مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۵ مهر (میزان) ۱۳۰۱ نشست ۱۵۴
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۵ مهر (میزان) ۱۳۰۱
نشست ۱۵۴
صورت مشروح مجلس لیله چهارشنبه بیست و پنجم میزان ۱۳۰۱ مطابق با بیست و ششم صفرالخیر ۱۳۴۱
مجلس نیم ساعت از شب گذشته به ریاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید.
صورت مجلس یوم چهارشنبه هیجدهم میزان را آقای امیر ناصر قرائت نمودند.
رئیس- آقای تدین (اجازه)
آقا سید محمد تدین- پیشنهاد بنده در لایحه امتیاز کبریت سازی آذربایجان این بود که صدی دو از عایدات خالص کارخانه‌جات کبریت سازی آذربایجان صرف تعلیمات ابتدائی مجانی آذربایجان بشود نه صرف تمام معارف.
تصویب شد.
فقره دهم
رئیس- آقای آقا سید فاضل (اجازه)
آقا سید فاضل - بنده تصویب نکردم اگر تلفاتی در کارخانه بشود یعنی عمله‌جات تلف می‌شوند مطلقاً چه تقصیر صاحب کارخانه باشد و چه تقصیر صاحب کارخانه باشد صاحب امتیاز ترمیم خسارت آن‌ها را بکند و در صورت جلسه نوشته شده بنده از نقطه نظر اصولی تصدیق کردم که در صورتی که صاحب امتیاز تقصیری هم نداشته باشد جبران خسارت آن‌ها را بکند بنده تصدیق نکردم گفتم از نقطه نظر اصولی ممکن است بنا به نظر اروپائی‌ها قائل شد که در هر حال صاحب کارخانه جبران خسارت نماید ولی عرض کردم این مسئله در این مملکت عملی نیست البته هر موردی که به تقصیر صاحب کارخانه کسی تلف شود باید کسی ترمیم نماید.
رئیس - تمام این مطالبی که فرمودید باید نوشته شود.
آقا سید فاضل- خیر بطور اجمال نوشته شود.
رئیس - اصلاح می‌شود.
دیگر ایرادی نیست؟
(گفته شد - خیر)
رئیس- صورت مجلس با این دو فقره صالح تصویب شد.
چند فقره لایحه از طرف دولت رسیده به کمیسیون‌های مربوط مراجعه می‌شود یکی لایحه انعقاد قرارداد بین ایران و مصر دیگری راجع به کنترات چند نفر معلم برای مدرسه دارالفنون و مدرسه طب. دستور امشب یک فقره لایحه راجع است به امتیاز راه شهریار. یک راپُرت هم از طرف کمیسیون بودجه رسیده باید مطرح شده و رأی آقایان معلوم بشود ولی گویا قبلاً این آقای رئیس‌الوزراء اظهاراتی داشته باشند یا شاید آقای وزیر جنگ اظهاراتی دارند می‌فرمایند بعد داخل دستور می‌شویم.
وزیر جنگ- چنانکه خاطر نمایندگان محترم سابقه دارد در تاریخ سیزدهم شهر صفر یکی از نمایندگان محترم آذربایجان لایحه اعتراض آمیزی در مجلس شورا قرائت نمود که خلاصه آن محتوی بر عدم تطبیق اصول مشروطیت به اوضاع جاریه بود و در پایان خطابه مذکوره یک نفر دیگر از وکلای محترم مدلول لایحه سابق الذکر را که به طور کلی نوشته شده بوده تأویل به شخصیات کرده و این جانب را مخاطب قرار دادند که البته نظر نمایندگان محترم فراموش نشده و بالاخره منافع و مضارّی را در مورد عملیات بنده قائل شده بود که لازم است مطلب از یکدیگر تفکیک شده حقایق امر در پیشگاه جامعه روشن کرد و آن قسمت از منافع عملیات این جانب که نماینده محترم هم اقرار کرده‌اند چون هیچوقت خودپرستی آن را نداشته‌ام که نظریات شخصی را قائم مقام عملیات ملی خود قرار دهم بکلی از این موضوع صرف نظر نموده هر چه هست به فکر و نظر و حکومت و حکمیت مجلس واگذار می‌کنم اگر خوب بوده یا بد دیگران بهتر می‌توانند قضاوت نمایند اما در قسمت راجع به مضارّ که موجب تصورات و توهمات شده بدیهی است اگر خلاصه اعتراضات معترضین را تفکیک کرده و به فصول جداگانه تجزیه نمائیم زیاده از دو سه موضوع نخواهد بود. اول موضوع حکومت نظامی است که اعتراض نمایندگان را ایجاب کرده اکنون بنا به احساساتی که از طرف نمایندگان محترم مشاهده می‌شود حکومت‌های نظامی من بعد علی‌الاصول ملغی خواهد بود. اعتراض دوم راجع به نظارت وزارت جنگ است در اداره مالیات غیر مستقیم و خالصجات در این جا من نمی‌خواهم وارد جزئیات شوم زیرا مطالبی مبادله خواهد شد که شاید از نقطه نظر موقعیت مملکت مقتضی نباشد و از همین امروز تجزیه این دو اداره را از وزارت جنگ رسماً اظهار می‌دارم.
(عده‌ای از تماشاچیان شروع به کف زدن نمودند)
رئیس- لایحه‌ای که آقای وزیر جنگ قرائت فرمودند اصغاء فرمودید از مضامین اوائل آن لایحه بنده همچه استنباط می‌کنم که ایشان یک نوع دلتنگی داشته باشند ولی بنده گمان می‌کنم هیچ جهت ندارد آقای وزیر جنگ افسرده و دلتنگ شوند. چندی قبل در مجلس یک مذاکراتی شد بنده هم در خارج یک توضیحاتی به ایشان دادم ولی حالا هم موقع را مقتضی می دانم که در مجلس علنی در حضور آقایان نمایندگان همان توضیحات را بطور اختصار تکرار می‌کنم به ایشان عرض می‌کردم که اولاً مجلس شورای ملی نسبت به شخص شما هیچ نظر سوئی ندارد (عموم نمایندگان- صحیح است) برای اینکه مجلس شورای ملی منکر بدیهیات و محسوسات نیست (صحیح است) خدمات و مجاهدات شما و قشون رشید ایران یک خدمات برجسته و محسوس است که هیچکس نمی‌تواند تردید بنماید و این امر هم به هیچکس مشتبه نخواهد شد مجلس هم حیائی دارد و قدر اشخاص خدمتگذار را می داند (صحیح است) شواهد این امر هم مکرر در مجلس ملاحظه شده مگر نه این بود که در موقع فتح قلعه چهریق جمعی از نمایندگان در تحت تأثیرات شدیدی با یک بیاناتی که حاکی از صمیمیت بود در پشت همین کرسی خطابه از شخص شما و قشون فداکار مملکت اظهار امتنان و مسرت کردند (صحیح است) مگر نه این بود که در اغلب مذاکراتی که راجع به قوانین بود اشاره می‌شد به فعالیت و فداکاری قشون و مساعی جمیله آن شخصی که مربی این قشون است (صحیح است) این‌ها تمام دال بر این است که حس قدرشناسی در ما هست منتهی اگر یک سوء تفاهمی شده باشد باید آنرا مرتفع ساخت. در مجلس چه گفته شد گفته شد مسئولیت مجلس را باید طوری کرد که با مسئولیت وزارتخانه‌ها منطبق شود. مجلس شورای ملی مطابق مقررات قانون اساسی وظائفی دارد که آن وظائف معلوم و برای مجلس تولید مسئولیت می‌کند و همینطور وزارت جنگ با سایر وزارتخانه‌ها آن‌ها هم یک تکالیف و مسئولیت هائی دارند تمام سخن این جا هست که چه باید کرد باید طوری کرد که هم مجلس بدون اینکه قصوری کرده باشد وظایف خود را انجام داده باشد و هم وزارت جنگ و سایر وزارتخانه‌ها تکالیف خود را انجام بدهند هیچ قصد و غرضی غیر از این نبوده و نمی‌تواند هم باشد اینکه عرض می‌کنم نمی‌تواند باشد برای این است ما که این جا نشسته‌ایم چه آمال و آرزوئی می‌توانیم داشته باشیم غیر از اینکه یک امنیت مادی و معنوی برای مملکت تحصیل کنیم. امنیت مادی تحصیل می‌شود و با وجود آن امنیت مادی ما به سایر اصلاحات مشغول می‌شویم بحمدالله مساعی جمله آقای سردار سپه وزیر جنگ قشون و قوای تأمینه این مملکت در شرف تکمیل و رو به ترقی است
(صحیح است)
ما هم باید خواهان باشیم که این قشون در حدود مقررات خود نفوذ و قدرت داشته باشد و همینطور کسی که مربی قشون است بتواند با دلگرمی و قدرت کامل وظائف خود را انجام دهد حالا بعد از این عرایضی که بنده کردم و می‌بینم طرف تصدیق مجلس واقع شده است و این صحیح است‌های زیاد که از طرف آقایان نمایندگان گفته می‌شود این صحیح است‌ها برای من نیست برای آقای وزیر جنگ است و حاکی از حسیات و قدرشناسی نسبت به ایشان است بعد از این عرایض گمان می‌کنم اگر سوء تفاهیم هم بوده است رفع شود و در پایان عرایض خود این را عرض کنم که این دو محل یعنی خالصه و مالیات غیر مستقیم که تا حال در تحت نظارت وزارت جنگ بود وجوهی که از آن جا عاید می‌شد اقل وجوهی بود که برای اشاعه یومیه قشون لازم بود حالا که تسلیم به وزارت مالیه می‌شود و مجلس شورای ملی هم که به وجود قشون اهمیت تام می‌دهد این همراهی و مساعدت البته نباید به حرف باشد باید عملی و فعلی باشد
(صحیح است)
باید وجوهی که می رسیده کمافی‌السابق به وزارت جنگ برسد.
