مذاکرات مجلس شورای ملی ۲ امرداد ۱۳۲۸ نشست ۱۹۶

مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری پانزدهم

تصمیم‌های مجلس مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری پانزدهم

قوانین برنامه‌های عمرانی کشور مصوب مجلس شورای ملی

نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری پانزدهم

مذاکرات مجلس شورای ملی ۲ امرداد ۱۳۲۸ نشست ۱۹۶

روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران

شامل: متن قوانین - تصویب‌نامه‌ها - صورت مفصل مذاکرات مجلس شورای ملی - سوالات - اخبار رسمی - فرامین - انتصابات - آیین‌نامه‌ها - بخش‌نامه‌ها - آگهی‌های رسمی

شماره تلفن: ۵۴۴۸ - ۸۸۹۴ - ۸۸۹۵ - ۸۸۹۶

سال پنجم - شماره ۱۲۹۰

مدیر سید محمد هاشمی

۲شنبه ۳ مرداد ماه ۱۳۲۸

دوره پانزدهم قانونگذاری

شماره مسلسل ۱۷۳۸

مذاکرات مجلس شورای ملی

جلسه ۱۹۶

صورت مشروح مذاکرات مجلس روز شنبه ۲ امرداد ۱۳۲۸ نشست ۱۹۶

مجلس ساعت ۹ و ربع قبل از ظهر بریاست آقای رضا حکمت تشکیل گردید.

فهرست مطالب:

- تصویب صورت مشروح مجلس

۱- تصویب صورت مشروح مجلس

رئیس – نسبت بصورت مجلس دیروز نظری هست؟آقای دهقان.

دهقان – نماینده محترم آقای دکتر بقائی دیروز اینجا صحبتهائی فرمودند که چون در صورت مجلس درج شده‌است اگر جواب داده نشود بعقیده بنده یک امر ضروری فوت شده‌است.

رئیس – آقای دهقان شما نسبت بصورت جلسه اعتراضی دارید؟بفرمائید، جواب اوموردی ندارد.

دهقان – نه قربان راجه بمندرجات صورت جلسه بنده عرضی دارم بنده می‌خواهم عرض کنم که یک مسائلی اینجا مطرح است نمایندگان در قضاوت واظهار عقیده خودشان کمال آزادی عقیده رادارند هر کس هر نظر وعقیده‌ای دارد باید باکمال آزادی وصراحت بیان بکند (صحیح است) نه آقای دکتر بقائی حق دارند متوقع باشند که تمام وکلیه آقایان تسلیمشان باشند ونه وکلا حق دارند از آقای دکتر بقائی توقع داشته باشند که ایشان تسلیم نظراکثریت باشند می‌خواهیم عرض کنم اینکه شما آقای دکتر بقائی دیروز فرمودید که شما تحت امرید یا باید بمیرید و بدمید می‌خواهم عرض کنم که این اظهارات شایسته مجلس نیست ماباید دریکچنین موقع بسیار مهم بگذاریم مخالف اظهارش رابکند اگر هم موافقی هست اظهارش رابکند ومجلس هم در یک محیط بی سر وصدا وآرامی بتواند قضاوت صحیح بکند (دکتر بقائی –اجازه بدهید همچو وضعی باشد) بنده تقاضا می‌کنم از جنابعالی که متوسل باین اسلحه‌های زنک زده وهوچی گری نشوید بگذارید وکلا در کمال آزادی نظر خودشان را درکمال صراحت وآزادی اظهار بدادند.

رئیس – دیگر نظری نسبت بصورت مجلس نیست؟آقای دکتر بقائی.

دکتر بقائی – عرض کنم آقایان دیروز بخاطر دارند که جناب آقای امیر تیمور راجع بآن شرحی که نوشته بودند پای خبر کمیسیون شرحی اظهار فرمودند که امضای ایشان جعل شده‌است من خوشوقتم که این جعل از طرف مجلس برسمیت شناخته شده …

رئیس – بنشینید آقا جعل نیست الان امضاشان پای آنست یک چیزی الحاق کرده بودند گفتم علیحده چاپ شود امضای خودشان هم هست اگرایشان که مخبر هستند خبر کمیسیون رامطابق عقیده کمیسیون نمی‌دادند جعل کرده بودند یا باید استعفا می‌دادند،

دکتر بقائی – اجازه بفرمائید یک مطلب دیگری هم هست یکی دیگر هم می‌خواستم عرض کنم که خبر کمیسیون دارائی وپیشه وهنر در چاپخانه مجلس چاپ نشده‌است ودر چاپخانه خارجی رسیده..

رئیس – چه مانعی دارد اگر مجلس معطل باشد کارگرها مریض باشند یا خراب باشد نباید کاربماند.

دکتر بقائی – می‌خواستم تأیید شده باشد وبماند.

رئیس – مثل اینکه خیلی چیز مهمی کشف کرده‌اید، آقای امیر تیمور.

امیر تیمور – بانهایت احترامی که بمقام ریاست مجلس همیشه داشته ودارم.

رئیس – متشکرم. امیر تیمور – فرمایشیکه امروز بآقای دکتر بقائی فرمودند صحیح نمیدانم وعرایض بنده همان بود که دیروز عرض کردم.

رئیس – دیگر نظری نیست بصورت مجلس؟ آقای نخست وزیر بفرمائید.

- نطق نخست آقای وزیر

۲- نطق نخست آقای وزیر

نخست وزیر – آقایان نمایندگان دیروز در موضوع مدت نطق آقایان نمایندگان راجع بپیشنهاد دولت نسبت بنفت مذاکراتی در مجلس شورای ملی بعمل آمد بعقیده بعضی از آقایان نمایندگان در آن موضوع مدت نطق باستناد بند ج از ماده ۸۹ غیر محدود است. بند مزبور از این قرار است:(برای مذاکره درباب لایحه بودجه سالیانه کشور وعهد نامه‌ها ومقاوله نامه هاوامتیازات مدت نطق غیر محدود خواهد بود) بنده می‌خواهم نظر آقایان نمایندگان محترم را باین نکته متوجه سازم که اگردر عبارات این بند دقت شودمقصود…

مکی – مربوط بمجلس ورئیس مجلس است

کشاورز صدر – بگذارید صحبت کنند

مکی – رئیس دولت حق ندارد.

