مذاکرات مجلس شورای ملی ۲ خرداد ۱۲۸۷ نشست ۲۷۸

مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست

تصمیم‌های مجلس مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری نخست

قانون اساسی مشروطه و متمم آن

نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست

مذاکرات مجلس شورای ملی ۲ خرداد ۱۲۸۷ نشست ۲۷۸

مذاکرات مجلس شورای ملی ۲ خرداد ۱۲۸۷ نشست ۲۷۸

مذاکرات روز سه شنبه ۲۵ شهر ربیع الثانی ۱۳۲۶ دارالشورای ملی

(صورت مجلس جلسه قبل قرائت شد) اسامی غائبین جلسه قبل:

• آقا میزرا فضلعلی آقا،
• رئیس‌التجار،
• حاجی میرزابابا

اظهار شد علت غیبت آقا میرزا فضلعلی آقا بواسطه عارضه کسالتی است که عارض شده.

رئیس- جناب حاجی سید ابراهیم وکیل شاهرود تشریف آوردند معرفی شوند انشاءالله مبارکست عموماً ایشانرا بعنوان وکلات تبریک گفتند.

حاجی سید ابراهیم – از این اظهار مرحمت جناب آقای رئیس خیلی متشکرم هستم وامیدوارم که آنچه وظیفه و لازمه تکلیف وکلات وحسن ملیت است بعمل آورده و ذره از خدمات را بملت کوتاهی و مسامحه نکرده از عهده ادای آن برآیم.

مستشارالدوله – درخصوص قضیه ناگوار پیله سوار که مکرر در مجلس علنی مذاکره و معلوم شد که بعنوان یک رأس اسب که ازطرف روس به طرف ایران فرار کرده بوده است یک نفر صاحب منصب روسی با شش نفر سالدات مسلح بخاک ایران گذشته یک یا دو نفر شاهسون از طایفه قوچه بیگلو را کشته بدین واسطه منازعه فیمابین چندنفراز قوچه بیگلوها با صاحبمنصب وسالداتهای روسی شده در این منازعه آن صاحبمنصب و دو نفر سالدات کشته شده و فوراً سالدات زیادی بطور نظام از سرحد گذشته بسمت پیله‌سوار یورش آورده گمرکخانه دولتی را سوزانده و غارت کرده مجدداً عده قشون منظمی وارد خاک ایران شده چندین قریه رانهب و غارت نموده آتش زده‌اند و جمعی کثیر از رعایای ایران را از مرد و زن فرسوده این اخبار از روی اخبار وراپورتهایی است که سالار موقر که بجهت تحقیقات این فقره مخصوصا اعزام شده بود و حاکم اردبیل و دیگران نوشته‌اند در این باب از وزیر امور خارجه توضیحات لازمه سئوال شد و عده صریح داده بودند که تفصیل واقعه را بعد از تشکیل تحقیقات مجلس اظهار دارند حال از قرار معلوم یک نفر صاحب منصب با دو سه هزار قشون منظم بسرحد ایران آمده و التیماتوم (اتمام حجت) سختی بفرمانفرمای آذربایجان فرستاده که محتوی چند تکلیف غیر حقه و شاقه است اگر درمیان آنها دو سه فقره تکلیف ممکن القبول هم باشد آنها را بصورت و سرعتی خواسته است که دولت علیه ایران با اینکه برعایت روابط دوستی و همجواری با دول همسایه همیشه نهایت مراقبت را داشته است اگر بخواهد آنها را بهمان شکل وترتیب اجرادارد دچار مشکلات عظیمه خواهد شد با دعوی پیش قدمی دول مغرب زمین درخط تمدن وترقی وانسانیت خیلی جای تعجب است که قشون منظم دولت دوست همجواری در عین صلح عادات ذمیمه ایام جنگ رامرتکب شود وحال آنکه در کنفرانسهای بین الملل سعی و گفتگو می‌شود که در ایام جنگ هم نسبت بنسوان و اطفال رعایای بیچاره تعدیات جابرانه ازقبیل نهب و قتل و سوزاندن واقع نشود وقوانین بین الملل اجازه آنرا نمی‌دهد عوض اینکه در این موقع کارگذاران دولت روس برضایت اولیای دولت علیه و استمالت باقی ماندگان مقتولین این طرف اقدام و متجاوزین قشون روس را بخاک روسیه اعاده دهند این قسم تخطیات و تعدیات راتأیید می‌کنند اگر چه این مطلب خیلی مهم است و جا دارد که همه مذاکره راکنار گذاشته در این باب حرف بزنید چون اطلاع کامل نداریم که در این چند روز در میان اولیای دولتین چه اقداماتی جاری شده و چه نتیجه حاصل شده است بیشتر از این مصدع آقایان گرام نمی‌شوم ولی لازم میدانم که وزیر امور خارجه را خواسته توضیحات مقتضیه رااز ایشان بخواهبم (عموما تصویب کردند که وزیر امور خارجه خواسته شود.)

