مذاکرات مجلس شورای ملی ۲ بهمن (دلو) ۱۳۰۰ نشست ۶۰
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
مجلس شورای ملی دوره چهارم تقنینیه
مذاکرات مجلس شورای ملی ۲ بهمن (دلو) ۱۳۰۰ نشست ۶۰
جلسه ۶۰
صورت مشروح مجلس یوم یک شنبه دوم دلو ۱۳۰۰ مطابق بیست و سوم جمادی الاولی ۱۳۴۰
مجلس موقع غروب در تحت ریاست آقای مؤتمن الملک تشکیل گردید.
صورت مجلس یوم سه شنبه ۲۶ جدی را آقای تدین قرائت نمودند.
رئیس ـ آقا محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمدهاشم میرزا ـ بنده سابقاً دو سئوال کتباً راجع به حساب مسیو دوبوا کرده بودم یکی راجع به حسابش از آقای وزیر مالیه یکی راجع به مجازاتش از آقای رئیس الوزراء کردم در صورت مجلس فقط مسئله حساب نوشته شده.
رئیس ـ مسئله مجازات هم نوشته می‌شود آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب ـ در صورت مجلس نوشته شده است.
(یکی از طوایف ایل قشقائی در سرحد بختیاری) در صورتی که عرض کردم عمله ایلخانی و در سرحد بختیاری هم نیستند و در ییلاق خودشان هستند.
رئیس ـ اصلاح می‌شود. دیگر ایرادی نیست؟
(اظهاری نشد)
رئیس ـ صورت مجلس با این دو فقره اصلاح تصویب شد دستور امروز چنانچه قرائت شد اولاً شور در راپورت کمیسیون بودجه ثانیاً شور در لایحه شورای عالی معارف است ولی شاید هیئت جدید نسبت به بودجه نظری داشته باشند و به علاوه چون ز طرف کمیسیون بودجه هم مخبری معین نشده اگر آقایان موافق باشند از دستور خارج شود.
فقط چیزی که در دستور می‌ماند لایحه شورای عالی معارف است ولی قبلاًًً دو فقره راپورت رسیده است یکی راجع به نمایندگی شاهزاده محمد ولی میرزا از تبریز قرائت می‌شود (رای می‌گیریم) بعد داخل دستور می‌شویم آقای جلیل الملک احضار برای قرائت راپورت
آقای جلیل الملک ـ راپورت شعبه پنجم را راجع به نمایندگی آقای ناظم دفتر به مضمون ذیل قرائت نمودند به تاریخ ۲۲ جمادی الاوی شعبه پنجم به دوسیه و اعتبارنامه آقای ناظم دفتر نماینده ایل قشقائی رسیدگی نموده و برای استحضار مجلس شورای ملی عرض می‌نمایم که آقای ناظم دفتر به نمایندگی ایل قشقائی در ماه ربیع الثانی ۱۳۴۰ انتخاب شده‌اند و چون شکایتی نرسیده است شعبه به اتفاق صحت نمایندگای آقای ناظم دفتر را از طرف ایل قشقائی تصدیق می‌نماید
رئیس ـ نسبت به این راپورت مخالفی نیست (اظهاری نشد)
رئیس ـ رای می‌گیریم آقایانی که نمایندگی آقای ناظم دفتر را از ایل قشقائی تصویب می‌نمایند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد آقای آقا سید یعقوب احضار برای قرائت راپورت.
آقای آقا سید یعقوب حاضر و راپورت کمیسیون تحقیق انتخابات آذربایجان را به شرح ذیل قرائت نمودند خیر از کمیسیون انتخابات آذربایجان به مجلس مقدس کمیسیون تحقیق انتخابات آذربایجان در تعقیب راپورتهای سابق خود به مجلس معروض می‌دارد راجع به صلاحیت انتخاب شاهزاده محمد ولی میرزا از حوزه انتخابیه شهر تبریز و حوزه‌های تابعه پس از راپورت صحت جریان انتخاب آنجا نسبت به صلاحیت شاهزاده محمد ولی میرزا به اتفاق آراء نمایندگی ایشان را بواسطه دارا بودن ۵۰۰۴ رای و عدم اعتراض به صلاحیت ایشان تصدیق می‌نماید.
رییس نسبت به این راپورت مخالفی نیست؟
(مخالفتی نشد)
رییس- رای می‌گیریم آقایانیکه نمایندگی شاهزاده محمد ولی میرزا را از تبریز تصویب می‌کنند قیام فرمایید.
(غالب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد جزء دهم از ماده دوازدهم مطرح است
(آقای ملک آرائی به ترتیب ذیل قرائت نمودند)
۱۰ ـ تعیین مصرف وجوه فوق العاده که برسم هدیه و اعانه به مصارف می‌رسد و وجوه موقوفاتی که به اختیار وزارت معارف گذاشته شده باشد
رئیس ـ آقای اقا سید یعقوب مخالفید
آقا سید یعقوب ـ خیر موافقم
رئیس ـ آقای زنجانی (اجازه)
آقا شیخ ابراهیم زنجانی ـ در این مسئله چون یک قدری اشتباه شده است بنده توضیحاً عرض می‌کنم این مسئله که در قانون اوقاف هست و ظایف اداره اوقاف را می‌گوید و موقوفات مجهول المتصرف است که در تحت نظر اداره اوقاف که اینجا ذکر شده همان موقوفات است به کلی اشتباه کرده‌اند برای این است که ممکن است اداره اوقاف به کلی از وزارت معارف مجزا باشد این مسئله که اینجا ذکر می‌شود عبارت است از کلیه وجوهی که غیر از بودجه دولت از بابت اعانه وقف و هدیه و غیره به وزارت معارف می‌رسد.
مثلاً یم موقوفاتی است که به اختیار وزارت معارف گذاشته شده یا اینکه متولی آمده و حق خود را به وزارت معارف تسلیم کرده است یا اینکه راجع به یک وقفی وزار معارف را متولی قرار داده‌اند این مسئله مربوط به وظایف اداره اوقاف نیست
رئیس ـ آقای نصرت الدوله (اجازه)
نصرت الدوله ـ بنده با راپورت موافقم و آقای زنجانی هم گویا مخالفت نکردند.
رئیس ـ چرا قدری مخالف بودند
نصرت الدوله ـ بنده درست بر نخوردم بعد از یک مخالف دیگر اظهار عقیده خواهم کرد
رئیس ـ آقای سلطان العلماء (اجازه)
سلطان العلماء ـ اولاً بنده عرض می‌کنم این جا موقع این حرف نبود بواسطه اینکه درد مورد خاص اگر یک جیزی را مثلاً وقف کنند برای مدرسه ابتدائی هر کس را متولی قرار دهند اعم از وزیر یا شورای عالی معارف یا دیگری از این موضوع خارج است البته راجع به موقوفاتی که مصرف خاصی داشته باشد مثلاً وجوهی از برای طایفه فقراء وقف می‌کنند یا مثلاً وجوهی که صرف حج بیت الله الحرام باید بشود کسی نمی توند صرف دیگر کند یا اگر وقف مدرسه سپهسالار جدید است نمی‌توان برای مدرسة سپهسالار قدیم صرف کرد به حکم آیات و اخبار که فمن بدله بعد ماسمعه قانما اثمه علی الذین یبدلونه و الله سمیع علیم و از این اخبار خیلی وارد شده است. چون اوقاف در عالم دو صورت پیدا می‌کند یا متولی خاص دارد و از طرف واقف منصوص التولیه است یا از طرف شارع منصوص التولیه است آنها که از طرف واقف منصوص التولیه است لابد باید بموازنیش رفتار کرد و آنهائی که از طرف شارع منصوص التولیه است و شارع ولات را مامور برای آنکار کرده و ولات را هم معین کرده‌اند بنده باز تکرار می‌کنم اگر کسی یک مالی را وقف کند اگر نظرش به وزیر معارف افتاده او را متولی قرار می‌دهد و باید آن مال وقف را او به مصرف خاص خود صرف نماید و البته وزیر معارف و اوقاف و هر مسلمانی ناظر است که مال وقف حیف و میل نشود به هر حال بنده این مسئله را اینجا زائد می دانم.
رئیس ـ ممکن است پیشنهاد بفرمائید حذف شود.
چون آقایان وزراء برای معرفی تشریف آورده‌اند مذاکرات در این موضوع می‌ماند برای بعد از معرفی.
مشیرالدوله رئیس الوزراء ـ هیئت وزراء را به مجلس مقدس شورای ملی معرفی نمی‌نمایم
آقای سردار سپه ـ وزیر جنگ
آقای حکیم الملک ـ وزیر امور خارجه
آقای نیرالملک ـ وزیر معارف و اوقاف
آقای سردارمعظم ـ وزیر عدلیه
آقای اعتلاء السلطنه ـ وزیر پست و تلگراف.
