مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۹ آبان ۱۲۸۶ نشست ۱۹۴
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۹ آبان ۱۲۸۶ نشست ۱۹۴
مذاکرات روز پنجشنبه چهاردهم شوال ۱۳۲۵ دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات سه شنبه ۱۲ شوال را آقا میرزا طاهر قرائت کردند.
نایب رئیس- مطابق صورتی که برای کمیسیون ها آقایان مستحضرند معین شده‌اند حالا لازم است دو نفر نایب رئیس و چهار نفر منشی انتخاب شود.
آقا میرزا فضلعلی آقا – اعتقاد بنده این است که چون امروز اخطار شده تعیین آن بماند بجهة روز شنبه یا روز دیگر.
محقق الدوله – الحمدالله همه بصیرت دارید جای تأمل نیست از روزی که در مدرسه نظامی بودیم دو نفر نایب رئیس انتخاب شد خیلی هم از آنها امتنان داریم چون موعدشان تمام شده حالا باید انتخاب شود و تأخیر نیفتد.
مخبرالملک – این که گفته شد که دو نفر نایب رئیس و چهار نفر منشی انتخاب شود مقصود این نیست که حکماً باید این دو نفر نایب رئیس عوض شوند بلکه چون قانوناً رسم است در سر هر سال باید تجدید انتخاب شود این است که انتخاب می‌کند حالا ممکن است که همان دو نفر را انتخاب کنند.
حاجی سید باقر- شما که اول سال مجلس را اول جوزا قرار دادید.
محقق الدوله – انتخاب از هفدهم شعبان بوده است.
نایب رئیس- چون انتخاب کمیسیونها تمام شده است عقیده بنده این است که اینهم زودتر تمام شود تا روز شنبه هر کس تکلیف خودش را بداند.
وکیل التجار – بنده هم با آقا میرزا فضلعلی آقا همراهم که انتخاب بماند برای روز شنبه.
آقا میرزا محمود – باید انتخاب اینها بشود که مجلس رسمیت پیدا کند بدون انتخاب اینها مجلس رسمیت ندارد.
وکیل التجار – با این عجله چرا این دو ماده انتخاب نشدند.
سید الحکما – قریب نیم ساعت است که در این موضوع حرف می‌زنیم اگر درمطلب دیگر هم داخل شویم هیچ نتیجه نخواهیم گرفت خوب است این مطلب را تمام کنیم.
آقا میرزا مرتضی قلیخان – در اینکه نوشتن اسامی دراین مجلس صحیح نیست حرفی نیست بجهت اینکه این مطلب باید سری باشد خوب است در مجلس دیگر نوشته شود و به این مجلس بیاید.
وکیل الرعایا – روز دوشنبه که تشکیل کمیسیون بنا بود یکی تشکیل هیئت رئیسه بود و در همان روز آقایان گفتند حالا باشد برای یک روز دیگر و تا این هیئت رئیسه که فی الواقع اداره کردن مجلس در عهده آنها است معین نشود کارها بتأخیر خواهد افتاد.
لسان الحکما- در اینکه نایبان رئیس و منشیها حالا انتخاب شوند بهتر است حرفی نیست عرض دیگر کمیسیونهایی که انتخاب شده انداسامی آنها قرائت شود تا رسمی شده از روز شنبه مشغول کار شوند.
وثوق الدوله – در این مواقع که اختلاف می‌شود باید رأی گرفت حالا هم خوب است رأی گرفته شود.
نایب رئیس- گویا ظاهر است که اکثریت با آنهایی است که میگویند نایبان رئیس و منشی ها امروز انتخاب شوند.
وثوق الدوله – پس باید امروز نایبان رئیس و منشیها انتخاب شوند زیرا بطوریکه گفتند باید کمیسیون ها از روز شنبه مشغول کار شوند این هیئت اداره کننده امورات مجلس هستند باید امروز که کاری نیست اینها انتخاب شوند تا این هیئت هم از روز شنبه مشغول کار شوند.
(در این موقع شروع به نوشتن ورقه انتخاب نایب رئیس شد).
وثوق الدوله – قبل از انتخاب لازم است که عرض بکنم چون قبل از این بنده نیابت ریاست داشتم و استعفا دادم استدعایی که دارم حالا مرا انتخاب نکنند بعلت اینکه بنده را از برای کمیسیون مالیه و خارجه انتخاب کرده‌اند و باکثریت مشاغل نمی‌شود که نیابت ریاست را هم قبول کنم مستدعی هستم که بنده را به این خدمت انتخاب نکنند.
حاجی میرزا ابراهیم آقا – بسته بمیل شما نیست.
نایب رئیس- موکول به میل منتخبین است.
وثوق الدوله – چرا بسته بمیل بنده هست بنده با کثرت مشاغل نمی‌توانم از عهده انجام وظایف نایب رئیسی برآیم.
نایب رئیس- نیابت ریاست چندان زحمتی ندارد.