رئیس- اینهم راپورتیست که مبصرالملک قونسول ایران مقیم بادکوبه که بجهت تحقیقات مخصوصا مامور شده بودند داده‌اند محض استحضار آقایان وکلا قرائت می‌شود (قرائت شد از قرار ذیل)

از اردبیل بطهران ۲۵ ربیع الثانی: نمره ۲۰

وزارت خارجه

وضع سوخته و خرابی پیله سوار و گمرکخانه ایران خیلی دلخراش است اهالی را خواسته تحقیقات لازمه را نمود معلوم شد دهم ربیع الاول یکشنبه دو از ظهر گذشته دوی قولارف کماندان روس بعنوان اینکه اسبش بطرف ایران فرارکرده بدون اطلاع گمرکخانه ایران برخلاف قوانین معموله با شش نفر سالدات مسلح داخل ایران شده تا یک روس تاخته یکنفر از نوکرهای قوچه بیگلوها آتا نام را با تفنگ می‌کشد قوچه بیگلوها اتفاقا در بازار پیله سوراخرید می‌کردند بامداد نوکر رفته میانه آنها وکماندان و سالداتها شلیک شده کماندان و دو نفر سالدات مقتول یکنفر سالدات مجروح خودش را بطرف روس میرساند مقتل کماندان و سالدات‌ها در یک ورسی ایران است بلافاصله سالداتها به پیله سوار ریخته قریه و گمرکخانه را با نفط آتش زدند یکصد وسی و پنج خانه را سوزانده سی و هفت نفربقتل رسانده قریه را غارت کرده‌اند چهار روز بعد قشون روس در تحت فرمان دیمناپوف بقریه زرگر ریخته هفده نفر کشته دویست وهفتاد و هفت خانه را آتش زده غارت کرده‌اند سه روز بعد از سوزاندن زرگر قشون روس جواد کند را آتش زده غارت نموده‌اند هفتادو پنج خانه سوخته است تمامی دهات سوخته متضرره را برأی العین ملاحظه نموده خسارات ایرانیان در پیله سوار یکصد وهشت هزار و سی و پنج تومان مستعلی بیکلو یکهزارو هشتصد و دوازده تومان زرگر چهل و یکهزار و هشتصد و دوازده تومان زرگر جهل ویکهزار و نهصد وهفتاد و شش تومان جواد کند بیست و دو هزار و نهصد تومان صورت خسارت گمرک خانه دولت را رئیس گمرک آستار عرض خواهد کرد رئیس مستحفظین روس رادر باب تأمین دهات دیده مذاکره نموده یازدهم ربیع الثانی اهالی متواری زرگر بجوادکند و قراء قاسم لو را جمع و بجاهای خودشان عودت دادند اهالی مستعلی بیکلو از ترس قاچاقهای روس پرم بلوهای روس خیلی شکایت می‌کنند نمی‌توانند به قریه خودشان برگردند قدری بلنکران رفته در این باب بآنجا لنگ مذاکره می‌کند تلگراف راباردبیل فرستاده فرداخیال عزیمت را دارد.