آقای ادیب السلطنه ـ وزیر فواید عامه
بنده خودم هم پر تفوی وزارت داخله را قبول کرده‌ام از برای مالیه هم عجالتاً آقای مدیر الملک را کفیل معین نموده‌ام ولی بواسطه کسالت نتوانست برای معرفی حاضر شود. بدواً لازم می دانم چند کلمه اظهار تشکر کنم از آقایان نمایندگان محترم که با یک صمیمیت و حسن ظن کاملی نسبت به بنده اظهار فرمودند اگر چه بنده مایل بودم سمتی که سابق داشتم خدمتگذاری خودم را به مملکت ادامه بدهم و به همکاری آقایان نمایندگان و در میان ایشان خدمت بکنم ولی بواسطه تمایلی که آقایان نمایندگان با یک وحدت نظری ابراز فرمودند و در مقابل اصرار بلیغ اعلیحضرت همایونی چاره نداشتم جز اینکه تمکین صرف و مطیع باشم در هر حال از خداوند توفیق می‌خواهم که موافق حسن ظنی که آقایان اظهار فرموده‌اند در خدمات راجع به ملت و مملکت موفق بشوم (از طرف جمعیت انشاء الله) و در این راه امیدواری کامل به موافقت و همراهی و مساعدت آقایان نمایندگان محترم دارم. در باب مشی دولت عجالتاً همین قدر عرض می‌کنم که مشی دولت در سیاست خارجه مبنی بر تشیید حفظ روابط ودادیه با تمام دولت خاصه با دول همجوار خواهد بود ولی بدیهی است با محفوظ ماندن منافع ایران (از طرف نمایندگان ـ احسنت احسنت) در سیاست داخله هم سعی بلیغ و اقدام مجدانه خیلی وافی از طرف کابینه حتی المقدور در اجرای اصلاحات در دوائر دولتی خاصه در مالیه خواهد شد و قدمهائی که در کابینه سابق برای اصلح مالیه برداشته شده البته در این کابینه تعقیب و تکمیل خواهد شد (جمعیت ـ انشاءالله انشاءالله) اهمیت امور مالیه به اندازه‌ای است که هر چه عرض کنم زائد است و آقایان نمایندگان کاملاً از اهمیت آن مستحضرند به خصوص که اصلاح مالیه دولت با آن امر دیگری که امروز مطمح نظر تمام آقایان نمایندگان و اهالی مملکت است یک ارتباط کاملی دارد و باید در این کابینه تکمیل و تقویت بشود. مقصود من تکمیل تشکیلات قوای نظامی است (از طرف نمایندگان ـ صحیح است) که به همت بهترین مرد فعال آقای سردارسپه وزیر جنگ چندی است شروع شده و امیدواری کامل دارم در این کابینه بیشتر از پیشتر در تکمیل آن بکوشیم.
در باب پروگرام هم بنده شخصاً و همچنین اعضاء کابینه چنین تصور می‌کنند که چون پروگرام دولت سابق چندین جلسه در مجلس شورای ملی مطرح مذاکره بوده و کاملاً مورد مداقه آقایان نمایندگان محترم شده و از طرف دیگر مدتی هنوز از آن نگذشته یقیناً در کلیات مواد اصلیه او تغییری در نظر آقایان نمایندگان حاصل نشده به این جهت مواد اصلیه آن پروگرام را این کابینه تعقیب خواهد کرد.
ولی اگر در مورد تجدید نظر در جزئیات یا کلیات پروگرام یک نظر جدیدی برای اعضاء کابینه حاصل شود به عرض نمایندگان خواهد رسید عجالتاً بیش از این چیزی ندارم عرض کنم و البته هر مطلبی در موقع خود به عرض مجلس شورای ملی خواهد رسید
رئیس ـ آقای سلطان العلماء (اجازه)
سلطان العلماء ـ بنده به نوبه خود اظهار قدر شناسی و تشکر از آقای رئیس الوزراء می‌کنم که در این موقع مهم به بحران خاتمه دادند و نگذاشتند بحرانی در مملکت ایجاد بشود و چون یگانه مرام و مقصود عموم دنیا صحت و امنیت است چنانچه در حدیث فرموده‌اند نعمتان مجهولتان الصحه و الامان.
امیدوارم به حسن اقدامات و اهتمامات کامله اول شخص مملکت و نیات مقدسه اعلیحضرت شهریاری بیشتر از این وسائل امنیت در سرتاسر مملکت ایران فراهم گردد و می‌خواستم در خرابیهای مالیه اشاره بکنم ولی چون خود آقای رئیس الوزراء فرموده‌اند لهذا بنده هم امساک می‌کنم و همینقدر عرض می‌کنم متوقع و متمنی هستم به فوریت یک اقدامات سریعه در جلوگیری از حیف و میلهای مالیه بشود بلکه اگر نظرشان قرار بگیرد کمیسیونهائی در ولایات تشکیل دهند و به اعمال پیشکاران و امناء مالیه رسیدگی کنند بلکه از این رهگذر قدری راحت شویم و امیدوارم چنانچه فرموده‌اند اصول گذاشته را تعقیب می‌کنیم مقرر فرمایند به زودی بودجة مملکت را به مجلس شورای ملی بفرستند که به نظر نمایندگان برسد و آسوده شوند.
رئیس ـ آقای نصرت الدوله (اجازه)
نصرت الدوله ـ بنده گمان می‌کنم از طرف عموم نمایندگان می‌توانم اظهار تأثر و تألم بکنم از اینکه یک شخصی مثل آقای مشیر الدوله که همیشه و در هر موقع افکار صائیه شان هادی و راهنمای ما بود از بین ما رفته و خارج شدند (از طرف نمایندگان ـ صحیح است) ولی از آن طرف همانطوری که خودشان فرمودند چون در مقابل اعتماد کامل و توافقی که بین عموم افراد این مجلس بدون استثناء نسبت به موجود محترم ایشان موجود بود و در چنین موقع مهمی بار گران مسئولیت را عهده دار شده‌اند از این حیث بر همه ماها و تمام مملکت منت بزرگی نهاده‌اند و همین اظهار حسن ظن و اعتمادی که از طرف عموم نسبته به آقای رئیس الوزراء می‌شود حقیقت یک قدر شناسی است زیرا در تمام مواقف مشکله در خدمتگذاری به مملکت اثبات فرموده‌اند که هم در مقابل خیر خواهی و دانستن و هم در مقام عمل و فداکاری مقام مبرزی را تحصیل کرده‌اند (جمعیت ـ صحیح است) و حقیقت ما متشکریم که این اعتماد را حسن تلقی می‌فرمایند و بار گران مسئولیت و زحمات زیاد را قبول می‌کنند و همانطور که یکی از آقاین نمایندگان اظهار فرمودخهد با اینکه نهایت تأسف و تأثر از خروج ایشان از مجلس حاصل است و یکی از خوشوقتیهای ما این است که آقای رئیس الوزراء کاملاً پارلمانی هستند و حقیقت در تمام کارها بواسطه موافقت کاملی که بین ایشان و مجلس شورای ملی و افراد ماها بوده در همه امور موفقیت حاصل خوادهد شدو اظهاراتی که نسبت به مشی دولت در سیاست فرمودند اسباب تشکر شد علی الخصوص برای بنده و رفقای بنده که با یک امیدواری کامل در دوره کابینه آقای قوام السلطنه ناظر به طرح جدیدی که در سیاست پیش آمده بود بودیم و حقیقت از قدمتهای بزرگی که در این راه برداشته شد متشکر بودیم از تقویت ایشان هم کوتاهی نکردیم و امیدوارم همانطور که فرمودند به اجرای اصول معظمه سیاست علی الخصوص سیاست خراجی در همان زمینه با بصیرت خاصی که آقای مشیر الدوله در این رشته داشت۹ه‌اند و تمام امیدواریهای ما به ایشان است موفق خواهند شد و انشاءالله همان طرح جدید و طرز تازه را به آخر رسانده که اسباب سعادت و موفقیت این مملکت فراهم شود.
سیمان میرزا ـ آقانی که قبل از بنده مشغول به اظهار تشکر شدند چیزی از برای بنده باقی نگذاردند ولی از طرفی چون آقای مشیر الدوله رئیس الوزراء کسی هستند که اگر سالها بخواهیم در موضوع کفایت و دانائی و کاردانی و فداکاری ایشان صحبت کنیم موقع مناسب و وقت باقی خواهد بود بنابراین بنده هم همین قدر به سهم خود داخل تشکر می‌شود.!
