسیم می‌کردند ولی در عمل همیشه سهم ایران خیلی بیشتر از نصف می‌شد، بعضی اوقات سه ربع بلکه بیشترآب به طرف ایران می‌آمد برای اینکه به این قضیه و این وضع ناراحت یک ترتیب قطعی داده شود درسال 1311 قرار شد که یک عهد نامه بسته شود، 6 سال مذاکره در اطراف آن طول کشید یک موادی نوشته شد، دولت ایران در همان موقع پیشنهاد کرد که یک ماده آنجا گنجانیده شود که منظور حکمیت گلداسمیت در معنی آنجا تأمین گردد ولی دولت افغانستان قبول نکرد و قرار شد در ضمن یک اعلامیه‌ای که محلق به قرارداد خواهد شد، این موضوع گنجانیده و تصویب شود، خود قرار داد می‌گوید که هر مقدار آبی که به بنده کمال خانی می‌رسد بین طرفین بالمنصفه تقسیم خواهد شد، در اعلامیه که ملحق به همین قرارداد است و در همان روز امضاء شده‌است ذکر شده‌است که طرفین نباید هیچ کاری بکنند که حق دیگری پایمال شود مجلس شورای ملی ایران قرارداد و اعلامیه را تصویب کرد ومجلس افغانستان قرارداد را تصویب ولی اعلامیه را تصویب نکرد در این صورت آنها می‌خواستند که قرارداد بدون اعلامیه جزء لاینفک هستند و نمی‌شود اینها را از هم جدا کرد حالا هم که میکویند مجلس ما تصویب نکرد ما حرفی نداریم برمیگردیم به حکمیت گلداسمیت (صحیح است) هر سال از اوایل تابستان که آب کم می‌شود نگرانی در سیستان تولید می‌شود در این مدت ده سال که قرارداد امضاء شده و متأسفانه برای همین اشکالی که تولید شده اجرا نشد دو دفعه هم رفتند در بند کمال خانی آب را اندازه گیری کردند و در تابستان پارسال آب سیستان قطع شد و امسال هم قضایائی که آقایان اطلاع دارند جریان پیدا کرد، برای اینک به این جریان خاتمه داده شودمخصوصاً که خبر می‌دادند که چندین سال است در افغانستان در بقرا نهر عظیمی احداث می‌شود که به وسیله مهندسین مطلعی نقشه اش کشیده شده ویک خطر بزرگی برای ایران دارد و چندین سال است بود که این موضوع مورد گفتگو بود و البته دولت و وزارت خارجه مشغول مذاکره و اقدام بودکه این عمل آنها لطمة بحق به می‌زند تا اینکه در اوایل امسال پیشنهاد کردیم که یک هیئتی از یاران برود به افغانستان و عملیات آنها را ببیند چون آنها می‌گفتند که ما هیچ کاری نمی‌کنیم که حق ایران پایمال شودهمانطور که گفتند ما برادریم، ما همجواریم، ما هم دینیم، خوب برویم ببینیم که چکار می‌کنند که حق ما پایمال نشود، آنها را جواب دادند که چون جناب اشرف آقای نخست وزیر اظهر فرمودند که چون ما فقط می‌خواهیم احتیاجات آب سیستان رفع شود بنابراین ما پیشنهاد می‌کنیم که یک هیئتی از افغانستان بیاید به ایران و با نمایندگان فنی ایرانی سیستان را بازدید نموده ببینند احتیاجات آنجا چقدراست تا بعد ترتیبش را بدهیم مطالعات این کمیسیون مشترک هم فقط جنبه مطالعاتی داشته باشد این پیشنهاد البته برای ما قابل قبول نبود، برای اینکه ما یک حقی داریم از رود هیرمند که طالب آن هستیم و به موجب حکمیت گلداسمیت که متکی به آن هستیم آنها حقی ندارند آن را از بین ببرند و عنوان احتیاج آبی سیستان به آب مربوط به این قضیه نیست بخصوص که در این سالهای اخیر در نتیجه همین پیش آمدها یک عده از سیستان مهاجرت کردند، زراعت کم شده واز طرف دیگر به هیچ وجه چنین اظهاری از طرف جناب آقای نخست وزیر نشده‌است، درخواست آنه که پیشنهاد کرده