مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۸ شهریور ۱۲۹۰ نشست ۲۹۶
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۲۸ شهریور ۱۲۹۰ نشست ۲۹۶
صورت مجلس شب چهار شنبه ۲۶ شهر رمضان المبارک ۱۳۲۹
مجلس سه ساعت و ربع از شب گذشته در تحت ریاست آقای مؤتمن الملک افتتاح شد صورت مجلس شب دو شنبه ۲۴ را آقای میرزا رضا خان قرائت کردند غائبین جلسه قبل بدون اجازه.
آقایان زنجانی- ده خدا- آقا سید محمد باقر ادیب- میرزا یانس.
غائبین با اجازه آقایان- ده خوارقانی- معین‌الرعایا- دکتر علی خان- میرزا ابراهیم قمی- میرزا ابراهیم خان.
آقایانی که از وقت مقرره تأخیر نموده‌اند- آقای تربیت یک ساعت و نیم- آقای حاج‌امام جمعه یک ساعت و ده دقیقه- آقای طباطبائی یک ساعت- آقای شیخ حسین یزدی ۴۵ دقیقه آقایان ذکاء الملک مساوات- معتمدالتجار- نجم آبادی- آقا عبدالحسین ۴ دقیقه آقایان حاج شیخ علی- نیرالسلطان- علی زاده هر یک نیم ساعت.
حاج آقا- در صورت مجلس راجع به لایحه استخدام بلژیکی‌ها نوشته است که بنده با زیادتی حقوق مخالف بودم و حال آن که بنده با زیادتی حقوق مخالف نبودم با ترتیب راپورت به این ترتیبی که نوشته بود مخالف بودم و عرض کردم که راپورت ناقص است در صورت مشروح مجلس اگر ملاحظه شود معلوم می‌شود که این طور نبوده است.
رئیس- همین طور اصلاً می‌شود.
دکتر حاج رضا خان- این جا نوشته است که در مادۀ سه بنده با آقای متین السلطنه موافق بودم و حال آن که بنده در مادۀ اول و دوم و سوم تا آخر مخالف بودم و در هیچ کدام موافق نبودم.
میرزا رضا خان- یک کلمه مخالف افتاده بود.
رئیس- اصلاح می‌شود دیگر ملاحظه نیست در صورت مجلس (ملاحظه نبود).
رئیس- صورت مجلس تصویب شد راپورت کمیسیون قوانین مالیه راجع به استخدام یک نفر مستخدم اروپائی برای محاسبات پست و تلگراف مذاکره در کلیات است.
حاج آقا- استخدام یک نفر به جهت محاسبات پست و تلگراف یک چیزی است که اساساً در گمان ندارم مخالف داشته باشد ولی با این ترتیب که این شخص تعیین شده بنده تصور نمی‌کنم که در مجلس شورای ملی یک نفر باشد که با این مساعدت بکند به واسطه این که اگر ما درست متوجه باشیم خیلی اساسیات در اداره تلگراف داریم که ناقص است و آن طوری که باید در دست ما نیست و ما نمی‌توانیم درست استفاده کنیم و مخصوصاً ریاست یک نفر شخص که به جهت اداره محاسبات انتخاب می‌شود باید خیلی ملاحظه درستی بشود که اعضای یک وزارت خانه چون باید بعضی ملاحظات را بالنسیه بور برداشته باشند و به کلی از رشته اطاعت خارج نباشند یک کسی که مدت‌ها در تلگراف هند اروپ کار می‌کرد که بعد بیاورند در تلگراف خانه رئیس محاسبات بکنند بنده به کلی مخالف هستم و رأی در این باب ندادم زیرا اسباب این می‌شود که به کلی اعضاء تلگراف خانه از رشته اطاعت وزیر بیرون می‌روند و از آن رشته ترتیبات هم خارج است.
ارباب کیخسرو- این جا گویا آقای حاج آقا اشتباهی کردند این شخص از طرف وزارت مالیه آن جا گذاشته می‌شود اگر رجوع بشود به قانونی که در ۲۳ جوزا در این جا گذاشته است به خزانه دار کل اختیار داده شد که در تمام عایدات مملکت نظارت داشته باشد و عایدی تلگراف خانه هم یکی از عایدات صحیح مملکت است و باید نظر تامه در او بشود و محاسبات او صحیح ضبط شود و وزیر مالیه هم چو صلاح داشته است یک نفر از طرف خودش برای نظارت در محاسبات آن جا بگذارد بنده نمی‌دانم کسی را که از طرف وزارت مالیه پای حفظ محاسبات آن جا بگذارند چه ریاستی که خواهد داشت که آن جا که نظر سایر اجزاء اداره را از وزیر برگردد بر عکس آقای حاج آقا لازم نمی‌دانند بنده لازم می‌دانم که یک شخص صحیحی در آن جا باشد که واقعاً عایدات تلگراف خانه در تحت نظر او باشد و این که یکی از عایدات صحیح مملکتی است در تحت یک نظم و ترتیبی بیاید و به طوری که ما می‌خواهیم مرکزیت به عایدات مالیه بدهیم مرکزیت داده شده باشد.
حاج آقا- بنده عرض کردم که مخالفت با یک نفر اروپائی که مستخدم بشود مخالف نیستم گمان می‌کنم که کسی هم مخالف نباشد البته باید یک نفر که متخصص این کار باشد در آن جا باشد ولی بنده عرض کردم این شخص را که می‌خواهند استخدام کنند با این شرایط به هزار جهت که نمی‌خواهم عرض کنم مخالفم و گمان نمی‌کنم کسی هم موافق باشد.
حاج سید ابراهیم- بله بنده هم با این ترتیب در تمام موادش مخالفم اولاً از این جهت که عرض می‌کنم عنوان یک نفر اروپائی هیچ صحیح نیست که در این جا نوشته و گفته شود به جهت این که اروپا چندین نقطه دارد نمی‌دانم از کدام نقطه است و از چه ملت است پس عنوان کردن یک نفر اروپائی به طور مطلق صحیح نییست باید معین کنند که از چه ملت است تا ملیت او تصویب شود به جهت آن که از حیث نیست هم به مجلس آمده است و از حیث اعتبارش ملیت که به مجلس آمده زیرا یک مقداری اعتبار به خزانه دار کل داده شده است پس تا ملیت این شخص معین نشود بنده نه او را تصدیق می‌کنیم و نه رأی خواهم داد پس باید ملیت او را معین کنند که از چه ملتی است آن وقت ملاحظه بکنیم اگر صرفه و صلاح ملت و مملکت است تصویب می‌کنیم والا فعلاً ثانیاً این که در پنج شش ماه قبل از این یک نفر را مستخدم کرده بودند در وزارت پست و تلگراف به ماهی یکصد و هشتاد تومان تا دویست تومان و تمام این کارهای محاسبات از او ساخته می‌شد حالا یکی دیگر را می‌خواهند استخدام کنند به چهار هزار دلار که مطابق تسعیر هم که در کمیسیون قوانین مالیه کرده چهار هزار و چهار صد تومان می‌شود و این مقرون به صرفه نیست برای این که بالحق و العیان می‌بینم صرفه ملاحظه نمی‌شود بلکه ضرر ملاحظه می‌شود و هیچ جهتی هم ندارد که یک کاری که ما می‌بینم از یک نفر ساخته می‌شد به ماهی یکصد و هشتاد تومان حالا بیائیم ماهی سیصد و هشتاد تومان تقریباً یا فلان قدر بدهیم به کسی که همان کار را می‌کند به این جهت این مقرون به صرفه نیست و بنده در مسئله دلار و این تغییرات هم مخالف هستم که مستخدم اروپائی در ایران چه معنی دارد به دلار باشد ولی عمده اشکال بنده اینست که به عنوان اروپائی گفتن و استخدام یک کسی را که بیاید موافق مصلحت ما نباشد صحیح نیست.
حاج شیخ الرئیس- شبهه نیست که هیچ نماینده تردید و تنقید در این مسئله ندارد که اداره منظمی‌و معظمی‌از دولت محاسباتش در تحت یک ترتیب صحیحی بیرون بیاید و البته هر پیشنهادی هم که از طرف وزیر مالیه راجع به این مرحله و مسئله بشود اساساً هیچ مورد شک و شبهه نیست و لکن بنده هم به همان نقطه نظر که آقایان اظهار کردند مخالفم و به طور اختصار عرض می‌کنم که این پیشنهاد یک طور تعمیه و به اصطلاح علمی یک تودیه را گنجانیده
است زیرا که ما از خارج می‌دانیم که یک نفر اروپائی موهوم عامه است چه دلیل دارد که همان شخص خارجی را در آن لایحه معین نمی‌کنند تا نمایندگان که بنده هم یکی از آن‌ها هستم نظر خودم را در آن شخص معین بدانم در حالتی که می‌دانم اگر این پیشنهاد تصویب شود و اجازه از مجلس مقدس داده شود که یک نفر اروپائی برای محاسبات تلگراف خانه مستخدم و مشخص شود این در خارج یک نفر به خصوص مخصوصی است و بنده هم نظریاتی دارم که خیلی نا مساعد است که او را برای این کار انتخاب کند و مواجبش را هم به لفظ دلار که لفظ‌امریکائی است معین کنند این راپورت به هر حال درهم و برهم است و با قواعد اساسی و قیاس هیچ تناسب ندارد.
رئیس- گویا مذاکرات در کلیات کافی است (اظهار مخالفتی نشد).
رئیس- رأی می‌گیریم که داخل مواد شویم یا نشویم آقایانی که تصویب می‌کنند داخل مواد شویم قیام نمایند (کسی قیام نکرد).
