مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۵ دی (جدی) ۱۳۰۱ نشست ۲۰۹
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
جلسه ۲۰۹
صورت مشروح مجلس یوم سه شنبه بیست و پنجم جدی ۱۳۰۱ برابر بیست و هشتم جمادی‌الثانیه ۱۳۴۱
مجلس دو ساعت قبل از ظهر به ریاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید.
صورت جلسه یوم یکشنبه بیست و سوم جدی را آقای امیر ناصر قرائت نمودند.
رئیس- آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- در جلسه قبل بنده تقاضا کردم لایحه الغاء مالیات سرشماری جزو دستور شود و در صورت جلسه ذکری از آن نشده است.
رئیس- دیگر ایرادی نیست؟ بودجه وزارت داخله مطرح است. مذاکرات در کلیات است.
حائری‌زاده- بنده در دستور عرضی دارم.
رئیس- بفرمائید.
حائری‌زاده- اگر مجلس صلاح بداند لایحه الغاء مالیات سرشماری جزو دستور شود.
رئیس- اگر الغاء مالیات سرشماری مطرح شود پس از مدتی که وقت مجلس تلف شد بعد گفته می‌شود که به رئیس کل مالیه مراجعه شود. آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- بنده در موقعی که بودجه‌های اعتباری به مجلس آمد عرض کردم باید مشاغل دولتی را به یک طرز صحیحی بین وزارتخانه‌ها تقسیم کنیم و نظرمان این نباشد که برای اشخاص کار تهیه کنیم. وزارت مالیه تکلیفش معلوم است که باید بودجه وزارت خانه‌ها را تهیه کند و مالیات مملکت را جمع کند وزارت امور خارجه هم تکلیفش معلوم است باید از سیاست مملکت در خارج دفاع کند وزارت عدلیه و معارف هم کارشان معلوم است ولی وزارت داخله من نمی دانم کارش چیست. اگر انتظامات داخله و امنیت مملکت را عهده دار است در این بودجه که نگاه می‌کنم می‌بینم امنیه جزو وزارت جنگ است. و وزارت جنگ امروز دو دسته اشخاص مسلح دارد یک دسته قراولی به اسم امنیه و یک دسته برای دفع دستجات قویه به اسم قشون و واقعاً وزارت داخله با این بودجه سنگین جز اینکه مأمورینش برای سایر ادارات اشکال تراشی کنند فایده دیگری ندارد. بنده وقتی می‌دیدم که از عدلیه ولایات شکایاتی می‌رسد و تمام از مأمورین وزارت داخله بود در امور حقوقی دخالت می‌کنند و حقیقتاً وقتی که در هر نقطه یک مأمور برای جمع آوری مالیات می‌رود و مأمورین وزارت جنگ هم انتظامات را عهده دار هستند و مأمورین عدلیه امور قضائی را رسیدگی می‌کنند دیگر بودجه به این سنگینی برای وزارت داخله لازم نیست و به عقیده بنده اگر بودجه وزارت داخله را به عدلیه اختصاص دهیم که در قراء و قصبات کوچک هم صلحیه تشکیل شود که به امور مردم رسیدگی شود البته بهتر است مثلاً امروز از لشت نشاء شکایت می‌شود که ما مأمور دولتی نداریم و این شکایات برای این است که وقتی کشمکش یا زدو خوردی بین مردم اتفاق می‌افتد و کسی نیست که به حقوق آن‌ها رسیدگی کند اگر یک صلحیه در آن جا شد که به حقوق مردم رسیدگی کند خیلی خوب است و رفع شکایات اهالی هم می‌شود. به هر جهت، در ولایات فقط و فقط نماینده وزارت داخله است که مانع از اجرای قانون است و من اصلاً با این تشکیلات مخالفم اگر چه مطالب خودم را سابقاً به عرض آقایان رسانیده بودم. ولی چون می‌بینم مطالب زود از نظر آقایان محو می‌شود، لذا مجبور شدم که تکرار کنم و اگر مجلس لازم بداند که مأمورین مخصوصی به نام وزارت داخله که شغل آن‌ها بر من معلوم نیست به ولایات بفرستند من هر چه فکر می‌کنم جز برای اداره کردن بلدیه کار دیگری را به عهده آن‌ها نمی‌بینم ولی در این بودجه هم هر چه نگاه کردم اسمی از بلدیه ندیدم در سته پیچی ئیل در کابینه آقای مستشارالدوله صورتی از بلدیه‌های ولایات پیش بینی شده بود ولی در این بودجه هیچ اسمی از آن برده نشده است. اگر مأمورین برای اداره کردن نظمیه و بلدیه ولایات می‌روند وقتی که اصلاً بلدیه و نظمیه در اغلب ولایات نیست این اجزاء فرع زائد بر اصل می‌شود. فقط تهران و یکی دو جای دیگر است که بلدیه و نظمیه دارد آنهم حالشان معلوم است و اگر بگوئیم این مأمورین می‌روند که در ولایات نظمیه و بلدیه تأسیس کنند آنوقت در این قانون به یک اصول ممتازه قائل شده‌ایم. من می‌بینم این قانون برای حکومت تهران حتی مخارج سوخت راهم نوشته‌اند ولی در ولایات و نقاط مهم اصلاً نماینده نداریم در خلیج فارس یا جزائر فهمی که در آن جا هست حقیقتاً اگر وزارت داخله عهده دار بلدیه و نظمیه آن جا است خوب است یک نماینده برای آن جا بفرستند یک صورتی از بحرین به توسط نماینده بنادر که نماینده بحرین هم هست رسیده بود و یک صورتی از اوضاع بلدی آن جا نوشته بود و قریب شصت هزار نفر را صورت داده بودند که جمعیت آن جا است خوب بود دولت یک نفر نماینده برای آن جا معین می‌کرد من هر چه در این بودجه نگاه کردم اسمی از بحرین ندیدم همینطور سایر بنادری که ما داریم به اندازه یکی از بلوک شهریار هم رعایت آن جاها را نکرده‌اند و در حقیقت مطابق این بودجه برای اشخاص کار پیدا کرده‌ایم یک عده از رجال قدیم مملکت که اغلب آن‌ها شاید سواد فارسی هم ندارند به نام مأمورین وزارت داخله یک حقوق‌های هنگفتی برای آن‌ها معین کرده‌اند و من با این ترتیب مخالفم.
اقبال‌السلطان (مخبر کمیسیون بودجه- آقای حائری‌زاده در مواقع مختلفه در همین مقدس مکرر این اعتراض را فرمودند و اساساً قصد و غرضی با وزارت داخله ندارند فقط می‌خواهند بدانند شغل وزارت داخله چیست؟ و تصور می‌کنم غیر از این مقصودی نداشته باشند آنچه که بنده می دانم شغل وزارت خارجه مأمور حفظ سیاست خارجی مملکت است وزارت داخله هم مأمور حفظ سیاست داخلی مملکت است. در ولایات و ایالات البته نظمیه هست و نظمیه مأمور حفظ امنیت و انتظام حوزه‌ای است که به او سپرده می‌شود و بلدیه هم هست که مأمور است ارزاق را تهیه کند و حاکم و والی وظیفه اش این است که مواظب باشد در میان عشایر اختلافاتی که پیدا می‌شود بین آن‌ها را بطور مسالمت و نصحیت صلح دهد زیرا اگر بنا باشد بین آن‌ها را به قوه قشون صلح دهند البته از طرفین کشتار خواهد شد و این ترتیب هم به ضرر مملکت خواهد بود و این کار وظیفه حکومت است که بین آن‌ها را به نصیحت و مسالمت صلح دهد و این سیاست را بهیچوجه بدست قشون نمی‌توان فیصل داد. زیرا قشون باید همیشه به قوه سرنیزه حرف بزند و اگر بنا باشد به نصیحت بخواهد این کار را فیصل دهد اهمیت آن در انظار کاسته خواهد شد. مأمورین وزارت داخله همیشه باید به نصیحت به آن‌ها مذاکره کرده و آن‌ها را به قوای نظامی تهدید کنند تا نتایج مطلوبه را بدست آورد و شاید در این موضوع آقای منصورالملک توضیحات بیشتری بدهند اما اینکه فرمودید چرا بلدیه‌های ولایات را جزو این بودجه ننوشته‌اند عرض می‌کنم از ابتداء هیچ معمول نبوده است که بودجه‌های بلدیه جزو بودجه وزارت داخله به مجلس بیاید.
