مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۸ دی ۱۲۸۹ نشست ۱۹۹
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۲۸ دی ۱۲۸۹ نشست ۱۹۹
صورت مشروح روز ۵ شنبه ۱۷ شهریور محرم الحرام ۱۳۲۹
مجلس در ساعت و یک ربع قبل از غروب آفتاب به ریاست آقای متین‌السلطنه نایب رئیس تشکیل شد صورت مجلس روز سه‌شنبه را آقای مماضدالملک قرائت نمود.
غائیبن جلسه قبل:
حاج وکیل‌الرعایا بدون اجازه – دکتر اسمعیل- آقا سید محمد باقر ادیب- با اجازه غایب
حسن علی خان مریض- مستشارالدوله- حاج آقا- سردار اسعد- به موقع مقرره حاضر نشدند.
نایب رئیس- آقای دکتر علیخان در صورت مجلس ملاحظه داشتید.
دکتر علی خان- در صورت مچلس دکتر اسمعیل خان را غایب با اجازه نوشته‌اند در صورتی که مریضند فرق است ما بین غائب با اجازه و مریض مثل این که بنده هم چند روز بود که مریض بودم و غائب می‌نوشتند و حال آن که بنده از اشخاصی هستم که هیچ راضی نیستم غیبت نمایم و ایشان هم اگر به واسطۀ مریض بودن نباشد غیبت نمی‌نمایند.
حاج عزالممالک- عرض بنده این بود که آقای وحیدالملک استعفای خودشان را از عضویت کمیسیون عربستان پس گرفتند و چون لازم بود که در مجلس علنی گفته شود از این جهت عرض شد.
وحیدالملک- بلی بنده استعفای خودم را پس گرفتم.
محمد هاشم میرزا- به موجب نظام‌نامۀ داخلی شعبات بایستی در چهاردهم جدی تجدید شود و امروز ۲۸ جدی است و هنوز تجدید نشده است جلسه گذشته که این اظهار شد قرار شد در جزء اول دستور نوشته شود و حالا می‌بینم که در آخر نوشته شده است به عقیده بنده این مسئله طبعاً مقدم است و باید اول شعبات را تجدید کرد.
نایب ریئس- نظر به این که قبل از انتخاب شعبات عوض دو نفر از آقایان نظار که یکی مرحوم و دیگری مستعفی شد قرار شد انتخاب شود و از این جهت این مسئله در آخر دستور نوشته شد و حالا اگر شد امروز والا روز شنبه شعبات تجدید خواهد شد.
معاضدالسلطنه- عرض بنده راجع به صورت مجلس نبود راجع به نطق‌های بنده بود که حک و اصلاح کرده‌اند در صورتی که معمول نبود که نطق‌هائی که در مجلس می‌شود در هیئت رئیسه اصلاح شود و بعد بدهند به روزنامه.
نایب رئیس- بنده اطلاع ندارم که نطق کسی را حک و اصلاح کرده باشند.
معاضدالسلطنه- چرا صورت نطق‌های آن روزه بنده حاضر است و آن چه که در روزنامه استقلال ایران نوشته اند به کلی غیر از آن چیزی است که بنده گفته‌ام.
آقای شیخ محمد حسین یزدی- در خصوص انتخاب دو نفر از علمای خجسته چون یک مذاکره‌ای شده است در حق آقا سید محمد و آقا شیخ اسمعیل محلاتی به این جهت تصور کنیم که امروز خوب است است این مسئله را به تأخیر بیندازید که تبادل افکاری بشود بلکه یک طوری بشود که اتفاق حاصل شود.
محمد هاشم میرزا- در خصوص هیئت نظار به عقیده بنده چون یک اشکالی به نظر بنده رسیده است اگر اجازه بفرمائید عرض کنم.
نایب رئیس- چون در اوائلی که مسئله تعیین پنج نفر علمای خجسته مطرح مذاکره بوده به واسطۀ اکثریت اشتیاق و عجله‌ای که در این کار بود نشد که بعضی اشتباهات و بعضی جزئیاتی که به نظر رسیده بود توضیح شود از این جهت بنده عرض می‌کنم که به نظر بنده این طوری که ما عمل می‌کنیم اصل دویم قانون اساسی اجراء نمی‌شود به جهت این آنجا نوشته است که باید مجلس شورای ملی ۵ نفر از بین ۲۰ نفر علمائی که به مجلس معرفی شده که انتخاب نمایند بعد از آن که از ۲۰ نفر ۷۸ نفر استعفا داده اند و یکی از آنها فوت شده است دیگر بیست نفری نیست تا این که مجلس از بین آنها انتخاب نماید از این جهت است که بنده تصور می‌کنم که باید فعلاً تا ۲۰ نفر از مقام آیات الله معرفی شود و بعد از بین آنها انتخاب نمایند (اظهار شد که این طور نیست و اجازه خواستند که جواب بدهند) ترتیب مذاکره که این طور نیست شما ناطق را نمی‌گذارید که عرض خودش را بکند بلکه مطلب خودش را فراموش بکند- عرض می‌کنم ما باید به موجب قانون اساسی از این ۲۰ نفر ۵ نفر را معین کنیم در صورتی که یک نفر از آنها فوت شده است و دیگر آن هم هفت هشت نفر از آنها استعفا داده اند در این صورت اگر ما الان بخواهیم از بین بقیه آنها انتخاب کنیم انتخاب ۵ نفر از بین ۲۰ نفر نشده است بلکه انتخاب ۵ نفر از بین ۱۲ نفر است باید بقیه این ۲۰ نفر ثانیاً به مجلس معرفی شود تا این که مجلس از بین آنها انتخاب نمایند والا با این ترتیب مطابق قانون اساسی عمل نشده است این اشکال شده است حالا آقایان اگر جوابی دارند بفرمایند که بر بنده اشتباه شده است تشریف بیاورند بفرمایند تا این که رفع اشتباه از بنده بشود و هیچ اوقات تلخی هم ندارد.
نایب رئیس- این اشکالی را که آقای محمدهاشم میرزا فرمودند راجع به یک قسمتی از دستور امروز بهتر این است که در موقعی که شروع به مذاکره در آن قسمت می‌شود این مذاکره را بفرمائید حالا شروع می‌شود به سایر قسمت دستور.
رایورت کمیسیون بودجه قرائت شد که چندی قبل از ورثه مرحوم حسام‌الاسلام عرض حالی به مجلس داده و از حال پریشانی و استیصال خود شکایت کرده بودند از وزارت مالیه تقاضا شد که در خصوص ورثه و استطاعت آنها تحقیقاتی نموده و در ضمن عقیده خود به مجلس پیشنهاد نماید در جواب لایحه ای رسیده مبنی بر این که از مرحوم حسام‌الاسلام سه اولاد ذکور گذاران آنها ترتیب خوشی ندارد و چون ۳ اولاد آن مرحوم صغیر و موقع تحصیل و تربیت آنها است من باب امر معیشت خرج تحصیل وزارت مالیه ماهی ۲۰ تومان که سالی ۲۴۰ تومان باشد در حق اعقاب آن مرحوم پیشنهاد می‌نماید کمیسیون بودجه نظر به خدمات مرحوم حسام‌الاسلام وکیل خراسان در راه مشروطه و به ملاحظه استیصال ورثه آن مرحوم تصویب می‌نماید که ماهی ۲۰ تومانی را به تقسیم ذیل در حق ۳ پسر و یک نفر عیال برقرار نمایند لایحۀ وزارت مالیه نیز قرائت شد که از مرحوم حسام‌الاسلام وکیل خراسان ۳ اولاد ذکور و عیالش باقی مانده که از قرار مذکور مدار گذران آنها به واسطه عدم استطاعت ترتیب خوشی ندارد و چون ۳ اولاد آن مرحوم صغیر و موقع تحصیل و ترتیب آنهاست من باب امر معیشت و تحصیل اطفال وزارت مالیه ماهی ۲۰ تومان که سالی ۲۴۰ تومان باشد حقوق دربارۀ اعقاب حسام‌الاسلام پیشنهاد می‌نماید در صورتی که وکلای محترم مجلس مقدس شورای ملی هم این مبلغ را تصویب می‌نمایند اجازه مرحمت شود که وزارت مالیه این مبلغ حقوق را دربارۀ آنها برقرار داشته به آنها عاید دارد.
نایب رئیس- البته نمایندگان محترم مسبوقند که مذاکرات در این باب در دفعه اولی که این رایورت در مجلس قرائت شد به قدر کفایت به عمل آمد و رأی در آن موکول به جلسه آتیه گردید حالا اگر لازم می‌دانند که باز در این خصوص مذاکرات بشود بفرمائید (گفتند مذاکره ندارد رأی بگیرید.)
نایب رئیس- پس رأی می‌گیریم به رایورت کمیسیون بودجه نمایندگانی که تصویب می‌کنند برقراری ماهی بیست تومان را در حق ورثه مرحوم حسام‌الاسلام ورثه سفید خواهند انداخت.
اوراق رأی شده آقای حاج میرزا رضا خان استخراج نمود.
معاضدالملک- عده حضار (۷۷) ورثه سفید (۴۲) ورثه آبی(۳) امتناع (۲۳).
نایب رئیس- با اکثریت چهل و دو رأی از هفتادو هفت رأی تصویب شد (رد کنندگان آقا سید حسین اردبیلی- آقا میرزا داود خان).
کسانی که تصویب کرده‌اند از قرار ذیل است:
دکتر علیخان- حاج وکیل‌الرعایا- حسن علی خان- انتظام الحکماء- ممتازالدوله- صدرالعلماء- حاج شیخ الرئیس- میرزا یانس- حاج شیخ علی- رکن الممالک لسان الحکماء- دکتر امیرخان- حاج محمد صادق- آقا سید جلیل- دکتر حیدر میرزا- کاشف- بهجت- آقا شیخ محمد حسین یزدی- لواءالدوله- فهیم الملک- میرزارضاخان- محمدهاشم میرزا- آقا میرزا اسدالله خان- ارباب کیخسرو- افتخارالواعظین- وکیل التجار- متین‌السطنه- مستشارالدوله- آقا شیخ رضا- حاج دکتر رضاخان- مشیر حضور- معین الرعایا- ابوالقاسم میرزا- حاجی سید نصرالله- آقا سید محمد باقر ادیب- رایورت کمیسیون بودجه قرائت شد که لایحه ای از وزارت مالیه رسیده بود مشعر بر این که ماجرا و شرح حال مرحوم قاضی قزوینی که در راه حرمت و آزادی به شهادت رسیده بر احدی مخفی نیست و فعلاً موافق اطلاعاتی که وزارت مالیه از وضع بازماندگان آن مرحوم حاصل کرده این است که به واسطه عسرت و استیصال در کمال سختی و صعوبت با آنها می‌گذرد و علی اکبر خان برادر آن مرحوم مکرر به مجلس شورای ملی و وزارت مالیه عرض حال داده
ورثه مزبوره استدعا نموده است ولی ورثه مرحوم مزبور منحصر به یک پسر و یک نفر عیال است و از وزارت مالیه تقاضا شده است که ماهی دوازده تومان در حق پسر و شش تومان شهریه در حق عیال آن مرحوم برقرار گردد کمیسیون بودجه پس از تحقیقات و مذاکرات عین پیشنهاد وزارت مالیه را تصویب می‌نماید نیز لایحۀ وزارت مالیه قرائت شد که ماجرا و شرح حال مرحوم قاضی قزوینی که در راه حریت و آزادی به شهادت رسیده به خاطر وکلای محترم مخفی نیست و فعلا اطلاعاتی که وزارت مالیه از وضع بازماندگان آن مرحوم حاصل کرده است این است که به واسطه عسرت و استیصال در کمال سختی و صعوبت آنها می‌گذرد میرزا علی اکبر خان برادر آن مرحوم تا کنون یکی دو مرتبه در مقام اظهار این فقره بر آمده و تمنی کرده که وزارت مالیه برحسب اطلاعات خود در این خصوص عرض و پیشنهادی به مجلس بنماید این که مواد لایحه مشارالیه لقا ارسال شد ورثه مرحوم قاضی هم برحسب توضیح میرزا علی اکبر خان منحصر به یک نفر پسر و یک نفر عیال آن مرحوم است محض این که آسایش حال بازماندگان آن مرحوم در تأیید خاطر وکلای محترم و نصرت و فیروزی آنها متضمن نتایج مطبوعه است وزارت مالیه در این مورد مخصوصاً تمنی و تصویب می‌کند که ماهی دوازده تومان در حق پسر و شش تومان در حق عیال مرحوم قاضی به عنوان شهریه برقرار گردد و با آنها عاید شود موقوف با اجازه و تصویب مجلس مقدس است.
افتخار الواعظین- بنده چون آقایانی که از ایالات و ولایات دور تشریف آورده‌اند شاید خاطر مبارکشان مسبوق باشد می‌خواهم بعضی عرایض بکنم که در وقت رأی دادن خاطر مبارکشان مسبوق بشود عرض می‌کنم روزی که مجلس شورای ملی را به توپ بستند جمعی را گرفتند و بردند به باغ شاه دو نفر را فردای آن روز کشتند که یکی مرحوم ملک‌المتکدمین بود و یکی مرحوم میرزا جهانگیر خان و سومی را که کشتند مرحوم قاضی بود و وقتی که بنده در بادکوبه بودم برادر مرحوم قاضی میرزا علی اکبر خان با اصرار جمعی از آقایان ایرانی که در آنجا بودند و ایشان در بادکوبه به سمت منشی گری قونسول معین شده بودند و در ماهی پنج منات مخارج خود را می‌گذرانیدند و سی منات را از آنجا می‌فرستادند این جا برای مخارج عیال مرحوم قاضی و پسر آن مرحوم وقتی که رشت فتح شد و آمدیم به رشت یک مدرسه در لاهیجان تشکیل شد و میرزا علی اکبر خان را مدیر آن مدرسه قرار داده‌اند و ماهی چهل تومان حقوق برای او معین کردند باز او ماهی سی تومان از حقوق خودش را به جهت آنها می‌فرستاد برای این که متکفلی نداشتند که تکفل حال و گذران آنها را به نماید حالا مدتی است که خود میرزا علی اکبرخان ناخوش است و اینها دیگر متکفلی ندارند که تکفل مخارجشان را به نماید و بنده خبر دارم که عیال مرحوم قاضی با یک پسر با این که خانه هم ندارد باید اجاره خانه هم بدهد در کمال سختی و در کمال عسرت گذران می‌کند و از این جهت خاطر آقایان را متوجه می‌کنم با این که اگر این هیجده تومان هم از برای گذران یک زن و یک پسر و یک کلفت خصوص در صورتی که خانه هم ندارد و باید اجاره خانه بدهد زیاد نخواهد بود.
