مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۶ اردیبهشت ۱۲۸۷ نشست ۲۷۶
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۶ اردیبهشت ۱۲۸۷ نشست ۲۷۶
مذاکرات روز ۳شنبه ۱۸ ربیع الاخر ۱۳۲۶ دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز شنبه ۱۵ را آقا میرزا مرتضی قلیخان قرائت کردند.
(اسامی غایبین روز شنبه موافق شرح ذیل قرائت شد:
حاج امین الضرب، آقا میرزا محمود اصفهانی، حاج حسین علی
وکیل التجار – این تلگرافی است که در روزنامه ندای وطن درج شده وراجع باساس نظام ما است وخیلی عجیب است که تاکنون در مجلس مقدس قرائت و مطرح مذاکره نشده است.
نایب رئیس- بلی خوبست این مسئله را بدواً بهیئت رئیسه ارائه داده بعد مطرح گفتگو بشود و حالا قبل از شروع بمذاکرات معینه در روز شنبه فعلا لایحه از انجمنها رسیده در باب مدرسه فلاحت قرائت می‌شود.
لایحه مزبوره قرائت شد قریب بمضمون ذیل:
- عموم انجمنهای دارالخلافه عصر روز پنجشنبه ۱۳ در انجمن فلاحت حاضر شده درباب فلاحت مذاکره شد و معلوم گردید که نواقص فلاحت ما خیلی است لهذا حضور وکلای محترم اظهار می‌دارند که مملکت ایران مملکتی است فلاحتی وفلاحت آن از سایر علوم اهمیتش زیادتر است وامروزه ایران چندان صناعت لازم ندارد چون وجود مدرسه فلاحت بجهت ما نهایت لزوم را دارد خوب است که وزیر فلاحت مخصوصی قرار داده شود که مدرسه فلاحتی تشکیل نموده و معلمهای عالم صحیح برای این عمل می‌آورند ولی بدبختانه شنیدیم که وکلای محترم انکار مدرسه فلاحت را نموده گفتند جزو مدرسه دارالفنون بشود آیا این اهمیتی که امروزه فلاحت در ایران دارد و در واقع حیات مملکت منوط بآن می‌باشد با این حال انصاف است که مدرسه مزبوره را معدوم و جزو مدرسه دارالفنون نمود.
- امضای عده از انجمنها
حاجی سید نصرالله – سابق بر این هم در این باب مذاکره شد و شاگردهای مدرسه هم لایحه در این باب نوشته و طبع کرده بودند وخیلی خوب بود بعقیده بنده بستن این مدرسه خلاف انصاف است خوب است که این مدرسه نیز باشد ولی وزیر علوم باید نظارت داشته باشد.
آقا میرزا محمود – ابداً مدرسه فلاحت موقوف نشده بنده همسایه این مدرسه هستم عرض می‌نمایم دراین که مدرسه فلاحت برای این مملکت نهایت لزوم را دارد حرفی نیست ولی در حقیقت این مدرسه فعلا مدرسه فلاحت نیست ما این مدرسه را آنوقت مدرسه فلاحت میدانیم که اطفال رعایا و کدخدایان در آنجا تحصیل نمایند این شاگردانیکه فعلا هستند که اکثر از آنها زبان و هندسه و غیره خوانده فلاحت نمی‌خوانند مگر معدودی که از درس فلاحت می‌خوانند پس این مدرسه لازم است و باید باشد اما بترتیب صحیح که تحصیل فلاحت بشودوالبته بستن این مدرسه فلاحت خلاف انصاف است وباید در تحت نظارت وزیر علوم باشد.
ساعدالوزراء- از مذاکرات آن روز مجلس چنین ملازمه معلوم و مستفاد نمی‌شد یک مدرسه که مدتی در او
تحصیل کرده‌اند بلکه بعضی شاگردان آن فارغ التحصیل شده‌اند او را ببندند بلکه بواسطه عدم اسباب آن و نداشتن معلم صحیح رفته رفته خودش بسته شد و نمیدانیم که برای چه و جهت چه بوده است در اینکه باید دراینجا مدرسه فلاحت باشد شبهه نیست و خیلی لازم است بلکه شاگردان فارغ التحصیل آنها را هم باید بکار وادارند و اینکه گفته شد در آن مدرسه درس فرانسه وغیره تدریس می‌شود و باید گفته شود بجهت این است که ما یک مدرسه مقدماتی صحیحی نداریم که مقدمات درآنجا تدریس نشود ولی مدرسه فلاحت خیلی لازمست واین مدرسه را نباید بست.
صدرالعلماء نطنزی- مدرسه فلاحت در تمام ولایات این مملکت باید باشد که از برای کسانی که این علم را اهمیت می‌دهند در آنجا تحصیل نمایند چیزی که اینجا موضوع مذاکره بود آن است که گفتند مسیوداشر معلم کنتراتش سرآمده نباید کنترات او را تجدید کرد و معلمی او تصویب نشد اما اینکه مدرسه فلاحت موقوف شود همچو چیزی را کسی نگفت و وجود این مدرسه در این مملکت لازم است.