حقیقت نهایت در چه تاسف حاصل است که شخصی مثل وجود آقای مشیر الدوله را در وسط وکلاء ببینیم زیرا در موقع قانون گذاری و مشکلات دیگر ایشان با افکار صائبه و تجربه کاملی که داشتند رفع مشکلات را از همه ما می‌فرمودند و حقیقت نبودن ایشان از این نقطه نظر برای رفقای مجلسی خیلی سخت و دردناک است اما چون از طرفی همه ماها با این اصل موافقت داریم که مجلس و دولت تماماً برای آسایش عمومی است بنابراین حاضر شدیم در چنین موقع مهمی بهتری اشخاص مجلس و داناتر و قابلتر و فداکارترین شخص از وسط ما کنار بجوید و امیدواریم ایشان با ثبات حسنه خودشان اهتمامی در پیشرفته اصلاحات مملکت و ترقی ملت و مخصوصاً رفاه اهالی بی دست و پای این مملکت مبذول فرمایند و یگانه شخصی که بتواند این افکار را به موقع عمل بگذارد وجود منحصر به فرد ایشان است
(جمعی گفتند صحیح است)
گمان نمی‌کنم کسی دیگر بتواند به این ترتیب طرف توجه واقع شود همانطور که آقای رئیس در موقع ریاست مجلس وجود منحصر به فرد هستند و به اتفاق آراء انتخاب می‌شوند در موقع ریاست وزرائی آقای مشیرالدوله هم هیچ نظر اقلیت و اکثریت نیست و به اتفاق آراء انتخاب می‌شوند حتی اشخاص منفرده هم که داخل در اکثریت و اقلیت نیسدند حسن اعتماد خود را نسبت به شخص ایشان اظهار م نماید و هیچ یک از ما باقی نمی‌ماند مگر اینکه به افتاق و با یک حسن ظن کاملی اعتماد خود را نسبت به شخص ایشان اظهار می‌نمایند
(از طرف جمعیت ـ صحیح است)
این یک مقامی است که گمان نمی‌کنم دیگر از برای کسی پیدا شود و امیدوارم با این توافقی که بین قوه مقننه و قوه مجریه حاصل شده هر روز یکی از نیات خیر خواهانه خود را به موقع عمل و به منصه ظهور رسانده و لایحه راجع به اصلاحات تقدیم مجلس فرمایند که ما هم به اتلاف کلمه و اتفاق آراء آنها را تصدیق کنیم و ایشان به فوریت به موقع عمل و اجرا گذارند و بهتری دلیل برای اینکه آقای مشیر الدوله یکی از اشخاص فعال جدی هستند همین بس که ملاحظه فرمودید که بحران طول نکشید. در سایر مواقع وقتی که بحران شروع می‌شد شاید مدتی طول می‌کشید ولی با اقدامات و فعالیتی که ایشان فرمودند ما یک جلسه قبل وقتی که صورت مجلس را خواندند ملاحظه می فرمائید رئیس الوزراء داشتیم و امروز هم که جلسه بعد است یک رئیس الوزراء داریم و در نتیجه هیچ بحرانی برای جلسات مجلس پیدا نشده است به این جهت بنده امیدوارم که امور مملکتی به همین ترتیب به سرعت قطع و فصل شود و انشاءالله به زودی به خیلی از آرزوهای دیرینه خود برسیم از آن جمله بنده چند چیز را یاد آوری می‌کنم اولاً همانطور که خودشان فرمدند اصلاح مالیه و بسط معارف و اجرای احکامات عدلیه بدون استثنا و داشتن قانون استخدام برای ادارات و بالاخره داشتن یک قانون برای روابط بین کارگر و کار فرما تا تکلیف همه مردم درست معلوم شود و اسباب رفاه و آسایش عموم حاصل آید و خیلی مایل هستم این لوائح زودتر تهیه شده و عملی شود تا یک قدم رو به آسودگی و ترقی برداریم
(گفته شد انشاءالله)
رئیس ـ آقای آقا سید یعقوب هم اجازه خواسته‌اند
آقا سید یعقوب ـ بلی باید حرف خودم را بزنم چون بنده مقام کابینه آقای مشیر الدوله را فوق آن می‌دانستم که در جای خودم بایستم و شرح محامد و اوصاف ایشان را عرض کنم این است که در پشت تریبون آمده و عرایض خودم را عرضه می‌دارم بلی یگانه شخص توانا و دانائی که می‌تواند امروز بیرق شرافت ایرانیان را به دوش کشیده و در این میدان سیاست عرض وجود نماید آقای مشیر الدوله است آقایان دیگر به نوبه خودشان از رفتن آقای مشیر الدوره از مجلس اظهار تأسف کردند بنده هم به نوبت خودم از رفتن آقایان سردارمعظم و حکیم الملک اظهار تأثر و تأسف می‌کنم ولی چون این کابینه یک کابینه ملی و پارلمان است و افعال و عملیات او هم همیشه با مشورت نمایندگان ملت خواهد بود و به هیچ وجه این کابینه جدائی از مجلس ندارد و همیشه در اطراف احساسات نمایندگان و این هیئت وزراء حاصل شده و امیدوارم مجلس شورای ملی در پرتو آن اعتماد و یگانگی و این اتفاقیکه بین نمایندگان ملت و دولت حاضره حاصل شده است روز سعادت و نیک بختی این ملت رسیده و این ملت بعد از دوره طولانی فترت و بدبختی روز سعادت و خوش بختی را ببیند اما راجع به مسئله سیاست دولت حضرت والا شاهزاده نصرت الدوله راجع به سیاست خارجی شرحی بیان فرمودند و حضرت والا شاهزاده سلیمان میرزا شمه راجع به بسط معارف اظهار نمودند ولی چون بنده یک وقتی مجاهد بوده‌ام نظریات آقای مشیرالدوله را نسبت به تکمیل قوای قشونی که حافظ شرافت ایران است فوق العاده تقدیس می‌کنم که با مساعی جمیله و به نیروی همت یگانه وزیر شجاع و دلیر ما آقای سردارسپه اهتمامی مبذول فرمایند که قشون ما به طوری که حالا هم پیش می‌رود رو به ترقی برود و تکیل شود تا شرافت ما در سایه شمشیر باقی و پایدار بماند و از آقای مشیرالدوله در خواست دارم که کاملاً توجهات خودشان را درباره اصلاحات معطوف فرمایند تا همیشه این حسن اتفاق که بین نمایندگان و ایشان است باقی و بر قرار بماند تا شاید انشاءالله در این دوره بتوانیم یک قدمی برای سعادت مملکت برداریم اما راجع به مسئله کارگر و کار فرما که حضرت والا شاهزاده سلیمان میرزا فرمودند عرض می‌کنم حضرت والا هنوز در ایران کارگر نداریم و تمام کار فرما هستند ولی اگر خدا خواست و مملکت ما همیت پیدا کرد و باب تجارت و زراعت مفتوح شد و کارخانه جاتی پیدا شد آنوقت قانون روابط بین کارگر و کارفرما روی کار خواهد شامد اما حالا نه کارگر داریم و نه کارفرما داریم و نه راه آهن داریم که کارگر داشته باشیم تمام توجهات بنده این است که امنیت در سرتاسر ایران برقرار و حکمفرما گردد ملت از دولت امنیت مالی و جانی می‌خواهد و بعد از اینکه امنیت مالی و جانی در کار آمد آنوقت خود ملت کار خودش را می‌کند دولت با ید جان و مال ملت را تأمین کند اصلاح عدلیه هم برای حفظ جان و مال ملت است و امیدوارم که آقای سردارمعظم این چرخهای فکستی را از کار افتد زیرا شانزده سال است ما دارای عدلیه‌ایم ولکن هنوز برای مردم اطمینان کامل نیست و مستدعی هستم که توجهی نسبت به این عدلیه بشود و هین طور برای این است خاطر حضرت والا هم خوشحال شده باشد نسبت به معارف هم اقدامی بشود.
رئیس ـ مقصود از لفظ امینت که آقای آقا سید یعقوب اظهار فرمودند گمان می‌کنم مقصودشان تکمیل و ازدیاد امنیت است
(جمعیت صحیح است)
وزیر عدلیه ـ بنده اجازه می‌خواهم چند کلمه عرض کنم و تصور می‌کنم در عرایض خودم مترجم احساسات آقای حکیم الملک هم باشم ما هر دو نفر نهایت درجه از اظهارتی که نسبت به ما شد متشکر هستم ولی در عین حال متأسفم که از همکاری با همکاران محترم سابق خود محروم خواهیم بود ولی دو علت بود که ما هر دو را به قبول مقامی که فعلاً داریم وادار و ناچار کرد یکی امیدواری به اینکه در آتیه هم مثل گذشته روابط دوستانه بین ما و همکاران سابق خودمان برقرار خواهد بود و با مساعی آقایان نمایندگان محترم موفق انجام خدمات مرجوعه خواهیم شد علت دیگر هم لزوم اطاعت در فرمایشات آقای رئیس الوزراء فعلی بود.
این دو علت بود که آقای حکیم الملک و بنده را از کار کردن در مجلس که نهایت درجه آمال آرزوی ما بود محروم کرد و امیدوار هستم همانطور که عرض کردم در کاری که فعلاً دارا هستیم باز موفق به انجام خدمات مرجوعه شویم اما راجع به قسمت عدلیه که آقای آقا سید یعقوب بیان فرمودند البته اگر قوه مقننه مساعدت کند از طرف دولت در هر صورت نهایت درجه سعی می‌شود که تمام اصلاحات مملکتی نه تنها در عدلیه بلکه در تمام وزارت خانه‌ها به موقع اجرا گذارده شود بعضی گفتند انشاءالله.