کریم

رئیس- روز پنج شنبه وزیر امور خارجه را می‌خواهیم که بیایند در این باب توضیحات بدهندواین هم لایحه‌ایست که از انجمن مظفری در باب جمع و خرج سنه قوی ئیل با وجهی که بعنوان بانک گرفته شده قرائت می‌شود قرائتشد مشعر بر اینکه :

اولا جمع و خرج سنه قوی ئیل وسنوات قبل با وجهی که بعنوان بانک گرفته شده و بقایای حکام معلوم شودو ثانیا بموجب قانون اساسی دیوان محاسبات را تاسیس نمایند تا عمل مالیه باین قسم مختل نماند.

آقا سید حسن تقی زاده – بنده در خصوص مالیه عرض می‌کنم و از بابت مالیه خیلی مشوش هستم وخیلی حرفها هم گفته می‌شود شاید بعضی از آنها صحت داشته باشد و بعضی از آن هم صحیح نباشد ولی اینجا همین قدر گفته می‌شود که تصرفات و تصویب ونظارت در مالیه مخصوص بمجلس است گمانم اینست که اگر مجلس هم نبود زیاده بر این خراب تر ومغشوش تر نبودوهیچ معلوم نیست که چه حواله داده می‌شود و چه خرج می‌شود وعلت آنست که ملاحظه شخصی می‌شود مثلا در سی سال قبل یکی در فرنگستان درس خواندهوحسن ظنی در باره او حاصل شده او را همانطور بحال خود وامیگذارند کو دیوان محاسبات شما مالیه شما را از قرار معلوم صنیع الدوله طوری مغشوش کرده است که هر گاه بجهت همین پای‌تخت حادثه رخ نماید اگر بقدر ده هزار تومان پول لازم بشود این جزئی مبلغ هم وجود ندارد و پول نیست که بقشون داده شود و جهت اینست هر چندروزی که یک وزیری روی کار آمد آن وزیر جدید بواسطه خسارت ترتیبات وزیر سابق را بکلی برهم می‌زند واز میان می‌برند می‌برد چنانچه جناب ناصرالملک ترتیب ممیزی علمی را که مایه ترقی و سعادت بود فراهم آورد صنیع الدوله بواسطه حسادت برهم زد و همچنین ناصرالملک زحمتها کشیده بهر ترتیبی بود معادل سیصد هزار تومان وکسری پول اشرفی را بدست آورد که جناب مخبرالسلطنه در مجلس مخصوص گفت این آخرین پول خزانه سلاطین کیانست و باید خیلی مراقبت شود وناصرالملک بجهت بیست هزار تومان برداشتن از آن اجازه قانونی هم داشت معهذا اجازه از مجلس خواسته وخودش را مقید کرده قرار گذاشته بود که برای برداشتن یک اشرفی هم اجازه از مجلس بگیرد حال کو آن اشرفیها و آن وجوهاتی که شبهای ماه رمضان به آن طورها از مردم گرفته شد چه شد پرگرام ناصرالملک این بود که همیشه دولت مبلغ سیصد هزار تومان در بانک پول نقد داشته باشد و بعد از رفتن ایشان معلوم شد که چهارصد هزار تومان ذخیره کرده بودند حالا نه آن هست و نه در گمرک چیزی مانده نمونه در جای دیگر محل سریع الوصولی دارند و از قراریکه شنیده می‌شود بعضی حوالجات داده شده گویا هم صحیح باشد مثلا از جمله یکصد وبیست هزار تومان در این موقع بامیربهادر حواله داده و همچنین بنظام الملک بیست هزار تومان حواله داده شد وهمچنین بحشمت الملک گویا دوازده هزار تومان حواله داده شده و بودجه سلطنتی را هم تماماً حواله داده‌اند و حال آنکه جهت نداشت آنها هم باید مثل سایر ملت در سختی و راحتی مساوی باشند بالاخره بیک کلمه مجلس را متذکر می‌نماید که باین حسن ظنها کفایت نکنیم و صنیع‌الدوله خواسته شود که در این خصوصها توضیحات بدهند.