رئیس- رد شد تصویب نشد- راپورت کمیسیون معارف راجع به مدارس ابتدائی خاطر آقایان مسبوق است که ظور اول این راپورت به عمل آمده است و به کمیسیون هم رفت و کمیسیون هم راپورت نداده است ما هم مجبور نیستیم که منتظر راپورت ثانوی کمیسیون باشیم لهذا جزء دستور‌امشب گذاردیم اصلاحی هم که در شور اول پیشنهاد شده است فقط یک فقره پیشنهاد آقای بهجت است او را هم اگر لازم شود همین‌امشب رأی می‌گیریم حالا رأی می‌گیریم که داخل شور دوم بشویم یا نشویم آقایانی که تصویب می‌کنند داخل شور دوم شویم قیام نمایند (اغلب قیام نمودند).
رئیس- با کثریت تصویب شد (مادۀ اول به عبارت ذیل قرائت شد).
- پنج مدرسه ابتدائی در تهران برای پسران تأسیس می‌شود که هر یک دارای ۶ کلاس باشد و مخارج هر یک در مادۀ ۲۵۰ تومان خواهد بود که تمام آن را دولت می‌پردازد.
بهجت- چنان چه در شور اول عرض کردم که مخالف بنده به این شکل واضح می‌شود که در تعدادش یعنی ۵ مدرسه در مقابل ۹ مدرسه مخالفم باز متذکر می‌کنم خاطر آقایان را که در ظرف ۶۰ سال که شروع شده به نشر معارف در تهران و تأسیس مدارس مدرسه دارالفنون باز شد در چندی قبل و بعد مدرسه امریکائی و مدرسه سیاسی و نظامی در زمان مرحوم امین‌الدوله و این مدارس در تحت نظر دولت بوده و از پرتو آن‌ها مدارس زیاد باز شد و از آن‌ها هم ترشحی به بعضی ولایات شدند این که نشده باشد مثل آذربایجان و شیراز و بوشهر و سایر شهرهای بزرگ حالا در عربستان هم دو مدرسه باز است و در شیراز چند مدرسه هست ولی در تحت یک ترتیب مخصوصی و یک نظم مرتبی باشد نیست و هر جائی یک اسلوبی مخصوص اتخاذ کرده‌اند از برای اطفال که تربیت شوند و باید آن ترتیب مخصوص را که وزارت علوم برای ترتیب مدارس اتخاذ کرده است در همه مدارس مجزا شود البته معلوم است وقتی که شروع می‌کنیم که ترتیبی را در مملکت برای معارف باید اول شروع به مدارس ابتدائی بکنیم بعد مدارس متوسطه بعد مدارس علمی و عالیه و تا حال برای مدرسه ابتدائی نظر به ولایات نکرده‌ایم و از آن‌ها بی خبر هستم و هیچ اقدامی برای آن‌ها نکرده‌ایم بنده پیشنهاد کردم که در ۴ ایالت که آذربایجان و مشهد و فارس و کرمان باشد ۴ مدرسه ابتدائی باز شود و مخارج آن‌ها البته نسبت به مرکز کمتر خواهد شد گفتند شاید در آن جا اسباب تعیین این مدارس مهیا نباشد بنده گمان می‌کنم که اسبابش در آن جا حاضر باشد به جهت این که در این نقطه‌ها که بنده عرض کردم مدارس ابتدائی هست و معلم از مرکز خواسته‌اند منتهی آن که چون مجبور نیستند که پروگرام شان مطابق پروگرام و دستورالعمل وزارت علوم باشد خودشان پروگرامی‌درست کرده‌اند و هر کدام خودشان یک ترتیبی اتخاذ کرده‌اند و هر کدام خودشان یک ترتیبی اتخاذ کرده‌اند و چون این‌ها ترتیبی که وزارت علوم برای شان معین کرده است رفتار نمی‌کنند به این جهت عرض می‌کنم که ۴ مدرسه ابتدائی دولتی در این ۴ نقطه مملکت باشد حالیه اگر فقط می‌گویند که اسبابش مهیا نیست بنده عرض می‌کنم که هست و گویا در این ۴ نقطه که عرض کردم که مشهد و شیراز و کرمان و آذربایجان باشد نماینده وزارت معارف هم باشد و نظری هم در معارف و مدارس داشته باشد و علاوه هم ممکن است یکی از آن مدارس را مدرسه دولتی فرض بکنند و یک معاونتی هم دولت بکند این ترتیباتی است که وزارت معارف ممکن است اقدام بکند مقصود این است از‌امروز که شروع می‌کنیم به تعمیم معارف بعد از ۶۰ سال یک نظری هم به سایر نقاط کرده باشیم و چون به تمام ولایات نمی‌توانیم این فایده را برسانیم در ۴ نقطه ایالتی این مدارس را تأسیس کنیم و اهالی ولایات اطراف هم خواسته باشند بچه‌هایشان را وا دارند به تحصیل علم جدید بتوانند فرض بفرمائید اگر در آذربایجان این مدارس ابتدائی باشد ممکن است که از زنجان و سایر نقاط نزدیک بچه‌هایشان را به آن جا بفرستند برای تحصیل و همین طور سایر نقاط ممکن است اطفال شان را بفرستند به این مدارس ایالتی باز عرض می‌کنم اگر بفرمائید اسبابش جمع نیست عرض می‌کنم که هست و خاطر آقایان مسبوق است که در همه این نقاط مدارس هست ممکن است یکی از آن مدارس را دولتی بکنند مخارجش هم کمتر است و شاید اهالی آن جا هم مساعدتی بکنند و وقتی که یک مدرسه ابتدائی به طور اسلوب جدید باز شد شاید سایر مدارس ابتدائی هم ترتیب شان را از روی آن اتخاذ کنند و از روی نقشه وزارت معارف تحصیلات خودشان را مرتب بکنند امیدواریم که تا یک دو ۳ سال اسلوب مدارس در ولایات مرتب و در اغلب ولایات مدارس ابتدائی تأسیس شود.
معاون معارف- در مسئله مدارس که ملاحظاتی که آقای بهجت فرمودند گمان نمی‌کنم کسی مخالفت داشته باشد و مدارس همه‌امروز می‌دانید که اول چیزی است که برای پیشرفت‌امور و باز شدن حسیات مردم لازم است لکن لازم است عرض کنم که این لایحه ۴ ماه قبل به مجلس پیشنهاد شده است و در آن موقع وزارت معارف بر حسب مذاکره که شده بود مطابق نظر آن وقت این طور پیشنهاد کرد و هیچ منافاتی ندارد با این که در ولایات هم تأسیس شود حالا که نمایندگان محترم مایلند عده این مدارس زیاد شود ممکن است که وزارت معارف این مدارس را در تهران تشکیل بدهد و بعد در این باب یک فکری بکند و یک نقشه صحیحی بکشد و بعد به مجلس مقدس پیشنهاد بکند ولی آن دفعه عرض کردم و حالا هم عرض می‌کنم راجع به مدارس ابتدائی دولت هر وقت بخواهد اقدام بکند باید یک اقدام کلی بنماید به جهت این که مدارس ابتدائی چیز فوق‌العاده نیست که فقط به جهت مرکز باشد البته برای اهالی هر محل لازم است از ولایات و ایالات اگر بنا باشد که دولت یک اقدامی‌در این باب بکند باید با یک نقشه صحیحی اقدام کند و شاید هم در نظر باشد که بلکه یک ترتیب صحیحی داده شود برای این کار و با یک مخارج و استعداد صحیحی باید اقدام شود در هر حال این پنج مدرسه اساس کار است و کم کم تهیه اسباب و اجزائی که برای مدارس ابتدائی لازم است خواهد شد و بعد از مدت کمی نقشه صحیحی از برای تأسیس مکاتب سایر نقاط کشیده شده و پیشنهاد مجلس مقدس خواهد شد.
حاج شیخ اسدالله- بنده کلیتاً نظری که دارم این است که وجوهی که از مالیه مملکت داده می‌شود نباید به مصارف یک محلی برسانند ولو از برای معارف هم باشد بنده هیچ ابداً تصویب نمی‌کنم زیرا مالیه مملکت چیزی است که از هر جای مملکت گرفته می‌شود وقتی که صرف معارف می‌کنند باید طوری باشد که برای تمام مملکت صرف شود زیرا از انصاف دور است که برای یک جای مخصوص باشد حالا که می‌فرمایند برای تمام ولایات ممکن نیست این را هم بنده صحیح می‌دانم به واسطه این که یکی مالیه مملکت اجازه نمی‌دهد یکی آن که اسبابش به طوری که تمام ولایات فرمودند مهیا نیست‌اما همین‌اندازه که مالیه مملکت اجازه بدهد که این پنج مدرسه را تأسیس کند بنده عرض می‌کنم به چه نظر که این وجوه را به مدارس ابتدائی در تهران صرف می‌کنند آخر این وجوهی است که از تمام مملکت اخذ می‌شود و مدارس ابتدائی هم تا یک اندازه در تهران هست حالا که دولت می‌خواهد تکمیل بکند این مدارس را در تهران و وجه او را هم از مالیه بپردازند این پنج مدرسه را منحصر کردن به تهران و وجوهش را از تمام عایدی مملکت دادن بنده دور از انصاف می‌دانم که منحصر به تهران باشد پیشنهادی که آقای بهجت کرده‌اند خیلی صحیح است و باید در چهار ایالت چهار مدرسه ابتدائی تأسیس شود و این وجوه به آن مدارس هم صرف شود و هر که توانستیم معارف مان را توسعه بدهیم و مالیه ما اجازه داد و اسبابش هم از برای وزارت معارف ممکن شد آن وقت در تمام ولایات مدارس تأسیس می‌کنیم حالا که این را برای خود مرکز پیشنهاد نموده‌اند صحیح نمی‌دانم و باید به جهت جاهای دیگر هم تأسیس نمایند و همین پنج مدرسه که پیشنهاد شده است نسبت به تمام ایالات منظور شود یکی در تهران و چهار تا در ایالات تأسیس شود.