دکتر بقائی – مانفت را نمی‌دهیم ایشان در تفسیر نظامنامه داخلی حق ندارند دخالت کنند. در آئین نامه داخلی دولت حق بحث ندارد.

رئیس – بنشینید بگذارید رئیس دولت صحبت کند اگر خلاف نظم کنید ناچارم بشما اخطار کنم. نخست وزیر – بنده می‌خواهم نظر آقایان نمایندگان محترم راباین نکته متوجه سازم که اگردرعبارات این بند دقت شود مقصود از عهد نامه و مقاوله نامه قراردادهائی است که بین دولت ایران و یک دولت خارجی منتقد است.

دکتر بقائی – امتیاز دارد.

نخست وزیر – نه موافقت نامه یا قراردادی که بین دولت و یا شخص یا یک شرکت خارجی منعقد شود (مکی – عجب!) وچون این موضوع قراردادی است که بین دولت ویک شرکت خارجی منعقد شده‌است همانطوریکه جناب آقای رئیس فرمودند (دکتر بقائی – بافشاردولت انگلیس) اطلاق اعطای امتیاز نیز نمی‌توان بآن نمود بنابر این بعقیده اینجانب مدت نطق باید محدود بوده و مشمول فقره دوم ماده ۸۹ آئین نامه داخلی مجلس باشد.

دکتربقائی – این مربوط بدولت نیست

رئیس – آقایان ساکت باشید قطع کلام نکنید بهتان اخطار خواهم کرد و اجرا می‌کنم اینکه آقای ملک مدنی پا می‌شوند تذکر می‌دهند اینست وضع مجلس اینها راآئین نامه داخلی مجلس اجازه داده ست؟..

ملک مدنی – اخطار کنید از مجلس هم می‌توانید خارج کنید.

رئیس – کتک کاری هم نوشته؟.. در کجای آئین نامه نوشته‌است؟ بنده شنیده‌ام اینجا بعضی اشخاصی که می‌آیند اینجا همراهشان رولور می‌آورند بگارد هم گفته‌ام که تفتیش کنند هر که دارد باید توقیفشان کنند، در محوطه هر کس مسلح آمد بدهند توقیف کنند.

ملک مدنی – باید طبق آئین نامه مجلس رفتار شود

نخست وزیر – آنچه بنظرم می‌رسد تلف کردن وقت مجلس ازرویه آقایان نمایندگان مجلس بایددور باشد واگر دولت تشخیص نمیدادکه این موافقت نامه بین دولت وشرکت بانظر گرفتن اوضاع واحوال جهانی وزمان وامکان صلاح کشور است آنرا امضانمیکرد وبعرض مجلس نمیرسانید ودراین مواقع دولت ونمایندگان مجلس مسئولیت مشترک دارند البته تصمیم قاطع در این موضوع با خود مجلس شورای ملی است وبنده خواسته‌ام فقط جلب توجه آقایان نمایندگان رابنمایم والبته دراساس موضوع خوداینجانب وجناب آقای وزیر دارائی توضیحات لازم خواهیم داددرخاتمه چون وقت خیلی کم است و دو روز بیشتر بآخر مجلس نمانده‌است تقاضا دارم اجازه و موافقت فرمایند شبها هم جلسات مجلس تشکیل شود.

رئیس – آقای مکی باید صحبتشان رابکنند تأمل کنید چون درجلسه گذشته می‌خواستیم برای وقت جلسه شب رأی بگیریم اکثریت نبود الان تکلیف شب را تعیین کنیم بعد

مکی – دستورش راهم معین کنید.

دکتر بقائی – آقا یک موقعی هم برای سئوالات تعیین بفرمائید جلسه گذشته هم خودتان فرمودید.

رئیس – جلسه فوق العاده باید باشد فعلا عده برای رأی کافی نیست بعداً رأی می‌گیریم آقای مکی بفرمائید.

- بیانات آقای مکی در موضوع نفت

۳- بیانات آقای مکی در موضوع نفت

مکی – بنده قبل از اینکه شروع بعرایض خود بکنم لازم دانستم که در جواب آقای دهقان عرض کنم که دراین مجلس مانگفتیم وطن پرستی وحفظ کردن منافع ایران مونوپول کسی است البته در جریان دیروز ببنده ثابت شد که وکلای شرافتمند و طرفدار حفظ سرمایه ملی مملکت در این مجلس زیادند ومن از صمیم قلب تمام آن نمایندگانی که جدیت وکوشش می‌کنند تقویت می‌کنند مارا دراین ابراز مخالفت از صمیم قلب تشکر می‌کنم واصولا می‌خواهم عرض کنم ایرانی هیچوقت خیانتکار نخواهد شد (آزاد – ایرانی) آقایان ممکن است چند نفری بران جبن یا حب جاه دچار اشتباه بشوند و اشتباه آنها خیانت بمملکت تلقی شود ولی خوشبختانه در این مجلس می‌بینم عده زیادی نمایندگان شریف ووطن پرست هستندکه در حمایت از حق ملت ایران از هر نوع فداکاری کوتاهی نخواهند کرد، این یک موضوع، موضوع دیگری که بنده راجع بلایحه نفت دارم ودر حقیقت اخطار نظامنامه‌است طرح موضوع نفط دیروز در مجلس ماده ۵۷ آئین نامه داخلی مجلس است که برای درج در تاریخ ایران برای نشان دادن فشاری که بر مجلس بوده‌است راجع بنفط قرائت می‌کنم: کمیسیون خارجه وظائف کمیسیون خارجه عبارتست از رسیدگی بلوایح و طرحهای قانونی مربوط بعهدنامه هاومقاوله نامه‌ها وقراردادها با ممالک خارجه وامتیازات خارجی واستخدام اتباع خارجه وگذرنامه هاوفلان این بر خلاف نص صریح آئین نامه داخلی مجلس، خبر کمیسیون دارائی نه بکمیسیون بودجه ونه بکمیسیون خارجه رفته‌است واین بر خلاف آئین نامه داخلی مجلس است واین شتابزدگی فقط یک علتی دارد یا قطعاً همانطوری که دولت انگلستان راجع بهمین قضیه بهمین دولت فعلی بطوری که بنده اطلاع دارم نت داده‌است وبواسطه سیاست استتار ما امروز از این نت دولت انگلستان اطلاع نداریم یک همچو نتی هم داده‌اند که باید از مجلس بگذرد نمیدانم و قطعاً اگر نت نیست دولت باید تکذیب کند من اطلاع دارم که نت داده دولت انگلستان …

نخست وزیر – دورغ است، دروغ است، تکذیب می‌کنم، دروغ است

دکتر بقائی – عملتان نشان می‌دهد

مکی – بنده صبح از آقای وزیر دارائی شنیدم

دکتر بقائی – بنده اخطار دارم.

