مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۷ تیر ۱۲۸۹ نشست ۱۱۹

مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم

تصمیم‌های مجلس مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری دوم

درگاه انقلاب مشروطه

نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم

مجلس شورای ملی ۲۷ تیر ۱۲۸۹ نشست ۱۱۹

مجلس شورای ملی ۲۷ تیر ۱۲۸۹ نشست ۱۱۹

جلسه ۱۱۹

صورت مشروح روز سه شنبه ۱۲ شهر رجب المرجب ۱۳۲۸

قبل از تشکیل مجلس از طرف هیئت رئیسه اخطار شد که قبلا جلسه خصوصی منعقد خواهد شد.

آقا شیخ علی ـ ابدا نباید جلسه خصوصی بشود باید مجلس علنا تشکیل شده و مذاکرات علنی باشد.

لسان الحکماء ـ مطابق قانون اساس رئیس حق دارد هر موقعی را که لازم میداند مجلس خصوصی تشکیل بدهد.

حاجی شیخ علی ـ ابدا لازم نیست جلسه خصوصی تشکیل شود مطابق نظانامه داخلی رفتار نمی‌شود قانون اساسی نقض می‌شود حجت الاسلام ما را می‌کشند ابدا ملاحظه دیانت و نمی‌شود و اقدام در دستگیری قاتل او نمی‌نمایند بنده عرض می‌کنم تا قاتل دستگیر نشده مجلس نباید به هیچ وجه داخل مذاکره شود.

(خواستند از مجلس خارج شوند آقای حاجی آقا ایشان را مراجعت دادند - شاهزاده اسدالله میرزا تشریف امرده اظهار کردند لازم میدانید ده دقیقه جلسه خصوصی منعقد شود یا خیر؟ گفتند اگر لازم است بعد از مجلس علنی بشود در این موقع آقای ذکاءالملک تشریف آورده و دو ساعت و یک ربع قبل از ظهر مجلس در تحت ریاست ایشات تشکیل شد.)

(معاضد الملک صورت مجلس روز پنج شنبه ۷ و شنبه ۹ را قرائت نمود.)

رئیس ـ در باب صورت مجلس ملاحظه هست؟

(اظهاری نشد رئیس صورت را امضاء نمود.)

سید حسین اردبیلی ـ اخطار قانون اساسی دارم.(اصل ۳۴ قانون اساسی را قرائت نمود.)

رئیس مجلس می‌تواند بر حسب لزوم شخصا یا به خواهش ده نفر از اجزا مجلس یا وزیری اجلاس محرمانه بدون حضور روزنامه نویس و تماشاچی یا انجمن محرمانه مرکب از عده منتخبین از اعضای مجلس تشکیل بدهد که سایر اعضای مجلس حق حضور نداشته باشند لیکن نتیجه مذاکرات انجمن محرمانه وقتی مجری تواند شد که در مجلس محرمانه با حضور سه ربع از منتخبین مطرح مذاکره شده با اکثریت آراء قبول شود اگر مطالب و مذاکرات انجمن محرمانه قبول نشد در مجلس عنوان نخواهد شد و مسکوت عنه خواهد ماند.

مقصود از خواندن این اصل از قانون اساسی این است که بعضی از آقایان محترم از فرط تاثری که دارند با کمال حرارت مانع از تشکیل جلسه خصوصی می‌شوند و اظهاراتی می‌نمایند که خیلی جالب تاثری است در صورتی که به موجب این اصل از قانون اساسی رئیس مجلس حق دارد هر موقعی لازم بداند جلسه خصوصی تشکیل بدهد و امروز هم شاید یک مسئله مهمی بوده است که در واقع صحیح بوده است همان طوری که رئیس مجلس صلاح دانستند در مجلس محرمانه مذاکره شود این نکته را همه ماها باید بدانیم که در یک افتاقی که افتاده است همه ماها به قدری متاثر شده‌ایم که فوق آن متصور نیست و البته وظیفه اسلامیت و دیانت و ملیت ما این است که متاثر شده باشیم اما هر یک از ماها نباید از حدود معینه خود و از حیثیت اخلاقی تجاوز کرده باشیم و برای اینکه به مردم نشان بدهیم که حرارت ما فوق حرارت سایرین است اظهاراتی بکنیم که به حیثیت مجلس برخورده در خارج چنین معلوم می‌شود که قانون اساسی نقض شده است این است که بنده خیلی افسوس می‌خورم از این اتفاقی که حالا واقع شد.

رئیس ـ بنده از انعقاد جلسه خصوصی صرف نظر کردم خواهش می‌کنم که آقایان در این خصوص دیگر فرمایشی نفرمایند.