رئیس- مذاکرات در مادۀ اول کافی نیست (گفتند کافی است)
رئیس- دو فقره پیشنهاد شده است یکی از
طرف آقای بهجت و یکی از طرف آقای لواء الدوله خوانده می‌شود اول از طرف آقای بهجت به مضمون ذیل قرائت شد.
بنده پیشنهاد می‌کنم مادۀ اول این طور نوشته شود (۱) ۹ مدرسه ابتدائی در ایران تأسیس می‌شود پنج مدرسه برای تهران و چهار مدرسه دیگر برای مراکز ایالات تبریز- مشهد- کرمان- شیراز الی آخر مادۀ.
دوم از طرف آقای لواء‌الدوله به عبارت ذیل قرائت شد.
بنده پیشنهاد می‌کنم که اضافه بر ۵ مدرسه ابتدائی در تهران ۵ مدرسه دیگر ذیل تأسیس شود مشهد- تبریز- شیراز- اصفهان- کرمان.
رئیس- آقای بهجت توضیحی که دیگر ندارید باید رأی بگیریم.
بهجت- چون اصلاحی است در مادۀ اول با ورقه رأی بگیرید.
رئیس- به موجب کدام مادۀ نظام نامه چنین چیزی در نظام نامه نیست- رأی می‌گیریم در قابل توجه بودن اصلاح آقای بهجت آقایانی که قابل توجه می‌دانند قیام نمایند (اغلب قیام نمودند).
رئیس- با کثریت قابل توجه شد.
لواء‌الدوله- پیشنهاد بنده را هم رأی بگیرید.
رئیس- پیشنهاد آقای بهجت که قبول شد دیگر مال شما را نمی‌شود رأی گرفت.
لواء‌الدوله- مال بنده اصفهان هم اضافه است.
رئیس- دو مرتبه خوانده می‌شود و رأی می‌گیریم (مجدداً پیشنهاد لواء‌الدوله قرائت شد).
رئیس- توضیحی دارید.
لواء‌الدوله- عرض کنم آن عبارتی را که آقای بهجت عنوان فرمودند صحیح است ولی اصفهان را از نقطه نظر دور گرفتیم تأسیس مدرسه در اصفهان مسلم است که از تبریز و فارس و خراسان و کرمان به واسطه دارالمعلمیش مشروع تر است به واسطه این که علماء ما اغلب از اصفهان بیرون می‌آیند اصفهان را اگر بخواهیم از نقطه نظر مشهد و تهران بگیریم در واقع خیلی بی انصافی است به جهت این که هم خیلی عالمش بیشتر است و هم دارالعم است از این جهت بنده این را پیشنهاد کردم.
رئیس- رأی می‌گیریم به اصلاح آقای لواء‌الدوله آقایانی که قابل توجه می‌دانند قیام نمایند (عده قلیلی قیام نمودند).
رئیس- قابل توجه نشد- به ملاحظه این که اصلاح آقای بهجت امروز پیشنهاد نشده است و چند روز قبل پیشنهاد شده است حالا می‌توانیم رأی قطعی در او بگیریم این است که مادۀ اول به ضمیمه آن پیشنهاد خوانده می‌شود و رأی می‌گیریم.
مادۀ اول- اصلاح آقای بهجت به عبارت ذیل قرائت گردید.
مادۀ اول- پنج مدرسه ابتدائی در تهران و چهار مدرسه دیگر در ایالات برای پسران تأسیس می‌شود که هر یک دارای شش کلاس باشد و مخارج هر یک در ماه دویست و پنجاه تومان خواهد بود که تمام آن را دولت می‌پردازد.
حاج عزالممالک- این پیشنهاد آقای بهجت امروز در کمیسیون مطرح شد مبلغ مدارس تهران را معین کرده است و این شامل مدارس ایالات نخواهد شد.
رئیس- دیگر مذاکره نمی‌شود به جهت این که پیشنهاد ایشان قابل توجه شده است.
حاج عزالممالک- این مبلغ شامل مدارس ایالات نخواهد شد.
رئیس- او را باید اضافه کرد دو مرتبه قرائت می‌شود.
(مجدداً پیشنهاد مزبور قرائت شد)
بهجت- در پیشنهاد خودم عرضی دارم.
رئیس- بفرمائید.
بهجت- بنده پیشنهادم راجع به تأسیس است و مخارج مدارس در ولایات به دویست و پنجاه تومان نمی‌رسد لذا این طور خواهد شد که دویست و پنجاه تومان در تهران و در ولایات یکصد و پنجاه تومان باشد.
رئیس- بنویسید و بفرستید عجالتاً در مادۀ دوم مذاکره می‌شود.
(مادۀ دوم به مضمون ذیل قرائت شد)
مادۀ ۲- در کلیه کلاس‌های مدارس ابتدائی دولتی پسران نظر به حال فقراء نصف از شاگردان مجانی و نصف دیگر با اجرت مختصری که در مادۀ سوم مذکور است قبول می‌شوند.
رئیس- در مادۀ دوم مخالفی نیست؟
هشترودی- این جا در لایحه پنج مدرسه ابتدائی نوشته شده است ولی در این مادۀ دوم می‌نویسد کلیه کلاس‌های مدارس ابتدائی دولتی از این کلیه مدارس ابتدائی دولتی معلوم می‌شود که غیر از این پنج مدرسه مدرسه دیگر هم هست بنده چون نمی‌دانم می‌خواهم بپرسم که بدانم کلیه مدارس ابتدائی منحصر به این پنج مدرسه است یا راجع به دیگری هم هست.
معاون وزارت فرهنگ- راجع به همین پنج مدرسه است که این جا نوشته شده است.
دکتر علی خان- آن وقتی که در کمیسیون معارف مذاکره شد در خصوص این که نصف شاگردان پول بدهند و نصف شاگردان مجانی باشند بسته به یک نظری بود که کمیسیون تصویب کرد و بعد در مجلس مذاکره شد و آن نظر تغییر کرد چون در کمیسیون قرار شد آن چه وجهی که از شاگردها گرفته می‌شود در یک صندوقی که اسمش صندوق سرمایه معارف است جمع شود و برای مدارس جدیدی که تأسیس می‌شود به مصرف برسانند که اسباب توسعه معارف باشد کمیسیون بودجه حالا آن یک مادۀ را تغییر داده است و تصویب کرده است که وجه عایدی مدارس را به وزارت مالیه بپردازند کمیسیون معارف آن نظر را ندارد و بنده هم شخصاً تصویب نمی‌کنم که این پول را به وزارت مالیه بدهند به جهت این که دولت تمام مخارج این مدارس را از معلم و کتاب و غیره می‌دهد که مجانی باشد و کمیسیون معارف هم برای این که مجانی باشد مخارج را به عهده دولت واگذار کرد اگر چنان چه بنا باشد که نصف شاگردان مجانی باشند و نصف شاگردان پول بدهند علت ندارد که تمام مخارج به عهده دولت باشد یا آن که آن پولی که از نصف شاگردان گرفته می‌شود بدهند به وزارت مالیه و در صورتی که تمام مخارج را دولت متحمل می‌شود همه باید مجانی باشند و عقیده بنده این است که تمام مجانی باید باشند مگر این که توضیحی بدهند والا مخالفم.
معاون وزارت فرهنگ- در این که در این پیشنهاد ذکر شده است که نصف شاگردان مجانی باشند و نصف از شاگردان پول بدهند یک نظری بوده است که حالا هم آن نظر به نظر وزارت معارف و کمیسیون معارف و شورای معارف خیلی قابل توجه بود و اهمیت داشت چون اگر همه مدارس مجانی باشد با این پولی که عجالتاً دولت می‌دهد نمی‌شود همه را مجانی کرد دولت یک پولی می‌دهد به جهت این پنج مدرسه و شاید یک عده هم قریب دویست سیصد نفر شاگرد مجانی تحصیل کنند و اگر همه مجانی باشند در مدارس توسعه پیدا نخواهد شد نظر کمیسیون در این شد یک مخارجی که عجالتاً دولت می‌دهد نصف شاگردان مجانی باشند و نصف پول را بدهند زیرا جماعتی هستند که نباید مجانی باشند آن‌ها استطاعت دارند باید پول بدهند و آن پول در یک صندوق معینی جمع شود که آن سرمایه باشد به جهت تأسیس یک مدرسه مجانی دیگری یعنی هر وقت آن پولی که جمع شد کفایت کرد برای یک مدرسه تأسیس شود و در آن مدرسه هم شاگردهای مجانی باز تأسیس کنند و این خودش یک ترتیبی است که مدارس توسعه پیدا می‌کند به این ترتیب وزارت معارف یعنی دولت از این پنج مدرسه ابتدائی می‌تواند چندین مدارس دیگر تأسیس نماید و این یک ترتیب خوبی است فوایدی که از خودشان حاصل می‌شود هی صرف بشود برای تکثیر مدارس ابتدائی دیگر و این یک نقشه خیلی خوبی است و گمان می‌کنم که از برای‌امروزه که یک پول فوق‌العاده نیست برای مخارج معارف این ترتیب بد نباشد بلکه از این پول رفته رفته بتوانیم مدارس ابتدائی مان را تکمیل بکنیم و ترتیبش هم خیلی ترتیب سهلی است گمان نمی‌کنم که اگر به این ترتیب پیش برویم و نفعی که از این ترتیب حاصل می‌شود تقریباً پنجاه شصت مدرسه یا هر قدری که بتوان تأسیس کرد تأسیس می‌شود.