رئیس- آقای زنجانی (اجازه)
آقا شیخ ابراهیم زنجانی- آقایان مرخص می‌فرمایند من از بودجه چند مطلب اساسی عرض کنم اگر چه این عرایض که عرض می‌کنم عجالتاً برای این بودجه چندان بکار نخواهد خورد. زیرا ده ماه است از موقع این بودجه گذشته و دو ماه دیگر بیشتر باقی نمانده است و این عرایضی که عرض می‌کنم برای بودجه هائی است که بعد به مجلس می‌آید. البته آقایان بهتر از من می دانند ولی برای اینکه تذکر داده باشم عرض می‌کنم مخالفت یا موافقت در بودجه از چند مرتبه است. اولاً تشکیل است ما می‌خواهیم طرز تشکیل را در ضمن بودجه تصویب کنیم و حال آنکه تشکیلات وزارت خانه‌ها قانونی است و باید از روی دلائل ثابت شود که فلان وزارتخانه باید چند اداره داشته باشد هر یک از ادارات چند دایره و چند شعبه داشته باشد. هر کدام از ادارات اجزاء آن چقدر باشد شرایط اعضاء چیست، حقوق اعضاء چقدر است، تمام این‌ها باید در تشکیلات معلوم شود. در سایر ممالک محرز کرده‌اند که هر وزارتخانه چند اداره و هر اداره چند دائره و هر دائره چند شعبه داشته باشد و موافق قانون استخدام حقوق همه را تعیین کرده‌اند ولی در مملکت ما هیچ اساسی در بین نیست و بدون دلیل برای هر اداره شعب مختلف و برای هر کدام اعضاء بطور اختلاف تعیین کرده‌اند و معلوم نیست طرز تشکیل را از روی شورای اداری یا دلائلی معین کرده‌اند که اسم فلان جا را اداره و اسم فلان جا را دائره گذارده‌اند و این مسئله اسباب شده است که بودجه‌ها مختلف می‌ماند. البته باید طرز تشکیلات در مجلس مذاکره شود و وکلاء بدانند ترتیب تشکیلات به چه نحوا است. مثلاً اگر برای وزارت داخله پنج اداره یا شش اداره معین کردند و وکلاء عقیده شان بر این بود که یکی دو تا از آن‌ها حذف یا اضافه شود به همان ترتیب عمل نمایند. تشکیلات بزرگترین اساس مملکت است و از روی آن استخدام که شغل و درجه اشخاص باید معین شود و تمام ترتیبات فرع بر آن است و من هر چه در این بودجه نظر می‌کنم می‌بینم فلان جا که باید اداره نوشته شود دائره نوشته شده یا فلان جا که باید شعبه نوشته شود اداره نوشته شده است. آیا آقایان معاون وزارت داخله می‌توانند با دلائل ثابت کنند که این طرز تشکیلات که در بودجه نوشته شده است صحیح است و چنانچه در سابق هم من عرض کردم باز هم این نظر را تعقیب می‌کنیم چون من خیلی مشروطه خواه هستم و مثل من آخوندی نباید این قدر مشروطه خواه باشد ولی حالا نشده‌ام دیگر می‌زنند بزنند می‌کشند بکشند این طور شده‌ام و عقیده‌ام این است که آثار استبداد از بین نمی‌رود مگر اینکه طرز تشکیلات مرتب شود. مگر آثار استبداد چه بود؟ آثار استبداد این بود که یک نفر پادشاه می‌شد و یک صدراعظمی داشت بعضی اشخاص به آن‌ها پول می‌دادند و به ولایات و ایالات می‌رفتند و در حقیقت در آن نقاط پادشاهان کوچکی بودند و به هر نحو که می‌خواستند مال مردم را به زور می‌بردند و حالا هم اگر خدای نخواسته این ترتیب که می‌گویند حکام پول می‌دهند و به مأموریت می‌روند پس مشروطه در این مملکت دروغ است. این وضع که حکام در موقع حرکت به نقطه مأموریتشان رئیس عدلیه و نظمیه و مالیه و معارف را خودشان انتخاب می‌کنند هیچ خوب نیست و بعلاوه، به این ترتیب که ما به اندازه حقوق رئیس یک اداره خرج مطبخ یک حاکم را معین کنیم هیچ خوب نیست و ما باید حکومت را مثل سایر ادارات قرار بدهیم و یک اشخاصی را به حکومت نفرستیم که هزار تومان پول خلعت به فلان ایل بدهد در صورتیکه ممکن نیست ده تومان خلعت بدهند و صد تومان خلعت بها نگیرند. بنده در ولایات خودم دیده‌ام اگر صد تومان خلعت بدهد هزار تومان عوض دارد و من خیلی جاها را دیده‌ام مخصوصاً در ولایات خودم خلعت‌های کوچک می‌دهند و به آن کسی که خلعت داده‌اند ۳ برابر عوض می‌گیرند و من خیلی مایلم که آثار استبداد رفع شود و گمان می‌کنم آن حاکمی که می‌خواهد اقتدار پیدا کند با شترخانه و قاطرخانه اقتدار پیدا نمی‌کند همچنانکه بنده در خاک عثمانی دیدم که یک حاکمی با یک قائم مقام با یک کیفش می‌رفت بازار و خرید می‌کرد وقتی وارد دارالحکومه می‌شد و نظامی دورش را می‌گرفتند و حاضر برای مأموریت بودند حالا اگر کسی حاکم را این شکل ببیند چه ضرر دارد خودش مثل من یک آدم فقیری است اما نظمیه و قوه اش خیلی مرتب و صحیح و منظم است. این بهتر است یا این که بنده آن جا بنشینم و اگر کسی آمد سلام کرد یا جواب بدهم یا ندهم پس از یک ساعت سر را بلند کنم بگویم هو بنشین. هیچ این‌ها لازم نیست باید حکام را هم مثل سایر دوائر وزارتخانه‌ها از آدم‌های تربیت شده وطنخواه انصاف خواه انتخاب نمود، آن‌ها بروند قوه نظمیه و امنیه زیاد کنند. آن‌ها نماینده سیاست ادارات دولت است ناظر کارها است با این من مخالفم و خیلی تعجب می‌کنم از اینکه مثلاً یک هزار و پانصد تومان برای حکومت آذربایجان معین کرده‌اند.
(جمعی اظهار نمودند ۲ هزار تومان)
آقا شیخ ابراهیم زنجانی- خوب دیگر بدتر. اما ببینید حاکم چهار اویماق را سی تومان معین کرده‌اند آیا این چقدر کوچک تر است این یکی نایب الحکومه و آن یکی حاکم است این قدر تفاوت نمی‌شود بین آن‌ها گذارد ولی البته آنم شخص هم به سیصد تومان قناعت نمی‌کند و در خارج پدر مردم را در می‌آورد و من با این ترتیب بودجه و این حکومت‌ها مخالفم و این بودجه سبب می‌شود که بهانه به دست حکومت آمده و تمام اعضاء ادارات را نوکر خودشان می دانند و هر چه می‌خواهند می‌کنند و این بودجه را هم می‌گیرند و هر چه دلشان می‌خواهد می‌کنند و ده مقابل این مبلغ از مردم حقوق می‌گیرند خود بنده را ملامت کنید خواه تصدیق من با این بودجه‌های هنگفت حکام ایالات و ولایات مخالفم مخصوصاً با انتخاب این قبیل اشخاص برای حکومت. این را نمی‌خواهم بگویم که فلان آقا ده کرور تمول دارد یا خیانت کرده حاکم فلان ایالت است. به هر حال، بنده با این ترتیب مخالفم و یکی هم راجع به نظمیه است که می‌خواهم ببینم نظمیه تهران یا آذربایجان چه تفاوت دارد یا زنجان. یعنی می گوئیم چرا در آنجاها نظمیه و امنیه باشد و در زنجان ما که دارای پنجاه هزار نفر جمعیت است نظمیه و امنیه نداشته باشد. باید از همه جا به حساب و ترتیبات حق داشته باشند باید مجلس حق بدهد که در بعضی دهات که دارای دو هزار نفر نفوس است نظمیه دائر کرد که فلان مالک که اختیار آن‌ها در دست اوست نتواند هر چه می‌خواهد بکند. این ترتیب تشکیلات نظمیه است که فلان ده سال به سال بواسطه نداشتن نظمیه و امنیه دولت را نمی‌شناسد و یک نفر مأمور دولت را نمی‌بیند. آقای بیان‌الدوله چون در وزارت داخله بوده‌اند از این قضایا خوب اطلاع دارند در این جا بعضی تشکیلات برای وزارت داخله قائل شده‌اند که به عقیده بنده اغلب لازم نیست. اگر عوض این حرف‌ها نظمیه و امنیه را زیادتر می‌کردند بهتر بود و باید این‌ها اصلاح بشود. زیرا گذشته از این من عقیده‌ام این است ما بقدر لزوم باید اجزاء ادارات داشته باشیم و حقوق به قدر کفایت به آن‌ها بدهیم و حاکم مثل سایر ادارات باید حقوق بگیرد اگر خیلی بزرگ است زود. بی کفایت و پیر است زود و اشخاص جوان وطن خواه و متمدن که مثل من از کوچکی بزرگ شده است او برود نه اینکه آن کسی که باید دویست تومان خلعت بدهد و اعتناء به مردم نکند. این شخص نرود. انشاءالله برای سال آینده قانون نظمیه را بیاورید که آن قانون خیلی خوب است و مملکت را منظم می‌کند و از حکومت کم می‌کند و مملکت را به صورت مشروطه در می‌آورد. من می‌بینم دو وزارتخانه مشروطه و دو وزارتخانه استبدادی است اما در وزارتخانه مشروطه عبارت است از وزارتخانه عدلیه و معارف که خیلی بودجه شان ضعیف است و اما بودجه آن دو وزارتخانه استبدادی چند میلیون است از قبیل وزارت داخله که پنج کرور بودجه دارد. اما آن وزارتخانه مشروطه چه بودجه دارد؟ هیچ میلیون در هر صورت باید از این دو وزارتخانه استبدادی کاست و به دو وزارتخانه مشروطه افزود.