حاجی آقا ـ بلی اولاً باید این معنی را ملتفت باشیم که این طور که اظهار کردند که نقض قانون اساسی شده است کسی نقض قانون اساسی را نکرده که فرمایش آقای رئیس عمل نشود فقط در تقدیم و تاخیرش صحبت بود که اول مجلس خصوصی باشد و بعد عمومی یا اول عمومی باشد و بعد خصوصی مذاکره در همین بود والّا در اصل مجلس خصوصی حرفی نبود و حرارتی هم که واقع شد در واقع خارج از موضوع بود دیگر آنکه در باب دستور بنده گمان می‌کنم این دستوری که به جهت مجلس امروز قرار داده‌اند که داخل مذاکره آن بشویم امروز هیچ کدام مقتضی نباشد که داخل مذاکره آن بشویم و چون وکلا حق دارند دستور مجلس را تغییر بدهند عرض می‌کنم این دستوری که برای امروز تعیین شده یعنی بحث در طرح راجع به روزنامه رسمی مجلس و امتیاز صابون سازی هیچ کدام مقتضی نیست که دستور امروز باشد به جهت این که این حوادث ناگواری که متعاقبا اتفاق افتاده خصوصا این حادثه اخیری بدیهی است که عموم ماها و ملت ایران را عزادار کرده و تمام ماها امروز یک مقصد وحید فریدی داریم که اگر آن مقصد ما در خارج به دست بیاید خیلی اسباب امیدواری‌های زیاد نخواهد بود و آن به دست آمدن این شخص جانی است که در این موقع در مملکت این اشوب را برپا کرده است بنده گمان می‌کنم غیر از بحث در این مورد و تعقیب کردن و خواستن از دولت اگر چه هنوز وزراء معرفی نشده و نمی دانیم مسئول کیست دستگیری و مجازات مرتکبین این کار را مجلس نباید مذاکره دیگری بنماید به جهت اینکه ما نماینده این ملتیم و امروز می‌بینیم احساسات این ملت را که غیر از این از نمایندگان خودشان چیزی نمی‌خواهند و سعی دارند که نمایندگان آنها تعقیب نمایند این شخص جانی را که این وقعه ناگهانی را واقع ساخت و این اغتشاشات را در این مملکت فراهم آورد و واقعا تمام را مبهوت و متحیر نمود از دولت بخواهیم و به وسائل ممکنه او را دستگیر نموده مجازات بدهند و پعالم نشدن بدهیم که یک هیئتی هست که اگر یک نفری به طور ترعیب و ( تروریست ) اقدام م ینماید می‌تواند او را بگیرد و مجازات بدهد و من تصور می‌کنم اگر یک چنین دستوری در یک همچو مجلسی مذاکره شود ما دیگر نتوانیم از اطاق پارلمان خارج شویم و به موکلین خودمان بگوئیم که ما رفته‌ایم از برای شما کار بکنیم باید ملاحظه احساسات عمومی را کرد که امروز آنچه را که موکلین ما از ما می‌خواهند موضوع مذاکره قرار داد.

کاشف ـ در یک همچو مواقعی لازم است که نمایندگان ملت با کمال اطمینان خاطر و کمال سکون بدون هیجان مذاکره کرده ببینید چه باید کرد البته تمام ماها متأثر از این مسئله هستیم و گویا در این باب مخالفی نباشد تا اینکه رعایت مخالف و موافق شود و تمام موافق هستند به این جهت بنده عرض م یکنم باید جداً خواست که رفع عائله و این هیجانی که در اینجا و سایر نقاط شده است رفع بشود و این جانی پیدا شود هر چند که قوه مجریه ما امروز معلوم نیست چه کار می‌کنند از روزی که رئیس الوزرا معین شدند و به مجلس آمدند و قول دادند که در ظرف بیست و چهار ساعت الی ۳۶ ساعت کابینه خود را معرفی کنند تا اینکه از آنها سئوال و استیضاح کنیم که این چه واقعه است و چرا باید این طور بشود متأسفانه کابینه نداریم همین طوری که امروز اظهار شد این دستوری که برای امروز معین شده در واقع یک دستور مضحکی است که در این موقع به هیچ یک از آنها نمی‌توانیم شروع بکنیم و تصور نمی‌کنم در صورتی که اساس متزلزل است بتوانیم در فروعات آن رأی بدهیم از این جهت تقاضا می‌کنم دستور امروزه مجلس تغییر داده شود و ما از اینجا بیرون نرویم تا مقاصد ما بدست آمده جانی و مرتکب این کار گرفته شود دیگر اینکه یک کاغذی از هیئت اتحادیه اصناف رسیده است و به بعضی از آقایان وکلا هم شاید رسیده باشد و در آنجا بعضی چیزها می‌نویسند که خیلی اسباب هیجان خاطر بنده شده می‌نویسند که این کار از یک مرکزی شده است در صورتیکه ما هیچ نمی دانیم که یک همچو مرکزی در کجا است و اگر می‌دانستیم لابد اعلام می‌کردیم دیگر اینکه در آنجا می‌نویسد حکمی از علمای نجف رسیده است چرا در مجلس خوانده نمی‌شود و چرا در اجرای آن مسامحه دارند لازم است عرض کنم بلکه که یکی از نمایندگان ملت هستم ابدا یک همچو حکمی ندیده‌ام را گردیده بودم البته آنچه وظیفه نمایندگی و اسلامیت من بود عمل می‌کردم و حالا هم که ندیده‌ام آن را ارائه بدهند ببینیم و عمل کنیم .