حاج آقا- این توضیحی که آقای معاون وزارت معارف دادند اگر چه در عالم تصور خیلی پسندیده است و ممکن است که سرمایه از گرفتن اجرت از بعضی شاگردان جمع بشود و توسعه بشود از برای مدرسه‌ها و بتوانیم توسعه بدهیم آن مدرسه‌ها را آن طور که بیان فرمودند اولاً کمیسیون بودجه ظاهراً رد کرده است آن ماده آن لایحه را و گفته است باید این وجه را به وزارت مالیه برسانند ثانیاً ما دیده‌ایم این گونه مطالبی را که ما در عالم خیال نقشه‌کشی کرده و تصور می‌کنیم وقتی که در خارج ملاحظه می‌شود می‌بینیم آن طوری که نقشه کشیدیم و خیال داشتیم آن طور نشده است بعضی صورت خارجی پیدا نکرده است کما این که خیلی نقشه برای وزارت معارف و اوقاف کشیدیم و رأی‌ها دادیم ولی در خارج دیدیم که نتیجه نداده و برعکس شد بنده تصور می‌کنم که این مخارجی که معین کرده‌اند تمام مخارج مدرسه را سنجیده‌اند آن وقت معین کرده‌اند که ماهی دویست و پنجاه تومان می‌شود بعد از آنی که آن مخارج را سنجیده‌اید دیگر بنده گرفتن یک وجهی را از بعضی یا دادن به وزارت مالیه یا ندادن یا آن که حیف و میل شدن او را بنده تصدیق نمی‌کنم بلکه عرض می‌کنم که باید تمام مدارس مجانی باشد مخصوصاً نوشته شده اولاد فقراء زیرا که اولاد اغنیاء خودشان می‌توانند در سایر مدارس که الان چه در پایتخت چه در جاهای دیگر تأسییس شده است بروند و تحصیل کنند ولی اولاد فقراء به کلی از تحصیل محرومند و بنده لازم می‌دانم مدارسی که فعلاً دولت مشغول می‌شود به تأسیس آن‌ها برای اولاد فقراء باشد و تمام شاگردانی که در این مدارس وارد می‌شوند اولاد فقراء باشند و تحصیل مجانی باشد به واسطه این که ما‌امید داریم که تمام مکاتب علمی‌ما مجانی باشد و تحصیل هم اجباری باشد به طوری که در قانون اساسی هم هست و‌امیدواریم موفقیت حاصل بکنیم.
ذکاء الملک- این پیشنهادی که از طرف وزارت معارف شده است و مطالعه هم که در شورای معارف شده است در کمیسیون معارف هم همین مذاکرات شد چندین ملاحظه و نظر در آن شد یکی این که تا کنون از طرف وزارت معارف یعنی از طرف دولت مدرسه ابتدائی دایر نموده است و لازم بود که دولت در باب مدارس و تعلیمات ابتدائی یک اقدامی بکند و یکی هم این که به موجب قانون اساسی و به موجب آرزوی تمام معارف خواهان تمام مدارس تحصیلات شان مجانی و اجباری باشد ولی این ترتیب را ملاحظه کرده‌اند که یک قدمی‌خواهد بود برای این مقصود و این نظرها و این اظهاراتی هم که می‌شود تمام مخارج این مدارس را دولت می‌دهد و باید مجانی باشد البته آن طور باشد خیلی صحیح است و خیلی خوب است یک چیز دیگری هم هست و آن این است که دولت در تأسیس این مدارس یک نظر دیگری دارد و او این است که اولاً یک سرمشقی بدهد به آن مدرسه‌هائی که موجود هست و یا به مدارسی که بعد از این مردم خودشان می‌خواهند تأسیس بکنند ثانیاً جلوگیری می‌کند از بعضی بی‌ترتیبی‌هائی که حالیه در بعضی مدارس هست به این معنی که جایز نیست و صحیح نیست که دولت مخالفت بکند از اشخاصی که می‌خواهند تأسیس مدارس نمایند از آن طرف هم وقتی که با سرمایه خودشان مردم تأسیس مدارس خصوصی کردند و موافق دلخواه نبود آن وقت چون با سرمایه دولت نیست دولت یا وزارت معارف نمی‌تواند بگوید که این از روی ترتیب صحیح تأسیس نشده است و آن‌ها را مجبور بکند که آن طوری که به نظر خودش صحیح است آن طور تأسیس نمایند پس بهترین راه از برای جلوگیری کردن از معایب این است که دولت خودش مدارس داشته باشد و آن‌ها را به طور صحیح اداره بکند و مردم و اولیای اطفال ببینند آن مدارس دولتی را و مزایای او را که یک مدارسی هست از مدارس خودشان بهتر و اطفال خودشان را آن جا ببرند و اگر چنان چه هم می‌خواهند مدرسه تأسیس نمایند از روی مدارس دولتی تقلید نمایند به این ملاحظات و به این نظریات کمیسیون این ترتیب را تصویب کرد حالا به آن نظری که آقایان می‌فرمایند اگر خواسته باشیم این مدارس را تأسیس نمائیم و مخصوص اولاد فقراء باشد آن وقت اغنیاء را ممکن است از آن مزایا و تعلیمات در آن مدارس محروم کرده باشیم چون که دولت ممکن است در این مدارس بعضی ترتیبات مخصوصی بدهد و هنوز سایر مدارس خصوصی که به این مدارس دولتی تأسیس نکرده است و آن خصوصیات را به جا نیاورده است و ترتیبات خودشان را از روی ترتیبات مدارس دولتی قرار نداده به این لحاظ شاید عموم مردم نتوانند از این مزایا و خصوصیات مدارس دولتی بهره ببرند و یک عده از این مزایای دولتی محروم باشند و مجبور باشند که اولادهای خودشان را بفرستند به مدارس دولتی و تمام فواید آن مدارس عاید اطفال فقراء بشود به این نظرات بوده است که این طور قرار داده شده است گفتیم حالا که مدارس ابتدائی ما کامل و صحیح نشده است نصف پول بدهند و نصف مجانی باشند یعنی اغنیاء پول بدهند و بهره‌مند شوند و فقراء بدون پول دادن بهره‌مند شوند و گمان بنده با این مذاکرات بهتر این است که فقراء مجانی باشند و اغنیاء پول بدهند و عایداتی هم که از این مدارس حاصل می‌شود جمع خود وزارت معارف باشد تا این که یک وجه قابلی جمع شود به مصرف معارف برسد گمان می‌کنم آن قدر اهمیت نداشته باشد و قابل نباشد که نظر به مرکزیت مالیه داشته باشیم و می‌گوئیم که آن عایدات به وزارت مالیه برسد به واسطه این که می‌خواهد بعد از این برای مدارس ابتدائی خصوصاً و برای تعلیمات عموماً خیلی مبلغ‌های گزاف خرج نماید در این یک مقدار عایدی که سالی دو سه هزار یا چهار پنج هزار تومان می‌شود آن قدرها برای مالیه دولت تفاوت پیدا نمی‌کند لهذا بنده عقیده‌ام این است که همان طوری که وزارت معارف پیشنهاد کرده‌اند و چون عایدی این مدارس را واگذار به وزارت معارف می‌کند که مصرف اساسیه و مکاتب و غیره نماید و این وجوه فقط صرف تأسیس مدارس جدید نخواهد شد به جهت این که اگر خواسته باشیم مدارس ابتدائی ما خیلی صحیح باشد و تکمیل شود بیش از این‌ها حرج دارد یعنی ما در این جا به کلی اساسیه و مکاتب و غیره را نکرده‌ایم از قبیل کتاب و نقشه و اسباب علمی‌و همان اساس کلی را منظور داشته‌ایم به همین دویست و پنجاه تومان قناعت کردیم احتمال کلی می‌رود که اگر خواسته باشیم مدارس خوب و صحیح داشته باشیم هر سالی دویست سیصد تومان مخارج فوق‌العاده لازم داشته باشد به این نظر بود که گفته شد وجوهی که از این مدارس عاید می‌شود جمع خود وزارت معارف باشد و به تصویب شورای معارف به مصرف تکمیل همین مدارس که تأسیس می‌شود یا تأسیس مدارس دیگر برسد به عقیده بنده باید بالاخره تمام مدارس ابتدائی مجانی باشد چه برای اولاد فقراء و چه برای اولاد اغنیاء که تمام افراد مملکت به طور مجانی در آن مدارس تحصیل بکنند.
رئیس- گویا مذاکرات در مادۀ دو کافی باشد (گفتند کافی است).
رئیس- رأی می‌گیریم به مادۀ دوم آقایانی که تصویب می‌کنند قیام نمایند (اکثر نمایندگان قیام نمودند).
رئیس- با کثریت تصویب شد.
مادۀ ۳ خوانده می‌شود.
(مادۀ سه به عبارت ذیل قرائت شد)
مادۀ ۳- اجرتی که از شاگردان مدارس ابتدائی دولتی گرفته می‌شود از این قرار است در کلاس اول و دوم سالیانه شش تومان کلاس سوم و چهارم نه تومان کلاس پنجم و ششم دوازده تومان و این مبلغ به سه قسط قبلاً گرفته می‌شود.
حاج آقا- بنده بعد از آنی که معلوم شد و مسلم شد که اجرت دادن مخصوص اولاد اغنیاء است و از اولاد فقراء اجرت گرفته نمی‌شود آن وقت می‌دانم که به آن نقطه نظری که بیان کردند مؤفق خواهیم شد والا اگر آن نقطه نظر تصوری است بنده می‌دانم که موفق نخواهند شد همان طور که در این خصوص ابتدا هم عرض کردم مع هذا حالا که باید اجرت بگیرند اقلاً همان میزانی را که در سایر مدارس اولاد اغنیاء می‌دهند بگیرند به واسطه این که سالی شش تومان در کلاس اول بدهند گمان می‌کنم این مبلغ یک مبلغی نیست که به عنوان اجرت از اولاد اغنیاء بگیریم بگوئیم چون این طفل از اولاد اغنیاء است ما این وجه را می‌گیریم این وجه را اولاد فقراء هم می‌توانند بدهند و ربطی به اولاد اغنیاء ندارد پس میزان را یک میزانی بگیرند که یک فایده از برای مملکت داشته باشد و یک سرمایه باشد اقلاً خوب است آن کلاس اول را یک تومان بگیرند که در سال دوازده تومان باشد به همین ترتیب هر درجه را بالا ببرند به واسطه این که این چیزی نمی‌شود و پولی نیست که قابل باشد.