(از طرف چند نفر از وکلاء- احسنت احسنت)
معاون وزارت داخله- بیانات آقای زنجانی را که سال به آخر رسیده و موقع تصویب بودجه گذشته است بنده تصدیق می‌کنم اما ایراداتی که به تشکیلات و میزان حقوق و ترتیب رفتار مأمورین فرمودند عرض نمی‌کنم که تمام ترتیبات موافق آمال و هیچ نقصی ندارد ولی عرض می‌کنم البته باید اعتراف کرد به اینکه هنوز تشکیلات کاملی نداریم و باید به تدریج تکمیل کنیم خصوصاً موضوع بودجه که تکمیل نمی‌شود مگر اینکه چند سال بگذرد و ما تا حالا بودجه نداشته‌ایم. پارسال که بنده در صدد برآمدم بودجه وزارت داخله را جمع آوری کنم به یک زحمات زیادی دچار شدم. زیرا هیچ صورت محدودی نبود و یک صورت‌های متفرقه و مشعشعی بود که بنده مدتی وقت صرف کردم تا یک میزان تقریبی بدست آوردم برای اینکه ببینم در این وزارتخانه بطور تخمینی چقدر خرج می‌شود. بعد از اینکه آن صورت بدست آمد آنوقت سعی کردیم که حتی‌المقدور جرح و تعدیل کنیم و یک صورت محدودی از مخارج به مجلس بیاوریم. بنده ادعا نمی‌کنم که می‌توانستم یا ممکن هست فوراً تمام نواقص را رفع کنم و مخارج را در حدود اصلی و اساسی در آوریم زیرا تجربه و عمل می‌خواهد و باید بودجه‌های چند سال قبل سال به سال مرتب شود و جرح و تعدیل شود در موضوع تشکیلات وزارت داخله در سال گذشته بنده سعی کردم که یک قانون تشکیلاتی که به نظرم می‌رسد تهیه و تقدیم مجلس کنم. از این جهت قانونی نوشته و تقدیم نمودم ولی حالا ملتفت شدم که آن قانون تشکیلات خیلی نواقص دارد که امروز آن نواقص را بهتر می‌توان رفع کرد. این است که مجبورم تقاضا کنم که استرداد شود تا تجدید نظری شود برای اینکه به مرور ترتیبات دیگر پیدا نکند. اما راجع به تشکیلات مرکزی یک ترتیباتی در بودجه امسال در نظر گرفته شده برای اینکه یک اندازه جمع آوری شود و در عده اجزاء مرکزی وزارت داخله که فرمودند زیاد است تصور نمی‌کنم زیاد باشد و تقریباً مطابق احتیاجات هستند و حقوق آن‌ها از تمام وزارتخانه‌ها کمتر و کارشان بیشتر است. بنده نمی‌خواهم از اداره‌ای که در آن جا کار می‌کنم تعریف کنم ولی همینقدر عرض می‌کنم که یک اشخاص با سابقه قدیمی و کاری که حقوق و عده شان از همه جا کمتر است هستند ولو اینکه آقای زنجانی فرمودند این تشکیلات چیز تازه‌ای است گمان نمی‌کنم چیز تازه‌ای باشد زیرا به همان عده اجزائی که بوده‌اند هستند و بنده چیزی اضافه نکرده‌ام و حالا هم صلاح نمی دانم چیزی از این عده کم شده یا اینکه تغییری در تشکیلات وزارت داخله داده شده زیرا ما حالا قانون استخدام داریم و باید تشکیلات خودمان را بر روی آن بدهیم و حقوق و رتبه را از روی آن قانون معین کنیم و اینکه فرمودند تشکیلات زیادی است باز عرض می‌کنم نمی‌توانم این مسئله را تصدیق کنم و عقیده هم دارم باید اداره سهل و مختصر باشد زیرا هر چه عده زیادتر باشد کار بطبئی تر پیش می‌رود ولی هر چه کمتر باشد کار سریعتر صورت می‌گیرد و بنده در این قسمت خیلی سعی کرده‌ام که اگر کسی خارج می‌شود به جای آن کسی را نیاوریم بلکه عده کمتر شود ولی ما حالا یک عده اجزائی داریم که دیگر کمتر از آن نمی‌شود و اگر از این ع ده فعلی بکاهیم کار از پیش نمی‌رود. و راجع به ترتیب مأمورین و ترتیب اداری آن‌ها البته بنده هم تصدیق می‌کنم که آن ترتیبی که باید باشد نیست و خیلی نواقص دارد و علت هم این است مأمورین وقتی خوب کار می‌کنند که در کاریر اداری تربیت شوند و از روی شرائط به خدمت وارد شوند و مراحل را طی کنند تا به یک مقامی برسند و اگر غیر از این باشد و با این شرایط وارد نشوند بدیهی است کار بی ترتیب می‌شود و باید در آتیه سعی کنیم در ترتیب اعضاء که وقتی وارد می‌شوند از روی لیاقت باشد و حالا که قانون استخدام داریم و اشخاص را از روی کاریر و شایستگی و لیاقت وارد خدمت می‌کنیم البته نتیجه خوب بدست خواهد آمد. راجع به نظمیه و بلدیه و امنیه که فرمودند این‌ها یک اجزائی هستند که جزء لایتجزای وزارت داخله هستند و در وزارت داخله باید اینکار اداره بشود. بنده تصدیق می‌کنم ولی فقط نظمیه است که در تحت نظر وزارت داخله اداره می‌شود و همانطوری که فرمودند فقط در تهران و دو سه شهر دیگر تشکیلات نظمیه شده است ولی بنده می‌توانم به آقایان عرض کنم که بنده در این باب زحمات زیادی کشیده و یک ترتیباتی داده‌ام و امیدوارم که این تشکیلات جدید در تمام ولایات منبسط شود مثل اینکه اخیراً برای تشکیلات آذربایجان و برای یزد و گیلان و کرمان فرستاده شده و ترتیب تشکیلات نظمیه در بودجه جدید در نظر گرفته شده است و امیدوارم تشکیلات جدیدی در ولایات مناسب با حوائج هر محل از حیث نفرات و صاحب منصب داده شود و البته جزو بودجه جدید خواهد آمد و آقایان ملاحظه خواهند فرمود و راجع به امنیه که آقای حائری‌زاده فرمودند که امنیه جزو وزارت جنگ است بنده عرض می‌کنم جزو وزارت داخله است از حیث وظائف تشکیلات او به وزارت جنگ واگذار شده است زیرا امنیه جزو اداره کشوری است ولی چون کار نظامی دارد باید تشکیلات با وزارت جنگ باشد. این است که تشکیلات آن با وزارت جنگ است ولی در تحت نظر و دستور وزارت داخله اجرای وظائف می‌نماید. اما راجع به بلدیه. چو بلدیه یک مؤسسه ملی و اجتماعی است و اینکه فرمودند در بودجه چیزی برای بلدیه منظور نشده بنده عرض می‌کنم نباید هیچ منظور شود زیرا هنوز قانون تشکیلات بلدیه درستی نداریم و منتظر ورود مستشار بلدیه هستیم که اگر او هم نظریاتی داشته باشد بگوید و صورت عملی بخود بگیرد. اما بودجه بلدیه بودجه بلدی است و جزو بودجه مملکت نیست که از خزانه دولت داده شود و جزو بودجه یکی از وزارتخانه‌ها به مجلس بیاید البته باید تمام نواقص را کشف نه اینکه عیب جویی شده باشد بلکه برای اینه اصلاح بشود و راه اصلاح را باید گفت. به عقیده بنده اصلاح مملکت بسته به اصلاح ادارات است و اصلاح ادارات هم قانون و نظامنامه می‌خواهد که از روی دقت نوشته و به موقع اجرا گذاشته شود و اگر به این ترتیب عمل شود گمان می‌کنم اوضاع مملکت هم اصلاح شود و چنانچه عرض کردم قانون تشکیلات و نظامنامه بلدیه هم بعد از ورود مستشار بلدیه تهیه و تقدیم مجلس خواهد شد و بنده هم مشغول تهیه نظامنامه برای وزارت داخله هستم که انشاءالله بزودی به مجلس خواهد آمد و راجع به امنیه اعتبار امنیه امسال خیلی کم بود و چهار صد هزار تومان بود البته باید بر بودجه آن هم افزود برای اینکه باید بودجه امنیه را توسعه داد تا درست مملکت را حفظ و امنیت را برقرار کند.