رئیس ـ آقا محقق العلماء (اجازه)
محقق العلماء ـ یک قسمت از عرایض مهم بنده را آقایان نمایندگان محترم بیان فرمودند ولی این نکته را لازم است عرض کنم تنها کسی که موجد اتفاق و اتخاد بین نمایندگان محترم شدند فقط و فقط وجود مبارک آقای رئیس الوزراء فعلی بود که یک اتحادی بین نمایندگان ملت ایجاد کردند و امیدوارم این اتفاق ادامه پیدا کرده و انشاءالله اسباب پیشرفت امور و ترقی مملکت حاصل شود بلی در موقعی که در پروگرام هیئت دولت گذشته یک مذارکاتی به عمل می امید و آن دولت گذشته یک مذاکراتی به عمل می‌آمد و آن دولت هم حقاً یک جدیت فوق العاده در تعقیب و پیشرفت پروگرام خود می‌کرد و در نتیجه یک افتخار و سر افراز ی هم تحصیل کرد و حالا استعفا نمودند خیلی خوب چیزی نیست خاطرم می‌آید آن روز هائی که در موضوع پروگرام آن دولت صحبت می‌شد آقای مدرس یک نطقی فرمودند و یک اشاره به من فرمودند اگر بگذارد آتشکده فارس روشن نشود قصدشان از این کلام این بود که باید هیئت دولت را نگاهداشت و باید با دولت همراهی کرد بنده جواب آن حرف را امروز می‌گویم و همین استدعا را می‌کنم که حالا با این هیئت دولت و این اشخاص مجرب امتحان داده و آزموده و همچو رئیس الوزراء فداکار محبوب و فعال که همه متأسفیم از اینکه کرسی وکالتشان را خالی می‌بینیم مساعدت و همراهی کنند و حالا ما آتشکده فارس راخاموش کرده‌ایم دیگران نگدارند آتشکده فارس روشن شود و در امور ما دولت شرکت و موافقت کنند و اگر چنانچه بعضی چیزها هم بر دل بعضی وکلا گران می‌آید ممکن است او را به یک ترتیبی وضع کرد که اسباب اختلاف خواهی این دولت فراهم نیاید.
رئیس ـ مذاکرات در جزء دهم ماده دوازدهم اعاده می‌شود. آقای حاج شیخ اسدالله مخالفید؟
(در این موقع هیئت وزراء از مجلس خارج و عده‌ای از تماشاچیان نیز برای خروج از مجلس حرکت نموده و بواسطه حرکت آنه همهمه تولید شد)
حاج شیخ اسدالله ـ بنده تقاضا می‌کنم ده دقیقه تنفس داده شود.
رئیس ـ خوب است به تماشاچیان حکم شود همه بنشینند و اشخاصیکه می‌خواهند خارج شوند طوری بروند که اسباب قبل و قال نشود و یک یک آهسته بیرون بوند
(تماشاچیان به جای خود جلوس نمودند)
حاج شیخ اسدالله ـ راجع به این قسمت از ماده ۱۲ بنده در جلسه قبل عرایضم را کرده و پیشنهادی هم تقدیم نمودم اگر چه یک سوء تفاهمی شده بود و حضرت والا شاهزاده سلیمان میرزا اظهار حرارت فرمودند ولکن بعد از آنکه در خارج صحبت کردیم معلوم شد تباین نظری با ایشان نداریم این است که بنده راجع به آن قسمتهائی که حضرت والا فرمودند و بنده باید دفاع کنم صرفنظر می‌کنم زیرا اختلاف نظری بین ایشان و بنده و آقای مخبر محترم نبود فقط چیزی که بنده تذکر داده بودم که اگر قبول شود رفع اشکالات خواهد شد موقوفاتی که اختیارش به اداره اوقاف است موقوفاتی که متولی معینی ندارد به موجب ماده ششم از قانون اوقاف از طرف حاکم شرع به وزارت اوقاف اجاهز داده شده است که آن موقوفات را اداره کند موقوفاتی که متولی معینی ندارد بر دو قسم است یک قسمت موقوفاتی است که مصارف معینه دارد و یک قسمت موقوفاتی است که مصرف معین ندارد و اما آن قسمتی که مصرف معین دارد معلوم است باید به مصرف خودش برسد و آن قسمتی که مصارف معینه ندارد و باید صرف خیرات شود مطابق ماده ششم قانون وزارت اوقاف می‌تواند اجازه تحصیل کرده و به مصارفی که معین می‌نماید صرف شود وزارت اوقاف هم می‌تواند مطابق این قانون آن اختیار را تفویض شورای عالی معارف بکند و چیزی که بنده پیشنهاد کرده‌ام این بوده است که نوشته شود موقوفاتی که تولیت یا اداره کردن آنها با وزارت اوقاف است با تفویض به اداره اوقاف شده است و مصارف معینه ندارد این پیشنهاد بنده بود و استدعا دارم در ضمن شور ثانی آقای مخبر تذکر بدهند موقوفاتی که تولیت و اداره کردن آن مطاغبق ماده ششم از قانون با وزارت اوقاف است آنوقت رفع اشکال می‌شود حالا دیگر موقوف است به اینکه پیشنهاد بنده به کمیسیون برود و باید دید آقایانیکه عضو کمیسیون هستند در این موضوع چه نظریه را اتخاذ خواهند کرد.
رئیس ـ چون عده کافی نیست چند دقیقه تنفس داده می‌شود.
(در این موقع جلسه تعطیل و پس از نیم ساعت مجدداً تشکیل گردید)
تدین مخبر کمیسیون معارف ـ راجع به جزء دهم از ماده ۱۲ که محل بحث است لازم می دانم خاطر آقایان را متوجه به یک موضوعی بنمایم و آن این است که در قانون اداری وزارت معارف که در دوره دوم وضع و تصویب شده یکی از موسساتی که در آن قانون ذکر شده شورای عالی معارف است و در همان قانون ذکر شده است و در لایحه هم که راجع به تشکیل شورای عالی از طرف دولت در چندی قبل تقدیم مجلس شد در مقدمه آن لایحه اشاره به وظایف شورای عالی معارف که در قانون سابق تصویب شده کرده بود و برای تذکر آقایان و برای اینکه محتاج نباشند مجدداً مراجعه به آن قانون فرمایند بنده عین ماده دهم آن قانون را در اینجا می‌خوانم،
وظایف هیئت مشاوره
اولاً حل غوامض امور معارف ثانیاً رد و قبول تألیفات معینه برای مدارس و مکابت رابعاً مشورت در تدارک نواقص و تعلیمات و لوازم تحصیلات ثلاثه از وجوه اعانه و غیره و ترجیح بعضی تدارکات به مقتضیات حال.
خامساً تعیین مصرف وجوه فوق العاده که برسم هدیه و اعانه می‌رسد ووجوه موقوفات که به اختیار وزارت معارف گذارده شده باشد
سادساً معاونت فکری بوزیر در هر نوع مسئله و مشکلی که به آن هیئت رجوع شود در آن لایحه که از طرف وزارت معارف تقدیم مجلس شد نسبت به چهار جزو از اجزاء این ماده هم یک اظهاراتی کردند که از آن جمله این بود که این فقرات اول تا چهارم ماده دوازدهم بعضی مبهم و محتاج به تغییر و تفسیر است بنابراین پیشنهاد کرده بودند که آن چهار جزو حذف شود و به جای آن یک مواد دیگری در تحت عنوان وظایف شورای عالی معارف تدوین گردد ولی فقره پنج و شش عیناً نقل به این قانون فعلی شده است بنابراین همان ماده پنج عیناً در تحت عنوان جزء دهم نقل به این لایحه شده بنابراین یک فقره تازه و یک امر جدیدی نیست که وزیر پیشنهاد کرده باشد بلکه در جزو قانون سابق وضع و مجلس دوم نیز آن را تصویب کرده است و البته نمایندگان دوره دوم با یک بصیرت کاملی در این باب رای داده‌اند و بنده تصور نمی‌کنم دیگر امروز لازم باشد ما در آن جزء زیاد مباحثه نمائیم زیرا یک چیزی است که در سابق مجلس تصویب نموده و عیناً نقل به این قانون شده است و به علاوه اگر درست در جمله اخیر این جزء که می‌گوید تعیین مصرف وجوه موقوفاتی نباشد به جهت اینکه موقوفاتی که به اختیار وزارت معارف گذارده می‌شود از دو صورت خارج نیست یا موقوفاتی است که مستقیماً تولیتش با وزارت معارف است و یا موقوفاتی است که وزارت معارف نمی‌تواند در آن دخالت نماید بلکه موقوفاتی است که دخالت وزارت معارف در آن محتاج به اذن یکی از احکام شرع می‌باشد در هر دو صورت در موقعی که وجوه موقوفات به اختیار وزارت معارف گذارده شده باشد لازمه اش این است که از یکی از این دو شق خارج نباشد یا موقوفاتی است که تصرف وزارت عارف در آنها موکول به اجازه حاکم شرع می‌باشد و در آن صورت البته تا اجازه حاصل نشده باشد ممکن نیست وزارت معارف قادر باشد در آن وجوه تصرفاتی بنماید و یا موقوفاتی است که مستقیماً در تحت نظر وزارت معارف گذارده شده و محتاج به اذن یکی از حکام شرع هم نیست در آن صورت این جزء شامل آن قسمت هم خواهد بود.
بنابراین بنده تصور می‌کنم ما در اینجا محتاج نباشیم که یک تغییراتی برای این جزء قائل شویم و چون این یک جزئی است که در سابق مجلس تصویب نموده تصور می‌کنم اگر به همین حال باقی باشد اشکالی تولید نخواهد شد.