مکی – اجازه بفرمائید آقای دکتر بنده حرفم راتمام کنم.

رئیس – صحبتتان رابکنید.

مکی – دیروز باین قسمت عرایضم رسیدم

۲- بادقت درتغییرات منافع شرکت طبق بیلان ومنافع شرکت براساس محاسباتیکه اسم برده شد نشان می‌دهد که همواره منافع نشان داده شده ضمن بیلان شرکت از منافعیکه محاسبه شده‌است بین چند درصد تا پنجاه درصد کمتر بوده‌است واین درصد هر قدر بسالهای اخیر نزدیکتر می‌شویم که قیمت نفت باسرعت بیشتری افزایش یافته‌است این اختلاف درصد بپنجاه درصد نزدیکتر شده‌است (علت این مطلب اینست که بعنوان تعهدات طویل المدة باوجود افزایش سریع قیمت نفت دربازار بین المللی نفت ایران بقیمتی کمتر از قیمت بین المللی نفت در چند سال پیش بدولت انگلستان فروخته شده‌است فقط دردوسال ۱۹۴۱و۱۹۴۲ میزان منافع طبق بیلان ازمیزان منافع حساب شده زیادتر بوده‌است بامراجعه بخاطره‌های زمان جنک جهانی اخیر که راههای دریائی درسالهای نامبرده بالا بروی کشتیهای انگلیسی توسطه زیر دریائیهای آلمان مسدود شده بود می‌توانیم نتیجه بگیریم که در این دو سال بخصوص دولت انگلستان نتوانسته‌است نیازمندی دریا داری خود راکه مخصوصاً در ناحیه مدیترانه واقیانوس اطلس متمرکز بودند از محل محصول شرکت نفت ایران و انگلیس تأمین نموده ومجبور بوده‌است مابحتاج خودرااز کشور آمریکا ویا منابع دیگری تهیه وتأمین نماید وبدلیل این عدم فروش نفت ایران بدولت انگلستان وفروش آن بقیمت بیشتر وبهتر بدیگر مصرف کنندگان این وضعیت استثنائی پیش آمد کرده‌است.

۳- دلیل دیگری که این حقیقت راتأئید می‌کند این است که نظر بفقدان این مصرف کننده بزرک نفت ایران یعنی دریا داری انگلستان میزان استخراج و صدور نفت مادر حوالی همین سالها بنحو محسوسی تقلیل یافته‌است مثلا میزان نفت صادر شده که ازایران در ۱۹۳۸ در حدود نه میلیون وسیصد هزار تن بوده‌است در سال ۱۹۴۰ بهشت میلیون وسیصد هزار تن ودرسال ۱۹۴۱ بپنج میلیون وپانصد هزار تن تقلیل یافته ودر سال ۱۹۴۲ مجدداً بهشت میلیون وچهارصد هزار تن بالغ گردیده‌است وسپس درسالهای آتی تانه ودوازده وپانزده وهیجده میلیون تن افزایش یافته‌است. بااین ترتیب ملاحظه می‌شود که حداقل صدور نفت ایران بین سالهای ۱۹۳۲تا ۱۹۴۸ درسال ۱۹۴۱ که باوضعیت غیر عادی بالا تطبیق می‌نماید ودریا داری انگلستان نتوانسته‌است از نفت ایران استفاده نماید بوده ومیزان صدور این سال تقریباً نصف میزان صدوری ۱۹۳۹و۱۹۴۳ بوده‌است.