وکیل التجار- اینکه گفته شد بیست هزار تومان مجلس تصویب کرده است بیست هزار تومان نوبد و پنج هزار تومان برای مخارج پلیس بود که ناصرالملک آمده خواسته بودند که مجلس اجازه بدهد این پنجهزار تومان داده شود و گفتند اگر چیزی بعد لازم شد از مجلس اجازه خواهم خواست حالا باید دانست باجازه کی این وجوهات داده شده است و بنده شنیدم یکصد وبیست هزار تومان از مساعده و پیش‌قسط خراسان حواله داده‌اند و همچنین حقوق اغلبی هم حواله شده است حالا باید آنچه را که از مطالب مهمه در این جا مذاکره می‌شود مثل سوابق ایام فراموش نشود و از آنها نتیجه کامل باید گرفت همین مطلب را که عنوان شد کاملا مذاکره و تعقیب شود تا بی نتیجه نماند.

آقای حاجی امام جمعه – در اینجا دو مطلب است یکی اینکه میگویند بعضی حقوق را حواله داده‌اند ما درست نمیدانیم که داده است یا خیر باید وزیر مالیه بیاید توضیح بدهد یکی دیگر اینکه در حقوق لازم‌الاداء باید الاهم فالاهم آنرا نیز ملاحظه کرد مخارج پیله سوار راامروز با حقوق اشخاص صاحب چیز نمیشودمقابل کرد اما بنده یک ایرادی بخودمان دارم و آن این است بعد از آنکه کارها واقع می‌شود و ما از اول دنبال نمی‌کنیم آنوقت یکدفعه در اینجا می‌نشینیم فریاد می‌کنیم و تمام را یکدفعه اظهار می‌داریم در این صورت البته انجمن مظفری یاسایر انجمنها هر نوع ایرادی بکنندو فشار بیاورند حق دارند برای آنکه ما بوظیفه خودمان عمل نمی‌کنیم اول ما باید محل صحیحی برای حفظ پول فراهم و معین کنیم بعد از آن پول پیدا کنیم امروز اگر صد کرور هم پول ماداشته باشیم مثل زمان سابق وعهد مرحوم مظفرالدین شاه یک پول فایده برای ما نخواهد داشت وتمام بیجهت تلف می‌شود پس باید محل ومکان نگاهداشتن پول را درست کنیم که محفوظ بماند.

وکیل الرعایا- بنده بقدر اطلاعات خودم عرض می‌کنم اصلاح مالیه این مملکت یک طوری است که بهیچ چیز نمی‌شود تشبیه کرد اگر جمعی را مأمور خرابی این مملکت میکردندو آنها را مختار قرار می‌دادند بیش از اینکه حالیه این مملکت و مالیه این مملکت راخراب کرده‌اند ممکن نبود خراب کنند و بنده نمی‌توانم تمام مطالب خود را عرض کنم بعضی نفرات را عرض می‌کنم چند روز قبل در کمیسیون مالیه اسم شخصی بیرون آمد که به اسم مواجب می‌برد یکی باسم علیخان یکی علی آقا و یکی علی میرزا که باین سه اسم سیصد تومان از ذخیره مواجب می‌برد تحقیق شد که این شخص چه شغلی داشته گفتند در سالهای سابق نوکر نوکر شخصی بوده است که ریاست ذخیره را داشته وسالها است این مواجب را می‌برد حالیه در دستگاه جناب صنیع الدوله است با این که بنده خیلی اصرار کردم که این مواجب قطع شود معهذا آخر هشتاد تومانرا باقی گذاردند و همه روزه بنده در کمیسیون مالیه حاضر شده‌ام حتی اینکه ناخوش هم بوده‌ام از خدمت خود غفلت نکرده‌ام مگر امروز که با این وضع دیدم نمی‌توانم درکمیسیون مالیه خدمت کنم گمانم این است که با این ترتیب و این اشخاص که عادت کرده‌اند مایه مملکت را باینطور بمصارف بیجا برسانند واز اشخاص که جلو چشم آنها هستندملاحظه می‌نمایند واز دوردستها بهیچوجه ملاحظه نمی‌نمایند امور مملکت و مالیه مملکت اصلاح نخواهد شد.