رئیس ـ آقای مستشارالسلطنه مخالفید؟
مستشارالسلطنه ـ خیر موافقم
رئیس ـ آقای محمد هاشم میرزا مخالفید؟
محمد هاشم میرزا ـ بلی
رئیس ـ بفرمائید
محمدهاشم میرزا ـ بنده می‌خواهم عرض کنم کلیتاً قانون گذاری و قانون نوشتن برای این است که تمام افراد مردم مطلع از قانون شوند این دفاعی که آقای مخبر فرمودند خیلی خوب دفاعی بود در صورتی که پری روز گمان می‌کنم درست خاطرشان نبود و بعضی تعمیرها فرمودند که مطابق به اصول قانون اوقاف نبود برای رفع مباحثات بنده دو پیشنهاد می‌کنم قبول فرمائید یکی به جهت تعیین مصرف است زیرا آن نوعی که در این قانون نوشته شده یک قدری ذهن انسان را دور می‌کند و تصور می‌شود بر خلاف مقررات قانون است در صورتی که اگر در آخر جزء دهم اضافه نمائیم مطابق قانون مصوبه مجلس دوم و یا اینکه اضافه شود (حب ما اوقفها اهلها) رفع سوء تفاهم می‌شود حال هر کدام از این دو را قبول فرمائید و صلاح بدانید گمان می‌کنم رفع تمام اشکالات مخالف و موافق بشود؟
رئیس ـ مجلس مذاکرات را در جزء دهم کافی نمی داند؟
(جمعی گفتند کافی است)
رئیس ـ سه فقره پیشنهاد رسیده است قرائت می‌شود،
(پیشنهادی از طرف آقای محمدهاشم میرزا به مضمون ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم در آخر جزء دهم ماده دوازدهم این طور نوشته شده ماطق قانون اوقاف مصوبه مجلس دوم.
رئیس ـ ارسال می‌شود به کمیسیون پیشنهاند دیگری هم از طرف شاهزاده محمدهاشم میرزا است.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم در آخر جزء دهم از ماده دوازدهم این قسمت از حدیث شریفه اضافه شود حب ما اوقفها اهلها،
رئیس ـ این پیشنهاد هم ارجاع به کمیسیون می‌شود پیشنهادی دیگری از آقای شیخ العراقین داده شده است
(به مضمون ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌نمایم فقره دهم این قسم نوشته شود:
۱۰ ـ تعیین مصرف وجوه فوق العاده که برسم هدیه و اعانه به معارف می‌رسد و وجوه موقوفاتی که با اجازه حاکم شرع به اختیار وزارت معارف گذاشته شده باشد.
رئیس ـ توضیحی راجع به این پیشنهاد دارید؟
شیخ العراقین زاده ـ محتاج به توضیح نیست برای اینکه همانطور که پیشنهاد شده اضافه شود گمان می‌کنم رفع این اختلاقاتی که بین آقایان حاصل شده بنماید.
رئیس ـ ارسال می‌شود به کمیسیون. جزء یازدهم قرائت می‌شود.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
۱۱ ـ تشخص صلاحیت اشخاصی که اجازه تأسیس مدرسه می‌خواهند.
رئیس ـ آقای ملک الشعراء (اجازه)
ملک الشعراء ـ بنده چنانگه پیشنهاد کرده‌ام عقیده دارم بر این جزء اضافه شود که تشخیص هویت و صلاحیت مدیران جرائد و مجلات نیز با شورای معارف باشد زیرا به آن اندازه که صلاحیت و هویت مدیر مدرسه جالب توجه است بیش از آن هویت اشخاصی که می‌خواهند مدیر و هادی افکار عمومی می‌شوند و روز نامه و مجلس بنویسند باید مراعات شود برای اینکه اگر یک مدرسه در تحت نظر یک مدیر با موسس بد اخلاق و بی تربیت اداره شود این مسئله شامل صد یا دویست نفر اطفال خواهد شد اما اگر جرائد و مجلات و روزنامجات در تحت نظر اشخاص بدون صلاحیت اداره شود (چنانگه مکرر اتفاق افتاده است) ضررش به تمام افراد مملکت وارد می‌شود بنده برای جلوگیری از مضاری که در آتیه ممکن است در این راه پیش بیاید این پیشنهاد را می‌کنم اگر چه در قانون اساسی معارف مختصراً به این قضیه توجهی شده است ولی با وجود این بنده یا بوسیله طرح ثانوی و یا بوسیله وزارت معارف شرایط مدیران جراید را پیشنهاد خواهم کرد و امیدوارم از مجلس هم بگذرد ولی عجالتاً دو حال حاضر بنده عقیده دارم که مراعات این قسمت از قانون معارف و قانون مطبوعات به عهده شورای عالی معارف واگذار شود و گمان می‌کنم کمیسیون معارف هم با این قسمت مخالف نباشد.
مخبر ـ اگر چه حالا موقع نیست عقیده کمیسیون را در این موقع بیان نمایم و البته بعد در ارجاع به کمیسیون در موقع شور ثانوی عقیده کمیسیون اظهار شود ولی از نقطه نظر عقیده شخصی بنده با این پیشنهاد موافقم ولی یک اشکالی در اصل قانون مطبوعات است و آن این است که قانون مطبوعات معین نمی‌نماید مجری این قانون کی خواهد بود؟ آیا وزارت معارف مجری آن قانون است یا وزارت عدلیه یا وزارت داخله؟ و این یکی از معایب اساسی است که در قانون مطبوعات موجود است و البته در آتیه بایستی فکر کرد که اولاً تکلیف اجرای قانون مطبوعات معین شود که با کدام وزارت خانه است آنوقت اگر معلوم شد اجراء آن به وزارت داخله و یا عدلیه رجوع شود در آن صورت گمان می‌کنم این پیشنهاد مورد نداشته باشد زیرا اصل اجرای قانون از مختصات یک وزارت خانه و تطبیق شرایط صلاحیت مدیر روزنامه در یک وزارت خانه دیگر تصور می‌کنم تولید اشکال نمید معذالک بنده شخصاً با اصل پیشنهاد آقای ملک الشعراء موافقم.
ملک الشعراء ـ اینکه فرمودید تشخیص هویت و صلاحیت اشخاص که می‌خواهند روزنامه تاسیس نمایند و اجرای قانون مطبوعات معلوم نیست با کی ات خود این قضیه به بنده اجازه می‌دهد پیشنهاد خود را تأیید بکنم که تشخیص هویت مدیران جرائد و مجلات با شورای عالی معارف باشد زیرا اگر ممیز و مشخص برای این کار در قانون مطبوعات معین می‌شد شاید این پیشنهاد بنده مورد نمی‌داشت ولی چون قانون مطبوعات تکلیف آن را معین نمی‌نماید بنده از موقع استفاده نموده و پیشنهاد می‌کنم که در جزء یازدهم اضافه شود که مششخص و ممیز اشخاصی که می‌خواهند روز نامه و مجله تأسیس نمایند با شورای عالی معارف باشد و اینکه می فرمائید معلوم نیست مجری قانون مطبوعات کی است و بایستی معلوم شود بنده حرفی دارم ولی فقط از قضیه تشخیص هویت و صلاحیت مدیران جرائد که در قانون مطبوعات معین نیست بنده پیشنهاد می‌کنم به شورای عالی معارف واگذار شود و گمان می‌کنم به جائی هم ضرر وارد نیاورد زیرا امتیاز روزنامه از وزارت معارف خواسته می‌شود و به آنجا اطلاع داده می‌شود که روزنامه بچه شکل و به چه مسلک و به چه قطع خواهد بود.
بنابراین همانطور هم تشخیص و صلاحیت مدیر مدرسه با وزارت معارف می‌باشد و حالیه به شورای عالی معارف واگذار می شو همانطور که شایسته است تشخیص صلاحیت مدیران جراید هم به شورای عالی معارف واگذار شود.
رئیس ـ آقای حائری زاده (اجازه)
حائری زاده ـ بنده با این پیشنهاد موافقم و چون عضو کمیسیون معارف هستم خواستم موافقت خودم را با این پیشنهاد اظهار دارم.
رئیس ـ آقای حاج میرزا علی محمد دولت آبادی (اجازه)
حاج میرزا علی محمد ـ بنده اصلاً با این وظیفه که برای شورای علی معارف معین کرده‌اند مخالفم زیر شورای عالی معارف باید نظامنامه تهیه نماید که از روی آن نظامنامه مدیران جرائد و امثال آن انتخاب شوند ولی تشخیص آن با اداره‌ای است که مسئول آن امر می‌باشد نه اینکه شورای عالی معارف بتواند تشخیص افراد و اشخاص را بدهد بلکه باید نظامنامه برای اینکه ترتیب دهد ولی انتخاباتش با اداره مسئول باشد و در این موضوع پیشنهادی هم نموده‌ام.