وثوق الدوله – من خودم داخل در کار بوده میدانم بااین مشاغل خیلی سخت است.
نایب رئیس- هر وقت کار داشته باشید نایب رئیس دوم را معین کنید.
آقا سید حسن تقی زاده – باید دانست منشی که در اینجا گفته می‌شود انتخاب شود غیر از منشی های معمولی است که چیزنویس باشد این منشی ها در حقیقت در اداره ریاست مجلس هستند باید از ترتیبات مجلس کاملا مستحضر و باخبرت باشند.
در اینموقع اخذ رأی شد برای نیابت ریاست:
- نایب رئیس اول باکثریت آراء وثوق الدوله،
- نایب رئیس دوم حاجی امین الضرب.
آقا سید عبدالله مجتهد – از جناب حاجی میرزا ابراهیم مجتهد شیرازی تلگرافی رسیده است.
آقای حاجی امام جمعه – بنده اطلاعی دارم تلگراف زده‌اند که من از این استفتا و جواب آن خبر ندارم این سئوال و جواب را از قول من جعل کرده‌اند و مهر مرا هم از راه دیگر بدست آورده پای او زده‌اند و مخصوصا در آن تلگراف نوشته شده به انجمن تبریز که اگر چنین اوراقی در آنجا منتشر شده ضبط نمایید.
آقا سید عبدالله – باید آن تلگراف خوانده شود تا همه بدانند.
نایب رئیس- این انتخاب منشیها تمام شود تلگراف خوانده می‌شود
در این موقع باکثریت آراء انتخاب چهار منشی شد:
- حاج سید نصرالله
- آقا میرزا طاهر
- میرزا مرتضی قلیخان
- مستشارالدوله
آقامیرزا سید محمد مجتهد – جناب رئیس سئوالی دارم ما ممالک مشروطه را که خودمان ندیده بودیم ولی آنچه شنیده بودیم و آنهایی که ممالک مشروطه را دیده و بما گفتند مشروطیت موجب امنیت و آبادی مملکت است ما هم شوق و عشقی حاصل نموده به تمام قوا از همه چیز صرف نظر نموده تا ترتیب مشروطیت را دراین مملکت برقرار نمودیم حالا نمیدانم چه شده است که در این مملکت روز بروز هرج ومرج زیادتر می‌شود این کاغذهاییست که از خلخال آمده ملاحظه کنید چه هنگامه ایست آنجا شبی نیست که جمعی زخمی نشوند اینهم دعوای امروز مگر نباید سلطان مشروطه و قوه مجریه امنیت بدهند یا همین که مشروطه شد قوه مجریه باید دست از کار بکشد این مکتوبات خلخال، اصفهان، تنکابن و سایر جاها آخر امنیت را کی باید بدهد.
رئیس- باید وزارت داخله امنیت بدهد مشغول هم هست.
آقا میرزا سید محمد مجتهد – مقصود این است طوری نشود که مردم آسوده شوند.
رئیس – حالا چه برای و نظر آقایان می‌رسد؟
آقا میرزا سید محمد مجتهد – البته با پادشاه و وزرا است که باید امنیت بدهند.
وکیل الرعایا – رئیس اجراء شخص پادشاه است باید توجه مخصوصی عاجلا در امنیت مملکت فرمایند.
حاجی محمد اسمعیل آقا – بموجب قانون مشروطیت شخص پادشاه مقدس است و مسئول نیستند اما وزرا در کارهای خود مسئولند هر گاه در یک موردی یک عیبی ببینند باید اظهار نمایند یا استعفا بدهند.
آقا شیخ حسین – فرمایش آقای حجة الاسلام صحیح است اما بعد از یک مدت که ما گفتیم وزرا مسئول هستند همینکه یک وزیر مسئول رفت مقصر را بگیرد واسطه در کارآمد آنها که توسط می‌کنند باید جلوی خودشان را بگیرند.
آقا میرزا سید محمد مجتهد – کی توسط کرده است.
آقا شیخ حسین – انجمن ها و سایرین نمی‌گذارند.
رئیس- بهر حال البته خاطرشریف آقایان مسبوق است که اینگونه اختلالات طبیعی این تغییر وضع بوده است وزرا هم جدا مشغول کار هستند چه می‌توان کرد قوای مملکت یک اندازه ضعف حاصل کرده باید وکلا با وزرا دست بدست هم داده تا مملکت منظم شود و در حقیقت وکلا هم نهایت همراهی را با وزرا دارند.
آقا سید عبدالله مجتهد – در خلخال چه ظلمها و ضررها که بر مردم وارد آمده است و معلوم است که اینها بواسطه مشروطیت نیست ولی بهر ترتیبی هست باید اقدام کافی بشود اگر نظام لازم است باید فراهم شوداگر اسباب لازم است باید تهیه کرد بهر حال باید امنیت داد.