رئیس ـ در خصوص اینکه مجلس شورای ملی مطالبه کند که مرتکبین این جنایت معلوم شود البته می دانید که مجلس شورای ملی غفلت نکرده و گمان می‌کنم که به این تکلیف هم عمل کرده و آقایان خودشان مسبوقند که در همان روزی که این حادثه در شبش واقع شد یک هیئتی فرستاده شد خدمت آقای نایب السلطنه و مطالبه کردند که هر چه زودتر این امر باید معلوم شود ولی همه می دانید که این کار کار کابینه است مجلس شورای ملی نمی‌تواند داخل این کار بشود صحیح است نمایندگان فرد فرد حق دارند که حتی الامکان در اصلاح مفاسد امور این مملکت بکوشند لکن موجب قواعد مشروطیت و قوانین اساسی مملکت ما و قوانین اساسی تمام عالم یک وظیفه ایست که بر عهده مجلس است و یک وظیفه ایست که برعهده کابینه است مجلس همانطوری که ذکر شد باید تعقیب کند و مطالبه کند که هرچه زودتر اینکار را انجام بدهند و الا این کاری نیست که از دست مجلس برآید و تصور می‌کنم این دستوری که امروز می فرمائید خوب نیست در چند روز قبل تقریباً قبل از هیئت رئیسه معین شده است حالا اگر تغییر بدهد ولی در ضمن این دستور بعضی چیزهای مهم هست که لازم است از قبیل لایحه آقایان نجف که خالی از اهمیت نیست و خود آقایان نمایندگان تعجیل داشتند که خوانده شود و به واسطه اینکه طبع و توزیع نشده بود یا اینکه خاطر آقایان مسبوق نبود و می‌خواستند تبادل افکار نمایند تا به حال در دستور نیامده است و اینکه می‌فرمایند ما از اینجا نباید خارج شویم تا قاتل به دست اید این چه طور امکان دارد به جهت اینکه تحقیق لازم دارد تفتیش لازم دارد وقت لازم دارد راست است که ما مصیبت زده هستیم و مصیبت زده توقعات بیجا می‌کند ولی یک قدری هم باید تامل کرد واقعا آیا ممکن است ما اینجا بنشینیم تا این امر معلوم شود و قاتل را دستگیر نمایند یا خیر گمان می‌کنم چنین چیزی ممکن نیست و از قراری هم که می‌شنویم و اظهار می‌کردند اداره نظمیه کمال جد و جهد را دارد که قاتل را دستگیر نمایند و هیئت وزراء هم مشغولند تشکیل می‌دهند از قراری که اطلاع پیدا کردم امروز عصر یا فردا معین خواهد شد تصور می‌کنم غیر از اینکه صبر کنیم تا کابینه تشکیل شود چاره دیگری نداریم.

آدینه محمد خان ـ در موقعی که بنده تقاضای مرخصی دو ماهه را کردم آقایان نمایندگان صلاح دیدند که بعد از دو هفته رأی داده شود امروز سر دو هفته است تقاضا می‌کنم به تقاضای بنده رأی بگیرید.

رئیس ـ بسیار خوب.

شیبانی ـ بنده لازم میدانم خیلی مختصر و ساده این دو کلمه را عرض می‌کنم بنده امروز خواندن طرح روزنامه رسمی یا امتیاز چرم سازی و صابون سازی را مضر میدانم و مادامی که قاتل حجت الاسلام آقای سید عبدالله پیدا نشده و کابینه معین نشده است گمان می‌کنم حرام است به هر کاری شروع کرد و این هیجان عمومی و تعطیل اصناف را بنده خیلی اهمیت می‌دهم و هر کس این هیجان عمومی را مهم نداند یا بی اطلاع است یا اینکه خائن است در هر صورت به عقیده بنده تا کابینه تشکیل نشود و قاتل پیدا نشود دستوری برای مجلس لازم نیست.

حاجی سید ابراهیم ـ اینکه فرمودید تا کابینه معین نشود از کسی توقع کار نداریم تصور می‌کنم وزارت خانه‌ها معاون دارند علاوه بر این پیدا کردن قاتل کار نظمیه است و چون در این موقع مردم هیجان دارند خوب است مجلس معاون وزارت داخله و رئیس نظمیه را بطلبد که تعهد پیدا کردند مرتکب و منشا این فساد را بنمایند و این قدر اهمیت ندارند که منتظر تشکیل کابینه شویم تشکیل کابینه لازم است برای اصلاح اموارت کلی مثلاً جلب مستشارها یا ترتیب قشون و غیره.