ذکاء الملک- در این باب هم بدو ملاحظه همین طور باشد بهتر است یکی به طوری که عرض کردم باید تعلیمات مجانی باشد ولی حالا چون به آن لحاظ که عرض شد نمی‌توان تمام را مجانی کرد فعلاً موقتاً از اولاد اغنیاء می‌گیریم بالاخره باید مجانی باشد حالا فرق نمی‌کند این را هم هر چه می‌توانیم کم بکنیم بهتر است یکی دیگر آن که باید این مدارس دولتی سرمشق و‌هادی شود بین مدارس دولتی و مدارس خصوصی و علاوه بر این اسباب یک نوع رقابتی بشود در بین مدارس دولتی و غیر دولتی در واقع این رقابت خودش یک فایده کلی دارد و همین که مدارس باشد از طرف دولت و از آن‌هائی که پول می‌گیرند ببینید کمتر از سایرین است مردم اولادشان را به آن جا می‌فرستند و سایرین رقابت می‌کنند که تمام مدرسه دولتی تأسیس نمایند و نرخ پولی که از شاگردان می‌گیرند پائین بیاورند و این یک لفظی خواهد بود برای عموم مردم که از این اقدام دولت بهره‌مند می‌شوند چه اغنیاء و چه فقراء به علت این که مردم هم که مدارس تأسیس می‌کنند مجبورند که تأسیس بکنند به مدارس دولتی و نصف شاگردهاشان را مجانی بپذیرند یا این که مجانی هم نخواسته باشند بکنند نرخ پول را پائین خواهند آورد چون مدارس دولتی که برای تمام فقراء کافی نیست و فقیرهائی که اطفال‌شان را آن جاها می‌فرستند بهره مند خواهد شد پس این اقدام عاید تمام مردم خواهد شد.
رئیس- مذاکرات در مادۀ ۳ کافی است (گفتند کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم در مادۀ ۳ به طوری که
قرائت شد آقایانی که تصویب می‌کنند مادۀ ۳ را قیام نمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد مادۀ چهارم قرائت می‌شود.
به عبارت ذیل قرائت شد.
مادۀ ۴ عده شاگردان هر کلاس متجاوز از سی نفر خواهد بود.
رئیس- مخالفی نیست (اظهاری نشد)
رئیس- رأی می‌گیریم به مادۀ چهارم به همین طور که قرائت شد آقایانی که تصویب می‌کنند قیام نمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- با اکثریت تصویب شد مادۀ پنجم قرائت می‌شود.
(به عبارت ذیل قرائت شد)
مادۀ ۵- عایدات مدارس مزبوره ابتدائیه در صندوق مخصوص به مدارس ابتدائیه جمع می‌شود و به تصویب شورای معارف به مصرف تکمیل و توسعه مدارس ابتدائیه می‌رسد.
رئیس- مادۀ ۵ از لایحه کمیسیون بودجه قرائت می‌شود.
(به عبارت ذیل قرائت شد)
مادۀ ۵- عایدات مدارس مزبوره ابتدائیه باید کلیه به وزارت مالیه عاید شود.
رئیس- اول رأی خواهیم گرفت در مادۀ کمیسیون بودجه چون به طور اصلاح پیشنهاد شده است با مادۀ کمیسیون بودجه مخالفی هست.
دکتر علی خان- بنده گمان می‌کنم که بعد از مدت‌ها که دولت می‌خواهد یک اقدامی‌در توسعه و تعمیم معارف بکند نباید این را وسیله کسی نماید و از یک طرف یک مدخل قرار بدهند بنده عقیده‌ام این است که آن چه از این راه عاید می‌شود باید صرف معارف بشود نه این که جمع وزارت مالیه بشود و خرج دیگری بشود چون قطعاً این مبلغ یک مبلغ معتنابه نخواهد بود و کمیسیون هم شرح داده‌اند که همان طور این وجوه در صندوق معارف جمع شود و اگر می‌خواهند مدرسه‌های دیگر از آن تشکیل بدهند و اگر نرسد به آن جا برای توسعه همین مدارس صرف بشود.
حاج سید ابراهیم- گویا مقصود آقای دکتر به واسطه پیشنهاد آقای بهجت حاصل شده است که عایدی که از این راه حاصل می‌شود صرف معارف بشود و با وجود آن که آن پیشنهاد شد و قبول شد دیگر لازم نیست پیشنهاد دیگری بشود به جهت این که در حقیقت تخصص همان معرف به چهار مدرسه دیگر شد و این طور ما رأی می‌دهیم که جمع مالیه شود برای حفظ انتظام عوائد دولتی است که عوائد دولتی از یک دینار تا قنطار تمام در یک محل ضبط شده منظم باشد و اگر بنا شود عایدی یک محلی ولو کم باشد از آن مرکز جمع عایدات خارج شود این کم کم صدمه می‌زند به سایر چیزها و سایر ترتیبات دیگرمان پس برای حفظ این مقام است که نگفتیم باید در صندوق معارف جمع شود و به مصارف توسعه خود معارف برسد و به آن پیشنهادی که شد مقصود آقای دکتر حاصل می‌شود و تأسیس یک مدرسه دو مدرسه هم اگر ممکن بشود از عایدات مدارس دولتی هم ضرر ندارد و ممکن است باز از مالیه گرفت و خرج آن کرد برای دولت هم اهمیتی نخواهد داشت.
هشترودی- این که این جا نوشته شده است که به وزارت مالیه عاید شود معلوم است نظرش همان نظر بوده است که تمام عوائد مملکت جمع مالیه بشود مملکت ما منظم باشد و داخل بودجه باشد که به مصارف مملکتی برسد ولی بنده نظرم این بود که نظر کمیسیون معارف خوب بود که نظرشان این بوده است که این عایدی بودجه نباشد یک محلی باشد برای تکمیل همین مدارس ابتدائی بنده موافق هستم با راپورت کمیسیون معارف لکن یک توضیحی می‌خواهم که آن وقت رأی بدهم که توسعه و تکمیل مدارس یعنی چه این را توضیح بدهند.
معاون وزارت معارف- در توضیح توسعه و تکمیل مدارس گویا بهتر از آن که آقای ذکاء‌الملک بیان فرمودند نشود توضیحی داد که مراد از توسعه مدارس فراهم کردن اسباب کار مدرسه و نمایشگاه برای اطفال و غیر ذالک است که امروز در تمام ممالک دنیا معمول است و باید در این جا هم معمول شود که در مدارس ابتدائی بیشتر با نقشه‌ها و نمونه‌ها و مجسمه‌ها مطالب را می‌آموزند این مراد تکمیل است و توسعه و هم این است که تکثیر عده این مدارس را می‌کنند و گویا همین قدر از توضیح کافی است‌اما در مسئله عایدات این مدارس مقصود این بود که این عایدات که به وزارت مالیه می‌رود جزء بودجه کل یعنی جزء عایدات و جزء بودجه مملکت محسوب نشود این بود که وزارت معارف خواست این را تخصیص به توسعه و تکمیل مدارس بدهد که دیگر داخل سایر مخارج نشود یعنی از این محل صرف محل دیگر نشود و این پولی که از اولاد اغنیاء گرفته می‌شود صرف چیز دیگری یعنی به مصارف عمومی نرسد اما از حیث حساب هر چه عاید شود البته به نظر وزارت مالیه خواهد رسید یعنی هر چه عاید شود در یک جائی یا در اداره خزانه کل یا در نقطه دیگر تحویل بدهند و در یک محلی ضبط می‌شود و صرف همین توسعه و تکمیل معارف می‌شود یعنی اداره معارف هر چه قدر از این پول‌ها جمع می‌کند سه ماه به ماه یا ۶ ماه به شش ماه به خزانه کل می‌فرستند ولکن به این شرط که این پول جزء مخارج عمومی نشود و صرف کار دیگری نشود صرف همین محل بشود والا نظر دیگری در بین نیست نظر اینست که این پول جزء وجوه عمومی نشود و در یک جا جمع بشود و صرف کار خودش بشود مقصود اینست و البته در هر موردی که لازم می‌شود به مصرف می‌رسانند.