(صحیح است)
رئیس‌الوزراء- هر چند در مقابل اظهارات آقای وزیر جنگ و بیاناتی واقعی که آقای رئیس فرمودند دیگر از طرف من اظهار قدرشناسی نسبت به خدمات آقای وزیر جنگ زائد است با این حال لازم است من هم از طرف دولت از خدمات ایشان قدردانی کنم تصور می‌کنم آقایان نمایندگان بلکه تمام افراد ایرانی خدمات آقای وزیر جنگ را به خوبی حس کرده و می دانند در این مدت قلیلی که ایشان زمام اداره قشون را در دست گفته‌اند با مشکلات و موانع زیادی که در کار بوده چه خدمات شایان تقدیری به مملکت کرده‌اند در همان موقعی هم که یک اظهاراتی در مجلس شد معتمداً آقایان در نظر دارند که در همان حال مخصوصاً خدمات آقای وزیر جنگ را متذکر شده‌اند. این یک چیزی نبود که بر آقایان مکتوم باشد لازم نمی دانم شرح خدمات ایشان را جزء جزء عرض کنم در موقعی که ایشان زمام قشون را در دست گرفتند وضع مملکت کاملاً بر خاطر آقایان نمایندگان معلوم بود در غالب نقاط اغتشاش و ناامنی برقرار بود و ایشان با یک شهامت و شجاعت و فکر سلیمی تمام مملکت را از حیث نظم و امنیت و آرامش اداره کردند بطوری که بحمدالله امروز در هیچیک از نقاط مملکت بی نظمی نیست وقایع عمده و مهمی در این مملکت رو داد که به حسن اقدامات ایشان ترمیم شد. همه می دانند یک وقایع مهمی در این مملکت از چندین سال قبل تابحال وقفه باقی بود که به حسن اقدامات ایشان و رشادت قشون دلیر ایران حسن ختام یافت من با کمال امتنان از احساسات و قدرشناسی که از طرف آقایان نمایندگان ابراز شده تشکر می‌کنم و امیدوار هستم با همین نزدیکی که بین مجلس و آقای وزیر جنگ حاصل شده است من بعد هم ایشان بهتر از سابق بتوانند خدمت کنند و مجلس هم بیشتر از پیش قدردانی نماید و ضمناً چند فقره لایحه که به مقام محترم مجلس شورای ملی تقدیم می‌کنم. آقایان نمایندگان محترم مسبوق هستند که در چندی قبل راجع به مهاجرین ارومی و ترمیم نقاط خسارت دیده ارومی و سایر نقاط اشغالی آذربایجان در مجلس مذاکراتی شد بنده عرض کردم کمیسیونی تشکیل شده که راجع به این موضوع مطالعاتی نموده و یک طریقه اتخاذ شود که دولت به آن وسیله بتواند با وضعیت حاضر خسارات آن نقاط را ترمیم کند کمیسیون مزبور یک مطالعاتی کرد یک راپُرت به هیئت دولت داد این پیشنهادی که تقدیم می‌کنم بر طبق مطالعاتی است که کمیسیون کرده و به هیئت وزراء فرستاده است و اشخاص هم که در کمیسیون حضور داشتند از اهل محل بوده و کاملاً به اوضاع آن صفحات بصیرت داشتند از قبیل نمایندگان آذربایجان و بعضی اشخاصی دیگر و بالاخره در آن کمیسیون مطالعاتی بعمل آمد و راپُرت خود را به هیئت وزراء داد و فعلاً چند ماده به مجلس پیشنهاد می‌شود. و چون وقت مضیق است باید هر چه زودتر لوازم ترمیم نقاط مزبور فراهم گردد این لایحه به فوریت از مجلس بگذرد که دولت هم بتواند وسائل مراجعت مهاجرین و ترمیم نقاط خسارت دیده ارومی و غیره را بعمل آورده و انجام دهد. لایحه دیگر راجع به مستشاران آمریکائی است. چون در لایحه‌ای که سابقاً تقدیم مجلس کردم یکی از اشخاصی که مجلس رأی داد استخدام شود (مستر مور) بود این شخص بواسطه بعضی مشکلات و عوائق نتوانسته است خدمت ایران را قبول کند به جای آن (مستر هال) که در امور مالیه متخصص است دولت اتازونی به وزیر مختار ایران در واشنگتن معرفی کرده است استخدام شود با همان شرایط مستر مور. چون باید فوراً حرکت کند تقاضا می‌کنم فوراً تصویب شود. لایحه دیگر راجع به اصلاحات بلدیه است که عین لایحه را برای استحضار خاطر آقایان نمایندگان می‌خوانم
(به شرح آتی قرائت شد)
نظر به اینکه اصلاحات باید در پروگرام دولت پیش بینی شده و نظر به اینکه مؤثرترین وجهی که امور بلدیه را از حیث تنظیف و تنویر و وسایل حفظ‌الصحه و ترتیب مباه و تنظیم مؤسسات بلدی اداره و تأمین نماید مراجعه به متخصصین و استفاده از معلومات علیم و عملی آن‌ها است لهذا دولت حاضر از بدو تشکیل در نظر گرفت یک نفر متخصص لایق برای تهران از آمریکا استخدام نموده اصلاحات لازمه را بوسیله متخصص مزبور به موقع اجرا گذارد. اینکه در نتیجه اقداماتی که بوسیله نمایندگان ایران در واشنگتن بعمل آمده است دولت اتازونی یک نفر متخصص عالی مقام موسوم به دکتر ریان را که در موضوع تأسیسات بلدی ممالک مختلفه صاحب اطلاعات عمیقه است معرفی نموده مشارالیه نیز وجود یک نفر مهندس بلدی و یک نفر عضو اداری را برای کمک خود لازم شمرده و حاضر شده است با تفویض اختیارات و اعطای ده هزار دلار حقوق بعلاوه خانه و اثاثیه که مثل سایر مستشاران دولت برای او تهیه خواهد کرد قبول استخدام دولت علیه را بنماید برای یک نفر مهندس بلدی نیز چهار هزار دلار و برای یک نفر عضو دیگر سه هزار دلار تقاضا نموده است چون ضرورت استخدام مشارالیه و همکاران او برای اصلاحات بلدیه کاملاً مکشوف و لازم است در شعب قسمت دوم از مستشارانی که در شرف حرکت هستند عزیمت بنماید. لهذا از مقام محترم مجلس شورای ملی تقاضا می‌شود مواد ذیل را به فوریت تصویب و اجازه فرمایند دستور انعقاد و امضای کنترات مشارالیه و همراهان به وزیر مختار ایران در واشنگتن داده شود که هر چه زودتر به طرف ایران عزیمت نمایند.
ماده اول- به دولت اختیار داده می‌شود دکتر ریان تبعه دولت اتازونی را برای مدت پنج سال با حقوق سالیانه ده هزار دلار برای اصلاح امور بلدیه تهران استخدام نمای. خانه و اثاثیه متخصص مزبور را دولت تهیه خواهد نمود.
ماده دوم- به دولت اختیار داده می‌شود یک نفر مهندس که دکتر ریان از اتباع دُوَل متمدنه آمریکا انتخاب بنماید با چهار هزار دلار حقوق سالیانه و یک نفر عضو که دکتر مشارالیه برای کمک خود معین می‌کند با سه هزار دلار حقوق سالیانه از ممالک متمدنه آمریکا برای مدت سه سال استخدام نماید
(محل مهر و امضای ریاست وزراء احمد)
لایحه دیگر راجع به تقاضای ده هزار دلار است برای مخارج مسافرت مستشاران آمریکائی سابقاً لایحه تقدیم کرده بودم راجع به تقاضای سی هزار دلار برای مخارج مستشاران در موقعی که ا ین لایحه را تقدیم کردم تصور می‌رفت از سمت شمال خواهند آمد چون از سمت شمال مسافرت شان میسر نشده لازم بود هر چه زودتر به سمت ایران حرکت کنند قرار شد از طرف جنوب حرکت نمایند و چون از طرف شمال راه نزدیکتر بوده مخارج هم کمتر بود. تصور می‌رفت سی هزار دلار کافی است ولی حالا که از راه جنوب حرکت می‌کنند و بعلاوه سه نفر هم بر عده افزوده می‌شود ده هزار دلار دیگر هم تقاضای اضافه می‌شود که فوراً تصویب شود مستشاران به فوریت حرکت و به سمت ایران عزیمت نمایند. لایحه دیگر راجع به پیشنهاد قانون موقتی هیئت منصفه است. آقایان نمایندگان مستحضرند که در هشت نه ماه قبل لایحه به هیئت منصفه به مجلس شورای ملی تقدیم شده بود و نظر به آنکه این قانون مهمی بود و بایستی کاملاً در آن قانون دقت می‌شد لهذا به کمیسیون عدلیه مراجعه شد و اصلاحات لازمه بعمل آمده به هیئت وزراء ارجاع شده و هیئت وزراء هم در اصلاحاتی که کمیسیون نموده بود مداقه کرده در ثانی به مجلس تقدیم نمودند اگر چه اخیراً در کمیسیونی که برای مطالعه قانون هیئت منصفه تشکیل شده است موافقت حاصل شده ولی نظر به اینکه طریقی که تصویب شده تا انتخابات هیئت منصفه بعمل آید مدتی وقت لازم خواهد داشت و از طرف دیگر دولت مقتضی می داند که یک قانون موقتی پیشنهاد شود که به موقع عمل گذارده شود که اگر نواقصی هم در ضمن عمل پیدا شد در قانون دائمی اصلاح شود این است که ۲ ماده به مجلس پیشنهاد می‌شود و نظر به لزوم تصویب این قانون تقاضا می‌شود به فوریت به معرض افکار آقایان نمایندگان گذارده شده و تصویب فرمایند.
