مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۸ اردیبهشت ۱۳۴۶ نشست ۳۵۸
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری بیست و یکم | تصمیم‌های مجلس | قوانین انقلاب شاه و مردم |
مذاکرات مجلس شورای ملی
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز شنبه ۲۸ اردیبهشت ۱۳۴۶ نشست ۳۵۸
فهرست مطالب:
مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره ۲۱
جلسه: ۳۵۸
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز پنجشنبه (۲۸) اردیبهشت ماه ۱۳۴۶
فهرست مطالب:
۱-قرائت اسامی غایبین جلسه قبل
۲-بیانات قبل از دستور آقایان: بوشهری - دکتر الموتی - بانو جهانبانی و آقایان: آموزگار - احتشامی - مهندس والا
۳-مذاکره در گزارش شور دوم کمیسیون دادگستری راجع به حمایت خانواده.
۴-تصویب صورت‌جلسه
۵-ادامه مذاکره و تصویب گزارش شور دوم کمیسیون دادگستری راجع به حمایت خانواده و ارسال به مجلس سنا
۶-طرح و تصویب گزارش یک فوریتی کمیسیون امور خارجه راجع به عهدنامه مودت بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی تایلند و ابلاغ به دولت
۷-تقدیم سه فقره لایحه و دو فقره صورت دیون بلامحل وسیله آقای معاون وزارت دارایی
۸-طرح و تصویب گزارش شور دوم کمیسیون اقتصاد راجع به معافیت گمرکی سیمان و ارسال به مجلس سنا
۹-طرح گزارش شور اول کمیسیون اقتصاد راجع به تقلیل حقوق گمرکی قطعات منفصله رادیو و تلویزیون و ارجاع این گزارش و گزارش مربوط به معافیت قانونی حقوق گمرکی کارخانه‌جات داخلی به کمیسیون
۱۰- قرائت دستور و تعیین موقع جلسه بعد - ختم جلسه
مذاکرات مجلس شورای ملی
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز پنجشنبه (۲۸) اردیبهشت ماه ۱۳۴۶
مجلس ساعت نه وپنجدقیقه صبح بریاست آقای مهندس عبدالله ریاضی تشکیل گردید
۱- قرائت اسامی غائبین جلسه قبل
رئیس- اسامی غائبین جلسه قبل قرائت می‌شود.
(بشرح زیر خوانده شد)
غائبین با اجازه- آقایان:
کشفی- مهندس ارفع- مهندس صائبی- ایلخان- زرگرزاده- آموزگار- ابراهیمی- ملک زاده آملی- بوشهری- پرویزی- دکتر خطیبی- دکتر عدل- دکتر پور هاشمی- ارسنجانی- پزشکی- سعید وزیری- دکتر کلالی.
غائبین بی اجازه- آقایان:
دکتر مصباح زاده- آقایان- مهندس عطائی- دکتر حکیم شوشتری.
غائبین مریض- آقایان:
مهندس کمانگر- یعقوب تهرانی- طباطبائی- فیصلی- دکتراسفندیاری- البرزی- دکترفربود- مصطفوی نائینی- دکترمهدی زاده.
۲- بیانات قبل از دستور آقایان: بوشهری- دکتر الموتی- بانو جهانبانی- و آقایان: آموزگارو احتشامی- مهندس والا.
رئیس- نطقهای قبل از دستور را شروع می‌کنیم آقای بوشهری بفرمائید.
بوشهری- همکاران گرامی مستحضرند که علیاحضرت فرح پهلوی شهبانوی گرامیو نیکوکار ایران روز چهارشنبه بیستم اردیبهشت ماه جاری ببوشهر تشریف فرما شده‌اند مردم بوشهر و سواحل خلیج فارس مفتخرند که تا این حد مورد عنایت خاص شاهنشاه آریامهر و شهبانوی نیکوکار ایران و افراد خاندان جلیل سلطنت می‌باشند که نه تنها برنامه‌های وسیعی از جهت عمران و آبادانی این مناطق یکی پس از دیگری اجرا می‌گردد بلکه طی چند ماه اخیر شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت فرح پهلوی شهبانوی ایران ووالاحضرت شاهدخت شمس پهلوی نیابت ریاست عالیه جمعیت شیروخورشید سرخ و والاحضرت شاهدخت اشرف پهلوی نیابت ریاست سازمان شاهنشاهی و خدمات اجتماعی ببوشهر تشریف فرما گردیده و مردم این مناطق را با توجه خاص خود غرق در شادی و شعف فرموده‌اند و شب و روز دعا می‌کنند که خداوند قادر متعال چنین شاهنشاه عدالت گستروچنین شهبانوی نیکو کارومردم دوست و اعضای خاندان جلیل سلطنت را در کنف حمایت خود مصون بدارد (انشاالله) تا بیش از برکات وجودشان مستفیض گردند (انشاالله).
همکاران گرامی قطعاً مطلع هستند که بعلت توجه خاص رهبر بزرگ ایران اکنون تحول عمیقی در همه نقاط کشور بخصوص در سواحل خلیج فارس بوجود آمده است (صحیح است) عمران و آبادی و توسعه اقتصادی بصورتی است که هر روز کار تازه‌ای انجام میگیرد، و گام تازه‌ای برداشته می‌شود در نتیجه عده زیادی از هموطنانمان که در گذشته بمناطق اطراف رفته بودند ببوشهر و بنادر ساحلی مراجعت کرده‌اند و در نتیجه جمعیت بوشهر از ۶ هزار نفر به ۳۰هزار نفر افزایش یافته است.
اقدامات دولت و شرکت ملی نفت و سازمان شیروخورشید سرخ و سازمان شاهنشاهی و سایر موسسات دولتی در بنادر بصورتی است که همه مردم آثار عمران و ترقی و پیشرفت را از برکات انقلاب بزرگ شاه و مردم بچشم می‌بینند.
مردم جنوب مخصوصاً اهالی شهرستان بوشهر بخوبی درک نموده‌اند که شاهنشاه بزرگوار و تمام افراد خانواده جلیل سلطنت هم آهنگ بامنویات عالی معظم له توجه خاصی بمردم این شهرستان دارند و بخوبی میدانند که تا چه حد مورد لطف و محبت قرار گرفته‌اند و بهمین دلیل است که شب و روز برای سلامت شاهنشاه بزرگوار، علیاحضرت شهبانوی محبوب ووالاحضرت همایون ولایتعهد گرامی و خاندان جلیل سلطنت دعا می‌کنند و برقراری این منبع سعادت و فیض را از درگاه خداوند بزرگ مسئلت دارند.
علیاحضرت شهبانو در تشریف فرمائی خود بشهرستان بوشهر تاکید فرمودند که ((این بندر تاریخی باید حیات گذشته خود را باز یابد و فعالیتهای بیشتری در زمینه فرهنگ و بهداشت و اقتصاد در آن بعمل آید. بموازات این فعالیتها باید برای مردم کار و وسائل تولیدی بیشتری ایجاد کرد تا سطح زندگی مردم بالا رود و در آمد بیشتری عاید آنها گردد)).
اهالی بنادر جنوب بخوبی میدانند که علت عقب افتادگی و بدبختی آنان در گذشته این بوده است که دشمنان استقلال ایران میدانستنه‌اند تا زمانیکه این بنادر آباد
و آماده برای پاسداری و مرزداری ایران عزیز باشند دست هیچ دشمن غداری بدامان پاک وطن مانتواند رسید (صحیح است) و به این جهت بوسائل گوناگون کوشیده‌اند تا سکنه این شهر را که در واقع مرزداران جنوب و نگهبانان دریائی ایران می‌باشند بتارانند و اکنون نیز میدانند که اگر بخوبی از امکاناتی که امروزه تحت توجهات شاهنشاه آریامهر برای عمران و آبادی این سرزمینهای دریائی و جنوبی کشور بوجود آمده بهره برداری کامل شود نه فقط در این سوی دریاها پایه‌های استقلال و تمامیت ایران مستحکم می‌شود بلکه در آن سوی خلیج فارس هم نهال امید بصلح و آرامش و ثبات وضع خلیج بارور شده آنها نیز با امید بیشتری به زندگی در سواحل خلیج دل خواهند بست (صحیح است).
هم اکنون اهالی شهرستان بوشهر مانند سایر نقاط کشور باجان و دل و شورو شعف بی شمار خود را برای شرکت در جشن فرخنده تاجگذاری اعلیحضرتین و بزرگداشت آن که آرزوی قلبی و دیرینه فردفرد مردم میهن پرست و شاه دوست کشور بوده آماده می‌نمایند.
اجازه می‌خواهد از طرف خود و مردم شهرستان بوشهر و ساکنین سواحل خلیج فارس و بنادر مراتب شکرگذاری و جان نثاری آنان را در این مکان مقدس بعرض شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانوی گرامی برسانم و از خداوند بزرگ دوام عمروبقای سلطنت شاهنشاه آریامهر را آرزو نمایم (احسنت-احسنت).
خواهش می‌کنم نماینده دولت توجه بفرمایند و این مورد را به عرض جناب آقای نخست وزیر محترم آب و برق بوشهر بیار ضعیف است از قراریکه به بنده اطلاع داده‌اند علت آن بواسطه نقص شبکه است، چون هوا در بوشهر فوق العاده گرم و روز به روز برشدت گرما افزوده می‌شود استدعای بنده این است که هر چه زودتر اقدامی شود که نقص برق بوشهر برطرف گردد تا اهالی که در هوای سوزان اشتغال به کار دارند بتوانند پس از فراغت از کار ازباد بزنهای برقی و کولر استفاده نمایند. بقیه وقت خود را بجناب آقای دکتر الموتی می‌دهم.
رئیس- آقای دکتر الموتی بفرمائید.
دکتر الموتی- بااجازه مقام معظم ریاست و همکاران معظم بطوریکه استحضار دارند چند روز است حضرت رئیس جمهور رومانی و بانو بدعوت شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت فرح پهلوی بخاک وطن عزیز ما تشریف فرما شده‌اند. بین ملتین ایران و رومانی روابط بسیار صمیمانه‌ای برقرار است شاید در تاریخ ما بیش از ۴۰۰ سال است که دوملت رابطه دارند ولی هیچگاه در تاریخ ماچنین رابطه صمیمانه‌ای وجود نداشته است این رابطه بسیار ارزنده است چنانچه امروز ما میبینیم گروهی از کارشناسان ایرانی و رومانی مشغول توسعه کارهای عمرانی و صنعتی هستند و در راه توسعه اقتصادی و صنعتی ایران با یکدیگر همکاری صمیمانه‌ای دارند. این ناشی از سیاست مستقل ملی شاهنشاه است (صحیح است) که با همه ممالک جهان با داشتن هر رژیم و هروضعی روابط بسیار دوستانه و برادرانه‌ای دارند (صحیح است) در ضیافتی که از طرف شاهنشاه آریامهر به افتخار حضرت استویکا رئیس جمهور رومانی و بانو داده شده بود شاهنشاه بنکته‌ای اشاره فرمودند که بنده فکر می‌کنم لازم است اینجا منعکس شود شاهنشاه فرمودند ((به آینده همکاریهای اقتصادی و بازرگانی ایران و رومانی با نظر امید و خوشوقتی می‌نگریم و امیدواریم که استقرار صلحی پایدار در جهان بهترین ضامن توسعه این همکاریها و موفقیتها و کوششهایی باشد که دو کشور ما بسیاری از ممالک دیگر جهان اکنون در پرتو این قبیل اشتراک مساعیها در راه پیشرفت خود مبذول می‌دارند)) در سفری که بنده افتخار داشتیم در التزام رکاب شاهنشاه آریامهر بکشور رومانی بروم از نزدیک می‌دیدم که در تمام کوی و برزن و خیابانها همه جا مردم رومانی اجتماع کرده بودند و مقدم شاهنشاه عزیز ما را گرامی
می‌داشتند و بدوستی ایران و رومانی افتخار می‌کردند این نشان می‌دهد که شاهنشاه ما همانطور که در دنیا بعنوان پیامبر صلح شناخته شده‌اند افکار و اندیشه‌های رهبر ما همیشه دال بر این است که ملتها با هم دوست باشند و در سایه دوستیها بتوانند سطح زندگیشان را بالا ببرند اشاره‌ای شاهنشاه در آن سفر فرمودند که من لازم است اینجا عرض کنم و آن همکاری کشورهای در حال توسعه است یعنی نظر شاهنشاه این است که کشورهائیکه رو به پیشرفت و توسعه‌اند مثل ایران رومانی اینها بهتر می‌توانند به احتیاجات هم واقف شوند و کمکشان بیکدیگر موثرتر است چنانچه امروز در اثر همین سیاست ایران برومانی نفت می‌فروشد و از رومانی تراکتور می‌خرد و اینجا کارخانه تراکتور سازی تاسیس می‌شود یعنی ما در عین حال مقداری از کالاهای صنعتی از آن ممالک میاوریم و در راه توسعه صنایع مملکت سرمایه گذاری یک اقتصاد سالم است که در اثر سیاست مستقل ملی شاهنشاه ما روز بارورتر ثمرتر می‌شود (صحیح است) در همین ضیافت حضرت استویکا رئیس جمهور رومانی اشاره‌ای کردند که من لازم میدانم اینجا عرض کنم ایشان فرمودند:
((موفقیتهای ایران جدید در زمینه تکوین اقتصاد مستقل از طریق بهره گیری از ثروتهای طبیعی کشور و گسترش آموزش و پرورش فرهنگ ملی در جمهوری سوسیالیستی رومانی جلب توجه فروان نموده است قراردادهای مهمی که بین دو کشور رومانی و ایران منعقد شده است و با منافع متقابل دو کشور انطباق دارد با موفقیت در حال اجراست و مبادلات اقتصادی- فنی و علمی در حال افزایش وسعت و تنوع بیشتری می‌باشند بموازات توسعه اقتصادی دو کشور ما رمینه‌های جدیدی برای افزایش امکانات همکاری و توسعه روابط بین دو کشور بوجود میاید))
بنده بعنوان یک ایرانی می‌خواهم عرض کنم که ملت ایران از مسافرت حضرت رئیس جمهور رومانی و بانو بدعوت شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت فرح پهلوی بسیار خوشوقت است (صحیح است) و این سفر را بمات رومانی و حضرت رئیس جمهور رومانی تبریک می‌گوید (صحیح است) و امیدوار است که در سایه حسن تفاهم و برادری و دوستی روز بروز دو ملت در ثمرات ارزنده این حسن مناسبات بهره مندتر شوند (انشاالله) حال که دعوت حضرت رئیس جمهور در شرف خاتمه است و ایشان از نزدیک ناظر احساسات عمیق ملت ایران نسبت به ملت رومانی بوده‌اند آرزوی ما این است که در مراجعت به ملت رومانی بگویند که در دل آسیاملتی بنام ایران وجود دارد که ملت صلح خواهی است که آرزوی موفقیت و سعادت و پیشرفت تمام ملل دنیا بخصوص ملل صلحدوست جهان راداردوسیاست مستقل ملی ایران که طراح آن شاهنشاه ایران هستند در همه جهان مورد توجه خاص بوده و خواهد بود (احسنت-آفرین).
رئیس- خانم جهانبانی بفرمائید.
بانوجهانبانی- با اجازه مقام معظم ریاست عرایض امروز بنده در دو قسمت است اول راجع بکنگره حزب ایران نوین مطالبی را به استحضار میرسانم:
بطوریکه مستحضند از روز یکشنبه ۲۴ تا چهارشنبه ۲۷ اردیبهشت مراسم اولین کنگره عظیم حزب ایران نوین حزبی که از طرف رهبر عالیقدر خود شاهنشاه آریامهر آزاد کننده زنان و دهقانان و کشاورزان و کارگران و مبتکر انقلاب سفید بلقب پاسدار انقلاب مفتخر و مباهی است انجام شد در این کنگره نمایندگان کمیته‌های استانها و شهرستانها بنمایندگی از طرف هم مسلکان خود حضور داشتند. برای اولین بار در تاریخ سیاسی احزاب ایران عده زیادی از نمایندگان احزاب جهان از کشورهای مختلف در این کنگره بزرگ حضور داشتند همه هم مسلکان و نمایندگان محترم و ملت عزیز ایران بوسیله رادیو و مطبوعات و تلویزیون مراسم پرشکوه اولین کنگره سیاسی حزب ایران نوین را شنیدند و دیدند و بر این عقیده هستند که عظمت این کنگره از همه لحاظ چه از نظر نظم
و ترتیب و عمق مطالب و علاقه شدید شرکت‌کنندگان و سایر امور حزبی که در این مختصر مجال بیان نیست بمنتها درجه خود رسید و مفتخریم که در پیشگاه رهبر عالیقدر خود وظیفه پاسداری انقلاب را توانستیم عرضه بداریم بنده می‌خواهم از پشت این تریبون مقدس این موفقیت بزرگ و تاریخی را تدبیر کل محترم و سایر هم‌مسکان حزبی تبریک عرضه کنم (صحیح است) آنچه که راجع به سه سال و نیم فعالیت حزبی در کنگره گزارش شد بسیار ارزنده بود و آنچه که بوسیله قطعنامه برای برنامه آینده بتصویب کنگره رسید افتخاری بر افتخارات حزب ایران نوین خواهد افزود. همکاران عزیر نمایندگان محترم ما همه سربازان انقلابیم و همه در راه بثمررساندن این انقلاب مقدتا پای جان خواهیم ایستاد (صحیح است).
مطلب دومی که می‌خواستم بعرض برسانم مجلس شورای ملی برسانم مربوط به لایحه قانون حمایت خانواده است هم‌مسلکان میدانند اولین بند از مرامنامه حزب ایران نوین مربوط به حمایت خانواده است و خوشبختانه امروز لایحه حمایت خانواده در دستور مجلس شورای ملی است شکر خدا که آنچه طلب کردم از خدای
بر منتهای مطلب خود کامران شدم (احسنت) اجازه فرمائید بیاد زنان شجاع و وطن‌پرست و مومن و پیشقدمی که سالیان دراز آرزومند درک فیض چنین روز بزرگی بودند ولی تقدیر به آنها فرصت نداد و بنمایندگی از طرف زن ایرانی مطالبی را بعرض برسانم:
در این جا بذکر سوره مبارکه مبادرت می‌کنم که خداوند در حمایت از زنها می‌فرمایند انا اعطیناک الکوثر فصل لربک وانحر انا شانئک هوالابتر میبینیم خداوند هم در قرآن مجید از زنها حمایت فرمودند و این سوره مبارکه اولین تبریک آسمانی است که بمناسبت تولد زهرای اطهر را می‌بوسیدند گرچه این لایحه مربوط بخانواده است و خانواده اعم از زن و مرد و فرزندان است ولی چون زن رکن و پایه اصلی خانواده است و اوست که همسر و فرزندانش را خوشبخت می‌سازد اجازه فرمائید بخانواده‌ها و بزنان مسلمان ایرانی تبریک عرض کنم (احسنت) و مختصری درباره علت تنظیم لایحه و پیدایش آن بعرض برسانم:
میدانیم که امروز ایران قدم در راه نوینی گذاشته که در آن همه افراد از زن و مرد دوش بدوش یکدیگر باید قوای مادی و معنوی خویش را برای پیشرفت بکار اندازند و طبعاً لازمه بثمر رساندن این فعالیتها استحکام کانون خانوادگی و داشتن یک نظام اجتماعی است که در آن حقوق همه افراد اعم از زن و مرد و فرزندان حفظ شده باشد (صحیح است). جامعه بدون امنیت فردی و اجتماعی نمی‌تواند مرفه باشد و این همان عدالت اجتماعی است که شاهنشاه آریامهر در همه وقت ضرورت آنرا برای بنیان‌گزاری یک جامعه بهتر خاطرنشان فرموده‌اند پرورش صحیح اطفال در پناه پدر و مادر، اطفالیکه جوانان آینده و چشم و چراغ مملکت هستند و اجرای عدالت اجتماعی برای خانواده که اولین واحد اجتماع از بزرگترین پدیده‌های انقلاب مقدس شاه و مردم است خوشبختانه ما امروز میبینیم که با تنظیم این لایحه خانوادههای مسلمان ایرانی از وجود این عدالت اجتماعی بهره‌مند و برخوردار میشوند. (صحیح است).
بنام یک مدیر مدرسه که سالیان دراز است با اجتماع بخصوص اطفال سروکار دارم و شاهد بدبختیهای بچه‌ها و سرگردانیهای آنهائیکه خانواده‌شان متلاشی شده است بوده‌ام وظیفه دارم امروز بمناسبت اجرای این عدالت اجتماعیکه در آن حقوق زن و مرد و فرزندانش طبق قوانین مقدس اسلام رعایت و ملحوظ گردیده است ابتدا بحزب ایران نوین و دبیر کل و بزنان اجراکننده سمینار حزب ایران نوین که بزرگترین افتخار را حاصل نمودند و شهبانوی محبوب ایران با تشریف‌فرمائی خود سمینار حزب را افتتاح فرمودند و با فرمایشات حکیمانه و مستدل و منطقی خودشان افتخار بزرگی بزنان حزب ایران نوین مرحمت فرمودند تبریکات صمیمانه خود را بخاندان جلیل
پهلوی تقدیم دارم (احسنت) در این سمینار بود که زنان حزب ایران نوین ضمن قطعنامه‌ای از دولت حزبیخود خوستار شدند که بمنظور حمایت قانونی و عادلانه از کلیه افراد خانواده اعم از زن و مرد و فرزندان و دوام و تحکیم بیشتر خانواده طرحهای قانونی لازم تدوین نمودند و بمجلسین تقدیم دارند. اکنون وظیفه دارم بمناسبت آخرین شور این لایحه در مجلس شورای ملی بنمایندگی از طرف زنان مسلمان ایرانی از حزب ایران نوین و از فراکسیون پارلمانی و دولت حزبی و کمیسیون دادگستری مجلس شورای ملی و بانوان نمایندگان مجلس که در راه بثمر رسانیدن این هدف بزرگ و عالی و اعتلای مقام خانواده در اجتماع در چهارچوب مذهب مقدس اسلام اقدامات مجدانه نمودند به پیشگاه مقدس مجلس شورای ملی تقدیم دارم. تقدیم و تصویب این لایحه که امید است بهمت همکاران محترم صورت پذیرد و حمایت از زنان و مردان و فرزندان است مثل تاج زیبائی بر تارک دوره بیست و یکم قانونگذاری خواهد درخشید، باشد که آیندگان در این باره بهتر قضاوت کنند. (احسنت).
جناب آقای صدری کیوان مرقوم داشته‌اند در قرآن سوره‌ای بنام سوره نساء هست البته همینطور است این سوره مقدس افتخاری است برای زنان ایران (احسنت).
رئیس- آقای آموزگار بفرمائید.
آموزگار- هفته قبل در چنین روزی بندر لنگه حوزه انتخابیه بنده شاهد پرشورترین احساسات بود زیرادر أن روز موکب مبارک علیا حضرت شهبانوی ارجمند و گرامی ایران به آن بندر نزول اجلال فرموده بود و اهالی شاهدوست و وطن‌پرست آنجا از دل و جان مقدم شهبانوی معظم خود را گرامی داشته و با شکوه فراوان تجلیل کردند.
در طول تاریخ حیات بندر لنگه اولین ملکه‌ای که به آن بندر تشریف‌فرما شده بودند علیا حضرت شهبانو فرح پهلوی بودند (صحیح است) و بهمین جهت از صمیم قلب مردم آنجا از زیارت شهبانوی خود مفتخر و شاد و مسرور و امیدوار گشتند.
مسافرت شهبانوی دلسوز و مهربان ایران به بنادر و سواحل خلیج فارس و بازدید از بندر بوشهر و برازجان و خارک و بندر لنگه که در هفته قبل و در این هوای گرم صورت گرفت اثرات بسیار ارزنده و نیکوئی داشته و دارد.
ایران در خلیج فارس دارای منافع حیاتی است و ساکنین بنادر و جزایر و سواحل آن از مرزداران وفادار و وطن‌پرست و شاهدوست ایران هستند و همیشه در حفظ و حراست حدود و ثغور کشور و تخت و تاج شاهنشاهی فداکاری نموده و اینک که احتیاج بیشتر به پاسداری در خلیج فارس هست دوش بدوش قوای انتظامی گوش بفرمان شاهنشاه بزرگ ایران آماده جانبازی و فداکاری می‌باشند تا درفش شاهنشاهی ایران با شکوه هرچه بیشتر در خلیج فارس در اهتزاز باشد. دلیل صدق عرایض بنده تاریخ پر افتخار گذشته ایران و اراز احساسات صمیمانه و عمیق مردم بندر بوشهر و برازجان و دشتی و دشتستان و تنگستان و خارک و بندر لنگه و توابع در این تشریف‌فرمائی بود حتی ایرانیانی که در شیخ‌نشینها اقامت دارند برای زیارت ملکه خود به بندر لنگه آمده بودند و در این مراسم شرکت داشتند. مردم بندر لنگه در مسیر علیا حضرت شهبانو از فرودگاه تا شهر و در تمام خیابان و کوچه‌های بندر لنگه بیش از سی طاق نصرت بمناسبت نزول اجلال موکب مبارک شهبانوی نیکوکار خود بسته بودند اهالی از زن و مرد و کوچک و بزرگ در خط سیر شهبانو بطور منظم صف کشیده بودند و نسبت بشاهنشاه آریامهر و شهبانوی عزیز و والاحضرت ولایتعهد و خاندان جلیل سلطنت ابرا احساسات و سپاسگزاری می‌نمودند و در هر نقطه‌ایکه علیاحضرت عبور می‌فرمودند بپای اتومبیل معظم‌لها گل می‌ریختند و حاضر بودند که جان خود را نثار نمایند.