رئیس ـ پیشنهاد نشده است
حاج میرزا علی محمد ـ آلان تقدیم می‌کنم
مخبر ـ در جزء یازدهم که تعیین صلاحیت اشخاصی که می‌خواهند مدرسه باز کنند به شورای عالی معاف واگذار شده لازم است خاطر آقای دولت آبادی را به قانون اساسی معارف متوجه گردانم. برای معارف در دوره دوم دو قانون از تصویب مجلس گذشته یکی قانون اداری وزارت معارف است که راجع به تشکیلات اداری دوائر و ادارات وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه است و دیگری قانون اساسی معارف می‌باشد که در همان دوره دوم وضع شده در آن قانون از برای اشخاصی که می‌خواهند مدیر مدرسه شوند شرایطی پیش بینی شده نهایت این است که موافق آن قانون رئیس اداره مسئول مکلف است آن شرایط را با دواطلبان تأسیس مدرسه تطبیق نماید لکن برای اینکه ممکن است رای یک نفر صائب نبوده و در تشخیص صلاحیت مورد سهو و خطائی شود این است که تشخیص این صلاحیت را در جزو وظایف شورای عالی معارف ذکر نموده‌ایم و بایستی مدیر دائره مربوطه در این گونه مواقع به شورای عالی معارف رجوع نماید البته شورای عالی معارف هم در اطراف مسئله تحقیقاتی نموده اگر نظریات رئیس اداره را صائب دید تصدیق والا ردی می‌نماید.
بنابراین گمان می‌کنم محتاج به وضع قانون جدیدی نباشد. همچنین شرایط مدیران جرائتد همدر قانون مطبوعات معین شده و مخصوصاً شرایط جدیدی به مدیر و نویسنده و سردبیر و غیره در آن قانون تعیین شده حالا اگر این امر هم احاله به شورای عالی معارف شود شورای عالی معارف این نظریه را خواهد داشت آیا شرایط معینه با آن شخص مطابقت می‌نماید یا خیر اگر مطابقت کرد تصدیق والا رد می‌نماید.
رئیس ـ در این جزء مذاکرات کافی است یا خیر؟
(بعضی گفتند کافی است)
رئیس ـ راجع به جزء یازدهم دو فقره پیشنهاد رسیده یکی از طرف آقای ملک الشعراء و دیگری از طرف آقای حاج میرزا علی محمد دولت آبادی قرائت می‌شود.
(پیشنهاد آقای ملک الشعراء به مضمون ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم قسمت یازده اینطور نوشته شود.
۱۱ ـ تشخیص صلاحیت اشخاصی که اجازه تأسیس مدرسه و مجله و روزنامه می‌خواهند ملک الشعراء
(پیشنهاد آقای حاج میرزا علی محمد به شرح ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم که در ماده دوازدهم فقره یازدهم این طور نوشته شود.
تهیه نظام نامه صلاحیت اشخاصی که اجازه تأسیس مدرسه می‌خواهند علی محمد دولت آبادی
رئیس ـ هر دو پیشنهاد ارجاع می‌شود به کمیسیون جزء دوازدهم قرائت می‌شود
(به مضمون ذیل قرائت شد)
تصدیق صلاحیت معلمین و معلمات و تهیه نظامنامه مخصوص برای ترفیع و تنزل رتبه یا عزل آنها
رئیس ـ آقای حاج میرزا علی محمد دولت آبادی (اجازه)
حاج میرزا علی محمد ـ بنده همان اشکالی راکه به جزء یازدهم داشتم در این جزء نیز وارد می دانم بنده عقیده دارم که تشخیص صلاحیت معلمین و معلمات را شورای عالی معارف نبایستی بدهد زیرا به هیچ وجه معقول نیست یک شورائی که هیچ گونه مسئولتی ندارد تشخیص صلاحیت یا عدم صلاحیت اشخاص با اداره‌ای است که موظف و مسئول باشد در این جزو نیز پیشنهادی کرده‌ام تقدیم می‌شود.
مخبر ـ بنده تصور می‌کنم اعضاء رسمی شورای عالی معارف در حدود وظائف خود مسئو. لیت داشته باشند زیرا اگر این موسسه بدن مسئولیت باشد معنی ندارد. راجع به معلمین هم همانطور که عرض کردم در قانون اساسی معارف نوشته شده است و در اینجا تشخیص صلاحیت آنها با شورای عالی معارف معین شده
رئیس ـ آقای آقا سید یعقوب (اجازه نطق)
آقا سید یعقوب ـ گمان می‌کنم اول وظیفه شورای عالی معارف تصدیق کردن به صلاحیت معلمین و معلماتی است که می‌خواهند تعلیم بدهند اگر این تصدیق با شورای عالی معرف نباشد پس با کی باید باشد؟ شورای عالی معارف برای همین است که مشورت بکند و ببیند آیا معلم قابل است تدریس بکند و صلاحیت دارد یا ندارد شورای معارف وظیفه اش این است و غیر از این نیست نظامنامه چه ربطی به تصدیق صلاحیت معلمین دارد.
رئیس ـ جزو سیزدهم قرائت می‌شود
(به شرح ذیل قرائت شد)
۱۳ ـ تعیین شرایط محصلینی که به خرج دولت به خارجه اعزام می‌شوند و انتخاب آنها
رئیس ـ آقای زنجانی (اجازه نطق)
آقا شیخ ابراهیم زنجانی ـ بنده گمان می‌کنم این رویه اسباب زحمت شورای عالی معارف خواهد شد اگر انتخاب را به آنها واگذار کنند هر روز یک اشخاصی می‌روند و به آنها زحمت می‌دهند این است که بنده ضمیمه پیشنهاد کرده‌ام از میان اشحاصی که دارای شرایط هستند شورای معارف عده‌ای را انتخاب بکند.
مخبر ـ این مطلبی که فرمودید تصور می‌کنم با جزو سیزدهم مخالفتی نداشته باشد و به علاوه اینجا تعیین شرایط انتخاب است یک شرایطی معین می‌کنند که از روی آن شرایط اشخاص داوطلب حاضر می‌شوند و امتحان می‌دهند و پس از امتحان نمره آه معین می‌شود نه اینکه خود شورای یکی یکی را بدون شرائط انتخاب کند این طور نیست تعیین شرایط محصلینی است که به خرج دولت به خارجه اعزام بشوند و انتخاب آنه مقصود تعیین شرایط انتخاب آنها است.
آقا شیخ ابراهیم زنجانی ـ من در تعیین شرایط حرف ندارم نمی‌خواهم حذف شود البته شرایطی را تعیین می‌کنند ولکن انتخاب آنها را به طور مطلق به شورای معارف نباید واگذار کرد هر روز هر کس می‌رود می گوید من شرایط انتخاب را دارا هستم مرا انتخاب کنید لهذا گمان می‌کنم باید اشخاصی که دارای این شراطیند در شورای عالی معارف جمع شوند و از میان آنها عده‌ای انتخاب شوند این است که ضمیمه را پیشنهاد کرده‌ام.
رئیس ـ آقا شیخ العراقین زاده (اجازه نطق)
شیخ العراقین زاده ـ بنده می‌خواهم از آقای مخبر سوال کنم که مقصود از شرایط محصلین چه چیز است و یعنی چه؟
مخبر ـ از جمله شرایطی که در نظامنامه مخصوص شورا معین خواهد شد یکی این است که محصلینی که به اروپا برای تحصیل اعزام می‌شوند سنشان چقدر باید باشد دیگر معلومات آنها است که چه اندازه باید معلومات داشته باشند آیا باید تصدیق نامه داشته باشند یانداشته باشند به علاوه فقیر باشند یا غنی از این قبیل شرایط است و بنده معتقد هستم که در آتیه حتی الامکان باید کوشش کرد که فقراء به اروپا اعزام شوند آن هم برای تحصیل صنعت.
(جمعی گفتند صحیح است)
رئیس ـ آقای زنجانی موافق هستید
آقا شیخ ابراهیم زنجانی ـ بلی
رئیس ـ آقای آقامیرزا براهیم قمی (اجازه نطق)
آقامیرزا ابراهیم قمی ـ بنده هم معتقدم یک جمله در آخر این عبارت اضافه شود به این مضمون که انتاب آنها از روی لیاقت و استحقاق باشد همینطور هم پیشنهاد کرده‌ام
رئیس ـ آقای ملک الشعراء (اجازه نطق)
ملک الشعراء ـ آقای زنجانی یک اعتراضی فرمودند و آقای مخبر نیز یک توضیحی دادند توضیح آقای مخبر می‌توانست آقای زنجانی را قانع کند ولی عبارت کافی نیست ایشان اینطور توضیح دادند (تعیین شرایط انتخاب محصلینی که به خرج دولت به خارجه ازام می‌شوند) ولی عبارت این طور نیست بنده معتقد به این تعبیر که فرمودند هستم ولی با عبارت مخالفم و باید اصلاح شود که مقصود آقای زنجانی هم حاصل شود والا این عبارت اشکالهای آقای زنجانی را ایفاء می‌کند و آن طور می رساند که انتخاب محصلین به عهده شورای عالی خواهد بود و آنوقت یک اشکالاتی برای شورای عالی معارف پیش خواهد آمد ولی اگر تعیین شرایط انتخاب آنها چنانچه آقای مخبر فرمودند با شورا باشد این اشکالات وارد نمی‌شود و این قسمت بهتر و محکمتر خواهد شد این است که بنده پیشنهاد کردم که این عبارت اصلاح شود.
رئیس ـ آقای شیخ العراقین زاده ـ (اجازه نطق)
شیخ العراقین زاده ـ بنده معقدم این شرایط اختصاص به محصلینی که از طرف دولت اعزام می‌شوند نداشته باشد باید نیست به تمام افراد اهالی باشد که اگر وزارت معارف ببیند واجد آن شرایط هستند بروند اگر نیستند از آنها ممانعت کند و همینطور هم پیشنهاد کرده‌ام
مخبر ـ اولاً وزیر معارف بلکه هیچ دولتی نمی‌تواند ممانعت از آزادی افراد کند و اینکه قید شده است مقصود محصلینی است که دولت مخارج ایام تحصیل آنها را می‌دهد و بای از همان روز اول که انتخاب می‌شوند و اقاتی که مشغل تحصیل هستند کاملاً در تحت نظر دولت باشند.