آقا شیخ ابراهیم- بنده در خصوص مرحوم حسام‌الاسلام و قاضی مخالف نیستم و چندان حرفی ندارم به جهت این که قاضی را خودم دیده بودم آدم خوبی بود ورثه‌اش هم محتاجند ورثه مرحوم حسام‌الاسلام هم همین طور و لکن مجلس هر قانونی را وضع می‌کند و هر رأئی که می‌دهم سابقاً هم عرض کردم باید در کلیات قانون به حسب حال حاضر مملکت و به حسب مقتضیات وقت مذاکره و مباحثه کرد مثلاً وقتی که ما بخواهیم حقوقی را تصویب بکنیم از برای اشخاص باید میزان را بدانیم که میزان در این مسئله چیست زحمت کشیدن است کشته شدن است فقرات اگر این طور است از فردا بنده می‌روم در همین شهر سی نفر کشته شده است ورثه آنها هم حقوقی برقرار بشود همین طور در تبریز چه قدر کشته شده و از بختیاری چه قدر و از سایر جاها هم همین طور پس یک میزانی را باید اتخاذ کرد اگر بناست که به همه آنها بدهند و مجلس هم چه قانونی را اتخاذ می‌کند که بدهند والا این ترتیب اسباب زحمت خواهد شد برای این که اینهائی را که ما تصویب می‌کنیم در حق آنها حقوق برقرار شود چه ترجیح دارند به دیگران فردا بنده هم یک نفر را پیشنهاد می‌کنم که در همین راه کشته شده است ورثه او پریشان است یک چیزی هم در حق او برقرار بکنید و هم چنین سایرین من لازم می‌دانم این را عرض کنم اگر چه بعضی از آقایان خوششان نیاید- این مشروطیت نافی ما را هیچ چیز ضایع نکرده است مگر این که کسانی که زحمت کشیدند یعنی تکلیف خودشان را میان خودشان و خدای خودشان و میان وجدان خودشان ادا کردند و اقتضای دینداری خود را این طور دانستند که خدمت به مملکت خود نمایند شروع کردند به دادن اجرت‌های نامشروع به آنها یکی یک آه کشیده است برای این کار یک قسمت مملکت را می‌خواهند یکی یک کاغذ نوشته است وزارت را می‌خواهد یکی یک ماه زحمت کشیده یک سمت مملکت را می‌خواهد این اجرت نامحدود چه برای مرده و چه برای زنده باید یک میزانی در دست باشد والا با این ترتیب حد ندارد و اسباب زحمت خواهد شد والا فردا در تبریز هم سی هزار نفر کشته شده است ورثه آنها هم فقیرند و پریشان می‌باشند دولت باید آن فقراء را دستگیری بکند پس اگر این یک قانون کلی است و باید بدهند که به همه بدهند و از روی آن ترتیب باید راه رفت والا این ترتیب را بنده ابداً صحیح نمی‌دانم این عقیده بنده است حالا آقایان خودشان مختارند.
حاج شیخ الرئیس- بنده بعد از نطق دو نماینده محترم که متعاقباً تقریر فرمودند یک عرض مختصر دارم که لازم می‌دانم اظهار کنم اما این که آقای افتخارالواعظین سلمه الله تعالی و دامت برکاته فرمودند یک قدری زحمت مرا کم فرمودند والا وقتی که اجازه خواستم چون در باغ شاه بودم یعنی هم سلسه مرحوم قاضی بودم می‌خواستم زجری را که با او شد و خودم دیدم به عرض برسانم و این که آن مظلومیت و آن آزارها و شکنجه‌هائی که با آن مظلوم شد اگر ایشان در بازار بادکوبه شنیده اند بنده به گوش خودم در باغ شاه صداهای دل خراش او را می‌شنیدم تا این که گفتند مرد و بعضی می‌گویند که او را مسموم کردند بنده می‌گویم که خوب بود مسموماً او را می‌کشتند همین قدر عرض می‌کنم که او را زجر کشش کردند و بیش از این تصریح نمی‌کنم اما این که جناب آقا شیخ زنجانی فرمودند بنده هم با کمال نزاکت خاطر نشان ایشان می‌کنم کسانی که در راه حریت و اعادۀ مشروطیت خدمت کرده اند البته وظیفه دینیه و وجدانیه خود را اداء کرده اند آیا این که می‌فرمائید مقابل انجام یک هم چه وظیفه دینی و وجدانی بلکه ایمانی باید اجرت خواست بله نمازگذار بالا دیگر بالاتر از این که وظیفه دینیه نیست (گفته شد خارج از موضوع است) خارج از موضوع نیست چون ایشان نفهند و بنده هم حقیقتاً لازم می‌دانم عرض کنم نمازگذار آن قدر باید خالصاً لوجه الله یعنی از روی اخلاص نماز بگذرد حتی این که علماء اعلام متوجهند به این که در حین نماز گذاری متوجه این باشد که در اداء این نماز بهشت به من نمی‌دهند و اگر این نماز را ترک می‌کردم مرا به جهنم نمی‌برند تردیدی بکند که اخلاص نداشته است و ما اسروالایعبدو الله مخلصین و از آن طرف هم بر خداوند که یکی از اسمائش شکور است لازم است که جزای خدمت هر بنده را بدهد اگر چه آنها در مقام اطاعت او امر او هیچ اجری را در نظر نداشته باشند همین طور آن کس که در این راه جان داده و شهید شده است گمان نمی‌کنم که هیچ در فکر این بوده است که بعد از کشتنش چیزی به عیالش بدهند لکن امروز وظیفه اولیه مجلس که نماینده تمام ملت ایران و اهالی این مملکت است باید این باشد که آن کسانی که در راه حریت کشته شده اند و ستم دیده اند و رنج کشیده اند به همان قاعده تخلق با خلاق‌الله در حق بازماندگان آنها به اندازه استبصال آنها و استطاعت دولت رعایت نمایند و این استدعای جزئی را بنده استدعا می‌کنم از آقایانی که در مسئله قبل از این قبول کردند در این مورد هم قبول بفرمایند و آن کسانی که از مستنعین بودند در این خصوص امتناع بفرمایند و بدانند که این امتناع از کاری است که ما را متهم می‌کند به این که پاداش احسن را احسان نمی‌دانیم و حال آن که هل جزاء الاحسان الا الاحسان و باید جزای احسان را احسان نمود.
نایب رئیس- حالا شروع می‌کنیم با اخذ رأی به موجب راپورت کمیسیون بودجه که دوازده تومان در حق پسر و شش تومان در حق عیال قاضی تصویب کرده است نمایندگانی که رایورت کمیسیون را تصویب می‌کنند ورقه سفید خواهند انداخت.
معاضدالملک- عده حضار (۷۷) ورقه سفید (۴۱) ورقه آبی (۱) امتناع (۳).
نایب رئیس- به اکثریت چهل و یک رأی از هشتاد و هفت رأی تصویب شد.
ردکننده معززالملک- کسانی که تصویب کرده‌اند از قرار مفصله ذیل است: حاج میرزا رضاخان- محمدهاشم میرزا- میرزا یانس- کاشف- معتمدالتجار- انتظام العکماء- حاج مصدق الممالک-
رکن الممالک- حاج شیخ علی- ابوالقاسم میرزا- دکتر حیدر میرزا- آقا سید جلیل- فهیم الملک- حاج شیخ الرئیس – حسن علی خان- حاج وکیل الرعایه- لسان العکماء- وحید الملک- دکتر امیر خان- آقا سید عبدالحسین- دکتر علی خان- سلیمان میرزا- افتخار الواعظین- وکیل التجار- ارباب کیخسرو- مستشار الدوله- آقا میرزا اسدالله خان- طباطبائی- دکتر حاج رضا خان- ممتاز الدوله- مشیرحضور- آقا سید محمد باقر ادیب – معین الرعایا- حاج سید ابراهیم شیبانی- معاضد السلطنه- حاج سید نصرالله- حاج محمد باقر- مرتضی قلپخان بختیاری- آقا میرزا ابراهیم خان- متین‌السلطنه (راپورت کمیسیون قوانین مالیه قرائت شد که چون در ابتدای دولت جدید برای یاد مخارج فوق‌العاده از قبیل نظمیه و امنیه و ژاندارم بعضی مالیاتها مثل قیان و تحدید تریاک و غیره تأسیس شده بود و می‌بایستی آن مالیاتها از طرف مجلس شورای ملی تصویب با تکذیب شود و در این موقع که وزارت مالیه بودجه کل مملکت را تهیه می‌نماید باید قبل از پیشنهاد آن به مجلس شورای ملی تکلیف قانونی مالیاتهای جدیده را معین کنند لهذا به مجلس شورای ملی داده و به کمیسیون قوانین مالیه رجوع شد معینی بر این که به واسطه تجارب حوصله در مدت یک سال معلوم شد که مالیات گذشته از این که اسباب صدمه جمع کثیری از فقر است موجب خرج و زحمت زیان هم دولت می‌شود ولی مالیات تحدید تریاک برعکس فوائد زیاد دارد و به علاوه اسباب عدم استعمال و چنین سم مهلکی را رفته رفته فراهم می‌کند چندین جلسه با حضور وزیر مالیه مذاکراه شد و کمیسیون با وزیر مالیه منعق شده‌اند بر این که فقط برای تحدید تریاک قانونی نوشته شود و سایر مالیاتهائی که در ابتدای دولت جدید تأسیس کرده‌اند و به تصویب مجلس شورای ملی نرسیده است به کلی منسوخ باشد این که قانون تحدید تریاک را در ضمن چهارده ماده ذیل کمیسیون قوانین مالیه به اتفاق وزیر مالیه ترتیب داده و به مجلس مقدس پیشنهاد می‌نماید.
مادۀ (۱) از تاریخ وضع این قانون از هر مثقال تریاک سیصد دینار مالیات در یافت می‌شود.
مادۀ (۲) محض جلوگیری از مضار استعمال شیره سوخته تریاک دولت خرید سوخته تریاک و فروش شیره آن را منحصر و متصدی خواهد بود و هر مثقال شیره سوخته هر قدر برای دولت تمام شود از تاریخ وضع این قانون تا دو سال با اضافه سیصد دینار به فروش می‌رسد از سال سوم به بعد هر ساله به هر مثقال صد دینار بر مالیات سال قبل افزوده می‌شود تا وقتی که کلیه در هر مثقال به یک قران برسد.
مادۀ (۳) تریاکی که به عنوان تجارت از مملکت خارج می‌شود از ادای این مالیات معاف خواهد بود.
مادۀ (۴) ترتیب اجرای این قانون و جلوگیری از قاچاق موافق نظام‌نامه مدونه وزارت مالیه است.
نایب رئیس- فقط در کلیات این قانون مذاکره می‌شود.
آقا شیخ علی- یک لفظ غیره در این جا داشت که لازم بود تصریح شود برای این که در قانون نباید یک لفظ مبهمی‌باشد اگر مقصود باندرل است که معلوم شود که به تصویب مجلس نبوده است و اگر غیر از اوست که آن هم معلوم شود.
نایب رئیس- البته مقصود آن نبوده است ولی حالا در مواد مذاکره نمی‌کنیم مذاکره فقط در کلیات است.
ارباب کیخسرو- اگر چه وزیر مالیه در وقت نوشتن این قدر در کمیسیون قوانین مالیه بوده اند و هر وقت که رأی داده شد وزیر مالیه هم دست خود را بلند کرده و اتفاق خودشان را با رأی کمیسیون اظهار کردند ولی بهتر این بود که در موقع مذاکرات آن در مجلس حاضر باشند که هر کس توضیحی بخواهد خود وزیر بدهد حالا نمی‌دانم از طرف هیئت رئیسه با ایشان اطلاع داده شده است که بیایند یا خیر.
نایب رئیس- از طرف هیئت رئیسه اطلاع داده شده است شاید تشریف بیاورند.
وکیل التجار- اولا این که می‌فرمایند در کلیات این قانون مذاکره می‌شود لازم است عرض کنم که جزئیات آن فقط چهارده ماده است ولی چند فقره این جا هست که باید توضیح شود یکی آن که در جزء معاملاتی که به دستور وزارت مالیه می‌شده است به اسم قیان بعضی مالیاتهائی است که از قدیم مرحوم بوده است نهایت که در این اواخر وقتی که وزارت مالیه توسعه بدهند می‌داده او را خیلی وسیع کردند و داخل جزئیات شدند که اغلب آقایان می‌دانند که نتیجه همان‌ها بوده که اسباب زحمت شد و تولید خیلی اشکالات کرد و خیلی اسباب انزجار مردم شد مثل این که یک علفی را از صحرا می‌آورند یا چیزهای دیگر تحمیلاتی بر آن می‌کردند و اسباب زحمت می‌شد ولی یک مالیاتی بود سابقاً از بابت قپان که فلان میدان را هر قدر اجازه می‌دادند نه فلان قدر آن متعلق به دولت بود و آن مالیات به واسطه آن قپان داری بود که در آن جا می‌شد حالا نمی‌دانم این که این جا می‌نویسند که این مالیات مرتفع شود آن هم موقوف خواهد شد یا خیر چون ما سابق یک رأی در مجلس شورای سابق داده‌ایم که آن مالیاتهائی که سابق مرسوماً گرفته می‌شد علی‌المجاله باید گرفته شود تا این که رسماً در مجلس شورای ملی در آنها جرح و تعدیلی بوده و هنوز جرح و تعدیل نشده است پس به عقیده بنده باید این جا توضیح بشود که آن مالیات قیانی که قبل از این دوره مرسوم بوده است و گرفته می‌شد راجع به بعضی از میدانها و بعضی از جاهای دیگر آنها را نمی‌توان جزء این مالیاتها و جزء غیره قرار داد و باید گرفته شود و می‌خواستم خاطر آقایان را متوجه بکنم با این که این مالیات خیلی خوب است برای این که هر قدر تحمیلی در این خصوص بشود اسباب این خواهد شد که مردم یک قدری خودشان را کمتر گرفتار یک چنین سم مهلکی بکنند که واقعاً وجود انسانی را مهمل می‌کند و یک نکته دیگری را می‌خواهم خاطر نشان آقایان بنمایم که قدری تأمل در آن بفرمایند چون که سابق بعضی عنوانات کرده بودند و الان هم آقا شیخ علی اشاره به آن فرمودند و آن راجع به مشروبات بود که اولاً همه می‌دانید که مجلس شورای ملی هیچ وقت داخل این مذاکرات نشده و رأی در این خصوص نداده ولی باید این را بگوئیم که هم مردم را متوجه این مسئله بکنیم و هم خودمان بدانیم که آنهائی که در خفا میل می‌فرمایند چه باندرل داشته باشد و سمیت او به مراتب بدتر است.
نایب رئیس- خاطر نمایندگان محترم را متوجه می‌کنم با این که این مذاکره خارج از موضوع خواهد بود.
وکیل التجار- چرا از موضوع خارج است این هم راجع به مذاکرات در این موضوع است خارج از آن نیست بنده عرض می‌کنم که این یک چیزی است که هم حرمت طبیعی دارد و هم حرمت مذهبی حرمت طبیعی آن این است که به وجود انسان می‌رسد و به مراتب سمیت و اذیت او به وجود انسانی چنان چه اگر رجوع با آقایان الیاء حاضر بکنند می‌دانند که کمتر از تریاک نیست بلکه زیادتر است و پس باید از آن هم جلوگیری کرد حرمت مذهبی آن هم که معلوم است و از آن طرف در مملکت شما خیلی از اشخاص خارجی هستند که نمی‌توان از آنها جلوگیری کرد ولی وقتی که یک حقی را راجع با او کردید و گرفتید این در حقیقت هم یک چیزی است که برای مخارج فوق‌العاده این مملکت خیلی کمک می‌کند و هم هیچ زحمتی به جائی وارد نکرده است (گفتند این مذاکره خارج از موضوع است می‌خواهیم این توضیح کنم که اگر یک تحمیلی بر مشروبات بشود که خیال نکنند که هر کس می‌خواهد برود آشکارا بخورد و اذهان را مشوب نکنند والا همه می‌دانند که مستند یهودی و زردشتی ارمنی و سایرین در این مملکت که می‌خورند و به مذهب آنها هم حرام است.