بدون مبالغه بایستی بعرض برسانم که تا بحال بندر لنگه چنین شور و شعف و شکوهی بخود ندیده بود و بقول همکار عزیز جناب آقای پرویزی که در روزنامه کیهان
منعکس گردیده عظمت شهبانوی ایران در کنار خلیج‌فارس بود که اینهمه جلال و شکوه بوجود آورده بود.
علیاحضرت شهبانوی بزرگوار ایران در میان پرشورترین احساسات اهالی از مجسمه اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر که در میدان آریامهر لمگه نصب شده بود پرده‌برداری فرمودند در این مراسم تیمسار سپهبد آق اولی رئیس شورای عمران امداد بنادر و جزائر جنوب وابسته به جمعیت شیر و خورشید و دانش‌آموزان مدارس و اعضای حزب مردم پیکره شاهنشاه گلباران شد.
نصب مجسمه شاهنشاهی که با رهبری خردمندانه خود ملت ایران را بشاهراه ترقی سوق داده‌اند و مجد و عظمت بندر لنگه را بازگردانیده‌اند گواه دیگری بر حقشناسی و شاهدوستی مردم شهرستان بندر لنگه خواهد بود، وجود این پیکره مقدس موجب بقاء و پیشرفت و ترقی سریع بندر لنگه خواهد بود.
علیاحضرت شهبانو پس از برگرفتن پرده از مجسمه همسر تاجدار خود از بیمارستان آریامهر که بوسیله سازمان عمران جنوب ساخته شده بود و از تأسیسات دیگری که سازمان مذکور بوجود آورده بود بازدید فرمودند و از خدمات و زحمات جمعیت شیر و خورشید سرخ و سازمان عمران اظهار رضایت فرمودند و همچنین دبیرستان پهلوی بندر لنگه مورد بازدید قرار گرفت دبیران و آموزگاران و دانش‌آموزان با شعارهای جاوید شاه و زنده باد علیاحضرت شهبانو و والاحضرت و لایتعهد مقدم علیاحضرت را گرامی داشتند.
شهبانوی محبوب ایران تا انتهای شهر لنگه تشریف‌فرما شدند و در هر نقطه که توقف می‌فرمودند شخصاً و با علاقه و مهربانی خاص از خود مردم وضع زندگی آنها را استفسار می‌فرمودند و با دقت اوضاع گذشته و حال و کارهای انجام‌شده و دست اقدام و احتیاجات محل و مردم را بررسی می‌فرمودند اعتقاد شهبانوی گرامی و دانشمند ما این است که هر ایرانی بایداول وطنش را بشناسد این دستور بزرگ و آموزنده که در دو هفته قبل در مدرسه عالی دختران ایران فرمودند (ایرانی باید ایران را بشناسد) سرمشقی برای تمام ملت ایراتن مخصوصاً مسولین امور خواهد بود تا با شناسائی کشور بهتر و بیشتر موفق به خدمتگزاری گردند.
در سال گذشته که علیاحضرت به استان سیستان و بلوچستان و سواحل بحرعمان و بندرعباس تشریف‌فرما شده بودند بنده علاقه و دلسوزی و نوع‌دوستی و رأفت و مهربانی و دقت شهبانوی نیکوکار ایران را دیده بودم و در بازدیدی که از بندر لنگه فرمودند عیناً تجدید شد و قلب رئوف و مهربان علیاحضرت شهبانو از بیتوجهی گذشته و خرابی لنگه متأثر و از طرف دیگر با مشاهده فعالیتهای آبادانی سنوات اخیر که بفرمان شاهنشاه آریامهر شروع گردیده خوشحال و شادمان بودند.
مردم بندر لنگه اطمینان کامل دارند که مسافرت علیاحضرت شهبانو بنادر و سواحل خلیج فارس در پیشرفت آبادانی و عمران این مناطق اثرات فوق‌العاده مطلوب و مفیدی در برخواهد داشت و این سرباز واقعی انقلاب و فرستاده مخصوص شاهنشاه که در گرمای سخت این فصل بدور افتاده‌ترین بنادر جنوب تشریف‌فرما شده‌اند تحول عظیمیکه برای آبادانی- بنادر و جزایر خلیج فارس شروع شده رهبری و تکمیل خواهند فرمود.
در طی چهارپنج سال اخیر بخصوص در زمان نخست‌وزیری جناب آقای علم به امر شاهنشاه عادل و دلسوز ایران خدماتی در بندر لنگه شروع و پیشرفتهائی هم حاصل شده و از آنجمله بیمارستان و تعدادی دبستان ساخته شده و راهسازی ساحلی هم ادامه دارد اما چون بندر لنگه مدتها فراموش شده بود عقب‌ماندگی و خرابی آن زیادتر است و احتیاج بتوجه بیشتری دارد. فهرست احتیاجاتو مستدعیات اهالی بندر لنگه بحضور مبارک علیاحضرت تقدیم گردیده است که اهم آنها از این قرار است:
تأمین آب مشروب اهالی و تسریع در امر رسانیدن آب لوله‌کشی ببندر لنگه مطالعه در امر سدسازی و ذخیره
آب باران در تمام حوزه شهرستان برای مشروب و زراعت کمک بشهرداری بندر لنگه برای شهرسازی.
ایجاد راه بین لارولنگه و بندر عباس و لنگه که مطالعات آن تمام شده و اعتبار آن هم تأمین بوده است. وصل بنادر چارک و مقام براه ساحلی. تسریع در ساختمان اسکله متناسب در بندر لنگه که در حال مطالعه است. توسعه تشکیلات شیلات جنوب و ایجاد سردخانه و کمک بصیادان ماهی و میگو. ایجاد کارخانه کشتی‌سازی و سیمان و دکمه‌سازی از صدف. ترویج امور کشاورزی در بخشها و دادن اعتبار برای حفر چاههای عمیق و نیمه عمیق بوجودآوردن تسهیلات بیشتر در امر مبادلات مرزی، دادن اعتبار کافی بشورای عمران جنوب برای ادامه کارهای اجتماعی و عمومی و راه ساحلی خوشوقتم که به استحضار همکاران محترم برسانم که شهبانوی ارجمند و بلند نظر ما فرمودند آنچه انجام شده کافی نیست و مقرر فرمودند که نسبت به انجام مسدعیات مردم و احتیاجات محل اقدام لازم معمول گردد.
بدون شک با عنایات خاص شاهنشاه آریامهر و علاقه و دلسوزی و توجه علیاحضرت شهبانو احتیاجات و خواسته‌های مردم شهرستان لنگه و رفاه و آسایش عمومی اهالی بنادر و سواحل و جزائر خلیج فارس در آینده بسیار نزدیک بیش از پیش تأمین خواهد شد.
بنده وظیفه خود میدانم که از طرف اهالی شهرستان بندر لنگه درود و سپاس بی‌پایان خود را به پیشگاه مبارک شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی از اینهمه عنایات و لطفی که درباره آنها شده و می‌شوم تقدیم دارم و از این امکان مقدس سر تنظیم به آستان شهریار بزرگ و شهبانوی گرامی ایران فرود بیاورم (احسنت) و از درگاه خداوند متعال مسئلت دارم که شاهنشاه و شهبانو و ولیعهد ایران را برای تأمین سعادت و رفاه ملت ایران سلامت و موفق بدارد (انشاءالله) اگر وقتی باقی مانده است اجازه بفرمائید آقای ایلخان اسفاده بفرمایند.
رئیس- وقتی باقی نمانده، آقای احتشامی بفرمائید.
احتشامی- در این هفته چون دو جلسه تعطیل داشتیم متآسفانه فرصتی بدست نیامد تا پیرامون یکی از مهمترین و اساسی‌ترین و همه جانبه‌ترین برنامه‌های انقلابی سفید ایران که مرحله اجرائی آن بپایان رسیده چند دقیقه‌ای با همکاران گرامی سخن بگویم. اینک موقع را مغتنم شمرده چند دقیقه‌ای تصدیع می‌دهم.
بطوریکه استحضار دارید بعدازظهر پنجشنبه گذشته یعنی ۲۱ اردیبهشت ماه ۱۳۴۶ طی مراسم باشکوهی که در شیراز انجام شد علیاحضرت شهبانوی محبوب ایران اسناد مالکیت ۱۰۱/۴۹۹ خانوار کشاورز مملکت را اعطاء فرمودند. ابتکار جالب و عالی سازمان اصلاحات ارضی کشور در برگزاری این مراسم از دو نظر قابل تقدیر و تحسین است (صحیح است) اول اینکه پایان و حسن ختام این برنامه بزرگ انقلابی را در پیشگاه علیاحضرت شهبانوی ایران انجام دادند دیگر اینکه از نمایندگان دهقانان سراسر کشور را که در شیراز گرد آوردند تا افتخار شرفیابی بحضور علیاحضرت شهبانو را کسب نمایند و اسناد مالکیت خود را از دست مبارک علیاحضرت شهبانو بگیرند.
جمله‌ایکه آقای وزیر کشاورزی در شروع این مراسم بیان داشتند بقدری غرورانگیز و افتخارآمیز است که من عین آنرا تکرار می‌کنم:
تشریفاتی که اکنون در پیشگاه مبارک برگزار می‌گردد آخرین تشریفات رسمی توزیع اسناد مالکیت در کشور است زیرا بخوات ایزد توانا و اراده خلل‌ناپذیر شاهنشاه آریامهر رهبر بزرگ ایران عملیات اجرائی قوانین اصلاحات ارضی که توجه و تحسین همه کشورها و ملتهای جهانرا جلب نموده پایان می‌پذیرد بدون تردید همکاران گرامی مخصوصاً دوستان بزرگوارم که در صف اول مجریان قانون اصلاحات ارضی قرار داشتند و اکنون بپاس خدمات در خشانشان در این مجلس بزرگ نشسته‌اند در این امر از شعف و مسرت با من شریکند (صحیح است) و از اینکه این برنامه عظیم انقلابی با کمال موفقیت به انجام رسیده مانند من احساس غرور و افتخار می‌کنند (صحیح است)
طی مراسم بزرگ و باشکوه شیراز که در حقیقت جشن پیروزی انجام عملیات اجرائی اصلاحات ارضی ایران بود نمایندگان ۱۰۱۴۹۹ خانوار از کشاورزان سراسر کشور که تعداد عائله آنها بالغ ب۵۰۷۴۹۵ نفر می‌گردند تعداد ۵۹۸۰۲ برگ اسناد مالکیت و ۲۵۰۴۸۰ برگ اسناد اجاره سی ساله نسق‌های زراعتی خود را از دست مبارک علیاحضرت شهبانوی گرامی نیکوکار ایران دریافت نمودند و از آن نظر که نتایج عالی قانون اصلاحات ارضی که به امر شاهنشاه اجرا گردید در صورت مذاکرات این مجلس نیز ثبت گردد چند نکته دقیق و جالب توجه از گزارشی که از آن مراسم باشکوه از طرف ایشانبعرض علیاحضرت شهبانوی ایران رسید از نظر همکاران گرامی میگذرانم:
در مدت پنج سال و چهارماهی که از اجرای قانون اصلاحات ارضی می‌گذرد مرحله اول آن در ۱۴۸۳۴ رقبه بمورد اجرا گذاشته‌اند و این رقبات ۵۸۷۵۶۶ خانوار زارع صاحب نسق که تعداد عائله آنها بالغ بر ۲۹۱۸۲۸۳ نفر می‌گردد واگذار گردید. مرحله دوم این قانون نیز در مدت دو سال و دو ماه گذشته در ۵۲۸۱۸ قریه و ۱۷۶۴۴ مزرعه بمورد اجرا گذاشته شد و در نتیجه تا این تاریخ تکلیف قانونی ۲۳۱۵۹۵۰ خانوار زارع که تعداد عائله آنها بالغ بر ۱۱۴۱۵۲۳۶ نفر می‌گردد روشن شده است و من اکنون این موفقیت بزرگ و پیروزی درخشان تاریخی را از صمیم قلب بنمایندگی از فراکسیون حزب مردم به پیشگاه رهبر بزرگ ایران که با ابتکار و هدایت و نظارت مداومشان مراحله اجرائی این برنامه بزرگ انقلابی تاریخی ایران به انجام رسیده تبریک عرض می‌کنم (احسنت) و تصریح می‌نمایم که شاهنشاه روشن بین و بیداردل ما بانجام کار بزرگی که آغاز فرموده بودند بقدری مطمئن و امیدوار بودند که در تاریخ ۱۹ دیماه ۱۳۴۱ در کنگره ملی دهقانان هنگام اعلام منشور آزادی کشاورزان ایران چنین فرمودند:
برای من این ساعت شاید گرامی‌ترین و شریف‌ترین ساعات زندگیم باشد. چون هم یکی از آرزوهای دیرینه خود را برآورده می‌بینم و هم اینکه لااقل هفتاد و پنج درصد جمعیت این مملکت را آزاد و خوشبخت ... و همچنین بیانات تاریخی شاهنشاه در مراسم گشایش دوره اجلاسیه مجلسین در ۱۴ مهرماه ۱۳۴۲ که فرمودند:
این انقلاب اصیل ملی ما که خوشبختانه انعکاس روح و مفهوم تعالیم عالیه دین مقدس اسلام، یعنی عدالت و انصاف و مساوات و دفاع از حقوق محرومین است در تاریخ چند هزار ساله ایران بیسابقه بود زیرا در این انقلاب تمام مظاهر اجتماع ما یکباره دگرگون گردید و اساس فئودالیسم و ارباب و رعیتی و حفظ استثمار دسترنج دیگران بکلی از میان رفت و سنت حفظ منافع اقلیتی معدود بزیان اکثریت، کاملاً واژگون گردید.
دوستان توجه فرمایند این مطالب بقدری حکیمانه و آزاد منشانه است که باید سرلوحه اصلاحات اساسی و انقلاب اجتماعی ملتهائی که هنوز در زیر یوغ دیکتاتورها و زمامداران جاه‌طلبی که خوشبختی خود را در بدبختی و فقر و مسکنت ملت خود میدانند دست و پا می‌زنند قرار گیرد (صحیح است) و اما در مورد مسافرت علیاحضرت شهبانوی ایران بمناطق دورافتاده کشور که باید با کمال افتخار و مباهات آنرا مظهری از روح بلند و قلب پاک و عواطف سرشار علیاحضرت دانست (احسنت) هم مسلک عزیزم جناب آقای آموزگار نماینده محترم بندر لنگه که در این مسافرت افتخار حضور داشته سخن راندند و من فقط اجازه می‌خواهم که یکبار دیگر بر این نکته، تکیه کنم که شهبانوی محبوب و عالیقدر مادر تمام اموریکه بذل توجه و عنایت بدان را تقبل فرمودند با چنان خلوص نیت و صمیمیت و با چنان حسن نظر و فراستی بایفای آن پرداخته‌اند که باید وجود مبارکشان را نعمت خدادادی برای ملت ایران دانست (صحیح است) و من از تعبیر لطیف و نغزی که جناب آقای اسدالله علم وزیر در بار شاهنشاهی هنگام پرده‌برداری از پیکره شهبانوی ایران در شیراز در کمال اخلاص و صفا بیان داشتند کلماتی رساتر سراغ ندارم ایشان گفتند، در کنار کارهای بزرگی که بدست توانای پیشوای خردمند ایران، شاهنشاه آریامهر انجام می‌گردد دست
پر عطوفت شهبانوی محبوب ماکه با نوازش خاصی برسر یتیمان و درماندگان کشیده می‌شود یک موهبت خداوندی است (احسنت) از عنایتتان متشکرم و اگر وقتی باقیمانده است اجازه بفرمائید آقای مهندس والا استفاده کنند.
رئیس- آقای مهندس والابفرمائید.
مهندس والا- باعرض تشکر از دوستانیکه بقیه وقتشان را به بنده دادند خواستم بعرض نمایندگان محترم برسانم که دیروز بعدازظهر جامعه نویسندگان، شعرا، ادبا و مطبوعات شاهد یک جلسه بینظیر وبسیار پرارج و پرارزش بودند این جلسه که بنا به اوامر شهبانوی گرامی علیاحضرت فرح پهلوی تشکیل گردیده بود از کلیه شعرا، نویسندگان، روزنامه نگاران و ادبا در کاخ مرمر دعوتی بعمل آمد که نمونه بازری از توجه و عنایت ذات معظم به ادب و هنر ایران می‌باشد (صحیح است) بنده از موقعیت استفاده می‌کنم و نکات برجسته‌ای را که در فرمایشات معظم‌له به چشم می‌خورد و دستور العمل‌ها و راهنمائیهائیکه در بیانات پر مغز و شیوه‌ای ایشان مستتر است در اینجا بازگو می‌کنم و بسهم خودم بعنوان یکی از خدمتگزاران مطبوعات ایران و یکی از کوچکترین نویسندگان از این همه کرم و عنایت و بزرگواری تشکر می‌کنم و سر تعظیم فرود می‌آوریم علیاحضرت اشراه فرمودند که میل دارند و داشتند که گاهگاهی جلساتی با نویسندگان و شعرا و اهل ادب برقرار کنند و این شاید اولین بار باشد که در تاریخ ایران ملکه عالیقدری نسبت به یک طبقه منور و باذوق مملکت تا این اندازه بذل عنایت بفرمایند (صحیح است) علیاحضرت فرمودند در هر عصر و زمانی ادبیات هرکشور از عناصر اصلی فرهنگ و تمدن آن کشور بوده است و ما که سوابق درخشانی در تاریخ ادب دنیا داریم بایستی اذعان کنیم که ادبیات فارسی جزء لایتجزای فرهنگ و تمدن بشری است و بهمین جهت عنوان فرمودند اینک که در تمام شئون مادی و معنوی جامعه ما تحول و پیشرفت عمیقی آغاز شده است طبعاً مانند هر تحول اجتماعی اصیلی جنبش ادبی می‌باید یکی از اساسی‌ترین مظاهر آن باشد بهمین دلیل دستور فرمودند که کنگره‌ای توسط دفتر فرهنگی و مطبوعاتی دربار شاهنشاهی از کلیه نویسندگان کشور تشکیل بشود و در آنجا در کمیسیونهای مخصوصی راجع به پیشرفت و مشکلات و حتی برای استفاده از نبوغ و استعدادهای نهفته‌ای که تابحال مجال تجلی و تظاهر آنها بوجود نیامده راههای صحیح و اساسی پیشنهاد شود و در این مورد عنوان فرمودند که معظم له کلیه مساعی جمیله خودشان را مبذول خواهند فرمود تا ما بتوانیم رشته پرارزشی را با سایر کشورها در تبادل نظر ادبی و مبادله این آثار برقرار کنیم علیاحضرت در ضمن بیانات خودشان فرمودند پشتوانه‌ای با چنین اهمیت که سوابق تاریخی ملت ایران دارای نویسندگان شعرا و گویندگان بسیار باارج و مقامی بودند بدون تردید در حال حاضر هم خالی نیست و واقعاً هم همینطور است و همینطور که عرض کردم علیاحضرت اشاره فرمودند که امروز ضروری است که در ایران یک نهضت اصیل و خلاقه ادبی بر اساس دو جنبه که احساس می‌شود بوجود آید همینطور که عرض کردم از عین بیانات ایشان بنده قسمتی را بعرض میرسانم فرمودند که اگر چنین سازمانی بر اساس صحیح و سنجیده توسط جامعه ادب معاصر ایران نیز بوجود آید بدیهی است که ما با کمال میل وسیله ارتباط آنرا با سازمانهای مشابه ملی و بین‌المللی در سراسر جهان فراهم خواهیم آورد و بهترین آثار نظم و نثر ایران کنونی را که از طرف چنین مجمعی برگزیده بشود برای ترجمه و انتشار بمراجع بین‌المللی عرضه خواهیم کرد با توجه به عرایض مختصری که کردم و با توجه به اینکه حقیقتاً جنبه معنوی این عمل شهبانوی گرامی مایک بارقه امید و یک روزنه بسیار درخشانی را در قلوب کلیه اهل ادب و هنر بوجود آورده و بدون تردید تاریخ ما نشان دهنده این اصل اساسی است که هر وقت مقام سلطنت نسبت به ادب علاقه‌ای نشان داده شعرا و نویسندگان و ارباب ذوق و ادب توانسته‌اند استعداد خودشان را نشان بدهند و آنرا عرضه کنند و بدون تردید امروز یکی از افتخارات بزرگ ما گنجینه‌های ادبی گذشته ما است که بعلت تشویق‌های مقامات سلطنتی در
ایران بوجود آمده این استعدادها بدون تردید همانطوریکه اشاره کردم در حال حاضر هم وجود دارد و از اینهمه شهبانوی عالیقدر ما تا این حد نسبت به هنر و ادب نویسندگان ابراز علاقه فرمودند جای بسی خوشوتی است (صحیح است) مطلب دیگری که عنوان فرمودند موضوع وظیفه مطبوعات است که مطبوعات را ملزم فرمودند در این نهضت ادبی و در ایجاد محیط سالم برای بوجود آمدن افکار صحیح همکاری و همفکری و همگامی بکنند و تلاش بکنند عین فرمایشاتشان را بنده تکرار می‌کنم فرمودند انتظار دارم جامعه مطبوعات کشور که طبعاً از هر طبقه دیگری در مملکت به طبقه ارباب ادب نزدیک‌ترند و اصولا کار آنها از یکدیگر قابل تفکیک نیست، کمال همکاری را در پیشرفت اینکار، و در تقویت نهضت ادبی کشور البته در جهت اصیل و با ارزش آن مبذول دارند و بخصوص در مورد ایجاد یک مکتب صحیح نقد ادبی به مفهوم عالی و واقعی آن یعنی بصورتیکه امروزه تقریباً در همه جوامع مترقی معمول است توجه خاص بکار برند تا از این راه استعدادهای خلاقه و آثار واقعاً با ارزش ما به جامعه ایرانی و به دیگر علاقمندان آنها در سراسر جهان شناسانده شود بنده متأسفم که فرصت زیادی در اختیار ندارم و از این مختصر فرصتی هم که جناب آقای رئیس مرحمت فرمودند تشکر می‌کنم و با دیگر مراتب احترام و قدردانی خودم را از این همه احساسات و از اینهمه ابتکار و علاقه که یک آثار معنوی جاویدانی را برای نسلهای حاضضر و نسلهای آینده بوجود بیاورند و باقی بگذارند سر تعظیم فرود می‌آورم و امیدوارم که سایه بلند پایه شهبانوی ما بر سر اذرباب قلم و ارباب ادب گسترانده شود و بتواند نسل حاضر یک دیباچه بسیار باارزشی را برای آیندگان بمیراث باقیبگذارد (احسنت- احسنت)
۳- مذاکره در گزارش شور دوم کمیسیون دادگستری راجع به حمایت خانواده
رئیس- وارد دستور می‌شویم گزارش شور دوم لایحه حمایت خانواده مطرح است قرائت می‌شود.
(بشرح زیر خوانده شد)
گزارش شور دوم از کمیسیون دادگستری بمجلس شورای ملی
کمیسیون دادگستری در جلسه ۲۰ اردیبهشت‌ماه ۱۳۴۶ با حضور أقای وزیر دادگستری لایحه شماره ۱۶۲/م. ۴۵/۱۲/۱۰ دولت راجع بحمایت خانواده را برای شور دوم مطرح نمود و با توجه به پیشنهادات رسیده با اصلاحاتی بشرح زیر تصویب کرد.
اینک گزارش آن را بمجلس شورای ملی تقدیم می‌دارد.
لایحه قانون حمایت خانواده
ماده ۱- بکلیه اختلافات مدنی ناشی از امر زناشوئی و دعاوی خانوادگی در دادگاههای شهرستان و در نقاطی که دادگاه شهرستان نباشد در دادگاه بخش بدون رعایت تشریفات قانون آئین دادرسی مدنی رسیدگی خواهد شد.
ماده ۲- منظور از دعاوی خانوادگی دعاوی مدنی بین هر یک از زن و شوهر و فرزندان و جدپدری و وصی و قیم است که از حقوق و تکالیف مقرر در کتاب هفتم (در نکاح و طلاق) و کتاب هشتم (در اولاد) و کتاب نهم (در خانواده) و کتاب دهم (در حجر و قیومت) قانون مدنی و همچنین از مواد ۱۰۰۵ و ۱۰۰۶ و ۱۰۲۸ و ۱۰۲۹ و ۱۰۳۰ قانون مذکور و نیز از مواد مربوطه در قانون امور حسبی ناشی شده باشد.