رئیس ـ اینکه عرض کردم باید منتظر تشکیل کابینه باشیم برای این نبود که تعاقب از قاتلین بشود و اینکه میفرمائید رئیس نظمیه بیاید و اینجا متعهد شود که از حالا تا مدت معین قاتل را پیدا بکند اگر چه این کار بزرگی است ولی شما میدانید در مجلس شود علاوه بر این خود آقای نایب السلطنه او را احضار کردند و تعهد کرد که حتی الامکان سعی کند و هر چه زودتر مرتکب این کار را پیدا نماید و اینکه عرض کردم باید کابینه معین شود برای این بود که جلوگیری از هیجان عمومی سایر نقاط بشود.

حاجی سید ابراهیم ـ معاون شریک مسئولیت است و بنده هم اطلاع دارم که در این خصوص اقدامات شده است ولی برای اینکه مردم بدانند که ما مشغول هستیم و جد و جهد در این باب داریم خوب است معاون وزارت داخله را بخواهیم که در مجلس رسمی از او مواخذه و سخت گیری شود تا اینکه مردم بدانند شب و روز مشغولیم و واقعا تعقیب می‌کنیم که قاتل پیدا شود.

سید حسین اردبیلی ـ عقیده بنده این است که هر قدر در این موضوع حرف بزنیم به نتیجه نخواهیم رسید به جهت اینکه مجلس باید هر قدر سختی وارد به ورزا کند و اگر از آنها یک ذره قصور دید البته سلب اعتماد و اطمینان می‌کند و حالا که کابینه معین نیست اصلا این مذاکرات موضوع ندارد و خوب است هر کدام از مطالب دستور که واجب است خوانده شود از طرف دیگر می‌بینیم که واقعا هیچ یک از ماها امروز حواس این که به سایر مذاکرات بپردازیم نداریم مسلم است همه این کارها فرع مملکت و اسلامیت ماست در صورتی که ما اینجا نشسته باشیم و یک چنین صدمه بر یکی از ارکان اسلام ما وارد بیاید مسلما نمی‌توانیم اسوده بنشینیم و من تصور نمی‌کنم کسی از ما باشد که از این حادثه متأسف و متحسر نباشد ولی در هر صورت ولو کلفت و زحمت هم باشد باید حواس خودمان را مصروف این کنیم که مذاکره هائی را که نتیجه نخواهد داشت بگذاریم و اقلاً از آن دستوری که آقای رئیس فرمودند یکی را بگذرانیم .

میرزا مرتضی قلیخان ـ امروز اول روزی است که بنده می‌بینم که مجلس داخل یک مطلبی شده است که ابداً مخالفی نیست تا اینکه رعایت موافق و مخالف بشود به این جهت مجبورم دو کلمه عرض کنم که در یک مسئله بنده مخالفم و آن این است که بدبختانه می‌بینم از این مطلب به این مهمی داریم سوء استفاده می‌کنیم مثل اینکه نظرم هست وقتی که برای محمد علی میرزا بمب انداختند متصل حمله به مجلس می‌آوردند که چرا بمب انداز را پیدا نمی‌کنند هر چه مجلس فریاد می‌زد که این تکلیف مجلس نیست که در این باب اقدام نماید ثمری نمی‌کرد حالا هم همانطور است صحیح است باید سعی کرد که قاتل پیدا شود ولی این بیانات عظیم این مطلبی را که واقع شده صدمه بزرگی است بر اسلام و عالم اسلامیت را ملوث کرده و تصور می‌کنم هیچ انسانی در هیچ نقطه نباشد که این مطلب را بشنود و متأثر نشود از میان می‌برد البته تأثر ما هم به قدری است که فوق آن متصور نیست ولی به عقیده بنده در یک مطلبی که امروز باید داخل شویم این است که تأکید کنیم از تشکیل کابینه چنانچه در روز پنجشنبه عرض کردم و اگر در آن روز آقایان همراهی می‌کردند و سریعاً کابینه تشکیل می‌شد هیچ این واقعه ناگوار اتفاق نمی‌افتاد و اگر کابینه تشکیل نشود بنده اطمینان دارم که هزاران از اینگونه وقایع اتفاق خواهد افتاد و اینکه گفته شد معاون وزارت داخله را بخواهیم بنده عرض می‌کنم ما نمی‌توانیم با معاون طرف مذاکره شویم به جهت اینکه معاون وقتی می‌تواند طرف سئوال یا استیضاح شود که وزیر به مجلس معرفی شده باشد و آن وقت اگر وزیر نمی‌تواند بیاید معاون را نایب خودش قرار داده می‌فرستد به مجلس جواب بگوید پس عقیده بنده این است که داخل هیچ مذاکره نشویم مگر اینکه جد کنیم کابینه تشکیل شود و این هم خاطر آقایان مسبوق باشد اینکه مجلس استعفای آن کابینه را قبول کرد به واسطه عدم فعالیت آن بود بدبختانه می‌بینیم عدم فعالیت این کابینه جدید بیشتر بلکه خیلی شدیدتر ظاهر می‌شود به واسطه اینکه رئیس الوزرا می‌آید اینجا و می‌گوید کابینه را تا بیست و چهار ساعت تشکیل می‌کنم و حالا دویست ساعت می‌گذرد و هنوز تشکیل نشده در صورتی که ممکن بود لااقل دو نفر یا سه نفر را معین کرده باشند به جهت اینکه لازم نیست این کابینه مثل زنجیر یک دفعه معین شود پس باز تجدید می‌کنم عرض خودم را که مجلس امروز داخل هیچ مطلبی نشود مگر اینکه تعجیل کند در تشکیل کابینه و همان طوری که گفته شد یا رئیس الوزرا را بخواهیم که بیاید اینجا و جواب بدهد که چرا کابینه را تا به جال تشکیل نکرده است یا یک هیئتی بروند خدمت رئیس الوزرا و جد نمایند تا کابینه تشکیل شود.