آقاشیخ محمد علی – علم فلاحت از علوم عالیه است و علوم عالیه هم مقدمات شیمی و هندسه وغیره لازم داردتا تکمیل شود و چنانچه گفته شد نبایدمدرسه فلاحت بسته شود بجهت آنکه در این مدت مبلغی خرج شده و اطفال وطن هم عمری صرف نموده چیزی که هست تاکنون امتحانی از آنها نشده است وباید قانوناً در تحت مراقبت وزارت علوم باشد امادر تحت ریاست وزارت تجارت وترتیبات آنرا باید فراهم آورد و فعلا نمی‌توان جزء مدرسه دارالفنون قرار داد زیرا که ما وزارت علوم صحیح نداریم بلکه وزارت علوم فقط متولی یک مدرسه است وبهمین جهت که مدرسه نظامی و مدرسه دارالفنون معطل و تاکنون پروگرامی جهت این مدارس ابتدائی معین نشده در این صورت چطور می‌شود یک مدرسه که شاگردان آن ده سال تحصیل کرده‌اند و بعضی هم یک اندازه بحد کمال رسیدند حالا داخل بشوند در یک مدرسه که هنوز پروگرام آن معلوم نیست و بعقیده بنده لازم است که این مدرسه فلاحت باشد.
اسدالله میرزا – این لایحه که انجمنها نوشته‌اند در باب مدرسه فلاحت بسیار صحیح است و باید در تحت اداره وزارت تجارت باشد بامراقبت وزارت علوم و بنده تصویب نمی‌کنم که جزء مدرسه دارالفنون بشود بلکه مدرسه فلاحت باید باشد و چطور که نوشته‌اند موجب ازدیاد ثروت و ترقی مملکت است وچیزی که برای پیشرفت این مدرسه بنظر بنده رسیده این است که یک انجمن نیمرسمی فلاحتی تشکیل شود بطوریکه حالا هم هست از ملاکین محترم و در پیشرفت مقاصد آنها مساعدت نمایند اما در باب مدرسه فلاحت آن روز که مذاکره شد گفته نشد که بسته شود وحرف در سر داشر بود که او نباشد واینکه گفته شد او نباشد یا اینکه این مدرسه نقل در مدرسه دارالفنون بشود لازمه اش این نیست که مدرسه فلاحت بسته شود پس نیجه رأی بنده آن است که مدسه فلاحت بسته نشود چیزی که هست مسیوداشر رفته وحالا آن مدرسه معلم ندارد این است که مختل مانده پس خوب بود که وزیر تجارت با وزیر امور خارجه دراین باب گفتگو کرده و معلمی حاضر می‌کردند که این مدرسه مختل نمی‌شد بلی چیزیکه ماها عادت کرده‌ایم اینست که یکدفعه اساسیرا خراب می‌کنیم ولی دیگر در صدد آبادی آن برنمیآییم.
سیدالحکماء- جواب این لایحه را باید بانجمنها بنویسند که ملجس مقدس تصویب نکرده است که مدرسه فلاحت بر هم بخورد بلکه باید در تحت نظر وزیر تجارت بوده و وزیر علوم هم باید نظارت داشته باشد واما اینکه گفته شد که شاگردان آنجا تحصیل نکرده‌اند چند نفر شاگرد صاحب دیپلم این مدرسه دارد واینکه گفته‌اند درتمام ولایات مدرسه فلاحت باشد باید در اینجاتحصیل بکنند و بعد از این مدرسه شعباتی بسایر بلاد منشعب شود.
مخبرالملک – چهل ودوسال در خانه نشستم و حرف حسابی خود را نتوانستم ابراز دارم برای اینکه از ترس مستبدین جرئت نبود در صورتیکه خرج خانه آنها پنجاه هزار تومان بود سی هزار تومان مخارج مدرسه دارالفنون را نمی‌دادند بنده که اینجا نشسته‌ام نمی‌ترسم که حرف حق خود را بزنم و هر کس که بترسد نباید در اینجا بنشیند باید از اینجا برخیزد برود عقب کارش و کسان دیگر بیایند از برای ملت کار بکنند بنده بودم که گفتم این مدرسه فلاحت باین نحو فایده ندارد و وزیر تجارت گفت که مسیوداشر اضافه مواجب می‌خواهد بنده گفتم که اگر علاوه هم باو داده شود باز هم این مدرسه امروزه برای ما فایده ندارد واگر بخواهید مدرسه فلاحت داشته باشید سی هزار تومام خرج دارد واینکه وزیر تجارت گفتند که بیست هزار تومان خرج دارد حرف صحیح بود و اما در جاهای دیگر مدرسه فلاحت با وزیر تجارت است ما نباید بخارجه تاسی و تقلید کنیم بموجب قانون اساسی شما که باندک مسامحه در یک ماده آن ملت نهایت فشار را میاورد و باید بموجب آن رفتار کرد بر حسب همان قانون اساسی تمام مخارج معارف و ترتیبات مدارس باید بتصویب و نظارت وزارت علوم باشد