ماده ۳- دادگاه می‌تواند هر نوع تحقیق و اقدامی را که برای روشن شدن موضوع دعوی و احقاق حق لازم بداند از قبیل تحقیق از گواهان و مطلعین و استمداد از مددکاران اجتماعی و غیره بهر طریق که مقتضی باشد انجام دهد.
ماده ۴- دادگاه هر یک از طریفین را که بی‌بضاعت تشخیص دهد از پرداخت هزینه دادرسی و حق کارشناسی و حق داوری و سایر هزینه‌ها معاف نموده و وکیل مجانی تعیین خواهد کرد. در صورتیکه طرف بی‌بضاعت
محکوم‌له شود محکوم علیه بموجب رای دادگاه ملزم بپرداخت هزینه‌های مذکور خواهد گردید.
ماده۵- وکلاوکارشناس مذکور در ماده فوق مکلف به انجام دستور دادگاه می‌باشند.
ماده۶- دادگاه مکلف است بتقاضای هر یک از طرفین موضوع دعوی را به استثنای رسیدگی به اصل نکاح و طلاق بیک تاسه داور ارجاع نماید و مدت اعلام نظر داوران به تعیین دادگاه خواهد بود در صورتیکه دادگاه تشخیص دهد که تقاضای مذکور برای فرار از رسیدگی و اطاله کار است از قبول تقاضا خودداری خواهد کرد.
داوری در این قانون تابع شرایط داوری مندرج در قانون آئین دادرسی نمی‌باشد.
ماده۷- داور یا داوران سعی در سازش بین طرفین خواهند نمود و در صورتیکه موفق به اصلاح نشوند رای خود را در ماهیت دعوی ظرف مدت مقرر صادر و بدادگاه تسلیم خواهند کرد.
رای داور وسیله دادگاه بطرفین ابلاغ می‌شود و در مدت ده روز از تاریخ ابلاغ قابلااعتراض است در صورتیکه طرفین به رای داور تسلیم باشند یا در موعد مقرر اعتراضی ننمایند رای بمورد اجرا گذارده خواهد شد و در صورت اعتراض دادگاه در جلسه فوق العاده به اعتراضات رسیدگی نموده و رای صادر می‌نماید و این رای قطعی است.
در صورت عدم وصول رای داوران تا پایان مدت مقرر دادگاه در ماهیت امر رسیدگی کرده و رای خواهد داد.
ماده۸- اجرای صیغه طلاق پس از رسیدگی دادگاه و صدور گواهی عدم امکان سازش صورت خواهد گرفت متقاضی گواهی عدم امکان سازش باید تقاضانامه‌ای بدادگاه تسلیم نماید.
در تقاضانامه مذکور باید علل تقاضا بطور موجه قید گردد پس از وصول تقاضانامه دادگاه راسا یا در صورتیکه مقتضی بداند وسیله داور یا داوران سعی در اصلاح بین شوهر وزن و جلوگیری از وقوع طلاق خواهد نمود هر گاه مساعی دادگاه برای حصول سازش بنتیجه نرسد دادگاه گواهی عدم امکان سازش را صادر خواهد نمود. دفتر طلاق پس از دریافت گواهی مذکور به اجرای صیغه طلاق و ثبت آن اقدام خواهد نمود.
ماده۹- در مواردیکه برای طلاق بین زن و شوهر توافق شده باشد طرفین باید توافق خود را بدادگاه اعلام نمایند و دادگاه گواهی عدم امکان سازش را صادرخواهد کرد هر گاه زوجین در اعلامیکه بدادگاه می‌کنند ترتیب اطمینان بخشی برای نگهداری اطفال و پرداخت هزینه آنان پیش بینی نکرده باشند دادگاه طبق ماده ۱۳ این قانون عمل خواهد کرد. در صورتیکه ترتیب نگاهداری اطفال که از طرف زوجین داده شده پس از وقوع طلاق بر هم بخورد دادگاه بنابر اعلام یکی از والدین یا اقربای طفل یا دادستان شهرستان طبق ماده ۱۳ این قانون عمل خواهد کرد.
ماده۱۰- در مورد ماده ۴ قانون ازدواج نیز در صورتیکه زن بخواهد بوکالت از طرف شوهر خود را مطلقه نماید باید طبق ماده ۸ گواهی عدم امکان سازش از دادگاه تحصیل کند.
ماده۱۱- علاوه بر موارد مذکور در قانون مدنی در موارد زیر زن یا شوهر بر حسب مورد می‌تواند از دادگاه تقاضای صدور گواهی عدم امکان سازش نماید.
۱- در صورتیکه زن یا شوهر بحکم قطعی بمجازات پنجسال حبس یا بیشتر با بجریمه که بر اثر عجز از پرداخت منجر بپنجسال حبس شود و یا بحبس و جریمه‌ای که مجموعاً منتهی به پنجسال حبس یا بیشتر شود محکوم گردد و حکم حبس یا جریمه در حال اجرا باشد.
۲- ابتلا بهر گونه اعتیاد مضری که بتشخیص دادگاه به اساس زندگی خانواده خلل وارد آورد و ادامه زندگی زناشوئی را غیر ممکن سازد.
۳- هرگاه زوج بدون رضایت زوجه همسر دیگری اختیار کند.
۴- هر گاه یکی از زوجین زندگی خانوادگی را ترک کند. تشخیص ترک زندگی خانوادگی با دادگاه است.
۵- در صورتیکه هر یک از زوجین در اثر ارتکاب جرمیکه مغایر حیثیت خانوادگی و شئون طرف دیگر باشد بحکم قطعی در دادگاه محکوم شود. تشخیص اینکه جرمی مغایر حیثیت و شئون خانوادگی است با توجه بوضع و موقع طرفین و عرف و موازین دیگر با دادگاه می‌باشد.
ماده ۱۲- در کلیه مواردیکه اختلاف زناشوئی منجر بصدور گواهی عدم امکان سازش می‌شود دادگاه چگونگی نگاهداری اطفال و میزان نفقه ایام عده را با توجه بوضع اخلاقی و مالی طرفین و مصلحت اطفال معین و مقرر می‌کند دادگاه مکلف است ضمن صدور گواهی عدم امکان سازش تکلیف نگاهداری فرزندان را پس از طلاق تعیین نماید و اگر قرار باشد فرزندان نزد مادر یا شخص دیگری بمانند ترتیب نگاهداری و میزان هزینه آنانرا مشخص بسازد.
نفقه زوجه از عواید و دارائی مرد و نفقه اولاداز عواید و دارائی مردیازن و یاهر دو حتی از حقوق بازنشستگی استیفا گردد تعیین و طریقه اطمینان بخشی برای پرداخت آن مقرر می‌کند. دادگاه همچنین ترتیب ملاقات اطفال را برای طرفین معین می‌نماید حق ملاقات با طفل در صورت غیبت یا فوت پدر و مادر باقربای طبقه اول غایب یا متوفی منتقل خواهد شد.
اطفالیکه والدین آنان قبل از تصویب این قانون از یکدیگر جدا شده‌اند در صورتیکه بطرفین اطمینان بخشی ترتیب هزینه نگاهداری و حضانت آنان داده نشده باشد مشمول مقررات این قانون خواهند بود.
ماده ۱۳- در هر مورد که دادگاه حسب اعلام یکی از والدین یا اقربای طفل ضرورت دارد نسبت بتصمیم قبلی خود تجدید نظر خواهد نمود در این موارد دادگاه می‌تواند حضانت طفل را بهر کس که منقضی بداند محول نماید ولی در هر حال هزینه حضانت بعهده کسی است که بموجب تصمیم دادگاه مکلف بپرداخت می‌شود.
ماده۱۴- هر گاه مرد بخواهد با داشتن زن زن دیگری اختیار نماید باید از دادگاه تحصیل اجازه نماید دادگاه وقتی اجازه اختیار همسر تازه خواهد داد که با انجام اقدامات ضروری و در صورت امکان تحقیق از زن فعلی توانائی مالی مردوقدرت او را به اجرای عدالت احراز کرده باشد هرگاه مردی بدون تحصیل اجازه از دادگاه مبادرت به ازدواج نماید بمجازات مقرر در ماده ۵ قانون ازدواج مصوب ۱۳۱۰- ۱۳۱۶ محکوم خواهد شد.
ماده۱۵- شوهر می‌تواند با تایید دادگاه زن خود را ازاشتغال به هر شغلی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیات خود یا زن باشد منع نماید.
ماده۱۶- تصمیم دادگاه در موارد زیر قطعی است و در سایر موارد فقط پژوهش پذیر می‌باشد.
۱- صدور گواهی عدم امکان سازش.
۲- تعیین نفقه ایام عده و هزینه نگاهداری اطفال.
۳- حضانت اطفال.
۴- حق ملاقات پدر و مادر یا اقربای طبقه اول غائب یا متوفی با طفل یا اطفال.
۵- اجازه مقرر در ماده ۱۴.
ماده۱۷- مقررات ماده ۱۱ بصورت شرایط ضمن العقد در ورقه عقد ازدواج قید و در این موارد وکالت زن برای اجرای طلاق تصریح خواهد شد.
این طلاق طبق مقررات قانون مدنی بائن خواهد بود.
ماده۱۸- زوجین یا هر یک از آنها می‌توانند از دادگاه تقاضا کنند قبل از ورود در ماهیت دعوی مسئله حضانت اطفال یا وضع فعلی یا هزینه نگهداری آنان را مورد رسیدگی فوری قرار دهد و قراری در این باره صادر نماید هرگاه چنین تقاضائی بدادگاه برسد دادگاه مکلف است بمسئله رسیدگی نماید قرار موقت دادگاه نسبت بحضانت یا زهینه اطفال قطعی است و فوراً بمورد اجرا گذارده می‌شود.
ماده۱۹- پس از اجرای این قانون سردفتران طلاق نمی‌توانند بر حسب مورد بدون ارائه گواهی عدم امکان
سازش یا حکم دادگاه مبادرت به اجرای صیغه طلاق و ثبت ان نمایند. متخلفین بمجازات انتظامی از درجه ۴ ببالا محکوم خواهند شد.
تبصره- مدت اعتبار گواهی عدم امکان سازش از تاریخ صدور سه ماه است.
ماده۲۰- رسیدگی به امور خانوادگی در دادگاه بدون حضور تماشاچی انجام خواهد گرفت.
ماده۲۱- اجرای احکام دادگاه تابع مقررات عمومی است.
ماده۲۲- آئیننامه اجرائی این قانون را وزرات دادگستری ظرف سه ماه از تاریخ تصویب این قانون تنظیم و پس از تصویب هیئت وزیران بمورد اجرا خواهد گذارد.
ماده۲۳- دولت مامور اجرای این قانون است.
مخبر کمیسیون دادگستری- رضامجد
رئیس- ماده اول مطرح است قرائت می‌شود.
(بشرح زیر خوانده شد)
ماده ۱- بکلیه اختلافات مدنی ناشی از امرزناشوئی و دعاوی خانوادگی در دادگاههای شهرستان و در نقاطیکه دادگاه شهرستان نباشد در دادگاه بخش بدون رعایت تشریفات قانون آئین دادرسی مدنی رسیدگی خواهد شد.
رئیس- آقای دکتر مبین بفرمائید.
دکتر مبین- بنده بعنوان مقدمه می‌خواستم عرض کنم که همیشه نظر این دولت بکرات در جلسات علنی ابراز شده به این ترتیب که لوایح تقدیمی بوسیله دولت در فراکسیون پارلمانی اصلاح شده و پیشرفت کرده و به نحو بهتری تبدیل شده و در مجالس پس از مذاکره بیشتر بهتر اصلاح شده است بنده به این نتیجه می‌خواستم برسم که همیشه مشورت مفید بوده و هست و زیادی مشورت هیچ موقع ضرر نداشته و ما هم اینجا دوآیه داریم و شاورهم فی الامر و امر هم شوری بینهم. اما راجع به انتقاد بنده می‌خواستم عرض کنم فرق بین انتقاد و بدگوئی زیاد است انتقاد در جهت بهبود مطلب است و در جهت بیشتر شور کردن و بیشتر مشورت کردن است ولی بدگوئی مسئله دیگری است حساب جدائی دارد در این چند روزی که درکنگره شرکت داشتیم همیشه به این نکته تکیه می‌شد که مامیبایست نواقص را تذکر بدهیم که بالنتیجه مطلع بشویم و مستحضر بشویم از نواقص کار که رفع آنها موجب پیشرفت و اصلاح کار است و هیچوقت تذکر نواقص عیبی ندارد بخصوص اگر توام با حسن نیت باشد و غرض در بین نباشد بنده اگر بعنوان مخالف اسم نوشتم از نظر این نیست که مخالف لایحه هستم بهیچ وجه چون بنده الان یک فرد حزبی هستم نمی‌توانم بهیچوجه بالایحه‌ای که در فراکسیون مورد مطالعه قرار گرفته مخالف باشم ولی اجبار آئین نامه‌ای دارم چون در آئین نامه می‌گوید که باید اول مخالف صحبت بکند بعد موافق اگر مخالف صحبت نکند موافق اجازه صحبت پیدا نخواهد کرد (خنده نمایندگان) بنابراین نفر اولی که صحبت می‌کند باید مخالف باشد پس بنده برای اجرای آئین نامه ناچارم تذکر خودم را بعنوان مخالف عرض کنم ثانیاً موقعیکه این لایحه در فراکسیون پارلمانی مطرح بود بنده نمی‌توانستم شرکت داشته باشم آنموقع معذور بودم از شرکت در فراکسیون پارلمانی بنابراین این مطالب را در آنجا نگفته‌ام در کمیسیون دادگستری هم بنده بطور صریح عرض می‌کنم حریف نشدم که بعضی از مطالب خودم را بکرسی بنشانم بعضی‌هاش قبول شد بنده خواستم عرض کنم که نظر بنده مخالف با لایحه نیست بلکه عرایضم برای جلب توجه همکاران محترم است که اگر اینجا امکان ندارد که آن پیشنهاداتیکه بنده داشتم تجدید کنم لااقل دولت این توجه را پیدا بکند که در مجلس سنا قبل از اینکه این لایحه بتصویب نهائی برسد این مطالبیکه عرض خواهم کرد در نظر گرفته بشود ما بطور کلی می‌بایست مصلحت مملکت را در نظر بگیریم موازین شرع مقدس را در نظر بگیریم قانون اساسی را در نظر بگیریم حقوق
مردم را در نظر بگیریم بنده و بخصوص همکاران حزبی باید مصلحت حزبی را هم در نظر بگیریم ما الان ۱۴۷ نفر در این مجلس هستیم و کاملاً پسندیده است که در مجلسی که یک اکثریت قاطع حزبی وجود دارد لوایح باید بدون عیب و نقص تصویب بشود چون با بودن چنین اکثریتی قطعاً باید هر لایحه‌ای که تصویب می‌شود کاملاً بی عیب و نقص باشد (دکتر اسفندیاری- انشاالله) انشاالله در این لایحه چون ماده اول لایحه مربوط است به ((کلیه اختلافات مدنی ناشی از امرزناشوئی و دعاوی خانوادگی...)) بنابراین ماده اول ارتباط پیدا می‌کند با تمام لایحه بنده برای اینکه ماده یک است و در موارد مختلف صحبت نکنیم و ماده یک هم ارتباط دارد به تمام مواد تمام مطالبی را که در نظر دارم خلاصه می‌کنم و تقاضا دارم که مورد توجه قرار بگیرد اعم از اینکه در این مجلس طبق آئین نامه بشود قبول کرد یا اگر اینجا ممکن نیست و طبق آئین نامه اشکال دارد در مجلس سنا توجه بشود این لایحه راجع به چگونگی تعیین داورساکت است و روشن نشده که باید به تراضی زوجین باشد یا انتخاب دادگاه در این امرلایحه بکلی ساکت است و این سکوت برای چنین لایحه‌ای یک نقص بسیار مهمی است راجع به تصمیم یک طرفه دادگاه در مورد صدور گواهی عدم سازش گفته است دادگاه مساعی خودش را بکار خواهد برد تابین زوجین را اطلاح کند و اگر موفق نشد گواهی عدم سازش صادر می‌کند و هیچ راهی برای دادگاه در این مورد پیش بینی نشده که تقاضای متقاضی را رد بکند.
رئیس- آقای دکتر مبین بهتر است که در مواد به ترتیبی که مطرح می‌شود صحبت بفرمائید تا بتوانم رای بگیریم چون باین ترتیب که نمیشود رای گرفت.
دکتر اسفندیاری- چون پیشنهادی غیر از پیشنهاد حذف در شور دوم نمیشود داد قط تذکر بدهند.
دکتر مبین- بنده یک پیشنهاد بیشتری تجدید نخواهم کرد راجع به مطالب دیگر برای جلب توجه همکاران محترم است که اگر اصلاحش در اینجا عملی نیست در مجلس سنا مورد توجه قرار بگیرد میفرمائید در مواد صحبت کنم در مواد صحبت خواهم کرد ولی ماده یک مربوط به تمام لایحه می‌شود.
رئیس- اجازه بفرمائید بماده یک رای بگیریم یعد در مواددیگر اگر فرمایشی داشتید بفرمائید. آقای حاذقی اگر در ماده اول فرمایشی دارید بفرمائید.
حاذقی- در ماده اول در کلیات هم می‌شود صحبت کرد.
رئیس- شور دوم لایحه است و در کلیات آخر می‌توانید صحبت کنید.
حاذقی- عرض می‌کنم که بطور کلی این لایحه یکی از اهم لوایحی است که در مجلس شورای ملی در این دوره طرح شده برای اینکه تحکیم بنیاد خانواده و برقراری یک اصولی که زندگی خانوادگی بر روی آن اصول استوار و محکم و متین باقی بماند و صلح در خانواده حکمفرماباشد و هر مشکلی پیش بیاید از راه خودش حل بشود مهمترین موضوع یک اجتماع است و بریا همین است که شرع مقدس اسلام دین اکثریت قاطع مردم ایران بتمام معنی نسبت به موضوع خانواده و اساس روابط مرد وزن و حفظ حقوق هر دو و حفظ حقوق فرزندان و حفاظت و تربیت آنها کمال توجه و مراقبت را کرده منتهی مشکلی که در بین مردم ایران وجود داشته و دارد این است که ما در عمل احکام اسلام را بمیل خودمان و روی هوای نفس خودمان تعبیر و توجیه کرده‌ایم و در نتیجه مصالح خانواده دستخوش هوی و هوس افراد شده تا آن حد که لطمه بزرگی باین امر وارد شده و موجب تهیه این لایحه و تقدیم آن به مجلس شورای ملی گردیده است افکار عمومی مردم ایران خواهان یک توجه خاصی است به مساله اصلاح خانواده و تحکیم اساس خانواده و این قانون از آغاز پیدایشش کمال مراقبت را داشته‌ایم که از افکار افراطی و تفریطی بر حذر باشد یعنی از یک طرف توجهی به سخنان افرادی که متاسفانه به اصول و مبانی دین اسلام آشنائی نداشتند نشده زیرا نظراتی می‌دادند که مغایر با مبانی اسلام بود که نه مجلس شورای ملی قبول می‌کرد این مطلب را و نه دولت که مسئول تقدیم و طرح لوایح است
موافق این امر بوده زیرا بخاطر داریم که وقتی افکاری مغایر این اصول اظهار شده بود شخص رئیس دولت رسماً اینجا در پشت این تریبون اظهار کردند که این دولت با هر فکری که مغایر با مبانی دین مقدس اسلام باشد مخالف است و حاضر نیست که تسلیم این چنین افکار باشد پس از این افکارافراطی باید بر حذر باشد چنانکه این لایحه هست از طرفی هم این لایحه افکار مردمی را هم که منحط و غیر آماده برای اجرای اصول قانون اسلام هستند یک الزام قانونی برایشان پیش میاورد که آنها نتوانند بنا بمیل خودشان سوء تعبیر بکنند و مرتکب کارهائی بشوند که مبنای خانواده را متزلزل بکند.
رئیس- آقای حاذقی بنده فکر می‌کنم در کلیات آخر بهتر می‌شود راجع به این مطالب صحبت کرد.
حاذقی- چشم بنابراین می‌خواهم عرض کنم که خانمها و آقایان نمایندگان توجه داشته باشند که این لایحه تمام مراحل را با کمال دقت و توجه طی نموده و هفته‌ها این لایحه در کمیسیون دادگستری مورد بحث و شور بوده و تمام نظراتیکه بود بدقت و باتوجه بررسی شده و باذره بین موشکافی با موازین شرع مقدس اسلام تطبق گردیده است و توجه داشته باشند که باتصویب این لایحه که ماده اولش مطرح است یک کار مهمی که در سرنوشت این مملکت و این ملت موثر است انجام می‌دهند که هم احکام دین اجرا شده است و هم حقوق خانواده‌ها طبق اصولی که اینک در همه ممالک هست حفظ شده و مورد حمایت قرار گرفته بنابراین من با این ماده اول موافق هستم و اگر نظرات دیگری در زمینه بحث و شور در این مواد بود در کلیات آخر صحبت خواهم کرد.
رئیس- نظر دیگری در ماده اول نیست؟(اظهاری نشد) بماده اول رای می‌گیریم خانمها و آقایانیکه موافقند خواهش می‌کنم قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد.
ماده دوم مطرح است قرائت می‌شود.
(بشرح زیر خوانده شد)
ماده۲- منظور از دعاوی خانوادگی دعاوی مدنی بین هر یک از زن و شوهر و فرزندان وجد پدری ووصی و قیم است که از حقوق و تکالیف مقرر در کتاب هفتم (در نکاح و طلاق) و کتاب هشتم (در اولاد) و کتاب نهم (در خانواده) و کتاب دهم (در حجر و قیمومت) قانون مدنی و همچنین از مواد ۱۰۰۵و ۱۰۰۶و ۱۰۲۸و ۱۰۲۹و ۱۰۳۰ قانون مذکور و نیز از مواد مربوط در قانون امور حسبی ناشی شده باشد.
رئیس- خانم دکتر دولتشاهی بفرمائید.
بانو دکتر دولتشاهی- با اجازه مقام ریاست، بنده بعنوان پیشنهاد بین الشورین پیشنهادی داده بودم که فکر می‌کنم تا اندازه‌ای مربوط می‌شود بهمین ماده، پیشنهاد بنده اضافه کردن یک ماده بود به این لابحه برای رسیدگی بقسمتی از دعواهای مالی که ممکن است بین زن و شوهر بوجود بیاید، در کمیسیون پیشنهاد بنده رد شد بنده اجازه خواستم که در اینجا توضیحی بدهم...
رئیس- خانم دکتر دولتشاهی اگر ماده اضافی است که به این ماده مربوط نیست.
بانو دکتر دولتشاهی- بهمین ماده مربوط می‌شود.
رئیس- پس تبصره است.
بانو دکتر دولتشاهی- همینطور است که جناب آقای رئیس میفرمائید ممکن است بصورت تبصره گذاشت چون در اینجا دعواها را تذکر می‌دهد ولی ذکری از دعواهای مالی بمیان نیاورده است، در خود ماده هم نمی‌توانست باشد چون ما دعواهای مالی را تفکیک کرده‌ایم، اولا بنده چرا این پیشنهاد را دادم؟ چون ریشه بسیاری از دعواهای خانوادگی دعواهای مالی است و در غالب موارد اختلافاتیکه پیش میاید وقتی قاضی رسیدگی می‌کند متوجه می‌شود که از دعواهای مالی ریشه گرفته که بناچار باید در دادگاههای دیگری مطرح بشود و تشریفات دیگری طی بکند و نتیجه این می‌شود که مانع می‌شود که داور و بطور کلی دادگاه براحتی بتوانند رسیدگی و نتیجه گیری کنند و دعوا منجر به سازش یا صدور گواهی عدم امکان سازش گردد
از لحاظ دعاوی اموال غیر منقول البته حرفی نیست و بکلی تشریفات دیگری دارد و آئین دادرسی مدنی نسبت به آنها باید اجرا شود اما راجع به اموال منقول که درباره آنها دعوا باشد مشکلاتی در این مورد پیش میاید، در قدیم رسم بود که در مقابل جهاز رسیده می‌گرفتند ولی امروزه کمتر کسی اینکار را می‌کند و از طرف دیگر جهازی را که پانزده یا بیست سال پیش زنی به خانه‌ای آورده کهنه و فرسوده شده و اشیاء جدیدی بجای آنها خریداری شده و رسیدگی به آنها هم زیاد مشکل نیست ووقت دادگاه را هم زیاد نخواهد گرفت و چون مربوط می‌شود به جریان حل و فصل دعوا حق اینست که رسیدگی به این قبیل دعاوی که خیلی هم بزرگ نیست کاملاً عملی باشد و کمک می‌کند به اینکه دادگاه و آن کسانیکه واسطه هستند یا اقربا هستند یا هر کس دیگر بتوانند زودتر راه حل پیدا کنند و متنع بشوند که این دعوا طولانی بشود، بنده اجازه خواستم توجه همکاران محترم را جلب کنم که اگر هم در اینجا عملی نیست در مجلس محترم سنا اینکار رسیدگی شود.