نکته دیگری که قابل توجه‌است اینکه چنانچه دیدیم وسعت امتیاز شرکت در قرارداد دارسی بالغ برپانصد هزار میل مربع ویا بیست وپنج هزار برابر وسعتهائی است که طبق قانون ونزوئلا صاحب امتیازی می‌تواند برای بهره برداری قطعی در آن کشور نگاهداری نماید والبته بی معنی بودن اینموضوع بر هر شخص عاقل واضح وهویدا است. برتری نسبی امتیاز جدید دراین است که این مساحت رابصد هزار میل مربع تقلیل داده‌است ولی تازه این مساحت خود پنج هزار برابر مساحتی است که در کشور نفت خیز ونزوئلا برای بهره برداری بیک امتیاز گیرنده واگذار می‌شود بنا بر این واگذاری یک چنین وسعت پهناوری در انحصار یک شرکت واحد بهیچ وجه معقول ومنطقی نیست ومسلماً بادرنظر گرفتن نیازمندی‌های این کشور با استفاده سریع از منابع تحت الارضی خود بضرر کشور ایران می‌باشد یک مقایسه میزان تولید نفت کشور ونزوئلا وایران که فعلابیش از سه برابر محصول ایران است عیب اساسی واگذاری مساحتهای بزرک بصاحب امتیاز واحدی را چنانچه درکشور ماعمل شده‌است نشان می‌دهد واولویت قوانین ونزوئلا رادر این قسمت که واگذاری مساحتهائی درحدود پنج هزار برابر کمتر رااجازه می‌دهد روشن می‌سازد. شرکت نفت باتحت اختیار گرفتن یک ششم مساحت کل کشور برای اکتشاف واستخراج باعث شده‌است که دولت ایران نتواند از منابع تحت الارضی خوددر این ناحیه سریعتر وزودتر استفاده نماید و بعلاوه باآنتر یکها ومانورهای خود شرکت مانع آن شده‌است که تاکنون شرکت دیگری بتواند در ایران ریشه دوانیده وموفق ببهره برداری واستفاده ازمنابع نفتی سایر نقاط کشور بشود با این ترتیب این اژدهای خطرناکی که روی پر ارزش ترین منابع تحت الارضی ما خوابیده‌است درصورت ادامه این وضعیت همچنان مانع بزرگی در راه بهره برداری بیشتر وبخصوص سریعتر مااز منابع نفتی خودمان خواهد گردید (بقائی – صحیح است) وحال آنکه عقب ماندگی بینهایت کشور ما نسبت بقافله تمدن و خرابی وویرانی کشور که یکی از علل مهم آن همان وجود این منابع دردست شرکت نفت بوده‌است ایجاب می‌نماید که مابا سرعت وشدت بیشتر ودر شرایط مناسبتری. چنانچه امروزه در سایر نقاط دنیا متداول است. ازاین منابع بنفع نسل رنج دیده کنونی بهره برداری بنمائیم. تشریح وضعیت شرکت نفت درمدت قرارداد دارسی رفته رفته مرا بیش از آنچه که انتظارمیرفت از ادامه جریان وقایع بازداشت واکنون بجریان الغاء امتیاز دارسی وعلل وعوامل آن نتایجی که برآن مترتب گردیده‌است مبادرت می‌نمایم: تجدید امتیاز مدارک واسنادی موجود است که نشان می‌دهد که شرکت نفت از سال ۱۹۱۶ ببعد بر اثر سفارش یکی از مشاورین خود تمایل بتمدید مدت امتیاز دارسی بوده و در این زمینه سعی وافی به کار میبرده‌است نقشه تسلط بر نفت خاورمیانه که تمدید امتیاز دارسی فقط اجرای قسمتی از آن بوده‌است همواره مورد نظر دولت انگلستان بوده و برای رسیدن باین هدف از هیچگونه مجاهدت و کوشش مداوم خودداری نکرده‌است و در اثر همین مساعی بوده که شرکت نفت انگلیس و ایران که بوسیله شرکتهای تابعه خود نفت عراق و نفت خانقین و چون از نفت خانقین صحبت می‌کنم و حالا در آتیه می‌رسیم که نفت خانقین پس از بستن پیمان سعد آباد اراضی ایرانست که واگذار شده بعراق (حائری زاده –صحیح است در دوره پهلوی این نعمت از ایران رفت) باین موضوع هم می‌رسیم که نفت خانقین که نفت خانقین چیست و چطور از ایران مجزا شده (دکتر بقائی- این ماده ۲۰۷ هم بکلی ملغی شده‌است) که نفت خانقین را بدست آورده بود موفق شد که مدت اولی را در سال ۱۹۲۵ برای مدت ۷۵ سال و دویمی را که مثل قرارداد دارسی ۶۵ سال بود در سال ۱۹۲۶ برای مدت ۲۵ سال تمدید نماید و بنابراین تمدید مدت امتیاز نفت ایران باقی مانده بوده تا شرکت نفت انگلیس و ایران بتوانند استفاده کامل از این منابع ذیقیمت را تا حوالی سال ۲۰۰۰ میلادی برای خود بطور انحصار تأمین نماید. وجود این هدف یعنی میل بتمدید مدت امتیاز نامه دارسی یکی از علل اساسی اشکال تراشیهای شرکت نفت در پرداخت حقوق حقه ایران و حق الامتیاز تعهدی به بهانه و تفسیرهای ناروای متن قرارداد دارسی بوده‌است و چنانچه ضمن این بررسیها و قبلا گفته‌ام شرکت مثلابه بهانه اینکه لوله نفت توسط افراد قبایل بریده شده‌است و با وجود آنکه ترمیم آن امر فوق العاده آسان و سهلی بوده و حداکثر ۰۰۰‚۲۰ لیره خرج داشته‌است و در میلان ۱۹۱۶ خود معادل یکصدو شصت هزاره لیره بعنوان تخمین خسارت وارده بحساب ایران گذارده و در سال ۱۹۱۷ مبلغ بالا را به ۴۰۲۸۷۸ لیره افزایش داده و شروع باستهلاک این وجه از محل حق الامتیاز متعلقه بایران و تاسال ۱۹۲۰ …

رئیس- آقای مکی یکقدری شما تأمل کنید آقای دکتر بقائی میگویند یک اخطاری راجع بماده ۴۳ دارند مقدم است بفرمائید.

دکتر بقائی- البته راجع ببند ۵ ماده ۴۳ که وظائف کمیسیون بودجه را تعیین می‌کند می‌نویسید رسیدگی بدیون و مطالبات دولت و انتقالات اموال دولتی و امتیازات(از لحاظ مالی) همانطوریکه در جلسه گذشته هم بنده عرض کردم و جناب آقای رئیس در ابتدای جلسه ماقبل فرموده بودند می‌بایستی که این لایحه نفت بکمیسیون بودجه و کمیسیون خارجه هم برود و قبل از اینکه بکمیسیونها رفته باشد گزارشش بمجلس فرستاده شد و بعقیده من این بر خلاف مقررات بود مخصوصاً مصرح است در بند ۵ ماده ۴۳ که باید در کمیسیون بودجه مطرح بشود و مطالعه بشود. رئیس- این اخطاری که کردید بنظر من خوبست شما تمام نظامنامه را بخوانید ماده ۳۱ را حالا برایتان قرائت می‌کنند این یک موافقت نامه اصلاحی است بر طبق رائی که مجلس داد که استیفای حق دولت ایران بشود(صحیح است) بهمین ترتیب هم ماده ۳۱ تشخیص را بمن واگذاشته من بکمیسیون خارجه نفرستادم قرائت کنید که بر خلاف آئین نامه واقع نشده.(به شرح زیر قرائت شد)

• ماده۳۱- رئیس مجلس مکلف است لوائح عادی یک شوری را اعم از لوایح بودجه و لوایحی که فوریت آنها در مجلس تصویب شده و همچنین طرحهائی را که قابل توجه شده باشد بلافاصله در مجلس علنی بکمیسیونهای صلاحیتدار ارجاع و اعلام نماید در صورت تردید در تشخیص صلاحیت کمیسیون نظر رئیس قاطع خواهد بود.

رئیس – پس چون نظر من قاطع است تشخیص دادم که این بکمیسیون خارجه نباید برود برای آنکه یک چیز جدیدی نیست یک موافقت نامه‌است بر طبق قانون برای استیفاء حق ایران همینطور هم که اینجا آقای ساعد اظهار کردند …

دکتر بقائی – بکمیسیون بودجه باید برود جناب آقای رئیس نسبت بکمیسیون بودجه مصرح است.