آقاشیخ حسین – اگر چه بعضی اوقات سکوت نفع مزاجی دارد لکن ضرر دینی دارد در این صورت بنده عقیده خود را عرض می‌نمایم ولو که مخالف تمام آراء باشد وزراء را بنده معصوم نمیدانم و خبردهندگان را هم معصوم نمیدانم امروز ما باید موجبات اتحاد را فراهم کنیم نه نفاق را بی جهت نباید بدون رسیدگی و تحقیق در مجلس دادو فریاد کنیم ویک وزیری را معزول کنیم چنانچه فلان وزیر رامعزول کردند و گفت ای وکلای ملت شما که فلان خیانت را از برای من ذکر کردید مرا حاضر کنید محاکمه نمایید اگر مقصرم مرا مجازات دهید گوش نداده و جواب دیگری دادند پس نباید بمحض اینکه ما یک چیزی را شنیدیم یا فهمیدیم تحقیق نکرده آنمسئله را مطرح قرار دهیم و بی جهت اسباب رنجش یکنفر وزیر را فراهم کنیم باید همینطور که گفته شد وزیر مالیه را بخواهیم و تحقیق نماییم بعد از آن این مسئله را مطرح مذاکره قرار بدهیم غرض این است که در پارلمان اسلام نباید بدون تحقیق از یکنفر بدگویی شود.

آقاشیخ محمد علی – چند مسئله که آقای تقی زاده گفتند یکی مسئله اشرفی بود ولی یک عیبی که در کار هست این است که در بودجه مملکت مراقبت نمی‌شود باید هر یک از وکلاء بر حسب وظیفه خود در بودجه مملکت مراقبت نمایند هر مسئله جزئی یا کلی که وارد مجلس می‌شود فقط بمذاکره می‌گذرد عقیده بنده این است که باید تعقیب کرد و جمع وخرج مملکت رامعلوم کرد و باید وزیر مالیه را خواست که بیایند و توضیحات بدهند ولی یک عیبی که هست فرضا وزیر که خواسته شود وسلب اطمینان از اوبشود می‌رود آسوده در خانه خودش می‌نشیند و هر قدر هم از مال ملت اندوخته کرده با کمال آسودگی مشغول خوردن می‌شود پس باید یک قانون مجازاتی از برای وزراء وضع کرد که هر یک از وزراء تقصیر کردند بمجازات برسند که وزیر دیگر تکلیف خود را بداند.

آقا میرزا ابوالحسن خان – اهمیت امور مالیه و نظارت پارلمان در اول چیزی است واضح و لازم به بیان نیست و در اینکه اگر وزیری قلم او بخطا رفته باشد خائن ملت است وباید مجازات شود در این هم شبهه نیست و آقای تقی زاده هم گفتند که معلوم نیست بعضی از این مطالب صحیح است یا خیر پس دراین صورت این مطلب را حالیه ما نباید دنبال کنیم و همینطور که گفته شد باید اخطار کرد و وزیر مالیه را خواست اگر جواب صحیح داشتند و گفتند خیلی خوب والا آن وقت این مطلب را دنبال کنیم حالا باید مجلس رأی بدهد که آیا وزیر مالیه را باید خواست یا نه و نباید اینقدر این مسئله را دنبال کرد.