حاج امام جمعه- حرام خدا را کسی نمی‌تواند حلال بکند این چه مذاکراه است که در مجلس شورای ملی می‌فرمائید (آقای وکیل التجار متغیراً به مقام خود مراجعت فرمودند).
فهیم الملک- این جا لازم است عرض کنم مقصود کمیسیون که مطابق لایحۀ وزیر راپورت داده است و چه بوده است در ابتدای دولت، دولت جدید به واسطه پیش آمدن بعضی مخارج فوق‌العاده بعضی صنایع جدیدی به نظر اولیاء امور رسید و قبل از افتتاح مجلس بعضی مالیاتهای جدید برای آن مخارج از قبیل نظمیه و امنیه و غیره و آن مالیات فیان و تحدید تریاک و غیره است و معلوم است تا وقتی که مجلس آن را تصویب نکرده است قانونیت نخواهد داشت و هیچ کدام از آنها ثابت نبوده و متزارل است حالا در این موقع که وزارت مالیه بودجه عایدات مملکتی را تهیه می‌کند و به مجلس می‌آورد منابع عایدات مملکت را باید معین کند منابعی که از سابق بوده است از قبیل مالیات قدیمی که با اسم قیان می‌گرفتند و مالیاتهای دیگر تمام را در ضمن این بودجه پیشنهاد خواهند کرد ولی مالیاتهای جدیدی که جدیداً تأسیس شده است تا وقتی که مجلس آن را تصویب نکرده است نمی‌توان آن را قانونی دانست تا این در بودجه عایدات نوشته شود و در این موقع وزارت مالیه این طور صلاح دانسته است که آن مالیاتها موقوف شود و فقط مالیات تریاک را پیشنهاد کرده‌اند پس موافق این پیشنهاد وزارت مالیه و این راپورت کمیسیون مالی مذاکره دیگری غیر از مذاکره مالیات تریاک بکنیم از موضوع خارج است و زیادی است زیرا که چیزی به ما در آن خصوص پیشنهاد نشده است تا این که در آن مذاکره نمائیم فقط مالیات تحدید تریاک را به ما پیشنهاد کرده‌اند که مثقالی سیصد دینار بر آن بسته شود و اگر هم یک روزی هم دیدیم که خارج از این موضوع چیزهای
دیگری را مأمورین مالیه می‌گیرند آن وقت باید در آن موضوع سئوال و استبضاح کرد و از وزراء خواست که چرا یک چنین چیزی را برخلاف قانون می‌گیرند حالا اگر ملاحظاتی هست راجع به مالیات تریاک باید مذاکره کرد والا خارج از موضوع خواهد بود.
وزیر مالیه- بنده همین قدر می‌خواهم توضیح بدهم در مسئله همین مالیات قبان این یک اسم نامسمائی بود برای این مالیات جدیدی که وضع شده بود در صورتی که واقعاً راهداری و یک کار خیلی زحمت‌داری بود که هم تحمیل شافی بود بر مردم و هم اخذش خیلی مشکل بود علاوه موضوعش هم ناگوار و سخت بود به جهت این که این یک مالیات خیلی بدی است که کلیه در تمام دولت سعی می‌کنند که هر چیزی که مانع عبور مرور و آمد و شد مردم می‌شود رفع کنند حتی این که پول شوسه را در فرنگستان نمی‌گیرند و موقوف کرده‌اند برای این که مردم به طور راحتی آمد و شد نمایند این بود که این را صلاح دانستیم که موقوف شود اما آن مالیات واقعی قیان که سابقاً در مملکت عنوان داشته است به حال خود باقی است و این معطوف با آن مالیات قدیمی نباید بشود این چیزی که این جا در مقدمه خوانده شد و حالا ترک می‌شود عبارت است از همان راهداری که از پارسال با اسم قیان وضع شده است والا آن چیزی که در سابق معمول بوده است مردم همیشه داده‌اند و می‌دهند برای این که آن در موقع فروختن آن مال‌التجاره است که هم خودش یک مالیاتی به دولت می‌دهد و هیچ اشکالی ندارد و آن چیزی که نوشته شده است و حالا ترک می‌شود عبارت از همان راهداری است و بنده تقاضای فوریت آن می‌کنم به علت این که بعضی مفاسد با آن تعلق می‌گیرد.
حاج وکیل‌الرعایا- موضوع مذاکره به طور کلی بعد از آن چه که ترک می‌شود و بعد از توضیح آقای وزیر راجع می‌شود با این قانونی که بعداً برای تریاک برقرار می‌شود و آن چه در باب تریاک است با اسثنای چون که حمل بخار چه می‌شود بنده هم موافقم اما راجع به شیره سوخته تریاک بنده شیره سوخته تریاک را موجب احکامی که شفاهاً از میرزای شیرازی اعلی الله مقام الشریف و بعد از آقای صدر به گوش خود شنیده‌ام و دیده‌ام خرید و فروشش را جائز نمی‌دانستند و ما در مجلس شورای ملی اجازه خرید و فروش آن را می‌خواهیم بدهیم (گفته شد این مذاکره خارج از موضوع است) خارج از موضوع نیست راجع به همان مذاکره‌ای است که سابق بر این می‌شد و بعد از این هم مفاسد آن معلوم می‌شود و اما در خصوص این که مثقالی سیصد دینار بر تریاک مالیات بسته بشود و بعد سوخته و شیره که از آن بیرون می‌آید بر فرض که اکثریت مجلس موافقت بکند یک مالیاتی هم بسته بشود آقایان باید ملتفت باشند که این دو مالیاتی است که بر شیره بسته می‌شود یکی این که از تریاک گرفته می‌شود و یکی هم بعد از تریاک بر سوخته او می‌بندند حالا این را درست ملاحظه بفرمایند که چه می‌شود و رأی بدهند.
فهیم الملک- استدعا می‌کنم که در مالیات شیره مذاکره نفرمایند که اگر ده مرتبه دیگر هم بر او مالیات بیفزایند شود بهتر است.
محمدهاشم میرزا- عرض می‌کنم که بنده کلیۀ با این پیشنهاد موافق هستم ولی لازم است عرض کنم که تا بودجه جمع و خرج درست نیاید و نمایندگان مطلع شوند و مردم هم اطلاع پیدا بکنند تحمیل هیچ گونه مالیات صلاح نیست و این مالیات را هم بنده تصدیق ندارم که بگذرد تا وقتی که بودجه عایدات نیامده است و مردم اطلاع پیدا نکرده‌اند که چه قدر کسر دارند نباید هیچ نوع مالیات را بر آنها تحمیل کرد و آیا این که آقای حاج وکیل الرعایا فرمودند که این مالیات بر شیره جائز است یا جائز نیست این مذاکره از موضوع مذاکرات امروز خارج است و هر وقت که موقع مذاکره در آن خصوص شد البته آقایان علماء تشریف خواهند داشت و مذاکره لازمه خواهند فرمود اما فرمایش آقای وکیل‌التجار در آن خصوص یک کلمه لازم است عرض کنم که تمام افرادی که در این مملکت هستند ما آنها را با اجرای تمام فروضات و احکام شرع مقید می‌دانیم نمی‌توانیم درباره یک چیزی که شرعاً ممنوع است یک قانونی وضع و اجرا کنیم.
وکیل التجار- در عرایض بنده سوء تفاهمی‌شده است اجازه بدهید که توضیحی بدهم.
نایب رئیس- اصل موضوع مذاکره سرکار خارج از موضوع بود و توضیح از خارج تر از موضوع خواهد بود.
وکیل‌التجار- چون سوء تفاهم در عرایض بنده شده است به موجب نظام نامه داخلی نمی‌توانید اجازه ندهید بنده عرض می‌کنم برای سایر مذهب که این را حلال می‌دانند و صرف می‌کنند برای آنها اگر ترتیبی داده شود عیب ندارد والا دیگر کسی این را نمی‌داند که این مسئله در مذهب اسلام ممنوع و حرام است یا این که کسی می‌تواند بگوید که چیزی که در مذهب اسلام تحریم شده است او را حلال بکنند و خوب است که یک ناطقی که صرف می‌زند عرایض او را گوش بدهند و بدانند که مقصود او چیست آن وقت باز یک ایرادی بکنند.
حاج شیخ الرئیس- بنده وقتی اجازه خواستم همان طوری که از طرف هیئت رئیسه اخطار شد و خاطر بنده هم متوجه بود که این شور در کلیات است ولی تا نوبت اجازه به بنده برسد مذاکرات شد که بنده لازم می‌دانم در آن خصوص توضیحی بدهم اگر چه خارج از موضوع است ولی البته بنده عرض خود را خواهم کرد همین طوری که آقای حاج امام جمعه فرمودند البته این مسئله از ضروریات دینیه است و علاوه بر این ما روایات متکاتره هم در این خصوص داریم که هیچ پیغمبری مبعوث نشد مگر این که مأمور شد با این که خبر را تحریم نمایند حتی این که نسبتی را که به زرتشتی‌ها دادند مخصوصاً دردساتیر می‌گوید که اوستا نخوانند اما آن تقریری که آقای حاجی وکیل‌الرعایا کرده‌اند اندکی می‌توانم بگویم که با اصطلاحات دینیه و آن لهجۀ علمیه آن طوری که باید آگاه نبودند و قدری تعبیرشان خالی از نزاکت بوده و سوءتفاهمی‌از آن شده است بنده هم تجویز نمی‌کنم ولی لازم می‌دانم که یک عرضی بکنم و وظیفه دینیه خودم را اداء بکنم مذهب اسلام برای اهل ذمه و آن کسانی که به شرایط ذمه رفتار می‌کنند احکامی فرار داده است حالا داخل آن موضوع نمی‌شویم ولی در این مسئله به خصوص که امروز در مذاکره آن هستند لازمه تکلیف شرعی خودم می‌دانم که عرض کنم و اگر هم کسی مخالف باشد حاضرم برای متقابله و مجادله مثلا اگر کسی وارد بشود در شراب خانه یک یهودی و خم او را بشکند معتسب حم شکست و من سر او حکم شرع مقدس این است که قیمت را از آن شکننده حم وزیر مطروف باید گرفت حالا فقها می‌گویند چه طور باید این را قیمت کرد برای این که این یک چیزی است که دو شریعت مالیات ندارد تا این که صاحب قیمت باشد و ما آن را صاحب قیمت نمی‌دانیم عبارت تمام فقها و علمای اعلام این است که (عنه مستحلیها) یعنی می‌روند به خانه یهودی و ارمنی دیگر می‌گویند خراب لهه چه قیمت دارد و انگور سفید و قرمز شراب آن چه قیمت دارد درست توجه کنید مسئله یاد بگیرند بعد از آن که قیمت کردند همان اندازه را از شکننده حم باید گرفت و تسلیم یهودی کرد خود بنده هم یک وقتی در شیراز این حکم را کردم و قیمت شراب یهودیها را گرفتم دادم این هم برای این که بدانند آقای وکیل‌التجار سخن خلاف نگفتند و آقای حاجی امام جمعه هم صحیح فرمودند و ما هم مأموریم شرعاً به دیانت خودمان رفتار کنیم ولی در مسئله تریاک و بستن مالیات بر آن بنده در اساس بستن یک مالیات بر تریاک چون که به فوائد عامه این مملکت و مانع عایدات مملکتی راجع است مخالف نیستم اما این نکته را نمی‌توانم خاطر نشان وزراء عموماً بکنم و ساکت باشم و آن این است که مملکتی مدتهاست که به وسائل مختلفه برای این که این سم مهلک رفته رفته متروک شود کسی استعیان کند و از میان مردم برداشته شود اقدامات کرده‌اند حتی این که اگر تریاک را در یک خانه می‌دیدند مثل این می‌دانستند که مجوز اعدام آن خانه را به دست آوردند برای این که تمام آنها را هلاک بکنند تا این که توانسته‌اند جلوگیری نمایند حالا بنده این جا عرض می‌کنم چون نمی‌توانم وجدان خود را به واسطه زمینه سازی و بعضی مطالب شهید بکنم این رایورتی که از کمیسیون آمده است و وزارت مالیه پیشنهاد کرده است اگر این مالیات بسته شود تمام مردم از این می‌فهمند که تجویز شده است چنان چه در اوائل دولت جدید و فتح بلاد تریاک‌کشها ترسی داشتند و لرزه بر اندامشان افتاده بود که مجاهدین با تریاک‌کشها ضدیت دارند و از این جهت هم خیلی از قهوه خانه‌ها را بستند بعد که مسئله تحدید و باندرل معمول شد هم چون فهمیدند که تصویب شده است در صورتی که سمیت و مضر بودن این سم مهلک به هیچ وجه جای شبه و تردیدی نیست و مخصوصاً در اسلام بول این مسئله را
از بنده سئوال کردند و بنده شرح مفصلی در جواب در یک رساله با اسم افانته الجنون فی حرمه شربت الافیون نوشتم که کسی شراب می‌خورد اول عقل دارد ولی بعد از خوردن آن عقلش زایل می‌شود ولی آن کسی که مداومت به تریاک می‌کند و تریاک می‌کشد از اول عقل ندارد و وقتی که استعمال می‌کند از اول عقل را به درود گفته است و از این جهت بنده استدعا می‌کنم استرحام می‌کنم از آقای وزیر مالیه که از این منفعت مالیاتی که مستلزم مضرت حانی است صرف نظر نمایند بلکه یک آبی و یک چیزی را ترتیب بدهند و یک طوری اقدامی بکنند که مردم آن را استعمال نکنند و یک مسلگی را اتخاذ نمایند نه این که بر مالیات افزوده شود بلکه با این که یک جزای نقدی برای این کار قرار بدهندکه شاید به آن واسطه جلوگیری از استعمال این سم مهلک بشود بنده چه به کباب مالیات ببندند و چه به تریاک هیچ فرقی در آن نمی‌بینم.
فهیم الملک- فرمایشات آقای حاج شیخ‌الرئیس را تمام بنده قبول دارم ولی در آخر فرمایشات خودشان می‌توانم عرض کنم که اشتباه فرمودند که این مالیات را که ما امروز می‌خواهیم در باب ازدیاد استعمال تریاک می‌شود این طور نیست زیرا که قبل از این یک ترتیب سخت گیری مخصوص برای عدم استعمال و جلوگیری از آن نمود تا این که بگوئیم وضع این قانون باعث ازدیاد استعمال آن می‌شود همان ترتیبی است که در سابق بوده است و همان طور که می‌کشیدند حالا هم می‌کشند فایده‌ای که این کار دارد این است که مخصوصاً طبقات پست مردم را که به واسطه بیکاری می‌روند در گوشه‌ها و در کنار قهوه خانه‌ها و بعد از یک هفته شروع با این کار می‌کنند و همین که شش ماه گذشت مجبور با استعمال مقدار زیادی از آن می‌شوند این کار آنها را باز می‌دارد از این که زیاد استعمال نمایند و ناچار کمتر استعمال خواهند کرد در صورتی که اشخاصی که این را استعمال می‌کنند از طبقات صاحب ثروت مملکت می‌بودند و با آنها اختصاص می‌داشت ممکن بود بگوئیم که به واسطه داشتن مشاغل چندان تفاوتی برای آنها نمی‌کند ولی چون بیشتر در طبقه پست که عرض کردم استعمال می‌شود از همین راه می‌توان آنها را ممانعت کرد ولی در سابق این طور سخت گیری نبود پس این مالیات اسباب انبساط ازدیاد استعمال او نخواهد شد بلکه خیلی جلوگیری خواهد کرد و همین طور بعد از هر یک سال باید بر آن افزود که رفته رفته کم بکنند تا این که به کل از سرشان بیفتد و ترک نمایند برای این که مسلماً وقتی که در هر سال دو برابر مالیات بر آن افزوده شود قهراً ترک خواهند کرد و این هم یک محلی است که تا چند سالی برای دولت یک عایدی خواهد بود زیرا که طبعاً می‌دانیم این مالیات از حالا تا سه سال با آن طرف به همان علتی که عرض کردم رفته رفته کم خواهد شد باید به طور واسطه کاشتن آن هم کم می‌شود و محتاج به بعضی اقدامات دیگر نخواهد شد.