رئیس ـ چون مطالب دیگری هم داریم اگر آقایان صلاح بدانند بقیه مذاکرات این قانون بماند برای جلسه دیگر
(بعضی تصدیق نمودند)
رئیس ـ خاطر آقایان هست که از طرف وزارت مالیه رقعه‌ای راجع به آقای غضنفر خان رسیده بود و هیئتی که بنا بود از طرف مجلس معین شود به امشب موکول شد حالا اگر آقایان مذاکراتی دارند بفرمایند آقای غضنفرخان (اجازه نطق)
غضنفر خان ـ در جلسه گذشته که مراسله تعجب آور آقای مصدق السلطنه وزیر مالیه سابق راجع به دوله تصدی مامور مالیه گلپایگان این بنده قرائت شد دخول در مذاکرات را آقای رئیس به جلسه آینده محول فرمودند و بنده هم در آن موقع نتوانستم به مراسله مذکوره اعتراض نمایم اینک عرایض و اعتراضات خود را به عرض نمایندگان محترم میرسانم.
اولاً آقای وزیر مالیه قبل از آنکه مراسله مزبوره را تقدیم ریاست مجلس نموده و کسب تکلف نمایند شرح مفصلی به همین مضمون و زمینه در کلیه جراید مرکزی برای خود نمائی و توهین به مقام یکنفر نماینده امر به انتشار داده و نسبتهای بی اساس به اتکاء راپورت کمیسیون تفریغ محاسبات به اینجانب داده بودند بنده هم شرحی در تحت عنوان تکذیب دربارة از جرائد مرکزی منتشر و برای تذکر و مزید اطلاع بعد از ختم عرایض خودم عین شرح تکذیبیه مندرجه روزنامه ایران را به عرض آقایان محترم خواهم رسانید ثانیاً آقای وزیر مالیه در مراسله شبیه به تاریخچه خودشان اظهار می‌دارند که این بدهی با موافقت اداره محاسبات کل نسبت به این بنده مسلمیت پیدا کرده به این قسمت هم کاملاً اعتراض دارم برای اینکه اداره محاسبات کل بهداری به محاسبات بنده رسیدگی نکرده و این رسیدگی هم که می‌فرمایند فقط از مختصر مذاکراتی که در کمیسیون سه نفری تفریغ محاسبات یعین همان کمیسیون که همه می دانید محکوم به اجرای اوامر شخص وزیر هستند به عمل آمده و ابداً اداره محاسبات کل و محاکمات مالیه دخیل نبوده‌اند.
ثانیاً آقای وزیر مالیه در مراسله خودشان صراحتاً مرقوم می‌دارند که حکم صادره از این محکمه قابل استیناف نیست خیلی محل تحیر و تعجب است که این کمیسیون اختصاصی و اختراعی از چه طرق قانونی این اقتدار و صلاحیت را دارا شده وخود را مافوق کلیه محاکم صالحة این مملکت فرض کرده است در صورتی که همه آقایان نمایندگان محترم مستحضرند و خود آقای وزیر مالیه هم لابد مطلع است که کلیه محاکم وزارت مالیه از محاکم اختصاصی و اصولاً مخالف با روح حکومت ملی است و گمان نمی‌کنم احکام صادره کیف مایشائی این محکمه قاطع بوده و بر خلاف اصل پانزدهم و شانزدهم و هفدهم متم قانون اساسی نتواند حکم به ضبط مختصر ملک متصرفی بنده و یادگیری بدهد.
اصل پانزدهم می‌گوید هیچ ملکی را از تصرف صاحب ملک نمی‌توان بیرون کرد مگر با مجوز شرعی و آن نیز پس از تعیین و تأدیه قیمت عادله است.
اصل شانزدهم می‌گوید. ضبط اموال و املاک مردم به عنوان مجازات و سیاست ممنوع است مگر به حکم قانون.
اصل هفدهم می‌گوید: سلب تسلط مالکین و متصرفین از اموال و املاک متفرقه ایشان به هر عنوان که باشد ممنوع است مگر به حکم قانون در هر صورت قصد بنده از ذکر کلمه قانون بود افسوس و هزار افسوس که پس از شانزده سال مشروطیت هنوز افراد ملت بدبخت ایران باید در تحت تأثیرات و رفتار غیر قانونی نیست و نابود شده حیثیات وخدمات چندین ساله آنها به میل و اراده یک نفر وزیر و چند نفر بستگانش از میان برود رابعاً در مراسله مذکوره آقای وزیر مالیه مختصر ملک خریداری این بنده واقعه در گلپایگان را از عین عایدات دولت تصور کرده و این بنده را متهم ساخته‌اند این قسمت را هم جداً تکذیب می‌نمایم زیرا در نتیجه شانزده سال خدمت و زحمت در ماموریت‌های مختلفه با حال تجرد و اقتصاد فقط و فقط این مختصر علاقه را خریداری کرده و یک قسمت قیمت آن را هم از عواید چندین ساله همان ملک پرداخت ام و به غیر از این دیناری نقد و یک وجب ملک در جائی ندارم و در مقابل مبالغی هم به اشخاص معین مقروض و مدیون می‌باشم جای بسی تأسف است که آقای وزیر بدون مطالعه و تحقیق به استناد گفتة یک نفر مفتن مغرض همچو نسبتی به بنده می‌دهند و اگر مقصود آقای ویر از این اظهار این است که می‌خواهند مایملک و دارائی هر یک از مامورین دولت را تشخیص داده و معلوم بدارند که از چه ممری بدست آمده است در صورتیکه این نظریه ایشان برای خدمت گذاری به مملکت و اصلاحات مالیه دولت است گمان می‌کنم بهتر این بود که این اقدام ابتدا از خود و اکفاء خودشان شروع می‌فرمودند.
خامساً آقای وزیر مالیه در خاتمه مراسله شان مرحمت فرموده‌اند و برای رفع هرگونه اشتباه و خیال در خواست تعیین ۳ نمایند از مجلس شورای ملی کرده و تقریباً خواسته‌اند با ذکر این جمله و تقدیم این درخواست نسبتهائی را که به بنده داده‌اند خالی از غرض جلوه دهند و یک لباس صحتی به او بپوشانند در صورتیکه خود این بنده برای رسیدگی به این اختلاف محاسبه و رفع سوء تفاهم در چندی قبل به موجب عریضجات جداگانه از مقام محترم ریاست مجلس مقدس تعیین هیئت منصفه را در خواست و استدعا نموده بودم شاید در سایه مطالعات و رسیدگی هیئت منتخبه حقیقت امر روشن و واضح گردد و در پایان عرایض خودم از مقام ریاست و سایر نمایندگان محترم مستدعی است هرچه زودتر مرحمت فرموده امر به انتخاب هیئت منصفه بفرمایند تا انشاءالله به زودی حق از باطل تمیز یافته و مجازاتی که به هر یک از ماها تعلق خواهد گرفت مجری شود شرحی است که قبل از اینکه آقای وزیر مالیه این مراسله را به هیئت رئیسه بنویسند در تمام جرائد نوشته‌اند این است که بنده هم عین آن را که در روزنامه ایران درج شده محض استحضار خاطر آقایان می‌خوانم.
جمعی اظهار نمودند لزومی ندارد)
غضنفرخان می‌فرمایند لازم نیست. بیار خوب بنده با اینکه خودم در خواست هیئت منفصفه را کرده‌ام اگر آقای وزیر مالیه یک نظریه مخصوصی نسبت به بنده نداشتند بنده گمان می‌کنم محتاج به چیدن این صغری و کبری در مراسله خودشان نبود
رئیس ـ آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقای سید یعقوب ـ بنده نمی‌خواهم تکذیب وزیر سابق را بکنم ولکن ناچارم حفظ همکاری را عرضه بدارم ولی چون کابینه و وزیر مالیه تغییر کرده بنده از مجلس تقاضا می‌کنم که در این دورهکابینه آقای مشیر الدوله که رئیس الوزرای بی غرضی هستند اگر چه رئیس الوزراء سابق هم همینطور بودند به این کابینه جدید رجوع شود تا اصل مسئله ثابت شود و بنده طبعاً از آن لایحه که به مجلس آمد نهایت تنفر را اظهار می‌دارم به واسطه آنکه سزاوار نبود برای یک نمایند اینطور لایحه در مجلس قرائت شود
رئیس ـ آقای اقبال السلطان (اجازه نطق)
اقبال السلطان ـ بنده هم همین عقیدة آقای آقا سید یعقوب را دارم که به هیئت دولت برگردد و هر نظریه دارند به عرض مجلس برسانند.
رئیس ـ آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
جاج شیخ اسدالله ـ بلی بنده در اطراف این لایحه هر چه فکر کردم راه قانونی تصور کنم که این تقاضا چه تقاضائی است و این کمیسیون چه کمیسیونی است چیزی نفهمیدم نمی دانم آیا مجلس وظیف دار است نسبت به هر محاسبه یک یا دو نفر یا ده نفر معین کند رسیدگی به حساب نماید یا خیر.