بودند یک هیئتی بیاید به سیستان در هیئت وزیران مطرح شد، بالاخره تصمیم گرفته شد، برای اینکه به این کشمکش که الان ده سال است دوام دارد غیر از 65سال گذشته خاتمه داده شود وزیر کشاورزی برود به افغانستان هم با آنها تماس پیدا کند و هم از نزدیک ببیند که این حرفهائی که در ایران زده می‌شود و آن اظهاراتی را که آنها می‌کنند و ما میگوئیم آب هیرمند را برده‌اند و آنها میگویند که خیر همچو چیزی نیست برویم در محل ببینیم، بعد ازمدتی جواب دادند که اگر وزیر کشاورزی بیاید ما از ایشان پذیرایی می‌کنیم با کمال مسرت ومیپذیریم ولی به شرط اینکه یا قرارداد بدون اعلامیه اجرا شود یا اینکه ما بیائیم به سیستان و سیستان را بازرسی کنیم (نخست وزیر - آنها حق ندارند به سیستان بیایند) و البته این را هم دولت نمی‌توانست قبول کند، آنها حق ندارند، و نظر ما از اعزام وزیر کشاورزی این بود که برود آنجا واز نزدیک تماس حاصل کند و ببیند چکار می‌کنند، چون در ایران گفته می‌شود که آنها آب را برده‌اند و آنها میگویند همچو کاری نشده، لازم بود یک هیئتی برود ببیند، آنها این پیشنهاد را قبول نکردند ودولت جواب داد حق ما روی حکمیت گلداسمیت وقرارداد 1317 و اعلامیه منضم به آن مشخص و معین است و اگر دولت افغانستان اعلامیه منضم به قرارداد را قبول ندارد پس هم قرارداد و هم اعلامیه که ملحق به آن است مورد قبول نباید واقعشود و در این صورت حکمیت گلداسمیت باید اجرا شود (نخست وزیر - و یک ضرب الاجلی هم قرار داده‌ایم و مدت 15 روز ضرب الاجل قرار داده‌ایم که یکی از دو راه را انتخاب کنند یاحکمیت گلداسمیت یا قرارداد 1317 و اعلامیه ملحق به آن والا ما برای حفظ منافع خودمان به اقداماتی که مقتضی است مشتبث خواهیم شد و حالا آن اقدامات در جریان است وآقایان مطمئن باشند که توجه نسبت به این موضوع از طرف دولت می‌شود و منافع اهالی سیستان و ایران کاملاً حفظ خواهد شد راجع به نهر بقرا و سراج که سؤال فرمودند، نهر بقر گویا هنوز دایر نشده‌است ما که از آنجا اطلاعی نداریم ولی میگویند که دایر نشده‌است، نهر سراج یک نهر عظیمی است دایر کرده‌اند ویک قسمت عمده آب را می‌برند و حالا هم آب دارد، و قطع آب در خواجه علی و قاضی شیرجان کامل است که آنجا رودخانه را مسدود کرده و آب را می‌برند اگر هم گاهگاهی مقدار قلیلی آب بیاید در همان بند گوهک آبش فرومیرود، این بود به طور خلاصه جریان اینکار که آقایان نگران بودند از آن اطلاع حاصل کنند و عملیات واقداماتی که دولت در این چند ماه آخر کرده‌است و مشغول هم هست و بنده هم اطمینان دارم که منافع اهالی سیستان به نحو احسن حفظ خواهد شد (نمایندگان - انشاءالله - صحیح است)
موقع دستور جلسه بعد - ختم جلسه
۴ - موقع دستور جلسه بعد – ختم جلسه
بعضی از نمایندگان - ختم جلسه.
رئیس - پیشنهادی راجع به اینکه جلسه روز شنبه باشد ازطرف آقای اردلان رسیده‌است که قرائت می‌شود (به شرح ذیل قرائت شد) ریاست محترم مجلس شورای ملی بنده پیشنهاد می‌کنم جلسه آتیه روز شنبه باشد.
فولادوند - شبیه باین پیشنهاد هم آقای عباس اسکندری داده‌اند
اردلان - بنده پیشنهاد کردم که آقایان بیائید این کار را تمام بکنیم، از آقایان خواهش می‌کنم که مخالفت نفرمایند و شنبه تشریف بیاورید، اگر مخالفت نفرمائید رأی هم لازم ندارد.