چنانچه در ابتدای مشروطیت که وزیر علوم جناب علاءالملک بودند مدرسه فلاحت هم در تحت نظارت ایشان بود بعد که وزارت تجارت بوزیر همایون تفویض شد ایشان بقوه خودشان مدرسه فلاحت راجزو اداره خودشان قرار دادند حالا شما با این کمی بودجه نمی‌توانید مدرسه فلاحتی مثل مدارس سایر ممالک متمدنه تشکیل بدهید اگر می‌خواهید علم شیمی در آنجا تدریس شود یک معلم مخصوصی می‌خواهید و همچنین فیزیک و غیره که هر کدام معلم مخصوصی لازم دارد که مواجبهای گزاف باید به آنها داده شود و امرزو برای ما امکان ندارد مگر اینکه چون در مدرسه دارالفنون این معلمین را دارید در آنجا می‌توانند دروس مشترکه لازمه را بخوانند والا اگر بخواهید شما مدرسه فلاحت صحیح داشته باشید باید مدارس عالیه متعدده داشته باشید ومعلمهای زیاد بیاورید اگر می‌توانید بکنید و علاوه هم اگر می‌خواهید مدرسه فلاحتی داشته باشید ازوزیر علوم و وزیر تجارت بخواهید که آنها هر طوری که صلاح میدانند از اینکه یک مدرسه علیحده باشد یا در جزو مدرسه دارالفنون و البته باید علم فلاحت در اینجا تحصیل شود خیلی هم برای ما اهمیت دارد اما باید راه او را پیدابکنیم و راهش هم همین است که از وزرا بخواهیم و آنها ملاحظاتش را کرده هر طوری که صلاح دیدند وزیر علوم با وزیر تجارت پیشنهاد به مجلس کنند والا ازاینکه یک لایحه بیاید در مجلس واو را مطرح مذاکره کرد هر کس اظهار رأی بنماید این تکلیف مجلس و وکیل نیست.
وکیل الرعایا – می‌خواهم بدانم آن وزیری که در مجلس مذاکره کرده است که مدرسه بسته شود کی است خوب است حاضر باشد و توضیحات بدهد درصورتیکه چنین رأیی مجلس ابداً نداده بلی فقط چیزی که مانع کار دیدند وجود مسیوداشر بود و بنا بود که او برود و معلم دیگر بیاورند خوبست آن وزیر را بخواهند توضیح بدهد.
حاجی سید عبدالحسین شهشهانی – آنروزی که در باب مدرسه فلاحت مذاکره شد ابداً در متروک شدن آن مدرسه مذاکره نشد در اینکه ما یک مدرسه فلاحتی لازم داریم و آن هم یک مقدماتی لازم دارد مثل هندسه وغیره بطوری که گفته شد حرفی نیست و امروز اگر یک معلم کاملی در این علم بیاورند و در پیش او هندسه خوانده شود البته فایده نخواهد بخشید پس اشخاصی که دراین علم تحصیل کرده و بعضی جاها مستخدم شده‌اند اینها را باید جمع کرد ودر باب زیردستان خود تکلیفی معین نمایند وقتی که تحصیل آنها کامل شد آن وقت یک معلمی از خارج بیاورند که تحصیلات آنها کاملتر شود.
آقا میرزا مرتضی قلیخان – آن روز در مجلس در باب مدرسه فلاحت لایحه بکمیسیون مالیه پیشنهاد شده بود مذاکره شد دو مسئله بود یکی تجدید کنترات مسیوداشر با اضافه مواجب ویکی هم مخارج اساسی مدرسه کمیسیون مالیه تجدید کنترات را تصویب کرده بود بدون اضافه مواجب و مجلس تجدید کنترات را بهیچوجه تصویب نکرد این بود که داشر رفت و حالا هم مدرسه دایر است اما معلم کاملی ندارد واینکه گفته شد که شاگردان فارغ التحصیل این مدرسه رامعلم نمایند و تدریس کنند این مسئله برای طهران تمام نیست ولی درسایر ولایات ممکن است که اینها تعلیم کنندو در خصوص مدرسه هم بموجب رزونامه مجلس ابداً مجلس تصویب نکرده است که مدرسه بسته شودو مسلم است مدرسه فلاحت لازم است ولی اساس آنرا باید تکمیل کرد و بموجب قانون اساسی باید در تحت نظارت وزیر علوم باشد در اداره وزیرتجارت وفلاحت مثل اینکه مدرسه نظامی هم بهمین نحو باید در اداره وزیرجنگ باشد و در تحت نظارت وزارت علوم پس باید نواقص این را تکمیل کرد و رأی بنده هم نیست که مکان آن را هم تغییر بدهند زیرا که سالها زحمت کشیده شده واین مکان دایر شده وشاگردان هم در آنجاغالباً مشغول عملیات و امتحانات هستند ومثل اطفال زارعین در آفتاب مشغول کارهستند و ممکن است که این شاگردان راباطراف بفرستند که مشغول تدریس شوند.