رئیس ـ در خصوص تشکیل کابینه عرض کردم از قراری که من اطلاع پیدا کرده‌ام تشکیل شده است به جهت اینکه بنده عرض کردم به رئیس الوزرا که کابینه تان تشکیل شده است یا خیر گفتند تا عصر یا فردا صبح به مجلس می‌آورم برای معرفی بنده دیم فردا روز عید است روز مجلس رسمی هم نیست و تا پس فردا صبح پنجشنبه هم بیش از ۱۲ ساعت وقت نیست به این جهت به نظر بنده همچو می‌رسد چندان ضرری نخواهد داشت که همان صبح پنجشنبه که جلسه رسمی داریم کابینه بیایند و معرفی شوند دیگر آن که می‌خواستم عرض کنم به هیچ وجه سزاوار نیست که نسبت تسامح به آقای رئیس الوزرا داده شود تشکیل کابینه به واسطه اینکه آن اشخاصی ه داخل بوده‌اند در این مسئله می دانند آقای رئیس الوزرا چقدر در زحمت و مشقت بوده‌اند در این تشکیل کابینه بدیهی است تشکیل کابینه دو طرف دارد یکی انتخاب آقای رئیس الوزرا است اشخاصی را که با خودشان هم مسلک باشد یکی قبول آنها است قبول آنها هم شرط است و این دوسه روزه بعضی‌ها قبول نمی‌کردند باین جهت تأخیر در تشکیل کابینه شد حالا هم اگر آقایان صلاح نمی دانند داخل در مذاکره دستور مجلس شویم یک نظر صحیحی است به واسطه اینکه هم عزاداریم هم حواسمان پریشان است بنده تصور می‌کنم که مذاکره بیش از این لزومی ندارد اگر نمی‌خواهید مشغول مذاکره شویم پس مجلس را ختم می‌کنیم مشغول عزاداری می‌شویم مجلس ترحیم و تعزیه داری هم منعقد است بعضی از آقایان باید بروند آنجا .

حاجی عزالممالک ـ پیشنهاد بنده را بخوانید و اینکه فرمودید ما طرف نداریم بنده تقاضا می‌کنم آن روز که آقای رئیس الوزرا آمدند اینجا معرفی شدند ما طرف پیدا کردیم ادارات هم مشغول کارند باید ایشان را خواست و سختی کرد که در کمال جد مشغول پیدا کردن قاتلین باشند.

( در این موقع آقای آقا میرزا ابراهیم خان پیشنهادی از طرف آقای بهجت به مضمون ذیل قرائت کردند. )

اینجانب پیشنهاد می‌کنم چون هنوز هیئت وزراء به مجلس معرفی نشده‌اند و این واقعه ناگوار بزرگترین حادثه ایست که استقلال مملکت را تهدید می‌کند مجلس به توسط رئیس الوزرا قاتل و مرتکب را از نظمیه بخواهند .

نیز پیشنهاد آقای حاج عزالممالک را که ذیلاً مندرج است قرائت نمود.

چون شهادت مرحوم حجه الاسلام بهبهانی بزرگترین مصائبی است که به کافه ملت اسلام وارد آمده و خاطر عموم علمای نجف مشوش است بنده پیشنهاد می‌کنم که تلگرافی به مضمون ذیل به حجج اسلام مخابره شود ( گفته شد تلگراف قرائت شود )

رئیس ـ به همین مضمون تلگرافی شده است حالا اگر می‌خواهید مجدداً تلگراف شود.