رئیس - عده برای رأی کافی نیست.
قبادیان - دستور بفرمائید روز یک شنبه باشدکه عده هم کافی باشد.
اردلان - آقار رئیس اعلام بفرمائید روز شنبه حضرتعای حق دارید بفرمائید.
رئیس - چون مخالفت شه‌است باید رأی گرفته شود. و عده هم برای رأی کافی نیست، بنابراین جلسه روز یک شنبه ساعت هشت و نیم.
(مجلس یک ساعت و نیم بعد از ظهر ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی - رضا حکمت
انتصابات و احکام
شماره ۴۲۱/۶۵۲۱ اصلاح آئین نامه ۲۶/۶/۳۱ ماده ۹ آئین نامه دستمزد کارشناسان و تبصره ذیل آن مصوب ۱۳۲۳ به شرح زیر اصلاح شده‌است.
- صدور پروانه کارشناسی برای کارمندان اداری و قضایی وزارت دادگستری موکول به اجازه مخصوص وزیر است و در هر مورد که وزیر دادگستری مقتضی بداند می‌تواند پروانه کارشناسی مستخدم را ابطال و او را از ادامه شغل کارشناسی ممنوع سازد.
تبصره - در مورد سایر کارشناسان نیز وزیر دادگستری می‌تواند نظر به گزارش اداره فنی راجع به سوء رفتار و عملیات آنها دستور استرداد موقت و یا ابطال پروانه راصادر نماید. م - ۳۶۷۴ رئیس اداره فنی
- شماره ۳۶۸۷ تشکیل شعبه ثبت ۳۲۶/۷/۱ شعبه ثبت الشتر و دلفا از تاریخ هفتم مرداد ۱۳۲۶ تشکیل و از نظر سازمان اداری تابع ثبت خرم آبادمیباشد.
انتصابات واحکام
- شماره ۵۷۳۵۱/۱۵۷۲۰ ۳۲۶/۶/۳۰ در وزارت کشور آقای منوچهر سلطان سلیمی بخشدار کبوتر آهنگ از تاریخ اول مهر ماه ۲۶ به سمت بخشداری سنقر منتقل می‌شوید.
- شماره۵۸۳۲۱/۱۶۰۱۰ ۳۲۶/۷/۲ آقای علی اصغر صفوت بازرس اداره امور شهرداری‌ها از تاریخ اول مهر ۱۳۲۶ به سمت فرمانداری ایرانشهر منتقل شدند.
- شماره ۵۸۴۷۸/۱۶۱۰۷ ۱۳۲۶/۷/۴ آقای محمد مقتدر مژدهی فرماندار قزوین از تاریخ اول مهر ماه ۱۳۲۶ به سمت فرماندار قم منتقل شدند.
- شماره ۵۸۴۸۰/۱۶۱۰۸ ۱۳۲۶/۷/۴ آقای عادل شاهنواز فرماندار شهرضا از تاریخ اول مهر ماه ۱۳۲۶ به سمت فرماندار شهرستان قزوین منتقل شدند.
- شماره ۵۸۵۹۶/۱۶۰۱۱ ۱۳۲۶/۷/۳ آقای حسام الدین عارفی بازرس وزارتی طبق پیشنهاد فرمانداری کل بلوچستان از تاریخ اول مهر ماه ۱۳۲۶ به سمت فرمانداری زابل منتقل شدند.
- شماره ۵۸۵۹۸/۱۵۸۲۱ ۱۳۲۶/۶/۳۱ آقای علیمحمد کاظمی بخشدار سابق ایرانشهر، از تاریخ اول مهر ۱۳۲۶ به سمت بخشدار زرند منصوب شدند.
- شماره ۵۴۹۶۰/۱۶۰۱۲ ۱۳۲۶/۷/۲ آقای بزرگ خزائیان رئیس شعبه امور استخدامی استان ۷و۹ اداره کارگزینی وزارت کشور طبق پیشنهاد فرمانداری کل بلوچستان از تاریخ اول مهر ماه ۱۳۲۶ به سمت فرماندار سراوان منتقل شدند.