رئیس- برای اینکه این قسمت جلسه را اختصاص بدهیم به مذاکراتی که مطرح شد لهذا بنده پیشنهاد می‌کنم چند دقیقه تنفس شود بعد داخل در دستور شویم.
(جمعی گفتند صحیح است)
در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت تشکیل گردید.
رئیس- چند فقره لوایحی که آقای رئیس‌الوزراء نیم ساعت قبل تقدیم مجلس کردند در تمام این لوایح تقاضای فوریت شده و خاطر آقایان مسبوق است که فوریت دو قسم است یک قسم این است که در لایحه یک شور می‌شود نه دوم شور، یک قسم دیگر این است که عوض اینکه به کمیسیون مراجعه شود خود مجلس به آن رسیدگی کند حالا در بعضی از این لوایح بنده می‌بینم تقاضای وجه شده و در تقاضای وجه فقط یک شور می‌شود. پس معلوم می‌شود درباره این لوایح آن فوریت قسم اول را نخواسته‌اند و ا گر مقصودشان فوریت قسم دوم یعنی عدم مراجعه به کمیسیون است بفرمایند تا تکلیف معین شود.
رئیس‌الوزراء- در لوایحی که تقاضای فوریت شده آنچه راجع به مستشارهای آمریکائی است باید عرض کنم که منتظرند اجازه پرداخت وجه به آن‌ها داده شود و کنترات آن‌ها امضاء شود که به فوریت حرکت کنند و اگر تأخیری بشود نمی‌توانند بلیط کشتی بگیرند و به سرعت حرکت کنند این است که بنده تقاضا کردم بدون مراجعه به کمیسیون فوراً تصویب شود و بعد از تصویب مجلس تلگراف نمایم فوراً بدون معطلی حرکت نمایند.
رئیس- لایحه‌ای راجع به تقاضای ده هزار دلار قرائت می‌شود.
(به مضمون ذیل خوانده شد)
مقام محترم مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه
بطوری که خاطر آقایان نمایندگان محترم مستحضر است در موقع تصویب استخدام مستشاران مالیه و بانک که با همراهان خود بیست و یک نفر هستند بر حسب پیشنهاد دولت در ضمن قانون مورخه ۲۰ سنبله ۱۳۰۱ مبلغ سی هزار دلار برای مخارج مسافرت آن‌ها به ایران بطور علی‌الحساب به دولت اعتبار داده شده که بعد از ورود مشارالیهم به ایران محاسبه آن را بپردازند و اعتبار مزبور بر طبق تخمین مخارجی که مسافرت آمریکا از طریق اسلامبول و قفقاز ملزم است در نظر گرفته شده بود لیکن نظر به اینکه اولاً موجبات مسافرت مستشاران از راه قفقاز میسر نگردیده و برای احتراز از تأخیر قرار شد مشارالیهم از راه جنوب حرکت نمایند و مسافرت از راه جنوب نیز طبعاً گران تر تمام می‌شود و ثانیاً به مناسبت اینکه یک نفر مستشار و یک نفر عضو اداری نیز برای بلدیه استخدام می‌شوند و به این ترتیب سه نفر به عده مسافرین مزبور افزوده می‌شود اعتبار ۳۰ هزار دلار فوق‌الذکر کافی نبوده و ده هزار دلار اعتبار اضافی تقاضا شده است و چون بقیه مستشاران در شرف حرکت هستند برای احتراز از تأخیر از آن مقام محترم تقاضا می‌شود ماده واحده ذیل را به فوریت تصویب فرمایند تا در حرکت مستشاران تأخیری حاصل نشود بدیهی است بعد از ورود صورت مخارج وجه اعتبار به وزارت مالیه تسلیم خواهند نمود.
ماده واحده- مبلغ ده هزار دلار از بابت بقیه مخارج مسافرت مستشاران آمریکائی به دولت اعتبار داده می‌شود که بعد از ورود به ایران حساب اعتبار مزبور را بپردازند
(محل مهر و امضاء ریاست وزراء - احمد)
رئیس- در این ماده چون تقاضای فوریت نموده‌اند یعنی تقاضای قسم دوم بدون مراجعه به کمیسیون اگر مخالفتی هست اظهار نمائید.
حائری‌زاده - بنده مخالفم.
رئیس- بفرمائید
حائری‌زاده - اگر چه بنده مخالف نیستم که این وجه تصویب شود و حرکت مستشارها به تعویق نیفتد ولی این مسئله یک عادتی برای دولت شده است که لوایح را وقتی که موقع تنگ شد به مجلس می‌آورند که نمایندگان در اطرافش وقت مداقه و مطالعه نداشته باشند و این مسئله کم‌کم سابقه می‌شود و من با این اصل مخالفم و عقیده دارم لوایح به کمیسیون مراجعه شده طبع و توزیع شود که با فهمیدگی رأی داده شود و فقط به اطمینان و اعتماد به دولت رأی دادن صحیح نیست. یک عده به دولت ممکن است آن اطمینانی را که بعضی‌های دیگر دارند نداشته باشند بنابراین باید در اطراف لوایح مداقه و مطالعه کنند تا بفهمند و رأی بدهند و من با فوریت کلیه اینطور لوایح مخالفم.
رئیس‌الوزراء- برای رفع شبه آقای حائری‌زاده عرض می‌کنم تلگرافی که راجع به استخدام چند نفر مستشار و حرکت آن‌ها نموده بودم در دو روز قبل جواب آن رسیده و مخصوصاً در تلگراف قید شده است که اگر به فوریت وجه به آن‌ها نرسد و اجازه حرکت آن‌ها داده نشود نمی‌توانند بلیط کشتی بگیرند حرکت آن‌ها تا یک ماه دیگر تأخیر خواهد افتاد.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله موافقید؟
حاج شیخ اسدالله - بلی
رئیس- آقای آقا سید یعقوب چطور؟
آقا سید یعقوب - بنده هم موافقم
رئیس- آقای رفعت‌الدوله
رفعت‌الدوله- موافقم
رئیس- آقای آقا سید فاضل موافقید؟
آقا سید فاضل - موافقم
رئیس- آقای گروسی چطور؟
آقا شیخ محمد حسن گروسی- موافقم
رئیس- مخالفی نیست؟
رأی می‌گیریم به فوریت این لایحه که در خود مجلس رسیدگی شود.
آقایانی که با این ترتیب موافقند قیام فرمایند.
(آقایان نمایندگان قریب به اتفاق قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
در خود ماه مخالفی هست؟
آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج سید اسدالله- بنده موافقم
رئیس- کسی مخالف نیست؟
فتح‌الدوله - بنده سئوالی دارم
رئیس- بفرمائید.
فتح‌الدوله - در این لایحه ذکر نشده که مخارج آن مستشارانی هم که برای بلدیه کنترات شده‌اند جزء مخارج همین مستشارانی هست که برای مالیه کنترات شده‌اند یا خیر.
رئیس‌الوزراء- چرا جزء همین‌ها است و این مسئله توضیح شده است.
(ماده واحده راجع به ده هزار دلار مجدداً قرائت شد)
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله مخالفید؟
حاج شیخ اسدالله - بنده موافقم بعد از یک مخالف عرض خواهم نمود.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب - موافقم
رئیس- آقای سهام‌السلطان موافقید؟
سهام‌السلطان- بلی
رئیس- آقای اقبال‌السلطان
اقبال‌السلطان- موافقم
رئیس- پس مخالفی نیست؟ رأی می‌گیریم به ماده واحده با ورقه.
آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید واِلا ورقه کبود خواهند داد
(در این موقع آقایان مستشارالسلطنه و امیرناصر استخراج آراء نموده نتیجه به قرار ذیل حاصل شد)
عده حضار ۷۱ نفر- ورقه سفید علامت قبول ۶۰ و امتناع ۱۱ نفر
رئیس- به اکثریت شصت رأی تصویب شد. لایحه دیگر هست که باید به قیام و قعود رأی گرفته شود.
آقای امیرناصر لایحه مزبور را به مضمون ذیل قرائت نمودند.