رئیس- آقای آقا میرزا علی (اجازه)
میرزا علی کازرونی- از قراری که معلوم می‌شود این اولین بودجه‌ای است که از طرف وزارت داخله به مجلس آمده و باید تبریک گفت و همانطور که اظهار فرمودند چیزی از سال باقی نمانده و در آتیه هم باید در نظر داشته باشند و در نظر هم دارند که یک بودجه صحیح مرتبی تهیه نموده به مجلس بیاورند. و بنده لازم می دانم یک تذکری راجع به حکام بدهم. حکام قبل از مشروطه مواجبی نداشته و علاوه از این که مواجبی نداشتند و مسئولیت قائمه هم داشتند و اگر هم تعدی به مردم می‌کردند کاملاً مسئول بودند بعد که مشروطه شد گفته نمی‌شود حکومت فرستاد و به او اجازه داد که از هر راهی که خودش می‌خواهد پولی تهیه و معاش کند این بود که مقرر شد مواجب به حکام بدهند. مسلم است باید حکام به موجب این بودجه مواجب بگیرند ولی باید دید که آیا حکام هم از کارهای زمان استبداد دست برداشته‌اند یا نه. گمان می‌کنم کمتر حاکمی است که به وظیفه خود رفتار نموده باشد و از مردم به عناوین پول نگرفته باشد. تقریباً پنج کرور بر بودجه مملکت و این ملت تحمیل می‌شود در صورتیکه هنوز آن ظلم‌ها از بین نرفته و به جای خود باقی است. علاوه بر این، این بودجه سیر قانونی خود را نکرده است یعنی از نقطه نظر تشکیلاتی باید به کمیسیون داخله برود و در آن جا قسمت تشکیلاتی یک نظریاتی بشود و در قسمت حقوقی برود به کمیسیون بودجه ولی این بودجه اینطور نشده است و حقوقی که برای حکام و اجزاء در این بودجه در نظر گرفته شده می‌خواهم بفهمم از روی چه نظر و میزانی؟ یا بسته است به نظر اشخاصی که شاغل در کارند و یک مدارک معینی ندارند که از آن رو بتوانیم چیزی استنباط کنیم پس تصویب و دخالت ما چه اثر دارد؟ بنده از روی اطلاع ناقص خودم آنچه که ملاحظه کرده‌ام می‌بینم این تشکیلات از روی صحت نیست مثلاً ملاحظه بفرمائید تشکیلات نظمیه بعضی ولایات در ماه نه هزار و خورده‌ای است و بعضی‌های دیگر از این مقدار کمتر است و بعضی جاهای دیگر اصلاً نظمیه ندارد. بودجه نظمیه اصفهان چهار هزار و کسری است در صورتیکه این مبلغ نسبت به ولایاتی که اصلاً نظمیه ندارد زیاد است. به علاوه، حقوقی که برای حکام از نقطه نظر درجات در نظر گرفته شده اولاً می‌بینم آن درجات از روی یک ترتیب معینی نیست. مثلاً بوشهر و بنادر را می‌بینم با اینکه در مهمترین نقاط مملکت واقع شده از حیث آب و هوا و سکنی نسبتاً بدترین جاهای ایران است برای حکومت آن جا که باید دویست فرسخ راه را اداره کند ماهی پانصد تومان قرار داده‌اند و این کم است. بلی اگر همانطور که فرمودند اشخاصی که از کوچکی بزرگ شده باشند به حکومت فرستاده شوند بنده صد و پنجاه تومان را هم کافی می دانم لکن امروزه که هنوز این طور نیست البته این مبلغ کافی نیست و خود این ترتیب به منزله اجاره دادن است که از طرق دیگر جبران کسر بودجه خود را بنماید همچنین برای حکومت ماهی پنجاه هزار تومان قرار داده‌اند در صورتیکه این پنجاه تومان هم اسم بلارسمی است و نمی دانم چرا ماهی پنجاه تومان منظور شده و این مواجب برای نایب‌الحکومه کافی نیست. مثلاً در این جا می‌بینم بعضی از نقاط بکلی فراموش شده مثل لارستان که نقطه بسیار مهمی است و بکلی در این تشکیلات نه در تشکیلات عدلیه و نه در تشکیلات داخله اسمی از آن جا برده نشده و نمی دانم چرا از قلم افتاده است؟
خلاصه اینکه خیلی از نقاط هم هست که بکلی از قلم افتاده و فراموش شده است حتی در بعضی از جزایر پستخانه که آثار اقتدار دولت است وجود ندارد. برای حکومت بندر عباس که از حیث آب و هوا بدترین نقاط است ماهی صد و پنجاه تومان حقوق معین شده و همینطور برای آباده دویست تومان منظور شده هر چه فکر کردم چرا همچو کرده‌اند و این تعیین از روی چه مدرک و مأخذی بوده ملتفت نشدم. بنده در قسمت فارس اطلاع دارم و مخصوصاً می دانم که نظمیه در دست نظامی است و معنی این را نمی‌فهمم یعنی حکومت نظامی است؟ یا اینکه تشکیلات بعد از چند سال وقت صرف کردن و میلیون‌ها پول خرج کردن باید برگشت کرده و نظامی شود؟! بالاخره تشکیلات باید از روی یک اساسی باشد یا اینکه از روی ترتیباتی باید باشد که ما اصل و فروعش را نمی دانیم؟! مثلاً در بوشهر رئیس نظمیه را منفصل کرده‌اند آنوقت در عوض مالیات غیر مستقیم را به رئیس نظمیه داده‌اند در صورتیکه اصلاً نمی داند مالیات غیر مستقیم چیست. آنوقت نظمیه را به نظامی داده‌اند در صورتیکه نظمیه غیر از اینکه ترکی حرف بزند چیز دیگری نمی داند. خلاصه اینکه وضعیات اینطور است و معذلک باید پنجاه کرور به اسم انتظامات بر مردم تحمیل کنیم و بنده نمی دانم این الفاظ روشن و شیرین از روی چه قانون است؟!
(جمعی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس- اگر اجازه بدهند چند دقیقه تنفس داده شود. (در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت مجدداً تشکیل گردید)
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده مخالفم.
رئیس- آقای حاجی میرزا عبدالوهاب (اجازه)
حاجی میرزا عبدالوهاب- بنده یک سئوالی داشتم حالا که آقای معاون نیستند.
رئیس- آقای دست‌غیب (اجازه)
حاج سید محمد باقر دست‌غیب- مخالفم.
رئیس- آقای حاج میرزا مرتضی (اجازه)
حاج میرزا مرتضی- بنده مخالفم.
رئیس- آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- بنده هم مخالفم.