آقای حاجی امام جمعه – فرمایشات آقا تماما صحیح است ولی باید ملاحظه کرد عمارت شش هزار ساله را که به همت شما دو حجج اسلام و سایر آقایان منهدم کرده و از نو می‌خواهیم بنای صحیحی بگذاریم البته اینطور انقلابات خواهد شد سابق بر این اگر کاری را نمی‌کردند بواسطه مجازات بود که خائف بودند از حکام و غیره ولی حالا که ترتیب بیک اندازه مرتب نیست هر کس هر چه می‌تواند می‌کند بنظر بنده چنین می‌رسد که مثلا وزارت داخله مسئول امنیت این مملکت است و او هم یک حاکمی را بیک جایی می‌فرستد و مسئولیت امنیت آنجا را بعهده او وامیگذارد ولی او از عهده برنمی‌آید چه بکند در اکثر جاها مثل سابق نمی‌شود رفتار کرد آنشب هم عرض کردم که این مسائل عرفیه هم مثل مسائل شرعیه دو نوع است یک نوع آن کثیرالابتلا است که همه روزه محل حاجت است پس باید از برای این قسم چند ماده قانون مجازاتی معین کرد که وزارت داخله و حکام قانوناً بر طبق آن رفتارنمایند و همین که این قانون بدست حکام داده شد امنیت حاصل می‌شود.
آقا سید عبدالله مجتهد – دراین خصوص سابقا هم گفتگو شد که تا قوانین مرتب می‌شود قوه مجریه و حکام کمافی السابق با رعایت قوانین شرع رفتار نمایند.
سیدالحکما – آنچه دیده شده هیچ مملکتی مشروطیتش به این سرعت پیشرفت نکرده انگلیس ششصد سال از مشروطیتش می‌گذرد قوانین را یکی یکی وضع کرده بدست مردم دادند همان طوری که آقای حاجی امام جمعه فرمودند باید قوانین کثیرالابتلا را زودتر وضع کرده بدست حکام بدهند.
وکیل الرعایا – این اتفاقاتی که در تنکابن افتاد خود سپهدار که در طهران بود و حالا هم حاکم استرآباد است خود او مباشر این کار نبود چون تحقیق شده باید مجازات در بین باشد
(در خصوص کمیسیونها مذاکره و اسامی آنها قرائت شد).
آقا سید حسن تقی زاده – اولا بفرمایید اسامی این کمیسیونها را چاپ کنند ثانیا این اعضا رئیسه که دو نایب رئیس و چهار نفر منشی باشند خیلی دقت شود که اسم بی مسمی نباشد اینها باید در ترتیب اداره کردن مجلس خیلی با بصیرت باشند برای کمیسیون عرایض و غیره هم باید همه روزه از صبح تا ظهر حاضر باشند که کارها مختل نماند ودیگر مقرر دارید کمیسیونها از روز شنبه مشغول شوند واز برای حاضر شدن اعضاء مجازاتی معین شود هر روز که نیامدند یک تومان از حقوقشان کسر شود دیگر اینکه در خصوص مواجب نایب رئیس و منشی ها و رئیس باید مذاکره و معین شود.
نایب رئیس- حالا این مسئله مقدمست که مطرح شود یا اینکه بماند برای روز شنبه که کمیسیونها مشغول کار میشوندو هر کدام برای خود رئیس و نایب رئیس معین کرده‌اند این مذاکرات را هم کرده معین می‌کنند.
احسن الدوله – عقیده بنده اینست که تکلیف کمیسیون ها هم معین شود تا از حد خودشان خارج نشوند.
لسان الحکما – بعضی از کمیسیون ها هستند که وظیفه آنها وظیفه خود مجلس است که شرکت مسئولیت با آن وزراتخانه دارد مثل کمیسیون لوایح قانونی و وزارت خارجه و مالیه. پس مجلس باید برای کمیسیون خارجه تکلیف معین کند که قراردادها و عهدنامه‌ها را کمیسیون خارجه صورت برداشته در دفتر مجلس ضبط کند و باید شش ماه هم فرجه داشته باشند.
اسدالله میرزا – کمیسیون ها در مسئولیت شرکت با وزرا ندارند.
آقا میرزاسید علینقی – باید بدانند که کی کمیسیونها حاضر شوند و تکلیف آنها چیست.
حاج اسمعیل آقا – اینها را باید روی کاغذ آورد تا معلوم شود.
لسان الحکما – مجلس دو کار ارد نظری وعملی اولی مثل تنقیح قوانین و لوایح که داخل در نظریات است اما در عملیات مثل عمل مالیه وغیره کمیسیونهایی که از مجلس انتخاب می‌شوند شرکت در مسئولیت دارند.
نایب رئیس- اعتقاد بنده اینست که این مسئله تحقیق تکلیف باشد برای روز شنبه که کمیسیونها رئیس و نایب رئیس برای خود انتخاب نمایند و در باب تعیین وقت کمیسیونها هم بماند برای روز شنبه.