حاج آقا- بنده واقعاً اقرار می‌کنم که هر وقت یک هم چو لایحه از طرف وزراء به مجلس شورا پیشنهاد می‌شود در موقع رأی دادن من خودم را حیران و بدبخت می‌بینم به واسطه این که هر وقت این طور پیشنهادی شده ما با یک عقیده خیلی خیلی روشن و پاکی یک چیزی را تصور کردیم که سر تا پا به سعادت ملت بوده است ولی عاقبت به آن موفق نشده‌ایم بنده اگر می‌خواستم حالا نظائر آن را عرض بکنم یک عنوان استیضاء می‌شد ولی این طور سعادت بسته است که پولی که گرفته می‌شود به عنوان اجرت صرف تأمین و توسعه مدارس و معارف بشود گفتیم این مدارس یا توسعه در تحصیلات و تکمیل شود‌اما چه طور نه آن طوری که در راپورت کمیسیون معارف نوشته‌اند و این که کمیسیون بودجه نوشته‌اند هم بنده مخالفم به جهت این که اگر گفتیم این را جزء عایدات دولت بشود آن وقت این چیزی نیست که ما محل مخصوص برای این مدارس تعیین کرده باشیم و رفته است جزء عایدات مملکتی شده و بعد هر وقت بخواهند توسعه در این مدارس بدهند و نظری در تکمیل این مدارس بکند باید یک لایحه مخصوصی پیشنهاد مجلس بشود و مدتی معطل شود پس به این جهت من مخالفم با راپورت کمیسیون بودجه و موافقم با راپورت کمیسیون معارف ولی این را هم بنده عرض می‌کنم که این را که ما گفتیم که در صندوق وزارت معارف باشد که خرج همین تأسیسات مدارس و توسعه معارف بشود که در تحت یک نظر و کنترل صحیحی بوده باشد که هر وقت بخواهند توسعه در این مدارس بدهند از آن صرف شود نه این که صرف بعضی محل‌ها بشود که ما ابداً نمی‌دانیم چیست‌اما اگر از روی یک کنترل صحیحی باشد بنده موافقم به طوری که از کمیسیون معارف پیشنهاد شده است ولی اگر آن نظر را نداشته باشند البته وقتی که از بین می‌رود بهتر این است که به مالیه برسد و یک کنترلی و یک نظری در آن باشد.
معاون وزارت معارف- این تردیدی که آقای حاج آقا می‌فرمایند خیلی خوب است البته باید تردیدی در‌امور نمود تا آن که از روی صحت و با یک ترتیب صحیح عمل شود لکن در این‌امور به این‌اندازه که تردید فرمودند تصور می‌کنم که هیچ موقع نداشت البته دولت هر موقعی می‌تواند در تمام ادارات خودش کنترل بگذارد مخصوصاً حالا که اداره مالیه منظم دارد و بنده عرض کردم این پول باید به یک صندوق معارفی برد که معلوم نیست چه صندوقی است و به یک مصرفی برسد که معلوم نیست چه مصرفی است عرض کردم که این در یک محل مخصوص در خزانه کل باشد که به هیئتی مخصوص صرف شود و معلوم است وقتی که به خزانه کل رفت وزارت مالیه این را به هر کس که بخواهد نخواهد داد و مسلم است بعد از این که به مصارف این پول رسید و معلوم شد که لازم است مطابق صورت مخارجش و ترتیبی که وزیر معارف و اشخاصی که خواهند برد و مطابق ترتیبی که خواهند داد صرف می‌شود حالا این چه طور باید بشود البته دولت همیشه سعی می‌کند که یک ترتیبی در اداراتش فراهم می‌کند عجالتاً این یک اساس است برای آتیه که داده می‌شود لکن دولت همه جور اسباب کار ممکن است داشته باشد.
رئیس- مذاکرات کافیست اصلاحی است از طرف حاج شیخ علی شده است قرائت می‌شود.
(به عبارت ذیل خوانده شد)
مادۀ الحاقیه- عایدات مدارسی که تحویل خزانه کل می‌شود هر ساله به مخارج ازدیاد مدارس و مصارف معارف باید برسد.
رئیس- کمیسیون قبول دارد.
ذکاء‌الملک- به مصرف توسعه و تکمیل نوشته شود.
رئیس- دو فقره اصلاح دیگر یکی از
دکتر علی خان و دیگری از طرف مصدق الممالک پیشنهاد شده است قرائت می‌شود.
(پیشنهاد دکتر علی خان)
بنده پیشنهاد می‌کنم که عایدی مدارس ابتدائی دولتی در صندوق معارف که در تحت نظارت خزانه‌دار کل خواهد بود محفوظ و با نظر شورای معارف صرف تعمیم معارف خواهد شد.
(پیشنهاد مصدق الممالک)
بنده پیشنهاد می‌کنم مادۀ ۵ این طور نوشته شود کلیه عایدات مدارس ابتدائی به اطلاع وزارت معارف و خزانه دار کل در یکی از بانک‌ها سپرده بشود که به مصرف تکمیل مدارس برسد.
رئیس- رأی می‌گیریم در پیشنهاد حاج شیخ علی آقای معاون وزارت معارف شما قبول دارید.
معاون وزارت معارف- بنده عقیده‌ام اینست که همان طور می‌نویسند که تحویل خزانه دار کل شود و صرف توسعه معارف بشود آن وقت خودش می‌داند که چه طور بدهد حالا یک پیشنهادی شده است گمان می‌کنم بهتر باشد مقرر دارند بخوانند.
رئیس- پیشنهادی است از طرف حاج عزالممالک قرائت می‌شود.
به عبارت ذیل قرائت می‌شود.
مادۀ ۵- عایدات مدارس مزبوره ابتدائیه تحویل وزارت مالیه شده به تصویب شورای معارف به مصرف تکمیل و توسعه مدارس ابتدائیه می‌رسد.
حاج شیخ علی- بنده این را قبول دارم و پیشنهاد خودم را استرداد می‌کنم.
رئیس- آقای معاون این را قبول دارید.
معاون وزارت معارف- بله این عین همان چیزی است که خود بنده پیشنهاد کردم.
رئیس- پس مادۀ پنجم به همین ترتیبی که خوانده شد نوشته می‌شود و رأی می‌گیریم آقایانی که مادۀ پنجم را به همین ترتیبی که خوانده شد تصویب می‌کنند قیام نمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- با کثریت تصویب شد. مادۀ ششم را که دولت استرداد کرده است مادۀ اول را که رأی نگرفتیم به واسطه این بود که آقای بهجت پیشنهادی کرده بودند و چون این پیشنهاد هم در این جلسه نشده است سابقاً شده است می‌توانیم رأی بگیریم یک مرتبه قرائت می‌شود و رأی می‌گیریم.
(اصلاح آقای بهجت به عبارت ذیل قرائت شد)
نه مدرسه ابتدائی که هر یک دارای ۶ کلاس خواهد بود به شرح ذیل در مرکز تهران و مراکز ایالات اربعه تأسیس می‌شود تهران ۵ باب- شیراز ۱ باب- تبریز ۱ باب- مشهد مقدس ۱ باب- کرمان ۱باب- برای هر یک از این ۵ مدرسه تهران دویست و پنجاه تومان که یک هزار و دویست و پنجاه تومان است و برای هر یک از مدارس مراکز ایالات دویست تومان از طرف دولت داده می‌شود.
رئیس- این که هر یک از مدارس دارای ۶ کلاس خواهد بود‌انداخته اید.
بهجت- این را هم ضمیمه بفرمائید.
حاج وکیل‌الرعایا- گمان می‌کنم در این پیشنهاد یک ملاحظه که باید شده باشد کاملاً نشده است مخارج عمده سایر مدارس متعلق به حضور معلمین است چون در سایر ایالات و ولایات معلمین که بتوانیم از آن‌ها این استفاده را بکنیم نداریم و باید از تهران یا جای دیگر تحصیل کنیم در این صورت از کجا معلوم است که این دویست و پنجاه تومان صد تومانش زیادی است بنده تصور می‌کنم که ممکن نباشد در ولایات به این یکصد و پنجاه تومان تأسیس مدرسه بنمائیم و گمان می‌کنم با این پیشنهاد هیچ مدرسه ابتدائی باز نشود بلکه تصور می‌کنم که مدارس ابتدائی که در تهران الان داریم مخارجی می‌کنند الان تقریباً همین میزان است در سایر ایالات چون معلمین که در مرکز هستند و ممکن است برایشان که کارهای دیگری هم بکنند اگر بخواهیم آن‌ها را به نقاط دیگر بفرستیم تا یک اضافه مواجبی به آن‌ها ندهیم شاید قبول نکنند بروند همان طوری که ما از فرنگ یک معلمی‌را بخواهیم استخدام کنیم آن پولی که در محل خودش می‌گیرد معلوم است وقتی که بخواهد این جا بیاید چه قدر اضافه می‌گیرد و‌امروزه همین فرقی که بین اروپا و ایران است بین تهران و سایر نقاط ایران موجود است.
حاج آقا- بنده گمان می‌کنم اگر ملاحظه مخارج ولایات یا مخارج تهران را بکنیم و ملاحظه مخارجی که برای ۵ مدرسه تهران معین شده است بکنید که هر مدرسه با دویست و پنجاه تومان دایر می‌شود می‌بینند که نسبت مخارج ولایات که دویست تومان نوشته شده بالنسیه به تهران که دویست و پنجاه تومان نوشته شده زیادی است نه کم و بنده عقیده‌ام این است که همان یکصد و پنجاه تومان باشد به واسطه این که این نظری که دارند در معلمینی که حاضر می‌شوند که مستخدم شوند تا‌اندازه مخارج دارند مواجب می‌گیرند و البته این‌ها که سمت معلمی‌دارند تمام در تهران کار ندارند که باید آن‌ها را بفرستند در ولایات و به این جهت یک اضافه به آن‌ها بدهند خیر این طور نیست اغلب از معلمین هستند که قابلیت دارند معلم باشند یعنی این طور معلمینی که ما‌امروز در تهران داریم و خیلی هم قابل هستند که ما آن‌ها را به ولایات بفرستیم یا یک مواجبی خیلی کم تر می‌گیرند به خلاف تهران که مخارج شان خیلی زیادتر است و مواجبی ندارند که کفایت مخارج شان را بکند و این که گفته شد آن‌ها که در تهران هستند می‌توانند کارهای دیگر بکنند همین طور است در سایر ولایات که کارهای دیگر می‌توانند بکنند.
معاون وزارت معارف- بنده هم می‌خواستم قول آقای حاج آقا را تصدیق نکنم و گمان می‌کنم این مبلغ بخ خوبی کفایت نمی‌کند.
رئیس- مذاکرات گویا کافی باشد مادۀ مجدداً قرائت می‌شود و رأی می‌گیریم.