رئیس – بکمیسیون بودجه بنظر من نباید برود یک دینار خرج نمی‌شود چیزی نیست ومنحصراً در برنامه برای عمران وآبادی می‌شود چون جزء بودجه مملکتی نمآید. بطریق اولی نباید بیاید –

دکتر بقائی – برنامه که مال دولت افغانستان نیست، مال دولت ایرانست.

رئیس – هر وقت امتیاز جدیدی پیدا کردند آنرا جزئاً وکلاعمل می‌کنند.

حائری زاده – مجلس درتمام شئونش باید مداخله بکند.

رئیس – مگر آخر ماده ۳۱ رانخواندید؟

دکتر بقائی – چرا بنده خواندم ولی در صورت تردید بنظر جنابعالی واگذار کرده‌اند این مصرح است خواهش می‌کنم نظر مجلس راراجع باین موضوع استفسار کنید.

رئیس – الان راجع بهمین قرار داد نظر مجلس رامیگیریم با اینکه ببنده احاله شده‌است من الان نظر مجلس رامیگیرم ماده ۲۲۰ می‌گوید: در مواردی که درمفاد این آئین نامه اختلافی حاصل شود حل اختلاف با هیئات رئیسه‌است ودر حین انعقاد جلسه نظر رئیس قاطع خواهد بود الان که اکثریت حاصل شد بااینکه حق بمن داده شده‌است چون مدت نطق ایشان چقدر است من از مجلس رأی خواهم گرفت من عقیده‌ام اینست که ایشان نیمساعت بیشترحق ندارند.

دکتر بقائی – اینکه مصرح است.

مکی – مگر اینکه مرابا گلوله از اینجا پائین ببرید.

رئیس – خیر وقتیکه مجلس رأی داد شمارا پائین می‌برند.

مکی – نظامنامه راکه نمی‌شود هر ساعت بنفع هر چیزی تغییر داد.

دکتر بقائی – مگر بخواهید آئین نامه راتغییر دهید.

رئیس – بفرمائید.

مکی – با وجود تذکرات وفشار دولت ایران هیچگونه وجهی از بابت حق الامتیاز بدولت ایران نپرداخته‌است بطور خلاصه کلیه اشکال تراشیها وبهانه جوئی‌های بالا وبسیاری اقدامات ناروای دیگر شرکت نفت که بهیچوجه با منطق وعدالت نیز وفق نمیداده‌است مسلماً برای خسته کردن ایران در اثر فشار اقتصادی وبمنظور قبولاندن نظریه تمدید امتیاز نامه بهر نحوی که میسر گردد بوده‌است. ضمناً مسئولین شرکت وکارمندان عالی رتبه دولت انگلستان از هیچگونه پروپا گاندی برای ظالمانه نشان دادن امتیاز دارسی خودداری ننموده من بعنوان مثال مراتب زیر راکه در اوت ۱۹۲۸ توسط سرجان سیمن وزیر دارائی انگلستان نوشته شده‌است از نظر نمانیدگان محترم میگذرانم: «طبق اطلاعات حاصله مذاکرات با ایران هنوز به نتیجه نرسیده‌است و آیا لازم است من از اشتراک منافع ایران و انگلیس در شرکت نفت بحث کنم آیا لازم است بگویم که قرارداد دارسی در مواقعی که سلاطین قاجار نمی‌فهمیدند چه می‌کنند بسته شده‌است از هر فامیل بپرسید پاسخ متفق الیه این خواهد بود که بایستی دراین قرارداد تجدید نظر بعمل آید» مذاکرات بین دولت ایران و شرکت نفت نیز بعداً ادامه داشته ودر تمام این مذاکرات نمایندگی شرکت نفت با سرجان کدمن رئیس کل شرکت نفت انگلیس وایران بوده ولی تا ۲۷ نوامبر ۱۹۳۲ که قرارداد دارسی از طرف دولت ایران ملغی می‌شود مذاکرات به نتیجه‌ای نرسیده وظاهر مطلب این است که حدود انتظارات وتوقعات شرکت نفت باندازه‌ای بوده‌است که توافقی میسر نشده و دولت ایران چاره‌ای جز فسخ قراردارسی بامید تغییر آن واحقاق حق خود بابستن قرارعادلانه تری نداشته‌است. دولت ایران ضمن الغای امتیاز دارسی اظهار داشته وبدان وسیله خود را اخلاقاً متعهد می‌سازد که هرگاه شرکت بر خلاف رویه سابق خود عمل نموده ومنافع ایران را مورد نظر قرار دهد دولت ایران حاضر خواهدبود بر اساسی که برای طرفین قابل قبول باشد امتیاز جدیدی بشرکت اعطاء نماید.