محقق الدوله – مقرر دارد روز شنبه سه ساعت بظهر مانده حاضر شوند تا تعیین وقت و تکالیف کمیسیونها معلوم شود.
(دراین موقع باکثریت آراء صدیق حضرت بریاست دفتر انتخاب شد).
صدیق حضرت – حالا که مرا انتخاب نمودند استدعا می‌کنم همانطوری که عرض شد رسیدگی بدفتر شده تکلیف بنده معین باشد.
دکتر ولی الله خان – چون مرا برای کمیسیون لوایح قانونی و معارف معین کرده‌اند لازم است این عرض را بکنم که در همه جا پارلمانها یک کتابخانه مخصوصی دارند که در آن از تمام معاهده نامه‌ها و قانون‌نامهای دول هست اینجا هم لازم است که همچو کتابخانه دایر شده از کتب فقهیه و معاهده‌نامها و کدها تمام موجود باشد اگر این کتابخانه مرتب نشود قوانین ما درست تنقیح نمی‌شود.
آقا میرزا ابوالحسن خان – از این همه مذاکراتی که آقایان حجج اسلام فرمودند نتیجه گرفته نشد و معلوم نشد که دراین واقعه امروزه تقصیر با کی بوده است بعقیده بنده وزیر جنگ را بخواهید و تحقیق نمایید.
نایب رئیس- برای روز شنبه در همان کمیسیون وزارت جنگ وزیر جنگ را بخواهند و توضیح بدهد.
آقا میرزا ابوالحسن خان – باید علنی باشد که همه بدانند.
وکیل التجار – آن کتابخانه که دکر ولی الله خان گفتند لازم است و باید یک قرائت خانه هم منضم باو باشد که روزنامه‌های مملکت تمام در آنجا باشد.
نایب رئیس- حالا یک لایحه رسیده خوانده شودلایحه از طرف انجمنها رسیده بود قرائت شد قریب به این مضمون (دو روز قبل در خصوص چندماده عرض شد جواب اقناعی داده شد ولی ترتیب اثر بر آن نشد مجددا عرض می‌کنیم که یکی از آنها خطاب بجناب رئیس است و آن این است که نایب السلطنه و غیره هنوز پول نداده‌اند یا جناب رئیس وقت معین نمایند تا فلان روز داده خواهد شد یا اینکه ایشان واگذار بملت کنند عرض دیگر در خصوص سرباز ملی مقرر فرمایید کمیسیون معین شود که ترتیب این امر در تحت قوانین نظامی قرار داده و
بمردم اطلاع بدهند که ملت با کمال شوق حاضرندعرض دیگر غرض از عریضه عرض کردن نه زیارت دستخط مجلس است بلکه جواب فعلی لازم است در باب امنیت شهر با وجود آن جواب که مرقوم شده بود این واقعه امروزه گواه صدق است و اینکه در روز از دوش عبا و از بغل زن بقچه می‌برند تکلیف مردم چیست تا جواب این عرایض داده نشود ما از مسجد سپهسالار خارج نخواهیم شد.
حاجی محمد ابراهیم – امنیت در این شهر نیست
آقا حسینقلی – پریروز سه نفر را در عباس آباد زخم زده و عباسخان سر حلقه این شرارت بود بحکومت عارض شده که طرف را بگیرند می‌گوید من نمیدانم کجاست اگر امروز هم جواب ندادند به مجلس عارض خواهند شد.
آقا میرزا سید علینقی – این لایحه که دوباره انجمنها نوشته‌اند چون پریروز هم جوابی شافی بآنها داده نشد در این شهر هم بهیچوجه امنیت نیست در سنگلج خانه شخص محترمیکه صاحب خانه بود ریختند و گفتند اگر حرف بزنی ترا می‌کشیم در حضورش اموالش رابردند به این ترتیب بدتر خواهد شد.
آقا سید مهدی – یک مصداقی از برای لفظ مجازات پیدا کنید هیچ وجود خارجی ندارد و مجازات در این مملکت لفظی است بی معنی و بی مصداق.
حاجی میرزا ابراهیم آقا – اینها که گفته می‌شود صحیح است ولی باید روز شنبه وزرا را خواست و از آنها جواب خواست تا آنها جواب صریح ندهند مجلس نمی‌تواند جواب بدهد.
مخبرالملک – رأی بنده را تقریبا آقای حاجی میرزا ابراهیم گفتند سواد این کاغذ را بایدبرای وزرا فرستاد و آنها را باید احضار کرد روز شنبه بیایند و جواب این انجمنها را بدهند.
نایب رئیس – بعقیده بنده تا روز شنبه دیر است فردا که جمعه است کمیسیونی در این خصوص منعقد شود.
(گفتند فوق العاده مجلس باشد).