مقام محترم مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه
محترماً به اطلاع آقایان نمایندگان می رساند که از هشت نفر مستشارانی که برای ادارات مالیه مرکز و ولایات بر طبق قانون مورخه بیستم سنبله ۱۳۰۱ از آمریکا استخدام شده‌اند مستر مور که یکی از مأمورین مالیه ایالات بوده نظر به پاره‌ای پیش آمدهای شخصی نتوانسته است به ایران بیاید و به این واسطه از قبول استخدام صرفنظر نموده است علیهذا دولت بوسیله وزیر مختار خود در واشنگتن با مستر هال که او نیز در امور مالیه دارای اطلاعات کافیه و از طرف دُوَل متحده آمریکائی معرفی شده است داخل مذاکره شده و مترصد است که پس از تصویب مجلس شورای ملی کنترات او را با همان شرایطی که برای مستر مور در ضمن قانون مورخه بیستم سنبله ۱۳۰۱ مقرر گردیده است امضاء نماید. بنابراین ماده واحده ذیل را در تغییر ماده اول قانون مورخه بیستم سنبله ۱۳۰۱ پیشنهاد و تصویب آنرا با قید فوریت از مجلس شورای ملی تقاضا می‌نماید.
ماده واحده - مجلس شورای ملی تصویب می‌نماید بجای مستر مور که در ماده اول قانون مورخه بیستم سنبله ۱۳۰۱ قید شده است متر هال آمریکائی مطابق مقررات قانون مزبور و با همان حقوق استخدام شود. محل مهر و امضاء ریاست وزراء (احمد)
رئیس- خاطر آقایان نمایندگان هست که راجع به کنترات مستشارهای آمریکائی برای مالیه یک شور شد و در این لایحه هم باید شور بشود ولی چون تقاضای فوریت شده به کمیسیون نمی‌رود.
در این خصوص مخالفی نیست؟
(بعضی گفتند خیر)
رئیس- پس رأی می‌گیریم.
اگر این فوریت را تصویب می‌فرمایند قیام فرمایند.
(غالب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد
در خود ماده مخالفی نیست؟
گفتند خیر.
رئیس- رأی می‌گیریم به خود ماده
حاج شیخ اسدالله- بنده تقاضا می‌کنم بعد از اسم این شخص نقطه آمریکائی هم اضافه شود.
رئیس- دولت نسبت به اضافه این نقطه مخالفتی دارد؟
رئیس‌الوزراء - آمریکائی است ضرورت ندارد نقطه آمریکایی اضافه شود از دولت آمریکا هم استخدام شده است.
رئیس- اگر دولت رد می‌کند باید رأی گرفت و اگر قبول می‌کند ضمیمه شود.
رئیس‌الوزراء - اضافه شود قبول می‌کنم.
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده واحده به اضافه نقطه آمریکائی.
آقایانی که تصویب می فرمائید قیام نمائید.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
لایحه دیگری است قرائت می‌شود.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
مقام محترم مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه.
نظر به اینکه اصلاحات بلدیه در پروگرام دولت پیش بینی شده و نظر به اینکه مؤثرترین وجهی که امور بلدیه را از حیث تنظیف و تنویر و وسائل حفظ‌الحصه و ترتیب مباه و تنظیم مؤسسات بلدی اداره و تأمین نماید مراجعه به متخصص و استفاده از معلومات علمی و عملی آن‌ها است لهذا دولت حاضره از بدو تشکیل در نظر گرفته یک نفر متخصص لایق برای بلدیه تهران از آمریکا استخدام نموده اصلاحات لازمه را بوسیله متخصصین مزبور به موقع اجرا گذارد اینک در نتیجه اقداماتی که بوسیله نماینده ایران در واشنگتن بعمل آمده است دولت اتازونی یک نفر متخصص عالی مقام موسوم به دکتر ریان را که در موضوع تأسیسات بلدی ممالک مختلفه صاحب اطلاعات عمیقه است معرفی نموده مشارالیه نیز وجود یک نفر مهندس بلدی و یک نفر مهندس عضو اداری را برای کمک خود لازم شمرده و حاضر شده است با تعویض اختیارات و اعطای ده هزار دلار حقوق بعلاوه خانه و اثاثیه‌ای که مثل سایر مستشاران دولت او تهیه خواهد کرد قبول استخدام دولت علیه را بنماید برای یک نفر مهندس بلدی نیز چهار هزار دلار و برای یک نفر عضو دیگر سه هزار دلار تقاضا نموده است چون ضرورت استخدام مشارالیه و همکاران او برای اصلاحات بلدیه کاملاً مکشوف و لازم است در معیت قسمت دوم مستشارانی که در شرف حرکت هستند عزیمت بنمایند لهذا از مقام محترم مجلس شورای ملی تقاضا می‌شود مواد ذیل را به فوریت تصویب و اجازه فرمایند دستور انعقاد و امضای کنترات مشارالیه و همراهان به وزیر مختار ایران در واشنگتن داده شود که هر چه زودتر به طرف ایران عزیمت نمایند.
ماده اول- به دولت اختیار داده می‌شود دکتر ریان تبعه دولت اتازونی را برای مدت پنج سال با حقوق سالیانه ده هزار دلار برای اصلاح امور بلدیه تهران استخدام نماید. خانه و اثاثیه متخصصین مزبور را دولت تهیه خواهد نمود.
ماده دوم- به دولت اختیار داده می‌شود که یک نفر مهندس بلدی که دکتر ریان از اتباع دُوَل متمدنه آمریکا انتخاب می‌نماید با چهار هزار دلار حقوق سالیانه و یک نفر عضو که دکتر مشارالیه برای کمک خود معین می‌کند با سه هزار دلار حقوق سالیانه از ممالک متمدنه آمریکا برای مدت سه سال استخدام نماید. محل مهر و امضاء ریاست وزراء
رئیس- چون این لایحه هم راجع به کنترات است یک شور دارد.
تقاضای فوریت راجع به عدم ارجاع به کمیسیون است.
آقای تدین (اجازه)
تدین - بنده موافقم
رئیس- آقای آقا سید یعقوب مخالفند؟
آقا سید یعقوب - بنده در فوریت موافقم
رئیس- مذاکره هم در فوریت است.
آقای اقبال‌السلطان (اجازه)
اقبال‌السلطان- موافقم.
رئیس- آقای سهام‌السلطان چطور؟
سهام‌السلطان- بنده هم موافقم
رئیس- آقای آقا سید فاضل هم موافقند؟
آقا سید فاضل - بلی
رئیس- آقای سلیمان میرزا
سلیمان میرزا- بنده هم موافقم
رئیس- آقای حاج شیخ اسدلله مخالفند؟
حاج شیخ اسدالله - نسبت به فوریت موافقم و عرضی ندارم.
رئیس- آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت الدوله - بنده هم موافقم
رئیس- آقای محمد ولی میرزا چطور؟
محمد ولی میرزا- موافقم
رئیس- رأی می‌گیریم به فوریت این لایحه.
آقایانی که تصویب می‌فرمایند قیام فرمایند.
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
مذاکرات در خود لایحه است.
بحث در کلیات.
آقای تدین (اجازه)
تدین- موافقم
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده در آن جا که نوشته شده مجلس به دولت اختیار می‌دهد ایراد دارم و باید نوشته شود مجلس به دولت اجازه می‌دهد.
رئیس- این ایراد راجع به کلیات نبود.
آقای آقا سید فاضل (اجازه)
آقا سید فاضل- بنده در کلیات موافقم در ماده اول عرضی دارم.
رئیس - آقای حاج شیخ اسدالله
حاج شیخ اسدالله - موافقم
رئیس- آقای اقبال‌السلطان موافقند؟
اقبال‌السلطان- بلی موافقم
رئیس- آقای سلیمان میرزا هم موافقند؟
سلیمان میرزا- بلی
رئیس- آقای نصرت‌الدوله
نصرت‌الدوله - موافقم
رئیس- پس مخالفی نیست؟ رأی می‌گیریم که شور در مواد بشود یا نه.
آقایانی که تصویب می‌فرمایند داخل در شور مواد بشویم قیام فرمایند.
(اکثر نمایندگان قیام کردند)
رئیس- تصویب شد.
ماده اول قرائت می‌شود.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
ماده اول- به دولت اختیار داده می‌شود دکتر ریان تبعه دولت اتازونی را برای مدت پنج سال با حقوق سالیانه ده هزار دلار برای اصلاح امور بلدیه تهران استخدام نماید. خانه و اثاثیه متخصص مزبور را دولت تهیه خواهد نمود.
رئیس- آقای سلیمان میرزا موافقند؟
سلیمان میرزا- بلی موافقم
رئیس- آقای آقا سید فاضل و آقای تدین هم همچنین؟
آقا سید فاضل- بنده در اصل استخدام این شخص برای بلدیه بسیار موافقم و لازم می دانم ولیکن در مدت مخالفم و پنج سال را زیاد می دانم. زیرا معلوم است برای شخص متخصص در بلدیه و اداره کردن امورات آن سه سال کافی است و در ظرف سه سال می‌تواند اصلاحات اساسی کند. بنده با مدت پنج سال مخالفم و سه سال را کافی می دانم.
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا - بنده گمان می‌کنم چون کارهای بلدیه کاملاً در نظر آقای آقا سید فاضل نیست تصور می‌فرمایند یک مستشار در ظرف سه سال می‌تواند تمام کارهای بلدیه را انجام دهد در صورتی که اگر در ظرف پنج سال هم تمام کارهای بلدیه را انجام داد و یک بلدیه که حقیقتاً بلدیه باشد برای ما درست نمود باید تشکر کنیم چون حقیقتاً بلدیه‌ها و انجمن‌های ایالتی و ولایتی ریشه‌های مشروطیت هستند و اگر این شخص بتواند در ظرف پنج سال هم یک بلدیه صحیح تشکیل بدهد ما باید خیلی خوشوقت شویم و اگر حقیقتاً ما می‌خواهیم ترتیبات بلدیه منظم شود باید این مستشار را پنج سال مثل سایر مستشارهای مالیه استخدام کنیم و اگر باز هم احتیاج پیدا کردیم مجدداً کنترات او را تجدید کرده تا شاید به اقدام و فعالیت او یک بلدیه صحیح و منظم مثل سایر نقاط دنیا داشته باشیم و مطابق قانون اساسی رفتار کرده باشیم.