رئیس التجار – در باب مذاکراتی که آقای تقی زاده گفتند و قرار شد که وزیر مالیه بیایند خوب است اخطار شود که از آن روزی که ناصرالملک رفته‌اند صورت حوالجات گمرک و غیره را بطور خلاصه همراه خود بیاورند.

ساعدالوزراء- عقلای دنیا دو چیز را برای پیشرفت کار ومانع خطایا قرار داده‌اند یکی قانون دیگری مجازات در عدول از قاون و ما در مملکت خودمان اهمیتی باین دو مسئله نداده و حال آنکه برای جلوگیری می‌بایست اول وهله این مسائل را محکم کنیم مثلا برای جلوگیری از وزارت مالیه و غیره دیوان محاسبات بوده که در قانون اساسی ذکر شده وتاکنون مجری نداشته ودیگری آنکه هر کس برای افتخار وزارت آمده مسئولیت را چندروزه قبول و مبالغی بمالیه و مملکت ما صدمه وارد کرده بعد مجلس ملتفت شده سلب اطمینان از او کرده او هم رفته در خانه راحت نشسته است دیگ او را بمحاکمه نیاورده‌ایم و مجازات نداده‌ایم اینکه گفته می‌شود نباید اخباری را که شنیده شده در باب وزیر مالیه در مجلس گفت بنده یکسره برخلاف این عقیده دارم چونکه ما وزیر عالم در مملکت از طبقه اول کم داریم پس برای حفظ این چندنفر قلیل تا در میانه مردم سوء عقیده نسبت باین قبیل وزرا پیدا شد بایدما در مجلس مقدس اظهار کنیم و آن وزیر آمده رفع شبهه نماید و بنده بنابراین مجبورم آنچه شنیده‌ام واضح تر از آقای تقی زاده عرض کنم مردم اینطور میگویند که فهرست‌هایی که در زمان عین الدوله و مخارجی که بتوسط امیربهادر جنگ که تقریباً سیصد هزار تومان است در بانک از صنیع الدوله تحقیق کرده‌اند که این قرض قرض دولت است ایشان در جواب تصدیق کرده‌اند که بلی حالا بنده عرض می‌کنم که اگر این وزیر عالم ما این تصدیق را در این حال مملکت ما کرده باشند دو خطا کرده‌اند یکی اینکه تصدیق یک مبلغ خطیری قرض بیجا برای دولت وملت کرده‌اند ودیگری اینکه در قراردادهای بانکها معمول است و مخصوصا قید می‌شود که فهرستهای مواجب و قبوض دیوانی را قبول نکند مثل آنکه درچندی قبل که اتباع خارجه قبوض مواجب می‌خریدند مخصوصا از وزارت خارجه مراسله متحدالمآل بهمه سفارتخانه‌ها نوشته که رعایای آنها فهرست نخرند واین تصدیق این مسئله را هم متزلزل نموده است پس البته باید بیایند در مجلس و رفع شبهه نماید وباز عرض می‌کنم تحقیق و مجازات باید باشد تا ازاین قبیل اتفاقات کم روی دهد.

آقا میرزامحمود – وکیل حقش این است که هر مطلبی را که می‌شنود بگوید و راجع بهر وزارتخانه هست آن وزیر را برای توضیح خواست لکن عیب این است هر مطلب که در مجلس وارد می‌شود دو ساعت بدون جهت در آن مسئله مذاکره شده و وقت مجلس راتلف می‌کند هیمنطور که گفته شد بایدوزیر مالیه حاضر شوند و توضیحات دهند و یک مسئله هم چون راجع بمالیه است بنده عرض می‌کنم درخصوص استصوابی اتباع وزارت خارجه که پریروز در مجلس مذاکره شد از قراری که شنیده شده وزیر امور خارجه باقی مانده آن را از بانک پول قرض کرده ودادند باید ایشان را هم خواست که در این مسئله توضیحات بدهند.