نایب رئیس- چه ضرر دارد فردا سه ساعت بغروب مانده وکلا حاضر شوند و وزرا هم بیایند در این بابها مذاکره شود و تکلیف معلوم شود.
آقا شیخ حسین – این مطالبیکه گفتند بعقیده بنده دو فقره آن خیلی اهمیت دارد باید وزرا را خواست و در خصوص امنیت گفتگو کرد.
آقا سید حسین – آن لایحه که از انجمن استیفا رسیده بوددر خصوص جواهرآلات و جبه ترمه که در نزد بعضی اشخاص امانی بوده بموجب ثبت دفتر باید بخزینه دولت برسد نداده‌اند باید گرفته شود و در حقیقت اینها خدمت بملت کرده‌اند و در باره اینها بعضی مطالب که عرض شده بود در باب کسر حقوق آنهم خلاف است خوب است این لایحه خوانده شود.
نایب رئیس- خوانده می‌شود.
(مجلس ختم شد).
لایحه کمیسیون مالیه که در مجلس روزی که خلاصه بودجه مالیه را راپورت دادند قرائت شد.
قوت و ضعف بلکه حیات و ممات هر ملت مستقیما با اوضاع مالیه آن ملت متناسب است و این قضیه ملمه هر چند در اعصار قدیمه نیز محسوس عقلای عالم بوده مثل امروز داخل بدیهیات اولیه ومعلومات عمومیه نشده بود زیرا در قرون سابقه چون احتیاجات محدود و روابط تجارتی محدود بود جذر و مد مالیه در داخل هر مملکت محصور و فقر و ثروت ملل چندان منشاء اثرات بین المللی نمی‌شد رفته رفته مقتضیات تمدن احتیاجات را از حدود سکنای ملل خارج کرده ترقی احتیاجات مورث انکشافات جدیده و آن انکشافات موجب اختراعات بدیعه شد و تعدد اختراعات موجب امتعه متنوعه وفور امتعه مستلزم تبادل محصولات صنعتی گردید و بالاخره از این گشایش ضروریات و تقابل احتیاجات بعضی از ملل بثروت فوق العاده نایل و برخی بفقر فوق الطاقه نازل شدند سلاسل استقلال مالیه فقرا بدست قدرت اغنیا افتاد بقسمی که امروز مقاصد پولتیکی تماما بکسوت مالیه و تجارت و امثال آن ملبس و به این عنوان مشروع و مقدس عالمگیر و جهان پیما است پس هر ملتی که در بزمگه جهان دعوی حیات دارد از انتظام امور مالیه خود ناچار و به این چاره واحد می‌تواند وسائل استخلاص خود را هم در موقع جنگ و هم در ایام صلح تامین کند بدبختانه در عرض مدت استبداد طول غفلت و عمق جهل مباشرین امور ملت ایران را بپست‌ترین پایه فلاکت مشرف بهلاکت رسانید و مالیه مملکت را ببدترین وضعی که تصور توان نمود ایصال داشت دولت قدیم ایران که در السنه و افواه بفرانسه آسیا موسوم بود با همه وسعت خاک و حسن موقع جغرافیایی و مزایای خاصه طبیعی و اتصال از جنوب و شمال بدریا فقط پانزده کرور عایدات دارد و در مقابل این قدر قلیل که بعایدات هیچ یک از دول متمدنه قیاس پذیر نیست گرفتار متجاوز از بیست و یک کرور مخارج استمراری و فوق العاده و در تحت فشار شصت کرور قرض خارجه و داخله و بشرایطی که وخیم تر از آن را دفاتر خلود عصر حاضرنشان نمی‌دهد از قسمت عمده عایدات گمرکی و غیره مسلوب‌الاختیار و بتحمل هزار قسم مضرات پلتیکی و تزلزل فواید مملکتی و مصالح دولتی لابد و ناچار است بر این حال اسف اشتمال باید افزوده شود هرج ومرج دفاتر محاسبات مالیه که از شدت اعتیاد عمومی بمواجب و مرسوم بلااستحقاق و خرج تراشیهای مالایطاق و کثرت عنوانات وسیع مختلفه مخارج نقدی و جنسی محاسبات مملکتی بر روی هیچ بنای صحیح از مبانی انتظام موضوع نبود چنانکه عمل جمع و عایدات مالیاتی فقط بر ممیزی و تعدیل قرون ماضیه بود و تغییر و اثری که از خرابی وعمران اقطاع مملکت یا زیاده و نقصان استعداد اراضی در واردات مملکت حاصل می‌شد همین قدر بود که اضافه آبادیها بعنوان تفاوت عمل و منافع حکومتی جزو عایدات حکام و مباشرین و نقصان خرابیها بالاخره بعنوان تخفیف و غالبا با قید ابدیت تحمیل بودجه مملکت شود.