رئیس- آقای شیخ‌الرئیس (اجازه)
شیخ‌الرئیس- چون بنده عضو کمیسیون بودجه هستم لازم است عرض کنم چند ماه در بودجه وزارت داخله وقت صرف شد البته آقایان مخالفین تصور خواهند کرد که ما یا ملتفت نکات نشده‌ایم یا اینکه تبعیض نسبت به نظمیه‌ها شده است لذا عرض می‌کنم این نواقص دیده شد ولی به آن شدتی که آقایان می‌فرمایند نیست. اما آقای حائری‌زاده که می‌فرمایند وظائف وزارت داخله چیست، خوب بود نظر می‌فرمودند به قانون مورخه چهارم ذیقعده ۱۳۲۵ مجلس شورای ملی که در دست همه هم هست. از ماده چهارصد الی چهارصد و پانزده پانزده ماده مخصوصاً راجع به وظایف حکام و فرمان فرماها و ضباط و رؤسای ناحیه تا برسد به کدخداها که رؤسای ده هستند و تقریباً این ماده در تحت ۱۳۰ ماده راجع به وظایف این‌ها گفتگو می‌کند و در صورتی که این قانون را ملاحظه فرمائید خواهید دید تکالیف و وظایف حکام چیست؟ حالا اگر به آن قانون عمل نشده ربطی به وظایف آن‌ها ندارد. غرض این است آن قانون تا حتی وظایف کدخداها را هم معین کرده است واِلا اگر مواد فرعیه آن اجرا نشده باشد کاری به آن ندارم. اما اصل موضوع که تشکیل وزارتخانه باشد از مد نظر مملکتی در مجلس تصدیق شده و مکرر آقای حائری‌زاده در مجلس این عنوان را فرموده‌اند و ما هم نخواسته‌ایم حرفی بزنیم و گفتیم ناچار خودشان به قانون مراجعه خواهند فرمود فرضاً اگر ایشان از مد نظر تقسیم بندی فرمودند که نظمیه باید جزء عدلیه باشد آن یک نظر دیگری است که مکرر سابقه و نظائر هم داشته است چنانچه یک وقتی فوائد عامه جزو وزارت معارف و اوقاف بوده و یک وقت دیگر جزو وزارت پست و تلگراف بوده است ولی وظایف هر کدام از مجلس شورای ملی گذشته است و هنوز آن قانون فسخ نشده است اما اینکه آقای منصورالملک راجع به بلدیه فرمودند بنده برای اینکه دفاع نکرده باشم عرض می‌کنم بلدیه مشهد مطابق قانون بلدی تشکیل شده و آن قانون هم که مورخه بیستم ربیع‌الاول نوشته شده هنوز نقص نشده است و مخصوصاً آقا وقتی قوانین را به مجلس می‌آورند مخصوصاً تذکر دادند مادام که قوانین جدیدی وضع نشده آن قوانین به قوت خود باقی است و البته بلدیه هر جا که مطابق آن قانون نیست هر یک از وکلا حق اعتراض دارند که مطابق آن قانون تشکیلات بلدی شود. اما اینکه آقای زنجانی می‌فرمایند این حقوق زیاد است و فرمودند اشخاص کوچک تری باید بروند تا کمتر حقوق بگیرند این فرمایشات ایشان را ما با تجربه و عمل دیدیم که عملی نخواهد بود. آقای مصدق‌السلطنه که همه آقایان ایشان را می‌شناسند و یکی از اشخاص تحصیل کرده هستند که بتدریج بالا رفته و ارتقاء پیدا کرده‌اند و به مناسبت شاهزاده یا رئیس ایل بودن فرقی نکرده‌اند بلکه با طی درجات اداری بالا رفته‌اند و اول در وزارت مالیه بوده و بعد معاون شده تا به مقام وزارت و ایالت فارس رسیدند. ایشان پارسال در کابینه آقای مشیرالدوله که می‌خواستند به ایالت آذربایجان بروند خودشان تصدیق کردند این مبلغ کم است و یک اضافه خواستند و چون قول ایشان را قبول داشتیم آن اضافه داده شد و ۴ هزار تومان درباره ایشان منظور شد در صورتیکه حقوق سابق ایالت آذربایجان دو هزار تومان بوده است. در صورتیکه ایشان صورت تمام مخارج خودشان را در زمان تصدی ایالت فارس جزواً و کلاً حتی مخارج مخابره، تلگرافات و غیره را آوردند و مخصوصاً نشان دادند برای اینکه ما بدانیم کدام یک از آن مخارج زیادی و بی موقع بوده است. بالاخره ما هر چه فکر کردیم یک قلم را نتوانستیم حذف کنیم. به همین جهت با این حقوق توانستند به ایالت خراسان بروند. همینطور از آقای حاجی مخبرالسلطنه که یکی از حکام صالح تحصیل کرده و پرورده دوران مشروطیت و از عناصر مشروطه خواه هستند و در دوره دوم مشروطه به حکومت‌های مختلف رفته‌اند سئوال کنید چقدر خرج کرده‌اند ایشان با اینکه از آن اعتباری هم که داده شده بود کمتر خرج داده بودند معذلک باز بودجه شان بیشتر از این مقداری که حالا معین شده خرج کرده بودند. البته باید کاملاً جلوگیری کرد که حکام غیر از آنچه که برایشان منظور شده چیزی نگیرند ولی حقوق کافی هم باید به آن‌ها داد. غالب این حقوقات را بنده کافی نمی‌دانستم منتهی برای اینکه جمع و خرج مملکت را موازنه کرده باشم عجالتاً به همین مبلغ اکتفا شد. بعضی جاها هست که نایب الحکومه‌ها اصلاً حقوق ندارند در صورتیکه این ترتیب خیلی بد است و مجبور خواهد شد برای زندگانی خود مرتکب خلاف قانون شوند یا اینکه رئیس مالیه همان محل می‌بینید هفتاد تومان حقوق دارد و همینطور رئیس فوائد عامه اش ماهی شصت تومان مواجب دارد و غیره. یا اینکه حاکم نسبت به سایر مأمورین دولت از قبیل رئیس مالیه و فواید عامه و عدلیه نظارت عالیه دارد. با این ترتیب خیلی بی مناسب است که حکومت حقوق نداشته باشد. حالا اگر هم البته هر یک از آقایان نمایندگان هر نقصی بنظرشان می‌رسد خوب است بفرمایند تا برای سال آتیه جبران شود. اینکه آقای کازرونی فرمودند نظمیه‌ها مختلف است و آقای زنجانی فرمودند تشکیل نظمیه باید از روی خانواری باشد البته در ممالک متمدنه شاید بر روی این اصل باشد ولی در مملکت ما تاکنون این اصل مرسوم نبوده است مثلاً در شهر سرخس که سرحد است چهارصد خانواده است و هشت هزار نفر جمعیت دارد ولی از نقطه نظر اینکه شهر سرحدی است نظمیه لازم دارد ولی بعضی جاهای دیگر چون حوائجش کمتر است نظمیه لازم ندارد و راجع به تبعیض نظمیه آذربایجان که آقایان مذاکره فرمودند علت تبعیض این است که متجاوز از سه چهار سال بود آن نقاط در تحت اشغال بود و برای مردم اسباب زحمت فراهم شده بود و حالا که آن حدود کاملاً در تصرف دولت آمده برای حدود و ثغور آن نواحی لازم است نظمیه دائر شود و تشکیلات نظمیه از روی احتیاج و لزوم بود و به این ملاحظه از آن قسمت‌هایی که غیر ضروری بود صرف نظر کردیم و چون آخر سال است و بیش از دو ماه دیگر به آخر سال باقی نمانده است بنده هم عقیده‌ام این بود که این لایحه برگردد به کمیسیون و این پیشنهادی که آقای زنجانی کرده‌اند خیلی خوب بود و در کمیسیون نسبت به گذشته یک لایحه‌ای در تحت یکی دو ماده پیشنهاد شده و به مجلس بیاید و رأی داده شود. و اگر بنا باشد این پیشنهاد قبول شود چون بنده در کمیسیون بودجه با بعضی چیزها مخالف بودم در آن موقع عرایض خود را عرض خواهم ک رد ولی در کلیات موافقم.
رئیس - آقای شیخ‌الاسلام اصفهانی (اجازه)
شیخ‌الاسلام- بنده با دو قسمت از فرمایشات آقای حائری‌زاده کاملاً مخالفم و با دو قسمت دیگر کاملاً موافق اما اینکه فرمودند ما وزارت داخله نمی‌خواهیم با این قسمت مخالفم بواسطه اینکه همان قسمتی که حضرت والا شاهزاده اقبال‌السلطان فرمودند وزارت داخله حافظ سیاست داخلی است و همان قسمی که آقای زنجانی فرمودند ناظر کل ادارات دولتی است. گذشته از این‌ها در موقع اصطکاک سیاست داخلی و خارجی وجود وزارت داخله و حکام کمال اهمیت را دارد و با آن یک قسمت دیگر فرمایش ایشان که مفهومش این بود سیر قهقرائی بکنیم مثلاً از فرماین فرمای آذربایجان که ده ماه از سال گذشته و بیست هزار تومان گرفته استرداد کنیم و به او بگوئیم این بودجه را قبول نداریم یا اینکه از آژان‌های بدبخت تهران آن نان هائی که در عرض حقوق به آن‌ها داده شده مسترد داریم با این قسمت هم بنده مخالفم این بودجه هذه السنه است. آقا فرمودند این بودجه را بالمره باید کنار گذارد و تأسیس وزارت داخله غلط است و هیچ ندهیم به هر کس از این بابت داده‌ایم استرداد کنیم. این فرمایشات ایشان نمی‌شود اما به آن جمله که فرمودند نباید شاهزادگان و این خوانین پوسیده که هیچ مصرف و سواد و اطلاعی ندارند و به درد نمی‌خورند به اسم فرمان فرمائی ماهی دو هزار و پانصد تومان بگیرند بنده موافقم زیرا این‌ها یک بلائی برای مملکت شده‌اند. عرضه که ندارند کار هم بلد نیستند و در واقع آنچه که بنده حساب کرده‌ام قطع نظر از همه چیز سن همه آن‌ها به میزان تقاعد رسیده است. بنابراین باید یک عده اشخاص بصیر دیگر که اطلاعاتی هم داشته باشند بروی کار آورد و قسمت دیگر اینکه فرمودند تشکیلات وزارت داخله در نقاط دوردست جنوب و بنادر هم باید دائر شود با این قسمت هم کمال موافقت را دارم. بنده امروز منتظر بودم که از طرف نمایندگان جنوب و بنادر یک حرارت‌ها و یک هیاهوئی در مجلس برپا بشود. گرچه همه ماها نماینده جنوب و شمال شرق و غرب هستیم چقدر ننگ آور است که پنج کرور بودجه وزارت داخله باشد و یک کتابچه به اندازه عشر شاهنامه مرحوم فردوسی آنوقت در آن اسم نقاط دوردست جنوب و بنادر نباشد.