رئیس- آقای نصرت‌الدوله موافقند؟
نصرت‌الدوله- بلی
رئیس- آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- بنده هم تصور می‌کردم پنج سال زیاد باشد و با بیانات حضرت والا شاهزاده سلیمان میرزا هم منافاتی ندارد و تصور می‌کنم بعد از سه سال هم هیچ مانعی نداشته باشد که مجدداً کنترات بشوند اگر خوب کار کردند دوباره کنترات می‌شوند و اگر بد کار کردند کنترات نمی‌شوند لهذا سه سال اشکالی ندارد
رئیس- آقای تدین (اجازه)
تدین- آقای محمد ولی میرزا هم اصولاً موافق بودند ولی از نقطه نظر این که شاید این شخص از عهده انجام وظایف مرجوعه بر نیاید به آن مناسبت سه سال را کافی می‌دانستند چون ایشان با اصل مطلب موافقند خوب است همان پنج سال قرار دهیم زیرا این مطلب بدیهی است که هر مستخدمی که کنترات شد اگر به وظایف خود رفتار نکرد کنترات او لغو است و اشکالی ندارد و خوب است همان پنج سال معین شود
رئیس- در ماده اول مذاکرات کافی است یا خیر؟
(جمعی گفتند کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده اول.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام نمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
ماده دوم قرائت می‌شود.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
ماده دوم- به دولت اختیار داده می‌شود یک نفر مهندس بلدی که دکتر ریان از اتباع دُوَل متمدنه آمریکا انتخاب می‌نماید با چهار هزار دلار حقوق سالیانه و یک نفر عضو که دکتر مشارالیه برای کمک خود معین می‌کند با سه هزار دلار حقوق سالیانه از ممالک متمدنه آمریکا برای مدت سه سال استخدام بنماید.
محل مُهر و امضاء ریاست وزراء
رئیس- آقای تدین موافقید؟
تدین- بلی
رئیس- آقای نظام‌الدوله چطور؟
نظام‌الدوله- موافقم
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- در این ماده مدت را معین نکرده‌اند و فقط نوشته شده کنترات می‌شود و نمی دانم در مواد بعد برای این‌ها مدت نوشته شده و معین کرده‌اند که مدت کنترات این اشخاص چند سال است یا خیر؟ اگر در مواد بعد هم معین نشده و همان نظر مشابه ماده اول است که پنج سال باشد بنده مخالف هستم اگر اجازه می فرمائید مخالفت خود را عرض می‌کنم.
رئیس- فقط همان دو ماده است ماده دیگر ندارد.
حاج شیخ اسدالله - پس معلوم می‌شود که نظر دولت به ماده اول است که پنج سال باشد و بنده با همه آن مدت ماده هم مخالف بودم زیرا با عقیده که ما به متخصص و مستشاران خارجی داریم که برای اصلاح ادارات خودمان بیاوریم و با این که سابقاً به بعضی مستشاران هم تجربیاتی کرده‌ایم عقیده بنده این است که هر چه مدت کمتر باشد برای امتحان بهتر است و بعلاوه اهمیت بلدیه از مالیه که زیادتر نیست برای مستشار مالیه سه سال مدت قرار دادیم پس چرا برای بلدیه پنج سال مدت قرار بدهیم؟ و حال آنکه مهندس یک شهر یا ده شهر یا بیست شهر بیشتر از دو سال وقت لازم ندارد و در هر حال بنده عقیده دارم به همان قسمتی که مستشاران مالیه را سه سال کنترات کردیم برای متخصصین بلدیه هم سه سال قرار بدهیم و بنده با سه سال زیادتر مخالف هستم البته در صورتی که خوب خدمت کردند ممکن است پنج سال یا ده سال دیگر هم کنترات شان را امتداد بدهیم ولی در صورتی که خدای نکرده (استغفار هم می‌کنم) اگر درست خدمت نکردند آنوقت همان سه سال کافی است.
رئیس‌الوزراء- بنده برای این که زودتر نتیجه گرفته شود قبول می‌کنم که این دو نفر مذکوره در ماده دوم برای مدت سه سال استخدام شوند.
رئیس- دیگر با این ترتیب مخالفی نیست؟
آقا سید فاضل- چرا من مخالفم
رئیس- بفرمائید.
آقا سید فاضل- بنده عضو اداری را زائد می دانم به جهت اینکه با کمال علاقمندی که به وجود مستشار داریم معذلک عضو اداری را برای بلدیه زائد می دانم به جهت اینه با کمال علاقمندی که بوجود مستشار دارم عرض می‌کنم لازم نیست چون در بین ایرانی‌ها اشخاص قابل و لایقی هستند که خیلی خوب از عهده انجام این قبیل کارها بر می‌آیند و محتاج به وجود متخصص نیست.
وزیر مالیه- برای استحضار خاطر آقایان سید فاضل عرض می‌کنم که حقیقتاً بلدیه تا بحال در ایران تأسیس نشده است و هنوز بلدیه معلوم نیست یعنی چه؟ بله عبارت از چند سیور و غیره که کوچه‌ها را جاروب کنند نیست و مهندس بلدیه هم آنطوری که آقای حاج شیخ اسدالله فرمودند نیست و به اصطلاح انترسیونر هست نه اینکه کسی هست که معاونت فنی داشته باشد عضو بلدیه هم کسی است که بتواند بلدیه را اداره کند نه اینکه صورت حساب را خوب بنویسد یا جدول ضرب را از حفظ داشته باشد اینطور نیست در اداره کردن بلدیه یک مسئله دیگری است که عجالتاً در ایران موضوع ندارد وقتی که آمدند آنوقت گمان می‌کنم اظهار بفرمائید کاش دو سه نفر دیگر می‌آمدند و مشغول کار می‌شدند.
رئیس- در کلیات مخالفی هست یا نه؟
(گفته شد خیر)
رئیس- با ورقه رأی می‌گیریم به هر دو ماده. آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید واِلا ورقه کبود خواهند داد.
(در این موقع استخراج آراء بعمل آمده به ترتیب ذیل نتیجه حاصل شد)
عده حضار (۷۱) نفر ورقه سفید علامت قبول (۶۰) امتناع (۱۱)
رئیس- عده حضار ۷۱ نفر و شصت نفر از آقایان تصویب کرده‌اند. لایحه چهارم راجع است به مساعدت به اهالی غارت شده ارومیه و خوی و سلماس و سایر نواحی آذربایجان.
آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- بنده با تشکراتی که از طرف اهالی ارومیه و سایر نقاط از آقای رئیس‌الوزراء در خصوص این لایحه که به مجلس تقدیم کرده‌اند می‌کنم از نمایندگان محترم استدعا دارم با عطف توجه به اوضاع و وضعیت اسف آور اهالی بدبخت آن صفحات که پس از فتوحات قوای دولتی بحمدالله امنیت حاصل شده است چون تنها این امنیت کافی نیست توجه فرمایند که امروزه وظیفه همه نمایندگان این است که بدون امساک و هیچگونه مضایقه یک مساعدت هائی به اهالی ستمدیده آن سامان بکنند و اولین طریقه مساعدت هم همان است که رئیس محترم دولت به مجلس پیشنهاد فرمودند و حاکی از این است که یک مقداری جنس عاجلاً به آن‌ها برسانند تا بتوانند اقلاً کشت و زرعی برای خود بنمایند که در سال آینده از محصول خودشان بقدر خوراک و قوت خود چیزی داشته باشند و بطوری که امروز اطلاع می‌رسد اهالی آن حدود دچار یک سختی و عسرتی هستند که مافوق ندارد مخصوصاً بنده توجه همکاران محترم خودم را جلب می‌کنم که یک تصمیم مفید عملی درباره آن‌ها اتخاذ کنند تا از عسرت و پریشانی آن‌ها هر چه زودتر کاسته شود زیرا این بیچاره‌ها نه جنس دارند و نه محل دارند نه سکنی و مأوی دارند نه تخم دارند که بتوان زراعت کنند تنها مراجعت و معاودت آن‌ها به اوطان خود برای آن‌ها کافی نیست و مرهم جراحات وارده بر آن‌ها نخواهد بود باید در این زمستان شدید و سختی که در بین است آن‌ها را نگاهداری کرد و از هلاکت نجات داد.
رئیس- باید رأی بگیریم و در فوریت آنهم دو رأی باید گرفت چون هم تقاضای وجه شده و هم تقاضای تخفیف مالیات لذا در فوریت آن دو رأی گرفته می‌شود ولی بدواً قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل قرائت شد)
رئیس- بدواً باید رأی گرفت که یک شور در آن بشود یا نه؟ در این باب آقای حاج شیخ اسدلله موافقید؟
حاج شیخ اسدالله- خیر مخالفم
رئیس- بفرمائید.