متین السلطنه ـ بنده چون مخالفی در آن خصوص نیست تا اینکه رعایت مخالف و موافق شود با اینکه موافقم می‌توانم چند کلمه به طور اختصار عرض کنم که خواندن دستور به هیچ وجه مناسب نیست با وضع امروزه به استثنای آن قسمتی که راجع است به روحانیین که آن را لازم میدانم خوانده شود لکن متاسفانه می‌بینم یکی از بزرگترین اشخاص آن هیئت که نمایندگان در نظر داشتند تهیه شده به واسطه همین سو اتفاق که نسبت به این یک نفر واقع شده مناسب نمیدانم که اسامی آن چهار نفر دیگر اعلام شود و آنها را دعوت کنیم بهتر این است که فعلا هر چه سعی داریم در پیدا کردند قاتل بنمائیم و به عقیده بده هر قدر مذاکره هم در این خصوص بنمائیم علاوه بر اینکه نتیجه نخواهد داشت به هیچ وجه رفع سو تفاهمات را ممکن نیست بنماید ممکن نیست اموری هست که استقلال این مملکت و بقای این اساس و مجلس مقدس را می‌خواهند باید نخوابند و شروع به هیچ کاری ننمایند و امروزه کار خودشان را منحصر بدانند به این که سعی و کوشش نمایند در اینکه قاتل را پیدا نمایند و مادامی که قاتل پیدا نشده و به هیچ وجه نه این مذاکرات نتیجه خواهد داشت و نه برائت ذمه برای کسی پیدا خواهد شد.

رئیس ـ صورت تلگرافی است که به حجج اسلام نجف مخابره شده قرائت می‌شود.(آقا میرزا ابراهیم خان مواد تلگراف را قرائت نمود.)

رئیس ـ یکی از نمایندگان پیشنهادی نموده‌اند که ظاهرا ضرورت نداشته باشد معذلک برای استحضار خاطر آقایان خوانده می‌شود.(آقا میرزا ابراهیم خان پیشنهاد ذیل را قرائت نمود:

بنده پیشنهاد می‌کنم رئیس شخصا از طرف مجلس شورای ملی حضور آقای نایب السلطنه مشرف شده و جدا تشکیل کابینه را بخواهند.(وکیل التجار)

وکیل التجار ـ بنده لازم میدانم شرح این مسئله را تفکیک کنم تا یک قدری اذهان درست متوجه شود این مسئله که موضوع با اهمیت دارد یعنی دو طرف دارد که از یک طرفی با دیگری مختلط و مربوط است و از طرف دیگر جد است از یک طرف شخصیت دارد و اهمیت آن شخصی است که این حرکت و اتفاق سو واقع شده است نسبت به یک شخص بزرگی مثل مرحوم آقای آقا سید عبدالله که فی الواقع موسس اساس مشروطیت بوده‌اند و بنده هر قدر بخواهم تفسیر کنم و شرح بدهم که مقام و شخصیت ایشان چه قدر اهمیت داشته و در مقابل این عمل شنیع که نسبت به ایشان واقع شده چه قدر بی معین و بد بوده است نمی‌توانم جزء اینکه عرض کنم به اندازه‌ای که مقام و شخصیت این شخص بزرگ اهیمت داشته است به همان اندازه این رفتار نسبت به ایشان بد و بی معین بوده است ولی یک اهمیت دیگری بنده می‌دهم به این مسئله که آن اهمیت را وقتی می‌گذاریم در مقابل اهمیت شخصی ایشان می‌بینیم آن اهمیت پلتیکی و سیاسی مملکت میدانم که اگر ملاحظه وقت و موقع را بنمائیم که در چه موقعی این اتفاق سو واقع شده می‌بینیم که این شخص و مشروطیت بوده بلکه دشمن استقلال مملکت هم بوده است و موقع را یک موقعی پیدا کرده است که این ملت نجیب که واقعا نجیب هستند و نجابت خودشان را ظاهر کردند و ملاحظه وقت را نکرده حرارت و شدت خودشان را ظاهر نمودند و نگذاشتند مقصودی را که حامل این کار داشته است حاصل نماید و نتیجه بگیرد و تشکر می‌کنم از هیئت ملت که خوب جلوگیری کردند از آن خیالهائی که بعضی‌ها برای خودشان پیش بینی کردند و اگر از حال متعارفی تجاوز کرده بودند و یک حرکت فوق العاده از آنها پیدا می‌شد