یکی از نمایندگان- بنادر هستند
شیخ‌الاسلام- خیر نیست فقط بند بوشهر است و بندر لنگه و بندر میناب و بندر عباس و اسمی از بحرین نیست. آیا بحرین کمتر از ساوجبلاغ آذربایجان و تهران است و حال آنکه مطابق شرحی که از خود بحرین به یکی از نمایندگان محترم نوشته بودند در سال چهارصد هزار تومان مالیات و منال مروارید است آنوقت شایسته است یک مجلس که یک چنین کتابچه را تصویب می‌کند نپرسد اسم بحرین کجا است و این نقطه مهم مملکت چرا کم شده؟ کی بوده است حاکم آن جا کیست؟ چرا حاکم یا نایب‌الحکومه ثبات آرشی و لیست برای بحرین معین نشده است و هکذا جای دیگر جای دیگر که اگر بخواهم بشمارم با اینه درست اطلاع ندارم شاید ۲۰ نقطه را بتوانم بشمارم که اسم آن‌ها در این کتابچه نیست و حال آنکه عقیده بنده این است که اگر در یک نقطه مملکت در سال پنج خانوار بلکه در یک مدتی از سال هم تمکن اختیار کنند باید در آن جا هم تشکیلات وزارت داخله و وزارت جنگ برای امنیت آن‌ها باشد خلاصه امیدوارم باز نوبت به آقایان نمایندگان جنوب برسد و چون اطلاعات شان زیادتر است و بصیرترند یک حرارت هائی به خرج دهند اقلاً از نماینده داخله بپرسند که اسامی این نقاط دوردست که در کتابچه نیست کجا است آیا یک بودجه جداگانه ترتیب داده شده است اگر این طور است پس زودتر بیاورند و اگر در این بودجه است نشان بدهند چرا حکمیت و نظمیه ندارد؟ و چه شده است که این‌ها کمتر از شهریار محسوب اند. و اما عرضی که در این بودجه دارم در واقع موقع این بودجه گذشته است در اول سال یک اعتباری به وزارت داخله داده شد با تصویب مجلس وزارت داخله هم یک تشکیلاتی داده و ده ماه گذشته است صحبت در این بودجه به عقیده بنده جز تضییع وقت مجلس فایده ندارد ولی چند نکته مهم است که در این بودجه باید رعایت شود. یکی اینکه چهارصد هزار تومان در این بودجه به اسم امنیه نوشته شده بودجه را که سابقاً وزارت داخله تقدیم مجلس کرده بود به ماها نداده‌اند در آن بودجه هفتصد و پنجاه هزار تومان به اسم امنیه نوشته شده اگر این قسم باشد هفتصد و پنجاه هزار تومان پول امنیه بدون دلیل جزو این بودجه شده و باید برگشت کند و اگر این طور نیست و همین چهارصد هزار تومان بوده باید این چهارصد هزار تومان منحل شود. آقای کفیل یک توضیحی دادند که از آن توضیح هیچ مفهوم نشد و نفرمودند حقوق آن جا را کی باید بدهد و حال آنکه خودم در راه اصفهان با چشم خود دیدم حقوق امنیه را مأمورین وزارت جنگ می‌دادند.
معاون وزارت داخله- از وزارت داخله می‌گیرند.
شیخ‌الاسلام اصفهانی- اگر از وزارت داخله می‌گیرند عرضی ندارم مطلب دیگر آنکه در این (۶۲۹۷۶) تومان به اسم اضافات آخر سال جمع شده که جزو این ماده است که بنا است رأی گرفته شود. روزی که این کتابچه نوشته شده معلوم می‌شود قبل از شش ماه آخر سال بوده و حالا هم از آن مدت چهار ماه گذشته است. بنده تصور می‌کنم که یک تشکیلات جدیدی وزارت داخله باید بدهد و این ۶۲۹۷۶ تومان را به عقیده بنده و بطور قطع باید از این بودجه کسر کرد الا اینکه بنده یک پیشنهادی تقدیم مقام ریاست می‌کنم که این مبلغ که در این بودجه نوشته شده است با خیلی فوریت خرج تشکیلات نقاط دوردست جزایر جنوب بکند و از بودجه حذف شود ولی به فوریت صرف تشکیلات ناقص جنوب بکنند و این پیشنهاد هم خلاف نظامنامه داخلی نیست برای اینکه بنده یک مبلغ اضافه پیشنهاد نکرده‌ام پیشنهاد من این است که این مبلغ صرف تشکیلات جنوب شود اگر چه سالی پانزده شانزده هزار تومان خرج اصفهان می‌شود چون تشکیلات نظمیه آن جا ناقص بود و ماهی هزار و ششصد تومان برای نظمیه آن جا اضافه کردند و بعضی جاها هم که نایب‌الحکومه نداشته معین کرده‌اند با این حال ولو ضرر به اصفهان هم می‌خورد بخورد بنده پیشنهاد می‌کنم این مبلغ صرف تشکیلات بنادر و نقاط دوردست جنوب شود.
اقبال‌السلطان (مخبر کمیسیون بودجه)- مخالفت آقایان نمایندگان با این بودجه وزارت داخله معلوم است از چه راه است بعضی از آقایان می‌فرمایند چرا برای خراسان ده حاکم نشین معین شده و برای اصفهان پنج محل و برای شیراز چهار محل معین شده یا اینکه می‌فرمایند حقوق فلان حاکم کم است یا زیاد است و یا چرا برای بنادر و جزایر حاکم نفرستاده‌اند و چرا نایب‌الحکومه را پنجاه تومان داده‌اند. تمام این مخالفت‌ها روی این اصل است و بنده خودم هم شاید مخالفم با این ترتیب تشکیلات ولی همانطور که خود آقایان در عین مخالفت می‌فرمایند موقع گذشته است و آقای شیخ‌الاسلام هم خودشان فرمودند که ده ماه از سال گذشته و دو ماه بیشتر باقی نمانده و برای این دو ماه نمی‌شود تشکیلات جدیدی داد و به همان ترتیب سابق که گذراندند این دو ماه را هم بگذرانند سایر آقایان مخالفین هم شاید بفرمایند که چون ده ماه گذشته این دو ما هم اهمیت ندارد پس مخالفت در این موضوع و منتهی شدن به این عبارت که چون ده ماه گذشته و دو ماه بیشتر باقی نمانده است مذاکره در این جز تضییع وقت مجلس چیز دیگری نیست. بهتر این است که اجازه بفرمایند در این دو ماه هم به طریقی که همان ده ماه گذشته است بگذرد و تغییری داده نشود و برای بودجه سنه آتیه نظر داشته باشند و رعایت بنادر و نقاط دوردست جنوب را بنمایند البته باید در نقاط سرحد مأمورین دولت باشند که آن نقطه سرحدی در اشغال دولت باشد و از اوضاع آن جا مسبوق و مطلع باشد همانطور راجع به حقوق حکومت و نایب‌الحکومه‌ها نظریه آقایان را که فهمیدند معین کنند و همانطور که آقایان شیخ‌الاسلام و زنجانی نظر دارند دیگر از اشراف بزرگ که دو هزار تومان برای حکومت می‌خواهند نروند و اشخاصی که به سیصد و چهارصد تومان قانع هستند و می‌توانند قناعت کنند حکومت به آن‌ها داده شود و این مطلب در نظر آقای کفیل هست که در آتیه تشکیلات خودشان را مرتب کنند و برای سال آینده بودجه خود را تقدیم مجلس کنند.
رئیس- چون ظهر گذشته است اگر اجازه می فرمائید بماند برای جلسه بعد.