آقا میرزا سید حسن – این لایحه با مذاکرات آن روز منافات دارد آن روز کسی نگفت مدرسه نباشد کنترات مسیوداشر رامیخواستند تجدید نمایند مجلس تصویب نکرد وگفتندشاگردها درست تحصیل نکرده‌اند و باید تاکنون بهتر تحصیل کرده باشند و مدرسه هم باید در تحت نظارت وزیر علوم باشد نه وزیر تجارت و باید پروگرام صحیح در این باب از وزیر علوم خواست که صحیحاً شاگردان در مدرسه مشغول تحصیل باشند.
وکیل التجار- مذاکرات خیلی خارج است و من تعجب می‌کنم درصورتی که در قانون اساسی نوشته شده علوم مدارس در تحت ریاست عالیه وزیر علوم است چه دلیل دارد که یک مدرسه را استثنا نمایند اما اگر وزیر تجارت یا وزیر دیگری معاونت نمایند و چیزی بنظرشان برسد پیشنهاد نمایند کسی نخواهد گفت چرا واینکه در تحت نظارت وزیر علوم یا وزیر تجارت باشد دلیل نمی‌شود که مدرسه نباشد و درباب مسیوداشر هم بموجب کنتراتی که باو شده بود برای معلمی او را نیاورده بوده‌اند این اندازه هم که او تدریس کرده ما باید ممنون باشیم حالا باید این مسئله را معین کرد که آیا مدرسه فلاحت می‌خواهیم یا خیر و عقیده بنده این است که باید مطلب رامعین کرده از وزیر علوم و تجارت خواست وبیش از این صحبت در این باب زیادی است.
دکتر ولی الله خان – قریب نیمساعت است که ما مذاکره می‌کنیم برای موضوعی که نتیجه ندارد تانظامنامه داخلی ما اجرا نشود ما از نطق‌های خودمان نتیجه نخواهیم گرفت بعقیده بنده این لایحه نباید در مجلس قرائت شود یا مقصود از این لایحه چه بوده آیا مجس رأی داده است که مدرسه نباشد که چنین نبوده فقط گفته شد که داشر نباشد پس جواب این لایحه را هیئت رئیسه می‌بایستی بدهد که مجلس ابداً تصویب نکرده مدرسه بسته شود واین یک خلاف قانونی است امروز شد این که در باب مدرسه مطلب دیگری هم دارم عمومی عرض می‌کنم ثروت تمام ممالک از سه سرچشمه است صناعت و تجارت و زراعت اما صناعت و تجارت که ما در مملکت هیچ نداریم و وقتیکه نظر بتجارت این مملکت بنماییم می‌بینیم که تجار ما فقط دست فروش خارجه هستند پس ما فقط یک فلاحت داریم و باید منتهی جد را در این خصوص بنماییم که ثروت خود را از این راه زیاد کنیم زیرا که نه قسمت و نیم از ده قسمت مردم ایران زارع هستند ودر واقع تمام از دست رنج اینها راحت هستند پس باید این طایفه را مشوق شد نه اینکه تنها یک مدرسه بلکه باید مدرسه‌های زیاد در تمام جاها دایر کنیم تا ازاین سرچشمه قوی فایده ببریم اما در باب مدرسه مذاکره می‌شود که در تحت نظارت وزیر علوم یا وزیر تجارت باشد باید حرفهای ما مبتنی بر یک قانونی باشد بموجب قانون اساسی که نوشته شده تمام مدارس در تحت ریاست عالیه وزیر علوم باید باشد مراد از این عبارت عالیه آن است که مثلا در مدرسه فلاحت باید وزیر تجارت دخل و تصرف نماید اما بریاست وزیر علوم وهمین طور درمدرسه نظامی وزیر جنگ باید دخل وتصرف بنماید بریاست وزیر علوم و هکذا سایر مدارس واین که گفته شد دروس مشترکه در یکجا تدریس شود بنده عرض می‌کنم که مثلا هندسه که برای فلاحت باید درس بدهند با هندسه که برای معادن درس می‌دهند بکلی منافات دارد وهمینطور شیمی و غیره پس باید ما از همه جهت اسباب دایر شدن اینمدرسه را فراهم آوریم با خواستن معلمهای زیاد تا بتوانیم از این سرچشمه فایده ببریم.
آقا سید مهدی – در لزوم وجود مدرسه فلاحت آنچه لازم بود گفته شد ولی در چند ماه قبل یکنفر مدعی بود و لایحه هم داده بود که من این مدرسه فلاحت را قبول می‌کنم که اداره بنمایم واز مبلغی هم که داده می‌شود سالی سه چهار هزار فرانک آنرا اسباب لوازم عملیات برای مدرسه می‌خرم و مشغول تدریس می‌شوم ودرهر ششماه ده نفر شاگرد فارغ التحصیل بموجب امتحان تحویل می‌دهم خیلی عجب است از این که این لایحه در مجلس قرائت ودر این باب گفتگو نشد درصورتی که ما از خودمان اشخاص عالم داشته باشیم چرا باید محتاج بخارجه باشیم عقیده بنده این است همین شخص مدعی را با اشخاصی که تحصیل کرده‌اند و فارغ التحصیل شده‌اند در مدرسه مشغول تدریس شوند.