حاجی شیخ علی- بنده وضع این مالیات را خیلی صحیح می‌دانم و بعضی از آقایان که اظهار کردند که ما تا جمع و خرج مملکت را ندانیم نمی‌توانیم اجازه بدهیم و مالیاتی بر کسی تحمیل نمی‌کنیم بنده عرض می‌کنم شما همیشه پول تهیه نکنید ما مخارج لازم خیلی داریم اداره پلیس و ژاندارم و سایر ادارات که تأسیس شده است تمام پول لازم دارند علاوه بر این مالیات از استعمال یک هم چه سم مهلکی همچنان که آقای مخبر توضیح دادند جلوگیری خواهند کرد ولی بنده یک عرض به آن وزیر مالیه دارم و آن این است که فقط وضع کردن مالیات نیست ما یک مالیاتی را در آنجا وضع می‌کنیم و بعد در اطراف به عنوان‌های مختلف می‌گیرند و نمی‌دانم که به کجا رفته است مثلاً همین مالیات تحدید تریاک را که اخذ می‌کردند به عقیده خیلی بود اما بدبختانه در بودجه بدون خرج دویست هزار تومان بیشتر ننوشته اند و حال این که بنده عقیده‌ام این است که اگر درست اداره کرده بودند در خراسان تنها یک کرور فایده داشت حالا عرض می‌کنم اما به جهت اداره کردن این مالیات و عاید شدن آن به خزانه دولت وزارت مالیه اساس را اتخاذ کرده اند که این وجهی که از این محل عاید می‌شود به هدر نرود یا این که مثل مالیات سابق است که هیچ فایده به جهت دولت نداشت و از کیسه مردم رفت اگر یک ترتیبی اتخاذ کرده‌اند که بفرمائید و بنده هم تصویب خواهم کرد والا اگر بنا بشود هیجده هزار تومان بر آن بیفزائیم که حالا نه هزار تومان است در صورتی که اگر اداره شود دو سه کرور خواهد شد و به همان ترتیب سابق باشد که بنده صحیح نمی‌دانم و باز عرض خودم را تجدید می‌کنم که اگر در آن باب یک اقدامی فرموده‌اند که بنده صحیح می‌دانم و تصویب می‌کنم والا رأی نخواهم داد.
وزیر مالیه- این جا دو سه جواب را بنده با همدیگر عرض می‌کنم اولاً راجع به فرمایش جناب آقای حاج شیخ‌الرئیس که وضع یک مالیاتی در حقیقت تجویز آن کار است بنده عرض می‌کنم که این طور نیست طبیعت به واسطه آن شهواتی که خداوند در بعضی نفسها خلق کرده است انسان را به بعضی از کارهای زشت و امید دارد و جلوگیری از این شهوات هم مشکل‌ترین از کارهای سیاسی دول دنیا است و موفق شدن با این امر از کارهای خیلی پر زحمت است و به تدبیر عملی خیلی با اشکال می‌توان این کار را از بیش برد مثلاً دولت چین سالها است در صدد است که اهالی چین تریاک استعمال نکنند و خیلی تدبیر به کار برده است و در روزنامه‌ها و کتب که آسان می‌خواند می‌بییند که حتیحکم قتل را جاری کرده‌اند بر اشخاصی که استعمال تریاک می‌گردند و اثر نکرده است و حالا هم که می‌خواهند تجارتش را منع بکنند ده سال مدت برای آن قرار داده اند که شاید با تو واسطه رفته رفته کم بکنند و همین‌ها دلالت می‌کند بر این که به طور فوریت نمی‌شود این کار را اجرا کرد و مدتها طول دارد که بشود این کار را ترک بکنند حالا برویم بر سر فرمایشات آقای حاج شیخ علی این معنی واقعتش این است که مثلاً وزیر مالیه یک دو کروری را به جهت خودش می‌خواهد اخذ بکند و بعد دولت هزارتومان جزء بودجه بیاورد و در صورتی که شخص وزیر مالیه هیچ دخالتی در این کار و یک قازار پولها را اخذ نمی‌کند والا این که ایشان می‌فرمایند یک چیزی است که غیر ممکن است که یک چیزی دو کرور عایدی داشته باشد و در بودجه این اندازه نوشته شود این معلوم است که یک مالیاتی که دو کرور عایدی اوست از آن ساعت اول شروع با اخذ آن می‌شود آن دو کرور را نخواهد داشت مثلاً ادارۀ نمک که مدتی است دائر شده است در هیچ دهی هنوز دائر نشده است جز در بعضی از شهرهای بزرگ و کوچک و شاید در بعضی نزدیک با آن شهرها هم دائر شده است این جورها در هر مملکت که شروع شده است به تریج اجراء شده است نه این که آنی الحصول باشد امکان ندارد که از یک محل عایدی که در صورت اداره کردن چهار کرور عایدی دارد از همان روزی که وضع شد و تصویب کردند انتظار آن چهار کرور را داشته باشیم یا این که مثلا سال اول همان چهار کرور عاید بشود این طور کارها را بسا می‌شود که در یک سال دو سال چهار سال به ضرر اداره می‌کند تا این که سال پنجم به مقداری منفعت و سال ششم به قدری زیادتر و همین طوره به خوبی اداره شود و تمام آن مبلغی که تخمین شده است به دولت برسد و شاهد بر این مسئله یک مثلی را عرض می‌کنم و آن مسئله شهری عثمانی است و ترتیب انحصار توتون آنجا که یک کمپانی و شرکت این کار را کرده است و حساب او هم در روزنامه‌ها درج است آقایان اگر بخواهند رجوع بفرمایند با آن کمپانی و ببینند که آن کمپانی چندین سال است دائر است و چند سال است که ضرر کرده است تا این که حالا یک فائده با او تعلق گرفته است و آن وقت این طور ایرادها را بی مطالعه نکنند.
بهجت- دو چیز وقت مجلس را تلف می‌کند یکی نظریات مقدمات و فلسفه‌گوئی‌هائیست که کمیسیونها در اول راپورت خودشان می‌نویسند و خواهش می‌کنم از کمیسیونها که بعد از این چیزها را ننویسند یکی هم شور در کلیات است لفظ کلیات چون یک اندازه دارد با این جهت می‌بینیم که وقت ما را خیلی ضایع می‌کنند موضوع مذاکره ما امروز این است که یک مالیاتی برای تریاک لازم است وضع بشود یا خیر و این را اول باید آقای نایب رئیس اظهار بکند که آقایان صلاح می‌دانند یک مالیاتی بر تریاک شود یا صلاح نمی‌دانند و هر یک از آقایان وکلاء که خواست از این موضوع فوراً باید از طرف نایب رئیس جلوگیری شود با این واسطه مذاکرات خیلی کم خواهد شد عمده نظر در این پیشنهاد نظر حفظ الصحه است اگر چه البته ملاحظه صرفه و زیادی عایدات هم شده است ولی عمده همان نظر حفظ الصحه است و چون مالیاتهای غیر مستقیم به یک نظر خارجی وضع می‌رود و این مالیات هم بیشتر بر یک طبقه تحمیل می‌شود از این به جهت بنده تصور می‌کنم که یک قسمت از آن را تخصیص بدهیم از برای تأسیس دواخانه و مریض خانه برای مرضای تریاکی.
نایب رئیس- خود جناب عالی فرمودید که زیادی مذاکرات به واسطه این است که آقایان خارج از موضوع صحبت می‌کنند و حالا خودتان می‌خواهید خارج از موضوع صحبت بفرمائید.
فهیم الملک- این که آقا می‌فرمائید در
مقدمه راپورت کمیسیون فلسفۀ تاریخی نوشته نشده است بلکه محل خرج این مالیات را فقط کمیسیون اشاره کرده است و بنده تصور می‌کنم که این مذاکراتی که شد خارج از موضوع بود و مناسب نیست خوب است رأی بگیرند.
وحید الملک- رأی می‌گیرید در این که مذاکراه کافی است یا خیر؟
نایب رئیس- صحیح است رأی می‌گیریم در این که مذاکره کافی است کسانی که مذاکره در کلیات این قانون را کافی می‌دانند قیام نماینده (اغلب قیام کردند و تصویب شد).
نایب رئیس- حالا رأی می‌گیریم در این که داخل در شور مواد بشویم یا خیر نمایندگانی که تصویب می‌کنند که داخل در مواد بشویم قیام نمایند (اغلب قیام کردند و تصویب شد) (پیشنهادی از آقای معاضدالملک به عبارت ذیل قرائت شد).
چون مالیات قیان را وزارت مالیه فقط در طهران موقوف نموده و شکایات عایده در این باب از ولایات رسیده و می‌توان حق را هم به طرف آنها داد زیرا که حکم قانونی نباید استثناء داشته باشد لذا بنده تقاضای فوریت این لایحه را می‌کنم که امروز از تصویب مجلس مقدس گذشته تا حکم کلی در منع مالیات قیان از طرف وزارت مالیه تمام ایالات ولایات سریعاً مخابره شود.
معاضدالملک- چون آقای وزیر مالیه که تقاضا فوریت کردند دلیل فوریت آن را بیان نکردند و به موجب نظام نامه داخلی کسی که تقاضای فوریت یک لایحه را می‌کند باید دلیل فوریت آن را بیان بکند از این جهت بنده این پیشنهاد را کردم و دلیل فوریت آن را هم ذکر کرده ام.
نایب رئیس- رأی می‌گیریم در پیشنهاد آقای معاضدالملک که تقاضای فوریت این قانون را کرده اند نمایندگانی که این تقاضا را می‌کنند قیام به نمایند (اغلب قیام کردند) در این موقع شروع به قرائت مواد گردید.
ماده (۱) قرائت شد.
کاشف- ماده اول ابداً تعیین نمی‌کند که این از چه قسم مالیات است و هیچ معین نیست کسانی که این تریاک را خریده اند برای تجارت تکلیف اینها چیست و تریاکی را که به عنوان تجارت حمل می‌کنند معاف باشد لکن همه ما می‌دانیم که تریاکی را که به عنوان تجارت خارجه جعبه شده تریاک می‌خرند و می‌فروشند اولا لازم است که وزارت مالیه آن قانون را که تدوین می‌کند برای قاچاق و تجارت به مجلس بیاورند و تا آن قانون به مجلس نیاید بنده هیچ نمی‌دانم که ترتیب گرفتن این مالیات به چه قسم است و در این مدت گذشته که مالیات از تریاک می‌گرفتند چه قدر سوء استعمال و چه قدر به تجار در این خصوص اذیت شد بنده چون نمی‌خواهم وقت مجلس را تلف بکنم از این عنوانات که تا به حال شده است و از ترتیب قاچاق و غیره که به تجار صدمه رسیده است نمی‌خواهم ذکر کنم لکن قبلا باید به طور صریح معین شود که از چه قسم تریاک این مالیات گرفته می‌شود تریاکی که به فروش می‌رسد و یا تریاکی که موجود باشد و اگر تریاکی موجود باشد باید درست بفهم کسی که تریاکی دارد از او بخواهند البته ممکن است کسی که تریاک دارد تا یک اندازه باید ملاحظه کرد تا آن که خودش اظهار کند و اگر اظهار نکردند ترتیب فهمیدن و تکلیف او چیست بنده این گونه قوانین را لازم می‌دانم که خیلی مکشوف باشد و در فوریت این رأی ندارم برای این که خیلی باید تأمل و دقت کرد به جهت این که دچار اشکالات نشویم و یک اسبابی فراهم بیاید که یک جمعی را به زحمت انداخته باشیم بدون تأمل بنده خواهش می‌کنم این کار مثل سایر کارها نشود و کمال دقت را بکنیم که بعد به زحمت نیفتیم و البته می‌دانیم که بعضی اشخاص هستند از تجارت و خرید و فروش تریاک چه از تجار و چه از اصناف و غیره منافعی می‌برند و آنها چون که منافعی دارند از این کار نمی‌توان با این زودی سلب منافع آنها را نمود پس لازم است وزارت مالیه فقط با این چهار ماده اکتفاء نکند و آن قانونی که برای جلوگیری از قاچاق و ترتیب اخذ مالیات دارند به مجلس بیاورند که آن وقت بتوان معین کرد و تکلیف آن معین شود و اقسام تریاک‌ها هم معین بشود که بعد دچار اشکالات و زحمات نشویم.
فهیم الملک- اولا آن چیزی که برای جلو گیری از قاچاق بنویسند قانون نیست آن نظام نامه است آن وزیر معین می‌کند ربطی به مجلس ندارد اما قانون وزارت خانه فقط اصول آن را تصویب می‌کند و به مجلس پیشنهاد می‌کند که تصویب شود ولی آن جزئیات را چه جور چاپ خواهند کرد اینها یک چیزی نیست که راجع به مجلس باشد اینها راجع خواهد شد به نظام نامۀ که هیئت وزراء به نشینند و معین کنند گذشته از این یک سال است که این مالیات دائر بوده است و تا یک اندازه اذهان مردم مسبوق است نهایت معلوم است که آن مالیاتی که باید وضع شود آن تجاری که سابق بر این محل تجارت می‌کردند و ناراضی هستند می‌فرمایند تریاک موجودی است یا برای فروش خرید این معلوم است می‌دانید که در خراسان و کرمان خیلی اشخاص هستند که ملک دارند تریاک دارند به قدر مصارف شخصی بر می‌دارند و باقی را می‌فروشند و باید مالیات برای فقیر و بیچاره بسته شود باید هر کس هر اندازه تریاک دارد در هر جا که هست مزرعه را می‌بینند اندازه تریاک و شیره آن را معین می‌کند این که می‌فرمایند که تریاک یکی شیره نمالیده است یکی مالیده و یکی سوخته تریاک شیره را نمی‌توانند مالیات با او بدهند زیرا آنها که استعمال کنند برای این که به سم تجارت نبرند بمالند واستعمال کنند یک ترتیبی دادند که اداره تریاک مالی معین کردند که در بعضی نقاط عمده تریاک مالی عهده دولت معین کرده است و هر اندازه شیره که در آنجا بخواهند بمالند بیاورند آنجا بمالند و شیره هر جا که دارند تفتیش که می‌کنند و مهر می‌کنند تا موقعی که آن شیره را می‌خواهند ببرند بمالند آن وقت اطلاع می‌دهند که مأموری که مهر کرده است حاضر می‌شود به قدری که لازم است می‌برنند بمالند و با اسم مالیات باندرل می‌کنند و مالیات او را اخذ می‌کنند پس یکی این شیره نمالیده است و یکی مالیده بوده است و از تریاک مالیده مثقالی سیصد دینار می‌گیرند سوخته هم یک قسمتی است که در ماده بعد هم ذکر خواهد شد زیرا در آن شیره نمالیده اطلاق تریاک نمی‌شود و پس همین که گفتیم مالیات تریاک معلوم خواهد بود و استثناء نخواهد بود.