(مادۀ اول مجدداً به عبارت ذیل قرائت شد)
۹ مدرسه ابتدائی که هر یک دارای شش کلاس خواهد بود به شرح ذیل در مرکز تهران و مراکز ایالات اربعه تأسیس می‌شود (تهران ۵ باب) (شیراز یک باب) (تبریز یک باب) (مشهد مقدس یک باب) (کرمان یک باب) برای هر یک از پنج مدرسه تهران دویست و پنجاه تومان که یک هزار و دویست و پنجاه تومان است و برای هر یک از مدارس مراکز ایالات دویست تومان از طرف دولت داده می‌شود.
رئیس- رأی می‌گیریم به مادۀ اول به ترتیبی که قرائت شد آقایانی که تصویب می‌کنند این مادۀ را قیام نمایند (اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد حالا مذاکره در کلیات است در کلیات مخالفی هست؟
لواء‌الدوله- بنده اگر می‌دانستم در مملکت ایران متروف به آن‌اندازه هست که بشود در تمام مملکت مدرسه تأسیس شود حتی در دهات عرض می‌کردم تأسیس بشود‌اما بنده در خصوص اصفهان افسوس می‌خورم در صورتی که نه وکیل اصفهانم و نه اصفهانی هستم در راه ملت خواهی می‌گویم و از نقطه نظر انصاف عرض می‌کنم.
رئیس- صحبت در کلیات این لایحه است.
لواء‌الدوله- عرض بنده هم در کلیات است.
رئیس- شما از اصفهان حرف می‌زنید.
لواء‌الدوله- اصفهان هم جزء کلیه مملکت است عرض می‌کنم کلیه باید معارف ما زیاد بشود اگر معارف ما زیاد بشود و اگر بعضی مدارس علمی داشتیم امروز دچار این هرج و مرج نبودیم ولی بدبختانه نداریم و می‌خواستم عرض بکنم که شهرهای بزرگ به قدر خودشان اسباب تمدن دارند ولی آن شهرهای کوچک به هیچ وجه بهره ندارند حتی مکتبی که بروند الف با بخوانند ندارند و نظر ما به هیچ وجه به آن جاها نیست و رعایت حال آن‌ها را نمی‌کنم مقصود من این بود که شاید یک نفر از آقایان با من همراهی بکنند و یک مدرسه هم در اصفهان تأسیس بشود.
رئیس- رأی می‌گیریم به این لایحه که متضمن چند مادۀ است آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید و آقایانی که رد می‌کنند ورقه کبود خواهند داد.
در این موقع شروع به اخذ رأی شده و آقای حاج میرزا رضا خان اوراق رأی به این عده احصاء نمود ورقه سفید (۶۲).
رئیس- با اکثریت ۶۲ رأی تصویب شد یک ربع تنفس می‌شود (در این موقع تنفس شد) پنج ساعت و ربع از شب گذشته مجلس مجدداً منعقد شد.
رئیس- لایحه راجع به لوله‌کشی که در جلسه گذشته رأی در کلیات گرفته بودند و بلاتکلیف مانده بود حالا رأی می‌گیریم و جزء دستور هم هست و آقایان به خوبی مسبوق هستند آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید و کسانی که رد می‌کنند ورقه آبی خواهند داد.
اوراق رأی اخذ و آقای حاج میرزا رضا خان به اعداد ذیل شماره نمودند ورقه سفید (۳۹) ورقه آبی (۱۳).
رئیس- با اکثریت ۳۹ رأی از ۶۴ نفر نمایندگان حاضر تصویب شد.
وزیر داخله- این لایحه که تقدیم می‌کنم به مجلس شورای ملی راجع به استخدام هفت نفر صاحب منصب سوئدی است برای ژاندارمری اگر چه سه نفر سوئدی مستخدم و مشغول کار هستند ولی استخدام این هفت نفر را خیلی لازم می‌دانم و تقاضا می‌کنم این لایحه در این جلسه قرائت و فوریت او را هم تقاضا می‌کنم که امشب از مجلس شورای ملی بگذرد لایحه وزارت داخله به عبارت ذیل قرائت شد.
مورخ ۲۴ شهر رمضان ۱۳۲۹
مقام محترم مجلس مقدس شورای ملی- نظر به اجرای مادۀ ۶ پروگرام هیئت وزراء جلسه ۹ رمضان ۱۳۲۹ تصویب شده است با کمال افتخار لایحه قانونی جوف را با کلیه جهات لزوم و فوریت آن پیشنهاد آن مقم محترم می‌نماید.
پیشنهاد مزبور راجع به اعتبار سالیانه (۲۸۵۰۰) تومان است که برای مخارج یک نفر صاحب منصب اداره مباشرت اعتباراتش و ۶ نفر صاحب منصب قشونی معین می‌شود صاحب منصبان مزبور برای معلمی‌مدارس ژاندارمری و خدمات مرجوعه دیگر استخدام خواهند شد.
از نتیجه اقدامات اولیه کلنل یالمارسن و دو نفر صاحب منصب سوئدی دیگر که فعلاً در خدمت دولت علیه هستند چنین معلوم می‌شود که خدمات اداری ژاندارمری یعنی ترتیبات ملیوس و تجهیزات جیره و سایر ملزومات افراد- ژاندارم و محاسبات اداری آن با یک طرز صحیح معینی مرتب نشده است و چون (کلنل یارلمارسن) و دو نفر صاحب منصب سوئدی دیگر فعلاً مشغول ترتیبات اساس ژاندارمری و تعلیمات مدرسه صاحب منصبان و پیشنهاد لوایح لازمه هستند نمی‌توانند از عهده اداره نظامی‌برآیند به این معنی که وقت ایشان برای اداره کردن کلیه امور ژاندارمری کفایت نمی‌کند لهذا چون تشکیل اداره مباشرت ژاندارمری نهایت لزوم و فوریت را دارد با کمال افتخار تصویب ۵۷۰۰ تومان را (۲۰۰۰۰ فرانک) برای استخدام یک نفر صاحب منصب سوئدی که از‌امور اداری نظام مطلع و رتبه سلطانی نظام سوئد را دارا باشد تقاضا می‌کند شرایط دیگر کنترات صاحب منصب مزبور از قبیل مخارج مسافرت و معاودت یک فرنک و غیره مضایق شرایط کنترات کلنل یالمارسن و دو نفر صاحب منصب سوئدی دیگر خواهد بود وظایف صاحب منصب مزبور عبارت از ترتیب و تشکیل دوایر محاسبات و تفتیش ملیوس و منزل و جیره و متعلقات آن و تدریس در مدرسه صاحب منصبان ژاندارمری خواهد بود و به این ملاحظه صاحب منصب باید لااقل در سوئد رتبه سلطانی داشته باشد که در این جا به رتبه نایب سرهنگی نائل شود مطابق پروگرام تشکیلات جدیده که کلنل یالمارسن ترتیب داده و در اجرائیات آن شروع نموده است مدرسه بزرگ ژندارمری به طریقه ذیل تأسیس خواهد شد.
۴ مدرسه برای صاحب منصبان ژاندارمری- یک مدرسه برای صاحب منصبان جزء ژاندارمری- یک مدرسه برای ژاندارم‌های تابین کلنل یالمارسن و ماژر شوند ران و ماژر پطرسن متصدی تعلیم مدرسه صاحب منصبان که فعلاً از هر حیث لزوم قدری دارد خواهند و مسلم است که این سه نفر صاحب منصب با وجود وظایف مقرره اداری و تعلیم مشق صاحب منصبان و تدریس مدرسه صاحب منصبان نمی‌توانند مشغول تدریس در مدرسه دیگر بشوند کلنل یالمارسن در این موضوع مسئله تشکیلات ژاندارمری دولت عثمانی در سال ۱۹۰۳ شاهد قرارداد و در پیشنهاد خود اظهار می‌دارد که دولت عثمانی پس از آن که عده از صاحب منصبان اروپائی را برای اصلاحات ژاندارمری استخدام نمود و مشارالیهم نیز مشغول اصلاحات لازمه شدند دولت آن‌ها را مجبور نمود که در اول قبل از تعلیم صاحب منصبان مشغول تشکلات دیگر ژاندارمری بشوند صاحب منصبان مزبور بعد از زحمات فوق‌العاده اصلاحات مأموله نایل نشدند و دولت عثمانی مجبور گردید که سی نفر صاحب منصبان اروپائی دیگر ثانیاً برای تشکیلات ژاندارمری استخدام نماید پس در اول تعلیم صاحب منصبان از عموم تشکیلات و اصلاحات دیگر لازم تر است زیرا در موقعی که صاحب منصبان ژاندارمری به وظایف خود مستحضر و تکالیف خود را شناختند تعلیم افراد و تأبین فوق‌العاده سهل می‌شود بنابراین به موجب پیشنهاد کلنل یالمارسن تصویب اعتباری را که در لایحه قانونی جوف ملاحظه می‌فرمایند پیشنهاد می‌نماید مدرسه صاحب منصبان جزء اداری (۱۲۰) شاگرد و تشکیل یک گروهان را خواهند داد مدرسه ژاندارمرم‌های تابین نیز (۶۰۰) نفر شاگرد خواهند داشت که آن هم به ۵ گروهان تعلیم می‌شود بنابراین کلیه دو مدرسه فوق دارای ۶ گروهان می‌شود و برای تدریس و تعلیم هر گروهانی یک نفر صاحب منصب سوئدی لازم است که اقلاً مقام نائبی نظام سوئد را دارا باشند حقوق هر یک از این ۶ نفر سالیانه (۱۲۰۰۰) قران است که مخارج مسافرت به ایران و معاودت به فرنک مطابق کنترات صاحب منصبان دیگر به آن مبلغ علاوه می‌شود کلنل یالمارسن لزوم فوریت استخدام ۷ نفر صاحب منصب فوق را به وزارت داخله پیشنهاد کرده و انجام پیشنهاد مشارالیه نهایت اهمیت و فوریت را دارد زیرا که اگر فعلاً شروع به انجام استخدام صاحب منصبان مزبور شود تا آخر سال مسیحی ۱۹۱۱ که مطابق اوایل سال ۱۳۳۰ هجری می‌شود این صاحب منصبان به تهران رسیده مشغول تشکیل مدارس خواهند شد.