آقا شیخ محمد علی – اولا بنده نطقی که می‌کنم از کسی ترس ندارم و عقیده خود را اظهار می‌نمایم واینکه گفته می‌شود مدارس در تحت نظارت وزیر علوم است این طور نیست در قانون اساسی نوشته شده در تحت ریاست عالیه ومراقبت وزیر علوم است بعلاوه این دارالفنون آن دارالفنون نیست که اینمدرسه بتواند جزو اوبشود مدرسه که پروگرام صحیح ندارد چطور می‌توان مدرسه عالی دیگری را جزو او کرد واینکه شاگردان هر مدرسه پس از تحصیل رفته‌اند در بعضی ادارات مشغول خدمت شده‌اند برای این است که آن دوره دوره استبداد بود و قدر علم معلوم نبود و باین جهت نمی‌شود یکمدرسه فلاحتی را که ده سال قریب صد هزار تومان خرج آن شده وقدری شاگردها در آنجا تحصیل کرده‌اند بهم زد واما اینکه گفته می‌شود فلاحت راه آهن می‌خواهد دراین خصوص دور لازم می‌آید زیراکه راه آهن پول می‌خواهد و پول فلاحت لازم دارد و فلاحت علم پس لازم است که مدرسه فلاحت را وسعت بدهیم تا بتوانیم صاحب همه نوع ثروت بشویم.
اسدالله میرزا – فقط عرضی که می‌خواستم بنمایم این بود که آقای دکتر ولی الله خان فرمودند که این لایحه باید در مجلس قرائت نشود و هیئت رئیسه باید جواب داده باشند که مجلس بسته شدن مدرسه را تصویب نکرده از این حیث صحیح است لکن از حیث اینکه این مدرسه راجع بفلاحت است و اهمیت دارد ضرر ندارد که در مجلس قرائت ومطرح شود همان طوری که عرض کردم یا باید مدرسه در تحت نظارت انجمن فلاحتی باشد یا در تحت نظارت وزیر تجارت یکی از اینها را تصویب نمایید و اینکه گفته شد راه‌آهن مقدم است صحیح است ولی لازم نمیاید راه آهن که نداریم مدرسه فلاحت هم نداشته باشیم پس بالاخره عرض می‌کنم که این وجود ناقص بهتر از عدم است.
مخبرالملک – تمام این مذاکرات که می‌شود از روی کتاب است ولی بنده بمناسبت حال مملکت عرض می‌نمایم واینجا چنین اظهار می‌دارند که منگفتم مملکت فلاحت لازم ندارد وحال آنکه بنده که نگفته‌ام هیچ دیوانه هم این حرف را نخواهد زد من می‌گویم مملکتی که امروز شصت کرور قرض دارد و وزیر مالیه در اکثر مخارج معطل است ما نمیوانیم برای خاطر یک نفر مدرسه دایر کنیم و شما تا راه آهن نداشته باشید ترقی فلاحت شما فایده ندارد چنانچه امروز وزیر مالیه شما می‌خواهید جنس را در سه تومان تسعیر نماید قبول نمی‌کنند پس در صورتیکه بیش از این ترقی کند و راه آهن نداشته باشید می‌ماند تا ببوسد ودر صورتیکه شما بخواهید فلاحت خود را ترقی بدهید لااقل باید صد مدرسه دایر کنید تا فلاحت شما صحیح شود واینکه من گفتم که علوم مشترکه مقدماتی از قبیل هندسه و شیمی وغیره در یک نقطه تدریس شود بجهت این است که اگر ما بخواهیم برای هر یک علم یک مدرسه مخصوصی دایر کنیم و معلمهای متعدد بیاوریم مبلغی پول لازم داریم وبرای ما امروز ممکن نیست واین عقیده بنده فقط بملاحظه صرفه است لاغیر بالاخره تکلیف شما این است که این لایحه رانزد وزرا بفرستید وتکلیف بخواهید.
حسام الاسلام – در روز شنبه موضوع دیگری معین شد چرا او را مذاکره نمی‌کنند.
نایب رئیس- صحیح است لکن این مطلب را اخطار کردند که مطرح شود حالا هم در این باب مذاکره زیاد شد چه باید کرد.
مخبرالملک – عرض کردم باید بوزرا رجوع کرد که آنها چند نفر از اهل خبره راحاضر کرده صحبت نموده و در این باب ماحصل رأی خود را پیشنهاد نمایند و مجلس نباید در جزئیات مذاکره نماید فقط باید در مخارج نظر داشته باشد نه اینکه یک نفر معلم می‌خواهد مدرسه مستقلی داشته باشد آنقدر مذاکرات شود.
(اغلب تصدیق کردند.)
نایب رئیس- بالاخره نتیجه این شد که بوزرا رجوع شودودیگر راپورتی که از کمیسیون مالیه در باب حقوق ارباب حقوق و بودجه بمجلس آمده بود در مجلس مذاکره شده و قرار شد امروز هم مطرح شده و رأی گرفته شود وباید نقداً مذاکره شود.
(در این وقت دفعه سیم راپورت کمیسیون مالیه قرائت شد.)