اما اساس مخارج بیشتر از اساس جمع مختل و متداخل و چنان از دایره امر نظم و ترتیب خارج بود که تشریح جزئیات آن از حوصله هر بیانی خارج و جز بمطالعه همان دفاتر و اوراق که تاریخ تدریجی خرابی از اواخر عهد سلطنت اعلیحضرت فردوس مرتبت ناصرالدوین شاه شهید نورالله مضجعه و بعد از وفات مرحوم میرزا یوسف مستوفی الممالک صدر اعظم شروع شد و تا زمان رحلت آن شاهنشاه با یک تدریج متزاید حرکت کرده بعد از آنطوری مایل باشند ارشد که در عرض ده سال باضافه چند کرور بر عایدات گمرک و سایر اجارات دولت وکسر مبلغی خطیر از مخارج سابقه سلطنت و بدون صرف یک دینار در راه ترقی و سعادت مملکت در اول زمان مشروطیت که تصویب بودجه و تعدیل مالیه بعهده مجلس شورای ملی محول شد بودجه مملکت مختوم بچند کرور کسر و ذمه دولت مرهون شصت کرور قرض خارجه و داخله و وجوه بعضی امتیازات واجارات تا چند سال بعد بعنوان مساعده دریافت و قسمتی از حقوق سنواتی و تقریبا تمام مخارجات یونت ئیل بر ذمه دولت باقی و مزاحمت مطالبه آنها برای اشتغال وقت و صرف توجه اعضاء کمیسیون از شروع باصلاحات اساسی کافی بود.
و این که مالیات یونت ئیل دولت صرف کدام محل شده وحقوق ارباب حقوق چرا نرسیده و بعضی وجوهات نقدی سنوات بعد که بهای تجدید امتیازات خانه‌برنداز دریافت شده و دست قدرت مملکت را تا سالیان دراز بسته است بکدام مصرف رسیده و کجا رفته ازمسائل لاینحل واز اطلاع ارباب حل و عقد نیز خارج بوده است بالجمله بودجه دولت در چنین صورت حیرت انگیز از طرف مجلس مقدس شورای ملی بکمیسیون مالیه تفویض شد که در جرح و تعدیل آن صرف مقدرت نماید بدیهی است در چنین حالتی اگر اعضاء کمیسیون یک باره در مقام چاره همه مشکلات برمی‌آمدند باصلاح هیچیک موفق نشده و تزاحم خیالات مختلف مانع اجرای مقصود می‌شد پس تصویب کردند که بدواً با صلاحی که اهم از سایر اصلاحاتست اقدام کنند و مصمم شدند که عجالة از هذه السنه در اصلاح کسر حالیه بودجه وتعدیل میزان جمع و خرج اهتمام کنند که دوام کسر بودجه بیش از این منشاء خرابی یا مستلزم توسل باستقراض جدید نشود برای حصول این مقصود کمیسیون از تحصیل صورتهای دفتری و ثبت دستورالعملهای ولایات بودجه رکاب و سایر متفرعات آنها ناگزیر بود و بالضروره بتحصیل واستنساخ صورتهای مزبوره اقدام نمود.
و این موقع لازم است حسن مساعدت و مراقبت مجدانه جناب ناصرالملک که تقریبا در تمام مدت اشتغال کمیسیون وزیر مالیه دولت بودند خاطرنشان عموم وکلای محترم بشود که در تمام مدت مزبوره از تهیه ثبتها و صورتها و سایر اسباب کار کمیسیون و هم چنین در دادن توضیحات کافیه دقیقه فروگذار نکرده و منتها درجه همراهی و مساعدت در پیشرفت کار کمیسیون از طرف ایشان مبذول شد بالجمه بعد از حاضر شدن صورتها کمیسیون مالیه برای این که بمقصود معتنی بیه برسد با همه ضیق فرصت و انقضاء وقت وصول وایصال مالیات و حقوق وغیره درهر دوشنبه بودجه بامعان نظر مجبور شد هم در جمع و هم در خرج اما در شعبه جمع چون مشکلات حاضره مملکت اقتضا نداشت که عجالة از طریق مالیات تازه بر اضافه جمع وارد شود ونتیجه و ممیزی علمی هم که در مجلس مقدس تصویب شده بود عاید امسال نمی‌شد بهتر دانست که اصلاحات جمع را در سه فقره عمده مقصود دارد