وزیر مالیه- یک توضیحی دارم در این مسئله اصلا این قبیل قوانین که وضع می‌شود هم چون وقت حکم تفتیش با او تعلق نمی‌گیرد نه به خانه کسی می‌روند نه بدکان کسی می‌ریزند که ببینند تریاک هست یا نیست به هیچ یک از اینها کار ندارند مثل این که در قطبه نمک همین طور بوده مردم که یک اندازه ذخیره کرده اند و آزادند هر چه می‌خواهند سرش بیاورند و به موقع فروش که رسید آن وقت آن قانون موقع اجراء پیدا می‌کند و تمام جلوگیری‌ها از قاچاق است که کسی نتواند تریاک یا نمک را از راه دیگری وارد کند و بفروشد که آن مالیات با او تعلق نگرفته باشد والا یک ذخیره از این جا و آنجا هست مردم استعمال می‌کنند آن را نمی‌شود اقدامی‌کرد و کسی به خانه کسی نمی‌رود.
محمدهاشم میرزا- فرمایشاتی که وزیر مالیه می‌فرمایند اخلاق همه این طور نیست به موجب تلگرافی که رسیده است مخصوص در خانه مردم ریخته اند در کمال زشتی و این که آقای مخبر می‌فرمایند درباب نمک و روده که از مجلس گذشت بعضی مطالب عمده که کلی است البته باید در قانون ذکر شود و آنچه نسبت به نظام نامه است آنها راجع به قانون نیست البته آن چه راجع به تفتیش و غیره است راجع به نظام نامه است اما در مورد سیصد دینار بنده سیصد دینار را در یک مثقال تریاک زیاد می‌دانم و از اندازه تحمل خارج است و این که برشیره تریاک نیست و برمالیده است بنده عرض می‌کنم هر قانونی بسته می‌شود برتریاک برهمان نمالیده است این که می‌فرمایند مصرف ندارد خیلی مصرف دارد سوخته تریاک که عصاره اش را می‌گیرید و عصاره اش را در خیلی بلاد می‌کشند و به جزئیاتش که وارد بشویم صرف وقت است خوب است ترتیبی و تغییری بدهند که به تریاک نمالیده تعلق بگیرد و زحمتش هم کمتر است.
دکتر علی خان- بنده برخلاف شاهزاده محمدهاشم میرزا عقیده ام این است که این مالیات کم است بعد از این که مبرهن شد که ضرر و خسارت جانی این سم مهلک ثابت شد که این مالیات که بسته می‌شود یک اندازه راجع به حفظ الصحه است از آن طرف هم می‌دانیم که مسئله قاچاق چه قدر مشکل است به عقیده بنده این سیصد دینار خیلی کم است و باید زیاده از این باشد.
ارباب کیخسرو- بنده در کمیسیون عرض کردم و این جا هم آقای مخبر یک عنوانی کردند که مرا مجبور کرد یک عرض بکنم این جا نوشته شده است از تاریخ وضع این قانون و از آن طرف آقای مخبر هم می‌فرمایند که نظام نامه اش را وزراء خواهند نوشت آن نظام نامه که در ماده چهارم قید شده است و وزراء خواهند نوشت بنده نمی‌دانم این چه حالی را پیدا خواهد کرد زیرا از تاریخی که این قانون وضع می‌شود مجرا می‌شود و وزراء هنوز نظام نامه اش را ننوشته اند این هم تقریباً مثل همۀ قوانینی می‌شود که ما وضع کردیم و در کنار آن غیر از یک لفظ مجازات دیگر هیچ قسمتی از مجازات نگذاشتیم بنده در کمیسیون عرض کردم حالا هم عرض می‌کنم که نظر به این جا نباشد نظر به همه جا باشد
این قانون به تمام اطراف می‌رود تا این که به گوش همه اشخاص برسد یا تلگرافی یا مگتوبی برسانید به مردم که بدانند به علت این که اغلب مامورین اسباب اذیت مردم را فراهم نیاورند یک بهانه که به دستشان می‌آید و اسباب زحمت مردم بیچاره می‌شوند مالیات را مردم بیچاره می‌دهند و دچار عسرت هم می‌شوند این است که بنده تقاضا می‌کنم که در این جا نوشته اند از تاریخ وضع یک مدتی مهلت بدهند از برای انتشار که یک فرجه باشد و در ظرف این مدت هم آن نظام‌نامه را معین کنند.
فهیم الملک- باید ملاحظه بفرمائید ما از مجلس یک سال خودمان این قدر نباید توقع داشته باشیم که یک قانونی از آن ساعتی می‌نویسند مجازاتش تفتیش قاچاقش و متعلقات دیگرش که تمام نوشته شود و اجرا شود این یک مالیاتی که یک سال است به یک مشکلی دائر بوده و مثقال سه شاهی می‌گرفته است حالا چیزی یا معایبی به نظر رسیده است و سه شاهی بر او افزوده اند حالا از روز ابتدا یک مرتبه این قانون در تمام مملکت که مجزا نمی‌شود همان طور که وزارت مالیه فرمودند باید به تصویب مجزا شود و نظام نامه که پیش داشته اند آن را می‌آورند می‌خوانند و اگر جرح و تعدیلی لازم داشته باشد به نمایند و آن وقت به طریق صحیحی کم کم به موقع اجراء می‌گذارند رفته رفته آن وقت نظام نامه به قانون مجازات او هم حاضر می‌شود والا اگر یک مرتبه بخواهند تمام این نظامات و قوانین نوشته شود این غیر ممکن است.
شیبانی- بنده هم به آقای ارباب موافقم که یک مدتی این که مدتش هم کم باشد فرجه باشد که مردم مسبوق باشند و ضمناً همه مردم مطلع شوند به توسط جراید هم چنین آن نظام نامه هم که راجع است به ترتیب جزئیات این کار استدعا می‌کنم که زودتر آن را بنویسند و از برای انجمن‌های ایالتی و ولایتی فرستاده شود که مردم تکلیف خود را دانسته اسباب اشکال و شکایت نشود و مخصوصاً این کار چون مهم است که شکایت از هیچ جا نرسد مثل این که شکایات از همه جا در هر مسئله می‌رسد.
حاج آقا- من نمی‌دانم در این یک ماده ما اگر بخواهیم این قدر مذاکره به نمائیم این چهار ماده امروز نمی‌گذرد و بر خلاف فوریت وزیر مالیه نباید یک مطلب خیلی ساده واضح را این قدر درش مذاکره کنیم یک چیزی که یک سال است جریان پیدا کرده در جریان اداره عظیمیه هم یک ترتیبی داده است ما هم چون تصور می‌کنیم که الان یک چیزی در مجلس وضع می‌شود باید همه چیزش نظام نامه و غیره حاضر باشد در حالی که خود آقای ارباب می‌فرمایند نظام نامه اش باید معلوم شود این قانون که نوشته می‌شود اجرایش وقتی است که آقای نایب السلطنه این را امضاء کند و می‌دانید که مدتی طول دارد تا وقتی که تشریف بیاورند این جا و قسم بخورند تا آن وقت وزراء یا وزیر مالیه که ترتیبی برای اجرای این قانون داده اند ولی این گفتگوهائی که می‌شود تصور می‌کنم باید در تمام قوانینی که در این مجلس نوشتیم و می‌نویسیم مراقبت کنیم و اصرار کنیم که وزراء یک نظاماتی در حفظ حدود آن قانون که از مجلس گذشته دائر کند که از روزی آن عمل شود و این چهار ماده که راجع به تریاک است تمام مردم می‌پذیرند غیر از آن اشخاص که مبتلا به این مرض مهلک هستند به علاوه بعضی می‌گویند که کم است بعضی می‌گویند زیاد است بلی بنده هم آن کسی که می‌گوید کم است تصدیق می‌کنم مثقالی سیصد دینار کم است برای این که امروز رادی است گرفتن این مالیات و عمل کنیم این مالیات را برای ترک کردن این سم مهلک به جهت این که بزرگترین رادع برای اشخاص که رادع شرعی ندارند رادع مالی است ولی ترتیب و طبیعت امروز حکم می‌کند که همان طور که مثقال سه شاهی قرار دارند سیصد دینار قرار بدهیم و بعد کم کم رفته رفته زیاد شود که اسباب زحمت نشود و به کلی بلکه متروک شود.
نایب رئیس- چنان که مذاکره کافی است رأی بگیریم (اظهار شد که کافی نیست چون وضع مالیات است باید مذاکره شود).
وکیل التجار- همان طور که گفته شد عرض می‌کنم در وضع مالیات هرچه بیشتر مذاکرات شود و مطلب بیشتر حلاجی بشود بهتر است که بعد نگوئیم مذاکره و دقت درست نشده در این قانون و البته اغلب آقایان گفتند همان طوری که گفتند این مسئله یک مسئله است که جاری است و پیش از این معمول بوده است منتهی به تصویب مجلس شورای ملی نبوده است والا ترتیب اخذ و قاچاق او مسلم است جلوگیری لازم دارد اما در ترتیب دیگر او البته باید ترتیب بدهند ولی با این همه بنده عرض می‌کنم که یک مرتبه از سه شاهی بروند به سیصد دینار این قدری زیاد است و اشکال دارد و تمام قوانینی که ما وضع کرده ایم همه را گفته ایم که از تاریخ امضاء این قانون در فلان تاریخ در طهران در مدت ۱۵ روز یک ماه و در سایر جاها در ظرف یک ماه اجرا شود به عقیده بنده اگر این ترتیب بشود یک اندازه رفع این مناقشات بشود.
بهجت- چنان چه عرض کردم مالیات که وضع می‌شود یکی به ملاحظه مالیات و قیمت اوست یکی به واسطه مجازات او است سیصد دینار از هر مثقال تریاک می‌گیریم یکی از جهت ملاحظه قیمت اوست یکی هم از جهت این که کسی که آن را استعمال می‌کند این مجازات او است اگر از نقطه نظر اول باشد به ملاحظه قیمت باشد قیمت همیشه تغییر و تبدیل پیدا می‌کند پس باید این سیصد دینار به مناسبت قیمت تریاک نباشد به همان نظری که تغییر و تبدیل پیدا می‌کند پس می‌باید رعایت مالیات سیاست تریاک باشد و اگر نظر به مجازاتی است یعنی آن اشخاص که این تریاک را می‌کشند این سیصد دینار برای مجازات است خوب است آقای مخبر بفرمایند به کدام نقطه نظر است و به چه ملاحظه است.
فهیم الملک- فقط به معاونت حال و ملاحظه آن اشخاصی بوده عرض کردم این سم مهلک از وجود مردمان ضعیف و فقیر رسوخی پیدا کرده خیلی لازم است کم کم تدبیری کرد که هم آنها از این سم مهلک هم آنها رفته رفته از کشیدن خودشان پائین می‌آورند بعد هم سه شاهی می‌فرمایند آنها هم کسر می‌کنید تا وقتی که مجلس برساند به مثقالی یک قران آن وقت شاید به یک مقدار خیلی قلیلی برسد پس باید ملاحظه آن فقرای بدبخت را کرد و هم ملاحظه حالشان را که کم کم رفع این مرض مهلک بشود.
کاشف- بنده در موضوع قانون خصوص وضع مالیات خیلی لازم می‌دانم که دقت بشود چون ما به جهت همین مملکت وضع قانون می‌کنیم و مالیات می‌گذرانیم و یک مال خوبی وضع مملکت وضع مملکت خودمان را می‌دانیم چون قبل از این که از مجلس شورای ملی یک چنین قانونی هنوز نگذشته بود مکرر شکایات از سوء رفتار مأمورین تریاک به طهران رسیده من جمله از سبزوار یک تلگراف رسیده که داخل خانه‌های مردم شده اند این تلگرافی است که به خود وزیر مالیه رسیده است از سبزوار که مأمورین چه اذیت و ظلمی‌بهبا اسم تفتیش تریاک به مردم و اهالی آن جا نموده اند حالا این در صورتی است که هنوز مجلس شورای ملی رأی نداده وقتی که مجلس رأی داد آن وقت می‌دانید چه به سر مردم خواهد آمد و خیلی تعجب می‌کنم که ما وضع مملکت خودمان را اطلاع نداریم و از آن مفاسدی که با این اسم‌ها می‌شود اطلاع نداریم و آن نقشه‌هائی که کشیده می‌شود ملتفت نیستیم و اسرار می‌کنیم که رأی بگیریم در صورتی که بنده ملاحظه می‌کنم یک رأی را که به سهولت می‌دهد ممکن است چندین قتل نفس واقع شود در این که شما هیچ دقت و ملاحظه نمی‌کنید و برای این است که باید تربیت بشوند بنده عرض می‌کنم آن برای مملکت ما نیست آن برای مملکتی است که مردم به حقوق خودشان مطلعند یک قانونی که چندین سال است در مملکت با وضع و اعلان شده است بنده به چند نفر از آقایان ثابت کردم که هستید هنوز آن کسانی که متصدی بعضی خلاف قانون‌ها می‌شوند نمی‌دانند سواد ندارند شما اعلان برای کی می‌کنید و چون این تلگراف که رسیده خیلی اقتضاح دارد نمی‌خواهم بخوانم و این تلگراف را می‌دهم به آقای مخبر وزیر مالیه که بخوانند ملتفت شوند و درست دقت در این کار نمایند و به تدریج باید اجراء کرد و حالا در صورتی که بنده می‌دانم ترتیب این مادۀ اول چیست آیا این تریاکی که می‌خواهند مثقالی سیصد دینار بگیرند از مال موجودی است با از خریدار آقای مخبر فرمودند که معینش این است که از تریاک مالیده گرفته می‌شود کسانی که این قانون را می‌خوانند تصور می‌کنند که این برای کلیه است و حال آن که توضیح نشده است و این تلگراف را هم می‌دهم به همه آقایان که بخوانند از این جهت هیچ رأی نمی‌دهم و آن کسانی که رأی می‌دهند مثل اشخاص هستند که نمی‌دانند وضع این مملکت چیست و به حال مردم ابداً دقت ندارد که مأمورین چه می‌کنند مأمورین ما از آن عاداتی که داشته ایم ابداً هیچ فرقی نکرده است و هیچ فرق هم نخواهد کرد همیشه به محض یک قانونی یا امری که با آنها می‌شود تصور می‌کنند که باب همه قسم تعدی به مال به عرض مردم بکنند و هیچ وقت تصور این را نمی‌کنند که باید به قانون رفتار کرد از این جهت تا وقتی که نظام‌نامۀ اخذ مالیات این قانون به مجلس باید و ما ترتیب آن را ندانیم بنده نه این مالیات
بلکه هیچ مالیات را تصویب نمی‌کنم که از مجلس بگذرد برای این که آن وقت ماها دچار لعن و طعن داخله و خارجه خواهیم شد.
فهیم الملک- توضیحاتی که درباره مأمورین داده‌اند یک قدری صحیح است و اخلاقی که هم فرموده‌اند یا ملاحظه نمود نه فقط مأمورین اخلاقشان بد است با آن اشخاص که مأمورین با آنها طرفند آنها هم همان اخلاق را دارند تصور بفرمائید که این مأمورین هم یک قسمت از اهل این مملکت هستند همین تلگرافی که می‌فرمایند از آنها رسیده در ادارۀ تحدید تریاک وزارت داخله هم بروند به بینند چه تلگرافی از مأمورین رسیده است که چه کارها هم آنها با مامورین می‌کنند در مخالفت و ندادن مالیات و گذرانیدن قاچاق چه اقدامی می‌کنند شنیدیم در چندین مرتبه در چندین جا همین اشخاص چه تحریک‌ها کردند اداره مامورین را به هم زدند اسبابشان بردند قاچاق گذرانیده‌اند تمام اینها را کی کرده است همین اشخاصی که این جا تعریف از اخلاق آنها می‌فرمایند و اما این که می‌فرمایند تا نظام نامه نیاید به مجلس من دوباره این رأی نخواهم داد این را رجوع می‌کنم فقط به نظریات آقایان خودشان ملاحظه کنند می‌توانند این اظهار شود.