البته شرکت لغو امتیاز راقانونی نشناخته و دولت انگلیس هم بپشتیبانی شرکت برخاسته ویادداشت تهدید آمیزی برای ایران می‌فرستد واسترداد الغاء امتیاز رارسماً خواستار می‌شود وضمناً متذکر می‌گردد که در صورت اقتضا از کلیه وسایل قانونی یرای حمایت منافع قطعی ومحرز شرکت نفت استفاده خواهد نمود وضمناً کشتی زره پوش چهل هزار تنی نلسن راباتوپهای ۱۵ اینچی بخلیج فارس اعزام داشت. باوجود دریافت این یادداشت سخت دولت ایران جداً در تصمیم خود پافشاری نموده وحاضر باسترداد تصمیم خود که متکی بر حق وعدالت بوده‌است نمی‌شود. دولت انگلستان مجدداً یادداشت جدید ی بدولت ایران تقدیم داشته ومتذکرمیگردد که اگر الغاء امتیاز پس گرفته نشود موضوع رابمحاکم بین المللی لاهه برای رسیدگی مراجعه نمود. دولت ایران در پاسخ یادداشت بالاضمن رد صلاحیت محکمه لاهه متذکر می‌گردد که درصورت ادامه رویه غیر دوستانه از طرف دولت انگلستان به جامعه ملل شکایت خواهد نمود. دولت انگلستان بمحض اطلاع از این تصمیم دولت ایران که انگلستان رادر اینمورد مقصر قرار می‌داد پیش دستی نموده وبا عجله خاصی بوسیله نماینده خود شکایتی بجامعه ملل تقدیم می‌دارد رئیس جامعه ملل بمحض دریافت شکایت دولت انگلستان تلگرافی بطرفین ارسال وتوصیه وسفارش می‌نماید که در انتظار تعیین تکلیف از طرف جامعه ملل از هر گونه عملی که ممکن است جنبه دشمنی داشته باشد احتراز جویند. جای توجه‌است که براخلاف کلیه اصول بین المللی دولت انگلستان با بهانه تراشیهای مختلفی خودرا مجاز بمداخله در امر فوق که فقط مربوط بر روابط دولت ایران باشرکت نفت انگلیس وایران وبنابر این امری صددرصد داخلی بوده‌است دانسته وفشارهای غیر قانونی وظالمانه بدولت ایران وارد آورده‌است وبعلت همین دخالت بی رویه اشکالات بیشتری درحل اختلافات پیش آمد کرده‌است دولت ایران که باوجود لغو امتیاز برای ابراز حسن نیت هیچگونه اقدامی برای جلوگیری از عملیات شرکت ننموده بود پس از شکایت دولت انگلستان بجامعه ملل وبمنظور تأیید داخلی بودن امروزیر دارائی وقت داور وعلاءرئیس بانک ملی رابعنوان نماینده معین کرده وگزارشات خودرا باتوضیحات لازم بجامعه ملل تقدیم می‌دارد. جامعه ملل برای رسیدگی باختلافات طرفین دکتر – بنش راانتخاب وتهیه گزارش راباومحول می‌نماید. مهمترین موضوع اختلاف دونکته بوده‌است: ۱- آیا حکومت ایران حق الغاء امتیاز را داشته‌است یا نه؟ ۲- برای قضاوت امر و تعیین حق کدام محکمه صلاحیت لازم رادارا می‌باشد؟ نسبت بموضوع اول چنانچه میدانیم وقبلاهم توضیح شد شرکت مرتکب تخلفات پی در پی نسبت بمفاد امتیاز نامه شده ودر همه موارد با خودداری از تعیین حکم خویش که طبق امتیاز نامه موظف بدان بوده عملاراه هر گونه اقدام نسبت باحقاق حق ایران رااز مجرای پیش بینی شده ضمن قرارداد مسدود نموده بود و بنابراین طبق اصل عمومی حقوقی دولت ایران حق داشته امتیاز رالغو نماید وبدین وسیله که تنها طریقه بود که باقی مانده ودولت ایران می‌توانسته‌است باتوسل بآن احقاق حق نماید دلت انگلستان البته تمام جریانات بالا وطرز رفتار شرکت وانحرافات پی در پی اورا از مقررات امتیاز نامه بخصوص خودداری ازتعیین حکم راکه منتهی به تجمع شکایتهای ایران ولاینحل ماندن مشکلات شده بود ندیده انکاشته وراه باز برای لغوقرارداد رااقدام از راه مراجع قضائی می‌دانست و از طرفی نسبت بموضوع ۱و۲ چون مدعی بودکه لغو امتیاز از طرف دولت ایران که منتهی برأی اعتماد دولت وقت شده بود صورت قانونی بخود گرفته وبنابراین دیگر محاکم ایرانی صلاحیت رسیدگی بموضوع را از دست داده‌اند، الزاماً برای حل اختلاف تنها مرجع صلاحیتدار مرجع بین المللی یعنی محاکم بین المللی لاهه می‌باشد، البته بطلان این استدلال بر هر کس واضح وروشن است زیرا در صورت رأی اعتماد دولت ایران از مجلس شورا یملی ایران بعنوان پس از لغو امتیاز دارسی بهیچوجه بعمل دولت ایران جنبه قانونی نداده وفقط بتقویت مجلس از دولت به منظور تأیید لزوم احقاق حق ایران وانصراف شرکت از تشبث در مسائل غیر مجاز برای معلق نگاهداشتن دعاوی حقه دولت ایران بوده‌است مخصوصاً اینکه دولت ایران ضمن لغوامتیاز اضافه نموده بودکه در صورتیکه شرکت حاضر باشد بدعاوی حقه ایران توجه نماید دولت ایران حاضر است که با رفع نواقص امتیاز موجوده حق شرکت نفت دائر باستفاده از امتیاز خود رامجدداً برسمیت بشناسد. بعلاوه چگونه ممکنست بطرزعملی که دولت ایران ضمن لغو امتیاز نامه بدان متشبث شده‌است نام قانون گذاشت وحال آنکه مراحل لازم الاجرا برای این که عمل یادستوری صورت قانونی بخود بگیرد اینست که موضوعی از طرف دولت بصورت لایحه قانونی بمجلس پیشنهاد شده ومجلس پس از شوروبحث در آن طبق موازین ومقررات معین آن راتصویب نموده وسپس مواد تصویبی بصحه ملوکانه رسیده ودر مجله رسمی منتشر شده باشد. هیچیک از این مراحل قانونی ضمن لغو امتیاز وجود خارجی پیدا نکرده‌است تا بتوان عمل دولت ایران راقانونی تلقی نموده وباتکاء آن عدم صلاحیت مراجع قضائی ایران راباثبات برساند برای رسیدگی باین موضوع که امری داخلی است با ثبات برساند. بهر تقدیر آنچه مسلم است اینست که این تشبث دولت ایران درصورت رسیدگی بنفس امر از طرف مراجع بین المللی منتهی بحکومت دولت انگلستان می‌گردید وتنهابهمین دلیل وعلت بودکه برای حفظ پر ستیژ دولت انگلستان، حفظ پرستیژی که خود دلیل جانب داری دکتر بنش از طرف دعواست حل قضیه توسط نامبرده بر اساس طرزعملی که بتصویب جامعه ملل رسیده وبنفع طرف بوده‌است عملی شده وبدین وسیله بدولت انگلستان فرصت کافی داده تا با اعمال هر گونه فشار وتثبیت مخفی بحل قضیه از مجرای پیشنهادی توفیق حاصل کرده ورسیدگی بقضیه توسط جامعه ملل راکه مسلماً بحکومت دولت انگلستان منجر می‌شد معوق ومعلق بگذارد.