وزارت مالیه مطابق قانون سابقش یک ترتیبی داشت و قانون جدید هم که هنوز نیامده که اداره محاسبات نسبت به مامورین خودش چطور رسیدگی کند سابقاً کسی اگر از آن رسیدگی شکایتی داشت رجوع به محاکمات مالیه می‌نمود و در آنجا رسیدگی به منزله استیناف بود وحکمی از آنجا صادر می‌شد.
حالا فرضاَ به محاسبه یک نفر تحصیل دار یا پیشکار مالیه (قطع نظر از نمایندگی) در اداره محاسبات رسیدگی شده خود ایشان که تکذیب می‌کنند و می‌فرمایند محاسبه و رسیدگی نشده و به استناد و دلایل و مدارک من مراجعه نشده فقط مذاکرات شفاهی بوده فرضاً اداره محاسبات هم که حالا به کمیسیون محاسبات تبدیل شده به حساب ایشان رسیدگی کرده باشد و ایشان را محکوم نمده باشد که یک مبلغی از مالیه دولت پیش ایشان باقی است مطابق ترتیب قهراً باید به محاکمات مالیه برود محاکمات مالیه هم که تشکیل شده است و اگر کسی شکایتی دارد باید به محاکمات برود و در آنجا رسیدگی ثانوی به عمل بیاید و پس از آنکه تمام مراحل ابتدائی و استیناف و جزائی را طی نموده آنوقت چون آقای غضنفرخان سمت نمایندگی را دارند از مجلس بایستی تقاضا شود و نظریه مجلس معین شود ولی هنوز به آن مرحله نرسیده و مرحله ابتدائی است به علاوه وزیر سابق هم که این تقاضا را کردند در اینجا حاضر نشدند یک توضیحاتی بدهند که مقصود از این کمیسیون و رسیدگی به مزله محاکمات است یامحاسبات ابتدائی است و اینها هیچ معلوم نیست همینقدر می‌فرمایند یک محاسباتی کرده‌ام قابل استیناف هم نیست یعنی چه؟ در صورتی که مدعی علیه را که در مرحله اولی محکوم می‌نمایند اگر از مخالفین شکایت داشته باشند باید رسیدگی بشود.
در هر صورت آن دولت و وزیر مالیه تغییر کرد حالا نمی دانم وزیر مالیه که امروز متصدی خواهد شد همین نظریه را تعقیب می‌کنند و انتخاب سه نفر را از مجلس می‌خواهند یا خیر؟ این است که بنده گمان می‌کنم امروز مذاکره راجع به این پیشنهاد بی اثر باشد شاید وزیر مالیه جدید بگوید اصلاً این محاسبه بی اساس بوده و به محاسبات ایشان رسیدگی شده یا اینکه بگویند رسیدگی ثانوی باید بشود یا اینکه بگویند باسناد ایشان مراجعه شده و صحیح است بنابراین بنده لازم می دانم در این باب باید تامل کرد و مراجعه به وزیر وقت کرد و نظریه او را خواست اگر او هم تعقیب کرد آنوقت مذاکره و انتخاب می‌کنیم ولی امروز هیچ مورد ندارد.
غضنفر خان ـ بنده در مقابل اظهارات آقای حاج شیخ اسدالله همینقدر می‌توانم عرض کنم که ایشان قدری اشتباه فرموده‌اند این در خواست انتخاب یک کمیسیون یا هیئت منصفه برای رسیدگی از طرف خود بنده بود که از مقام ریاست درخواست کرده و انتخاب هیئت منصفه را خواسته‌ام
رئیس ـ آقای مستشار السلطنه (اجازه)
مستشارالسلطنه ـ بنده نظریه آقای حاج شیخ اسدالله را تصدیق می‌کنم ولی حالاکه این قضیه به مجلس شورای ملی آمده نمایندگان باید امر به سکوت را جایز ندیده و فقط به نظر وزیر جدید حوالت ننمایند و باید تأکید شود که هر چه زودتر این قضیه تعقیب و یا لااقل نمایندة وزارت مالیه در مجلس حاضر شود که اگر مذاکراتی می‌شود با حضور نماینده وزارت مالیه باشد و اگر هم در خود وزارت مالیه تجدید نظری خواهد شد از طرف عموم نمایندگان باید علاقمندی نسبت به این مسئله اظهار شود که قضیه بطوری که مقتضی عدالت است ختم و حل شود.
رئیس ـ آقای آقا سید محمد تقی طباطبائی (اجازه)
آقا سید محمدتقی ـ بنده عجالتاً کاری ندارم که وظیفه مجلس شورای ملی است به اینکار رسیدگی کند یا در وزارت مالیه باید رسیدگی شود ولی از یک نقطه نظر بنده تصور می‌کنم مجلس شورای ملی نباید در این امر بی علاقه باشد زیرا یکی از وظایف مجلس شورای ملی این است که در مالیه مملکت نظارت داشته و از افراط و تفریط‌های اشخاص جلوگیری نماید چه وکیل چه وزیر باشد و نباید بگذارد بیت المال عمومی تفریط شود و باید حتی المقدور حفظ شود و دیگر اینکه از نقطه نظر حیثیت یک نفر وکیل هم دراین قضیه یا امثال این قضیه وقتی یک نستی به مقام یک نفر نمایند داده می‌شود باید مجلس تحقیقات کند یا حقاً تکذیب نماید یا به طوری که مکلف است عمل نماید.
رئیس ـ آقای نظام الدوله (اجازه)
نظام الدوله ـ بنده تعقیب نظریات آقای حاج شیخ اسدالله را به ضمیمه تأکید به دولت در این نظریه لازم می دانم و عرض می‌کنم بعضی چیزها نباید در مجلس سابق شود و این اختلافات باید در خود وزارت خانه رفع شود زیرا اگر از اینگونه اختلافات راجع به حساب پیدا شود حل آن با خود وزارت مالیه است زیرا او وزارت مالیه طرف اعتماد مجلس است و اگر طرف اعتماد نباشد حل امور مملکتی را به او واگذار نمی‌نمایند و بایستی از طرف مجلس به وزارت مالیه تأکید شود که جلسات خود را ادامه داده و زودتر به این امر رسیدگی و تفتیش نمایند منتها اگر بخواهند حقیقت آقای غضنفر خان یک ظلم و بی ترتیبی را قائل شوند آنوقت باید یک نظریات دیگری اتخاذ کرد ولی با ترتیب حالیه و ریاست وزرائی آقای مشیرالدوله گمان نمی‌کنم محتاج به این ترتیبات باشد
رئیس ـ مذاکرات در این موضوع کافی است یا خیر؟
(گفتند کافی است)
رئیس ـ رای می‌گیریم به پیشنهادی که شده است مضمون آن پیشنهاد این است که یک هیئتی از طرف مجلس معین شود و با حضور آن هیئت به محاسبات آقای غضنفرخان رسیدگی شود. آقایانی که تصویب می‌کنند همچو هیئتی از طرف مجلس معین شود قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب نشد پیشنهادی از طرف دولت سابق رسیده بود مبنی به بر قراری یک صد تومان شهریه برای ورثه مرحوم آقا شیخ محمد جواد
(از طرف نمایندگان ـ نود تومان)
رئیس ـ یک صد تومان است. نود تومان برای دیگری است. باری آن لایحه هم به کمیسیون بودجه
ارسال می‌شود. جلسه آتیه پس فردا دو ساعت به غروب مانده. دستور هم بقیه مذاکرات در قانون شوریا عالی معارف خواهد بود.
آقایان حالا که بیرون تشریف می‌برند باید یک نفر برای عضویت کمیسیون مالیه به جای مرحوم آقا شیخ محمد جواد انتخاب نمایند همچنین باید یک نفر به جای آقای شیخ العراقین زاده که از کمیسیون مبتکرات استعفا نموده اندتعیین کنند
سلطان العلماء ـ خوب است مقرر فرمایند دو نفر برای کمیسیون مالیه انتخاب کنند
رئیس ـ صحیح است. پس امشب دو نفر برای کمیسیون قوانین مالیه و یک نفر برای کمیسیون بودجه معین کنند. در جلسه دیگر یک نفر برای کمیسیون خارجه.
(بعضی گفتند برای کمیسیون بودجه دو نفر باید انتخاب شود).
رئیس ـ بلی دو نفر برای کمیسیون بودجه ودو نفر برای کمیسیون مالیه معین شودن اشخاصیکه برای کمیسیون بودجه معین می‌شوند از شعبات باید تعیین شوند.
نصرت الدوله ـ می‌خواهم بدانم ممکن است آقای رئیس اجازه بفرمایند انتخابات موکول به روز شنبه شود؟
رئیس ـ راجع به بنده نیست مجلس باید اجازه بدهد
نصرت الدوله ـ چون امب وقت گذشته و بعضی آقایان هم رفته‌اند به این جهت عرض کردم.
رئیس ـ اگر مخالفی نیست می‌ماند بای جلسه دیگر.
(اظهار مخالفی نشد)
(مجلس دو ساعت و نیم از شب گذشته ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی ـ مؤتمن الملک