حاج شیخ اسدالله- این یک وجه مختصر و یک تخفیف ساده نیست که پیشنهاد و تقاضا شده آنهم بدون مدت چنانچه نوشته شده تا وقتی که وضعیات برای وصول مالیات از آن‌ها اجازه دهد حالا وضعیات کی اجازه می‌دهد یا به چه ترتیب خواهد بود هیچ معلوم نیست بنابراین بنده تصور می‌کنم این لایحه را نمی‌توان به فوریت تصویب کرد مگر اینکه بدواً طبع و توزیع شده در اطراف آن آقایان نمایندگان یک اطلاعاتی پیدا کنند بعداً تصویب نمایند مثلاً راجع به تقسیم کرور به اشخاص بهیچوجه ترتیب تقسیم آن معلوم نیست که به چه وسیله و به چه کیفیت و توسط چه اشخاصی باید بین آن‌ها تقسیم شود هر کدام از این‌ها یک چیزهائی است که ما باید قبلاً مسبوق باشیم واِلا به مجرد اینکه ما رأی بدهیم که یک کرور به اهالی ارومیه داده شود امر اصلاح نمی‌شود حالا بنده زیادتر از این چیزی در این موضوع عرض نمی‌کنم شاید منافی نظریه دولت باشد لیکن ما باید قبلاً بدانیم که این وجه به چه ترتیب تقسیم شده و به هر محلی به چه نسبت داده می‌شود. و تا قدری در کمیسیون عامه در این باب دقت و مطالعه نشود بنده به فوریت عقیده ندارم.
رئیس- آقای مستشارالسلطنه (اجازه)
مستشارالسلطنه- بنده با بیانات آقای حاج شیخ اسدالله موافقم
رئیس- آقای آقا سید یعقوب؟
آقا سید یعقوب- بنده هم با فوریت مخالفم
رئیس- آقای نظام‌الدوله؟
نظام‌الدوله- با فوریت مخالفم
رئیس- آقای اقبال‌السلطان چطور؟
اقبال‌السلطان- مخالفم
رئیس- آقای ارباب کیخسرو؟
ارباب کیخسرو - بنده هم با فوریت مخالفم
رئیس- آقای حائری‌زاده؟
کمیسیون مبتکرات باید جواب بدهد.
حائری‌زاده- بنده که از اول مخالف بودم.
رئیس- آقای رفعت‌الدوله؟
رفعت‌الدوله- بنده هم با فوریت مخالفم
رئیس- آقای آقا سید فاضل چطور؟
آقا سید فاضل- بنده جداً مخالفم
رئیس- آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- بیشتر مخالفت آقایان با آن یک کروری است که از طرف دولت تقاضا شده ولی به عقیده بنده آن مقدار جنسی که دولت پیشنهاد کرده امروز نهایت درجه لزوم را دارد برای اینکه آن ماده دوم زراعت است و باید هر چه زودتر این جنس به آن‌ها برسد و اگر این لایحه بیست روز دیگر تصویب شود دیگر به درد اهالی نمی‌خورد. آقایان هیچ فکری نمی‌کنند که اهالی آن صفحه از گرسنگی دارند می‌میرند آنوقت می‌فرمایند باید به کمیسیون مراجعه شده و در او مطالعات لازمه بعمل آید. در صورتی که بالاخره پس از مطالعات لازمه هم شاید رأی داده نشود این است که بنده عقیده دارم لایحه را تجزیه بفرمایند زیرا همه نظریات آقایان راجع به آن یک کرور است. بنده عرض می‌کنم همان نواحی خوی و سلماس و ارومی در سال بالغ به دو کرور مالیات نقدی و جنسی دارد. و اگر امروز یک مساعدت نقدی و جنسی به آن‌ها بشود اهالی بیچاره می‌توانند زراعت و به امور فلاحتی خود سر و صورتی بدهند و بعد از آنکه ترمیمی در امور زراعتی آن‌ها حاصل شد دولت می‌تواند در کمال سهولت مالیات خودش را وصول کند ولی تعویق این مسئله اسباب بدبختی و فلاکت و خسران اهالی آن صفحه هست و هیچ ممکن نیست دیگر آسایشی برای آن‌ها اعاده شود این است که بنده تقاضا دارم لایحه را تجزیه بفرمائید.
وزیر مالیه- همانطور که در سایر لوایح هم گفته شد ترتیب فوریت دو قسم است بعضی یک شور دارد ولی به کمیسیون می‌رود و راپُرت کمیسیون به مجلس می‌آید اما در همان شور اول رأی داده می‌شود قسم دیگر این است کمیسیون نمی‌رود و در همان جلسه رأی داده می‌شود. ولی برای اینکه اطلاعاتی بدست آید همانطوری که آقای رئیس‌الوزراء فرمودند رفتن این لایحه به کمیسیون صلاح است بنده هم تصدیق می‌کنم وقتی که یک مرتبه گفته می‌شود یک کرور تومان و پنجهزار خروار جنس باید به فلان محل داده شود مسئله چندان روشن بنظر نمی‌آید و محتاج به توضیحات است. برای اینکه شاهزاده محمد ولی میرزا هم راضی شده باشند ممکن هست در راپُرت کمیسیون آقایان به شور قائل شوند و از حالا خوب است به یک شور رأی بدهند که دیگر پس از اینکه راپُرت کمیسیون به مجلس آمد و مذاکره شد به تعویق نیفتد و رأی داده شود. در این صورت هم در اطراف مسئله مطالعه شده و هم تعویقی نشده است و ضمناً اطلاعی هم بدست آمده است.
رئیس- در صورتی که آقای وزیر مالیه هم فرمودند باید رأی به فوریت بگیریم یعنی رأی بگیریم که یک شور در آن بشود منتهی اگر خواستید در ثانی به کمیسیون نرود در خود مجلس مسئله مورد بحث شود باید رأی ثانوی دهید ولی هنوز به آن مرتبه نرسیده است.
آقای سهام‌السلطان (اجازه)
سهام‌السلطان - چون این لایحه به کمیسیون بودجه می‌رود گمان می‌کنم یک شور داشته باشد.
رئیس- یک قسمتش راجع به تخفیف مالیات است.
سهام‌السلطان- آن قسمت مساعده نقدی و جنسی که به کمیسیون بودجه می‌رود و راپُرت آن به مجلس می‌آید یک شور دارد.
رئیس- عرض کردم چون مخلوط است یک شور کافی نخواهد بود رأی می‌گیریم به فوریت یعنی به یک شور.
آقایانی که یک شور را کافی می دانند قیام فرمایند.
(اکثر قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
فوریت قسم دوم را که آقای رئیس‌الوزراء حالا تقاضا نمی‌کند.
رئیس‌الوزراء- خیر
رئیس- گمان می‌کنم لایحه هیئت منصفه برای فردا بماند بهتر است برای اینکه فردا هم کاری داشته باشیم.
(جمعی گفتند صحیح است)
رئیس- آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت‌الدوله- بنده تصور می‌کنم اگر امشب تکلیف کمیسیون معلوم نشود برای تمام این لوایح خصوصاً لایحه دو وکلای آذربایجان به گذشتن آن علاقه‌مندی کامل دارند اسباب زحمت و اشکال فراهم خواهد شد کمیسیون بودجه راپُرتی تقدیم مجلس کرده و کسب تکلیف نموده است استدعا می‌کنم اگر آقایان موافق باشند تعیین تکلیف امشب بشود بهتر است و تصور می‌کنم زحمتی هم به آقایان وارد نیاید و طولی هم نداشته باشد.
رئیس- بعد از اینکه لایحه به کمیسیون مراجعه شد بدیهی است که باید همین امشب تکلیف کمیسیون معین شود پس تشریف بیاورند راپُرت را قرائت بفرمایند. آقای نصرت‌الدوله راپُرت مزبور را به مضمون ذیل قرائت نمودند.
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- بنده موافقم
رئیس- برای اینکه در کارها ترتیبی باشد بایستی این لایحه تجزیه شود.
آقای نظام‌الدوله (اجازه)
نظام‌الدوله - بنده مخالفم
رئیس- بفرمائید.
نظام‌الدوله- مطابق مواد ۱۸ و ۱۹ نظامنامه داخلی وظیفه کمیسیون بودجه این است که وظیفه خود را نسبت به بودجه‌های گذشته انجام داده و راپُرت خودش را به مجلس بدهد و چون کمیسیون بودجه گذشته تدارک بودجه‌های هذالسنه را نموده است لذا به همین جهت بنده مخالفم و معتقدم که همان کمیسیون گذشته باید این کار را انجام بدهد.
سلیمان میرزا- آقایان بهتر از بنده مسبوقند که این نظامنامه با قانون اساسی توأم است و ضمناً باز فراموش نفرموده‌اند که یک سوابقی در مجلس است که آن سوابق در حقیقت تفسیر و توضیح قوانین است قانون اساسی که در سایر ممالک تدوین شده از روی یک ترتیباتی بوده و تمام چرخ‌های مملکت شان متناسب با این قانون بوده است ولی چون ما تازه شروع کرده‌ایم و از بیست سال قبلاً به این طرف این قانون را نوشته‌ایم این است که دچار این مشکلات شده‌ایم و فقط سوابق مجلس است که این مشکلات را حل می‌کند. آقای نظام‌الدوله که مواد هیجده و نوزده نظامنامه داخلی را متذکر شدند نباید فراموش بفرمائید که اصل بیستم قانون اساسی وظیفه کمیسیون بودجه را کاملاً معین کرده و محض یادآوری اصل بیستم قانون اساسی را می‌خوانم.