رئیس- منظورتان این است که پیشنهادتان را مطرح کنیم یا در مجلس سنا رسیدگی شود؟ ولی باید عرض کنم که پیشنهاد شما در این ماده مربوط به امور مالی است که تشریفات جداگانه‌ای دارد. نظر دیگری در ماده دوم نیست؟ (اظهاری نشد) رای می‌گیریم بماده دوم خواهش می‌کنم خانمها و آقایانیکه موافقند قیام بفرمایند (اکثر بخاستند) تصویب شد. ماده سوم قرائت می‌شود.
(بشرح زیرخوانده شد)
ماده ۳- دادگاه می‌تواند هر نوع تحقیق و اقدامی را که برای روشن شدن موضوع دعوی و احقاق حق لازم بداند از قبیل تحقیق از گواهان و مطلعین و استمداد از مددکاران اجتماعی و غیره بهر طریق که مقتضی باشد انجام دهد.
رئیس- در ماده سوم نظری نیست؟(اظهاری نشد) رای می‌گیریم بماده سوم خواهش می‌کنم خانمها و آقایانیکه موافقند قیام بفرمایند (اکثر بخاستند) تصویب شد. ماده چهارم خوانده می‌شود.
(بشرح زیرخوانده شد)
ماده۴- دادگاه هر یک از طرفین را که بی‌بضاعت تشخیص دهد از پرداخت هزینه دادرسی و حق کارشناس و حق داوری و سایر هزینه‌ها معاف نموده و وکیل مجانی تعیین خواهد کرد. در صورتیکه طرف بی بضاعت محکوم له شود محکوم علیه بموجب رای دادگاه ملزم بپرداخت هزینه‌های مذکور خواهد گردید.
رئیس- در ماده چهارم نظری نیست؟ (اظهاری نشد) رای می‌گیریم بماده چهارم خواهش می‌کنم خانمها و آقایانیکه موافقند قیام بفرمایند (اکثر بخاستند) تصویب شد. ماده پنجم قرائت می‌شود.
(بشرح زیرخوانده شد)
ماده ۵- وکلا و کارشناسان مذکور در ماده فوق مکلف به انجام دستور دادگاه می‌باشند.
رئیس- در ماده پنجم نظری نیست؟ (اظهاری نشد) رای می‌گیریم بماده پنجم خواهش می‌کنم خانمها و آقایانیکه موافقند قیام بفرمایند (اکثر بخاستند) تصویب شد. ماده ششم قرائت می‌شود.
(بشرح زیرخوانده شد)
ماده۶- دادگاه مکلف است بتقاضای هر یک از طرفین موضوع دعوی را به استثنای رسیدگی به اصل نکاح و طلاق بیک تا سه داور ارجاع نماید و مدت اعلام نظر داوران بتعیین دادگاه خواهد بود در صورتیکه دادگاه تشخیص دهد که تقاضای مذکور برای فرار از رسیدگی و اطاله کار است از قبول تقاضا خودداری خواهد کرد.
داوری در این قانون تابع شرایط داوری مندرج در قانون آئین دادرسی مدنی نمی‌باشد.
رئیس- آقای دکتر مبین بفرمائید.
دکتر مبین بطور خلاصه در ماده اول عرض
کردم که در ماده شش دادگاه مکلف شده است که اگر از طرف زوج یا زوجه تقاضای ارجاع بداوری بشود قبول کند و ارجاع کند داورها هم کارشان تابع شرایط داوری مندرج در قانون آئین دادرسی مدنی نیست ولی گفته نشده حالا که باید تقاضای ارجاع بداوری بکند طبق تقاضای یکی از طرفین- یا طرفین دادگاه باید چطور ارجاع بکند این داورها را زوج انتخاب می‌کند زوجه انتخاب می‌کند خود دادگاه انتخاب می‌کند و در آخرش گفته داوری در این قانون تابع شرایط داوری مندرج در قانون آئین دادرسی مدنی نمی‌باشد پس باید تابع یک چیز باشد و آن چیز معین نشده است بنده این را بعنوان تذکر عرض می‌کنم و اگر فکرمیکنید که اشکالی نیست که نیست ولی بنده فکر می‌کنم که اشکالی پیدا بشود و چون در اینمورد پیشنهادی بمجلس داده نشده من فکر می‌کنم که بعداً توجه بفرمائید و رفع اشکال بشود و برای دادگاه تکلیفی معین بکنند که نحوه ارجاع بداوری چطور خواهد بود.
رئیس- آقای دکتر یگانگی جنابعالی هم راجع به ماده ۶ فرمایشی دارید؟ بفرمائید.
دکتر اسفندیاریگانگی- بنده خواستم استنباط خودم را راجع باین ماده ششم و موضوع داوری باستحضار نمایندگان برسانم که شاید اشکالی که اقای دکتر مبین دارند در اینجا رفع بشود بطور کلی داور را طرفین دعوی تعیین می‌کنند در اینجا زوجین اگر رضایت بدهند که یکنفر داور که مرضی الطرفین انها است رسیدگی بکند یک داور کافی خواهد بود ولی اگر اختلافی داشته باشند یک داور را زوجه تعیین می‌کند و یک داور را شوهر تعیین می‌کند و داور سوم را این دو داور انتخاب می‌کنند که در حقیقت می‌شود سرحکم و سرداور این استنباط من است م تصور می‌کنم در انشاء قانون این منظور بوده است اگر بنده اشتباه می‌کنم استدعا می‌کنم نماینده دولت این را روشن بفرمایند.
دکتر اسفندیاری- بیشتر منظور این بوده است که از اقوام طرفین استفاده شود.
رئیس- آقای مجد بفرمائید.
مجد- بحث تعیین داور و تکالیف داور از نص صریح قرآن استفاده و الهام گرفته شده در قرآن آیه ایست وان خفتم شقاق بینهمافابعثواحکماً من اهله و حکماً من اهلها اگر شما دیدید که اختلافی بین زن و شوهر پیدا شد یک داور از اینطرف تعیین کنید یکی از آنطرف تا این داورها بنشینند صحبت بکنند تا اختلافات از بین برود بنابراین تعیین داور باین ترتیب و محدود کردنش بیک نفر از این نظر که صراحت قرآن بوده یک تا سه نفر شده که اگر دادگاه دیدبین آنها اختلاف نظری پیدا شد داور دیگری پیدا می‌کند که سر دارو خواهد بود این داوری، داوری اجباری است و داوری اجباری مواردی که در دادگاه مکلف است بتقاضای یکی از طرفین موضوع را ارجاع بداوری کند در قانون فعلی ایران این موارد هست داوری در اختلاف بین زن و شوهر راجع بسوء رفتار و عدم تمکین و نفقه و کسوه و سکنی که بر عهده شوهر و در حضانت زن باشد از طرف هر یک از زوجین طرح دعوا بشود که الان همه در قانون مدنی ما موجود است دادگاه بتقاضای هر یک از زن و شوهر دعوا را به داوری ارجاع می‌کنند و اما راجع باینکه داور چه تکلیفی دارد چطور باید رسیدگی بکند بهتر است در آئین نامه این بحث بشود و هر چه قانون منجز و مختصر باشد و رد حدود قانون تعیین بشود بهتر خواهد بود و در آئین نامه این وظایف تعیین خواهد شد.
رئیس- نظر دیگری در ماده ششم نیست؟(اظهاری نشد) رای می‌گیریم بماده ششم خواهش می‌کنم خانمها و آقایانیکه موافقند قیام بفرمایند (اکثر بخاستند) تصویب شد.
۴- تصویب صورت جلسه
رئیس- راجع بصورت جلسه قبل نظری نیست؟(اظهاری نشد) صورت جلسه دفعه گذشته تصویب می‌شود آقای مهندس صائبی.
مهندس صائبی- نامه ایست از آقای وجیه الله صادقی آموزگار سابق فرهنگ ملایر در مورد عدم پرداخت مطالبات زمان خدمتش که تقدیم مقام ریاست می‌کنم مقرر
فرمائید بتقاضای ایشان رسیدگی و احقاق حق شود.
۵- ادامه مذاکرات و تصویب گزارش شور دوم کمیسیون دادگستری راجع بحمایت خانواده و ارسال بمجلس سنا
رئیس- ماده هفتم قرائت می‌شود.
(بشرح زیر قرائت شد)
ماده۷- داور یا داوران سعی در سازش بین طرفین خواهند نمود و در صورتیکه موافق به اصلاح نشوند رای خود را در ماهیت دعوی ظرف مدت مقرر صادر و بدادگاه تسلیم خواهند کرد.
رای داور وسیله دادگاه بطرفین ابلاغ می‌شود و در مدت ده روز از تاریخ ابلاغ قابل اعتراض است در صورتیکه طرفین برای داور تسلیم باشند یا در موعد مقرر اعتراضی ننمایند رای بمورد اجرا گذارده خواهد شد و در صورت اعتراض دادگاه در جلسه فوق العاده به اعتراضات رسیدگی نموده و رای صادر می‌نماید و این رای قطعی است.
در صورت عدم وصول رای داوران تا پایان مدت مقرر دادگاه در ماهیت امر رسیدگی کرده و رای خواهد داد.
رئیس- در ماده۷ نظری نیست؟(اظهاری نشد) رای می‌گیریم بماده ۷ خواهش می‌کنم خانمها و آقایانیکه موافقند قیام بفرمایند (اکثر بخاستند) تصویب شد. ماده ۸ قرائت می‌شود.
(بشرح زیرخوانده شد)
ماده۸- اجرای صیغه طلاق پس از رسیدگی دادگاه و صدور گواهی عدم امکان سازش صورت خواهد گرفت متقاضی گواهی عدم امکان سازش باید تقاضا نامه‌ای بدادگاه تسلیم نماید.
در تقاضانامه مذکور باید علل تقاضا بطور موجه قید گردد پس از وصول تقاضانامه دادگاه راسا یا در صورتیکه مقتضی بداند وسیله داوریا داوران سعی در اصلاح بین شوهر وزن و جلوگیری از وقوع طلاق خواهد نمود هر گاه مساعی دادگاه برای حصول سازش بنتیجه نرسد دادگاه گواهی عدم امکان سازش را صادر خواهد نمود. دفتر طلاق پس از دریافت گواهی مذکور به اجرای صیغه طلاق و ثبت آن اقدام خواهد نمود.
رئیس- آقای معتمدی بفرمائید.
معتمدی- سطر آخر این ماده چنین استنباط می‌شود که اگر گواهی عدم امکان سازش از طرف دادگاه بدفتر طلاق برسد دفتر طلاق صیغه طلاق را جاری می‌کند در صورتیکه طبق اصل شرع اگر به این سادگی و باینطور که اینجا نوسته شده است باشد طلاق صحیح و نافذنیست زیرا اصل شرع می‌گوید الطلاق لمن اخذ باالساق و این اصلی است که نمیشود زیرپا گذاشت بنده پیشنهاد کردم که در اینجا اضافه شود که طلاق با رضایت شوهر که بموازین شرعی باشد (مهندس ارفع- بارضایت شوهر که قبلاً هم بود) بنده می‌خواستم در این باره جناب آقای وزیر دادگستری یا دیگری توجیه بفرمایند که انتهای این ماده با این ماده با این اصل شرعی چطور می‌تواند تطبیق داشته باشد.
رئیس- آقای دکتر مبین بفرمائید.
دکتر مبین- بنده قبل از اینکه ایرادی که بنظرم می‌رسد عرض کنم می‌خواستم به همکار محترم جناب آقای معتمدی عرض کنم که این لایحه بمنظور جلوگیری از حق مرد راجع به طلاق نیست این لایحه بمنظور جلوگیری از حق مرد راجع به طلاق بجای خودش هست موازین شرعی بجای هست ولی قبل از آنکه طلاق انجام شود گرفتن گواهی عدم سازش از دادگاه لازم است بنابراین حقی را از بین نبرده است و با موازین شرعی مخالف نیست و خواسته یک قدری امر طلاق را مشکل تر کند و مشکل شدن طلاق موافق نظر پیغمبر اسلام هم بوده است و بنابراین بنده خیال می‌کنم که همه موافق باشیم که تشریفات طلاق تا آنجا که ممکن است مشکل بشود اما مطلبی که بنده می‌خواستم عرض کنم این بود که در اینجا دادگاه می‌تواند مساعی خودش را برای سازش بکاربرد و اگر موفق نشد
باید گواهی عدم سازش صادر بکند چرا؟ برای اینکه شرایطی است که باید ضمن عقد ذکر شود و بموجب آن شرایط که ضمن العقد باید بشود اگر کسی تقاضا کرد بدون در نظر گرفتن شرایط- در این مورد دادگاه وقتی دید که شرایط جمع نیست باید بتواند تقاضا را رد کند مادادگاه را نمی‌توانیم سطحش را آنقدر پائین بیاوریم در حدود سطح دفتر که بگوئیم ببین اگر شرایط جمع نبود تقاضا را برگردان به متقاضی ما که نمی‌توانیم چنین کاری بکنیم تقاضا باید بدادگاه داده شود بفرض اینکه ما دادگاه را سطحش را تنزل بدهیم بسطح یک دفتر اول باید رسیدگی بشود که درخواست جامع شرایط هست یا نیست و این کار مستلزم رسیدگی است بنابراین دادگاه مجبور است برسیدگی وارد بشود وقتی در خواست را واجد شرایط ندید تقاضا را چکار می‌کند؟ وقتی مساعی خودش را هم بکاربرده و انجام نشده و موفق نشده اجباراً گواهی عدم سازش می‌دهد در صورتیکه تقاضائی که واجد شرایط نمی‌باشد دادگاه نبایستی مکلف باشد بان ترتیب اثر دهد و گواهی عدم سازش بدهد ما در کمیسیون دادگستری چون پیشنهادی داده نشده بود کمیسیون نپذیرفت بنابراین بنده می‌خواستم از جناب آقای وزیر دادگستری تقاضا کنم که توجه بفرمایند و برای اینکه این اشکال برای دادگاه پیش آمد نکند یک عبارت عندالاقتضا یا عبارت اگر واجد شرایط بود اضافه شود که نقص مرتفع گردد.
رئیس- نظردیگری در ماده۸ نیست؟(اظهاری نشد) رای می‌گیریم بماده ۸ خواهش می‌کنم خانمها و آقایانیکه موافقند قیام بفرمایند (اکثر بخاستند) تصویب شد. ماده ۹قرائت می‌شود.
(بشرح زیرخوانده شد)
ماده۹- در مواردیکه برای طلاق بین زن و شوهر توافق شده باشد طرفین باید توافق خود را بدادگاه اعلام نمایند و دادگاه گواهی عدم امکان سازش را صادر خواهد کرد هر گاه زوجین در اعلامیکه بدادگاه می‌کنند ترتیب اطمینان بخشی برای نگاهداری اطفال و پرداخت هزینه آنان پیش بینی نکرده باشند دادگاه طبق ماده ۱۳ این قانون عمل خواهد کرد. در صورتیکه ترتیب نگاهداری اطفال که از طرف زوجین داده شده پس از وقوع طلاق بر هم بخورد دادگاه بنا بر اعلام یکی از والدین یا اقربای طفل و یا دادستان شهرستان طبق ماده ۱۳ این قانون عمل خواهد کرد.
رئیس- اقای صادق احمدی بفرمائید.
صادق احمدی- عرض کنم به استنباط بنده مقدمه این ماده مغایر فلسفه این لایحه است این لایحه اسمش لایحه حمایت خانواده است بزعم بنده بسیار لایحه مفیدی هم هست اگر چند اصلاح در آن بشود آنچه که امکان دارد در این مجلس و آنچه که امکان ندارد در مجلس سنا اصلاح بشود ولی بهرحال اصل لایحه از آن لوایح بسیار مفیدی است که داده شده است و یکی از افتخارات این دولت و این مجلس است که چنین لایحه‌ای رادر حمایت از خانواده تصویب می‌کند (صحیح است) اما چرا این ماده مغایر است با فلسفه وجودی این لایحه بنده روی تجربیات خودم که در کار قضائی دارم بر خورد کردم که وقتی مردی بزنش می‌گوید برویم طلاقت بدهم بدرد من نمی‌خوری زنها شاید بندرت پیدا بشوند که بین هزاران زن که به عجز و التماس بیفتند که نه مرا طلاق نده فوری می‌گوید باشد می‌رویم طلاق بده خوب حالا گفته شده است که مرد آزاد است زن را طلاق بدهد زن هم تمکین می‌کند چه اشکالی دارد ولی اینجا همانطوری که عرض کردم مسئله بچه‌ها و حفظ خانواده مطرح است و این عرض کردم مسئله بچه‌ها است که فداودستخوش تصمیمات عجولانه طرفین میشوند البته بنده نمی‌گویم که اگر طرفین رضایت داشتند بروند صیغه طلاق را جاری بکنند بگویم نا این صحیح نیست ولی تقاضایم از آقای وزیر دادگستری این است که چون برای این لایحه آئین نامه می‌نویسند برای این ماده بخصوص باید آئین نامه‌ای نوشته شود که وظیفه اصلی دادگاه که سعی در اصلاح ذات البین است در اینجا مراعات نشده است دادگاه سعی اصلیش این است که اصلاح بدهد طرفین با یک خونگرمی و عصبانیتی میایند و می‌گویند ما گواهی عدم سازش می‌خواهیم طبق این ماده بلافاصله دادگاه باید گواهی عدم سازش
بدهد وضع بچه‌ها معلوم نیست شوهر روی عصبانیتی حاضر بسازش نیست زن هم همینطور در حالیکه اینها بعد از چند روز پشیمان میشوند وظیفه اصلی دادگاه این است که در این مورد هم تذکرات اصلاحی بدهد و یک فرجه زمانیکه لااقل یک هفته باشد در نظر بگیرد (صحیح است) و بعد از یکهفته به بیند تذکرات اصلاحیش به نتیجه می‌رسد یا نه یکهفته که گذشت آنوقت گواهی عدم امکان سازش بدهد بنده تقاضا دارم از آقای وزیر دادگستری که در آئین نامه ذکر بشود که داگاه تذکرات اصلاحی بدهد و یک فرجه زمانی قائل بشود که اینها بینشان سازش بشود و اگر نشد بعد از آن فرصت زمانی آنگاه مکلف باشد گواهی عدم امکان سازش بدهد (صحیح است).
رئیس- نظردیگری در ماده۹ نیست؟(اظهاری نشد) رای می‌گیریم بماده ۹ خواهش می‌کنم خانمها و آقایانیکه موافقند قیام بفرمایند (اکثر بخاستند) تصویب شد. ماده ۱۰ قرائت می‌شود.
(بشرح زیرخوانده شد)
ماده۱۰- در مورد ماده ۴ قانون ازدواج نیز در صورتیکه زن بخواهد بوکالت از طرف شوهر خود را مطلقه نماید باید طبق ماده۸ گواهی عدم امکان سازش از دادگاه تحصیل کند.
رئیس- در ماده۱۰ نظری نیست؟(اظهاری نشد) رای می‌گیریم بماده ۱۰ خواهش می‌کنم خانمها و آقایانیکه موافقند قیام بفرمایند (اکثر بخاستند) تصویب شد. ماده ۱۱ قرائت می‌شود.
(بشرح زیرخوانده شد)
ماده ۱۱- علاوه بر مواد مذکور در قانون مدنی در موارد زیر نیز زن یا شوهر برحسب مورد می‌تواند از دادگاه تقاضای صدور گواهی عدم امکان سازش نماید.
۱- در صورتیکه زن یا شوهر بحکم قطعی بمجازات پنجسال حبس یا بیشتر یا بجریمه که بر اثر عجز از پرداخت منجر بپنجسال حبس شود و یا بحبس و جریمه ایکه مجموعاً منتهی بپنجسال حبس یا بیشتر شود محکوم گردد و حکم حبس یا جریمه در حال اجرا باشد.
۲- ابتلا بهر گونه اعتیاد مضری که بتشخیص دادگاه به اساس زندگی خانواده خلل وارد آورد و ادامه زندگی زناشوئی را غیر ممکن سازد.
۳- هر گاه زوج بدون رضایت زوجه همسر دیگری اختیار کند.
۴- هرگاه یکی از زوجین زندگی خانوادگی را ترک کند. تشخیص زندگی خانوادگی با دادگاه است.
۵- در صورتیکه هر یک از زوجین در اثر ارتکاب جرمیکه مغایر حیثیت خانوادگی و شئون طرف دیگر باشد بحکم قطعی در دادگاه محکوم شود. تشخیص اینکه جرمی مغایر حیثیت و شئون خانوادگی است با توجه بوضع و موقع طرفین و عرف و موازین دیگر با دادگاه می‌باشد.
رئیس- در ماده۱۱ نظری نیست؟ آقای معتمدی بفرمائید.
معتمدی- در این ماده عرض بنده و پیشنهادی که بنده داده بودم راجع به حذف بند ۳ بود که می‌گوید هر گاه زوج بدون اطلاع زوجه همسر دیگری اختیار بکند بند قبل از اینکه توضیحی درباره این موضوع بدهم بعرض نمایندگان عزیز میرسانم که اگر ده تا زن و شوهر سعادتمند در دنیا باشند یکی از آنها بنده و همسرم هستیم و هیچوقت هم قصد تجدید فراش ندارم و احتیاج هم ندارم اما این ماده بنظر من مخالف آیه صریح قرآن کریم است در سوره نساءآیه‌ای هست که می‌فرماید فانکحواما طاب لکم من النساء مثنی و ثلاث و رباع و ان خفتم ان لاتعدلو افواحده البته خانمها آن قسمت آخر آیه را گرفته‌اند ولی قسمت اول را ول کرده‌اند آنجا که حکم الهی است که تا چهار زن می‌توان گرفت این را نادیده گرفته‌اند ولی آنجا که نمی‌توانند رعایت عدالت را بکنند چسبیده‌اند کلواواشربوارا فراموش کرده‌اند و لاتسرفوا را گرفته‌اند (صادق احمدی- درگذشته عکسش بوده مقدمه را در نظر می‌گرفتند ولی موخرش را در نظر نمی‌گرفتند) باید مفاد
تمام آیه رعایت شود گواینکه واقعاً روی این مواد و پیشنهادات چند هفته در کمیسیون دادگستری بحث بسیار شد و خوشبختانه معلوم هم شد که به امر اعلیحضرت همایون شاهنشاه مقرر شده که لایحه طوری تنظیم بشود که منافات و تباینی با موازین شرع نداشته باشد (بانو دکتر دولتشاهی- این امراعلیحضرت شاهنشاه در شور تمام لوایح و قوانین اجرا می‌شود) ولی در اینمورد هر کی این لایحه را بخواند استنباطش این است که نوشته است اگر زوج بدون رضایت زوجه همسر دیگری اختیار بکند محکوم بحکم زوجه است (حاذقی- محکوم نیست) چرا اینجا نوشته است (بانو دکتر دولتشاهی- اینطور نیست) خانم آخر وکیل که از وکیل انتقاد نمی‌کند بگذارید نماینده دولت روشن بکند که این بند ۳ با آیه قرآن دارای اختلافی هست یا نه توجه بفرمائید که چه صورتی دارد و چگونه است آیا ما باید نگران این موضوع باشیم یا نباشیم خواهش می‌کنم در این باره توجیه بفرمائید.
رئیس- آقای دکتر مبین بفرمائید.
دکتر مبین- بنده قبلاً اسم نوشته شده بودم که در این ماده صحبت بکنم و بعد منصرف شدم ولی بمناسبت صحبت همکار محترم خواستم دوباره صحبت بکنم این ماده ۱۱ را اگر بدون ماده ۱۷ تصویب کرده بودیم نظر شما درست بود شما ماده ۱۷ تصویب کرده بودیم نظر شما درست بود ولی شما ماده ۱۷ را توجه بفرمائید ماده ۱۷ گفته است مقررات ماده ۱۱ بصورت شرایط ضمن‌العقد در عقد ازدواج ذکر می‌شود و از این جهت وکالت زن در ورقه ازدواج قید می‌شود و تصویب شد شوهر در موقع ازدواج بزن وکالت داده که اگر زن دومی گرفت زنش وکیل است که برود چنین درخواست طلاقی را بکند و شرطی است که ضمن‌العقد است و قید شده است و مغایر با موازین شرع و قانون مدنی نیست (صحیح است) اگر ماده ۱۷ تصویب نشده بود دلایل شما درست بود ولی با وجود تصویب ماده ۱۷ هیچ اشکالی پیش نخواهد آمد و وقتی خود زوج عالماً عامداً چنین حقی را برای زنش قائل شد در موقع عقد نکاح بنابراین زوجه وکیل است از طرف زوج که برود و تقاضای طلاق بکند و از حق خودش استفاده بکند و اشکالی در بین نیست.