رئیس- البته وزیر مالیه را دعوت می‌نماییم که در اداء این پولها توضیحات بدهند و دیگر اینکه چیزی را که بنده خیلی اهمیت می‌دهم مسئله دیوان محاسبات است که تا دیوان محاسبات نباشد امورمالیه ما اصلاح نمی‌شود و ما دیوان محاسبات نداریم وخیلی لازم است حالا باید این مطلب را اصلاح و مرتب کرد آیا ببینیم این دیوان محاسبات را کمیسیون مالیه بعهده می‌گیرد یا اینکه باید اداره برای این کار معین شودکه نظامنامه آن را نوشته واین اداره تشکل شود ودیوان محاسبات طوری است که هیچ چیز بدون تصویب آنجا داده نمی‌شود مگر اینکه یک ماخذی را مثلا صد تومان یا دویست تومان معین می‌کنند که وزیر مالیه می‌تواند بدهد و بعد بآنجا اطلاع داده وتصویب می‌خواهد بهر حال زودتر باید این دیوان را تشکیل داد که رفع این معذورات را بنماید.

آقا سید حسن تقی زاده – در اینجا بعضی مذاکرات بمیان آمد که اسباب اشتباه شد لابد باید توضیح بدهم اینکه گفته می‌شود این مطالب مسموعاتست عرض می‌کنم مسموعات نیست بلکه مشهودات است اگرچه فرنگیها میگویند مملکت ایران مملکت تعارفات است و تعارف با پارلمان هیچ مناسبت ندارد باید در پارلمان تعارف را کنارگذاشت صحیح است نفاق بد است باید دوستی کرد اما در کارهای شخصی ودر باب کارهای مملکتی نمی‌شود ملاحظه کرد باید وزیر مالیه را خواست و بدون ملاحظه مطالب خود را گفت و مملکت مملکت اسلام است و قانون اسلام چقدر در باب بیت المال سخت گیری کرده چنانچه حضرت امیر علیه السلام چراغ بیت المال را خاموش کرد برای اینکه از مالیه بیت المال بی جهت چیزی مصرف نشود اما افسوس که این ترتیبات رعایت نمی‌شود اما اینکه گفته می‌شود چرا این مطالب را جمع کرده یک مرتبه اظهار می‌نماید جهت این است که بواسطه حسن اشتهاری که بعضیها دارند نمی‌شود در دفعه اول مطلب را اظهار و برای خود همراهی پیدا کرد بعقیده خوشبخت دراین مملکت کسی است که دو نفر دشمن داشته باشد زیرا هر کسی حرفی بزند فورا میگویند محرک دارد بنده تحقیق کردم که جناب صنیع‌الدوله ببانک شاهنشاهی نوشته‌اند که هر چه قبوض دولت نزد شما باشد صحیح است وحال آنکه سرمنشاء تمام مفسده میدان توپخانه و تعید ناصرالملک همین سیصد هزار تومان بود که وقتی امیربهادر داخل کار شد این پول را خواست و ناصرالملک نداد و جواب داده شد بر فرض که این مطلب را معین کند شاید چهل هزار تومان بیشتر نشود آن را هم با این حالیه مملکت نمی‌توانیم حالیه بدهیم معهذا وزیر مالیه اینطور نوشته ببانک شاهنشاهی می‌دهند بهر حال این مملکت مملکت اسلام است و باید بطوریکه قانون اسلام معین کرده در امور مالیه او کمال مواظبت و دقت را نمود.

آقا میرزا محمود – دیوان محاسبات بطوری که فرمودید از همه چیز واجب تر و مهمتر است و تا او درست نشود مالیه این مملکت اصلاح نخواهد شد ولی بنده عقیده ندارم بکمیسیون مالیه رجوع شود.

آقا شیخ حسین – اگرچه وقت مجلس اشرف از مباحثه است واینکه بنده گفتم در مجلس مسلمانها نباید بعضی مذاکرات بشود این مسئله ربط باین ندارد که احقاق حق نشود بنده می‌گویم با این حال مملکت نباید اسباب نفاق فراهم آورد اینکه گفته می‌شود بفلان فلان قدر پول داده شده موجب نفاق است باید وزیر مالیه خواسته شود و توضیحات بدهند.