- تنفس و تشکیل مجدد مجلس

۴- تنفس و تشکیل مجدد مجلس

رئیس – آقای مکی تامل کنید بیست دقیقه تنفس داده می‌شود.

مکی – عده که کافی است، بنده هم خسته نشده‌ام.

رئیس-این اختیارش بامنست می‌خواهد یک ماده دیگری هم برای اینگار بگذاریم.(در ساعت ده و ربع مجلس بعنوان تنفس ختم و پنجاه و پنج دقیقه قبل از ظهر مجدداً بریاست آقای رضا حکمت تشکیل شد.)

رئیس-آقای فرامرزی.

عبدالرحمن فرامرزی-بنده الان عرضی ندارم.

آشتیانی زاده- الان اگر ممکن است صحبتی بشود بنده عرضی دارم.

رئیس- عرض کنم راجع ببیانی که صبح آقای نخست وزیر کردند و ماده ۲۳۰ نظامنامه در هیئت رئیسه حالا مذاکراتی شد چون در ۸۹ از قرداد اسمی برده نشده در هیئت رئیسه قرارشد در قسمت محدود بودن یا نبودن نطق بنظر مجلس شورایملی گذاشته شود و مجلس هر طور اظهار نظر کرد همان طور باشد حالا ماده ۸۹ قرائت می‌شود.(بشرح زیر قرائت شد) ترتیب و مدت نطق:

• ماده ۸۹- الف حداکثر مدت نطق در جلسه علنی بقرار ذیل خواهد بود:
  • ۱- برای استیضاح سه ساعت
  • ۲- برای اظهارات مخالف و موافق نسبت بلوایح وطرحها وتوجیه طرح قانونی یا توضیحات مخبری که از لایحه دفاع می‌نماید وهمچنین برای اظهارات مخالف وموافق نمایندگان در موقع تقاضای رأی اعتماد از طرف دولت که بلافاصله بعد از تشکیل کابینه بعمل خواهد آمد نیمساعت.
  • ۳- برای دفاع از توهین یا تحریف نطق و توجیه پیشنهاد کفایت مذاکرات و یا مخالفت با آن پیشنهاد ویا فوریت وعدم فوریت یا سئوال از وزیر و توضیح ثانوی در مقابل جواب وزیر و توضیح درباب پیشنهاد اصلاحی ۱۵ دقیقه.

ب- در موارد استثنائی ممکن است مدت نطق در موارد فوق برأی مجلس اضافه شود ولی این رأی بدون مذاکره بعمل می‌آید.

ج- برای مذاکره در باب لایحه بودجه سالیانه کشور وعهد نامه‌ها ومقاوله نامه‌ها وامتیازات مدت نطق غیر محدود خواهدبود.

رئیس – از قرار داد در اینجا اسمی برده نشده معهذا درهیئت رئیسه بناشدکه با رأی مجلس تکلیف این موضوع معین بشود. آقای فرامرزی.

عبدالرحمن فرامرزی – بنده خیلی متأسف هستم که طرز صحبت ماطوری است که وقتی دونفر با یکدیگر در یک امری اختلاف نظر داریم بهمه نسبت اعمال غرض می‌دهیم وتصور می‌کنیم آن کسی که مثل من نمی‌فهمد حتماً غرض دارد. همه ما‌ها ایرانی هستیم همه ما‌ها هم منافع ایران را می‌خواهیم حفظ بکنیم (صیح است) من خودم بنام یک ایرانی ویک نماینده ایرانی هیچ تردیدی ندارم که دولت فعلی آنچه قدرت داشته برای استیفای حق ایران بکار برده (صحیح است)(آزاد – کم تکذیب می‌کنم) نه شما هم نمی‌توانید تکذیب بفرمائید هر کس بگوید بیش از این باو ندادند بیش از این روزش نرسیده‌است (صحیح است) این را من هیچ تردید ندارم اما متأسفانه با این وضع فعلی که پیش آمده وتنک غروب دیا الله بااین ترتیبی که الان جناب آقای رئیس فرمودند در هیئت رئیسه قرارشده متأسفانه یک ایجاد سوءفهم یاسوءتفاهم می‌کند بین دولت وملت ایران مثلامیفرمایند اسم قرارداد واسم امتیاز این تو نیست این تو اسم قرارداد هست اول این را که چاپ کرده‌اند بما دادند نوشته‌است لایحه شماره فلان دولا راجع بقرار داد جدید نفت بین دولت ایران و شرکت نفت انگلیس وایران اینجا نوشته‌است قرارداد جدید.

رئیس – صحیح است، صحیح است قرارداد در آئین نامه نیست درست است این قرارداداست. عبدالرحمن فرامرزی – این جا نوشته چند مثال از طرز عمل اصل مصرحه دربند الف ماده ۴ قرارداد که این ضمیمه وابسته آن است. این ضمیمه وابسته قرارداد است. پس قرارداد است. دکتر طاهری (وزیر مشاور) – درنظامنامه قرارداد نیست.

رئیس – آقای فرامرزی در آئین نامه قرارداد نوشته نشده‌است.

فرامرزی – مقصودتان این است؟

رئیس – بلی.

مکی – این امتیاز جدید است.

فرامرزی – پس بنده عرضی ندارم.

رئیس – بهر حال رأی مجلس قاطع است.

مکی – این امتیاز جدید است.

دکتر بقائی – این امتیاز است.

رئیس – هر اختلاف نظری که پیش بیاید بالاخره جز اینکه رأی مجلس قاطع است چیز دیگری نیست.

دکتر بقائی – این امتیاز است.

آشتیانی زاده – بنده عرض دارم.

فرامرزی – این تو اسم امتیاز هم آمده‌است.

مکی – لایحه دولت امتیاز است.