رئیس- نظر دیگری در ماده ۱۱ نیست؟ (اظهاری نشد) بماده ۱۱ رای می‌گیریم خانمها و آقایانی که موافقند خواهش می‌کنم قیام بفرمایند (اکثراً برخاستند) تصویب شد ماده ۱۲ قرائت می‌شود.
(بشرح زیر قرائت شد)
ماده ۱۲- در کلیه مواردیکه اختلاف زناشوئی منجر بصدور گواهی عدم امکان سازش می‌شود دادگاه چگونگی نگاهداری اطفال و میزان نفقه ایام عده را با توجه بوضع اخلاقی و مالی طرفین و مصلحت اطفال معین و مقرر می‌کند دادگاه مکلف است ضمن صدور گواهی عدم امکان سازش تکلیف نگاهداری فرزندان نزد مادر یا شخص دیگری بمانند ترتیب نگاهداری و میزان هزینه آنانرا مشخص بسازد.
نفقه زوجه از عواید و دارائی مرد و نفقه اولاد از عواید و دارائی مرد یا زن و یا هر دو حتی از حقوق بازنشستگی استیفا خواهد گردید دادگاه مبلغی را که باید از عواید یا دارائی مرد یا زن یا هر دو برای هر فرزند استیفا گردد تعیین و طریقه اطمینان بخشی برای پرداخت آن مقرر می‌کند. دادگاه همچنین ترتیب ملاقات اطفال را برای طرفین معین می‌نماید حق ملاقات با طفل در صورت غیبت یا فوت پدر یا مادر به اقربای طبقه اول غایب یا متوفی منتقل خواهد شد.
اطفالیکه والدین آنان قبل از تصویب این قانون از یکدیگر جدا شده‌اند در صورتیکه بطریق اطمینان بخشی ترتیب هزینه نگاهداری و حضانت آنان داده نشده باشد مشمول مقررات این قانون خواهند بود.
رئیس- در ماده ۱۲ نظری نیست؟ آقای دکتر مبین بفرمائید.
دکتر مبین- آیه سیزده از سوره حجرات می‌فرماید انا خلقنا کم من ذکر و انثی وجعلناکم شعوباً و قبائل لتعارفوا ان اکرمکم عندالله اتقیکم ان اله علیم خبیر ملاحظه بفرمائید قرآن از نظر خلقت فرقی بین زن و مرد
قائل نشده و در کلام خدا صراحتاً ذکر شده است که فرقی از این جهت بین زن و مرد نیست و در اصل هشتم متمم قانون اساسی گفته شده است اهالی مملکت ایران در برابر قانون متساوی‌الحقوق هستند و شاهنشاه آریامهر بکرات راجع باین مطالب اظهار نظر فرموده‌اند من دو قسمت را یادداشت و انتخاب کرده‌ام که امروز می‌خواهم استفاده بکنم و بعرض برسانم (بکار افتادن روزافزون نیروی فعاله‌زنان ایرانی در شئون مختلف حیات ملی ایران نه تنها اجتماع ما را روز بروز بیشتر به سطح مترقی‌ترین جوامع جهان نزدیک می‌کند بلکه بنیاد فکری و روحی اجتماع آینده ایران را نیز قوام و استحکام می‌بخشد زیرا این زنان ایران هستند که باید اصول انقلاب را در ذهن فرزندان خویش یعنی در ذهن آنانی که باید نسلهای آینده را مربی باشند و ایران فردا را اداره کنند رسوخ دهند. هر قدر سهم زنان امروز ما در آشنائی با اصل انقلاب ایران واداره اجتماع نوین که بر اساس این اصول پی‌ریزی شده است بیشتر باشد فرزندانی که در مکتب ایشان پرورش می‌یابند با آشنائی بیشتر و عمیق‌تری باین اصول پا بصحنه اجتماع خواهند گذاشت) ملاحظه بفرمائید اعلیحضرت همایون شاهنشاه تا چه حد راجع به تکالیف مادر و راجع به تکالیف زن و وضع پرورش فرزندان و نسل آینده کشور دقت مبذول فرموده‌اند و این دقت مورد تأیید تمام افراد دنیا است و ما هیچ جا سراغ نداریم که راجع به تکالیف مادر و راجع به پرورش فرزند دقت زیاد بکار نبرده باشند در جای دیگر می‌فرمایند (من احساس می‌کنم که با فرمانیکه در هشتم اسفند ۱۳۴۲ بر اساس روح و مفهوم اصول انقلاب ششم بهمن و با اتکاء به تأیید قاطع ملی از این اصول درباره اعلام حقوق مساوی بانوان ایران با مردان کشور در امر انتخابات صادر کردم یکی از بزرگترین وظائفی را که در برابر ملت ایران بعهده داشتم انجام دادم. با صدور این فرمان بیک ننگ اجتماعی و بوضعی که مخالف روح و مفهوم واقعی شرع مقدس اسلام و مخالف با روح قانون اساسی این کشور است خاتمه داده شد) ملاحظه بفرمائید نظر قرآن را عرض کردم و قانون اساسی را هم بنده عرض کردم که زن و مرد باید دارای حقوق مساوی باشند نظر شاهنشاه آریامهر را هم عرض کردم که باید برای رعایت عدالت اجتماعی تساوی حقوق رعایت بشود و رعایت اصول را بکنیم که این عدالت اجتماعی بهم نخورد بنده پیشنهادی کرده بودم که بماده ۱۲ از جهت ولایت ما در تبصره‌ای اضافه بشود در مورد ولایت در قانون مدنی (در ماده ۱۸۰ خیال می‌کنم) ولایت قهری طفل را بعهده پدر و جد پدری قرار داده‌اند و این استنباط مسلماً شرعی است که گفته‌اند چون در شرع پیش‌بینی شده که ولی قهری پدر و جد پدری است در قانون مدنی هم ذکر شده ولی باید عرض کنم در شرع و قانون مدنی محدودیتی قائل نشده‌اند که امروز قوه مقننه نتواند نفر سومی را بعنوان ولی قهری از نظر تساوی حقوق مرد و زن معین بکند (معتمدی- اصل شرعی است) بنابراین بنده بعنوان موافق عرض مینک جنابعالی هم راهتان باز است که بعنوان مخاف بفرمائید بنده عرض می‌کنم که محدودیت برای ما از نظر ولایت برای تعیین نفر سوم یا چهارم نیست گفته است پدر و جدپدری ولی قهری هستند قوه مقننه هم می‌تواند بگوید نفر سوم هم ولی قهری هست و هیچ مخالفتی نمی‌تواند با دستور شرعی داشته باشد که گفته است پدر و جدپدری ولی قهری هستند ما که نمیگوئیم آنها ولی قهری نیستند ما میگوئیم ولی قهری بعدی را مادر بگذارند می‌گویند نمیشود در حالیکه دستور شرعی مانع نیست قانون مدنی مانع نیست و بمناسبت رعایت قانون اساسی و مطابق با اصول عدالت نفر سوم هم مطابق مفهوم آیه صریحی که عرض کردم می‌تواند اضافه شود و بمناسبت تکلیفی که بگردن خودم میدانم ملزم هستم که پیشنهاد خودم را تجدید بکنم ولی چون در حال حاضر در مجلس سنا هم فراکسیون پارلمانی حزب تشکیل شده انشاءالله دولت که دولت حزبی است موافق هست که راجع باین مطلب در مجس سنا شور بشود و دقت بشود تا اگر مباینت با موازین شرعی
ندارد قبول گردد ما هیچکدام موافق نیستیم که چیزی مخالف با موازین شرعی تصویب بشود ولی اگر مباین نیست با موازین شرعی باید این عدم عدالت اجتماعی برطرف بشود باضافه بنده می‌خواهم استفاده کنم در جراید نوشته شده و از طرف آقای دکتر علوی عنوان شده (ولی قهری مکلف باداره اموال موکل خود می‌باشد در صورتیکه مرتکب حیف و میل بشود از طرف دادگاه یکنفر امین بولی منضم می‌کنند این امر با وضع اجتماعی تطبیق نمی‌نماید در صورت حجر شوهر یا ثبوت عدم لیاقت او برای اداره اموال فرزندان باید زن در مقام ریاست خانواده گذاشته شود) و بعد اضافه کرده است در عصری که ما در آپارتمان زندگی می‌کنیم جد پدری هیچوقت با نوه اش زندگی نمی‌کند و مادر است که همیشه با پدر است و با او زندگی می‌کند بنابراین وقتیکه موجبات حجر شوهر فراهم شد جانشین او بالای سر بچه اش هست ما میگوئیم این جانشین طبیعی و این جانشین خدادادی برود کنار و شخص ثالثی بیاید بجای او واین حکم را احترام می‌گذاریم چون طبق موازین قانونی پیش بینی شده ولی وقتیکه نماینده‌ای پیشنهادی می‌کند قوه مقننه می‌تواند با وجود رعایت موازین شرعی توجه کند و از نظر ولایت اضافه بر پدر و جد پدری نفر سومی را که ولی قهری طبیعی است اجازه بدهند در کار فرزندش دخالت بکند الان اگر یک دختری بی پدر مورد ظلم قرار گرفته شده باشد و جرم واقع شده باشد شما میدانید دردادسرا چطور می‌شود؟ قیم اتفاقی تعیین می‌شود برایش! قیم اتفاقی تعیین کردن یعنی از مادرش نمی‌پرسند که راجع به این ظلمیکه اتفاق افتاده است برای دختر توچه نظری داری البته دادگاه و دادسراها هستند که رعایت می‌کنند و مادر راحتی الامکان قیم اتفاقی انتخاب می‌کنند ولی این صحیح نیست وقتی پدرش فوت کرد باید مادر جای او باشد نه اینکه قیم تعیین بکنند و از او بخواهند که در مورد این جرم نظرت چیست اگر مادر وجوه زیادی به پس انداز فرزندش بریزد و پول زیادی در حساب فرزندش گذاشته باشد همین مادر نمی‌تواند دو تومان پول از این حساب بگیرد این درست نیست و بعنوان اینکه مادر است و تفاوت با پدر دارد این امتیاز را طبیعی نمیدانیم مطلب دیگری که می‌خواستم عرض کنم این است در موقعیکه در کشور ما مقامهای مهمی بوسیله بانوان این کشور و بوسیله مادرها اشتغال می‌شود ما نمی‌توانیم بگوئیم که یک زن در مقام اجتماعی مهم دارای تکالیف و اختیارات وسیعی باشد ولی در مقام مادر بودن قدرت کشیدن دو تومان از حساب فرزندش را نداشته باشد این تضاد را باید از بین ببریم بنده اگر همکاران محترم اجازه بفرمایند پیشنهادم را تجدید می‌کنم و اگر اجازه نمی‌فرمایند و فکر می‌کنید بهتر است یک مدتی بسکوت برگذار بشود و دولت وقت بیشتری داشته باشد تا رسیدگی بشود (مهندس ارفع- اجازه بفرمائید آقای وزیر دادگستری توضیح بدهند) بنده می‌خواستم بگویم بعد از پدر و جدپدری باشد فبها و در غیر اینصورت یعنی در غیاب آنها مادر حق داشته باشد بعنوان نفر سوم ولی قهری باشد (مجد- منظورتان ولایت در طول است یا در عرض؟) بنده بطول و عرض آن کاری ندارم راجع بمفهوم آن عرض کردم که در عرض یکدیگر نباشند تا اختلافاتی پیش نیاید و لذا در عرض هم اگر نباشد ایرادنیست بنده طول و عرض را متوجه نیستم جناب آقای مجد در این مورد بیشتر وارد هستند فعلاً بنده در عرض اظهار کردم و بطول مراجعه نکردم این است که اگر فکر می‌کنید که مطالعه بیشتری لازم است و قبول می‌کنید که در سنا توجه بیشتری بشود و این تبعیض که الان وجود دارد برای مادران رفع گردد عرضی ندارم اکنون که ما داریم وضع زنان این کشور را با توجه به قانون اساسی تثبیت می‌کنیم و بهشان اختیاراتی مساوی مرد می‌دهم این حق که حق طبیعی و بسیار طبیعی مادر است باید بهش داده شود معذلک بنده پیشنهادم را تجدید می‌کنم اگر جواب کافی داده نشد تقاضا می‌کنم به پیشنهاد بنده همکاران محترم توجه بفرمایند و رای بدهند.
رئیس- آقای دکتر صدر بفرمائید.
دکتر صدر (وزیر دادگستری)- راجع به جنبه
شرعی موضوع که آقای دکتر مبین مطرح کردندبنده چون مقلد (به کسر لام) هستم نه مقلد (به فتح لام) اجازه فتوی ندارم که بدهم بدین جهت در این خصوص چیزی عرض نمی‌کنم ولی در تمام مواد این لایحه که دقت بشود مواد مختلفی راجع بخانواده و مسائل مربوط بخانواده در حدود قانون مدنی است (صحیح است) و بهیچیک از مواد قانون مدنی هم نظر نبوده که خدشه‌ای وارد بشود (صحیح است) یا تغییر پیدا کند بنابراین تغییر هر یک از مواد قانون مدنی نسبت به این مسائل یک امر جداگانه‌ای است که با نظر هیئت محترم مجلس و دولت مجموعاً خواهد بود ولی این قانون گمان نمی‌کنم اینجا جایش باشد که ما یک ماده از قانون مدنی را بگیریم و مواد دیگرش را بگذاریم کنار و در مواد دیگر هم تغییر بدهم قبل از اینکه مطالعه کافی شده باشد و من بهمین جهت می‌خواهم از جناب دکتر مبین خواهش کنم که پیشنهادشان را مسترد بفرمایند مطالعه هم خواهد شد در این موضوع که تصحیح بشود و برای اصلاح اقدام خواهد شد.
رئیس- آقای دکتر مبین نظرتان تامین شد؟
دکتر مبین- چون نظر بر این است که مطالعه بشود در این مطلب و قول دادند که در صورت مطالعه کافی مورد توجه قرار خواهند داد بنده پیشنهادم را پس می‌گیرم.
رئیس- نظر دیگری در ماده ۱۲ نیست؟(اظهاری نشد) بماده ۱۲ رای می‌گیریم خانمها و آقایانیکه موافقند خواهش می‌کنم قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد.
ماده ۱۳ مطرح است قرائت می‌شود.
(بشرح زیر خوانده شد)
ماده ۱۳- در هر مورد که دادگاه حسب اعلام یکی از والدین یا اقربای طفل و یا دادستان شهرستان تشخیص دهد که تجدید نظر راجع بحضانت طفل ضرورت دارد نسبت بتصمیم قبلی خود تجدید نظر خواهد نمود در این موارد دادگاه می‌تواند حضانت طفل را بهرکس که مقتضی بداند محول نماید ولی در هر حال هزینه حضانت بعهده کسی است که بموجب تصمیم دادگاه مکلف بپرداخت می‌شود.
رئیس- نظر دیگری در ماده ۱۳ نیست؟(اظهاری نشد) بماده ۱۳رای می‌گیریم خانمها و آقایانیکه موافقند خواهش می‌کنم قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد.
ماده ۱۴ مطرح است قرائت می‌شود.
(بشرح زیر خوانده شد)
ماده ۱۴- هرگاه مرد بخواهد با داشتن زن زن دیگری اختیار نماید باید از دادگاه تحصیل اجازه نماید دادگاه وقتی اجازه اختیار همسر تازه خواهد داد که با انجام اقدامات ضروری و در صورت امکان تحقیق از زن فعلی توانائی مالی مرد و قدرت او را به اجرای عدالت احراز کرده باشد هر گاه مردی بدون تحصیل اجازه از دادگاه مبادرت به ازدواج نماید بمجازات مقرر در ماده ۵ قانون ازدواج مصوب ۱۳۱۰-۱۳۱۶ محکوم خواهد شد.
رئیس- آقای دکتر مبین بفرمائید.
دکتر مبین- این ماده هم جزو موادیست که می‌بایستی مطالعه‌ای برای تکمیلش بشود چون در این ماده گفته است که مرد اگر بخواهد با داشتن زن زن دیگری بگیرد باید اجازه بگیرد از دادگاه و اگر اجازه نگرفت مجازات می‌شود، خیلی خوب، اجازه نگرفت مجازات هم شد تکلیف ازدواج دومش چه می‌شود؟ ازدواج دومش که قبول است پس بنابراین ما گفته‌ایم ازدواج با زن دوم بعد از مجازات درست است و با قبول مجازات صحیح است و اگر یک مردی پوست کلفت شد و خواست زن دومی بگیرد با چند ماه حبس شدن خوب می‌رود میگیرد آقا کسیکه می‌ترسد از قانون و می‌ترسد از مجازات جلوگیرش می‌شود شد ولی کسیکه از مجازات ترس ندارد خوب می‌رود زن میگیرد (مرتضوی- این مثل قتل می‌ماند که قاتل باعلم بمجازات اعدام مرتکب می‌شود چه کار می‌توان کرد؟) بنابراین یک فکری برای ازدواج دوم می‌بایست بشود، چرا؟ از نظر اینکه این مجازات با مجازات شخص قاتل تفاوت دارد در اینجا پایه اجازه دادگاه اجرای عدالت است پایه ازدواج دوم از نظر رعایت موازین شرعی و رعایت این
ماده قانون رسیدگی به اجرای عدالت و احراز اجرای عدالت است بنابراین اگر قرار شد احراز اجرای عدالت با داگاه شد و دادگاه این عدالت را احراز نکرد معنی اش چیست؟ معنیش این است که ازدواج دوم بدون رعایت احراز اجرای عدالت شده پس آن ازدواج بدون رعایت اجازه ماده ۱۴ و اجازه شرعی است از نظر اجرای عدالت بنابراین بنده حرفم صحیح است برای اینکه ازدواج دوم مخدوش است چرا؟ از این جهت که راجع به احراز اجرای عدالت تحقیقی نشده و با اینکه زوج مجازات می‌شود ولی تکلیف خود ازدواج و آن عقدی که شده چه می‌شود؟(مهندس ارفع- باطل نشده) بنابراین یک فکری در این مورد باید بشود که انشاالله در مجلس سنا باین مطلب توجه بفرمایند و اگر جوابی در این مورد دارید لطف بفرمایند ولی چون بنظر بنده پایه ازدواج دوم از نظر اجرای عدالت متزلزل است و دادگاه رسیدگی نکرده بنابراین ازدواج دوم مخدوش است.
رئیس- اقای مجد بفرمائید.
مجد (مخبر کمیسیون دادگستری)- ما حصل فرمایشات آقای دکتر مبین این است که اگر چنین ازدواجی اتفاق افتاد تکلیف نکاح فی حد نفسه چیست اینهم مثل ازدواج هائیکه غیر رسمی انجام می‌شود شرعاً نکاح صحیح است و نمی‌توان آنرا باطل شمرد ازدواجهائیکه در دفاتر رسمی ذکر نمی‌کنند یک مجازاتی دارد ولی خود ازدواج شرعاً صحیح است اگر بگوئیم این ازدواج درست نیست تالی فاسدی پیدا می‌شود ممکن است که بر این ازدواج غیر قانونی آثاری مترتب شده باشد مثلاً حملی ایجاد شده باشداگر بگوئیم چنین ازدواجی باطل است مفاسد دیگری پیدا می‌کند بنابراین اگر کسی آمد و پیه چنین ازدواجی را بتن مالید و ۶ تا سه سال حاضر شد برود زندان ازدواج شرعاً صحیح است ولی مجازات دارد و اما مطلب دیگری که بنده قبلا از جناب آقای رئیس اجازه صحبت در ماده قبلی خواسته بودم و فرصت نشد عرض کنم شاید بی مناسبت نباشد از نظر احراز عدالت، در قرآن مجید نص صریحی است در سوره نساء آیه ۱۲۹ به این عنوان (ولن تستطیعوا ان تعدلوا بین النساء) افرادیکه با ادبیات عرب آشنا هستند میدانند کلمه (لن) نفی ابد می‌کند یعنی شما هرگز نمی‌توانید که بین زنان خودتان عدالت را اجرا بکنید. حضرت صادق اینطور قرائت می‌فرمودند (ولن تستطیعوا ان تعدلوا بین النساء فواحده) این مبنای شرعی این مطلب است این قانون از نظر احراز عدالت و اجرای عدالت تنظیم شده از نظر احراز توانائی مالی هم مبنی شرعی آن آیه ولیستعفف الذین لایجدون نکاحاً حتی یغنیهم الله من فضله می‌باشد.
صادق احمدی- در کمیسیون دادگستری راجع به این موضوع زیاد بحث احتیاجی بمجلس سنا نیست.
رئیس- نظر دیگری در ماده۱۴ نیست؟(اظهاری نشد) بماده ۱۴ رای می‌گیریم خانمها و آقایانیکه موافقند خواهش می‌کنم قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد.
ماده ۱۵ مطرح است قرائت می‌شود.
(بشرح زیر خوانده شد)
ماده۱۵- شوهر می‌تواند با تایید دادگاه زن خود را از اشتغال بهر شغلیکه منافی مصالح خانوادگی یا حیثیات خود یا زن باشد منع نماید.
رئیس- نظر دیگری در ماده ۱۵ نیست؟(اظهاری نشد) بماده ۱۵رای می‌گیریم خانمها و آقایانیکه موافقند خواهش می‌کنم قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد.
ماده ۱۶ مطرح است قرائت می‌شود.
(بشرح زیر خوانده شد)
ماده۱۶- تصمیم دادگاه در موارد زیر قطعی است ودرسایر موارد فقط پژوهش پذیر می‌باشد.
۱- صدور گواهی عدم امکان سازش.
۲- تعیین نفقه ایام عده و هزینه نگاهداری اطفال.
۳- حضانت اطفال.
۴- حق ملاقات پدر یا مادریا اقربای طبقه اول غائب یا متوفی یا طفل یا اطفال.
۵- اجازه مقرر در ماده۱۴.
رئیس- نظر دیگری در ماده ۱۶ نیست؟(اظهاری نشد) بماده ۱۶ رای می‌گیریم خانمها و آقایانیکه موافقند خواهش می‌کنم قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد.
ماده ۱۷ مطرح است قرائت می‌شود.
(بشرح زیر خوانده شد)
ماده ۱۷- مقررات ماده ۱۱ بصورت شرایط ضمن العقد در ورقه عقد ازدواج قید و در این موارد وکالت زن برای اجرای طلاق تصریح خواهد شد.
این طلاق طبق مقررات قانون مدنی بائن خواهد بود.
رئیس- نظر دیگری در ماده ۱۷ نیست؟(اظهاری نشد) بماده ۱۷ رای می‌گیریم خانمها و آقایانیکه موافقند خواهش می‌کنم قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد.
ماده ۱۸ مطرح است قرائت می‌شود.
(بشرح زیر خوانده شد)
ماده ۱۸- زوجین یا هر یک از آنها می‌توانند از دادگاه تقاضا کنند قبل از ورود در ماهیت دعوی مسئله حضانت اطفال یا وضع فعلی یا هزینه نگهداری آنان را مورد رسیدگی فوری قرار دهد و قراری در این باره صادر نماید هرگاه چنین تقاضائی بدادگاه برسد دادگاه مکلف است بمسئله رسیدگی نماید قرار موقت دادگاه نسبت بحضانت یا هزینه اطفال قطعی است و فوراً بمورد اجرا گذارده می‌شود.
رئیس- آقای دکتر الموتی فرمایشی دارید بفرمائید
دکتر الموتی- بنده معتقدم در این لایحه‌ای که بسیار بسیار از نظر حفظ حقوق خانواده مفید است یکی از مهمترین موادش مسئله حضانت اطفال است (صحیح است) شاید آنقدر مسئله ازدواج و طلاق در اجتماع ما مهم نباشد که این فرزندان که بوجود میایند و بلاتکلیف می‌مانند و احتمالاً در اختلافات زن و مرد وسیله کشمکش ووسیله گرفتاریهای زیادی خواهند شد لابد جناب آقای وزیر دادگستری فکری در این مورد کرده‌اند ووضعی بوجود خواهند آورد اگر قرار باشد که مسئله حضانت اطفال یا چگونگی نگهداری آنها در دادگاه مطرح شود من می‌ترسم مثل پرونده‌های دادگستری بشود که سی سال طول می‌کشد و باید یک فکری کرد که مساله حضانت در دادگاهها فوری رسیدگی شود و بصورت عادی و معمولی نباشد برای اینکه پدر و مادر وقتی از هم جدا شدند بقول معروف خرج این بچه لنگ است و تکلیفش معلوم نیست وزن احتمالاً شوهر می‌کند و مردزن میگیرد بعد مساله را به دادگاه احاله می‌کنند آیا با این رسیدگیها که طولانی است در این مدت فاصله رسیدگی تکلیف این بچه‌ها چه می‌شود؟ بنظر بنده مساله بسیار مهم که در آیین نامه و در هر کجا می‌شود تعیین تکلیف سریع کار اطفال است اینهمه خبرهای جنائی را در روزنامه‌ها می‌خوانیم میبینیم قسمت اعظمش ناشی از وضع این اطفالی است که بلاتکلیف مانده‌اند و به جنایت و کارهای ناشایست دیگر کشانیده شده‌اند بنده می‌خواهم از جناب آقای وزیر دادگستری سوال کنم در این مورد خاص و تعیین تکلیف سریع برای اطفال چه فکری کردهاید که اگر زن و شوهری از هم جدا شدند این اطفال تکلیفشان چه می‌شود و آیا در دادگاهها موجب نخواهد شد که یک طفلی ۳۰ سال بدادگستری مراجعه کند که آقا من خانه پدر دارم، خانه مادر دارم برای این چه فکری کردهاید؟ سوال بنده فقط همین است.