ساعدالوزراء- خوب است مجلس افکار خود را حاضر نموده که زودتر نتیجه گرفته شده ومذاکرات مخلوط هم نشود این است که مذاکرات دو مجلس قبل را هم متذکر می‌شوم و خلاصه آن این بود که چون بودجه‌های وزارتخانه‌های ما باید بگذرد و مخارج زیاد لازم خواهد داشت وآنوقت ما محل نداریم پس باید بودجه حقوق جرح و تعدیل شود صحیح است این کار لابد باید بشودو یک روزی هم خواهد شد لکن بنده عرض می‌کنم که معنی مالیات این است که در صندوق جمع شود واشخاص حقوق بگیر ماه بماه از صندوق دریافت دارند اما اینجا این ترتیب نیست پس باید امروزه دستورالعملها تصویب شده زودتر فرستاده شود و بعد فوراً ما مشغول اصلاح بودجه کل مملکت بشویم دیگر آنکه محاسب صحیح نداریم واگر دستورالعملها مثل پارسال برای آخر سال بماند اسباب زحمت خواهد شد و علاوه این سه کروری که تصویب می‌شود بارباب حقوق داده شود اکثر آنها در ادارات دولتی مستخدم هستند و هر چه میگیرند باید عوض مواجب آنها محسوب شود پس باید دستورالعملها زودتر رفته وازاین ساعت ما مشغول بودجه کل مملکت بشویم از روی اساس صحیح این بود اطلاعات بنده که عرض کردم.
وکیل الرعایا – چون مطالبی که شنیده می‌شود از موضوع خارج است بنده لازم میدانم که در آن شعبات داخل شده و عقاید خود را عرض کنم موضوع مذاکره درخرج بود واینکه گفته می‌شود صورت خرج نرود مالیات وصول نمی‌شود بنده این مسئله را بکلی منکرم زیرا در وقتیکه مثل می‌زنند میگویند بعضی از سرحدداران ما تا حقوق خود را نگیرند مالیات نمی‌پردازند بنده عرض می‌کنم قسمت بزرگ از مالیه این مملکت باید بقشون داده شود وعموم عشایر و سرحدداران ما در بودجه وزارت جنگ ذی حقند و ولی‌النعم حقیقی ما هستند عقیده بنده این است که پول را باید بآنها داد و خیلی هم توجه از آنها کرد که بعضی از حکام نظر باغراض شخصی آنها را یاغی و مخالف دولت و ملت قلم ندهند و حال آنکه هیچوقت مخالف نبوده‌اند و همیشه هم زحمت کشیده و حفظ حدود وثغور با آنها بوده و بعد هم خواهد بود و غرض از تکثیرمالیه هم برای این است که باین طور اشخاص داده شود در ازای خدمت نه ببعضی مردمان ظالم عیاش که ثروت این مملکت را هم آنها ذخیره کرده‌اند بدون هیچ خدمت عقیده حقیر این استکه مالیه مملکت باسم شغل تقسیم شود نه باسم اشخاص و درباب تفاوت عمل هم اگر می‌خواهید که صحیحاً وصول و معلوم شود باید صورت جزء آن را به ولایات فرستاد.
حاج سید نصرالله – مقدمات لازم ندارد دو کلمه بگویید که این دستورالعملها برود یا نه.
وکیل الرعایا – دستورالعملها بعد از تصویب وزیر مالیه بمجلس آمده البته مجلس هم باید نظر خود را بنماید آنوقت برود.
ساعدالوزراء- تمام این مواجب بگیرها بموجب صورت وزیر مالیه سه کرور است و اکثر آنها در ادارات دولتی مستخدم هستند و مختصری از آن بشاهزادگان وغیره داده می‌شود آنهم اگر یکصد و پنجاه هزار تومان بشود و آنهم بملاحظاتی داده می‌شود وتمام مستمری بگیرها یک کرور نمی‌شود اگر دستورالعملها بتأخیر بیفتد وصول مالیات بتعویق خواهد افتاد اینستکه بنده عرض می‌کنم دستورالعملها زوتر برود وما از این ساعت مشغول اصلاح بودجه کل مملکت بشویم.
حاج عبدالحسین شهشهانی – بنده کاری باینکه مستمری بگیرها یک کرور میگیرند یا زیادتر یا کمتر ندارم پارسال با آن ترتیبات که لازم بود یک ترتیبی بود طول کشید و تصویب نمودیم که امساله را بدهند و مالیات هم وصول شد مگر در دو سه جا که باغراض شخصیه وزراء داخل در حکومتها تغییر داده شد ومایات فی الجمله باقی ماند اما می‌خواهیم بدانیم آنچیزی که در بودجه باسم قشون و سایین نوشته شد آیا داده شده و تمام این زحمات و تغییرات و تعدیلات در اساس مملکت برای این بود که موجب آسایش ملت فراهم آید پس حالا که گرفتن مالیات مثل سابق است و مصرف آنهم بخزانه معدودی ریخته شود چه نتیجه از این زحمات می‌گیریم اما اینکه گفته می‌شود که دستورالعملها تصویب شود این منافات دارد با آنکه مجلس در مالیه نظر دارد مجلس باید بداند که این مالیات چه نوع گرفته می‌شود و بجه مصرف می‌رسد.