اصل بیستم- بودجه هر یک از وزارتخانه‌ها باید در نیمه آ[ر هر سال از برای سال دیگر تمام شده پانزده روز قبل از عید نوروز حاضر باشد اگر ما بخواهیم این اصل بیستم را درست دقت کنیم و او را تحت نظر آوریم و مقتضیات وقت و عادات و اخلاق مملکت خودتان را در آن مدخلیت ندهیم باید بگویم و معترف باشیم که تمام دولت هائی که ادوار گذشته مصدر امور بوده‌اند همه مقصرند و کمیسیون‌های بودجه هم همینطور قصور ورزیده‌اند. آقایان فراموش نفرموده‌اند که بنده مکرر در موضوع مالیه و اصول راجعه به مالیه در مجلس فریاد زده‌ام و باز هم تکرار می‌کنم که بودجه مملکتی هنوز به مجلس نیامده و کمیسیون بودجه حق ندارد نسبت به راپُرتی که به مجلس می‌فرستید کلمه بودجه اطلاع نماید. زیرا اگر به قانون نگاه کنیم خواهیم دید که لفظ بودجه یک لغت تازه نیست که ما آن را وضع کرده باشیم بلکه ارباب دانش می دانند که لغت بودجه عبارت از کتابچه‌ای است که صورت خرج مملکت در یک طرف و صورت عایدات در یک طرف دیگر نوشته شده باشد. اگر آقایان نمایندگان خبر دارند که از ابتدای مشروطیت تاکنون یک همچه کتابچه‌ای که محتوی جمع و خرج مملکت باشد به مجلس تقدیم شده است خوب است به بنده بفرمایند بنده که ندیده‌ام تا کنون چنین کتابچه‌ای به مجلس تقدیم شده باشد. پس تا زمانی که چنین کتابچه‌ای به مجلس تقدیم نشده باشد کمیسیون بودجه حق دادن راپُرت را ندارد. از روی مأخذ کمیسیون تصدیق می‌کند به فلان کس حقوق بدهند یا بگویند من فلان خرج را تصویب کرده‌ام؟ کمیسیون بودجه وقتی می‌تواند خرجی را تصویب کند که در مقابل خرج صورت جمعش هم معلوم باشد و در صورتی که جمع او معلوم نباشد نمی‌تواند نان خانه برای اشخاص تصویب کند همانطور که یک شبی عرض کردم تا عایدات ما معلوم نباشد تصدیق کردن این قبیل مخارج بالاخره تدریجاً منجر به قرض کردن خواهد شد پس اگر ما بخواهیم به مر قانون عمل کنیم باید بگوئیم راپُرت کمیسیون بودجه موضوع ندارد زیرا جمع را نمی دانیم و لاینقطع خرج را تصویب بکنیم آخر باید فکر کرد از چه محل این مخارج باید پرداخته شود. وقتی که مملکت نداشت این مخارج را بدهد ناچار است به قرض توسل جوید و گمان نمی‌کنم هیچ یک از ما این نظر را داشته باشیم که قرض کنیم و در مقابل اکسپوزیسیون دایر کنیم یا به فلان کس حقوق مسافرت بدهیم پس ما باید جمع مملکت را بدانیم تا بتوانیم این قبیل مخارج را تصویب کنیم. بنده که خبر از جمع مملکت ندارم گمان می‌کنم هیچکدام از آقایان هم از جمع تحقیقی مملکت خبر نداشته باشند مکرر تذکر داده‌ام و باز یاد می‌کنم که این مالیات هائی که گرفته می‌شود و هیچ جزو جمع ندارد آیا کمیسیون بودجه می‌تواند به بنده بفرمایند که جزو جمع آن چقدر است آیا کمیسیون بودجه می‌تواند بگوید از بابت تومانی یک عباسی و خرواری یک قران دوازده من هم از رعایای بدبخت عوض یک خروار همان یک قران را می‌گیرند چقدر به خرج مملکت آمده است؟ (خیر) آیا کمیسیون بودجه می‌توانند بفرمایند از بابت باری دو قران که به عنوان خیریه در اطراف تهران می‌گیرند چقدر به خرج مملکت آمده؟ (خیر) آیا کمیسیون بودجه می‌تواند بگوید از بابت مالیات انگور و غیره که درب دروازه‌ها با تعدیات فوق العاده در صورتی که مجلس تصویب نکرده از رعایا می‌گویند چقدر به جمع مملکت آمده است؟ (خیر) اگر بخواهم شرح بدهم باید تا دو ساعت دیگر متصل سئوال کنم و خودم جواب بگویم (خیر). یک نفر از نمایندگان کمیسیون- بعد هم نمی‌تواند بداند.
سلیمان میرزا- بنده هم عرض نکردم کمیسیون آینده معجزه و شق‌القمر خواهد کرد و این عرایض که کردم مقصودم نه حمله به دولت‌های گذشته بود نه به کمیسیون بودجه. خواستم عرض کنم مقتضیات و اوضاع مملکت ما اینطور شده است واِلا اگر به قوانین مراجعه کنیم می‌بینیم مالیات هائی که به تصویب مجلس نرسیده یک دینار آنرا رعایا نباید بدهند (جمعی از نمایندگان- صحیح است) در صورتی که بعد از اینهمه گفتگوها و صحیح است‌ها که در مجلس گفته شد اگر رعایا بخواهند دیناری از مالیات‌های اجباری که به تصویب مجلس نرسیده و به آن‌ها تحمیل می‌شود ندهند در تحت فشار واقع می‌شوند آقایانی که به خارج رفته‌اند یا با خارج مکاتباتی دارند می دانند راجع به اخذ این مالیات‌های غیر مشروع که هیچکدام آن‌ها را مجلس تصویب نکرده چه اجحافاتی به رعایا می‌شود و به جمع مملکت هم نمی‌آید و بخیر و صلاح آن‌ها هم مصرف نمی‌شود. من نمی‌خواهم بگویم تمام این تقصیرها با دولت است و به تکلیف خودشان عمل نکرده‌اند البته یک قسمت تقصیرها با دولت است که چندان دقت نکرده‌اند و هنوز قانون اساسی مملکت جزو اثاثیه و کتابخانه محسوب می‌شود و یک قسمت هم تقصیر هم با اهالی است که بدبختانه هنوز نمی دانند که هر چه از آن‌ها میخواهند باید رجوع کنند به یک فصل از قانون و مادام که اینطور نباشد مملکت آزاد و مشروطه معنی واقعی ندارد بنابراین اصل بیستم قانون اساسی وظیفه کمیسیون بودجه فعلی به این ترتیب معین شده است که تا پانزدهم حوت یعنی ۱۵ روز به حمل مانده باید بودجه‌های سال بعد را به مجلس تقدیم کند و دولت هم باید بودجه سال بعد را به کمیسیون بیاورد نه بودجه سال جاری را. فرضاً حالا مجلس یکی از ادارات را حذف کرد آیا دولت حقوق این ۷ ماه را که بدبخت مستخدم خدمت کرده از کجا می‌دهد؟ از جیبش می‌دهد؟ آیا بر خلاف رأی مجلس رفتار کرده و از خزانه دولت حقوق آن‌ها را خواهد داد؟ این مسئله بکلی برخلاف قانون اساسی است دولت باید ۶ ماه از سال گذشته بودجه سال بعدش را به مجلس بفرستد و موافق این اصل قانون اساسی کمیسیون بودجه گذشته از اول حمل به بعد حق هیچگونه بودجه‌های هذالسنه ندارد و باز این اصل را که فارسی صریح نوشته است می‌خوانم. اصل صریح این است. اصل بیستم - بودجه هر یک از وزارتخانه‌ها باید در نیمه آخر سال از برای سال دیگر تمام شده پانزده روز قبل از عید نوروز حاضر باشد و این جا صریح نوشته شده که تا پانزده روز قبل از عید نوروز کمیسیون بودجه باید کارش تمام باشد و بودجه‌ها را به مجلس بفرستد. این که عرض کردم کمیسیون بودجه گذشته حق ندارد به بودجه‌ها رسیدگی کند به جهت ماده هجدهم و نوزدهم نظام نامه داخلی است ماده هیجدهم که وظایف کمیسیون بودجه را معین می‌کند می‌نویسد: هر کمیسیون بودجه باید به تمام مطالب راجعه به سال بعد رسیدگی کند و همچنین نوشته تمام لوایح طرح قانونی که موجب تغییر دخل و خرج سال بعد است رسیدگی کند ماده نوزدهم اصل بیستم قانون اساسی را تکمیل می‌کند و مخصوصاً قید می‌کند کمیسیون بودجه سابق از شش ماه اول سال تا حال به این قبیل لوایح می‌تواند رسیدگی کند و حق ندارد به بودجه امروز رسیدگی کند عین ماده نوزدهم را هم می‌خوانم آقایان ملاحظه فرمائید. ماده نوزدهم- اگر لوایحی با طرح‌های قانونی که متضمن تقاضای وجوه اضافی با فوق‌العاده سال جاریه یا گذشته است به مجلس پیشنهاد شد آن لوایح و طرح‌ها باید به کمیسیون بودجه سال اخیر رجوع شود مگر در صورتی که دوره تقنینیه بسر آمده و طوری شود که انعقاد کمیسیون سال قبل ممکن نباشد در چنین موقع لوایح فوق رجوع به کمیسیون بودجه موجوده می‌شود. مثلاً این لایحه ده هزار دلار اعتبار اضافه که امشب برای تغییر خط سیر مستشاران آمریکائی خواسته شده این لایحه باید به کمیسیون بودجه سابق که سی هزار دلار اعتبار به جهت مخارج مسافرت مستشاران تصویب کرده بود برود و رفتن بقیه لوایح به آن کمیسیون مورد ندارد و این مرتبه که کمیسیون بودجه مجدداً انتخاب شدند اعضاء کمیسیون بودجه جدید این دو سه ماده را ملاحظه کرده و دیدند یک مشکل قانونی است و گفتند باید یک دفعه دیگر به گوش دولت فرو کرد. اگر چه آقایان وزراء زود فرمایشات خود را فرموده و تشریف بردند و عرایض بنده را نشنیدند ولی در جرائد خواهند خواند باید به آقایان وزراء گفت شما باید نظام نامه و قانون اساسی را بخوانید و مطابق آن‌ها عمل کنید این‌ها کتب کتابخانه نیست این‌ها قوانین مملکتی است قانون اساسی به آقایان وزراء امر می‌کند که شش ماه به آخر سال مانده باید بودجه‌های سال بعد را به مجلس بفرستید نه شش ماه از سال گذشته. لااقل این تقصیر خود را جبران نموده و برای سال بعد بودجه‌های خودشان را به موقع بیاورند تا مردم به جهت پرداخت مالیات تکلیف خودشان را بدانند زیرا فرضاً امروز مجلس یک مالیاتی را از بودجه حذف کند و تصدیق کند که آن مالیات زائد است آیا این مالیات ششماهه را که از مردم گرفته‌اند به آن‌ها پس خواهند داد خوب این هم از آن جواب هائی است که خودم باید عرض کنم خیر. پس باید آقایان وزراء از حالا بودجه‌های سال بعد را بیاورند و به مجلس تقدیم کنند که تکلیف اخذ مالیات و اجزاء ادارات برای سال بعد از حالا معلوم شود. این یک نظر بود که کمیسیون بودجه داشت و چون موافق اصل بیستم قانون اساسی کمیسیون بودجه حق ندارد به این لوایح رسیدگی کند این بود که از مجلس کسب تکلیف کرد همه ما وکلاء قسم خورده‌ایم که حافظ قانون و نگهبان قانون اساسی باشیم حکومت و وزارت و سلطنت این مملکت وقتی مستحکم می‌شود که اصول قانون اساسی کاملاً محترم شمرده شده و مجری شود.