رئیس- آقای دکتر صدر بفرمائید.
دکتر صدر (وزیر دادگستری)- در همین قانون تکلیف این مشکل معین شده است اولا در ماده یک این قانون تابع تشریفات آئین دادرسی مدنی نیست و در خود این ماده هم نوشته است زوجین یا هر یک از آنها می‌توانند قبل از
ورود در ماهیت دعوی یعنی قبل از صدور گواهی عدم سازش مسئله حضانت بچه‌ها نوشته است فوری و بدون تشریفات آئین دادرسی مدنی یعنی فی المجلس یا حداقل در این فاصله و خط آخر ماده نوشته است این حکم قطعی است و فوراً بمورد اجرا گذاشته می‌شود بنده تصور می‌کنم هم عبارت ماده و هم خود قانون نظر جنابعالی را تامین می‌کند.
رئیس- نظر دیگری در ماده ۱۸ نیست؟(اظهاری نشد) بماده ۱۸ رای می‌گیریم خانمها و آقایانیکه موافقند خواهش می‌کنم قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد.
ماده ۱۹ مطرح است قرائت می‌شود.
(بشرح زیر خوانده شد)
ماده ۱۹- پس از اجرای این قانون سردفتران طلاق نمی‌توانند بر حسب مورد بدون ارائه گواهی عدم امکان سازش یا حکم دادگاه مبادرت به اجرای صیغه طلاق و ثبت آن نمایند. متخلفین بمجازات انتظامی از درجه ۴ ببالا محکوم خواهند شد.
تبصره- مدت اعتبار گواهی عدم امکان سازش از تاریخ صدور سه ماه است.
رئیس- آقای دکتر مبین بفرمائید.
دکتر مبین- بنده درابتدای عرایضم عرض کردم که اگر تذکری بنده می‌دهم در شور دوم برای اینستکه بحث بیشتری بشود و مشورت بیشتری بشود نه بعنوان اینکه جواب بنده داده بشود که چون مقلد نمی‌تواند فتوی بدهد بنده هم که فتوی تدادم نظر بنده این است که توضیح بدهید و اگر با موازین شرعی مباینت ندارد درستش کنید بهرحال یک جوابی به بنده بدهید تابنده‌ای که مقلد هستم قانع شوم و سر جایم بنشینم بنابراین بنده در ماده چهاردهم هم همین را عرض کردم و در ماده نوزدهم همین عرض را می‌کنم که در ماده چهارده گفتم اگر سردفتری بدون دریافت گواهی عدم امکان سازش مبادرت به اجرای صیغه طلاق کرد و بعد بعنوان متخلف به مجازات از درجه چهار به بالا محکوم شد تکلیف آن زنیکه طلاق داده شده چه می‌شود تکلیف خود آن طلاق چه می‌شود آن طلاق قبول است یانیست طلاق آثاری دارد سردفتری طلاق را داد بدون گواهی عدم سازش فرداهم شوهر فوت شد این زن ارث می‌برد از شوهر یا نمی‌برد یعنی زن آن مرد حساب می‌شود یا نه عرض بنده این است که قانون روشن بشود قانون که نمیشود مبهم باشد اگر میفرمائید که فقط همان مجازات کافی است و آن طلاق صحیح است بنده قبول می‌کنم ولی باید روشن بشود و بعداً ایجاد اشکال نشود طرح دعوای بیجهت نشود آیا فقط مجازات خود طلاق دعوای بیجهت نشود آیا فقط مجازات خود طلاق دهنده یعنی سردفتر کافی است و آثاری از جهت آن طلاق خواهد بود ولو بدون گواهی عدم سازش باشد بنده نظرم فقط روشن شدن است تقاضا دارم ایم ایراد اگر بنظر آقایان روشن است خوب ما هم روشن بشویم اگر روشن نیست که توجهی بشود که این موضوع مبهم باقی نماند و دست دادگاهها را از نظر رسیدگی به این مطلب واین اختلاف باز بگذارید.
رئیس- آقای شیخ الاسلامی بفرمائید.
شیخ الاسلامی- عرض کنم که در ماده ۱۹ مجازاتی که برای سردفتر در مواردیکه بدون گواهی عدم امکان سازش طلاق بدهد مجازات انتظامی است از درجه چهاربه بالا به اعتقاد بنده این مجازات کافی نیست ما در ماده یک قانون ازدواج برای ثبت ازدواج غیر قانونی و عدم ثبت در دفتر مجازاتی تعیین کردیم در حالیکه در مورد ازدواج اصل تشویق است و در مورد طلاق اصل جلوگیری ما وقتی برای ازدواج غیر قانونی عاقد و خود آن شخص را به مجازات سنگین محکوم می‌کنیم در صورتیکه مخالف قانون رفتار شود طبعاً منطقی این است که در مورد طلاق هم همین مجازات را حتی شدیدتر قائل بشویم و در اینجا متاسفانه بعکس عمل شده بنده در کمیسیون هم پیشنهاد کرده بودم که همان مجازاتیکه که در ماده یک قانون ازدواج برای سر دفتر هست در این جاهم اگر بدون گواهی عدم امکان سازش مبادرت به ثبت طلاق کرد همان مجازات درباره اش اعمال شود و حسن دیگرش این است که وقتی مجازات سنگین شد
سردفترها از ثبت این نوع طلاقها که آثارش را آقای دکتر مبین توضیح دادند خودداری خواهند کرد و جلوگیری خواهد شد ووقتیکه سردفتر بفهمد که مجازاتش مجازات سنگین است رعایت مقررات را می‌کند و بدون گواهی مبادرت به ثبت طلاق نمی‌کند ولی وقتی دید مجازات او انتظامی است و جنبه جزائی ندارد و فقط جنبه اداری دارد ممکن است مجازات راقبول کند چون سنگین نیست و این کار خلاف قانون را انجام بدهد بنده پیشنهادم این بود و عقیده دارم همان مجازاتیکه در ماده یک قانون ازدواج قید شده در اینمورد هم آن مجازات تعیین بشود که جلوگیری از کار خلاف بشود.
رئیس- آقای مجد بفرمائید.
مجد- بحث آقایان در شدت و ضعف مجازات چنین سردفتری است که البته آن بانظر آقایان است و مسئله‌ای نیست که بحثی داشته باشد اگر ملاحظه میفرمائید که چنین مجازاتی تامین چنین نظری را نمی‌کند پیشنهاد بفرمائید بهر ترتیبی که مصلحت هست زیاد بشود در مورد سوال آقای دکتر مبین اگر چنین طلاقی واقع شد سردفتر متخلفی پیدا شد و چنین طلاقی واقع شد سردفتر متخلفی پیدا شد و چنین مجازاتی را متحمل شد چنین طلاقی از نظر شرعی صحیح است یعنی طلاق واقع شده و آن زنیکه طلاق گرفته و فردا شوهرش فوت می‌کند البته از نظر ارث تابع شرایط ارث و قانون مدنی خواهد بود یعنی طلاق صحیح است طلاقی که بدون ارائه گواهی عدم سازش داده شده ولی تخلف شده جرم شده حالا از نظر شدت جرم میفرمائید کم است یازیاداست بسته بنظر آقایان است.
بانوجهانباتی- مجازات قویتر باشد.
رئیس- آقای آقایان بفرمائید.
فلیکس آقایان- من خیلی معذرت می‌خواهم چون یک مطلبی است که بنده روشن نشدم می‌خواستم تقاضا کنم جناب مخبر توضیح بدهند اینجا گفته شد چنانچه طلاقی بدون ارائه گواهی عدم امکان سازش بشود نافذ است خیلی خوب بعد متخلف که محضر یا صاحب محضر است مجازات می‌شود حالا مجازات می‌شود حالا مجازات چه سنگین چه سبک در هر صورت اینجا حکیم باشی را دراز می‌کنند اما شوهری که اینکار را می‌کند وزنش را طلاق می‌دهد آیا مجازاتی برایش پیش بینی کردهاید یا نه؟ چون متخلف اصلی این شوهر است این قانون را که شما تصویب می‌کنید یک مقرراتی برایش می‌گذارید و میگوئید اگر می‌خواهی زنت را طلاق بدهی باید بروی گواهی عدم امکان سازش بگیری اگر رفت و زنش را بدون اینکه گواهی عدم سازش بگیرد طلاق دادهیچگونه مجازاتی برایش قائل نمی‌شوید هیچگونه سانگسیونی برایش قائل نمی‌شوید بنده می‌خواستم دراین مورد توضیحی داده شود.
رئیس- آقای دکتر صدر بفرمائید.
دکتر صدر (وزیر دادگستری)- در قانون گفته شده است که دادگاه گواهی عدم امکان سازش می‌دهد نه اجازه طلاق یا رد آنرا بنابراین گواهی عدم امکان سازش بایستی بمحضر برود و متقاضی طلاق که بدادگاه مراجعه کرده حاضر بشود تا صیغه طلاق انجام بشود و در دفتر هم ثبت بشود اینجا یک مقرراتی برای دفتر طلاق گذاشته شده که بدون گواهی عدم امکان سازش نباید طلاق بدهند یعنی اگر زن و مردی توافق کردند بدون مراجعه بدادگاه رفتند بدفتر طلاق و تقاضای ثبت طلاق را کردند او بعنوان اینکه هر دو توافق دارند اختلافی هم نیست ثبت نکند و بگوید بروید گواهی عدم امکان سازش بگیرید و اما مجازاتیکه برایش هست مجازات انتظامی سردفتران شش مرحله است که درجه چهار انفصال موقت است ودرجه شش انفصال دائم است درجه شش حداکثر مجازات است همیشه مطابق روش جاری برای قاضی یک حداقل و حداکثری می‌گذارند برای اینکه ممکن است تخلف گاهی در اثر اشتباه و گاهی به عمد باشد وقتیکه بعد این کار را انجام داده باشد برای او مجازات بگذاریم مثل این است که بگوئیم همه اعدام بشوند دیگر حبس ابدوموققت و اعمال شاقه نداشته باشیم و دست قاضی را ببندیم که جز
یک جور جور دیگری نتواند رای بدهد و حال اینکه بایستی یک کاری بکنیم که مجازات متخلف یکنواخت نباشد و باینجهت باید قاضی یک حداقل و حداکثری را بتواند در نظر داشته باشد.
رئیس- نظر دیگری در ماده ۱۹ نیست؟(اظهاری نشد) بماده ۱۹ رای می‌گیریم خانمها و آقایانیکه موافقند خواهش می‌کنم قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد.
ماده ۲۰ مطرح است قرائت می‌شود.
(بشرح زیر خوانده شد)
ماده ۲۰- رسیدگی بامور خانوادگی در دادگاه بدون حضور تماشاچی انجام خواهد گرفت.
رئیس- نظر دیگری در ماده ۲۰ نیست؟(اظهاری نشد) بماده ۲۰ رای می‌گیریم خانمها و آقایانیکه موافقند خواهش می‌کنم قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد.
ماده ۲۱ مطرح است قرائت می‌شود.
(بشرح زیر خوانده شد)
ماده ۲۱- اجرای احکام دادگاه تابع مقررات عمومی است.
رئیس- نظر دیگری در ماده ۲۱ نیست؟(اظهاری نشد) بماده ۲۱ رای می‌گیریم خانمها و آقایانیکه موافقند خواهش می‌کنم قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد.
ماده ۲۲ مطرح است قرائت می‌شود.
(بشرح زیر خوانده شد)
ماده۲۲- آئین نامه اجرائی این قانون را وزارت دادگستری ظرف سه ماه از تاریخ تصویب این قانون تنظیم و پس از تصویب هیئت وزیران بمورد اجرا خواهد گذارد.
رئیس- نظر دیگری در ماده ۲۲ نیست؟(اظهاری نشد) بماده ۲۲ رای می‌گیریم خانمها و آقایانیکه موافقند خواهش می‌کنم قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد.
ماده ۲۳ مطرح است قرائت می‌شود.
(بشرح زیر خوانده شد)
ماده ۲۳- دولت مامور اجرای این قانون است.
رئیس- نظر دیگری در ماده ۲۳ نیست؟(اظهاری نشد) بماده ۲۳ رای می‌گیریم خانمها و آقایانیکه موافقند خواهش می‌کنم قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد.
کلیات آخر لایحه مطرح است. خانم دکتر دولتشاهی بفرمائید.
بانو دکتر دولتشاهی- با اجازه جناب آقای رئیس و همکاران محترم اجازه می‌خواهم بمناسبت تصویب این لایحه بسیار قوی برای حفظ خانواده‌ها خواهد بود بمجلس محترم شورای ملی تبریک عرض کنم (احسنت) امروز یکی از روزهای پر افتخار تاریخ اجتماعی ماست (صحیح است) بعقیده بنده امروز رادرردیف روزهای هفده دی، ششم بهمن وهشتم اسفندوشایدچهارده مردادمی‌توان برایش اهمیت قائل شدجای خوشوقتی است که این افتخارنصیب این مجلس شد (صحیح است) واولین نمایندگان دوران انقلاب سفیدسعادت تصویب این قانون را بدست آوردندخوشبختانه دوست وهمکار محترم سرکارخانم جهانبانی قبلا"درنطق مشروح وجامع خودنکات لازمی راکه دراطراف این لایحه لازم بودبفرمایندفرمودندوبنده از تکرارمطالب بی نیاز هستم ولی خواستم به یکی دونکته اشاره کنم همانطورکه قبلا"در این مجلس به عرض رساندم بنده نه بعنوان یک زن بلکه بعنوان یک فرداجتماع وبخصوص بعنوان یک مادراجازه می‌خواهم که چندکلمه‌ای صحبت کنم این لایحه که واقعا"باکمال دقت تهیه شده وهمه بخصوص وزارت محترم دادگستری دراین قسمت زحمت کشیده‌اند ونهایت دقت را به خرج داده‌اند اگردراینجادقت بخصوصی برای حفظ خانواده شده برای این است که یک زن ویک مردوقتی که تصمیم به ازدواج میگیرنداین مسئله جنبه فردی داردهرکدام خودشان مختارندکه تصمیم بگیرندولی وقتی یک خانواده تشکیل شدسرنوشت این خانواده دیگرنمی‌توانددردست این دونفرباشدچون خانواده یک واحداجتماعی است وخوب وبداین خانواده دروضع اجتماع موثراست واجتماع دروضع وسرنوشت
این خانواده دخالت دارد و باید داشته باشد بهمین دلیل است که از قدیم ترین ایام اجتماع همیشه خواسته خانواده محفوظ بماند و همیشه جدائی و پاره شدن پیوندهای خانوادگی مورد نفرت بوده و اجتماع نمیخواسته و هیچ مذهبی در درجه اول این را تایید نمی‌کرد مگر اینکه راه دیگری وجود نداشته باشد و ادامه حیات و زندگی خانوادگی برای افراد آن خانواده دیگر ممکن نباشد همانطور که قبل از منهم بعضی از نمایندگان اشاره فرمودند چرا خداوند فرموده ابغض الاشیاء عندی الطلاق (حاذقی- این از فرمایشات پیغمبر اکرم است) بله معذرت می‌خواهم پیغمبر اکرم فرموده‌اند. امروز هم بعد از قرنها مطالعات روانشناسان و علمای اجتماع بهمین جا و بهمین نتیجه می‌رسند چرا؟ برا اینکه در نتیجه جداشدن خانواده‌ها نه فقط به آن زن و مردی که جدا شده‌اند و بعد از چندین سال خانوادشان از هم پاشیده شد بهر دو لطمه می‌رسد بلکه از همه بیشتر به بچه‌ها لطمه وارد می‌شود و این اطفال که مثل قوت و غذا و پوشش و گرما احتیاج به محبت و حمایت خانواده دارنداینها سرگردان میشوند و دچار سرگردانیهای بعد که باعث بدبختیهای آتیه آنها می‌شود میشوند امروز جرم شناسان بخوبی دیده‌اند که ارتکاب بسیاری از جرائم در نتیجه همین است که بچه‌ها در اوان طفولیت ازآن محبت و از آن گرمی مخصوص خانوادگی مستفیض نشده‌اند در جوامع ما رسم است که مردمان خیر غالباً بدنبال این می‌روند که اگر افرادی دچار فقر هستند بآنها کمک بشود متاسفانه جمعیت‌های خیریه یا کمیسیونهای رفاه اجتماعی هنوز بآن مرحله نرسیده‌اند که بروند سراغ آن مردمان بدبختی که از نعمت مال و منال مادی برخوردار هستند ولی گرفتاریهای شدید روحی دارند که اینها فقط نتیجه نقص تربیت در دوران بچگی و بخصوص ندیدن محبت کافی است بنده در این قسمت زیاد طول کلام نمی‌دهم سروران محترم بهتر از بنده باین مسائل وارد هستند تجربیات نشان داده که هر قدر ما اقداماتی برای حفظ و حراست کودکان مملکت که سرمایه‌های آتیه مملکت هستند بکنیم باز هم کم کرده‌ایم (صحیح است) در اینجا کوشش شده که از پاشیده شدن بی مطالعه خانواده‌ها جلوگیری بشود، کوشش شده که پدر و مادر هر کدام که صلاحیت بیشتری برای نگهداری و تربیت فرزند دارند حق نگهداری فرزند را داشته باشند (صحیح است) کوشش شده که از لحاظ تامین مخارج فرزندان هر کدام که استطاعت دارند و بلکه هر دو تامین مخارج تربیت فرزندان را بکنند یعنی تمام جوانب عدالت و اجرای عدالت اجتماعی در اینجا تا آن حدی که ممکن بوده و قابل انطباق با قوانین موجود و قانون مدنی که مورد احترام همه ما است بوده، رعایت شده از این جهت است که نسبت به تصویب این لایحه زحمت کشیده‌اند قدردان هستیم اما بنده در اینجا وظیفه خود میدانم چون پیش از مازنان و مادرانی بوده‌اند در این کشور که برای جلوگیری از این نابسامانیها زحمات طولانی متحمل شدند ولی عمر آنها کفاف نداد وشاهد روزهای پر افتخار ششم بهمن و ۸ اسفند و این شادمانیهائیکه نصیب ما گردید و این آزادیهائیکه امروز در این مملکت بوجود آمده نبودهاند بنده اجازه می‌خواهم که نام آنها را در این مجلس محترم یاد کنم و از همکاران محترم تقاضا می‌کنم که یاد این خانمهائیکه در گذشته زحمات فروان کشیده‌اند و تلاش زیاد برای تربیت زنان و دختران در این مملکت کرده‌اند با احترام بخاطر داشته باشند یکی از آنها مرحوم خانم صدیقه دولت آبادی است که از زنان در این کشور زحمت کشید و فداکاری کرد (صحیح است) و در آن دورانی که مردم حتی مدرسه رفتن را برای زنان حق نمی‌دانستند این خانم از پیشوایان بود و زحمات زیادی کشید (مصطفوی نائینی- از افتخارات اصفهان بودند) بله ایشان از بانوانی
بودند که فعالیت خودشان را از اصفهان شروع کردند و اولین مدرسه دخترانه را در اصفهان تاسیس کردند و مجله زبان زنان را ایشان تاسیس کردند و همانطور که یکی از همکاران محترم توجه دادند ایشان از افتخارات کشور ما بخصوص اصفهان هستند (صحیح است) باز بسیاری از زنان کشور بودند که در شرایط بسیار سنگین تر کار می‌کردند که حتی در اوایل دوران مشروطیت جمعیت نسوان وطن خواه و مخدرات نسوان تشکیل دادند اینها آن زنانی بودند آقایان جایتان خالی بود که در موقعیکه می‌خواستند بانک ملی را تاسیس کنند و خزانه دولت خالی بود آمدند طلا و جواهرات خود را در اختیار گذاشتند ایت تا اندازه‌ای خارج از موضوع لایحه خانواده است ولی چون ذکر شد اشاره کردم (مهندس جلالی- خزانه دولت خالی نبود) چرا آنزمان بود. از این گذشته می‌خواهم بذکر یک اسم دیگر اکتفا کنم برای اینکه اگر بخواهم همه اسمها را یادآور شوم خیلی طولانی خواهد شد بانو دکتر فاطمه سیاح اولین استاد زن دانشگاه بود ایشان هم از زنان پیشرو بود و از افتخارات ما در ایران و در خارج از کشور اولین زنی بود که بیکی از نمایندگیهای ایران در مجامع بین المللی فرستاده شدند که در آنزمان جامعه ملل بود (مصطفوی نائینی- ایشان هم همشهری آقای وزیر دادگستری)
بنده وظیفه خود می‌دانستم ما که افتخار این را داریم که ناظر این روز پر افتخار باشیم ذکری هم از گذشتگان بکنیم که در این راه فداکاری و تلاش کرده‌اند بیش از این تصدیع نمی‌دهم متشکرم (احسنت).
رئیس- خانم تربیت بفرمائید.
بانو تربیت- با اجازه ریاست محترم برای بنده امروز واقعاً یکی از روزهای بسیار خوش و برجسته و تاریخی است برای اینکه بنده قبل از کسب افتخار نمایندگی هم سالیان دراز آرزو داشتم مقررات و نظاماتی وضع بشود برای تحکیم خانواده‌ها که اجتماع از خانواده‌ها تشکیل می‌شود در این لایحه همکاران عزیزم سرکار خانم جهانبانی و سرکار خانم دولتشاهی و سروران عزیز آقایان بقدر کافی صحبت کردند بنده فقط می‌خواهم بیک مطلب اساسی توجه کنید آنهم خانمها و آقایان می‌دانستند که قبل از این قانون که انشاالله بزودی در مجلس سنا هم تصویب خواهد شد آنچه که مطابق شرع اسلام و خواسته حضرت پیغمبر حضرت محمد صلی الله علیه و آله مطابق آن طلاق اجرا نمی‌شد طلاقها می‌رفت بمحاضر همینطور که بارها حلاجی شده بدون اینکه در باره سازش توجه شایانی مبذول بشود که این خانواده واقعاً از هم پاشیده نشود فوراً طلاق می‌دادند بنده مکرر خودم شخصاً واسطه شدم همان داوری که در اینجا است آنجا بنده وظیفه داوری را انجام داده‌ام و تالیف بین کرده‌ام ولی هنوز هم افراد زیادی در مملکت ما هستند و بحمدالله خانواده‌ها استحکام دارند و استحکام خانواده برقرار است و هیچوقت اینطور نیست که باسانی قبل از مشورت با خانواده کسانی بوند و طلاق بگیرند ولی باز هم همینطور که پیش از این گفته شد لجاج و عناد و خشم و غضب آنی باعث می‌شد که این خانواده‌ها متلاشی شوند بنده فکر می‌کنم از جناب آقای وزیر دادگستری و دولت حزبی واقعاً تشکر می‌کنم که با توجه به این نکات اصلی با توجه به حزانت اطفالی که حتی خودشان مشروحاً در اینجا بیان فرمودند قبل از اینکه این دعاوی شروع شود حق دارد هر پدر و مادری اول حضانت و وضع هزینه اولاد خودش را بخواهد اینها نکات بسیار بسیار برجسته این قانون است که از این به بعد واقعاً نظام خانوادگی، بر مبنای مستحکمی برقرار خواهد شد اما یک نکته دیگری هم هست که بنده ناچارم در پشت این تریبون عرض کنم و آن این است که تا بحال فکر می‌شد که این لایحه فقط در جهت منافع زنها امده ولی بده می‌توانم اثبات کنم که مخصوصاً در جهت منافع سه رکن خانواده است مرد، زن و اطفال (احسنت) یعنی باور بفرمائید (دکتر امین- باور می‌کنیم) خانواده‌هایی که از حرصها، آزها، هوسها، خشم و غضبهایی که در نتیجه
منجر به پاشیده شدن خانواده‌ها می‌شد بشکر خداوندی و تحت توجهات اعلیحضرت شاهنشاه آریامهر که در همه این موارد مخصوصاً عنایت و توجه کامل دارند که نسل آینده این مملکت در کانون خانواده صحیح، پیرامون دامنهای آسوده فکر و آسوده خیال تربیت بشونداین لایحه آنرا تأمین خواهد کرد (صحیح است- احسنت).
رئیس- آقای سعید وزیری بفرمائید.