آقا میرزا محمود – مقصود کمیسیون مالیه این است حکام که بولایات رفته‌اند از فقراء مالیات میگیرند ولی اغنیا چون حقوق دارند نمی‌دهند تا کتابچه برود واین حاکم یک مقداری مالیات گرفته معزول می‌شود دیگری میرودآن وقت او می‌گوید من نگرفته‌ام و بگردن دیگری می‌گذارم و حالا که ارباب حقوق بشنوند بودجه اصلاح می‌شود باز مالیات زمین می‌خورد و حقوق مردم هم از بین می‌رود حالا چند کتابچه در کمیسیون مالیه است آیا باید این کتابچه‌ها برود یا نه.
آقا شیخ محمد علی- پارسال گفته می‌شد عمل بودجه سال آتیه مرتب می‌شود تا امسال مجلس کار نکرد امسال همچنین گفته می‌شود بنده عرض می‌کنم منافاتی ندارد کتابچه برود لکن خرج که معین شده از هزار تومان ببالا باید تجدید نظر شود من که یکی از وکلاء هستم عقیده‌ام این است که نباید گفته شود که مردمان صاحب مکنت هر یک دوازده هزار تومان بگیرند لیکن سرباز مملکت هیزم شکنی نماید آنها پارک درست کنند سرباز بیچاره گدایی کند پس باید یک نظر جدیدی از هزار تومان ببالا شده تا جرح و تعدیل شود.
آقا شیخ حسین – عقلا میدانند که مواجب سرباز نرسیده وتا حال میخوردندواز این قبیل خرابی و بی‌ترتیبی در این مملکت خیلی بود ولی نباید نطقی بشود در اینجا که محض خوش‌آمد باشد باید حق را گفت این کتابچه بتصویب وزیر مالیه و تصویب کمیسیون مالیه وعقیده خودم باید برود واز روی این عمل بشود.
آقا میرزا مرتضی قلیخان – در این که این ترتیب بودجه از روی قانون نیست حرفی نیست ولی می‌خواهم بدانم باقتضای امروزه آیا ممکن است که حالا مشغول باصلاح شویم که مالیات تعویق نیفتد پس در باب جمع همانطور که جناب وزیر مالیه تصویب کردند فرستاده بشود و بانجمنهای ولایتی وایالتی هم نوشته شود و تأکید نمایند که آن ورقه را که وزیر مالیه می‌فرستد زودتر تصحیح شده برگردد واما در باب خرج اگر این مذاکراتی که می‌شود برای حقوق اشخاصی است که محتاج نیستند آنهم قلیلی است که عده شان معین است ودر باب غایب و متوفی و غیره هم پارسال وزیر مالیه اوراقی ترتیب دادند که از روی آن متوفی وتقلیات معلوم خواهد شد وابداً رفتن کتابچه بااین مسئله منافات ندارد پس از رفتن دستورالعمها اگر وزیر مالیه سی چهل روز اوقات خود را صرف کند متوفی و غیره را از روی همان تعرفه پارساله معین می‌نماید و باقی کتابچه را هم معین می‌کند اما در باب آن عده که گفته شد ممکن است پس از رفتن دستورالعملها اسامی آنها نوشته شود ودر مجلس قرائت کنند هر چه رأی مجلس در آن خصوص شد عمل نمایند.
نایب رئیس – هر کس باین ترتیبی که آقا میرزا مرتضی قلیخان اظهار کردند رأی دارد بگوید.
مخبرالملک – در اینجا دو اشتباه شده است یکی آنکه ما خیال می‌کنیم در این مملکت مثل سایر ممالک مالیات را میگیرند بعد بارباب حقوق می‌دهند اما اینطور نیست اینجا بیشتر مالیات شما داد و سند آن با کاغذ است یعنی بیشتر مالیات بده کسانی هستند که ارباب حقوقند و آنها مالیات را نمی‌دهند بعد در آخر سال ملاحظه می‌کنند اگر مالیات آنها باندازه حقوق و پایشان محسوب شده در عوض کاغذ می‌دهند واگر زیاد است زیادی رامیگیرند و هر گاه که کم است بآنها دستی می‌دهند و دیگر اینکه اشخاصی که مستمری دارند بطهران نمیایند که مستمری خود رابگیرند بهر وسیله که هست حقوق خودشان را در همان محل از مالیات میگیرند پس مالیاتی در اینجا گرفته نمی‌شود که موجود باشد و یک اشتباه دیگر که شده است این است که فعلا بعد از دو ماه از سال گذشته در اینجا صحبت از اصلاح بودجه می‌کنیم در صورتیکه در قانون اساسی نوشته شد که پانزده روز قبل از عید نوروز باید بودجه از مجلس بگذرد پس حالا اگر ما بخواهیم این بودجه رااصلاح کنیم امساله بما وصلت نخواهد داد چیزی که هست باید این کتابچه‌های امساله را با پارساله مطابقه کنیم که زیاد دارد یا کم تا اینکه معلوم شود زیادی ازکجا است یا کمی از چه پیدا شده ولی در اصلاح کل بودجه امروزه نفع آن بیشتر از ضررش خواهد بود و باعث تعویق مالیات خواهد شد بعقیده بنده اینکه این کتابچه و دستورالعمل باید فرستاده شود وهر گاه در این باب نظری لازم است در آن لایحه که جناب وثوق الدوله نوشته بودند خوبست مذاکره بشود چون در آنجا مسئله کسر و قطع حقوقی نبود و بآن ترتیب اصلاح نمودن بنظر بنده عیبی ندارد.