وزیر مالیه- پس آن وقت لازم می‌شود بفرمایش آقای کاشف که ما آن را به کلی موقوف بکنیم یعنی اول به تمام ولایات تلگراف کنند که این را به کلی توقیف نمایند بعد تازه برویم سر نظامات و بعد وضع این مالیات و در این مدت در این صورت باید نظمیه هیچ موضوع نداشته باشد به جهت این که نظمیه داخل این کار بود و در اغلب جاها حقوق نظمیه همین محل است پس از این ساعت باید نظمیه را موقوف کنیم.
وکیل الرعایا- بعد از هر مذاکرات فقط یک مطلبی را که بنده در این جا باقی می‌بینم این است که لفظ مثقالی سیصد دینار می‌گیرند این چه وقت خواهد بود آن وقتی است که شیره تریاک در دست تجار خواهد بود یا خیر اگر بخواهیم بگوئیم از لوله تریاک بگیرند باید بدانیم که آن شیره تریاک در هر خانه که یک قدری آتش و خصمی‌باشد تریاک لوله می‌شود پس دولت باید دیگر از این خیال خودش بگذرد در این صورت وقتی که می‌خواهم از یک هم چون سم مهلکی جلوگیری بکنیم و به همین نظر این مالیات را بخواهیم بگذرانیم برای این که جلوگیری از یک چنین مفسده که خیلی مضر است به حال عامه مردم و نوع بشر شاید لازم باشد که بگوئیم نظمیه برای مخارج خودش این را می‌گیرد و این کلیه خودش خیال دولت را ساکت می‌کند که بگوئیم باید از تریاک شیره بگیرند اما اگر بخواهیم بگوئیم که از تریاک مالیات بگیرند به عقیده بنده با اطلاعاتی که دارم به کلی این مالیات معوق می‌ماند و بی فایده می‌دانم و از طرف دیگر اگر بگوئیم از شیره تریاک بگیریم و تریاکی که از مملکت خارج می‌شود از این مصرف معاف خواهد بود البته این صحیح است باید همین طور باشد که به کلی تجارت تریاک شما که فائده عمده ماست از دست نرود باید یک کاری بکنیم که از مملکت بیشتر تریاک خارج شود لکن می‌خواهیم بدانیم که این را مالیه به چه ترتیب خواهد کرد و اگر یک شکایتی از جائی شده و بنده هم بی اطلاع نیستم فقط در تشخیص مالیات است که ندانسته اند چه وقت بگیرند اگر در وقتی که این تریاک را از محصول حاصل می‌شود آن جا تقدیم بکنند و مالیاتش را بگیرند بهتر است این جا باید نوشته شود از شیره تریاک و اگر می‌دانید که سیصد دینار زیاد است دیگر زیاد نکنید بنویسید با استثنای آن چه از مملکت خارج می‌شود از هر مثقالی سیصد دینار گرفته خواهد شد غیر از این باشد آن نتیجه را که باید بگیریم نخواهیم گرفت و تریاک هم زیاد نخواهد شد و آن شیره‌های تریاک آزاد است هم در خانه‌ها با کمال نزاکت مالیده خواهد شد.
{در این موقع پیشنهاد آقا میرزا رضای طباطبائی به مضمون ذیل قرائت شد}.
بنده پیشنهاد می‌کنم چون لفظ (هر مثقال تریاک) مبهم است کلمه (مالیده) بر آن اضافه شود که سکته به تجارت مملکت وارد نیاورد.
فهیم الملک- این جا یک توضیحی عرض کنم آن چه راجع به تریاک مالیده است در این مدت یک سال که این ترتیب دائر بوده است معمول این بوده که تریاک نمالیده چندان مصرف نداشته است و هر مقدار شیره که تاجری داشته است با اداره گفته‌اند او را مهر کرده‌اند وقتی که خواستند بفروشند و بمالند به نظمیه اطلاع داده اند آن مهر را برداشته و هر قدر که مالیده شده باندرل چسبانده انددر یکی دو نقطه عمده از قبیل کرمان و خراسان چند مأمور مخصوص به جهت مالیدن تریاک تعیین کرده‌اند که اشخاصی که شیرۀ تریاک دارند در آن ادارۀ تریاک مالی می‌برند و می‌مالند هر قدر مالیده شد باندرل می‌گذارند با آن اشخاص می‌دهند و حالا نظمیه هم همانطور رفتار می‌کند و ما هم حالا همانطور از تریاک نمالیده هیچ مالیات نمی‌خواهیم نخواهیم گرفت این برای تریاک‌هائی است که در داخل صرف می‌شود حالا اگر یک کسی که در خارج یک قدری شیره داشته باشد و به تواند بمالد یا بفروشد آن یک چیزی است که نمی‌شود داخل آن شد که در فلان خانه دو مثقال شیره تریاک بوده و مالیده‌اند ولی عمده چیزی که محل مصرف خواهد بود همان شیره خواهد بود که نظمیه تعیین می‌کند و تفتیش می‌کند آنها را می‌مانند بعد آن مالیات را از او اخذ می‌کنند.
مشیر حضور- بنده موافقم با آقای دکتر علی خان که فرمودند این مالیات خیلی کم است ولی این نباید به موقع اجراء گذاشته شود قبل از این که یک نظام نامه برای آن نوشته شود چنانچه آقای ارباب دیگران فرمودند از حالا این مالیات گذاشته شود خیلی گفتگوها خیلی شود در این خصوص بنده پیشنهاد خواهم کرد که این قانون بعد از نشر نظام نامه مجرا شود که اسباب زحمت نشود.
حاج عزالممالک- بنده اولا مذاکرات را کافی می‌دانم و اگر به کسی اجازه نمی‌دهند عرض ندارم مذاکراتی که اینجا شده بنده آنرا به چند جهت خارج از موضوع می‌دانم یکی آن که چرا قانون مجازات وضع نشده است یکی چرا نظامات داخلی نوشته نشده اینها مربوط به ماده اول نیست به جهت این که مادۀ اول را اگر باید داد رأی بگیرید والا رد کنید و اما به نظامات داخلی را وزیر باید وضع و مرتب کند ربطی به مجلس ندارد و مجلس اساس این قانون را باید وضع کند آن هم راجع به ماده چهارم است در آن موقع باید آن مذاکره را کرد اما مسئله راجع به موقع اجراء و مهلت بنده عقیدام این است مهلت به قدر کفایت شده به دلیل اینکه وزیر مالیه بیشتر از یک ماه است که به مجلس پیشنهاد کرده است و بنده مدتی است مسبوق شده‌ام و این تا از امضای نایب السلطنه بگذرد یک مدتی طول خواهد داشت خود این مهلت است بعد از یک ماه یا دو ماه اجرا شود فایده آن عاید یک یا چند نفر خواهد بود که بتوانند یک مقداری تریاک را بخرند والا هیچ فایده برای آنهائی که مبتلا هستند نخواهد بود.
دکتر رضاخان – بنده به کلی مخالف آن اشخاصی هستم که مداخله می‌کنند درست است باید مداخله کرد ولی باید فرق گذاشت بین آن قانونی که جریان داشته و آن قانونی که تازه می‌خواهد جریان پیدا کند گمان می‌کنم که این اول قانونی است که مجلس وضع کرده است و مدتی هم معمول بوده و مردم را عادت داده اند و عمل آن را بتوانند بکنند پس نباید خیلی تمایل داشته باشیم و بعد آقای ارباب این جا اشاره کردند که در کمیسیون مجازات او را معین نکردند بلی این صحیح است ولی بنده گمان می‌کنم که هیچ ضرری به تجار وارد نخواهد آمد به علت این که برای فروشنده هیچ ضرری ندارد اما ما اگر بخواهیم مهلت بدهیم یک علتی پیدا بکند و چون آقایان یک چیزی فرمودند مجبورم که عرض کنم و آن این است که این مالیاتی که الان می‌گیرند این مالیاتی است که از مجلس تصویب نشده است حالا در این مدت مهلت آیا حق می‌دهم به مردم که در این مدت مالیات بدهند یا خیر به جهت این که اگر نباشد مالیات بدهند یک ضرری به دولت وارد خواهد آمد و ما چون مالیات قیان را رد کردیم که نگیرند اگر برای تریاک هم حالا بخواهیم مهلت بدهیم آن وقت تجار باندرل نخواهند کرد و در مثقال سه شاهی یک مقدار زیادی ضرر وارد می‌شود به دولت و هیچ حمل نخواهد کرد این کار لهذا عرض می‌کنم پیش از این مذاکره نکنند و تمام این مذاکرات با حضور وزیر مالیه و رئیس نظمیه شده است و در کمیسیون بیشتر از اینها دقت شده است.
ارباب کیخسرو- اولاً خیلی تعجب می‌کنم آقایانی که در کمیسیون نبودند و همین که یکی از اعضاء کمیسیون اظهاری کرد یعنی می‌دانند بنده هیچ مخالف وضع مالیات نیستم و عرض می‌کنم که مالیات را باید بست ولی اظهارات آقای حاج آقا فرمودند این زود بگذرد بنده عرض می‌کنم که حالا هم زود بگذرانیم و بعد یک مدتی وقت مجلس را برای مدافۀ با مردم تلف کنیم کدامش بهتر است مالیاتی امروز وضع می‌کنیم فقط نظر بنده با این بود که یک فاصله برای این بگذارند حالا فرق ندارد چه از تاریخ گذشتن این قانون از مجلس و چه از تاریخی که نایب‌السطنه امضاء می‌کند و این قانون امضاء می‌شود یک فرجه باشد تا این که اطلاع به مردم برسد
آقای حاج آقا می‌فرمایند که چه شده است و چه خواهد شد که در این مدت تجربه که کردیم مأمورین دولت اذیتی که به مردم کردند همان ما را اتحاد کرد که این ترتیب را قرار بدهیم.
کاشف- یکی از آن دلایلی که ذکر کردند که مدت مهلت لازم ندارد برای این بود که مدتی خود این اجراء شده است بنده گرچه او را خلاف می‌دانم حالا بر او بحث ندارم ولی در هر مملکتی که یک قانون وضع می‌شود باید ترتیب آن قانون را اول در تمام مملکت نشر بدهند که مردم مطلع باشند زیرا که یک کسی که هیچ خبر از این قانون ندارد و مقداری تریاک توی خانه‌اش داشته باشد البته او مقصر نیست به جهت این که نمی‌دانم دولت و او این که قبله این مالیات را وضع کرده باشد باید یک ترتیبی برای اجرای این قانون بدهد و من در باب ماده ذکر شده به طوری که عرض کردم باز هم عرض می‌کنم مثقالی سیصد دینار را شاید زیاد بدانم لکن از چه تاریخ از کی می‌گیرند آن هم به دست کی به جهت این که از غیره ممکن است بگیرند یا از مالیده این را باید معلوم کرد و یک شیره محصول است یک شیره هم شیرۀ سوخته و تریاک است تا وقتی که معین نشود و ما چه طور می‌توانیم در این خصوص رأی بدهیم.
حاج سید ابراهیم- بنده اولاً استدعا می‌کنم وقتی که آقای رئیس دیدند مذاکرات تکرار می‌شود بدانند مذاکرات کافی است و رأی بگیرند و جواب آقای ارباب که بنده عرض کردم صحیح است و خیلی هم صحیح است به جهت این که در مطلبی که یک ساعت مذاکره کردیم در مدت ده روز مردم که متمدن نمی‌شوند یک سال بوده است که جاری بوده حالا یک سال و ده روز باشد ترتیب یک ساله هم اگر کافی باشد ترتیبات دیگری کافی نخواهد بود و این ضرر فقراست که باید بدهند یا ضرر را که آیا ارباب فرمودند از کجا می‌دهند لایحه که در بعضی جاهائی که باید تخفیف بدهند نمی‌دهند پس هر چه بگذرد بهتر است اگر می‌دانید مذاکره کافی است رأی بگیرند.
نایب رئیس- رأی می‌گیریم بر این که مذاکره کافی است یا خیر کسانی که مذاکره را کافی می‌دانند قیام نمایند (با اکثریت تصویب شد که مذاکرات کافی است).
مؤتمن الملک- بنده پیشنهاد می‌کنم که تجزیه بشود اول در پیشنهاد آقا میرزا رضاخان رأی می‌گیریم بعد در ماده کمیسیون.
نایب رئیس- رأی می‌گیریم به ماده اول به طوری که کمیسیون پیشنهاد کرده با اصلاح حالا یک دفعه دیگر خوانده می‌شود (ماده مذکور به عبارت ذیل قرائت شد) (اظهار شد اول به پیشنهاد رأی گرفته شود).
نایب رئیس- ابتداء رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقا میرزا رضاخان.
کاشف- بنده نمی‌دانم این مثقال سیصد دینار را از خود تریاک می‌گیرند یا از فروشنده یا خریدار این را باید فهمید.
ادیب التجار- اگر مراد وضع قانون است که اختصاص بمالیده ندارد و اگر در هر مثقال تریاک باید بگیرند استثناء چرا.
نایب رئیس- ملاحظه بفرمائید شما رأی دادید بر این که مذاکرات کافی است حالا یک پیشنهادی شده است که لفظ مالیده اضافه شود.
وزیر مالیه- بنده توضیحی دارم در این مسئله خیلی گفتگو شد بنده عرضی ندارم که لفظ مالیده شود یا نشود ولی آن وقت یک ماده برای شیره نوشته شود.
نایب رئیس- رأی می‌گیریم کسانی که تصویب می‌کنند این پیشنهاد را یعنی به زیادتی لفظ مالیده قیام نمایند (کسی قیام نکرد رد شد )حالا پیشنهاد کمیسیون به ماده اول رأی می‌گیریم کسانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید بیندازند {ورقه رأی منتشر شد}.
معاضدالملک- عده نمایندگان حاضر (۷۳) ورقه سفید علامت قبول (۴۵) ورقه آبی علامت رد (۶) امتناع ۲۲
نایب رئیس- با اکثریت تصویب شد اخذ رأی در باقی مواد برای جلسه آتیه ( اسامی‌آقایان تصویب کنندگان) آقامیرزا ابراهیم خان- اردبیلی- میرزا یانس- سلیمان میرزا- دهخوارقانی- معتمدالتجار- آدینه محمدخان- مؤتمن الملک- دکتر علی خان- آقا میرزا ابراهیم قمی- انتظام الحکماء- مرتضی قلی خان بختیاری- شیبانی- مساوات- حسن علی خان- آقا میرزا محمد- بهجت- زنجانی- منتصرالسلطان- وحیدالملک- سیدحسن کزازی- لسان الحکماء- آقا سیدجلیل- آقا میرزا داودخان- دکتر امیرخان- دکتر حیدر میرزا- دکتر حاج رضاخان- ابوالقاسم میرزا- علی زاده- نیرالسلطان- ضیاءالممالک- معین همایون- حاج سید ابراهیم- حاج آقا- آقا عبدالحسین- بروجردی- آقا میرزا احمد قزوینی- معززالملک- حاج میرزارضاخان- آقا شیخ غلام حسین- ادیب التجار- میرزا رضای مستوفی- متین السلطنه معاضدالملک- تربیت- فهیم الملک.