بنابراین با کمال افتخار وقت نمایندگان محترم را به تصویب فوری لایحه قانونی جلب می‌نماید (وزیر داخله قوام السلطنه).
لایحه قانونی راجع به استخدام یک نفر صاحب منصب اداری (اثناتدایس) و شش نفر صاحب منصب قشونی سوئدی برای ژاندارمری.
مادۀ اول- مبلغ (۲۸۵۰۰) تومان برای استخدام یک نفر صاحب منصب اداری و شش نفر صاحب منصب قشونی سوئدی به وزیر داخله اعتبار داده می‌شود.
مادۀ دوم- صاحب منصبان مزبور مأمور تشکیل اداره مباشرت ژاندارمری و اداره کل دستجات ژاندارمری و تدریس در مدارس صاحب منصبان کل و جزو و تا بین ژاندارم و نظمیه دولت علیه خواهند بود.
رئیس- رأی باید بگیریم در فوریت این لایحه آقایانی که فوریت این را تصویب می‌کنند قیام نمایند (اغلب قیام نمودند).
رئیس- با اکثریت تصویب شد.
رئیس- رأی باید بگیریم که در این جلسه مطرح مذاکره بشود یا نه.
حاج شیخ الرئیس- البته این لایحه واضح است و مشتمل بر یک مطلب مهم و لازمی‌است ولی برای این که نمایندگان محترم بیشتر حاضر شوند به فوائد و منافع آن بنده عقیده‌ام این است و تقاضا می‌کنم که برای جلسه دیگر گذارده شود.
وزیر داخله- گمان می‌کنم هر قدر توضیح داده شود بیش از آن چه در این لایحه در لزوم و فوریت آن توضیح داده شده توضیح نخواهند داد و بنده دیگر توضیحی لازم نمی‌دانم و قرار بود که در جلسه گذشته این لایحه بگذرد و نگذشت و صاحب منصب‌ها اصرار دارند که زودتر بگذرد و شکایت می‌کردند که اگر این طور باشد ما نمی‌توانیم این طوری که دولت می‌خواهد از اقدامات خودمان نتیجه بگیریم.
رئیس- رأی می‌گیریم که در همین جلسه مطرح مذاکره شود آقایانی که تصویب می‌نمایند قیام نمایند (اغلب قیام کردند).
رئیس- با کثریت تصویب شد در کلیات مخالفی هست (مخالفی نبود) پس رأی می‌گیریم که داخل در مواد شویم آقایانی که تصویب می‌کنند قیام نمایند (اکثر نمایندگان قیام نمودند).
رئیس- تصویب شد مادۀ اول را بخوانید به مضمون ذیل قرائت شد.
مادۀ اول- مبلغ (۲۸۵۰۰) تومان برای استخدام یک نفر صاحب منصب اداری و شش نفر صاحب منصب قشونی سوئدی به وزیر داخله اعتبار داده می‌شود.
ارباب کیخسرو- سابقاً در موقع استقراض از آن پول یک اعتباری برای اداره ژاندارمری داده شده بود بنده سئوال می‌کنم که این اعتبار از جمله همان اعتباری است که در آن جا داده شده است یا خارج از آن است.
وزیر داخله- صد و بیست هزار تومان که برای ژاندارمری اعتبار داده شده است راجع به حقوق افراد آن‌ها است نه برای استخدام صاحب منصب جدید برای ژاندارمری.
حاج شیخ علی خراسانی- این دو موضوع است یکی راجع به لزوم استخدام آن‌ها است یکی راجع به حقوق آن‌ها است در این مقدمه لایحه هیچ ذکری برای این که به جهت ولایات هم لازم است به ولایات هم مربوط است نشده است می‌خواهم بدانم که وزارت داخله آیا نظری به ولایات دیگر هم دارند یا این که فقط راجع به مرکز خواهد بود.
وزیر داخله- در ضمن لایحه خوب توضیح شده است که این‌ها از برای تعلیم و تدریس در مدارس خواهند بود و همین طور ژاندارم‌های پیاده و سواره ترتیب خواهند داد و معلوم است این‌ها متعلق به خود مرکز نخواهد بود و البته به ولایات هم تعلیم داده و فرستاده می‌شود.
رئیس- در مادۀ اول مخالفی نیست.
حاج سید ابراهیم- یک کلمه هست باید اصلاح شود.
رئیس- مقصودتان کلمه وزارت داخله است اصلاح می‌شود آقایانی که تصویب می‌کند با کلمه وزارت داخله قیام نمایند (اغلب قیام کردند).
رئیس- با کثریت تصویب شد.
مادۀ دو- صاحب منصبان مزبور که مأمور تشکیل اداره مباشرت ژاندارمری و اداره کل دستجات ژاندارمری و تدریس در مدارس صاحب منصبان کل و جزء و تا بین ژاندارم و نظمیه دولت علیه خواهند بود.
حاج سید ابراهیم- لفظ نظمیه را هم جزء کرده‌اند خواستم سئوال کنم که برای نظمیه و‌امنیه هر دو است یا‌امنیه تنهاست خوب است آقای وزیر داخله توضیح بفرمایند.
وزیر داخله- برای نظمیه و ژاندارم هر دو است و این صاحب منصب‌ها که هستند فعلاً مشغول ترتیبات نظمیه هستند در یکی از محلات تهران که حسن آباد باشد مشغول ترتیبات پلیس می‌باشند.
دکتر سعید الاطباء- مقصود بنده این بود که مدت هم معین می‌شود برای این‌ها یا خیر.
وزیر داخله- نوشته شده است مدت همانست که برای صاحب منصبان دیگر معین شده است مدت سه سال است.
رئیس- باید در مادۀ نوشته شود مدت سه سال را قبول می‌کنید در خود مادۀ بنویسیم.
وزیر داخله- نوشته شود بای مدت سه سال ضرر ندارد.
(مجدداً مادۀ به مضمون ذیل خوانده شد)
مادۀ ۲- صاحب منصبان مزبور که برای مدت سه سال مستخدم می‌شوند مأمور تشکیل اداره مباشرت ژاندارمری و اداره کل دستجات ژاندارمری و تدریس در مدارس صاحب منصبان کل و جزء و تا بین ژاندارم و نظمیه دولت علیه خواهند بود.
رئیس- آقایانی که این مادۀ دوم را به این ترتیب قبول می‌کنند قیام نمایند (اغلب قیام نمودند).
رئیس- تصویب شد در کلیات مخالفی نیست اظهاری نشد.
رئیس- رأی می‌گیریم به این لایحه که مشتمل دو مادۀ است آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید خواهند داد.
اوراق رأی اخذ و آقای حاج میرزا رضا خان به ترتیب ذیل شماره نمودند. (ورقه سفید ۶۳)
رئیس- با اکثریت ۶۳ رأی از ۶۹ نفر نمایندگان حاضر تصویب شد چون شب دیر است اگر مخالفی نباشد جلسه را ختم می‌کنیم.
وزیر مالیه- در خصوص دو نفر مستخدمین بلژیکی که مانده بنده خواهش می‌کنم که جزء دستور باشد و برای شب جمعه آن دو نفر هم بگذرد.
رئیس- دستور شب جمعه ۲۸- راپورت کمیسیون قوانین مالیه و بودجه خارجه در باب مستخدمین بلژیکی ثانیاً راپورت کمیسیون معارف برای استخدام یک نفر برای وزارت معارف ثالثاً راپورت کمیسیون بودجه راجع به میرزا حسن خان دفتر دار مقتول در کرمان شاهان و ورثه مرحوم وکیل‌التجار.
مشیر حضور- بنده خواهش می‌کنم راپورت کمیسیون بودجه راجع به مواجب مسیو یفرم خان جزء دستور گذاشته شود.
حاج آقا- بنده در یک جلسه عرض کردم که شب جمعه را تغییر بدهند به شب دیگری حالا اگر ممکن است برای شب شنبه یا یک شنبه معین شود.
رئیس- کتباً تقاضا بکنید تا رأی بگیریم.
لواء‌الدوله- راپورت کمیسیون بودجه در خصوص ورثه مرحوم یحیی خان قزاق اگر صلاح می‌دانید برای جلسه بعد جزء دستور بگذارید.
رئیس- دستوری که معین شده است زیاد است در جلسه بعد تقاضا کنید جزء دستور گذارده شود.
آقا شیخ حسین یزدی- چندی قبل یک طرح قانونی متعلق به مادۀ دوم قانون اساسی تقدیم مجلس شورای ملی کردم که فرستادند به کمیسیون مبتکرات و در کمیسیون هم چند مادۀ به او الحاق شد خیلی مناسب است که آن هم بیاید به مجلس خوب است مقرر بفرمائید که حتی‌الامکان کمیسیون مبتکرات زودتر آن را ببیند و راپورتش را بدهد که جزء دستور بگذارند.
رئیس- هر چند جزء دستور نبود ولی چون مدتی است در کمیسیون مبتکرات مانده است خوبست راپورت خودشان را زودتر بدهند که بعد جزء دستور بشود.
رئیس- آقای حاج آقا تقاضا کرده‌اند که جلسه شب جمعه تغییر کند برای شب یک شنبه سلخ باشد ولی عده کافی نیست- مجلس شش ساعت و یک ربع از شب گذشته ختم شد.