کفیل وزارت داخله- بنده تقاضا می‌کنم راپُرت برگردد به کمیسیون بودجه برای اینکه یک ملاحظات در طریق اجرای عملی این بودجه هست چون ده ماه از سال گذشته است باید این مسائل در نظر گرفته شود که با توافق نظر کمیسیون بودجه این ملاحظات در نظر گرفته شود و در تحت یکی دو ماده پیشنهاد شود.
اقبال‌السلطان- پیشنهاد کفیل وزارت داخله را قبول می‌کنم.
سلیمان میرزا- محتاج نیست.
ارباب کیخسرو- اجازه می فرمائید؟
رئیس- بفرمائید.
ارباب کیخسرو- از مدتی به این طرف بنده یک روش غریبی از دولت می‌بینم برای اینکه می‌آیند و تقاضا می‌کنند بودجه بیاید به مجلس و بعد تقاضا می‌کنند برگردد به کمیسیون و در تحت همین تقاضاها سال به آخر رسیده و هنوز بودجه‌ها بلاتکلیف است. اگر نظری دارید چرا قبلاً به کمیسیون نمی‌روید که در آن جا نظر خودشان را اظهار کنند که بعد از آمدن به مجلس برگردد به کمیسیون. و همین طور بودجه وزارت خارجه است که مدت‌ها است گذشته و هنوز در کمیسیون بودجه است و به مجلس نیامده برای چه؟ برای اینکه وزیر خارجه تقاضا کرده است بماند یا برگردد تا من نظر کنم بنده استدعا می‌کنم این رویه را تغییر بدهند و این بودجه‌ها با نظر دولت به مجلس بیاید و نظری در او اتخاذ شود و تکلیف ادارات و جمع و خرج مملکت معلوم شود. حقیقتاً نمی دانم وضعیت جمع و خرج ما چطور است و ما نمی دانیم که اساس مالیه و اداری مملکت ما بر روی چیست؟ از کجا می‌آورند و از کجا می‌رود. عماً قریب مجلس چهارم به آخری رسیده و همانطور که مجلس دوره‌های پیش کاری برای بودجه نکرد این مجلس هم با این همه داد و فریاد که بودجه لازم است و چهار دیوار باید کشیده شود و جمع و خرج باید معلوم شود با این ترتیب آخر هم هیچ کاری نشده است و با این ترتیب بنده عرض می‌کنم هیچوقت از مجلس نخواهد گذشت.
کفیل وزارت داخله- بنده خیلی میل و اصرار داشتم که بودجه زودتر مطرح شود و قریب یک سال بود که تقدیم شده بود ولی تا حالا به مجلس نیامده که بعد مطرح شود و امروز هم که مطرح شد کمال میل را داشتم که بگذرد ولی می‌بینم نظریات مختلف در طریق محاسبه و اجراء که بواسطه گذشتن ده ماه از سال این اشکالات پیدا شده البته اگر امروز رفع این اشکالات پیش بینی بشود می‌بینم دچار یک زحمت فوق العاده خواهم شد. این بود که تقاضا کردم برگردد به کمیسیون که با ملاحظه اطراف آن به مجلس پیشنهاد شود که بگذرد و اشکالی در عمل پیدا نشود.
رئیس- آقای شیخ ابراهیم زنجانی (اجازه)
آقا شیخ ابراهیم زنجانی- بنده دیروز پیشنهادی کرده بودم چون خیلی لازم است بفرمائید قرائت شود.
رئیس- آقا سید یعقوب (اجازه)
(جمعی گفتند بلی کافی است) (پیشنهادی از طرف آقای تدین به مضمون ذیل قرائت شد)
آقا سید یعقوب- در دستور عرضی دارم اگر موقع است عرض کنم.
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
شاهزاده سلیمان میرزا- مسئله بودجه همان طور که آقایان ملاحظه فرموده‌اند از برای سال آینده هم نمی‌توانیم بودجه بنویسیم چون دوره وکالت آقایان نمایندگان از اول سرطان تمام می‌شود. بنابراین اگر ما وقتی داشته باشیم ۵ ماه است که در این ۵ ماه با لوایحی که حاضر است گمان نمی‌کنم این بودجه‌ها که اسمش تفریغ بودجه است بعد از ۲ ماه دیگر از مجلس بگذرد و این کمیسیون بودجه جدید هم کمیسیون بودجه منتظرالخدمت مانده و از بودجه‌های سال جدید هم هیچ بودجه‌ای به کمیسیون نیامده است و بنده که رئیس بودجه جدید کمیسیون هستم خواستم یادآوری کنم که این بودجه‌های سال آینده کی به مجلس می‌آید؟ و تکلیف آن‌ها کی معلوم خواهد شد؟ و آیا نباید در فکر بودجه‌های سال آینده باشیم در صورتیکه باید قبل از حمل بودجه از مجلس بگذرد لذا خواستم یادآوری کنم که از طرف مقام ریاست به هیئت دولت یادآوری شود که زودتر بودجه‌های سال جدید را به مجلس بفرستند که شاید زودتر به کمیسیون مراجعه شود که مشغول کار شویم شاید قبل از حمل این افتخار را مجلس دوره چهارم داشته باشیم که قبل از حمل بودجه سال را رسانده باشیم و اگر آقایان موافق هستند ممکن است این کار بشود و همچنین اگر اجازه بفرمایند می‌خواستم یک مطلبی را هم یادآوری کنم و آن راجع به قانون استخدام است. چون بودجه سال آینده از روی قانون نوشته می‌شود و اساس خدمت مأمورین ادارات از اول حمل است و باید تا اول حمل نظامنامه‌های ادارات تهیه و در حقیقت به تصویب مقامات رسمی رسیده باشد که به موقع اجراء گذاشته شود آیا کفیل وزارت داخله خبر دارند که نظامنامه‌ها تمام شده است و یا آنکه در شرف اتمام است که قانون استخدامی را که خودشان در ضمن مذاکرات یادآوری فرمودند به محل عمل بیاید و اعضاء ادارات از این حیث آسوده باشند و اگر این نظامنامه‌ها نوشته شود اسباب زحمت است.
معاون وزارت داخله- راجع به بودجه‌های سال آینده انشاءالله بزودی تقدیم خواهد شد و مستشار مالیه هم مطالبه می‌کند و وزارتخانه‌ها حالا مشغول تهیه بودجه‌ها هستند و همانطور که فرمودند چون باید در بودجه‌های سال آینده به عنوان حقوق و مراتب آن‌ها از روی قانون استخدام ترتیب داده شود شاید یک قدری زحمت دارد ولی نظر به اهمیت مطلب از اقدام نباید هیچ کوتاهی شود. راجع به تهیه نظامنامه‌های قانون استخدام هم شروع به تهیه شده است و عنقریب است تمام خواهد شد که در اول حمل نظامنامه‌هایی که راجع به قانون استخدام است حاضر باشد تا نقصی در آن نباشد.
رئیس- باز هم اگر صلاح می دانند نوشته شود. راجع به دستور فردا اگر پیشنهادی دارید بفرمائید. آقای سردار مفخم (اجازه)
سردار مفخم- چند فقره لوایح مفیده از تصویب کمیسیون فواید عامه گذشته یکی دو مرتبه بنده تقاضا کردم که هفته‌ای یک دو تا از آن‌ها جزو دستور شود که تکلیف آن‌ها معلوم شود. گاهی هم اگر جزو دستور شده مذاکرات نشده و فراموش شده است. این است که بنده تقاضا می‌کنم اگر آقایان تصویب می‌کنند گاهی یکی از راپُرت هائی که از کمیسیون فواید عامه گذشته جزو دستور شود و عجالتاً لایحه امتیاز گِل سرخ را برای فردا تقاضا دارم جزو دستور باشد تا تکلیف آن معین شود چون اگر تصویب شود صاحب امتیاز باید دو ماه به عید مانده شروع بکار کند.
رئیس- راجع به گِل سرخ اشکالی است. آقای سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- در تعقیب فرمایش آقای سردار مفخم خواستم عرض کنم یک لایحه دیگری هم از کمیسیون فواید عامه گذشته است و راجع به نمک و گوگرد جزایر است تقاضا دارم آن هم جزو دستور شود.
رئیس- در این خصوص اشکالی هست یا نه؟ آقای مساوات (اجازه)
مساوات- دیروز هم عرض کردم امروز هم عرض می‌کنم اگر بنا شود باز بودجه به کمیسیون برود یا زود اصلاح شود برگردد چند روز گذشته به لوایح متفرقه و هفته‌ای دو روز تخصیص داده شده به بودجه چون یک شنبه در بودجه مذاکره شد تبدیل شد به سه شنبه و چهارشنبه که مخصوص بودجه است بنده عقیده‌ام این است حالا که این بودجه برگشت می‌کند به کمیسیون بودجه، بودجه خارجه را مطرح قرار دهید و رأیی که در مجلس گرفته شده مراعات کنید تا به همان ترتیب پیش برود.