سعید وزیری- ملاحظه می‌فرمایید که بعضی از همکاران از صحبت‌کردن بنده گاهی کم و بیش تعجب می‌فرمایند ولی بنده معتقدم که مثل همه خانمها و آقایان یکی از همکاران محترم هم فرمودند به نظر بنده جلسه امروز یکی از تاریخی‌ترین جلسات مجلس دوره ۲۱ است (صحیح است) که این قانون تحت این عنوان به تصویب می‌رسد در اینجا اکثر خانمها و آقایانی که چه در حال بحث در مواد صحبت فرمودند یا در کلیات آخر بعضاً اشاره به احکام و دستورات دین مقدس اسلام فرمودند خوب بسیار طبیعی بود و بسیار صحیح بود خصوصاً اینکه یک رکن مهم و اساسی انقلاب ملی ما معتقدات دین و معنویات است که به تصریح کتاب انقلاب سفید بیان شخص شاهنشاه رهبر انقلاب این چیزی جز احکام دین مقدس اسلام نیست (صحیح است) و به این دلیل است که با حاکمیت قاطعی که نص صریح و روح دین مقدس اسلام در تمام شئون مملکت ما در خانواده‌ها و در دلها و قلوب افراد این ملت حکومت می‌کند تریدید نیست که هیچکس و هیچ جزئی از این اجتماع از این اصول به فکر تخطی نمی‌افتد و نه عملاً در مقام تخطی برمی‌آید همچنین است نویسندگان و تهیه‌کنندگان این قانون و سایر قوانین و تصویب کنندگان این قانون برای اینکه علی‌ایحالاً روح اصلی و واقعی انقلاب ما حکومت می‌کند و آن روحی است مبتنی است بر اصول و اساس معنویات و احکام دین مقدس اسلام این است که به نظر شخص بنده این لایحه و هیچیک از لوایحی که در زمینه اصلاحات اجتماعی برقراری نظم و نسق‌های نوین در روابط افراد و جامعه تنظیم می‌شود هرگز نمی‌تواند در چنین شرایطی منافاتی با این اصول مقدس داشته باشد (صحیح است) به این دلیل است که با کمال اعتماد و اطمینان خصوصاً آنچه که از محتوایات این لایحه و از این قانون معلوم می‌شود در واقع این قانون چیزی جز تثبیت مقررات و روشها و نظام کاملاً عادی و طبیعی مبتنی بر حمایت خانواده چیز دیگری نیست (صحیح است) مطلقاً در این قانون یک چیز غیر عادی یک چیز تازه و جدیدی همینطوری که جناب آقای وزیر دادگستری و ناطقین محترم فرمودند وجود ندارد (دکتر الموتی- هنوز قانون نشده) در این لایحه منتهی گاهی یا ااکثراً در دام اجتماعات این اختصاص به اجتماع ما ندارد در تمام اجتماعاتی که در حال ترقی هست صاحبان پاره‌ای افکار که باید گفت طرفدار ماجراجوئی‌های فکری هستند یعنی خوششان می‌آید در افکار حتی در نر خودشان دچار یک نوع ماجراجوئی فکری بشوند و اکثراً خود آنها شهامت ابراز دلیل و ابراز وجود ندارند و احیاناً یا غالباً حاملین افکار جامد و کهنه تقویت می‌کنند که گویا در این وسط چیزی هست با این دلیل است که بنده فکر می‌کنم و معتقدم با اینکه این قانون هیچگونه چیز تازه‌ای نیست جز تثبیت اصول و مقررات و روشهای کاملاً طبیعی و عادی فقط حمایت خانوداه معهذا چون تصویب و مطرح‌شدن این پیروزی در مقابل عاملین آن نوع افکار منفی هست باید به حساب یکی از پیروزیهای اجتماع ما گذاشته شود و شخصاً من به نوبه خودم و مجلس شورای ملی تردید ندارم که زنان وطن ما همانطوری که در تمام شئون و رشته‌ها و وظایف خودشان را انجام داده‌اند که از این خطوط اصلی انقلاب یعنی احکام صریح دین مقدس اسلام و معنویت تخطی نکردند و نمی‌کنند همانطور که در تمام شئون نشان دادند که لیاقت این آزادی را دارند به یهترین وجهی وظیفه خودشان را نشان داده‌اند حالا هم دوش به دوش مردان پیش می‌روند چون این قانون ناظر بر آزادی زنان نیست ناظر به حفظ حقوقو مردان و زنان و نظام و حمایت خانواده‌ها است (صحیح است) طبعاً این دو عنصر اصیل و سازنده خانواده زن و مرد در پناه این قانون و سایر موازین دین مقدس اسلام خواهند توانست در
تمام شئون با کمال لیاقت اساس خانواده ایرانی را محکمتر بکنند و در خانوادههای ایرانی فرزندان خوب و لایق و صالح برای ساختن ایران آبادتر و آزادتر و بهتر موفق خواهند شد متشکرم (احسنت).
رییس- آقای مجید محسنی بفرمایید.
مجید محسنی- پانزده سال پیش برای تنظیم سناریوئی بنام مرد بیشناسنامه احتیاج داشتم روی زندگی زندانیانیکه در کنج زندانها سالهاست بسر می‌برند مطالعه نمایم و بهمین جهت مدتها بدار التادیب و زندان قصر می‌رفتم و با زندانیان مصاحبه می‌کردم جوانی بنام حسن زندانی قصر میگفت هر وقت آنروزی را که پدرو مادرم وسط اطاق دعوا می‌کردند، و هر یک مرا بالگد بطرف دیگری پرتاب می‌کرد و میگفت خودت میدانی و بچه ات و هیچکدام مرا بحساب نمیاورند و بلاخره هم از هم سواد شدند و من بدبخت را همسایه دیوار بدیوارمان برای خانه شاگردی پیش خودش نگه داشت بیاد میاورم از خودم و از پدر و مادرم بدم میاد، از آنروز از همه مردم دنیا بدم آمد تصمیم گرفتم یک جوری این ناراحتی را تلافی کنم، کسیکه از مردم بدش میاد، یک ریزه محبت ندیده، هیچکس او را بحساب نیاورده انتظار دارید چکار کند.
این مردم را دوست داشته باشد، خدا را شکر می‌کنم بالاخره روزی را بچسم می‌بینم که چنین لایحه‌ای که صد در صد برای نجات اطفالی امثال حسن زندانی قصر که قسمتی از سرگذشتش را بعرض رساندم تنظیم و تصویب شد، من تصویب این قانون را بهمه و بخصوص به آن اطفال بیگناهی مثل حسن که در اثر اشتباهات و لج و لجبازی و خود خواهیهای پدر و مادرها بگوشه زندانها افتاده‌اند تبریک عرض می‌کنم و موفقیت دادگستری را در تنظیم آئیننامه‌ها و اجرای این قانون از خداوند متعال خواستارم (احسنت- احسنت).
رئیس- آقای دکتر مهذب بفرمائید.
دکتر مهذب- با اجازه مقام ریاست و همکاران محترم بطوریکه همکاران محترم تایید فرمودند لایحه‌ای که امروز مطرح شد و مواد آن به تصویب رسید یکی از لوایح بسیار مهمی است که در عمر مجلس شورای ملی دوره بیستویکم مورد بحث و بررسی قرار گرفت بنظر شخص بنده این لایحه چیز تازه‌ای نیست بلکه آنچه ما در زندگی اجتماعی و مذهبی خودمان داشتیم مقداری محکم تر و مستحکمتر می‌کند از لحاظ خانواده آنچه در این لایحه بآن توجه شده در مرحله اول موضوع اطفال است که تکلیف آن بچه‌ها را قانون معلوم می‌کند در زمانیکه زن و شوهر از هم جدا میشوند خود همکاران محترم مسلماً بسیاری از موارد می‌توانند مثال بزنند و در نظر بگیرند که چه ناراحتی و مظالمی برای اطفال معصوم و بیگناه ایجاد شده و می‌شود موقعیکه پدر در اثر یک ناراحتی جزئی یا عصبانیت از مادر جدا می‌شود و گناهکار در این مرحله پدر و مادر هست و یا هر دو و یا یکی آنها ولی ناراحتی و احیاناً فقر و بدبختی مواجه با اطفال می‌شود چه بسیار یاز اینگونه اطفال بی سرپرست در اجتماع باقی می‌ماند بزرگ که میشوند جزء اشخاص فاسد در میایند و بسیاری از اشخاصیکه جرمهای مختلف مرتکب میشوند احیاناً جزءهمینگونه اطفال هستند پس اگر این قانون تعیین تکلیفی برای آنها بکند طبعاً از بسیاری از ناراحتی‌هایی که برای اطفال معصوم پیش میاید جلوگیری می‌شود مساله دیگری که مخصوصاً به آن توجه شده موضوع توجه به آئین مقدس اسلام است نه تنها خود دولت کاملا توجه به این مساله داشت بلکه نمایندگان محترم عضو کمیسیون دادگستری و سایر همکاران بخصوص توجه کردند که بلکه خدای نکرده حتی یک قدم خیلی خیلی کوچک از مبانی اسلامی خارج بشود و با آقای مجد همکار عزیز که صحبت می‌کردم میگفتند که مجدداً دو ماه لازم دیدند که فصول مربوط به خانواده و عقد و طلاق را در قرآن مورد بررسی قراربدهند و در بسیاری از موارد با پیشوایان حقیقی اسلام و روحانیون بزرگ این مملکت مشاوره کردند و واقعاً از این لحاظ صدردصد طبق مبانی شرعی لایحه تنظیم شده و امروز در جلسه طرح و بموادش رای گرفتند
مسئله دیگری که لازم است تذکر بدهم و این ممکن است در بعضی موارد سوء تفاهماتی ایجاد بکند موضوع تعدد زوجات است، تعدد زوجات در این قانون منع نشده مرد می‌تواند در حدود ماده۱۴ زن دیگری بگیرد، زن دوم و سوم هم می‌تواند بگیرد و هیچ اشکالی ندارد ولی باید همانطوریکه خدا فرموده همانطوریکه پیغمبر اسلام دستور می‌دهد، همانطوری که شرع ما حکم می‌کند باید به اجرای عدالت توجه شود و با اجرای عدالت این کار اشکالی ندارد که حتی دو زن و سه زن یا بیشتر بگیرند و از لحاظ لاق باز هم این مطلب را تاکید کنم که بهیچوجه حق مرد گرفته نشده، طلاق یک حق مسلم مرد است و در این قانون هم کاملاً باین حق توجه شده است حالا اگر مردی در ضمن عقد شرایطی را معین بکند طبعاً این شرایطضمن العقد اگر باشد باید بآن توجه بکند مثلاً اگر مردی وکالت بزنش بدهد که اگر من رفتم زن دیگری گرفتم تو وکیل در توکیل هستی که خودت را مطلقه بکنی اشکالی ندارد الان هم در ماده ۴ قانون درج و مصرح است بنابراین با این تفضیل خودمرد در موقع عقد این اختیار را بزن می‌دهد که طبق شرایط معین خودش راه مطلقه کند و از آن مواردیست که اگر مردی محکوم بشود به پنجسال حبس، در این مدت پنجسال که مرد از زنش دور است تکلیف این زن و این بچه‌ها چه می‌شود و چه مفاسدی ممکن است از این لحاظ ایجاد بشود، در عین حال زن این اجازه را ندارد که تقاضای گواهی عدم سازش بکند ولی اگر در ضمن عقد شرط شده بود که می‌تواند اینکار را بکند از حق خودش استفاده می‌کند، اگر نخواهد که اشکالی ندارد ولی اگر خواست و در عقدش شرط شده بود می‌تواند از این حق خودش استفاده کند و این همان است که پیغمبر اسلام هم دستور داده، موضوع دیگری که در این قانون به آن توجه شده موضوع کوشش درحل اختلافات خانوادگی است من شخصاً و خیال می‌کنم دوستان همکار اینطور فکر کنند که بسیاری از موارد دیده سده که یک مرد در اثر یک ناراحتی جزئی و یک تحریک احساسات و برسریک موضوع کوچکی عصبانی شده و در منزل را بهم زده و راه محضر را برای طلاق پیش گرفته است و در همان محضر حتی زنش را سه طلاقه می‌کند و بعد میاید بیرون و ناراحت می‌شود (حاذقی- آقای دکتر در یک محضر نمیشود سه طلاقه کرد) در سه محضر می‌دهد من وارد جزئیاتش نمی‌شوم و البته اطلاعات من باندازه اطلاعات جناب آقای حاذقی نیست ولی این مسلم است که یعد پشیمان می‌شود و توی سرش می‌زند که ایداد و بیداد زن من از دست رفت خانه من متلاشی شد، تکلیف من چیست؟ و هیچ راهی هم ندارد، طلاق هائیکه در این مملکت اتفاق می‌افتد نود تا نودپنج در صدش روی این موارد استثنائی و مخصوص است که بعد صددرصد پشیمانی دارد و هیچ راه دیگری برای برگشت آن مرد بدبخت نیست، این قانون چه می‌گوید؟ می‌گوید، اگر خواستی زنت را طلاق بدهی برو بدادگاه و رفتن بدادگاه از نظر این قانون گرفتن گواهی عدم سازش است و این زمان است یعنی زمان و فرصت هست تا ناراحتی تمام بشود و اعصاب آرام بشود و بعد اگر واقعاً نیت بر این بود که زن خودش را طلاق بدهد آنوقت طلاق بدهد.
رئیس- آقای دکتر مهذب کسی مخالف اینموضوع نیست که جنابعالی از نظر روشن شدن موضوع توضیح میفرمائید.
دکتر مهذب- بهرحال بنده بنوبه خودم از جناب آقای وزیر دادگستری بخصوص سپاسگزاری می‌کنم که با حوصله و صبر و متانت تمام، نظرات مخالف و موافق را شنیدند و مطالب را حلاجی کردند و بلاخره این لایحه را به این صورت تنظیم فرمودند و یک قدم بزرگی در راه حل استحکام مبانی خانوادگی برداشتند و انشاالله از لحاظ اجرائی هم اقداماتی بعمل خواهد آمد بطوریکه یک قانون تاریخی در زندگی اجتماعی و خانوادگی ما باقی بماند (انشاالله)
رئیس- آقای حاذقی بفرمائید.
حاذقی عرض کنم مطالبی که بود اکثر همکاران
محترم اینجا فرمودند ولی مطالبی هم هست که بنده فهرست وارعرض می‌کنم برای اینکه این لایحه، لایحه بسیار مهمی است و اثرات ان در اجتماع خیلی با اهمیت است و برای همین است که من استدعا می‌کنم که جناب آقای رئیس دستور بفرمایند که نسخ زیادی از این صورت جلسه امروز چاپ شود و بحوزه‌های علمیه و جاهای مختلف فرستاده شود که اشخاص اگر در قلبشان غرض هائی هست یک امر صحیحی که بمصلحت اجتماع ایران و منطبق با شرع مطهر هست طور دیگری در افکار مردم کم اطلاع و کم سواد تعبیر نکنند، بنابراین مواردی که بنده عرض می‌کنم اینست که دین اسلام دعوت می‌کند به اعتدال و در قرآن آمده که: وکذلک جعلناکم امه وسطاً یهنی شما یک امتی هستید معتدل و حد وسط چون آنچه که موجب بدبختی اجتماع است افراط و تفریط است، بنابراین حکمی که اسلام می‌کند، مرد می‌تواند بیش از یک زن بگیرد و بعضیها می‌گویند چرا اینطور است برای اینکه گاهی ضرورت ایجاب می‌کند و یا جهات مختلف دیگری هست که صلاح اوست که دوتاچهار تا زن بگیرد اما این اجازه معنایش این نیست که هر کسی بدون دلیل و بی جهت وروی هوی و هوس بخواهد کانون خانوادگی خودش را بهم بزند و یک زن دیگر بگیرد بنابراین، این قانون از یک طرف اصل اسلامی را که تعدد زوجه باشد سلب نکرده از مرد و از طرف دیگر اصول را ایجاد وارد کرده که اشخاص بدون دلیل و بدون وجود شرایط اقدام بگرفتن زن دیگری نکنند و قرآن هم همین را گفته:(فانکحواما طاب لکم من النساء مثنی و ثلاث ورباع وان خفتم ان لاتعدلوا فواحده) همانجا هم که فرمودند آقای مجد ولن تستطیعواان تعدلوابین لانساء ولو حرصتم، اگرهر چه دلتان بخواهد نمی‌توانید عدالت بین زنان بدهید پس همان واحده می‌شود و اما درباره طلاق بعضی مذاهب طلاق ندارند و بعضی بمسلمانان ایراد می‌گیرند که چرا مرد مسلمان می‌تواند زنش را طلاق بدهد طلاق یک عقدی است که زن و شوهر از اول حاضر میشوند تا اخر زندگی با هم زندگی بکنند و عقدی است که ایجاد یک وحدتی در خانواده می‌کند که بسهولت نمیشود این اتحاد را از هم پاشید ولی همین هم گاهی ضرورت پیدا می‌کند چطور است که گاهی ضرورت دارد دست را می‌برند و عمل جراحی می‌کنند برای همان است که اسلام فرموده هر وقت که لازم می‌شود ابغض الشیاء عند الطلاق مولوی هم می‌گوید ما برای وصل کردن آمدیم- نی برای فصل کردن آمدیم، تا توانی دم مزن تو از فراق.
ابعض الاشیاء عندی الطلاق پس بنابراین طلاق خیلی چیز بدی است ولی گاهی دواهم بد است ولی آدم ناچار است بخورد پس دین اسلام یک دین معتدل است که نه افراط دارد و نه تفریط دارد الان در دین مسیح که طلاق منع بود اقتباس از دین اسلام کردند و تقریباً مجاز کردند هم چنین درباره دارو که در این قانون توجه داده شد که هر مرد و زنی بین آنها اختلاف شد حق نداشته باشند بروند طلاق بدهند در قرآن کریم می‌فرماید وان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکما من اهله و حکما من اهلها ان یریدا اصلاحا یوفق الله بینهما این در حقیقت اصل قرآن است که تا بحال اجرا نمی‌شد یک مرد تا مختصر ناراحتی پیدا می‌شد راه دفتر پیش می‌گرفت میگفت چون من مرد هستم می‌توانم طلاق بدهم گفت که کلواواشربوارا در گوش کن و لاتسرفوا را فراموش کن اسلام گفت می‌توانی طلاق بدهیولی در ضمن گفت اول باید رجوع بکنی امر را بداوری که شاید خداوند هدایت بکند این مردو زن را که روی هوی و هوس وروی عصبانیت اقدام می‌کنند کارشان اصلاح بشود بنابراین این اصلاح خیلی ضرورت دارد که بوسیله داوری انجام بشود و اما درباره دادگاه و دوران بعضی از آقایان مراجع تقلید مخصوصاً توصیه کردند که من این را در حضور جناب اقای وزیر دادگستری استدعا کنم که بخصوص بمحاکم توصیه بفرمایند که موضوع داوری بین خانواده را حتی المقدور به اشخاص با ایمان و وابسته و آنهائیکه خودشان غرض نداشته باشند واگذار بکنند تا آنها روی واقع و بنفس امر عمل بکنند ببینند اگر واقعاً طوری است که امکان سازش نیست نظر بدهند که دادگاه بتواند گواهی عدم امکان سازش
بدهد مسئله دیگر درباره این نکته هست که ما وظیفه قانونیمان را انجام داده‌ایم ولی دولت و مطبوعات و همه افرادی که عبارتست از خانمها و آقایان و جامعه شاید تصور کنند که تنها بحرف قانون داشتن می‌شود جامعه‌ای را اصلاح کرد بنده باز بر می‌گردم به آن تزی که همیشه داشتم که هیچ قانونی ملتی را درست نمی‌کند ملت هست که قانون را می‌سازد دولت باید از حیث تربیت اخلاقی، تربیت اجتماعی و تربیت خانوادگی وظیفه ارشادیش را در هدایت مردم بکار ببرد مطبوعات از این مقاله‌های گمراه کننده صرفنظر بکنند و دستگاههای مسئول فیلم از نشان دادن این فیلمهای بدو گمراه کننده جلوگیری بکنند تا مقدمات حسن تربیت خانواده فراهم بشود.
و این قانون به صورت صحیح و درستی انجام بشود.
رئیس- حالا نسبت بلایحه رای می‌گیریم خانمها و آقایانیکه موافقند خواهش می‌کنم قیام فرمائید (اکثربرخاستند) تصویب شد. لایحه برای تصویب بمجلس سنا فرستاده می‌شود آقای دکتر صدر فرمایشی دارید بفرمائید.
دکتر صدر (وزیر دادگستری)- بنده چند کلمه خیلی کوتاهی عرض می‌کنم که اگر تعبیر به مبادله تعارفات یا تعارفات متقابل نفرمائید می‌خواهم تشکر کنم از همه نمایندگان محترم و بخصوص اعضای کمیسیون دادگستری و مخصوصاً بازخانمها، خانمهای نماینده مجلس که در تنظیم و اصلاح این قانون همفکری بسیار نزدیک کردند باوزارت دادگستری من از این جهت تشکر می‌کنم چون بسیاری مطالب در مسائل اجتماعی هست که غیر ممکن است بتوان آنها را بصورت خیلی جزئی در قانون گذاشت اما وقتی کلمات شکافته شد خیلی زود طرف توجه قرار میکیرد و نکات مشکل و ابهام آمیز هم تا اندازه‌ای که لازم بود رفع شد اما مسائل دیگری هم هست که آقای حاذقی فرمودند این قانون آئین نامه‌ای هم خواهد داشت در آن آئین نامه مکلف می‌کنیم دادگاهها را برای اینکه آنها هم در انجام وظایفشان ابهامی نداشته باشند تعیین خواهد شد از جمله تعیین داروها است که فرمودند در آئین نامه خواهد آمد که محاکم مجبور هستند که اول از بین اهل و خویشان طرفین دارو را تعیین خواهد کرد بنابراین این جزئیات رعایت خواهد شد در مقدمه قانون هم ملاحظه فرمودید که زن و شوهر گواینکه خانواده را تشکیل می‌دهند و اساس اجتماع هم روی خانواده است اما به زن و شوهر باشد اشکالی نداشت جهات خیلی زیادی پیدا می‌شود که دو نفر نتوانند با هم باشند ولی ازدواج و طلاق وضع خانواده را از نظر دیگر پیش میاورد از نظر بچه‌ها پیش میاورد که این فرزندان نسل آتیه مملکت هستند و تربیت و نگاهداری آنها یک وظیفه اخلاقی و ملی برای همه است خوشبختانه در تمام قرآن یا احکام مذهبی اسلام وقتی که نگاه می‌کنیم به تعالیم و قوانین اسلام حتی درباره فرزندان درباره مسائل جزئی خانواده هم احکامی دارد که تمام آنها برای یک فرد مسلمان لازم الاجراء است اما خوب در عمل یک مطالبی گاهی از طرف افراد فراموش می‌شود این قانون سعی کرده است که این مسائل اجتماعی را بصورت عدالت اجتماعی اجرا کنیم و اینها را می‌آورد بصورت قانون و وظیفه برای افرادی که احکام مذهبی را خود بخود انجام نمی‌دهند انجام بدهند و الامن یقین دارم که هیچ فرد مسلمان با ایمانی نیست که باکراه بخواهد برود زن دیگری بگیرد و اکراه بی عدالتی است و بی عدالتی در اسلام نیست راجع به بچه‌ها و خانواده هم همینطور بهرحال بنده تشکر می‌کنم و امیدوارم دولت در اجرای این قانون بتواند سعادت خانواده‌ها را به بهترین نحوی تامین بکند (انشاالله- احسنت).
۶- طرح و تصویب گزارش یک فوریتی کمیسیون امور خارجه راجع به عهدنامه مودت بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی تایلند و ابلاغ بدولت
رئیس- گزارش یک فوریتی عهدنامه مودت بین
دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی تایلند مطرح است قرائت می‌شود.
(بشرح زیر خوانده شد)
گزارش کمیسیون امور خارجه بمجلس شورای ملی
کمیسیون امور خارجه در جلسه ۱۹ اردیبهشت ماه ۱۳۴۶ با حضور آقای دکتر افشار معاون وزارت امور خارجه لایحه شماره ۳۰۵۸۷/۴۶۰۹/۱۸- ۱۳۴۵/۱۱/۲۹ ارسالی از مجلس سنا راجع به عهد نامه مودت بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی تایلند را که بشماره ۲۲۹۷ چاپ شده است و یک فوریت آن در جلسه سه شنبه ۴۶/۲/۵ بتصویب رسیده مورد رسیدگی قرارداد و مصوبه مجلس سنا را عیناً تصویب نمود. اینک گزارش آنرا بمجلس شورای ملی تقدیم می‌دارد.
لایحه قانون عهدنامه مودت بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی تایلند
ماده واحده- عهدنامه مودت بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی تایلند که شامل یک مقدمه و شش ماده می‌باشد و در تاریخ سیزدهم بهمن ماه یکهزار و سیصدو چهل و پنج در بانکوک به امضاء نمایندگان مختار طرفین رسیده است تصویب و بدولت اجازه داده می‌شود اسناد تصویب آنرا مبادله نماید.