اول در جمع کردن تفاوت عملهای ولایات دوم در برگشت تسعیرات سوم در موقوفی تیولات و این سه فقره در مجلس شورای ملی طرح و باکثریت آراء تصویب شد ولی چون هیچ یک از فقرات ثلاثه را ماخذ تحقیقی بلکه میزان تخمنیی هم در دست نبودو صورت تفاوت تیولات ومیزان تفاوت عمل تمام ولایات و مأخذ متوسط نرخ جنس از نقاط مختلفه به کمیسیون نرسیده بود ناچار با ملاحظه صحت و سقم عمل حکام کل و جزو و رعایت مشکلات بعضی تسعیرات جزو جمعی و بیشتر برای اینکه در ابتدای امر وجه بلامحلی بوزارت مالیه جمع نشود امساله در این سه فقره اضافه جمع بطور تخمین باقل موازین فایده قناعت کرده و مبالغی که اقل اجمالات است د رخلاصه جمع و خرج تخمینی بودجه جمع نموده است و امید است در سنوات آتیه با استقرار نظم واتخاذ تدابیر صحیحه از این سه فقره اضافه جمع زیاده بر انچه در بودجه امساله منظورشده است استفاده شود اما در شعبه خرج قبل از تقدیم اصول اصلاحات کمیسیون در جواب یک اعتراض که ممکن است بر اعضاء کمیسیون متوجه شود که با وجود ضرورت عجله در این مقام و لزوم اتمام بودجه دراوایل سال علت تاخیر تا این موقع چه بوده است بعرض می‌رسد که اولا برای شروع باصلاح مخارج لازم بود مبلغ ومقدار حقوق هر یک از موظفین و مستخدمین دولت بهر صیغه و عنوان است در محل واحد و معین باشد و چون این نکته سابقا در دفتر مالیه چندان محل رعایت نبوده است اعضاء کمیسیون مجبور شدند که بدوا در جمع آوری حقوق نیز جهد و اهتمام کرده از رجوع بدستورالعملها و دفترهای مختلف مرسومات مختلفه اشخاصی راکه در تحت صیغه‌های مختلف منظور است یک قلم معلوم و معین نمایندو مجرد این کار دو سه ماه وقت اعضاء کمیسیون رامشغول و از شروع اصلاحات مانع شد ثانیا هر گاه در کمیسیون تصویب شده بود از کلیه مرسومات ارباب حقوق مبلغی بطور تومان شمار کسر و موضوع شود اتمام کار خیلی زود میسر بودولی ملاحظه شد که این ترتیب بکلی از میزان عدالت خارج خواهد شد زیرا که در اعطای اصل مواجب و حقوق قاعده تناسب و عدل رعایت نشده بود تا یک کسر متساوی نیز موافق عدل و انصاف باشد و بالاخره رعایت این نکته داعی شد که بطور کلی یک مأخذ مساوی از حقوق تمام ارباب حقوق کسر نشود بلکه اسامی ارباب حقوق فردفرد در تحت ملاحظه آمده از روی قواعد و اصولی که در طی این راپرت عرض خواهد شد برای هر کدام حکمی معین شود و مسلم است مطالعه و مراجعه قرب دویست هزار اسم و حکم در فرد فرد آنها با ملاحظه حلق قانون اکثریت درهر باب و احتیاج بتحقیقات و اطلاعات خارج در بعضی مواد چقدر صرف وقت و دقت لازم داشته و اگر خاطر وکلاء عظام از زحمات شبانه روزی و تحمل مشاق و متاعت اعضا کمیسیون برای انجام این امر مطلع باشد جواب اعتراضات را خواهند دادو از اینکه هنوز بعضی از شعب اصلاحات ناتمام است و باید بعد از این باتمام برسد تعجب نخواهند فرمود اما اصول و قواعدی که از ابتدای شروع باصلاحات مطمح نظر اعضاء کمیسیون بوده از قراریست که ذیلا عرض می‌شود. اولا در ماده مخارج راجعه بدوایر مختصه سلطنت کبری از قبیل مصارف بیوتات و مخارج درباری و بعض عطیات شخص همایونی این نکته محل رعایت بوده است که با اینکه در تمام ممالک متمدنه میزان مخارج شخص سلطنت فقط با وضع مالیه مملکت متناسب است و در هیچ مملکت بیشتر از سی یک یا کمتر از دویست یک برای مخارج سلطنت تخصیص نمی‌شود معهذا نظر بکثرت مخارج دوائر سلطنت کبری واشکال و تعسر تخفیف زیاد در تمام مواد آن میزان مخارج سلطنت بمبلغ یک کرور تومان نقد و پنج هزار خروار جنس که تقریبا پانزده یک تمام عایدات مملکتی است مقرر شده و حتی المقدور مخارج سلطنتی از مخارج دولتی متمایز و مجاز گردیده آنچه راجع بدوایر سلطنتی بوده است از میزان مخارج کسر و در مقابل مبلغ مذکور فوق گذاشته شده است.