آن وقت میدیدید که چه صدمات بزرگی وارد می‌آید و دچار چه نوع محظوراتی می‌شدیم پس بنده آن اهمیت را خیلی بالاتر میدانم و اساساً عرض می‌کنم یک چیزی که اصل عملش دشمن استقلال مملکت است نه در ایران بلکه در هر مملکتی وقتی که یک همچو حرکتی واقع شد باید در مقابل او یک قوه قاهره جابره دولتی با یک اقدامات سختی جلوگیری نماید ولی بدبختانه می‌بینیم در یک موقعی این اتفاق واقع شده و این اقدام را کردند که هیچ قوه نداشتیم به جهت اینکه الان پنج روز است که از این اتفاق گذشته است و ما نمیدانیم چه بگوئیم و از کی سئوال کنیم که در این باب چه اقدامی کرده‌اید و می‌کنید به جهت اینکه اساساً این حرکتی است که خودش مضر به حال مملکت است و عرض کردم آن کسی که این کار را کرده است و عرض کردم آن کسی که این کار را کرده دشمن استقلال مملکت بوده است و نمیدانیم از کی باید خواست که جلوگیری از این حرکات نماید تا دیگر تکرار نشود آیا ما می‌خواهیم آدم تازه پیدا کنیم کسی را نداریم که انتخاب نمائیم ولی چون گفته شد دیگر تکرار نمی‌کنیم و امیدوارم که تا پس فردا کابینه وزراء تشکیل شده و به مجلس معرفی شود ولی میدانم که اگر یک ماه هم بگذرد و کابینه تشکیل نشود از خارج اشخاص پیدا نخواهند شد یا از همین اشخاص این مملکت هستند باید پیدا کرد و انتخاب نمود و اساساً می‌خواهم متوجه کنم خاطر آقایان را که یک قدری بهتر چشم باز کنند و ببینند چه شده است بنده که خیلی خیلی متحیرم و هر قدر فکر می‌کنم میبینم که در یک سال و هفت ماه قبل از این یک عده که یکی از آنها در تبریز و یکی در گیلان و یکی در پاریس و یکی در اصفهان بوده است یک چیزی آنها را طوری یک رشته و متفق نمود که با آن قوای استبدادیه که همه میدانیم در پیش داشتند و با آن زحمات فوق العاده که در تحصیل اطلاع از هم دیگر داشتند که اصلا راه مخابره مسدود بود و به توسط قاصدهای نامعلوم یا اشخاصی که کسی آنها را نمی‌شناخت از همدیگر مطلع می‌شدند با آن حال و با آن زحمت و موانع فوق العده که داشتند با یک اتفاق فوق العاده کردند آنچه را که کردند و دیدند که برداشتند آن مانعی را که گمان می‌کردیم فوق هر چیزی باشد و نمیدانم چه سبب شده و چه مانعی رو داده که همان عده با اینکه امروز در تهران می‌باشند و تمام در یک مرکز جمع هستند از هم متفرق شده‌اند و بنده به همان اقایانی که موسس این کار بوده‌اند و آن اتفاق و اتحادی که در ۱۷ یا ۱۸ ماه قبل از این با آن بعد مسافت با هم داشتید کجا رفت آن اهمت وطن خواهی شما که با هم داشتید کجا رفت آن آن همت وطن خواهی شما که با آن اتحاد فوق العده هر اقدامی را خواستید کردید و هیچ کس نمی‌تواند شک کند که دست از جان و مال و همه چیز خود برداشتید تا آنکه قوه استبداد را از بین برداشته مقاصد خود را به دست اوردید و امروز به کلی مدهوش افتاده و ساکت نشسته‌اید من گمان می‌کنم که همه ما را یک پریشانی حواس یا یک بی هوشی فرا گرتفه است که واقعا نمیدانم یا نمی‌خواهیم بدانیم چه باید کرد و چه خواهد شد میفرمائید لایحه خوانه شود بنده عرض می‌کنم که یکی از ارکان آن لایحه رفته است یعنی یکی از آن ۲۰ نفر را آن طوری میدانید شهید کرده‌اند باید اولاً عوض او معین شود تا اینکه ما داخل آن لایحه شویم با این حال بنده خطاب می‌کنم به همان اقایانی که با آن حرارت فوق العاده کردند آن چه را که کردند و حالا به یک جان مدهوش افتاده‌اند و تمام آقایان نمایندگان محترم که به خود بیائید و یک قدری نگاه بکنید ببینید آیا این اوضاع حالیه ما اینجا بنشینیم لایحه بخوانیم و حرف بزنیم نتیجه چه خواهد شد به عقیده بنده باید اول سرداران و بزرگان این ملت و فاتحین و اقایانی را که لازم است مداخله داشته باشند جمع کنیم در یک جا بنشینیم ببینیم تکلیف چیست و یک ترتیبی برای خودمان بدهیم بعد فکر چیزهای دیگر باشیم ببینید از چنین موقعی ده روز است می‌گذرد و یک کابینه نمی‌توانیم تشکیل بدهیم چرا نمی‌توانیم اشخاص نداریم که داریم بنده تصور می‌کنم که یک چیزی امروز داخل این مملکت شده است که اعضای مملکت را این طور از هم جدا و متفرق کرده است و آن جزء نفاق است و امروز چنانچه عرض کردم یک اتفاق و اتحاد فوق العاده لازم است که مملکت را در طریق مستقیمی نگهدارد که بتواند مشی کند اگر چه بنده در حقیقت دراز نفسی کردم ولی باز هم لازم میدانم عرض کنم به آن آقایان که همان طوری که با هم متفق بودید به اتفاق و اتحاد خودتان باقی باشید و از هم متفرق نشوید و اساس عیب این کار را پیدا کنید که آن چیزی که آن روز شماها را متحد کرده بود چه بود و آن چیزی که امروز سبب تفرقه شماها شده است چیست و آن عیب را از بین بردارند والّا بی خجالت عرض می‌کنم که با این وضع نمی‌شود کار کرد.

لوا الدوله ـ شما دست اجنبی را ببرید همه با هم متحدند.