رئیس- بودجه وزارت خارجه چندین ماه است حاضر است ولی دولت تقاضا کردند و مسترد داشتند. آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- اگر این تقاضاها تا آخر سال طول بکشد تکلیف وکالت ما چه می‌شود. به موجب قانون اساسی دولت مجبور است بودجه سال آینده را دو ماه به آخر سال مانده تقدیم نماید تا اینکه قبل از حمل بودجه تمام شود و گمان می‌کنم با این ترتیب بودجه را نتوان عقب انداخت و آقایان ملاحظه می‌فرمایند که عقب افتادن بودجه چه مشکلات هم برای دولت و هم رای مجلس تولید خواهد کرد از آن طرف دولت می‌خواهد بودجه را همان طوری که پیشنهاد کرده است عمل کند و اگر ما بخواهیم بودجه را کم کنیم آن مأمور بیچاره که وجه المصالحه می‌شود تکلیفش چیست؟ دولت به فلان مأمور مأموریت فلان نقطه را داده است بعد کمیسیون بودجه لازم نداند و حذف کند آنوقت مطابق قانون وزارت مالیه حق ندارد پولی به او بدهد یا اینکه آن پول را گرفته است نمی‌شود دیگر از او پس گرفت. این قبیل معایب پیدا می‌شود این است که تقاضا می‌کنم بودجه وزارت خارجه جزو دستور شود اگر هم دولت اظهاراتی دارد در مجلس علنی بگوید که مأمورین خارجه زودتر تکلیف خود را بدانند که اگر یک جائی زائد است مأمور آن جا خواسته شود و یا یک جائی لازم است و اضافه کرده‌اند مجلس تصویب کند فرستاده شود. واِلا بودجه که بعد می‌آید عنوان تفریغ بودجه دارد. این است که بنده تقاضا می‌کنم بودجه وزارت خارجه جزو دستور شود و دولت هم اگر نظری دارد همین جا بگوید.
رئیس- آقای حاج میرزا مرتضی (اجازه)
حاج میرزا مرتضی- عرض می‌کنم چون فردا روز بودجه است و لایحه دولت راجع به روشنایی عتبات عالیات از کمیسیون گذشته بنده می‌خواستم تقاضا کنم که اول جلسه فردا جزو دستور شود تا تکلیفش معلوم شود.
رئیس- راجع به بودجه روشنائی عتبات مقدسه مخالفی نیست؟
(گفته شد خیر)
رئیس- از قرار معلوم راپُرت را آقای نصرت‌الدوله که مخبر کمیسیون بوده‌اند استرداد کرده‌اند و به کمیسیون برده‌اند و البته آقای مخبر (خطاب به آقای اقبال‌السلطان) در این خصوص اطلاعی دارند؟
اقبال‌السلطان- چون راجع به روشنائی عتبات مقدسه را شاهزاده نصرت‌الدوله بطوری که آقای رئیس فرمودند استرداد نموده و بعد در کمیسیون مذاکره شد و یک ماده آن را تغییر دادند گمان می‌کنم هنوز اصلاح نشده باشد.
رئیس- پس چیزی که حاضر است بودجه وزارت خارجه است. آقای قمی (اجازه)
میرزا ابراهیم قمی- چون بودجه عبارت از جمع و خرج هر دو است و این معدن گِل سرخ هم سه ماه قبل از بهار تا یک ماه از بهار گذشته موقعش است و در گرما نمی‌توانند کار بکنند و این مسئله طوری است که تقریباً صد هزار تومان به دولت ضرر می رساند بنده عقیده‌ام این است که در این خصوص رأی بگیرند که در اول دستور مطرح شود.
رئیس- عده برای رأی گرفتن کافی نیست. آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- بنده راجع به صورت مجلس عایدات مملکت یک روز به عرض مجلس رساندم که در کابینه آقای مشیرالدوله صورتی تقدیم مجلس شده و صورت جزو جمع‌ها همه ضمیمه آن لایحه بود ولی آن صورت طبع و توزیع نشد و از طرف مقام ریاست فرمودند چون مطبعه مجلس کارش زیاد است نمی‌تواند طبع کند و به دولت مراجعه می‌شود که طبع نکند لذا استدعا می‌کنم به دولت مراجعه شود که اینرا طبع و توزیع کنند تا عامه مردم بدانند چه پول‌هایی گرفته می‌شود و نمایندگان هم مطالعه کنند که در آتیه یک بودجه صحیحی بتوانیم تهیه کنیم. امسال که تماماً لایحه برای خرج تصویب کردیم.
رئیس- به موجب تأکیدی که این جا شد به دولت نوشته شده است. (پیشنهاد آقای زنجانی به مضمون ذیل قرائت شد)
مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی دامت شوکته
قانون استخدام که قانون مهمی است و از مجلس گذشته و در حمل ۱۳۰۲ باید به موقع اجرا گذارده شود و نظامنامه‌های مقرره تا آنوقت تنظیم یابد چند ماده متعلق به اعضاء حاضره وزارت خانه‌ها است خصوصاً ماده‌ای که مکلف کرده وزارتخانه‌ها اعضاء حاضره را به قدر لزوم در مراتبی که قانوناً مقرر شده جابجا نمایند و از اداره و دائره و شعبه و اعضاء قدر لازم را مراعات کنند و این امر بسیار مهم و در بودجه سنه آتیه تأثیر زیاد خواهد داشت و شنیده می‌شود که در بعضی وزارت خانه‌ها بدون مراعات لزوم اداره یا دائره یا شعبه تشکیل می‌یابد و اعضاء هم در مراتب بدون مراعات سابقه خدمت و صحت اخلاق و عمل و لیاقت جابجا می‌شوند حتی بدون مراجعه به یک شورای اداری و پرسنل با نظریات خصوصی عمل می‌شود و مضرت این کار حاجت بیان ندارد و این کار مهمترین کارهای قبل از حمل آینده است. لهذا برای اینکه کسانی که بعد از میزان ۱۲۹۹ وارد شده‌اند و خارج شوند و ادارات و دوائر و شعب به قدر لزوم تشکیل یافته اعضاء هم زیاد و کم از لزوم مقرر نشود و تعیین مراتب اعضاء هم از روی سابقه و لیاقت و حقانیت بعمل آیند بنده پیشنهاد می‌کنم از طرف مجلس تقاضا شود که از هر یک وزارتخانه یک نفر امین بصیر مسلم عامه با سابقه یک هیئت معین شده در هر وزارتخانه با مراجعه به پرسنل و سابقه و دقت کاملاً این امر را انجام دهد و تأکید هم شود که نظامنامه‌های مقرره تنظیم شود. (ابراهیم زنجانی)
رئیس- می‌ماند برای جلسه بعد.
مجلس سه ربع بعد از ظهر ختم شد.
رئیس مجلس- مؤتمن‌الملک
هفت فقره مطلب در دستور است. اولاً لایحه امراض حیوانات، ثانیاً لایحه حقوق تقاعدی ۱۲ نفر صاحب منصبان وزارت جنگ، رابعاً لایحه مستمریات، خامساً لایحه راجع به ورثه مرحوم مشیر رسائل بعد راجع به آقای میرزا مهدی اشتهاردی. آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- امروز بعضی از آقایان به بنده فرمودند که در یک روزنامه به امضای بنده نوشته شده است که بنده گفته‌ام یکی از اوقات من که تلف می‌شود وقتی است که در مجلس هستم اگر چه بنده آن روزنامه را نخوانده‌ام ولی بنده ابداً نه همچو چیزی را نوشته‌ام و نه امضاء کرده‌ام و اگر بنده همچو چیزی را می‌گفتم هیچ چیزی مرا مجبور نمی‌کرد که در مجلس حاضر شوم این است که عرض می‌کنم بنده از این مسئله بی اطلاع و بی خبرم اگر چه می‌گویند در دوره دوم بوده است اگر در آنوقت هم بوده است بنده با آقای رئیس محترم مجلس هم عقیده بوده‌ام نسبت به مجالس خصوصی و سرّی که می شده و نسبت به مجالس علنی بنده افتخار داشتم و در مدتی که این جا بوده‌ام نه این عقیده را داشته‌ام و نه همو چیزی گفته‌ام و مندرجات آن روزنامه را تکذیب می‌کنم
(صحیح است)
(مجلس یک ربع ساعت بعد از ظهر ختم شد)
رئیس مجلس- مؤتمن‌الملک