ثانیا مصارف و مخارجیکه ضرر و نفع آن مستقیما راجع باشخاص نبوده و از مرسومات و حقوق اشخاص خارج بوده است بقدر فرصت وامکان ملاحظه شده هر کدام استمرار آن عجالة ضرورت داشت کماکان ابقا شده و هر چه ضرورت نداشته برگشت و هر کدام بعمل نظر و تأمل بوده است عجالة بعنوان توقیف در جزء مخارج یادداشت شده است تا بعداز تأمل و تحقیق ازمبلغی که باید برای مخارج فوق العاده تخصیص شود محسوب گردد ثالثا مخارجی که بعد از زمان مشروطیت تحمیل بودجه مملکت شده و به تصویب مجلس شورای ملی نرسید ما هم از مواجب و حقوق یا مصارف و مخارج دیگر بکلی برگشت شده مگر آنچه استثناء آن لازم بوده یا آنچه اعلیحضرت اقدس همایونی خلدالله ملکه از مبلغیکه برای مخارج سلطنتی تخصیص شده مرحمت فرموده‌اند که درجزو همان مبلغ بخرج بودجه منظور شده.
رابعا مخارج فوق العاده از قبیل مخارج اردوها و صرف بناییها و امثال آن که در بودجه سال گذشته بر حسب تخمین و احتیاط منظور شده در هذه السنه بکلی برگشت ودرمقابل آن برای مخارج اتفاقیه و فوق العاده بهم برسد وزارت مالیه با تصویب مجلس شورای ملی از مبلغ مزبور بمصرف برساند.
خامسا در خصوص مخارج قشونی با اینکه مخارج مزبوره بیشتر از سایر مخارج بحیف و میل و عدم انتظام نزدیک و مستحق تنقیح واصلاح کلی بود چون تصحیح مخارج لشکر تابع تصحیح سایر ترتیبات نظامی و لکشری و بصرف وقت واهتمام فوق العاده محتاج بود در دستورالعملهای ولایات فقط در حقوق صاحب منصبان خارج از فوج واشخاصی که بکلی خارج از خدمت نظام هستند و در جزء نظام مواجب می‌برند یا مبلغ حقوق آنها قابل جرح و تعدیل بوده یا حقوق بعضی اشخاص که مسلم بوده است وجود خارجی ندارد یا جدیدا برقرار شده‌اند جرح وتعدیل شده و مابقی عجالة بحالت سابقه برقرار مانده است تا موقع اصلاحات اساسی برسد اما بودجه رکابی قشون واصطبل توپخانه رکاب و ولایات و بعضی مصارف قشونی دیگری چون هنوز در تحت مطالعه کمیسیون درنیامده مبلغی بر حسب تخمین از بابت برگشت سپورساتهای قشونی و تفاوتهای دیگر برآورده شده که باید بعد بکم وزیاد آن رسیدگی شود. سادسا در برگشت وکسر حقوق سایر ارباب حقوق ملاحظات ذیل محل رعایت بوده است.
- اول ملاحظه فقر و ثروت و احتیاج یا عدم احتیاج بمواجب وحقوق دیوانی.
- دوم: ملاحظه اشتغال یا عدم اشتغال بخدمت و مأموریت دولتی.
- سوم: ملاحظه صحت وسقم محل مواجب بقدر مقدور.
- چهارم: ملاحظه قدمت زمان مواجب و اینکه در زمان شاهنشاه مرحوم نورالله مضجعه برقرار شده یا قبل از زمان مزبور.
- پنجم: ملاحظه کمیت مبلغ حقوق.
- ششم: ملاحظه تعرفه اشخاصی که هر کس بعد از تحقیق کافی معرفی نشده بیشتر از سایرین موقع جرح و تعدیل شده.
- هفتم: حد اعلی مواجب شاهزادگان بزرگ طبقه اولی از قبیل اعمام و اخوان سلطنت کبری به دوازده هزار تومان و دویست خروار جنس و حد اعلی حقوق شخصی وزراء عظام به پنج و شش هزار تومان مقرر شده در حقوق سایر طبقات اعیان واشراف بتفاوت مقام و با رعایت ملاحظه جرح و تعدیل شده
اجمالا میزان هیچ مواجبی از دوازده و شش متجاوز قبلو نشده است و با یقین صادقی که بملت دوستی و فداتکاری بزرگان اعیان و معارف مملکت حاصل بوده که در چنین حالت از وطن عزیز خود دست گیری کنند بیشتر حقوق آنها مورد جرح و تعدیل شده و حقوق فقرا و مستحقین مملکت حتی المقدور بدون کسر ابقا شده و با رعایت تمام ملاحظات بقدر طاقت و استطاعت نتیجه عمل از قراری است که خلاصه آن علیحده بعرض می‌رسد و اگر بواسطه قلت فرصت ولزوم عجله و شتاب سهو و خطایی در جزئیات واقع شده با اینکه اصول قواعد معین است اصلاح آن بر عهده کمیسیون مجلس و وزارت مالیه خواهد بود و چون احاطه کلی بر تمام عایدات و مخارج مملکت و شناسایی عموم اشخاص در ولایات بعیده برای هیچکس میسر نیست باز هم اگر کسی از افراد ملت از جزئیات اطلاعی داشته باشد که کمیسیون از آن غافل مانده باشد از اخطار و اظهار او کمیسیون مالیه و مجلس مقدس شورای ملی در کمال امتنان استفاده خواهندکرد.