آقای حاج امام جمعه – یکی از بدبختی‌های ما این است که وزراء نمی‌آیند به مجلس با ما مباحثه کنند و اگر حق دارند حرف خود را ثابت کنند و یک عیب این است که ما خودمان را معصوم گمان می‌کنیم ما امروز حق نداریم که بصنیع الدوله قبل ازوقت اعتراض کنیم مگر اینکه بیایند در مجلس اگر نتوانست حق خود را ثابت کند آنوقت اعتراض می‌کنم اما درباب دیوان محاسبات اینکه فرمودید بکمیسیون مالیه رجوع شود ابداً بنده اعتقاد ندارم و همین مسئله امیربهادر را که سیصد هزار تومان حواله داشت و مدعی طلب بود یک مبلغی از آن را کمیسیون مالیه تصویب کرده بود در حالتی که مالیه بنظارت و تصویب مجلس است نه کمیسیون مالیه کمیسیون مالیه حق ندارد که بی تصویب واجازه مجلس از خود چیزی را تصویب کند.

مخبرالملک – بنده عرض می‌کنم خوب است بعدها برای هر وزیری که میاید بقانون پارلمانی عمل کنیم حال بقانون اسلام و کفر کاری نداریم بموجب قانون داخلی مجلس هر وکیلی که می‌خواهد مطلبی را اظهار کند یا وزیری را احضار اولا باید آن مطلب را روی کاغذ بیاورد و پانزده نفر از وکلا آنرا امضاء کنند آنوقت اظهار کند بعد آن وزیر را احضار کنند که برای توضیح حاضر شود نه اینکه اول بوزیر بد بگویند بعد از او توضیح بخواهند و با این ترتیب هر کس بخواهد وزرات کند البته سفیه است.

رئیس- بدی گفته نشده توضیح خواسته‌اند وباید وزیر مالیه را دعوت نمود که بیایند و توضیح بدهند.

مخبرالملک – بد گفتن به هر کس یک طور است حالا این ایراد بنده صحیح است یا نه اگر صحیح است بعدها با وزرا بموجب قانون داخلی مجلس وهمه پارلمانها رفتار شود.

وکیل التجار- مادامی که دیوان محاسبات تأسیس نشده هر کس که وزیر مالیه باشد باید پانزده بپانزده یا ماه بماه صورت حوالجات و مخارج از او خواسته شود که مجلس دقت نماید تا نظامنامه دیوان محاسبات نوشته شده واین اداره تأسیس شود.

آقا شیخ محمد علی- چون اذهان وکلا درباب دیوان محسبات مسبوق نیست نمی‌توانند رأی دهند خوب است این مسئله برای روز پنجشنبه گذاشته شود.

رئیس- بلی این مسئله هم تمام شد روز پنجشنبه در باب آن گفتگو شده پس از اخذ نتیجه باید از وزیر مالیه نظامنامه آن خواسته شود و حالا بودجه نظمیه که موضوع مذاکره امروز است قرائت می‌شود.

در این موقع شروع بقرائت بودجه نظمیه شده و در باب حقوق یک ساله رئیس نظمیه مذاکرات زیاد شده بالاخره در اینکه هر کسی مبلغ اقل آن را دو هزار تومان و مبلغ اکثر را در دوهزار و چهارصد تومان رأی می‌دهد ورقه سفید بیندازد والا ورقه آبی رأی گرفته شد وهمین مأخذ مذکور باکثریت آراء تصویب شد.

رئیس- فردا مجلس خاص منعقد می‌شود و روز پنجشنبه وزیر مالیه و وزیر امور خارجه برای توضیحات دعوت می‌شوند و معاون وزارت داخله هم برای توضیحات مسئله کرمانشاهان و خلخال خواسته می‌شود.