رئیس – آقای وزیر دارائی

وزیر دارائی – یک سوء تفاهمی در این قضیه شده‌است که بایستی یک توضیحات مختصری داده شود، اگر در سال ۱۹۳۳ بود که امتیاز نامه جدیدی بود حق با آقایان بود ولی اصلا این عملی راکه دولت کرده‌است بموجب قانون مهر ماه ۱۳۲۶ بوده که گفته‌است در حدود این امتیاز نامه فعلی دولت برود مذاکره بکند راجع باستیفای حق ایران (حائری زاده – ما ابداً ان امتیاز را برسمیت نشتاختیم شما این بیان را نکنید) ما نه امتیاز تازه‌ای دادیم نه یک وجب بر خاک امتیاز علاوه کردیم نه یکسال بر مدت افزودیم (دکتر بقائی – واز تمام دعاوی خود صرفنظر کردیم) ما فقط آمده‌ایم یک قراردادیا یک مقاوله نامه‌ای ( دکتر بقائی – مااز حرف خودتان اتخاذ سند می‌کنیم که این مقاوله نامه‌است) ما فقط آمده‌ایم که یک مقاوله نامه ویک قرار دادی بین ما نه با یک دولت دیگر یک مذاکره کردیم ودر نتیجه این مذاکره توانستیم یک مبلغ زیاد تری برای دولت ایران بگیریم.

دکتر بقائی – واز حقوق خودمان صرفنظر بکنیم.

فرامرزی – اولی امتیاز است، یا قرار داد است؟.

وزیر دارائی - …وچون این امتیاز نامه نیست وقرارداداست ودر آئین نامه هم کلمه قرار داد ذکر نشده پس بنابراین بنظرمن هیچ مانعی ندارد که مدت نطق محدود باشد،

دکتر معظمی – جناب آقای رئیس اخطارنظامنامه دارم.

رئیس – بر طبق چه ماده‌ای؟.

دکتر معظمی – بر طبق همین ماده ایکه می‌خواهد رأی بگیرید این قابل رأی گرفتن نیست.

رئیس – بالاخره هر اختلافی که پیش بیاید رأی مجلس قاطع است آقای دکتر معظمی.

دکتر معظمی – بدبخت ترین ملت ملتی است که اراده خودش رادر موقع اظهار نظر از دست بدهد وبزرگان قوم مثل یک مرده در روی صندلیها بنشینند (صحیح است) ودر مسائل ایتدائی این طور اظهار نظر کنند آقای رئیس مجلس شورا یملی حق ملت ایران در بین است

رئیس – بسیار خوب منهم می‌گویم مجلس باید معین بکند.

آزاد – شمادارید پامال می‌کنید حق ملت ایران را.

رئیس – بمن مربوط نیست بامجلس است.

آزاد – شما پامال می‌کنید.

رئیس – من جز با نظر مجلس شورای ملی کاری نخواهم کرد.

دکتر معظمی - …اجازه بدهید این وضع مجلس طوری مرامتشنج کردکه من ناچارم شدم در اینجا وظیفه نمایندگی خود راکه نماینده یک شهرستان فقیر گرسنه وبیچاره وبالاخره نماینده یک ملتی هستم که من خودم در خوزستان جز تراخم جز پا برهنگی جز بیچارگی هیچ ندیدم این حرفهائی که من اینجا می‌زنم بضرر خودم است ولی، من ودل گرفنا شویم چه باک –غرض اندر میان سلامت اوست، من بهیچ چیز اهمیت نمی‌دهم یک ملت عاقل یک مطلبی را که می‌خواهد بگذراند باید باهم همفکری کنند، همفکری است اینستکه این قرارداد است وقرارداد امتیاز است وضمیمه امتیازاست بنشینید جلسه خصوصی کنید باهم همفکری کنید من از آن اشخاصی نیستم که بگویم این هیأتی که اینجا نشسته‌است خیانت کره‌است بنشینیم باهم فکر کنیم که چه راهی برای اینکار اختیار کنیم مفید تر است مصلحت مملکت راباید در نظر بگیریم سیاست خارجی رادر نظر بگیریم بنشینیم یک کاری بکنیم که درخارج نگویند، یک مشت مردم نشسته‌اند … الان در این لایحه سه چهار کاربر خلاف قانون شده‌است یکی اینکه این ازمسلمات است که باید برود بکمیسیون بودجه (صحیح است) ولی نیامده‌است باید میامد بکمیسیمون بودجه دیگر اینکه از وظائف کمیسیون خارجه بوده‌است وباید برود بکمیسیون خارجه نرفته‌است حالا هم میگویند که این امتیاز نیست، خیر آقا این امتیاز است در اینجا ملت حق دارد اظهار نظر کند باید بنشینیم سیاست مملکت رادر نظر بگیریم باهو و جنجال که نمی‌شود باید قلمرا دردست بگیریم کاغذ رادردست بگیریم اگر صلاح مملکت است باید رأی بدهیم (صحیح است) وشجاعانه هم بملت بگوئیم که این اشکالات هست این وضعیت هست (صحیح است)

دکتر بقائی – ماهم همین رامیگوئیم.

دکتر معظمی – ۱۰۰ اگر هم مصلحت نیست من از اشخاصی نیستم که بگویم ماباید شدید باشیم و قطع رابطه بکنیم باید پیشنهاد متقابله بدهیم این است که بنده خواستم از مقام ریاست تمنی بکنم راجع بیک موضوعی که ممکن است نظائر پیدا بکند ووقتی که استقلال مملکت در خطر باشد از این سوابق بد بضرر مملکت سوء استفاده کنند بیشتر دقت شود من هیچ غرضی ندارم وحتی قصد نداشتم حرف بزنم ولی این وضعیت راکه دیدم خدایا خودت میدانی برای قسمی که بقرآن خورده بودم وظیفه خودم دانستم که این عرایض رااینجا بکنم.

دکتر بقائی – ملت ایران از شما قدردانی خواهد کرد

- تنفس مجدد برای تشکیل جلسه خصوصی

۵- تنفس مجدد برای تشکیل جلسه خصوصی

رئیس – اجازه بدهید راجع بجلسه خصوصی منهم شخصاً موافقم که این قضیه حل بشود وتکرار می‌کنم که هیچکاری دراین مجلس بدون نظر مجلس شورایملی نخواهم کرد ومجلس شورایملی درهر صورت رأیش قاطع است الان هم مانعی ندارد من خودم می‌گویم جلسه خصوصی تشکیل بشود آقایان هم بدون این که غیبت کنند در جلسه خصوصی بیایند چون تکلیف اینکار باید معین شود و مجلس شورایملی باید تکلیف اینکار را معین کند هیئت رئیسه هم نظری جز مجلس شورایملی ندارد آقایان بفرمائید جلسه خصوصی (مجلس 3 ربع قبل از ظهر ختم شد.)

رئیس مجلس – رضا حکمت