اسامی‌آقایانی که رد کرده اند
افتخارالواعظین- کاشف- وکیل الرعایا- معاضد السطنه- ارباب کیخسرو- طباطبائی.
معاضدالملک- امروز که تقاضای فوریت در خصوص این قانون شد به ملاحظه این بود که امروز این چهار ماده از مجلس خواهد گذشت حالا ماده اول که گذشت مثل این است که گذشته پس مالیاتی که به قیان بسته شده بود دیگر موقوف شد پس تقاضا می‌کنم که وزیر مالیه تلگراف به ولایات بکنند که امر مالیات قیان موقوف شد.
وزیر مالیه- عرض می‌کنم باز لازم است بنده تکرار کنم که این لفظ قیان اگر ذکر بشود و یا اظهار اگر به وزارت مالیه می‌شود به اسم راهداری بشود و در واقع این یک راه داری بود که از مردم می‌گرفتند البته اطلاع داده خواهد شد.
وزیر جنگ- آقای یمین الممالک را به معاونت وزارت جنگ معرفی می‌کنم به مجلس مقدس و لایحه در باب مدرسه داده بودم و قریب یک ماه معطل است در مجلس با در کمیسیون و لازم است عرض بکنم در مجلس علنی که این مسئله را اهمیت بدهند که از مجلس بگذرد آن لایحه دارای قوانین و بودجه مدرسه است و تمام صورت‌های متعلقه با آن داده شده این را زودتر از مجلس بگذرانند که زودتر شروع به عملیات بشود برای این که وزارت جنگ در این خصوص حرارت دارد.
لواءالدوله- چون راجع است به کمیسیون نظام لازم است عرض کنم که لایحه مدرسه را نمی‌شود به این زودی‌ها تصویب کرد و آورد به مجلس و باید خیلی دقت کرد به جهت این که چهار هزار تومان بودجه اوست و باید دید صلاح هست صلاح نیست خیلی وقت لازم دارد.
وزیر جنگ- هر چه را زیاد می‌دانند کسی نمایند و همین طور زودتر بدهند که اقسام بشود.
معززالملک- جهتی که گفته شد جهت تأخیر این است به جهت این که تا یک درجه راجع به کمیسیون بودجه است و چیزی که از کمیسیون نظام برود به کمیسیون بودجه در آن جا پیش از یک هفته معطلی ندارد لکن باید یک چیزی باشد که کمیسیون نظام می‌رود یک چیزی باشد که کمیسیون بودجه را هم منعقد کند و این لایحه که نوشته شده است خیلی مختصر است و همان طور اگر به مجلس می‌آوردیم یقین دارم که فوراً رد می‌رسد و شاهد بر عرض خودم این است که آن سه ماده که وزارت جنگ پیشنهاد کرده است در کمیسیون مبدل به ۲۷ ماده شد و ۲۷ ماده به این زودی‌ها نمی‌شود از کمیسیون بگذرد.
وزیر جنگ- به هر حال وزارت جنگ به هر شکلی که ممکن است استدعا و تمنا می‌کنم که هر چه زودتر این را از مجلس بگذرانید که محل احتیاج است.
نایب رئیس- حاجی عزالممالک سئوالی از وزارت مالیه در خصوص کمپانی خالصه داشتید.
حاجی عزالممالک- ترتیب قرارداد هیئت دولت به کمپانی که با اسم خالصه به مجلس پیشنهاد شد بود و یکی دو مرتبه جزء دستور شد و یک روز هم مذاکره شد بعد وزیر مالیه آن لایحه را مسترد داشتند که یک نظری در این بفرمایند و بعد پیشنهاد مجلس نماینده چون در آن قراردادها بعضی چیزهای بزرگ بود که به نظر بنده زیاد می‌آید و بنده حالا داخل در آن مذاکرات نمی‌شوم فقط سئوال می‌کنم که در چه موقع آن لایحه به مجلس خواهد آمد که رأی مجلس هم در آن معلوم شود.
وزیر مالیه- چند روزی است که جلساتی در وزارت مالیه منعقد می‌شود به جهت جرح و تعدیل آن قرارداد کمپانی خالصه باید در یکی دو جلسه آن چه به نظر می‌آید جرح و تعدیل شده باشد بعد به مجلس شورای ملی بیاید.
نایب رئیس- ارباب کیخسرو سئوال داشتند از وزارت مالیه در خصوص جزایر خلیج فارس.
ارباب کیخسرو- این مسئله جزء خلیج فارس و جزیرۀ هرمز که خاطر آقایان مسبوق است و چندی قبل لایحه از طرف وزارت مالیه به مجلس آمده بود و مجلس قدری مذاکراه در آن کرد و به جائی نرسید بعد از آن وزارت مالیه هم
قدری مذاکره کردند و به جائی نرسیده لذا بنده عرض می‌کنم در مسئله جزیره هرمز و معامله با حاجی معین‌التجار و یازده هزار پوت گر قرمز به کجا رسیده است و به کجا منتهی شده است.
وزیر مالیه- عرض می‌شود این گفتگو‌های حاجی معین‌التجار در مسئله معادن خیلی طولانی است سابقاً هم به مجلس پیشنهاد شده بود و از مجلس به هیئت وزراء برگردانیده بودند که خود وزراء یک قراری بدهند در چندین جلسه در هیئت‌های سابقه در این باب مذاکراتی به عمل آورده بودند دو مرتبه هم در این هیئت حالیه مذاکره شد و آن چه این هیئت تصویب کرده است اجمالا آن روز عرض کردم حالا هم تکرار می‌کنم که این جزایر با این قسم به حاجی معین‌التجار وا گذاشته که هر خرجی که آن چه مخارج استخراج اعلان است به عهده خود او باشد و این خرج که به توسط ادارۀ گمرک می‌شود صدی دوازده و نیم است یعنی هشت یک از قیمت خاکی است که فروخته می‌شود صدی هشت یک و نیم هم به جهت زحمت او منظور بشود که صدی بیست و پنج رو به هم می‌شود و صدی هفتاد و پنج را به دولت بدهد و هیئت وزراء هم چون مانعی در این ندید تصویب کردند و به همین ترتیب واگذار شد در خصوص سایر معادن هم حاجی معین اظهار کرد که بعضی معادن در آن جا هست از قبیل معدن کو کرد و غیره آنها را هم به من واگذار کنید و به هر ترتیبی که قانون معادن از مجلس گذشت من حاضرم قبول کنم در این اظهار حاجی معین هم وزراء اشکالی ندیدند و قرار شد که با او داده شود لکن چون اسم امتیاز در آن بود و نمایندگان گفتند باید به مجلس بیاید با این جهت همین طور معوق مانده است.
ارباب کیخسرو- آن چه بنده سئوال کردم راجع به عمل سابق و آن یازده هزار یوت خاک قرمز بود خواستم بدانم در عمل سابق چه شده است.
وزیر مالیه- عرض کردم این که بنده عرض کردم این رأی هیئت وزراء بود در خصوص آن معدن که رأی هم دادند از این جهت عرض کردم و اما در باب عمل سابق هیئت وزراء رأی داده اند تا سنه ایتئیل چون در اجازه او بوده است مال‌الاجاره دولت را هم پرداخته است آن چه موجودی دارد مال خود اوست ولی از برای این که یک قراردادی که دولت با یک خارجی داده است خللی وارد نیاید آن خاک را نمی‌شود با او داد قیمتش را باید به او داد.
نایب رئیس- ارباب سئوال دیگری در خصوص غله از وزارت مالیه داشتید.
ارباب کیخسرو- بنده تقریباً این سئوال را در وقتی کردم که آن لایحه از وزارت مالیه به مجلس آمده بود و اعتبار شش هزار تومان و شش هزار خروار جنس از برای نان طهران خواسته بودند چون صحبتی بود که بیست هزار خروار جنس برای نان طهران دو سال قبل قرار شده بود خریداری شود و یک وجهی از وزارت مالیه مستقیماً خواه از وجوء اعاله داده شده است بنده از وزارت مالیه سئوال می‌کنم کلیه وجوهی که داده شده است چه قدر بوده است و چه قدر جنس وارد کرده اند و چه قدر باقی است.
وزیر مالیه- بنده نظرم نیست که این سئوال به من رسیده باشد و تمام آن را از حفظ نمی‌دانم ولی آن قدر می‌دانم که هشتاد و پنج هزار تومان پول به جهت آن جنس داده شده است معلوم است که این جنس هم پارسال در عید یا پیش از عید گفتگویش بوده است و معلوم است بنده آن وقت نبودم و در آن موقع که این پول داده شده است جنس هم در اطراف خریده شده است یک مقداری آورده یک مقدارش را هم در انبار ضبط بوده است چون بعد احتیاجی به آن پیدا شده است باز کرده‌اند و فروخته اند و پولش هم باز ابواب جمع خود وکیل‌الرعایا شده است وزیر مالیه آن مقداری که در ولایات بوده است آنها را باز واگذار به خود وکیل‌الرعایا شده است که بفروشند وزیر مالیه حالا این حسابهائی دارد خیلی در هم و برهم وزیر مالیه این حسابها را حاجی وکیل‌الرعایا به آن کمیسیونی که از طرف مجلس معین شده است داده است و آنها هم یک رسیدگی کرده اند به آن حساب لکن یک روزی آمدند به وزارت مالیه وزیر مالیه به من اظهار کردند که ما این حساب را نمی‌توانیم بپذیریم و این اظهارات را متقاعد نمی‌کند و این حساب را کافی نمی‌دانیم وزیر مالیه چون حقاً این حسابها با دیوان محاسبات است بنده نوشتم به دیوان محاسبات که با این حساب هم رسیدگی کرده نتیجه اش را به مجلس بفرستید وزیر مالیه دیوان محاسبات معلوم است از برای همین است که این گونه حسابها در آن جا تسویه بشود وزیر مالیه چون این اشخاص گفتند ما قانع نیستیم با این حساب بنده هم نوشتم به دیوان محاسبات می‌رسد این حساب را هم رسیدگی کنند نتیجه اش را به مجلس شورای ملی برسانند.
ارباب کیخسرو- جواب این بنده نشد حساب حاجی وکیل‌الرعایا یا غیره حاجی وکیل‌الرعایا را نخواستم فقط خواستم بپرسم که چه مبلغ داده شده است و چه قدر جنس وارد شده است و چه قدرش باقی مانده است و چه قدر جنس در محل باقی است و از جواب ایشان معلوم می‌شود که حاضر برای جواب نیستند لهذا سئوال را بنده تجدید می‌کنم که در مجلس دیگر تشریف بیاورند و از روی حساب صحیح جواب به مجلس بفرمایند.
وزیر مالیه- بنده عرض می‌کنم در صورتی که این به دیوان محاسبات رجوع بشود معلوم است در آنجا به تمام جزئیات او رسیدگی می‌شود لکن ممکن است من یک صورتی بیاورم که فلان مبلغ داده شده فلان قدر جنس خریده شده فلان قدر آمده است به فلان قیمت فروخته شده و فلان مقدار در محل باقی است ولی گمان نمی‌کنم که این اسباب قناعت مجلس بشود برای این که می‌گویند که به چه جهت این طور شده است پس یک وقتی لازم است و آن وقت در جای دیگر ممکن نیست بشود دیگر در همان محلی که برای این کار معین شده است.
نایب رئیس- آقای سید حسین سئوالی داشتید از وزارت مالیه.
آقای سید حسین کزازی- بنده چند فقره می‌خواستم سئوال کنم از وزیر مالیه یکی برای همین مسئله قیان بود که موقوف شد یکی دیگر هم حساب سابق همین مسئله تحدید تریاک بود که یک گمرک داخلی تاسیس داده بشود می‌خواستم بدانم که مسئول آن حساب کیست آیا به وزارت مالیه رسیده است یا در محلهائی که گرفته شده است مصرف شده است مسئول آنها کیست یک فقره هم در حضور مستشار الحضر که رئیس دائره تحدید تریاک کرمانشاه بوده است و یک نفر دفتردار خودش را کشته است نمی‌دانم در این خصوص چه اقدامی‌شده است.
وزیر مالیه- عرض می‌شود بنده که شخص وزیر مالیه هستم در خصوص حساب تریاک آنجا نمی‌توانم چیزی بگویم به جهت این که این چیزی بوده است که نظمیه می‌گرفته و این که سابقاً جزء وزارت مالیه بوده حسابش چیست این را هم بنده متوجه نبودم که حسابش را از من بخواهند حالا چنان چه بخواهد حسابش را می‌فرستم به مجلس و ما در خصوص آن قسمت آن راجع است به وزارت عدلیه راجع به وزارت مالیه نیست چون یک جنایتی است که واقع شده.
آقای سید حسین کزازی- در خصوص مسئله اولی همین طور بنده استدعا می‌کنم تحقیقات به عمل بیاورند که چه قدر بوده و چه شده چون مطابق اطلاعاتی که به بنده رسیده است این وجه مقدار زیادیش تفریط شده و مسئله دویمی‌را هم که اظهار کردم از این جهت بود که چون از طرف وزارت مالیه ممانعت در قصاص شده بود با این جهت اظهار کردم.
وزیر مالیه- کی مخالفت کرده است.
آقای سیدحسین- تلگرافی از وزارت مالیه شده است به کرمانشاهان که قاتل را قصاص نکنند.
وزیر مالیه- من که چنین تلگرافی نکرده ام و بنده فقط پیشنهادی به مجلس کرده ام که یک حقوقی در حق ورثه او برقرار شود.
نایب رییس- آقای ادیب التجار سوالی داشتید از وزارت فواید عامه راجع به آب قزوین.
ادیب التجار- وزارت فواید عامه مسبوق است چندی قبل یک شخص چیزی از خارج عریضه به مجلس کرده است در خصوص تکثیر آب قزوین حاضر شده بود شرعاً به جهت آسودگی اهالی قزوین مخارج آوردن آب را به شهر بدهد مجلس شورای ملی هم اظهارات آن شخص را رجوع کرد به وزارت فواید عامه بنده هم شرفیاب شدم در خصوص فراهم آوردن موجبات آسایش اهالی آنجا قرار شد در بعضی مخارج فرستادن مهندس و غیره که بروند تعیین بکنند آب از کجا باید آورد چه شکل وارد کرد وزارت فواید عامه مخارج آن را پیشنهاد کند به مجلس شورای ملی و تا به حال آن پیشنهاد نشده است به جهت مخارج البته می‌دانید همه نمایندگان می‌دانند که این آب شاهرود قزوین و آب‌های دیگر خیلی اهمیت دارد این بی آبی قزوین و جاهای دیگر و خیلی باید سعی و اقدام در آن کرد و خواهش می‌کنم اقدامی که وزارت فواید عامه در
این خصوص کرده‌اند بفرمائید که خاطر آقایان مسبوق باشد.