افتخار الواعظین ـ بنده عرض می‌کنم در مجلس آمدن و بعضی مذاکرات رسمی کردن و بعضی مذاکرات را مستور کردن و ساکت نشستن چه صورت دارد و در خارج کردن ساکت نشستن چه صورت دارد و در خارج بنده می‌شنوم که همدان اصفهان عراق استر آباد تعطیل کرده‌اند اولاً باید فهمید که این خبرها راست است یا دروغ اگر دروغ است منشا حدوث این دروغها را در میان مردم بدانیم کیست که این قسم دروغها را در میان مردم انتشار می‌دهد و قلوب مردم را مشوب می‌نماید و اگر راست است باید بفهمیم چرا تعطیل کرده‌اند یا با مرکی بوده است و چه می‌خواهند و در این مرکز هم که تعطیل نموده‌اند برای چیست اگر برای شهادت حضرت آیت الله بهبهانی است که بده گمان نمی‌کنم در تمام روی زمین از عوالم اسلامیت کسی باشد که از وقوع این حادثه متاثر و منحصر نباشد و حتی الامکان بر فرد فرد مسلمانها واجب است بلکه می‌خواهم عرض کنم از فرایض یومیه آنها است که سعی کنند قاتل را پیدا نمایند و اذهان عامه را از بن تزلزل خارج نمایند و اگر برای این واقعه نیست برای چیست برای چیست چه میگویند و چه می‌خواهند مجلس شورای ملی امروز در ادای کدام وظیفه خودش فی الجمله مسامحه کرده است که اذهان مردم نسبت به وکلا و نسبت به مجلس شورای ملی مشوش و مضطرب شده است والّا این تعطیل برای چیست در صورتی که از برای احترام تعزیت از طرف مجلس امری نشده است که تعطیل نمایند و بنده بر حسب تکلیف خودم لازم میدانم عرض کنم فرد فرد وکلا اول وظیفه شان حفظ استقلال مملکت و پس از آن نگاهداری اساس مشروطیت و مجلس مقدس شورای ملی و امروز محرکین و مفسدین هستند که اساس مملکت شما را متزلزل کرده و می‌کنند و خواهند کرد پس بنده لازم میدانم که مجلس شورای ملی اول رفع مفسدین که نگران همچو روزی بودند و منتظرند یک کمتر مسامحه در مملکت شما واقع شود که آن را وسیله قرار بدهند از برای پیش بردن مقاصد و اغراض شخصیه خودشان و بردن این مملکت و بر مجلس است که هیچ اقدامی ننماید مگر رفع و دفع مغرضین و مفسدین.

رئیس ـ در خصوص تعطیل ولایات گمان نمی‌کنم صحت داشته باشد و حالا آقای دبیر الملک حاضرند ممکن است در این خصوص توضیحات بدهند.

دبیر الملک ـ به موجب راپورتهای رسمی تلگرافی در اغلب ولایات فاتحه گذاشته‌اند و یک روز هم تعطیل کرده‌اند چنانچه تا به حال مرسوم بوده است که تا به حال برای فوت هر یک از آقایان و حجج اسلام این اقدام و تعطیل می‌کردند غیر از این راپورت دیگری نرسیده است اما در باب اقدامات وزارت داخله گویا بر احدی پوشیده نباشد که با کمال جدیت مشغول هستیم و چندین راه هم پیدا کرده‌ایم که شاید انشاالله بتوانیم قاتل را دستگیر نمائیم اما این مسئله را نمی‌توان اسباب یا محل ظنی از برای بی نظمی قرار داد به واسطه اینکه این اتفاقات در خیلی از ممالک و خیلی از شهرهای متمدنی که قوه نظمیه و ضبط آنها خیلی محکم است واقع می‌شود مثل اینکه در حضرت عبدالعظیم با اینکه خیلی مفتشین داشتند و از هر طرف مواظب بودند ناصرالدین شاه را کشتند این چیزها چیزی نیست که انسان اینها را دخالت در نظر کلیه مملکت بدهید یک چند نفر اشخاص لامذهبی که ندانسته‌اند چه می‌کنند یک چنین اسباب اضطرابی را فراهم آورده و این خرابی را برای ما درست کرده‌اند و امیدواریم که آنها هم به جزای خودشان برسند و فعلا در نهایت جدیت مشغول کاریم.

رئیس ـ آقای حاجی آقا پیشنهادی کردنده‌اند قرائت می‌شود.

(آقا میرزا ابراهیم خان قرائت نمود:

بنده پیشنهاد می‌کنم همان طور که حضرت رئیس فرمودند خوب است مجلس را برای شرکت در عزا داری ختم نموده منتشر باشیم کابینه تشکیل شود.)

رئیس ـ هر کس این پیشنهاد را تصویب می‌کند قیام نماید.(اغلب قیام نمودند.)

(رئیس حرکت کرد و مجلس یک ساعت قبل از ظهر ختم گردید.)