رئیس- آقای سلیمان میرزا قدری از موضوع خارج شدند ما می‌خواهیم بدانیم این راپُرت را مجلس تصویب می‌کند یا خیر.
سلیمان میرزا- نظر به اینکه در کمیسیون بودجه مذاکره شد به عرض آقایان می رسانم که مطابق نظامنامه داخلی کمیسیون بودجه سابق حق رسیدگی به بودجه هذه‌السنه را ندارد و کمیسیون فعلی هم حق رسیدگی ندارد.
یک نفر از نمایندگان- پس کی حق رسیدگی دارد؟
سلیمان میرزا- اشکال در همین است که کی باید رسیدگی کند فعلاً اگر ما می‌خواهیم صحیحاً مطابق مر قانون رفتار کنیم باید برای رفع اشکال اگر مجلس بخواهد کمیسیون بودجه فعلی یا کمیسیون گذشته به بودجه هذه‌السنه و سایر لوایح مربوطه رسیدگی کند باید اجازه فوق العاده بدهد که کارهای ناقص را رسیدگی کنند زیرا مدت دوره کمیسیون بودجه سابق مطابق نظام نامه منقضی شده است کمیسیون بودجه فعلی هم مطابق ماده هیجدهم نظامنامه باید به بودجه سال بعد رسیدگی کند حالا این بودجه که بواسطه اوضاع مملکتی ناقص ماده یعنی در موقع خودش به مجلس نیامده و تصویب نشده کی باید این‌ها را منظم نموده و به مجلس بفرستند این است که محتاج به اجازه ثانوی است چون به موجب نظامنامه داخلی و قانون اساسی هیچکدام از این دو کمیسیون حق رسیدگی به بودجه هذه‌السنه را ندارند و بسته است به رأی آقایان نمایندگان که به هر کدام از این دو کمیسیون یعنی کمیسیون بودجه سابق یا فعلی مایل باشند بطور فوق‌العاده رأی بدهند که به بودجه هذه‌السنه رسیدگی کند.
رئیس- آقای مستشارالسلطنه پیشنهاد کرده‌اند که این موضوع بماند برای جلسه فردا.
نسبت به پیشنهاد ایشان مخالفتی نیست؟
نصرت‌الدوله- اجازه می فرمائید؟
رئیس- بفرمائید
نصرت‌الدوله- بنده تصور می‌کنم تأخیر این کار باعث تعطیل تمام مسائل معوقه است و این مسئله اشکالی ندارد. شاهزاده سلیمان میرزا ه اصل قانون اساسی و هم مواد نظام نامه را خواندند و توضیح دادند و تصور می‌کنم آقایان با یک رأی می‌توانند مطالب را ختم کنند به کمیسیون فعلی رجوع می‌کنند بکنند به کمیسیون سابق مراجعه می‌کنند بکنند اختیار با مجلس است اگر ما در کمیسیون بودجه فعلی این اجازه را خواستیم برای عملی شدن مطلب بود و اگر غیر از این می‌کردیم ممکن بود و در آتیه مورد اعتراض واقع شویم. چنانچه شاهزاده سلیمان میرزا هم بیان فرمودند و اگر ده پانزده دقیقه دیگر مذاکره شود و مسئله ختم شود بهتر است.
رئیس- آقای مستشارالسلطنه (اجازه)
مستشارالسلطنه - بنده تصور می‌کنم قضیه این طور ساده نیست که آقای مخبر تلقی فرمودند اگر مجلس شورای ملی تصدیق کند که کمیسیون بودجه سابق به بودجه هذه‌السنه و مسائلی که از امروز به بعد به کمیسیون احاله می‌شود رسیدگی کند دچار زحمات و مشکلاتی می‌شود و اگر قائل شود کمیسیون فعلی به مسائل گذشته رسیدگی کند در اطراف این مسئله هم باید مذاکراتی بشود و بنده هنوز نظر موافق یا مخالفی با راپُرت کمیسیون بودجه نگرفته‌ام ولی چون وقت گذشته و آقایان هم باید در این مسئله به این قسمی مداقه نموده و تصمیم قطعی اتخاذ کنند این بود که پیشنهاد کردم بماند برای جلسه فردا و گمان نمی‌کنم در ظرف ۲۴ ساعت هم تأخیر این امر چندان ضرری داشته باشد.
رئیس- رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای مستشارالسلطنه.
آقایانی که پیشنهاد ایشان را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
سی و هشت نفر آقایان رأی داده‌اند بقیه مذاکرات در این موضوع می‌ماند برای جلسه فردا.
دستور جلسه فردا دو ساعت و نیم قبل از غروب.
اولاً همین موضوع راجع به کمیسیون بودجه که مطرح مذاکره بود.
ثانیاً قانون موقتی هیئت منصفه. اگر وقتی باقیمانده قانون استخدام که امروز توزیع شده است و بعد تعیین کمیسیون‌ها کمیسیون خارجه هفت نفر.
حائری‌زاده - بنده پیشنهاد می‌کنم هشت نفر معین شود.
رئیس- فردا در موقع انتخاب بفرمائید عجالتاً برای استحضار خاطر آقایان عده اعضاء کمیسیون‌ها اعلام می‌شود.
کمیسیون داخله دوازده نفر کمیسیون معارف دوازده نفر.
کمیسیون پست و تلگراف و فواید عامه و تجارت هشت نفر.
رئیس- آقای سلیمان زاده راجع به دستور فرمایشی داشتند؟
سلیمان میرزا- راجع به قانون استخدام می‌خواستم عرض کنم که فرمودید.
رئیس- دو فقره لایحه از طرف کمیسیون فواید عامه رسیده یکی راجع به جلوگیری از امراض حیوانات و نباتات دیگر تقاضای وجه شده است برای ساختن راه‌هایی که عرض می‌کنم. راه دماوند به فیروزکوه و از فیروزکوه به بستان و دیگر از فیروزکوه به سوادکوه و علی آباد و از علی آباد به بارفروش و ساری و از ساری به بندر جز. راه دزدآب به مشهد راه بوشهر به شیراز. راه کردستان به همدان. راه قزوین به زنجان. کمیسیون‌ها را که معین فرمودید مراجعه به کمیسیون‌های مربوطه.
آقای سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- قانون هیئت منصفه شاید فردا طبع نشود و به ما نرسد.
رئیس- تا فردا طبع می‌شود و به شما می‌دهند اگر تا فردا به شما نرسید و تقاضای فوریت شد شما در فوریتش رأی ندهید. یعنی اگر نخواستید.
آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- راجع به انضمام خلجستان به حوزه حکومتی قم چون جزئی است خوب است جزء دستور شود.
رئیس- اگر وقت شد در آن هم مذاکره می‌شود.
آقا میرزا ابراهیم قمی (اجازه)
آقا میرزا قمی- بنده راجع به انضمام خلجستان به حوزه حکومتی قم می‌خواستم عرض کنم.
رئیس- راجع به دستور مخالفی نیست؟
(اظهاری نشد)
مجلس ۳ ساعت و نیم از شب گذشته ختم شد.
رئیس مجلس - مؤتمن‌الملک