معاون وزارت فواید عامه- به طوری که جناب ادیب التجار فرمودند چند روز قبل یک لایحه از طرف هیئت رئیسه به وزارت فواید عامه رسیده براین که یک شخص حاضر شده است که یک آبی از برای قزوین یا از قنوات کهنه یا جدید تهیه بکند لکن شرایط دیگری از برای این کار نوشته بودند و همین طور به طرز خلاصه نوشته بودند که کسی حاضر است که یک مقداری خرج بکند و یک آبی از برای شهر وارد کند و جاری بکند ولی به چه مبلغ و چه میزان هیچ معین نشده است و این اقدام هر قسم ممکن است بشود بسته با این که معین باشد که چه قدر مبلغ مصارف باشد حالا باید فهمید که آن مبلغ چیست که وزارت فواید عامه بداند که تهیه عمده بکند به جهت آن یا خیر یک وجه مختصری است که از برای اصلاح بعضی قنوات حالیه از حیث تنقیح پل حفر بعضی قنوات تازه ولی اگر بخواهند یک کار عمده بکنند و یک مخارج خیلی عمده بکنند که یک آب عمده از یک راه دوری که نهر جدید بکنند و آب بیاورند این یک کار عمده خواهد بود لکن اینها اقدامات کلی لازم دارد و یک مخارج عمده به آن تعلق می‌گیرد که خیلی عمده خواهد بود و اگر اساساً بخواهند داخل در این کار بشوند باید یک هیئتی از مهندسین اشخاص خبیر با این کار بفرستند در آن محل و نقشه آنجا‌ها را بکشند که چه قسم باید این آب وارد شهر بشود و بعد به یک ترتیب صحیحی اقدام بشود چون در آن لایحه ننوشته بود که این شخص که می‌خواهد این کار خیر را بکند متحمل این مخارج خواهد بود پس وزارت فواید عامه مجبور خواهد بود که به مخارج دولت این کار را بکند و البته برای مخارج این کار باید از مجلس اجازه گرفت و همین طور هم به هیئت رئیسه مجلس کتباً از وزارت فواید عامه جواب نوشته شده است ولی در نظر هست که یک اقدامی از برای این کار بشود لکن خیلی لازم بود که آن شخص به توسط مجلس معین کند که آن مبلغی که در این محل می‌خواهد مصرف کنند چه قدر است.
وزیر مالیه- بنده می‌خواستم برخیزم ولی اسم آب که به میان آمد پشیمان شدم و نشستم که در این باب توضیحی بدهم بنده به ملاحظات سیاسی و به همه ملاحظات دیگر واجب می‌دانم که اقدام در این گونه امور را مثلاً اقدام در آب را باید دولت بکند دایر را کمپانی کردن با به یک شخص واگذار کردن غلط است این یک مسئله مهمی است که باید یک اقدام اساسی و یک فکرهای اساسی صحیحی بشود و کلیه آب‌های بزرگی که هست آنها را باید دولت جمع‌آوری کند باشد بنده به هر قسم که متقضی است این کارها را باید دولت بکند و اختیار او هم دست دولت باید باشد و دلایل زیادی در این خصوص دارم که ممکن است یک رسانۀ نوشته و پیشنهاد مجلس کنم غرض این است که اینها چیزی نیست که به جهت غیر عمومی‌و صلاح عمومی بخواهند کمکی در این کار کرده باشند ممکن است که وجهش را معین بکنند و در یک بانکی بگذارند به عنوان امانت تا در موقعی که دولت می‌خواهد این کار را بکند آن وجه هم کمکی در این مصرف به نمایند و صرف این راه بشود و یک وقتی بنده شخصاً یک مهندسی فرستادم و از این آب شاهرود یک نقشه برداشتم و یک تخنینی شد تقریباً دو کرور تومان لازم است به جهت این کار تا یک کار صحیحی بشود چون ما به کارهای هم بتدی عادت کرده‌ایم و همه کارها مان همین طور است مثلا ما می‌خواهیم کارخانۀ پارچه باقی درست کنیم تصور می‌کنیم که به سه هزار ده شاهی ممکن است کارخانه پارچه بافی آورد آن وقت مثل این کارخانه پارچه بافی بنده می‌شود حالا آدم بخاریه که می‌رود می‌بیند یک هم چون خرجی در هیچ جای دنیا نیست یک اساس محکمی می‌گذارند که بشود از او انتقامی‌حاصل کرد گرچه این هم کاری می‌کند شبیه به آنها لکن تمام کارهای ما همین طور است همه سر هم بندی است ولی آب یک چیزی است که نمی‌شود سر هم بندی باشد برای این که آب را برای یک سال و دو سال نمی‌خواهند یک چیز دائمی‌است و اگر درست دقت نشد و سر هم بندی شد و یک کار غلطی شد آن وقت ممکن است سد را بشکند تمام دهات ریز دست را خراب بکند به جهت این که آب همین طور که است همین طور هم مغرب است پس اینها را باید در عهدۀ یک دولت معظمی‌بگذارند که از روی یک اساس صحیحی اقدام شود و باید دولت در این کارها اقدام بکند و غیر از این که به عهدۀ یک دولت معظمی باشد کسی دیگر نمی‌تواند اداره کند همین قدر عرض می‌کنم که این کار خوب است اختصاص به دولت داشته باشد مثل مسئله راه که آن را هم بنده واجب می‌دانم که متوجه به دولت باشد و نباید اشخاص خیال بکنند که ممکن است اقدام به این کارها کرد.
ادیب‌التجار- فرمایشات اخیر آقای وزیر مالیه به کلی بنده را نزدیک بود مأیوس بکند در صورتی که ما نباید مأیوس باشیم مخصوصاً از جناب وزیر مالیه که اجتهاد بکنند غیر از این اولیای دیگر کسان دیگر نباید بیاید این کارها را بکنند اما مسئله اولی که خودشان فرمودند که اعتقاد من این است که ادارۀ را دولت با بنده اقدام نماید بنده فرق بین دولت و ملت نمی‌دهم که اسباب جلوگیری از این اقدام بشود که سه فقره آب است در قزوین که یک فقره اش بستن سد لازم دارد یکی تصفیه قنوات معظمه است یکی حفر قنوات است حالا یک شخص خیری حاضر شده است بدون این که عوضی بگیرد یک مخارجی بکند و یک اهل شهری آسوده و راحت شوند این را نباید تعقیب نکرد و این که آقای معاون وزارت فواید عامه فرمودند که اول آن شخص آن تنخواه را معین کند بنابراین بیاناتی که آقای وزیر مالیه فرمودند آن از کارهای عمده است و اساسی است پس باید دولت مخارج مقدماتی آن را معین کند چه آن آدم باشد چه نباشد و از کیسه خودش مهندسین و مجلس البته خواهد شد و آن وقت اشخاصی هستند که در این کار همراهی و کمک بکنند.
سلیمان میرزا- بنده نه سئوال نه استیضاح دارم بنابر مذاکراتی که در جلسه قبل در کمیسیون بودجه شد اکثریت کمیسیون اجازه دادبنده که مخبر هستم در مجلس عرض کنم بعضی مطالبی را که حالا بنده مجبور هستم به عرض مجلس برسانم و آن مطالب عبارت است از همین مطالبی که عرض می‌کنم اولاً آقای حاج شیخ علی اظهار کردند بودجه را اگر وزراء ۱۴ ماه طول دادند و به مجلس فرستادند شاید کمیسیون بودجه مدتها طول بدهند تا این که تقصیر بر کمیسیون بودجه وارد نمی‌آید زیرا بودجه را که آن روز آورد به کلی مبهم نمی‌تواند رأی بدهند زیرا جزئیات آن مبهم است و جزئیات او را جزء جزء نمی‌داند که جزء دخل کدام جزء خرج کدام است و بدیهی است وقتی که بودجه را آورد به مجلس و راپورت دایر جزء جزء آن توضیح خواهند خواست مثلاً نوشته است از برای خسارت امتیازات پس افتاده فلان مقدار اینها را یگان یگان توضیح خواهند خواست که کدام امتیاز پس افتاده و حق هم دارند و باید توضیحات بخواهند و باید با آنها جوابی داد که قانع بشوند بنابراین نمی‌توانیم آن مقدار مبهم را به مجلس بیاوریم و به هیچ وجه تقصیری بر اعضای کمیسیون نیست و آن راجع به وزارت مالیه است هر قدر که بتوانند آن صورت‌ها را زودتر بدهند کمیسیون زودتر می‌تواند راپورت بدهد و یک مقدارش از جزء‌ها آمده است و یک مقداری هم جزء جمع‌های گذشته است ولی چون تا حالا بودجه از مجلس نگذشته است و در بودجه سابق هم از مجلس سابق نگذشته است با اسم دیون عمومی‌در این بودجه نوشته خواهد شد والا هیچ صورت خرجی در کمیسیون بودجه نیامده است و یک بودجه کلی از هیئت جمع و خرج نوشته نشده است پس این اولین بودجه است که کمیسیون بودجه اگر موفق بشود تقدیم مجلس کند جمعاً و خرجاً پس لازم است به قدری که ممکن است دقت شود که جمع صحیحی بسته شود و لازم است که از طرف وزلرت خانه‌ها جز جمعش برسد و از برای فرستادند بعضی چیزها وزارت مالیه خواسته‌اند که صورت آنها را از ولایات برسد مثلا از بابت وجوه اعانه باید جمع‌آوری بشود و جزء بودجه بیاید و این یک قسمت در بودجه است و حساب آن هم معلوم نیست از بودجه است از چه قرار است آن کمیسیون هم از مجلس منتخب شد بدبختانه موفق نشدند با این که صحیحاً معین کنند وجوه اعانه چه قدر بوده است و چه قدرش باقیست که آن هم باید جزء بودجه به مجلس بیاید و یک قسمت بودجه مسئله تحدید تریاک است که آن را هم ممکن است جزء عایدات بودجه قرارداد و الا مالیاتی را که مجلس وضع نکرده است نمی‌توان جزء عایدات بودجه قرارداد تا این جا تکلیف مخبری کمیسیون بود که عرض کردم و از آن چه به بعد مربوط به مخبری نیست و از طرف خود عرض می‌کنم و هیچ ربطی به مخبری کمیسیون ندارد می‌خواستم یک تقاضای بالا اختصاص از مجلس بکنم و آن این است که یگانه نجاتی که از برای مملکت ما و سایر ممالک تصور می‌شود از معارف است والا هر اقدامی را که بکنیم غلط است نمی‌توان
گفت یک ملتی رو به ترقی رفته است و معارف ندارد هر اقدامی‌از برای ترقی مملکت بشود غیر از معارف نمی‌توان آن را اقدام گفت زیرا ما هر قدر بیشتر معارف مملکت را تعقیب کنیم همین قدر رو به ترقی رفته‌ایم و هر ساعتی از عمر مجلس ما بگذرد و اقدام نکرده باشیم برای معارف همان قدر باید محقق بدانیم که از ترقی مملکت عقب افتاده‌ایم و هرچه زودتر شروع کردیم زودتر می‌رسیم به آن ترقی حقیقی و معنوی زیرا تا زمانی که معارف ما ترقی نکرده است نه افکار عمومی‌در مملکت معلوم می‌شود نه فرق سیاسی معلوم می‌شود هرچه بخواهیم و متوقع باشیم بستگی به معارف دارد و از برای معارف هرچه بگوییم کم گفته‌ایم مسلماً تمام آقایان در نظر دارند که معارف باید پیش برود در یک سال آقای معتمد التجار پیشنهاد کردند که صد هزار تومان مجلس تصویب کنند از برای اعزام شاگردان لایق به اروپا که از آن مشعل‌های فراوان معارف که در خارجه هست یک قدری چراغها را روشن بکنند و به این مملکت بیاورند تا اینکه زودتر راه را ببینیم و پیش برویم و به واسطه فقدان مالیه این مسئله مبهم ماند تا در جلسه قبل وزارت معارف و علوم نه هزار تومان اعتبار خواست و کمیسیون بودجه این را چون خیلی مهم می‌دانست مقدم بر تمام لوایح و مطالب انداخت و تصویب کرد و راپورت آن داده شد بنده تقاضا می‌کنم که از برای جلسه آتیه این راپورت جزء دستور گذاشته شود تا اینکه یک دو روزی زودتر شروع شده باشد به این مقصود مقدس عالی و تقاضا می‌کنم زودتر هم آقایان نمایندگان رأی خود را اظهار بدارند که شاید از تحصیلات اینها دو روز زودتر فایده ببریم و استدعا دارم که جزء عادل دستور گذاشته شود نه مثل بعضی مطالب که جز دستور بگذارید و همین طور بماند مثل اینکه در دستور امروز راپورت کمیسیون پروگرام راجع به عدلیه بوده و همین طور قانون دیوان محاسبات بود و اگر این را آخر دستور بگذارند تا اینکه مطلب تمام شود خیلی طول خواهد کشید و به این نخواهد رسید پس تقاضا می‌کنم که اگر تصدیق می‌کنند و با بنده همراهند تصویب کنند که این را جزء اول دستور قرار بدهند شاید ما دو روز زودتر از تحصیلات اینها استفاده کنیم.
وزیر مالیه- اگرچه قسمتی از فرمایشات سلیمان میرزا که راجع به بودجه بود نه سوال است و نه استیضاح ولی چون راجع است به وزارت مالیه لازم است بنده توضیحی بدهم و آن این است که از فرمایش ایشان چنین استفاده می‌شود از مجلس بعضی آقایان مثل اینکه خودم هم این طور فهمیدم که این بودجه ناقص است بنده عرض می‌کنم که این یک بودجه است که مطابق تمام بودجه‌های دنیا است و مطابق همان بودجه است که همه ممالک می‌نویسند و هیچ قسم نقصی به او وارد نیست دیگر اینکه معلوم است چون اول بودجه است که در مملکت ما وضع می‌شود یک شرح و مقدماتی می‌خواهد که شاید در دوره‌های آتیه لازم نداشته باشد و چون این اول مرتبه است که بودجه آنجا محل بحث واقع می‌شود می‌بایست یک صورتی جزئی هم مطابق آن کلیات داده شود و آن قدری که در تهران است تدارک کرده به مجلس می‌فرستم ولی پاره ای از آنها که راجع به ولایات است تحصیلش خیلی اشکال دارد به جهت اینکه بعضی مضایقه می‌کنند از دادن و بعضی دیر می‌رسد از ولایات ولی بنده امیدوارم که تمام آن جزء‌ها را به دست بیاوریم و تقدیم مجلس کنم حالا چون خیلی از صورت‌های مخارج در تهران جزوش حاضر است بنده گمان می‌کنم که کمیسیون بودجه لازم نیست که از الف شروع کنند جلو می‌رود عرض می‌کنم اگر از بابت جمع باید صورت از ولایات برسد ممکن است از خرج شروع بکنند و تمام جزوه‌های آنها اینجا موجود است و ممکن است تمام آنها را در مدنظر در آورند که کار کمیسیون زمین نماند تا آن صورت‌ها برسد.
سلیمان میرزا- کمیسیون هم اینطور در نظر دارد و به همین جهت شروع کرده است از خرج و هر قدر که ممکن باشد بیکار نخواهد ماند (در این موقع صورت استیضاح آقای کاشف از وزیر امور خارجه قرائت شد بر اینکه از وزیر امور خارجه در خصوص حراج کردن عثمانی‌ها اموال موجودی در حجرات تجار ایرانی را در اسلامبول برای دریافت مالیات استیضاح خواهم خواست.)
ادیب التجار- از حرکت آقای نایب السلطان هیئت رئیسه اطلاعی دارند یا خیر؟
نایب رئیس- هیئت رئیسه اطلاعی ندارند لیکن هیئت دولت را نمی‌توانم عرض کنم دستور جلسه آتیه رأی در بقیه مواد قانون مالیات تریاک- انتخاب شعبات انتخاب کسر علمای خمسه- راپورت کمیسیون- پروگرام راجع به اصلاحات عدلیه بودجه ده نفر محصلین که اعزام به فرنگ لازم است بشوند. در صورتی که وقت بماند.
(مجلس یک ساعت و ربع از شب گذشته ختم شد)