نایب رئیس- حالا باید رأی گرفت یا نه.
آقا سیدحسین – وقتی که در یک مطلبی مذاکرات زیاد شد و پانزده نفر از وکلا اتفاق نمودند که کافی است در آنوقت باید رأی گرفت.
مخبرالملک – یک سئوالی می‌خواهم بکنم آیا تمام کتابچه‌ها بکمیسیون مالیه آمده یا خیر؟
مؤتمن الممالک – چند کتابچه باقی است که هنوز نیامده.
مخبرالملک – پس تا تمام کتابچه‌ها نیاید ما نمی‌توانیم آن تحت باقی کتابچه‌ها را معلوم نماییم که با پارسال تفاوت دارد یا نه.
مؤتمن الممالک – ممکن است بدون حاضر شدن تمام کتابچه‌های تمام تحت باقی را از روی قانون کلی معین نماییم.
مخبرالملک – مقصود اینست باید طوری باشد که ما بدانیم تحت باقی کتابچه‌ها پارسال تفاوت داشته یا نه.
ساعدالوزراء- اینکه گفته می‌شود در دستورالعملها فعلا اصلاح نشود اینست که هیچ نظری نشود بلکه تمام این ملاحظاتی که میگویند باید بشود واطمینان ما بهمان تصویب وزیر مالیه است که می‌گوید صلاح نیست جرح و تعدیل شود.
آقای حاج امام جمعه – این مطلب را باید دانست پارسال که این کتابچه بمجلس آمده بود و می‌خواستیم رأی بدهیم چون وقت تنگ بود یکساله در آن جرح وتعدیل کمیسیون مالیه رأی دادیم و حالا امروز باید گفت که باقتضای حالیه امروزه همان طور مثل پارسال باید رأی داد یا نه و عقیده بنده امسال هم باقتضای امروزی مملکت باید رأی داد که این کتابچه دستورالعمل برود و مثل پارسال عمل شود و فعلا جرح و تعدیل لازم نیست.
اشرف الدوله – اینکه میگویند مثل پارسال رفتار شود آیا آن مواجب سرباز و سواری که اسم دارد ورسم ندارد آن را هم باید بدهند و بآنهایی که میخورند بگیرند بخورند.
نایب رئیس- فعلا رأی در اینست که از روی این دستور رفتار شود آن مسئله ربطی باین رأی ندارد.
مخبرالملک – توضیحاً عرض می‌کنم این که گفته شد پول سوار و سرباز را میگیرند میخورند این مسئله ربطی برأی دادن مجلس در باب این کتابچه ندارد اینجا رأی می‌دهند که این دستورالعمل مجرا شود اما مواجب سرباز را میگیرند و میخورند باید وزیر جنگ مواظف باشد و نگذارد که بخورند این تکلیف او است نه مجلس.
(در این موقع رأی گرفته شد باین طور که دستورالعملهای ولایات را بطوری که پارسال تصویب شده امساله هم تصویب شود و یک ساله معمول دارند هر کس رأی می‌دهد ورق سفید و هر کس رأی ندارد ورقه آبی)
(اکثریت آراء بر این شد که مثل پارسال معمول دارند.)
آقای حاج امام جمعه – اینجا یک مسئله در باب بودجه قشون است خیلی اشخاص هستند که بیجهت از نظام حقوق می‌برند و گمان من این است که این مسئله را کمیسیون مالیه هم نمی‌تواند کاملا اصلاح نماید زیرا که اکثر راجع بمحل است که باید معلوم شود که فلان شخص یک وقتی جدش یا پدرش در جزو نظام بوده و حقوق داشته و حالا اولاد او هم که ابداً در جزو قشون نیستند حقوق می‌برند واز این قبیل بعضی اشتباهات و تقلبات دیگر است که باید وزیر جنگ این تحقیقات را نموده و بودجه جنگ را تصحیح کرده آنوقت به مجلس فرستد.
مؤتمن الممالک – در باب بودجه قشون آنچه که از پارسال تا حال تحقیق نمودیم و سعی کردیم هر چه که فقط اسم بود و رسمی نداشت آنها را قلم کشیدیم اما آنها که اسم ورسمی داشتند ولی از عده کم بودند آنها برقرارند اصلاح و ترتیب آن با وزیر جنگ است و بودجه نظامی که در کمیسیون مالیه است مال نظامی پای رکاب است پارسال هم بمجلس آمده و رأی داده شد و صد هزار تومان از آن را از روی تحقیق و دقت کسر نمودیم و باقی آن پارسال از مجلس گذشت و رأی داده شد محض اطلاع عرض شد
(مجلس ختم شد.)