مخبر کمیسیون امور خارجه- مافی
رئیس- آقای دکتر مبین بفرمائید.
دکتر مبین- البته راجع بخود عهدنامه که فوق العاده عهدنامه خوبی است بنده عرضی ندارم ولی در ماده دوم روابط سیاسی و کنسولی فیما بین را حفظ کنند و همچنین موافقت دارند ماموران سیاسی و کنسولی هر یک از طرفین در قلمرو طرف دیگر بر اساس رعایت معامله متقابل از مزایا و مصونیتهائیکه معمولاً بموجب اصول مورد قبول حقوق بین المللی اعطاء می‌گردد برخوردار باشند بنده خیال می‌کنم که باید نوشته بر اساس رعایت متقابل از مزایا و مصونیتهائیکه بموجب اصول قرارداد وین اعطاء می‌گردد برخوردار شوند چون اصول مورد قبول حقوق بین المللی زیاد است ممکن است اصول در حقوق بین المللی باشد که ما بجهاتی قبلاً قبولش داشته باشیم ولی فعلاً اجرا نکنیم ولی قرارداد وین را دولتهائی که امضاء کرده‌اند و قبول کرده‌اند مزایائیکه در این قرارداد پیش بینی شده با رعایت معامله متقابل لازم الاجراء است و قابل اجراء است بنده می‌خواستم این را توجه بفرمائید چون حالا مسلماً قراردادی است که نوشته شده اگر بخواهیم اصلاح بکنیم می‌بایست مبادله مکاتبه بشود و اصلاح بشود بهرحال توجه دولت باید به این مطلب باشد که با توجه به قرارداد وین اجرا بشود نه اصول مورد قبول حقوق بین الملل چون آن دایره اش وسیع است ممکن است اصولی مورد قبول حقوق ملل باشد ولی مورد قبول ما نباشد.
رئیس- آقای قوام صدری بفرمائید.
قوام صدری (معاون وزارت دارائی)- مطلب عیناً همانطور است که آقای دکتر مبین فرمودند ولی ماده ۲ اتفاقاً همان مسائل و اصول مورد قبول حقوق بین المللی است ملاحظه بفرمائید این یک قرارداد کلی است که بر اساس این قرارداد در هر مورد قرارداد دیگری بسته می‌شود و هیچ دلیلی ندارد که دو دولت وقتی بر اساس رعایت معامله متقابل می‌خواهند مسائلی را طرفین در کشور خود نسبت به مامورین طرف مقابل عمل کنند خودشان را محدود در چهار چوب قرارداد وین بکنند نه سایر اصول حقوق بین المللی هم اگر مورد قبول طرفین باشد و مصلحت بدانند که عمل بکنند و مورد توافق طرفین هم باشد چه مانعی دارد که رعایت بکنند استدعا می‌کنم اجازه بفرمائید بهمین ترتیب باشد.
رئیس- آقای مافی بفرمائید.
مافی (مخبر کمیسیون امور خارجه)- چند روزی
بیش نیست که میهمانان عالیقدر شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شه بانوی ایران، اعلیحضرت پادشاه و علیاحضرت ملکه تایلند کشور ما را با خاطراتی خوش ترک فرمودنده‌اند. بنده بعنوان مخبر کمیسیون خارجه مراتب خوشوقتی و مسرت نمایندگان محترم مجلس شورایملی را از طرح عهدنامه مودت بین ایران و تایلند ابراز و بدیهی است که عهدنامه مزبور بنحو شایسته‌ای مورد تایید و تصویب قرار خواهد گرفت (آفرین).
دیر زمانی نیست که ایران در کشور تایلند بتاسیس سفارت خانه مبادرت نموده و یکی از صاحب منصبان عالیرتبه وزارت امور خارجه جناب آقای مرزبان بعنوان اولین سفیر شاهنشاه آریامهر بانکشور اعزام سفیر و تاسیس سفارت خانه در ایران مجاهدت زیادی برای توسعه و مناسبات سیاسی و اقتصادی بین دو کشور بعمل میاورد باید مسافرت اعلیحضرت پادشاه و علیاحضرت ملکه تایلند را بکشور شاهنشاهی سر آغاز فصلی تازه و ثمر بخش در روابط دیرینه دو کشور باستانی دانست (احسنت).
بحمدالله در سایه توجهات خاص شاهنشاه روزبروز مناسبات ایران با کشورهای جهان بر اساس احترام متقابل و متکی بسیاست مستحکم مستقل ملی که مورد تمجید و تحسین جهانیان است توسعه می‌یابد (صحیح است) و از این راه ملت ایران می‌تواند در راه ترقی و سعادت گام بردارد و از موهبت‌های بزرگی که به رهبری شاهنشاه آریامهر نصیب می‌گردد برخوردار گردد بر فرد فرد ما ایرانیان است که با نهایت خضوع و خشوع از درگاه احدیت سپاسگزاری نمائیم که چنین پادشاه محبوب و خردمند و ملت نواز و عدالت پرور نصیب ما ایرانیان شاه پرست نموده است (احسنت).
رئیس- نظر دیگری در کلیات لایحه نیست؟(اظهاری نشد) بورود در شور ماده واحده رای می‌گیریم خانمها و آقایانیکه موافقند خواهش می‌کنم قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد ماده واحده مطرح است نظری نیست؟ (اظهاری نشد) در کلیات آخر لایحه نظری نیست؟(اظهاری نشد) به ماده واحده و کلیات آخر آن رای می‌گیریم خانمها و آقایانیکه موافقند خواهش می‌کنم قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد. لایحه بدولت ابلاغ می‌شود.
۷- تقدیم سه فقره لایحه و دو فقره صورت دیون بلامحل وسیله آقای معاون وزارت دارائی
رئیس- آقای قوام صدری بفرمائید.
قوام صدری (معاون وزارت دارائی)- با اجازه مقام محترم ریاست لایحه‌ای را تقدیم می‌کنم مربوط به فروش پنج کارخانه مواد غذائی وابسته بسازمان کارخانجات که برای رفع احتیاجات ارتش کسب اجازه می‌شود بسازمان تعاونی وابسته بوزارت جنگ فروخته بشود و همچنین بموجب ماده ۹۸ قانون جدید مالیات بر در آمد جدول معافیتهای صنعتی باید بتصویب کمیسیون محترم دارائی برسد در اجرای این ماده اولین جدول معافیتهای صنعتی تهیه شده است از طرف وزارت دارائی تقدیم مقام ریاست می‌شود.
بموجب قانون بودجه سال جاری استفاده از اعتبار هزینه‌های پیش بینی نشده دولت بایستی با اجازه کمیسیون محترم بودجه باشد بر اثر تغییراتیکه در سازمان وزارت خارجه پیش بینی می‌شود پاره‌ای مخارج فوق العاده پیش آمده است دولت در نظر گرفته است که تا میزان ۱۰ میلیون ریال از این اعتبار ببودجه وزارت خارجه کمک بشود تا ترمیم بشود بنابراین اجازه بفرمائید برای تصویب بکمیسیون بودجه ارجاع بشود. دو فقره صورت دیون معوقه وزارت پست و تلگراف و تلفن و وزارت امور خارجه هست که استدعا می‌شود اجازه بفرمائید بکمیسیون بودجه ارجاع بشود.
رئیس- بکمیسیونهای مربوط فرستاده می‌شود.
۸- طرح و تصویب گزارش شور دوم کمیسیون اقتصاد راجع بمعافیت گمرکی سیمان و ارسال بمجلس سنا
رئیس- گزارش شور دوم لایحه راجع بمعافیت گمرکی سیمان مطرح است قرائت می‌شود.
(بشرح زیر خوانده شد)
شور دوم از کمیسیون اقتصاد بمجلس شورای ملی
کمیسیون اقتصاد در جلسه یکشنبه ۱۳۴۶/۲/۱۷ با حضور آقای دکتر ضیائی معاون وزارت اقتصاد لایحه شماره ۳۶۹۰- ۴۵/۱۱/۱۳ دولت راجع به معافیت گمرکی سیمان را که گزارش شور اول آن بشماره ۲۲۷۷ چاپ گردیده برای شور دوم رسیدگی وبا مختصر اصلاح تصویب کرد.
اینک گزارش آن طی ماده واحده و دو تبصره به شرح زیر تقدیم مجلس شورای ملی می‌گردد
ماده واحده- دولت مجاز است به پیشنهاد وزارتین اقتصاد دارائی سیمانهای مشمول ردیف ۱۹۲ ب جدول ضمیمه قانون اصلاح قانون تعرفه گمرکی مصوب ۱۳۳۷ را (به استثناء سیمان رنگی) که توسط دستگاههای دولتی وارد می‌شود کلناً یا بعضاً از پرداخت حقوق و عوارض گمرکی و غیر گمرکی باستثناء یک و نیم درصد شیرو خورشید سرخ ایران و باربری و انبار داری معاف نماید و یا بمیزان لازم تخفیف دهد.
تبصره ۱- چنانچه عملیات باربری محصولات فوق توسط وارد کننده در گمرک انجام شود از پرداخت حقوق باربری نیز معاف می‌باشد.
تبصره ۲- سیمانهای مشمول ردیف ۱۹۲ ب جدول ضمیمه قانون اصلاح قانون تعرفه گمرکی مصوب ۱۳۳۷ که با تایید هیئت وزیران بوسیله سازمان مرکزی شرکتهای صنعتی و معدنی واسطه به وزارت اقتصاد وارد شده و تاکنون حقوق و عوارض آن واریز نگردیده است مشمول مقررات این قانون خواهد بود.
مخبر کمیسیون اقتصاد- ریگی
گزارش شور دوم از کمیسیون دارائی بمجلس شورای ملی
کمیسیون دارائی در جلسه شنبه ۴۶/۲/۲۳ با حضور آقایان معاونان پارلمانی وزارت اقتصاد ووزارت دارائی لایحه دولت راجع بحقوق گمرکی سیمان را برای شور دوم رسیدگی و مصوبه کمیسیون اقتصاد را تایید و تصویب کرد.
اینک گزارش آن تقدیم مجلس شورای ملی می‌گردد.
مخبر کمیسیون دارائی- عزت الله اوزار
رئیس- ماده واحده مطرح است آقای مهندس کمانگر بفرمائید.
مهندس کمانگر- ایجاد قبلاً یک قانونی بتصویب مجلس شورای ملی رسیده بود که از هر تن سیمان ۲۰ ریال برای حفاظت آثار باستانی وصول بشود ولی در اینجا نمیدانم یا جمله اش افتاده یا اینکه احتیاجی نبوده که منظور بشود.
رئیس- بنظر بنده احتیاجی نیست برای اینکه ان قانون گفته است از هر تن سیمان ۲۰ ریال گرفته بشود ممکن است سیمان محصول داخلی و یاسیمان خارجی باشد بنابراین نظر شما تامین است آقای قوام صدری بفرمائید.
قوام صدری (معاون وزارت دارائی)- همانطور که مقام محترم ریاست فرمودند از هر تن سیمان ۲۰ ریال گرفته می‌شود داخلی و خارجی ندارد از هر تن سیمانیکه وارد این مملکت می‌شود ۲۰ ریال برای حفاظت آثار ملی گرفته می‌شود ولی این توضیح را باید عرض کنم که اجازه‌ای که بدولت اعطاء می‌شود برای بخشودگی تمام یا قسمتی از عوارض و حقوق گمرکی و احیاناً به صوابدید دولت و پیشنهاد وزارت دارائی و اقتصاد مشمول این ۲۰ ریال هم خواهد شد اگر دولت صلاح بداند که از مقداری از سیمانهای وارداتی ۲۰ ریال را نگیرد بموجب اجازه این ماده واحده اگر بتصویب برسد می‌تواند برای اینکه در اینجا صراحت دارد که کلاً یا بعضاً از پرداخت حقوق و عوارض گمرکی و غیر گمرکی تنها چیزی که استثنا شده است یک و نیم در صد شیروخورشید است بنده برای توجه جناب آقای مهندس کمانگر عرض می‌کنم که حقوق گمرکی و سایر عوارضی که از سیمان می‌گیرند خیلی بیشتر از ۲۰ ریال است البته دولت اگر با توجه وضع مصارفی که هر کدام اینها دارند لازم دانست می‌تواند از یک قسمتی معاف بکند و از یک قسمتی معاف نکند این
خود دستگاهها هستند که به تناسب کار بر حسب وضع قیمت در بازار بر حسب احتیاج بالا بردن و پائین آوردن قیمت این تصمیمات را می‌گیرند ولی به هر حال بنده فکر می‌کنم عنایت بفرمائید همین طور تصویب بشود.
رئیس- آقای قوام صدری. دولت که نمی‌خواهد از شیر و خورشید و یا از درآمد انجمن آثار ملی ببخشد دولت از اختیارات خودش می‌بخشد در ماه واحده نظر دیگری نیست؟(اظهاری نشد) در کلیات آخر لایحه نظری نیست ؟(اظهاری نشد) بماده واحده و کلیات آخر آن رای می‌گیریم خانمها و آقایانیکه موافقند خواهش می‌کنم قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد. لایحه برای اضحار ملاحظات بمجلس سنا فرستاده می‌شود.
۹- طرح گزارش شور اول کمیسیون اقتصاد راجع به تقلیل حقوق گمرکی قطعات منفصله رادیو و تلویزیون و ارجاء این گزارش و گزارش مربوط به معافیت قانونی حقوق گمرکی کارخانجات داخلی به کمیسیون
رئیس- گزارش شور اول مربوط به تصویبنامه‌ها درباره تقلیل حقوق گمرکی قطعات منفصله رادیو و تلویزیون مطرح است قرائت می‌شود.
(بشرح زیر خوانده شد)
گزارش شور اول از کمیسیون اقتصاد بمجلس شورای ملی
کمیسیون اقتصاد در جلسه سه شنبه ۴۶/۲/۱۹ با حضور آقای وزیر اقتصاد لایحه شماره۳۸۷۵۶-۴۲/۱۰/۵ دولت مربوط بتصویبنامه‌ها درباره تقلیل حقوق گمرکی قطعات منفصله رادیو و تلویزیون را که بشماره ۱۵۹ حساب گردیده مورد رسیدگی قرار داد و تصویب کرد.
اینک گزارش آن طی ماده واحده بشرح زیر تقدیم مجلس شورای ملی می‌گردید.
ماده واحده- تصویبنامه شماره ۱۲/۳۱۳۹۰ مورخ ۳۹/۱۱/۲۶ دائر به تقلیل حقوق گمرکی قطعات منفصله رادیو و تلویزیون که با اتکاء بند ۳۴ از ماده ۲۰ قانون تعرفه گمرکی مصوب سال ۱۳۳۷ صادر گردیده از تاریخ اجراء تصویبنامه مربوط به مقررات عمومی صادرات و واردات سال ۱۳۴۱ تا زمانیکه ورود رادیو و بلویزیون بموجب مقررات سهمیه ممنوع خواهد بود کماکان بموقع اجراء گذارده می‌شود.
مخبر کمیسیون اقتصاد- امان الله ریگی
گزارش شور اول از کمیسیون دارائی بمجلس شورای ملی
کمیسیون دارائی در جلسه شنبه ۴۶/۲/۲۳ با حضور آقایان معاونان پارلمانی و وزارت اقتصاد لایحه دولت راجع بتقلیل حقوق گمرکی قطعات منفصله رادیو و تلویزیون را مورد رسیدگی قرار داد و تصویب کرد.
اینک گزارش آن تقدیم مجلس شورای ملی می‌گردد.
مخبر کمیسیون دارائی عزت الله اوزار
رئیس- کلیات لایحه مطرح است آقای دکتر مبین بفرمائید.
دکتر مبین- بنده می‌باید در بدو عرایضم توضیح عرض می‌کنم که این لایحه مربوط است بتصویب نامه زمان فطرت و مربوط به دولت فعلی نیست و مطلب دیگر این که جزء آن دو تصویب نامه است که بنده یک روز اینجا عرض کردم در کمیسیون اقتصاد مدتهاست مانده و بعد از اینکه مراجعه کردن به کمیسیون معلوم شد کمیسیون اقتصاد همیشه حاضر بوده از نظر رسیدگی منتهی موانعی ایجاد شده که منجر به این گردید که این لایحه و این تصویب نامه مدت سه سال آنجا بماند مطلبی راجع به ماده واحده می‌خواهم عرض کنم این است که این مدت واحده تایید کرده است تصویب نامه دیگری را یعنی تایید کرده تصویب نامه شماره ۳۱۳۹۰ مورخ ۳۹/۱۱/۲۶ را که آن تصویب نامه مربوط به زمان فترت نیست بنابراین یا آن تصویب نامه اولی عادی است که دراین حال این تصویب نامه دومی همچون تایید کرده تصویب نامه اول را باید عادی تلقی بشود و احتیاج به قانون ندارد یا اینکه تصویب نامه اولی تصویب نامه جایگزین قانون بود که در این صورت، مجاز به رسیدگی آن به این طرز نیستیم ما فقط تصویب نامه هائی را که در فاصله زمانی ۱۹ اردیبهشت
۴۰و ۴۲/۷/۱۴ صادر شده یعنی در زمانیکه مجلسین تعطیل بوده‌اند و در این فاصله تصویبنامه صادر شده طبق ماده واحد می‌توانم رسیدگی کنیم و قبول کنیم بعنوان تصویبنامه جایگزین قانون وتصویبنامه هائی را که در تاریخ دیگر صادر شده حق نداریم بر اساس ماده واحده رسیدگی کنیم باید دولت اگر لازم میداند لایحه بیاورد چون این تصویبنامه تایید تصویبنامه‌ای دیگر است که مربوط بزمان فترت نیست بنابراین تصویب آن از جهت ما خالی از اشکال نیست و سوال بشود از وزارت اقتصاد که عمل وزارت اقتصاد در فاصله ۳۹/۱۱/۲۶ تا ۴۱/۱/۵ که این تصویبنامه صادر شده چه بوده اگر آن عمل قبول بوده یعنی عمل صحیح بوده و قانونی بوده و در حدود اختیارات هیائت وزیرا بوده بنابراین تاییدش عیبی ندارد و اگر در حدود اختیارات هیئت وزیران نبوده پس به چه صورت بوده؟ بنده با توجه به توضیحاتی که جناب آقای دکتر ضیائی در کمیسیون اقتصادو دارائی دارند در این مورد که تصویب نامه باید اجرا بشود تا موقعیکه ورود رادیو و تلویزیون ممنوع بشود و به موجب مقررات سهمیه شاید الان این ممنوعیت به وجود آمده باشد و مدتش گذشته است و نظر ایشان هم این بوده که تصویب نامه مورد احتیاج دولت نیست در حال حاضر بنده می‌خواستم استدعا کنم که طبق ماده ما در شور اول اگر یک لایحه‌ای را رد کردیم رد شده تلقی می‌شود اگر همکاران محترم توجه می‌فرمایند و دولت هم نظرش این باشد که احتیاج به این لایحه نیست ما در همین شور اول به ورود در شورا رای ندهیم و این لایحه رد شده تلقی بشود البته به موجب همان ماده واحده مفاد تصویب نامه از تاریخ رد منصوخ است نه از تاریخ قبل از ورودش از طرف مجلس تایید عمل قبل دولت است ونسخ است نسبت به اینده واز تاریخ امروز خواهد بود اگر به ورود درشوررای بگیریم ودرفاصله بین دو شور پیشنهاد رد داده بشود و این تصویبنامه لغو بشود نتیجه این می‌شود که در این فاصله یعنی از امروز تا رد نهائیش در مجلس سنا در این فاصله ما این تصویب نامه را اجازه داده‌ایم که اجرا بشود بنابراین اگر دولت به این تصویبنامه احتیاج ندارد بهتر است که همین امروز رد بشود یعنی به ورود در شور در ماده رای ندهیم و اگر به ورود در شور در ماده رای داده شد بنده پیشنهادی تقدیم می‌کنم.
رئیس- اگر تصویبنامه قانونی نباشد چه رای بگیریم؟
دکتر مبین- خود این تصویبنامه قانونی است ولی تایید تصویب نامه‌ای است که مربوط به زمان فطرت نیست باید اگر دولت احتیاج ندارد آن را رد کنیم یعنی به ورود در شور رای ندهیم همین امروز لغو می‌شود ولی اگر بگذاریم در شور دوم رد بکنیم سنا باید عمل ما را تایید بکند بنابراین در این فاصله به این تصویب نامه قوت قانونی داده‌ایم.
امیدوارم دولت توضیحاتش را بدهد اگر احتیاج نیست بهتر است همین امروز لغو بشود به هر حال اگر رای داده نشود به ورود در شور بنده پیشنهادی خواهم داد که در شور دوم لغو بشود.
رئیس- آقای دکتر ضیائی بفرمائید.
دکتر ضیائی (معاون وزارت اقتصاد)- این ماده واحده تصویبنامه قانونی است و در آن موقع که تصویب شده است یک تصویب نامه عادی دولت را جنبه قانونی داده‌اند با توجه به مقررات بازرگانی آن وقت مملکت و مجاز و غیر مجاز بودن آن کالای وارده و آن موقع ضرورت داشته این تصویبنامه قانونی بگذرد و تا الان مورد عمل دولت هست ولی با اختیاراتی که در دست دولت است اگر امروز رد بشود ما به ترتیب دیگر می‌توانیم به صنایع دیگر کمک کنیم و رد کردن این لایحه از نظر دولت هیچ مانعی ندارد منظور این است که عمل دولت تا این تاریخ تایید بشود و ما مجبور نباشیم در اثر رد کردن این تصویبنامه مزاحم صاحبان صنایع بشویم برای کارهای گذشته شان.
دکتر ایزد پناه- اگر چه طبق ماده واحده آذر ماه ۴۲ تصویبنانه‌های قانونی که در شور اول رد می‌شود نسبت به اقداماتی که در گذشته یعنی قبل از تاریخ رد انجام شده است موثر و فاقد نیست معذالک علاوه براین گزارش که الان مطرح است این گزارش دیگر هم هست که امروز در دستور است و تقریباً مشابه این گزارش است بنده می‌خواستم از
مقام ریاست تقاضا کنم برای اینکه مطالعه بیشتری بشود این دو گزارش برگردد بکمیسیون آنجا از طرف دولت توضیحات بیشتر داده بشود و چنانچه لازم نباشد کمیسیون رد و تصویبنامه را گزارش بکند و بیاید بمجلس.
رئیس- چون وقت هم امروز نداریم اگر بر گردد به کمیسیون بهتر است (صحیح است) رای می‌گیریم به برگشت این دو گزارش بکمیسیون اقتصاد خانمها و آقایانیکه موافقند خواهش می‌کنم قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد. این دو گزارش به کمیسیون اقتصاد برگشت داده می‌شود.
۱۰- قرائت دستور و تعیین موقع جلسه بعد- ختم جلسه.
رئیس- دستور جلسه آینده قرائت می‌شود.
دستور جلسه ۳۵۹
روز یکشنبه ۱۳۴۶/۲/۳۱
۱- گزارش کمیسیون دارائی راجع به لغو تصویبنامه مربوط بممیزی املاک مزروعی. شماره چاپ ۲۳۳۹
۲- گزارش کمیسیون دارائی راجع به لغو تصویبنامه مربوط بتمدید مدت مرور زمان. شماره چاپ ۲۳۴۰
۳- گزارش کمیسیون دارائی راجع به لغو تصویبنامه مربوط به رسیدگی بدفاتر بازرگانان. شماره چاپ ۲۳۴۱
۴- گزارش کمیسیون دارائی راجع به لغو تصویبنامه مربوط بصاحبان املاک و باغات. شماره چاپ ۲۳۴۲
۵- گزارش کمیسیون دارائی راجع به لغو تصویبنامه مربوط به اظهار نامه مودیان. شماره چاپ ۲۳۴۳
۶- گزارش کمیسیون دارائی راجع به لغو تصویبنامه مربوط بتعیین نرخ مالیات نقل و انتقالات قطعی شماره چاپ ۲۳۴۴
۷- گزارش کمیسیون دارائی راجع به لغو تصویبنامه مربوط بمالیات مقاطعه کاران. شماره چاپ ۲۳۴۵
۸- گزارش شور دوم لایحه قانون تشکیل و اختیارات هیئت امنا دانشگاه تهران شماره چاپ ۲۳۴۶
۹- گزارش کمیسیونهای مربوط راجع به اجازه خرید مستقیم دارو و وسائل بیمارستان وزارت جنگ شماره چاپ ۲۳۴۷
رئیس- با اجازه خانمها و آقایان جلسه امروز را ختم می‌کنیم جلسه آینده ساعت آینده ساعت ۹ صبح روز یکشنبه خواهد بود.
(پنجاه و پنجدقیقه بعدازظهر جلسه ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی- مهندس عبدالله ریاضی